DAVRANIŞ

BİLİMLERİStres ve
Bağımlılık
DR. ÖĞR. ÜYESİ İBRAHİM YİĞİT
EKİM, 2020
 Stres Nedir?
• Her organizma doğada bir denge içindedir. Bu
dengedeki herhangi bir bozulma sistemi tekrar
dengeye dönme arayışı içine sokar.
•

• Bu denge insanlarda biyolojik, psikolojik ve

sosyal sistemlerin üçünü de içerir.
•

Stres;
• Sisteme giren ve sistemden çıkan madde, enerji ya da
bilginin yetersizliği, uyuşmazlığı veya aşırılığı durumunda
dengenin bozulduğuna ve yeniden uyum yapılması
gerektiğine dair bir işarettir.
 Stres Yaratıcı Durumlar
• Birçok durum, karşılaştığımız pek çok olay, davranışlarımızı bir şekilde
değiştirmeye zorlar.
•

• Hastalıklar
• Savaş, terör, doğal afetler; yaralanmalar
• İklim koşulları; hava kirliliği, gürültü, kalabalık, trafik
• Beslenme sorunları
• Hareket ve uyarım yoksunluğu
• Hızlı değişen yaşam biçimleri (boşanma, iş/okul değiştirme, taşınma)
• Meslek sorunları veya mesleğin kendisi (doktorluk, vardiya işçiliği vb.)
 Stres Yaratıcı Durumlar
• Sadece olumsuz olaylar stres yaratmaz, başımıza gelen iyi şeyler de
strese yol açar.
•

• “Değişme ve uyum gerektiren olaylar”

•

• Üniversiteyi kazanma
• Mezun olma
• İşte terfi etme
• Evlilik
 --STRES--FİZYOLOJİK
TEPKİLER
Stres;
•

• “Bir acil durum tepkisi”

•

• Organizmanın kendi yaşamını ve çevreye uyumunu tehdit eden bir unsura

(uyarıcıya) gösterdiği ve varoluşsal değeri olan bir “savaşma ya da kaçma”
tepkisidir.
 --STRES--FİZYOLOJİK
TEPKİLER
• Gözbebekleri büyür (Göze daha fazla ışık girer).
• Tükürük salgısı engellenir.
• Bronşlar gevşer (daha rahat ve hızlı nefes alınıp verilmeye başlanır).
• Kalp daha hızlı çalışmaya başlar (vücudun gereksinim duyduğu kanı pompalar).
• Glikoz salgısı artar.
• Sindirim sistemi yavaşlar.
• Kan, deri yüzeyinden uzaklaşır.
• Duyu organları daha duyarlı hale gelir.
• İşitme keskinleşir.
• Terlemede artış olur.
 --STRES--BİLİŞSEL TEPKİLER

• Dikkat süreçleri keskinleşir.

•

• Bilgi işleme, uzun süreli bellek ve kısa süreli bellek hızlanır.

•

• Düşünme, ilişkiler arama, çözüm yollarına ulaşmak için eski bilgileri tarama
işlemleri gerçekleşir.
•

• Kişinin bu aşamada fizyolojik değişikliklerinin farkına varması, stresi azaltmak

için önemli bilişsel faaliyetlere yönelmesini sağlayacaktır.
 --STRES--DUYGUSAL
TEPKİLER

• Gerçek bir tehdit karşısında  Korku

• Olası bir tehdide yönelikse  Kaygı
• Kişi yaşam alanına müdahale edildiğini düşünürse  Öfke
• Bir kaybın ardından yaşandığında  Karamsarlık, Mutsuzluk
•

• Bu duyguların kendileri de duygusal dengenin bozulmasına sebep

oldukları için başlı başına stres kaynağıdır.
 --STRES--DAVRANIŞSAL
TEPKİLER
• Savaş ya da kaç tepkisi bu tepkilerin başındadır.
• Aktif ve probleme yönelik davranışlar, stres oluşturucu etmene yöneliktir ve bu etmeni
ortadan kaldırmayı amaçlar  Savaşma tepkileri
• Pasif ve savunmaya yönelik davranışlar stres oluşturan durumdan bir süre uzaklaşmayı
içerir.
•

• Davranışsal tepkiler aynı zamanda stresle başa çıkma mekanizmalarını oluşturur;

•

• Eğer bu davranışlar aktif ve stres kaynağını ortadan kaldırmaya yönelikse yeterli ya da

işlevsel olarak görülebilir.
• Daha fazla strese yol açıyorsa yetersiz ve işlevsel olmayan davranışlar olarak adlandırılırlar.
 OLUMLU STRES

• Stres bizi denge/hareketsizlik durumundan çıkararak harekete geçmemizi sağlar,

ancak yoğun ve kronik olduğu durumlarda veya çok az olduğu zamanlarda stres
sorun yaratır.
•

• Kısacası bir miktar stres hepimiz için gerekli hatta yararlıdır. Bu strese olumlu
stres denmektedir.
•

• Olumlu stres bizi performansımızın en üst noktasında tutabilir.

 Stresin iyisi var kötüsü var…
Olumlu stres
● Kişiyi harekete geçiren gündelik
faaliyetlerine, motivasyonuna ket
vurmayan, gereken enerjiyi sağlayan stres.
●
● Böyle bir stres yaşantısında etkili şekilde
işlevsel olunmakta, bünye yorgun olsa da
bu yorgunluktan daha az etkilenmektedir.
Olumsuz stres
● Kişinin gerekenden daha fazla tetikte
olmasına neden olan, motivasyonunu
sarsan, kişiye enerji sağlamaktansa
belki de enerjisini alan stres türü.
●
● Böyle bir stres yaşantısında birey
işlevsel olamamakta, belki de
hastalanmakta, kendini hasta hisseder
hale geçmektedir.
 OLUMLU STRESE KARŞI AŞIRI
STRES
• Çok az stres ve aşırı stres belirtileri;
•
• •

• • Enerji dolu hissetme • Uyku düzeninin değişmesi

•
• Kararları hızlı ve kolayca verme • İlişkilerde gerginlik
• Baskı altında hissetmeme • İştahta değişiklikler
• • İçe çekilme
•
• Güdü kaybı
• Sinirlilik
• • İş hayatında güçlükler
•
• Yanlış kararlar alma
•

• Olumlu stres düzeyi kişiden kişiye değişebileceği gibi, aynı kişi için zamandan
zamana veya durumdan duruma da değişiklik gösterebilir.
Stres ve Performans İlişkisi
 Stres Sağlığımızı Nasıl Etkiler?

Stres yaratıcı uyaranlar

•

Anlık stres deneyimleri

•

Kronik stres (sürekli olduğunda)

Tedirginlik, yorgunluk, baş ağrıları, tansiyon, astım, ülser, kanser, kalp krizleri,
felçler, depresyon, diğer psikolojik rahatsızlıklar
 Stres ve Başaçıkma Tarzları
Strese tepki olarak (başaçıkma tarzları);
• Geri çekilme ve içe kapanma, pasifleşme, sorunlarla yüzleşmekten kaçınma
• Sorunların tümüyle yok sayılması, olayların dışına çıkma
•

• Sorunların çözümsüz kalması ve büyümesi

Stres yaratıcı olaylar ya da durumlar ortadan kalksa bile, sorun çözülmemiş olarak kalır.
 Stres ve Başaçıkma Tarzları
Strese tepki olarak (başaçıkma tarzları);
• Aşırı tepki gösterme (küçük hayal kırıklıklarını dert etme, değişikliklerden
olumsuz şekilde etkilenme)   başkalarına karşı öfke nöbetleri, kırıcı olma,
kaygılanma; strese daha yatkın hale gelme
•

• Stres yaşantılarına hiç tepki vermeyip, yaşanan sıkıntının içimizde biriktirilmesi

  herhangi bir olayın hiç beklenmedik anda strese dönüşme olasılığı;
kişilerarası ilişkilerin bozulması
STRESLE BAŞA ÇIKMA VE
BAĞIMLILIKLAR
 BAĞIMLILIK

Fiziksel Psikolojik
bağımlılıkta, bağımlılıkta,
vücut ilaç için kişinin günlük
istek yaratacak yaşamla başa çıkma
şekilde kaynaklarında,
değişmektedir rahatlamak,
(örn. yoksunluk sosyalleşmek veya
belirtilerini sona uyumak için
erdirmek için). uyuşturucu “gerekli”
hale gelir.
 Bağımlılık, bir maddeye (veya aktiviteye?)…
• Tolerans: istenen etkiyi elde etmek için daha fazla kullanma ihtiyacı
• Geri çekilme: «zirve» yatıştıktan sonra yaşanan sıkıntı
• Amaçlanandan daha fazlasını kullanma
• Kullanımı düzenlemede başarısızlık, direnç
• Madde ile meşgul olmak, elde etmek ve geri kazanmak için çok fazla zaman
harcamak
• Kullanımdan dolayı önemli aktivitelerden geri kalma
• İstenmeyen sonuçlara rağmen sürekli kullanım
Bağımlılık Yapan
Maddeler Depresanlar, nöral aktiviteyi ve diğer
vücut fonksiyonlarını yavaşlatan/
•
azaltan kimyasallardır.
Örnekleri:
• Alkol
• Barbitüratlar/uyku ilaçları
• Opiyatlar/ afyon türevleri
Alkol Kullanımının Etkileri

İşleyiş üzerindeki etkisi

• Yavaş nöral işleme: Sempatik sinir sistemi
aktivitesinde azalma, daha yavaş düşünce ve
fiziksel reaksiyon
• Bellek süreçleri: REM uykusunun bozulması ve
sinaps oluşumunun azalması
• Bozulmuş öz kontrol: Bozulmuş yargılama,
kendini izleme ve engelleme; artan kaza ve
saldırganlık
Barbitüratlar/Uyku İlaçları

Barbituratlar sakinleştiricilerdir - merkezi

sinir sistemi aktivitesini baskılayan ilaçlar.

• Örnekler: Nembutal, Seconal, Amytal

• Etkileri: Kaygıyı azaltmak ve uykuyu
uyarmak
• Sorunları: Hafıza, yargı ve
konsantrasyonu azaltmak; alkol ile
kombine edilirse ölüme yol açabilir
 Opiyatlar: Yüksek Bağımlılık Yapıcı Depresanlar
• Opiatlar sinir sistemi aktivitesini
baskılar; kaygıyı azaltır ve özellikle
ağrıyı azaltır.
•

• Yüksek dozda afyon öfori üretir.

•

• Opiatlar, vücudun doğal ağrı azaltıcıları

(endorfinler) için reseptör bölgelerinde
çalışır.
 Uyarıcılar Uyarıcılar sinirsel aktiviteyi ve
vücut fonksiyonlarını
Uyarıcıların bazı fiziksel etkileri: genişlemiş yoğunlaştıran ilaçlardır.
göz bebeği, artan solunum ve kalp atış hızı, artan
kan şekeri, iştah azalması

Uyarıcı örnekleri:
• Kafein
• Nikotin
• Amfetaminler, Metamfetamin
• Kokain
• Ekstazi
Nikotin Nikotin kullanımının temel etkisi BAĞIMLILIKTIR.

Durduramama: düzenli
kullanımdan sonra, sigara
içenler uykusuzluk,
anksiyete, dikkat dağınıklığı
ve sinirlilik gibi yoksunluk
belirtileri nedeniyle
bırakmakta güçlük çekerler
 STRES ve BAĞIMLILIK
•
İLİŞKİSİ
Alkol ve madde türleri incelendiğinde, genel olarak;
•

• Kaygı ve stres tepkilerini harekete geçiren sempatik sinir sistemi

aktivitelerini baskıladıkları
•

• Rahatlama ve gevşeme sağladıkları veya sakinleştirdikleri veya

uyuşturdukları
•

• Kısa sürede kaygıyı azaltarak odaklanmayı arttırdığı; uzun vadede ise

odaklanma ve dikkat süreçlerini bozduğu ve böylece çeşitli sorunların
ortaya çıkmasında rol oynadığı (işlevesellik bozulması, nörolojik sorunlar-
demans)
STRES ve BAĞIMLILIK
İLİŞKİSİ
•

• Bağımlılık davranışının kendisi bir başaçıkma mekanizması haline dönüşüyor.

• Stres düzeyi arttıkça bağımlılık davranışlarını sürdürme olasılığı artıyor.

STRES HER ZAMANBağımlılık

BAĞIMLILIĞA NEDEN
davranışı arttıkça,
• kısaOLMAYABİLİR ANCAK
sürede stres düzeyi azalsa da uzun vade
bir çözüm olmadığından
BAĞIMLILIK DAVRANIŞLARININ daha da fazla
ALTINDA STRESstrese FAKTÖRÜNÜN
yol açıyor.
STRES ve BAĞIMLILIK
İLİŞKİSİ
STRES VE BAĞIMLILIK ARASINDAKİ İLİŞKİ
SAĞLIK ÇALIŞANLARI AÇISINDAN NEDEN
ÖNEMLİDİR?
STRES ve BAĞIMLILIK
İLİŞKİSİ

Yeni Zelanda’da
Doktorların yarısı sigara bağımlılığı Aynı zamanda alkol
çok yüksek stres doktorlarda %3-4 ve madde
düzeyi, dörtte biri arasında, bağımlılığı ile
duygusal hemşirelerde %25, reçeteli ilaçların
tükenmişlik psikiyatrik kötüye kullanım
sergilemişler. hemşirelerde %30. oranları doktorlar
arasında oldukça
 STRES ve BAĞIMLILIK
İLİŞKİSİ

Doktorlarda iş
Doktorlarda Psikolojik
yükü ve iş stresinin
depresyon, kaygı, sorunların (diğer
zarar verici içme
tükenmişlik, intihar stres etmenleri ile
gibi pek çok davranışı açısından
risk faktörü olduğu ilişkili) zarar verici
psikolojik sorunun içme davranışı
oranlarının yüksek gösterilmiştir.
açısından risk
olduğu faktörü olduğu
Stresin gölgesinde başka bağımlılıklar?

Tıp öğrencileri: %43.8’inin hafif Doktorlar: İnternet bağımlılığının

düzeyde internet bağımlılığı, algılanan stres ve tükenmişlik ile
%49.1’inin orta düzeyde internet ilişkili olduğu ortaya koyulmuştur.
bağımlılığı, %5.4’ünün şiddetli
internet bağımlılığı örüntüsünün
olduğu bulunmuştur.
Stresin gölgesinde başka bağımlılıklar?

Sağlık
Tıp öğrencileri:
çalışanları:
%43.8’inin
İnternet bağımlılığının,
hafif Doktorlar:
sağlık çalışanları
İnternetarasında
bağımlılığının
yaşam
boyu
düzeyde
yaygınlığının
internet bağımlılığı,
%9.7 olduğu ve internet
algılanan
bağımlılığının
stres ve tükenmişlik
yorgunluk veile
%49.1’ininpsikolojik
orta düzeyde
semptomlarla
internet ilişkiliilişkili
olduğuolduğu
bulunmuştur.
ortaya koyulmuştur.
bağımlılığı, %5.4’ünün şiddetli
internet bağımlılığı örüntüsünün
olduğu bulunmuştur.
Stresin gölgesinde başka bağımlılıklar?

Doktorlar kendileri hasta olduklarında, yardım alma davranışı diğer hastalara

kıyasla daha azdır. Aynısı bağımlılık için de geçerli olabilir. Bağımlılığı bir
sorun olarak görüp, bağımlılığı çözmek için adım atmak daha zor olabilir.
AŞIRI YEME VEYA YEME
BOZUKLUKLARI?
STRES YÖNETİMİNDE
KULLANILABİLECEK
YÖNTEMLER
 STRES YÖNETİMİ - STRESLE BAŞA ÇIKMA

• Stres yönetimi ve stresle başa çıkma arasındaki fark strese yüklenen anlamla ilgilidir.
•

• Stresle başa çıkma olumsuz bir durumu ifade eder ve strese maruz kalan kişinin stresli
yaşam olayının üstesinden gelmesi beklenir.
•

• Stres yönetimi dendiğinde ise stresin kontrol altında tutulması gerektiği ve fazlasının
ya da kontrolsüzce ortaya çıkmasının kötü olduğu anlaşılabilir.
•

• Stresli bir yaşam olayı karşısında ortaya çıkan fizyolojik değişiklikleri kontrol etmek
kolay değildir ancak imkansız da değildir.
 BİLİŞSEL YENİDEN YAPILANDIRMA

• Stres yaratan durumla mücadele etmek bir seçenektir ancak bu duruma yüklediğimiz
anlamla ilgilenmek de gerekebilir.
•

• Stres yaratan duruma müdahale edemeyeceğimiz durumlarda

kullanabileceğimiz bir teknik bilişsel yeniden yapılandırılmadır.
•

• Bilişsel yeniden yapılandırmada olay ya da uyaran hakkında yapılan değerlendirmeleri

değiştiririz.
•

• Bilişler, stres yaşantımızı nasıl etkiler?

•

• Aynı olay bazı insanlar için stres vericiyken bazı insanlar için değildir. Strese yol
açan olay değil olayın kişi tarafından nasıl yorumlandığıdır.
 BİLİŞSEL YENİDEN YAPILANDIRMA
• Bilişsel Yeniden Yapılandırma ile kişi:
•

• Düşünceleri arasında seçim yapabileceğinin farkında olur.

• Bir düşünce yerine diğerini seçmenin stres yaşantısı üzerindeki etkisini anlar.
• Seçim hakkının olumlu ve işlevsel olan düşüncelerden yana kullanmasını sağlar ve stres yaşantısının
yoğunluğunu azaltır.
•

• Bilişsel yeniden yapılandırma sürecinde kişinin olayı nasıl değerlendirdiğini belirlemesi kendini gözleyerek
mümkün olur.
•

• Bu düşünceleri değiştirmek için şunları yapabilir:

•

• Var olan düşüncenin/değerlendirmenin doğruluğundan/gerçekliğinden şüphe etme

• Bu düşüncelere meydan okuma
• Bu düşüncelere alternatif olabilecek yeni düşünceler üretme
 ZAMAN YÖNETİMİ

• “Planlama”
• “Öncelikleri belirleme”
• “Uygulama”
•

• Zamanı iyi yönetebilmek için dikkat edilmesi gereken noktalar:

•

• Erteleme ve oyalanmadan kaçınılmalı

• Düzenli olunmalı
• “Hayır” demeyi öğrenmeli
 İLETİŞİM BECERİLERİ

• İletişim kişiler arasında bilgi, düşünce, duygu alışverişini, paylaşımı sağlar.

•

• Etkili bir İletişim kurabilmek için;

•

• Etkili Mesaj Yollama: “Geri bildirim almak”

• Ben Dilini Kullanma: Suçlandığını hisseden insan savunmaya geçer.
• Etkili Dinleme: Etkili dinlemek hem karşı tarafı anlamamızı sağlar hem de onlara söylediklerini
önemsediğimiz ve onlar için çaba sarf ettiğimiz mesajını verir.
• Sözel Olmayan İletişime Duyarlı Olmak: Yüz ifadeleri, ses tonu ve beden hareketleri
• Atılganlık: Başkalarının hak ve isteklerine saygı duyarak kişinin kendi haklarını savunması,
koruyabilmesi, olumlu ve olumsuz düşünce ve duygularını dile getirebilmesidir.
Diğer Yararlı Kaynaklar

• Nefes Egzersizi Aç kaldığında huysuzlaşan insanlar

• Spor Etkinlikleri ve Egzersiz

• Aşamalı kas gevşetme
Kan şekerinin aşırı düşmesi
• Beslenme alışkanlıklarını
kaygı, baş ağrısı, baş dönmesi
düzenleme
• Uyku düzenini sağlama

Bu belirtiler, kişiyi huzursuz ve sabırsız hale

getirerek, normal uyaranların bile stres verici
olarak algılanmasına yol açar.
 Kişilerarası İlişki ve Stresle Başaçıkma
Tarzınızı Değerlendirin.
• Kendimi baskı altında hissettiğimde genellikle ne yaparım?
• Korktuğum ya da tehdit edildiğimi hissettiğimde nasıl davranıyorum?
• Kızdığım ya da bir şeyi yapmaktan alıkonulduğumu hissettiğimde ne yapıyorum?
• Stres altındayken davranışlarım her zamankinden farklı mı?
• Alışkanlık edindiğim ve tekrarlı olarak yaptığım hangi davranışlarım var? Bunlara ne zamanlar
başvuruyorum?
• Tepkilerimin daha esnekleşmesi için farklı başaçıkma davranışlarını denemem yararlı olabilir mi?
• Stres karşısında genellikle sergilediğim başaçıkma davranışlarım kişilerarası ilişkilerimi nasıl
etkiliyor?
• Bu davranışlarım sağlığımı nasıl etkiliyor?
Kişilerarası İlişkiler ve Stres
Kişilerarası ilişkilerimizin tatmin edici, destekleyici ve geliştirici bir düzeyde olması
için;
• Esnek olabilmek
• Tek bir davranışın alışkanlık haline getirilmesinden ziyade, farkında olarak işlevsel
davranışlarda bulunma ve gerektiğinde davranışlarımızı değiştirebilme
• Farklı seçeneklerin olabileceğini dikkate alma
• Değişime açık olma

Stresli olarak algıladığımız olay sayısı böylece azalabilir.

Türk Sağlık Sisteminin Yapısı ve Sağlık
Sigortası
Doç.Dr.İsmail GÜLER
Ankara Medipol Üniversitesi Tıp Fakültesi
Ulusal sağlık politikaları

🠶 Osmanlı İmparatorluğu ve sağlık hizmetleri

 Osmanlı Dönemi ve Sağlık Hizmetleri
2

🠶Sağlık hizmetleri daha çok saraya ve orduya

yönelik olarak yürütülmüştür. Devletin tek
resmi sağlık örgütü sarayda yer alan
Hekimbaşılık kurumudur.

🠶Padişahın ve ailesinin sağlığından sorumlu

olan hekim başı aynı zamanda devletin sağlık işlerini
düzenlemekle görevlidir.
 Osmanlı Dönemi ve Sağlık Hizmetleri

🠶İdari gelişmeler sonucunda hekimbaşılık 1850 yılında

kaldırılmış ve bu görevde bulunanlar Sertabip adıyla saray
çevresinin sağlık işleriyle ilgilenmişlerdir.
🠶Bunun yanında, kimsesiz ve yoksul kişiler için, padişah ve
yakınlarının, bazı vakıfların kurduğu
hastane ve şifa evleri sağlık hizmeti sunmuştur. Bu hizmetler
büyük kentlerle sınırlı kalmıştır.
 Osmanlı Dönemi ve Sağlık Hizmetleri
4

🠶19. yüzyıl başlarında batı ile kurulan yeni ilişkiler

sonucunda, devletin sağlık hizmetlerine olan ilgisi
artmıştır.
🠶Bu doğrultuda, 1827 yılında askeri tıp okulu açılmış,
1838 yılında Karantina Örgütü ve ilk sağlık mevzuatı olan
Karantina Talimatnamesi yürürlüğe girmiştir.
🠶Bu talimatname doğrultusunda salgın hastalıkların batı
ülkelerine taşınmasını önlemek amacı ile yabancı ülke
temsilcilerinin ve hekimbaşının
içinde bulunduğu kurumsal bir yapı oluşturulmuştur.
Osmanlı Dönemi ve Sağlık Hizmetleri

🠶Bu uygulama Osmanlı Devleti’nin kıyı ve

limanlarındaki ticaret ve denizcilik faaliyetlerinin
denetlenmesine dönüşerek bir kapitülasyon
unsuru haline gelmiştir.

🠶 İki Türk üye ve on dört yabancı üyenin yer aldığı

Karantina Örgütü Lozan Barış Anlaşmasının 114. maddesi
ile kaldırılmıştır.
 Osmanlı Dönemi ve Sağlık Hizmetleri
6

🠶Bugünkü sağlık teşkilatının ilk çekirdeği, 1871 yılında

taşraya memleket tabibi adıyla hekim atanmasıyla
ekilmiştir.

🠶Memleket tabiplerinin görevleri, koruyucu ve tedavi edici sağlık

hizmetleri ve adli tabiplik olarak belirtilmiştir.
Memleket tabipleri yerel mülki amirden çok merkezden emir almış
ve mülki amir danışmanı niteliğinde görev yapmışlardır.
 Osmanlı Dönemi ve Sağlık Hizmetleri

� Ancak memleket tabiplerinin maaşı ve gerekli diğer

harcama bedellerini ödemekle belediyeler yükümlü
kılınmıştır. Yaşanan sorunlar nedeniyle, 1888 yılından
itibaren tabiplerin maaşları doğrudan devlet tarafından
ödenmeye başlanmıştır.
� 1906 yılında Meclis-i Maarifi Sıhhiye kurulmuş, bu meclis 1908
yılında Meclis-i Umuru Tıbbiye-i Umumiye (Sağlık İşleri Genel
Müdürlüğü) adını almıştır.
 Osmanlı Dönemi ve Sağlık Hizmetleri
8
� 1913 yılında önemli bazı yeni düzenlemeler yapılmıştır. Öncelikli
görevleri bayındırlık ve sağlık hizmetleri olan il özel idareleri
kurulması,
� İllerde sağlık müdürlükleri, il ve ilçelerde sıhhiye meclisleri
kurulması ve memleket tabipliği unvanından vazgeçilerek yerine hükümet
tabipliği unvanı kullanılmasına karar verilmiştir.
� Sağlık müdürlüğü ilin sağlık hizmetlerinden sorumlu kurum olarak
görev yapmaktadır. Bu dönemde oluşturulan sıhhiye
meclislerinin görevi, ilçelerinin sağlık sorunlarını görüşerek gerekli
girişimleri yapmaktır.
 Osmanlı Dönemi ve Sağlık Hizmetleri
9
� Bu meclislerin haftada bir, gerekirse daha sık toplanması zorunlu
tutulmuştur. Yerine göre vali, kaymakam, belediye başkanı,
hükümet tabibi, mühendis, lise müdürü, eczacı, veteriner, eğitim müfettişi gibi
görevlilerin yer aldığı bu meclisler toplum katılımı ve sektörler arası işbirliğinin
örneğini oluşturmaktadır.
� Daha önce kurulmuş olan Meclis-i Umuru Tıbbiye-i Umumiye (Sağlık
İşleri Genel Müdürlüğü) 1914 yılında Dâhiliye Nezaretine (İç İşleri
Bakanlığı) bağlanarak Dâhiliye Nezareti’nin adı Dâhiliye ve Sıhhiye
Nezareti olarak değiştirilmiştir.
 Osmanlı Dönemi ve Sağlık Hizmetleri
1
0

🠶Devlet doğrudan tıbbi bakım hizmetleri yanında, içme suları ve

besin kontrolü, kanalizasyon ve ölü defni, çeşitli sosyal yardım
hizmetleri gibi toplum hizmetler üretmiş ise de, bu hizmetler de
birkaç büyük kentle sınırlı kalmıştır.
 Osmanlı Dönemi ve Sağlık Hizmetleri
11

� Balkan ve I. Dünya Savaşları esnasında hemşirelik kursu

açılması, hemşire yetiştirilmesine yönelik ilk uygulamalar
arasında sayılmaktadır.
� Hemşirelik tarihinde sembol isimlerden olan Florence
Nightingle (1820-1910)’in de 1854-1856 Kırım Harbi
sırasında Selimiye Kışlası’nda hasta bakımıyla meşgul
olduğu belirtilmektedir.
� İlk ebe okulu ise 1909’ da açılmıştır.
� Ayrıca 1842’da askeri veteriner okulu, 1909’da dişçilik ve
eczacılık okulları açılmıştır
 Osmanlı Dönemi ve Sağlık Hizmetleri
12
İlk açılan hastaneler arasında;
� Zeytinburnu Askeri Hastanesi (1794),
� Haydarpaşa Askeri Hastanesi (1845),
� Vakıf Gureba Hastanesi (1845),
� Zeynep Kamil Hastanesi (1865) sayılabilir.
� Azınlıklar tarafından açılan hastaneler daha eski tarihlere
dayanmaktadır.
🠶 İzmir’de 1748’de Rum Cemaati Hastanesi, 1775’te bir Fransız
hastanesi, 1843’te Yahudi Hastanesi açılmıştır
 Osmanlı Dönemi ve Sağlık Hizmetleri
13

🠶1905 yılına gelindiğinde, vilayetlerin 32’sinde ve 9

sancakta henüz hastane bulunmamaktadır.
🠶İstanbul dışında, asker hastaneleri haricinde 40’ı bulan
sayıda hastane olduğu bunun yanı sıra
karantina, özerk azınlık hastaneleri dışında devlet
teşkilatında görev yapan doktor sayısının 405 kadar olduğu
bilinmektedir.
 Osmanlı Dönemi ve Sağlık Hizmetleri
1
4

🠶Koruyucu sağlık hizmetlerine yönelik çalışmalar

arasında;
🠶1888-aşı üretmek için Telkinhane’nin,
🠶 1893 - Bakteriyolojihane’nin kurulması,
🠶1885- çiçek hastalığına karşı herkesin aşılanmasının
zorunlu olması sayılabilir.
Ulusal sağlık politikaları
🠶Birinci dönem: 1920-1961
🠶İkinci dönem: 1961-1990
🠶Üçüncü dönem: 1990-günümüz
 Birinci Dönem: 1920-1961
2

🠶Sağlık hizmetlerinin devletin temel

görevlerinden biri olarak ele alınması 23 Nisan 1920 tarihinde
Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin kurulması ile başlamaktadır.
🠶TBMM’nin kuruluşundan sadece dokuz gün sonra, 2 Mayıs
1920 tarih ve 3 sayılı kanun ile Sağlık ve Sosyal Yardım
Bakanlığı (SSYB)
kurulmuştur.
 Birinci Dönem: 1920-1961
3

🠶 Bakanlık, bakan dahil 15 kişiden oluşan merkez örgütü ve ülke

genelindeki 1323 çalışanı ile yeni bir yapılandırma gerçekleştirilmiştir.
4
5
6
7
Birinci Dönem: 1920-1961
� Dr. Refik Saydam (1920-1938)
�

� Sağlık hizmetlerinin tek elden yürütülmesi

� Koruyucu hizmetlere öncelik verilmesi
� Tıp ve diğer sağlık personelinin eğitimi
� Bulaşıcı hastalıklarla mücadele

Yasemin Akbulut-Sağlık Kurumları Yönetimi

8 Birinci Dönem: 1920-1961

� Cumhuriyetin ilk yıllarında, bugünkü sağlık uygulamalarının temelini

oluşturan yasalar tarihinde yürürlüğe girmiştir.
� Sağlıklı olmada halk eğitiminin ne denli önemli olduğundan yola
çıkılarak, okuma yazma eğitimi ile halk sağlığı eğitimi birlikte
yürütülmüştür.
� Alfabede içilen suyun nasıl olması gerektiği, temizliğin ve aşının ne olduğu
anlatılmıştır. Cumhuriyetin ilk alfabesinde okuma yazma ile birlikte sağlığın
temel kuralları da öğretilmiştir.
9 Birinci Dönem: 1920-1961
🠶 Belirlenen politika ve ilkeler 1925 yılında hazırlanan Sağlık
Çalışma Programı’nda yedi temel hedef altında toplanmıştır.

– Devlet sağlık örgütünü genişletmek,

1. – Hekim, sağlık memuru ve ebe yetiştirmek,
2. – Numune hastaneleri ile Doğum ve Çocuk Bakımevleri açmak, 4 –
Sıtma, Verem, Trahom, Frengi gibi önemli hastalıklarla

3.mücadele
etmek,
– Sağlık ile ilgili kanunları yapmak,
4. –Sağlık ve sosyal yardım örgütünü köye kadar götürmek, 7 – Merkez
Hıfzıssıhha Enstitüsü ve Hıfzıssıhha Okulu kurmak.
1
Birinci Dönem: 1920-1961
0
1. Doğrudan doğruya umumi hıfzıssıhha işlerine sari ve içtimai
hastalıklarla mücadeleye mahsus kanunlar ve tüzükler.
Bu kapsamda, Umumi Hıfzıssıhha Kanunu, Sıtma Mücadele Kanunu,
Su Kanunu, Uyuşturucu Maddeler Kanunu ve bu kanunların
uygulamalarına yönelik tüzük ve yönetmelikler yer almaktadır.
2. Tababet ve Şubeleri sanatlarının icrasına ait kanunlar ve tüzükler.
Bu kapsamda, Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun,
Eczacılar ve Eczaneler Kanunu, Ecza Ticarethaneleri Kanunu, Laboratuarlar
Kanunu, Hususi Hastaneler Kanunu ve bu
kanunların uygulamalarına yönelik tüzük ve yönetmelikler yer
almaktadır.
1
Birinci Dönem: 1920-1961
1

� 1928 tarih1219 Sayılı “Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair

Kanun” çıkarılarak sağlık personelinin yetki ve sorumlulukları belirlenmiş ve hizmet
disiplin altına alınmıştır.

� 1930 yılında, sağlık hizmetlerinin anayasası niteliğinde olan 1593 Sayılı

“Umumi Hıfzıssıhha Kanunu” çıkarılmış ve böylece, sağlık hizmetlerinde alt
politikaların ya da uygulamaların esasları belirlenmiştir.

� 1936 yılında ise, 3017 Sayılı “Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Teşkilatı ve Memurin
Kanunu” çıkarılmış ve böylece Bakanlık merkez ve taşra örgütünün kuruluşu
tamamlanarak, yetki ve sorumluluklarına açıklık getirilmiştir.
1
Birinci Dönem: 1920-1961
2

3. Yardımcı kanunlar ve nizamnameler.

Bu kapsamda, Rusumu Sıhhiye Kanunu, Devlet Kinin Kanunu, Türk Kodeksi
Kanunu, Tabiplerin Sıtma Stajı Kanunu, Türkiye Cumhuriyeti Merkez
Hıfzıssıhha Müessesi Kanunu, Tıbbi ve İspençiyari Müstahzarlar Kanunu, Umuru
Sıhhiye Bütçeleri ve Memuruni Sıhhiye Hakkında Kanun, Tabiplerin Mecburi Hizmet
Kanunu, Sıhhat ve içtimai Muavenet Vekâleti Teşkilat ve Memurin Kanunu ve bu
kanunların uygulamalarına yönelik tüzük ve yönetmelikler yer almaktadır.
1
3
1 Birinci Dönem: 1920-1961
4 � Hükümet koruyucu hekimlik hizmetlerini, özellikle salgın
hastalıklar ile savaş için kurduğu örgütleri genel bütçeden
finanse etmiştir.
� Bu amaçla yurt çapında sıtma savaş teşkilatı, trahom ve
frenginin yaygın olduğu bölgelerde trahom savaş ve frengi
savaş örgütleri kurulmuştur.
� Ankara’da Hıfzıssıhha Enstitüsü kurularak bulaşıcı hastalıklar
ile mücadele için laboratuvar hizmetleri, aşı ve serum
üretilmesi sağlanmıştır.
� Hastane hizmetlerinin yürütülmesi belediye ve özel idarelere
bırakılmıştır.
 Ulusal Sağlık Politikaları
2

� Birinci dönem: 1920-1961

� İkinci dönem: 1961-1990

� Üçüncü dönem: 1990-günümüz

 İkinci Dönem: 1961-1990

� 1960’larda Türkiye İnsan Hakları Beyannamesi’ni imzalamış,

� Dünya Sağlık Örgütü Anayasası doğrultusunda, “sağlıklı doğup sağlıklı yaşamanın
insan hakkı olduğu, bunu sağlamanın da bir kamu görevi olduğu” anlayışıyla,
sağlığa Anayasal konum kazandırmıştır.
� 1961 tarihli T.C. Anayasasının 48. ve 49. maddeleri: “sosyal güvenlik” ve “sağlık
hakkı”.
� 1961 yılında 224 Sayılı Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesine Dair Kanun
çıkarılmış
🠶 Kanun Sağlık Bakanlığı Müsteşarı Dr. Nusret Fişek tarafından hazırlanmıştır.
 İkinci Dönem: 1961-1990

� Planlı kalkınma dönemi başlamış, 5 Yıllık Kalkınma Planları

hazırlanmıştır. Bu dönemde;
�

� 1. Beş yıllık Kalkınma Planı

� 2. Beş yıllık Kalkınma Planı
� 3. Beş yıllık Kalkınma Planı
🠶…

🠶 Nüfus politikasında değişimler yaşanmıştır.

İkinci Dönem: 1961-1990
� Madde 10: “Herkes, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve
hürriyetlere sahiptir. Devlet, kişinin temel hak ve hürriyetlerini, fert huzuru, sosyal adâlet ve
hukuk devleti ilkeleriyle bağdaşamayacak surette sınırlayan siyasi, iktisadi ve sosyal bütün
engelleri kaldırır; insanın maddi ve mânevi varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlar.

� Madde 49: “Devlet, herkesin beden ve ruh sağlığı içinde yaşayabilmesini ve tıbbi bakım
görmesini sağlamakla ödevlidir. Devlet, yoksul veya dar gelirli ailelerin sağlık şartlarına uygun
konut ihtiyaçlarını karşılayıcı tedbirleri alır.
1961 Anayasası
 İkinci Dönem: 1961-1990

🠶1960 yılından itibaren Bakanlıkça özellikle birinci basamak

sağlık hizmetlerinde devrim niteliği taşıyacak düzenlemeler
gerçekleştirilmeye başlanmıştır.
🠶Bunların birisi “Nüfus Planlaması” politikasının kanunlaşması
diğeri ve en önemlisi “Sağlık Hizmetlerinin
Sosyalleştirilmesi”dir.
🠶 Bu iki düzenlemede en büyük pay sahibi 15 Temmuz 1960 yılında
Sağlık Bakanlığı Müsteşarlığı görevine getirilmiş olan ve bu görevi 6
yıl boyunca sürdüren Doktor Nusret Fişek’tir.
 2. Dönem Sağlık Politikaları

� Bu nedenledir ki Bakanlık tarihi ile ilgili kaynakların hemen

tamamında bu 6 yıllık döneme “Nusret Fişek Dönemi”
denilmektedir.
� Bahsedilen 6 yıllık dönemde 8 ayrı bakanın görev yapmış olması siyasi
anlamda istikrarsızlığın göstergesi iken, bürokratik anlamda istikrar ve
devamlılığı göstermektedir.
� Nusret Fişek’in bu süre zarfında müsteşarlık görevinde etkin bir şekilde
bulunması bürokratik devamlılığın politikaları belirlemesini sağlamıştır.
 İkinci Dönem: 1961-1990
� 1982 Anayasası
� 1987 yılında 3359 sayılı Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu
� Bu Kanunda, devlet hastanelerinin kendi gelirleri ile giderlerini finanse eden, personeline
ilişkin kuralları belirleyebilen sağlık işletmelerine dönüştürülebileceğine ilişkin ifadeler
yer almaktadır ( 5. madde).
� 1989 Price Waterhouse tarafından DPT için hazırlanan Sağlık Sektörü Master Plan
Etüdü’dür.
� Bu dokümanda önerilen politikalar
�

� Mevcut durumun korunması

� Ulusal sağlık hizmeti seçeneği,
� Serbest piyasa seçeneği,
� Ara yol seçeneği
İkinci Dönem: 1961-1990

� Türk Milli Sağlık Politikası

�

� Bu dokümanın hazırlanma nedeni Türkiye’de değişen hükümet ve sağlık

bakanları ile birlikte değişmeyecek bir sağlık politikası oluşturmak
� Türkiye’nin 2000 Yılında Herkese Sağlık Amacına bağlılığını göstermek
�

� Türk Milli Sağlık Politikası Dokümanında

�

� Sağlıkta eşitsizliklerin azaltılması

� Toplum katılımı ve sağlık eğitiminin yaygınlaşması
� Sektörlerarası işbirliğinin sağlanması
� Alma Ata’da belirlenen Temel Sağlık Hizmetleri ilkeleri ile uyumlu bir
2
Ulusal Sağlık Politikaları
� Birinci dönem: 1920-1961

� İkinci dönem: 1961-1990

� Üçüncü dönem: 1990-günümüz

 Üçüncü Dönem: 1990 -Günümüz

� Bu doküman Türk sağlık politikasının gelişimi içinde yazılı ve uygulamaya

konmayan bir doküman olmasına karşın ulusal sağlık politikalarının
oluşturulmasında gösterilen çabaların önemli bir adımını oluşturmuştur.
� DB desteğiyle reform çalışmaları kapsamında
� 1992’de I. Ulusal Sağlık Kongresi
� II. Ulusal Sağlık Kongresi
� 1993 yılında Ulusal Sağlık Politikası dokümanı
 Üçüncü Dönem: 1990-Günümüz
🠶 Ulusal Sağlık Politikası 1993
🠶Sağlık hizmeti sunumu ile finansmanının birbirinden ayrılması
🠶Hizmet sunucuları açısından rekabeti teşvik edecek bir “dahili piyasa”
kurulması
🠶Aile hekimliği ile güçlendirilmiş bir birinci basamak sağlık
hizmetleri örgütlenmesi
🠶Nüfusun tümünü güvence altına alacak bir genel sağlık sigortası
sisteminin kurulması
🠶Hastanelerin özerk sağlık işletmelerine dönüştürülerek kendi gelirleri
ile giderlerini karşılayabilen kurumlar haline dönüştürülmesi
 Üçüncü Dönem: 1990-Günümüz

� 1991 yılında çıkarılan 2828 Sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu,
� 3289 Sayılı Beden Terbiyesi ye Spor Genel Müdürlüğünün Teşkilat ve Görevleri Hakkında
Kanun
� 179 ve 181 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulüne Dair Kanun ile
� Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Sağlık ve Sosyal Yardım
Bakanlığı’ndan ayrılmış ve bu kurum Başbakanlığa bağlanmıştır. Aynı kanun ile Bakanlığın adı “Sağlık
Bakanlığı” olarak değiştirilmiştir.
 Üçüncü Dönem: 1990-Günümüz

🠶Dünya Bankası ile 1990 ve 1994 ve 1997 yıllarında yapılan ikraz

(kredi) anlaşmaları doğrultusunda bu projelerin uygulanması
amacıyla Bakanlık merkez teşkilatında “Sağlık Projesi Genel
Koordinatörlüğü” kurulmuş ve bu yapı aracılığıyla sağlık projelerinin
hayata geçirilmesi amaçlanmıştır
SAĞLIK PERSONELİ
SB-MERKEZ
TEŞKİLATI
SB-TAŞRA
TEŞKİLATI
Sağlıkta Dönüşüm Programı2003

🞂 Hizmetsunumunda reform
🞂 le hekimliği
Ai

🞂 Özerk hastaneler (sağlık işletmeleri)

🞂 Hizmet finansmanında reform

🞂 Genel Sağlık Sigortası

🞂 Yönetim ve organizasyon reformu

Reformun Bileşenleri

Sosyal Sağlıkta
güvenlik dönüşüm
reformu
Sosyal sigorta
Sağlık Bakanlığının yeniden yapılanması
Genel sağlık sigortası Örgüt yapısında değişim, Ulusal İlaç ve Tıbbi Malzeme
Kurumu, Kalite güvencesi ve Akreditasyon
Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık hizmetleri sunumunda reform
Aile hekimliği, etkili sevk zinciri, Sağlık işletmeleri

Sosyal Yardımlar ve primsiz

ödemeler

Sağlık İnsan gücü kapasitesinin geliştirilmesi

 Sağlıkta Dönüşüm 2003
� Birinci basamak
�

� Kırsal alanda sağlık evi ve ocakları, kentlerde aile hekimleri

� Herkes bir aile hekimine kayıtlı olacak
� Aile hekimlerine listelerindeki hasta sayısına göre ödeme yapılacak
� İkinci ve üçüncü basamak sağlık hizmetleri aile hekiminin sevkinden sonra kullanılacak

� Sağlık işletmeleri
�

� Gelirleri ile giderlerini karşılayabilen

� Verimlilik ve etkililik ilkelerine göre yönetilen
� Personelini sözleşmeli olarak istihdam eden
� Fiyatlarını pazarlıkla belirleyip hizmet ve kalite yararına giren
� İdari ve mali açıdan özerk
� Kamu tüzel kişiliğine sahip işletmeler
 Sağlıkta Dönüşüm- 2003

İnsangücü kapasitesinin geliştirilmesi

� Doktorlara mecburi hizmet,

� Sözleşmeli personel alımı,
� Başhekimlere muayenehane yasağı,
� Atamaların bilgisayar ortamında hizmet puanına göre ve kura ile
yapılması ,
� Aile hekimleri ve aile sağlığı hemşirelerinin uyum eğitimleri,
� Mevcut yöneticilerin eğitimi ile ilgili olarak Hıfzıssıhha Mektebi
tarafından internet üzerinden sistematik sağlık yönetimi eğitimleri,
� Hemşirelik eğitiminin üniversiteye temellendirilmesinin oluşturan
Hemşirelik kanunu
 Sağlıkta Dönüşüm ve Hastane Hizmetleri
� Kamu hastanelerinin tek çatı altında toplandı,
� Hastanelerin başta görüntüleme merkezi olmak üzere birçok tıbbi
hizmetlerde özel sektörden hizmet alınmasının önü açıldı,
� Döner sermayeden performansa göre katkı payı verilmesi,
� “hekim seçme hakkı” getirildi,
� Özel hastanelerin kapısı kamu sigortalılarına açıldı.
SB-MERKEZ
TEŞKİLATI
SB-TAŞRA
TEŞKİLATI

🠶İl Taşra Teşkilat Şeması;

🠶İl Sağlık Müdürlüğü,
🠶İl Halk Sağlığı Müdürlüğü ve
🠶Kamu Hastane Birliği Genel Sekreterliği
SAĞLIK SİGORTASI
2 Dersin Amacı

� Sağlık sigortacılığı ile temel bilgilerin ve sağlık

finansmanında sigortanın rolünün tanımlanması, ülke
uygulamalarının incelenmesi,
� Türkiye’de özel ve sosyal sağlık sigortacılığının gelişiminin
değerlendirilmesidir.
� Derste sağlık sigortaları ve anlaşmalı kurumlar arasındaki
sorunlar tartışılmakta ve öğrencilerin sektörel uygulamalar
hakkında bilgi edinmesi desteklenmektedir.
3 Ders içeriği

� Tanışma, dersin amaç ve gereklerinin paylaşılması, okuma listesinin verilmesi

� Sağlık Hizmetleri Finansmanı

� Sağlık Hizmetleri Finansman Kaynakları

�

� Kamu finansman kaynakları

� Özel finansman kaynakları

🠶 Sosyal güvenlik, sosyal sigorta

4 Sağlık Finansmanı Fonksiyonu

🠶 Sağlık hizmetleri finansman sisteminde temel amaç; ihtiyaç

duyulan sağlık hizmetlerini uygun yer ve zamanda, uygun kişi ve
kurumlardan hakkaniyetli, etkili, verimli ve kaliteli bir şekilde
alabilmek için, kabul edilebilir bir teminat paketinin tüm nüfusu

kapsayacak şekilde bulunabilir ve sürdürülebilir

kılmaktır.
� Gelir elde etme
� Fon biriktirme
� Satın alma
5 SAĞLIK HİZMETLERİNDE
TARAFLAR
 SAĞLIK HİZMETLERİ
6 FİNANSMAN
KAYNAKLARI
KAMU VE YARI KAMU FİNANSMAN KAYNAKLARI

� Genel vergi gelirleri (bütçe kaynakları)

� Özel amaçlı vergiler (earmarked taxes)

� Sosyal Sigorta
7
SAĞLIK
HİZMETLERİ
FİNANSMAN
KAYNAKLARI
DİĞER KAMU FİNANSMAN KAYNAKLARI
� Açık finansmanı ve enflasyonun kullanımı
� Piyango ve bahis gelirleri
 SAĞLIK HİZMETLERİ
8
FİNANSMANKAYNAKLARI

ÖZEL FİNASMAN
KAYNAKLARI
� Özel sağlık sigortası
� Tıbbi tasarruf hesabı

🠶 hane hal harcamaları (kat

Doğrudan kı kı
payları)
 SAĞLIK HİZMETLERİ
9 FİNANSMAN
KAYNAKLARI
DİĞER ÖZEL FİNANSMAN KAYNAKLARI

� Toplumsal finansman
� İşverenlerce finanse edilen sistemler
� Gönüllü ve hayır kuruluşlarının katkıları
1
GÜVENLİK
1 İHTİYACI
🠶 Sigorta, riskin paylaşılması yolu ile insanların
güvende olma ihtiyaçlarını tatmin eden
finansman sistemidir.
bir

🠶 Sağlık sigortası, veya grubun sağlık

birey hizmetlerinin yükse maliyetlerini
karşılayamama riskiniktopluma ve diğer
sigortalılara yayan bir uygulamadır.

🠶 Sigorta, ülkelerin sağlık hizmetlerinin

finansmanında özel ve sosyal sigortalar olmak
üzere iki şekilde uygulanmaktadır.
1 SOSYAL
2
GÜVENLİK
� “Gelirleri ne olursa olsun kişilere belirli sosyal riskler
karşısında ekonomik güvence sağlama görevine sahip
kurum ya da kurumlar topluluğu”
� “Belirli sosyal ilişkilerin yol açabilecekleri gider
artışlarına karşı kişilerin korunarak güvenliklerinin
sağlanması”
� Sosyal güvenliğin amaçları “sosyal sigortalar” “sosyal
yardımlar” ve “sosyal hizmetler” olmak üzere üç araçla
gerçekleştirilmektedir.
SORU VE KATKILAR

BAŞARILAR DİLERİM…
7/24 ÇALIŞMA ÜZERINDE
SAĞLIK VE HASTALIK

Dr. Öğr.Üyesi Bediye ÖZTAŞ

İÇERİK

• Sağlık
• Hastalık
• Sağlık Hizmetleri
• Sağlık Çalışanları
• Sağlık hizmetlerinin sağlık çalışanları üzerine etkileri (uyku)

20.10.2020
Sağlık

■ Sadece hastalık ve sakatlık durumunun olmayışı değil, fiziksel, ruhsal ve

sosyal olarak tam iyilik halidir (DSÖ=Dünya Sağlık Örgütü-1974).
■ Günlük yaşam aktivitelerini veya görevleri yerine getirme.

■ Hastalık bulgularının olma

■ Sakatlık veya h
20.10.2020
 Sağlık

Bir bireye
sağlıklı
■ Subjektif sağlık diyebilmek
■ Objektif sağlık
■
için; subjektif ■

• Bireyin, fiziksel, sosyal ve olarak kendini • Muayene ve tanı testlerine

ruhsal yönden kendisini hasta göre belirlenen bir
algılaması (değişim hastalığının olmamasıdır.
gösterebilir) hissetmemesi, •
objektif
olarak da
sağlıklı
olması
gerekir.

20.10.2020
Sağlık

■ Sağlığın
bileşenleri

■ Fiziksel ■ Ruhsal ■ Sosyal

20.10.2020
Fiziksel sağlık,

■ Muayene ve tanı
işlemleri ile
saptanabilen
■ Temel insan hastalık ya da
gereksinimlerini fonksiyon
yerine bozukluğunun
getirebilmelidir. olmamasıdır.

20.10.2020
Ruhsal sağlık;

■ Bireyin kendisi ve çevresiyle bir denge ve uyum içerisinde olma

■ Günlük kaygı ve üzüntüleriyle başedebilme

■ İlişkiler kurup sürdürebilme

20.10.2020
Sosyal sağlık;

■ Bireyin diğer insanlarla

iletişim içerisinde olması
■ Sosyal faaliyetler
içerisinde olması
■ İşinin olması

■ Sevilme, ait olma

duygularını yaşaması
20.10.2020
Sağlığı etkileyen faktörler

■ Sosyal ■ Fizyolojik ■ Çevres

faktörler faktörler faktörl

20.10.2020
Sağlığı etkileyen faktörler

• Yaş
•

•
Sosyal
Etnik durumSosyal
■ sınıf
Eğitim
faktörler
•

• Gelir
• Aile, arkadaş, sosyal ilişkiler
• Din
• Irk
• Sağlık inançları
• Özgüven
20.10.2020 •
Sağlığı etkileyen faktörler

• Genetik
■ yapı
Fizyolojik
• Laboratuvar sonuçlarındaki
faktörler
normalden farklı değerler
• Şişmanlık
• Kan basıncının yükselmesi
20.10.2020
Sağlığı etkileyen faktörler

■Barınma
Çevresel
•

• Yerleşim yeri
• faktörler
İklim özellikleri
• Kirlilik
20.10.2020
• Sosyal hizmet olanakları
Sağlığı etkileyen faktörler

Beslenme
Yaşam
•
■
• Fiziksel aktivite
•
biçimi
Sigara kullanımı
• Psikososyal faktörler
20.10.2020
Sağlığı etkileyen faktörler

• Kalitesi
■ Sunulan
• Herkese ulaşabilir olması
sağlık
• Her bir birey için uygun
hizmetleri
şekilde hizmetin sunulması
20.10.2020
Hastalık

■ Yapısal ve
fonksiyonel
olarak normal
olmayan
■ Hastalığın da
değişiklikleri fizyolojik, sosyal,
n oluştuğu psikolojik ve kültürel
durumdur. boyutları vardır.
20.10.2020
 Hastalık
Tanımın
eksik
tarafı
nedir?

Tıbbi modele göre; insan bedenindeki

■

işlevsizlikler organizmadaki biyokimyasal

değişiklikler ile anlaşılır.
•

• Hastalık; bakteriden, hatalı genlerden,

virüsten ve kaza gibi sebeplerden
kaynaklanır.

20.10.2020
 Hastalık

■ Sosyolojik modele göre; hastalık hastanın sosyal,

• kültürel ve tarihsel çevresinden kaynaklanır.
• Hastalık toplumsal bir üründür.
• Bir toplumda en çok görülen ve sakat bırakan
hastalıklar önemlidir.
• Yaşam standartlarının eğitim ve maddiyatla
yükseltilmesiyle sağlığın geliştirilebileceğini
savunur.

20.10.2020
Sağlık Hizmeti

■ sağlığın korunması
■ Bireylerin ve toplumun
sağlık düzeyini
yükseltmek, geliştirmek
■ hastalıkların
ve sürdürebilmek tedavisi
amacıyla;

■ rehabilitasyonu
için verilen hizmetlerin tamamıdır.

20.10.2020
Sağlık hizmetlerinin özellikleri

• ■ 1. Çıktının
Sağlık hizmetlerinin çıktısı insandır.
• Örneğin; ürettiğiniz bir malzemenin
tanımlanma
hatalarını üretim aşamasında
sı mümkünken,
görmeniz ve kanserli bir
ölçümü
hastaya uyguladığınız
20.10.2020 zordur. (kanser hastalığının
kemoterapinin
Sağlık hizmetlerinin özellikleri

• Sağlık işletmeleri çok sayıdaki farklı uzman

■ 2. Çok
(doktor, eczacı, laborant, fizyoterapist gibi)
grubun bir arada çalıştığı bir topluluktur.
• sayıda
Aynı zamanda teknik grup (su tesisatı tamir,
meslek
elektrik tesisatı gibi), bilgi işlem, yemekhane,
çamaşırhane, eğitim, danışmanlık gibi birçok
grubu
farklı meslek grubu bir arada çalışır.
20.10.2020
Sağlık hizmetlerinin özellikleri

• Sağlık kurumları, temel fonksiyonları olan tanı ve tedavi

■ 3. Yapılan
hizmetlerinin yanında, eğitim ve araştırma hizmetlerini de
verebilmektedir.
•

işler
Örneğin, bir üniversite hastanesi amaçları ve görevleri
açısından bir devlet hastanesinden çok daha karmaşıktır.
Çünkü, üniversite hastanesinde tanı ve tedavi hizmetleri
karmaşık
dışında, eğitim, araştırma, çok daha kompleks vakaların
tedavisi gibi hizmetler verilmektedir.
•
ve
Yine aynı hastalığın tedavisinin kişiden kişiye farklılık
göstermesi tıbbi bakım hizmetlerinde standardizasyon
20.10.2020 sağlanamamasına yol açmaktadır.
Sağlık hizmetlerinin özellikleri

• Sağlık
■ işletmelerinde
4. Yapılan 7 gün 24 saat kesintisiz
hizmet verilmektedir. Sağlığı bozulan kişiler
faaliyetlerin
istedikleri zaman sağlık hizmeti alabilir.
çoğu acil
Başvuruların gerive
çevrilmesi bilimsel,
hukuksal ve ahlaki açıdan mümkün değildir.
ertelenemeyece
Hastaların hizmetten yararlanmasının
k özelliktedir.
ertelenmesi de söz konusu değildir.
20.10.2020
Sağlık hizmetlerinin özellikleri

Bilim teknolojinin gelişimine paralel olarak

5. Yüksek
•
■
sağlık alanında da gelişim olmaktadır.
•
düzeyde
Önceden bir iç hastalıkları uzmanı tüm
alanlara hâkimken günümüzde neredeyse
uzmanlaşm
organa özel (örneğin karaciğer uzmanı
a vardır.
“hepatolog”, böbrek uzmanı “nefrolog”)
uzmanlaşılmaktadır.
20.10.2020
Sağlık hizmetlerinin özellikleri

• İşlevsel bağımlılık, bir kişi veya birimin iş yapabilmesi için

■ 6. Sağlık
bir başka
duymasıdır.
kişi ve birimin hizmetlerine gereksinme
• kurumlarında
Bu farklı meslek gruplarının faaliyetleri arasında yüksek
• ki işlevsel
düzeyde koordinasyonu gerekli kılar.
Bir sağlık kurumuna başvuran hastaya çok sayıda kişi ve
bağımlılık
birim hizmet verir. Hekimler tanı ve tedavi hizmetleri,
hemşireler tedavi ve bakım hizmetleri, eczacılar ilaç
hizmetleri sunarlar. Sağlık kurumlarında hizmetin
aksamadan yüksek kalitede sunulması için farklı birimlerin
20.10.2020
Sağlık hizmetlerinin özellikleri

• Hastanelerde görev yapan insan

kaynaklarının büyük ölçüde profesyonel
7.
■kimselerden oluşması, bu kimselerin
alanlarındaki bilgi ve deneyimlerinden
Çatışmaya
kaynaklanan otoriteye sahip olmalarını da
beraberinde getirir. Mesleki bilgi ve

20.10.2020
yol açan
deneyimleri profesyonellere yönetime karşı
otorite kazandırmaktadır.
Sağlık hizmetlerinin özellikleri

Bu özellik sağlık işletmelerinin birçok meslek grubunu

8. Sağlık
•
■
bir arada barındırma özelliğiyle örtüşmektedir.
•
çalışanlarının
Hastanede çalışan doktor, hemşire, eczacı, fizyoterapist,
mühendis gibi birçok grup yüksek eğitimlidir. Her meslek
mesleki
mensubu kurumun hedeflerini değil de kendi mesleğinin
hedeflerini ilerletme amacındadır.
•
çıkarlarıyla
Bu durum meslek mensupları ile kurum yöneticisi ile
çatışmalara neden olmaktadır.
20.10.2020
kurum
Sağlık hizmetlerinin özellikleri

Sağlık kurumlarında hizmetin boyutunun önemli bir

9. Hekimlik
•
■kısmını hekimler belirlemektedir. Örneğin hekim
tedavi yazmadan hemşire uygulayamaz ya da hekim
işlevleri
istemeden tamtetkik olamaz.
hasta radyolojik
•
denetlenebil
Hekimlerin verdiği kararlar maliyeti etkiler
niteliktedir. Hekim bulunduğu konum itibariyle talep
yeterliir özellikte
yaratabilir. Örneğin bilgisayarlı tomografi tanı için
olabilecekken PET(Pozitron Emisyon
20.10.2020 Tomografi) isteyerek maliyeti yükseltebilir.
Sağlık hizmetlerinin özellikleri

• Malzemesi insan olan bir hizmetin her

aşamasında çok dikkatli olmak zorundayız.
•
■ 10.yapılan
Yanşlış Sağlık
her işlem insan hayatının
hizmetlerin
kalitesinde düşme hatta insan hayatına
mal olma ve toplumun sağlık düzeyinde
de yanlışlık
bozulma ile sonuçlanmaktadır.
20.10.2020
ve
Sağlık hizmetlerinin özellikleri

• Diğer
■ hizmet
11. Sağlık
işletmelerinden
hizmetlerini farklı
olarak birincil amacının
n temel
kâramacı
elde etmek
kâr olmadığı
20.10.2020
söylenebilir.
elde etmek
Sağlık hizmetlerinin özellikleri

• Sağlık
■ 12.hizmetleri
Sağlık yüksek mesleki
eğitim gerektirdiğinden yetişmiş
hizmetlerin
personelin maliyeti yüksek ve sayısı
de üretim
azdır.
•
faktörleri
Sağlık hizmetleri yüksek maliyetli alt
yapı yatırımları gerektirmektedir.
20.10.2020 azdır.
Sağlık hizmetlerinin özellikleri

• Tüketiciler bazı hallerde akılcı davranmayabilirler.

• ■13.
Hizmet talebi olan kişinin akıl sağlığı yerinde
Tüketicile
•

olmayabilir.
Hizmet ihtiyacı olan bu ihtiyacının farkında
rin
•

olmadığı için talep etmeyebilir.

Senelik sağlık kontrollerine gitmesi gereken kişi bu
irrasyonel
•

durumu ihmal edebilir.

20.10.2020 •
Sağlık hizmetlerinin özellikleri

Sağlık hizmetlerinin kalitesini ve sonuçta hastanın elde

14.
•

edeceği■doyumu önceden belirlemek son derece zordur.

Bu belirsizlik, hizmetin getireceği doyumu etkileyen
•
Ürün ve
birçok kontrol edilemeyen faktöre bağlıdır.
Sağlık hizmetini talep edenler, hastalık hakkında çok
fazla bilgiye sahip olmamaları nedeniyle, riski azaltıp
kalite
yanılgılarını en aza indirgemek için başta doktor olmak
üzere sağlık personeline güven duymak durumundadır.
20.10.2020
Sağlık hizmetlerinin özellikleri

Bir mal veya hizmette dışsallık olmaması demek o mala

15. Sağlık
•
■
veya hizmete bedel ödeyen kimsenin dışında hiç kimseye
hizmetlerinde
o malın veya hizmetin faydasının ya da zararının
dokunmaması demektir.
•
ki dışsallık
Örneğin bulaşıcı hastalıklardan korunmak için
(yaşadığımız pandemi) bireysel önlemlerin alınması hem
(pozitif ve
bireyi hem toplumu korumakta, tam tersi bir durumda
hastalığın yayılımının artması söz konusu olup çok ciddi
negatif)
kayıplar ve sağlık maliyetinin yükselmesi söz konusu
20.10.2020 olabilmektedir.
Sağlık çalışanı kimdir?
■ DSÖ’ye göre; toplumun
sağlığını iyileştirme,
koruma ve geliştirme işiyle
uğraşan tüm insanlar sağlık
çalışanıdır.

■ Sağlık bakım alanlarında

çalışan, hastalara, doku
parçalarına, kontamine
yüzey ve malzemelere
maruz kalma potansiyeline
sahip kişilerdir.

20.10.2020
 ■ Doktor

■ Sağlık
Perso
neli ■ He

20.10.2020
Çalışan Güvenliği

■ Çalışanların geçimini sağlamak

için yaptığı iş sırasında zarar
görmelerini önlemek amacı ile
güvenli çalışma ortamını
oluşturmak için alınması
gereken tedbirler dizisidir.
20.10.2020
 ■ Çalışa
n
sağlığ
ı
■ İş yeri

■ Güve
nlik
■ Konfo
r

20.10.2020
Ülkemizde…

■ Hastanelerin “Çok Tehlikeli

İşler” sınıfına dahil
edilmesi, ancak 2009
yılında çıkarılan “İş Sağlığı
ve Güvenliğine İlişkin
Tehlike Sınıfları Listesi
Tebliği” ile gerçekleşmiştir.

20.10.2020
İş Sağlığı ve Güvenliğine Dair
Düzenlemeler
■ Uluslararası Çalışma Örgütü (International Labour Organization-ILO) daha
1950’li yıllarda her çalışanın, 1970’li yıllarda ise özelde sağlık çalışanlarının
“sağlıklı olma” ve “sağlıklı ve güvenli hastane ortamında çalışma” hakkının
•
olduğunu…
• ILO, 1985 yılında her ülkede sağlık çalışanlarına yönelik işçi sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin kurulması ve
geliştirilmesini…

■ Uluslararası Mesleki Sağlık Komisyonu (International Occupational Health

Commission-IOHC) 1990 yılında, sağlık çalışanları ile ilgili birimin kurulması
gerektiğini…

20.10.2020
 İş Sağlığı ve Güvenliğine Dair
Düzenlemeler-Türkiye

■ İlk çalışmalar, 1989 yılı başında Türk Tabipleri Birliği Merkez Konseyi tarafından
“Bu bizim sağlığımız” sloganı ile başlatılmıştır.

■ 1995 yılında “Hastane çalışanlarının İş Sağlığı Yönetmeliği” gündeme gelmiş, ancak

uygulamada çok karşılık bulamamıştır.

■ 29 Nisan 2009 tarihinde çıkan “Sağlık Kurum ve Kuruluşlarında Hasta ve Çalışan

Güvenliğinin Sağlanması ve Korunmasına ilişkin Usul ve Esaslar Hakkında
Tebliğ”in 15. Maddesinde çalışan güvenliğine ilişkin alınması gereken önlemleri
sıralanmış ve bir anlamda bu işlevi görecek birimlerin kurulması için bir dayanak
20.10.2020
 14.05.2012 tarihinde çıkan ‘Çalışan Güvenliğinin
Sağlanmasına Yönelik Genelge’de;

■ Çalışan güvenliği komitesinin kurulması,

■ Çalışan güvenliği programının hazırlanması,

■ Çalışanlara yönelik sağlık taramalarının yapılması,

■ Çalışanların kişisel koruyucu önlemleri almasının sağlanması,

■ Çalışanlara yönelik şiddetin önlenmesi için düzenleme yapılması,

■ Enfeksiyonların kontrolü ve önlenmesine yönelik program hazırlanması,

■ Beyaz kod uygulamasına geçilmesi,

■ Çalışanlara, çalışan güvenliği konusunda eğitimlerin verilmesi konusunda hastaneler bilgilendirilmiştir.

20.10.2020
 Çalışan güvenliği
Sağlık ■ Fiziksel riskler (gürültü, radyasyon, lazer,
çalışanları aydınlatma, havalandırma…)
■ Kimyasal riskler (formaldehit, anestetik gazlar,
etilen oksit…)
■ Ergonomik riskler (taşıma, pozisyon,
iletişimsizlik, ortam UYKUSUZLUK…)
■ Biyolojik riskler (virüsler, mantarlar, bakteriler,
parazitler )
20.10.2020
Maslow’un Temel Gereksinimler
Hiyerarşisi

20.10.2020
Uyku nedir?
■ Bireyin duyusal ya da herhangi bir uyaranla
uyandırılabileceği bir bilinçsizlik durumudur.

■ Organizmanın çevreyle ilgili iletişiminin, değişik

şiddette uyaranla geri döndürülebilir biçimde
geçici, kısmi ve periyodik olarak kaybolması
durumudur.

20.10.2020
Uyku nedir?

■ Bireyin herhangi
bir uyaranla
uyanabileceği
■ Fizyolojik
değişikliklerin olduğu

■ Farklı özellikteki
evrelerin dönüşümlü
olarak yaşandığı

■ Organizmanın her türlü

davranış ve tepkilerinin
yavaşladığı bir
20.10.2020 durumdur.
Uyku

• Yaşamımızın yaklaşık 1/3‘ü uykuda ■ ABD'de ortalama uyku süresinin

geçmektedir. Buda yılda 3000 saat 1985'te 7.40 saatten 2012'de 7.18 saate
olarak tanımlanabilir. düştüğü ve 6 saatten az uyuyan
insanların bu süre içinde% 31
oranında arttığı bildirilmektedir.

20.10.2020
 Uyku beynin bir aktivitesidir.

■ Beyin dalgalarını ■ Göz hareketlerini

kaydetmek için kaydetmek için
Elektroensefalogr Elektrookülografi
am (EEG) (EOG)

20.10.2020
 Sirkadiyen ritim (circadien ritm)
(uyku uyanıklık ritmi)

■ Vücut
işlevlerinin
düzenli olarak ■ Organizmad
a ritimlerin
işleyişidir. kontrolü

■ Mss de
hipotalamus ■ Uyku
■ Circadien uyanıklık
zamanlamas
(latince); bir ı;
gün ■ hipotalamust
a
anlamındadır. suprachiasma
tik nukleus
20.10.2020
7/24 çalışma…uykusuzluk…

■ Sürekli çalışılması
gereken kurumlarda
7/24 çalışma ile
günün ve haftanın
tüm zamanlarında
kesintiye uğramadan
hizmet sunumu
20.10.2020
Uykusuzluğun bilişsel fonksiyonlar
üzerine etkisi

■ Uykusuzluk kısa süreli ve uzun süreli hafıza fonksiyonlarını olumsuz

yönde etkiler.
■ Uyuklama ve dikkat azalması yönünde eğilim artar.

■ Öğrenme bozukluğu eğilimi artar.

20.10.2020
Uykusuzluğun bağışıklık sistemi üzerine
etkisi

■ Bağışıklık sisteminin sirkadiyen saat tarafından düzenlendiği, ancak aynı zamanda

uykudan da etkilendiği iyi bilinmektedir.
■ Uykusuzluk kalp hızını ve sempatik aktiviteyi artırarak venöz endotel disfonksiyonunu
aktive eder.

■ Uykusuzlukla birlikte monositlerden proinflamatuvar sitokin ve C-reaktif protein,

interlökin-6 sekresyonu artarak bağışıklık sistemi aktivasyonu gerçekleşir.

20.10.2020
Uykusuzluğun hormonlar üzerine etkileri

■ Kortizol (Stres hormonu) gündüz modunda dengeli bir

şekilde sürekli salınır.
■ Uykusuzluk durumunda salınımı gündüz modunda
salınımı devam eder.

■ Kortizol seviyesi, uykusuzluk derecesi arttıkça artar.

20.10.2020
Uykusuzluğun hormonlar üzerine etkileri

■ Melatonin hormonu epifiz bezinden salgılanan bir hormondur.

■ Uyku hormonu olarak ta bilinir ve karanlıkta salınır, aydınlıkta bloke olur.

■ Gece 02 -04 arasında en yüksek değere ulaşır.

■ Vücuttaki en güçlü antioksidandır.

20.10.2020
Uykusuzluğun hormonlar üzerine etkileri

■ TSH, insanlarda gecenin ortasında en yüksek seviyeye ulaşan sirkadiyen bir

şekilde salınır.
■ TSH daki eksikliğin şizofren, depresyon ve bipolar bozukluğu olan insanlarda
belirgin olduğu bildirilmektedir.

■ Uykusuzluk TSH seviyesini azaltmaktadır.

20.10.2020
Uykusuzluğun fizyolojik işlevler üzerine
etkisi

Uyanıklık, dikkat, yargılama, duygudurum

Yorgunl
•

■
üzerinde belirgin olumsuz etkileri vardır.
• Bu etkiler kişilerde kazalara, yanlış uygulamalara
•
uk
ve yaralanmalara yol açabilmektedir.
Yorgunluğun ayrıca hafızada, problem çözmede ve
karar vermede bozulmaya yol açarak iş verimini
ve performans düzeyini de etkilediği bilinmektedir
20.10.2020
Uykusuzluğun beslenme üzerine etkisi

■ Yeme saatleri, fizyolojik ve sosyal yönleri itibariyle insan hayatının

önemli senkronizörlerinden biridir.
■ Çalışanlar, toplam enerji alımını önemli derecede değiştirmemesine
rağmen yeme zamanlarını ve sıklığını değiştirirler.

■ Aynı zamanda yemekler çoğu durumda daha fazla yağ ve karbonhidrat

içerir ve genellikle soğuk alınıp atıştırmalık olarak yenir.
20.10.2020
Uykusuzluğun beslenme üzerine etkisi

■ Bu nedenle gece çalışanlar tarafından uyku sonrası sindirim problemleri daha fazla bildirilir.

■ Yemek zamanı ve gastrointestinal fonksiyonların normal sirkadiyen evreleri (gastrik, safra ve pankreas
sekresyonları, enzim aktivitesi, bağırsak motilitesi, besin maddelerinin emilme hızı, açlık ve doyma
hormonları gibi), gıda kalitesi ve bileşimindeki değişiklikler bu duruma yol açabilir.

■ Gece çalışanlarda başa çıkma stratejisi olarak görülen kafein ve alkol tüketimi, günün uygun olmayan
saatlerinde yemek yeme ile birlikte metabolik rahatsızlıklar ve gastrointestinal bozuklukları ortaya çıkarabilir.

20.10.2020
Uykusuzluğun metabolizma üzerine
etkisi

■ Uykusuzluk; sıklıkla değişen yemek zamanlaması ve artan gıda alımı sebebiyle kilo
alımı, diabetes mellitus ve bozulmuş glukoz toleransı açısından risk oluşturmaktadır.

■ Uykusuzluk İştah düzenlemesinde ve enerji metabolizmasında rolü olan leptinde

azalmaya ve mideden salınan oreksijenik hormonda artışa neden olmaktadır.

■ Bu durumda uykusuzluk bireylerin daha çok açlık hissetmesine ve daha kalorili

yiyecekler tüketmelerine neden olmaktadır.
20.10.2020
 Katılımcıların %24’ünün her gün sabah,
%35.7’sinin öğle, %66.9’unun akşam
öğününü tükettiği, %64.3’ünün ev dışında
yemek yediği bulunmuştur. Ara öğün olarak
en çok %43.5 ile bisküvi, kraker, cips tercih
20.10.2020
edildiği görülmüştür.
Oksidatif Stres Etkeni Olarak
Uykusuzluk ve Kanser
■ Oksidatif ve antioksidatif aktivitenin ritimleri normalde kişinin oksidatif
durumunu belirler.
■ Vardiyalı olarak çalışanlarda birçok tıbbi rahatsızlığa yol açan mekanizmanın
altında hücresel hasara yol açan oksidatif stresin yattığı bilinmektedir.
■ İki hemşire grubunda gerçekleştirilen bir çalışmada, gece çalışanların yanı sıra
gündüz çalışanlarda da artmış oksidatif stres parametreleri bildirilmiştir.
■ Gece çalışanların toplam plazma antioksidan kapasitesinin, vardiya süresince
ölçülen değerlere kıyasla vardiya sonunda azalma gösterdiği saptanmıştır.
■ Kronik vardiyalı çalışma, doğal öldürücü hücrelerde sirkadiyen ritimlerin
bozulmasına neden olur ve tümör büyümesini destekler

20.10.2020
Oksidatif Stres Etkeni Olarak
Uykusuzluk ve Kanser
■ İçsel senkronizasyon ile tekrarlayan faz kayması, sirkadiyen hücre döngüsü
regülasyonunda kusurlara yol açarak kontrolsüz büyümeyi destekleyebilir.

■ Kanser ile ilişkili yolaklarda sirkadiyen genlerin disregülasyonu veya hormon

üretimindeki değişiklikler gece çalışan kişilerde kanser sıklığının artışından sorumlu
tutulmuştur.
■ Uyku yoksunluğu da bağışıklık sistemini etkileyerek malign klonların oluşmasına
ve/veya büyümesine izin verebilir.

■ Geceleri ışıkla melatonin bastırılması kadınlarda meme kanseri ve erkeklerde prostat

kanseri için olası risk faktörüdür.

20.10.2020
Uykusuzluğun Ruhsal ve Psikososyal
Etkileri

■ Gece çalışanlar;
■

• Stresli çalışma koşulları

• Aile ve sosyal yaşamdaki ■ Başetme
zorluklarla bağlantılı olarak
becerisin
■ Psikoloji
sıklıkla irritabilite
• Sinirlilik ve kaygı de k
• Yüksek anksiyete
düşme sorunları
n ortaya
çıkmasın
a engel
olacak
direncin
kaybolm
20.10.2020
ası
Vardiyalı çalışmanın ruhsal ve bedensel
etkileri

20.10.2020
 Uyku yoksunluğu ve sirkadiyen ritmin
bozulması kardiyovasküler sistem üzerine
olumsuz etki yapar ve akut miyokardiyal
enfarktüs riskini arttırır.

Akkoyun DÇ., Akyüz A., Alpsoy Ş., Şener Ü., Topçu B. Sağlık Çalışanlarında Gece Nöbetinin Sağ Kalp
Fonksiyonları Üzerine Etkisi. Koşuyolu Heart Journal 2014;17(3):172-175.
20.10.2020
Sağlık profesyoneli olarak uykusuzluğun
olumsuz etkilerinden korunmak için ne
yapmalıyız…
■ Krono ■ Bireylerin sirkadyen fazlarını yansıtır.
tip
■ Bu fazlar, kişinin fiziksel işlevlerinin, hormon düzeylerinin,
vücut ısısının, bilişsel yetkinliklerin, yeme ve uyku düzenlerinin
günün hangi saatinde aktif olduğunu gösterir.

■ İnsanlar uyku-uyanıklık döngüsü, vücut sıcaklığı, kortizol ve

melatonin salgılanma zamanı gibi biyolojik ve davranışsal
ritimlerdeki farklılıklar açısından farklı kronotiplere sahiptirler.

20.10.2020
SABAHÇIL- AKŞAMCIL TESTİ(Horne ve Östberg,
1976, Pündük ve ark.,2005 Türkçe geçerlik-güvenirlik çalışması)

• 19 soru için elde edilen toplam puanlara göre;

• *70–86 puan aralığında "kesinlikle sabahçıl tip"
• *59–69 puan aralığında "sabahçıl tipe yakın"
• *42–58 puan aralığında "ara tip"
• *31–41 puan aralığında "akşamcıl tipe yakın"
• *16–30 puan aralığında "kesinlikle akşamcıl tip" olmak üzere 5 farklı sirkadyen tip
sınıflaması yapılmaktadır.

20.10.2020
Vardiyalı çalışma ve vardiyalı çalışma tipi uyku bozukluğunda
tedavi yaklaşımları (Kenneth 2012)

20.10.2020
Başarılar dilerim…

20.10.2020
DAVRANIŞ
BİLİMLERİStres ve
Bağımlılık
DR. ÖĞR. ÜYESİ İBRAHİM YİĞİT
EKİM, 2020
 Stres Nedir?
• Her organizma doğada bir denge içindedir. Bu
dengedeki herhangi bir bozulma sistemi tekrar
dengeye dönme arayışı içine sokar.
•

• Bu denge insanlarda biyolojik, psikolojik ve

sosyal sistemlerin üçünü de içerir.
•

Stres;
• Sisteme giren ve sistemden çıkan madde, enerji ya da
bilginin yetersizliği, uyuşmazlığı veya aşırılığı durumunda
dengenin bozulduğuna ve yeniden uyum yapılması
gerektiğine dair bir işarettir.
 Stres Yaratıcı Durumlar
• Birçok durum, karşılaştığımız pek çok olay, davranışlarımızı bir şekilde
değiştirmeye zorlar.
•

• Hastalıklar
• Savaş, terör, doğal afetler; yaralanmalar
• İklim koşulları; hava kirliliği, gürültü, kalabalık, trafik
• Beslenme sorunları
• Hareket ve uyarım yoksunluğu
• Hızlı değişen yaşam biçimleri (boşanma, iş/okul değiştirme, taşınma)
• Meslek sorunları veya mesleğin kendisi (doktorluk, vardiya işçiliği vb.)
 Stres Yaratıcı Durumlar
• Sadece olumsuz olaylar stres yaratmaz, başımıza gelen iyi şeyler de
strese yol açar.
•

• “Değişme ve uyum gerektiren olaylar”

•

• Üniversiteyi kazanma
• Mezun olma
• İşte terfi etme
• Evlilik
 --STRES--FİZYOLOJİK
TEPKİLER
Stres;
•

• “Bir acil durum tepkisi”

•

• Organizmanın kendi yaşamını ve çevreye uyumunu tehdit eden bir unsura

(uyarıcıya) gösterdiği ve varoluşsal değeri olan bir “savaşma ya da kaçma”
tepkisidir.
 --STRES--FİZYOLOJİK
TEPKİLER
• Gözbebekleri büyür (Göze daha fazla ışık girer).
• Tükürük salgısı engellenir.
• Bronşlar gevşer (daha rahat ve hızlı nefes alınıp verilmeye başlanır).
• Kalp daha hızlı çalışmaya başlar (vücudun gereksinim duyduğu kanı pompalar).
• Glikoz salgısı artar.
• Sindirim sistemi yavaşlar.
• Kan, deri yüzeyinden uzaklaşır.
• Duyu organları daha duyarlı hale gelir.
• İşitme keskinleşir.
• Terlemede artış olur.
 --STRES--BİLİŞSEL TEPKİLER

• Dikkat süreçleri keskinleşir.

•

• Bilgi işleme, uzun süreli bellek ve kısa süreli bellek hızlanır.

•

• Düşünme, ilişkiler arama, çözüm yollarına ulaşmak için eski bilgileri tarama
işlemleri gerçekleşir.
•

• Kişinin bu aşamada fizyolojik değişikliklerinin farkına varması, stresi azaltmak

için önemli bilişsel faaliyetlere yönelmesini sağlayacaktır.
 --STRES--DUYGUSAL
TEPKİLER

• Gerçek bir tehdit karşısında  Korku

• Olası bir tehdide yönelikse  Kaygı
• Kişi yaşam alanına müdahale edildiğini düşünürse  Öfke
• Bir kaybın ardından yaşandığında  Karamsarlık, Mutsuzluk
•

• Bu duyguların kendileri de duygusal dengenin bozulmasına sebep

oldukları için başlı başına stres kaynağıdır.
 --STRES--DAVRANIŞSAL
TEPKİLER
• Savaş ya da kaç tepkisi bu tepkilerin başındadır.
• Aktif ve probleme yönelik davranışlar, stres oluşturucu etmene yöneliktir ve bu etmeni
ortadan kaldırmayı amaçlar  Savaşma tepkileri
• Pasif ve savunmaya yönelik davranışlar stres oluşturan durumdan bir süre uzaklaşmayı
içerir.
•

• Davranışsal tepkiler aynı zamanda stresle başa çıkma mekanizmalarını oluşturur;

•

• Eğer bu davranışlar aktif ve stres kaynağını ortadan kaldırmaya yönelikse yeterli ya da

işlevsel olarak görülebilir.
• Daha fazla strese yol açıyorsa yetersiz ve işlevsel olmayan davranışlar olarak adlandırılırlar.
 OLUMLU STRES

• Stres bizi denge/hareketsizlik durumundan çıkararak harekete geçmemizi sağlar,

ancak yoğun ve kronik olduğu durumlarda veya çok az olduğu zamanlarda stres
sorun yaratır.
•

• Kısacası bir miktar stres hepimiz için gerekli hatta yararlıdır. Bu strese olumlu
stres denmektedir.
•

• Olumlu stres bizi performansımızın en üst noktasında tutabilir.

 Stresin iyisi var kötüsü var…
Olumlu stres
● Kişiyi harekete geçiren gündelik
faaliyetlerine, motivasyonuna ket
vurmayan, gereken enerjiyi sağlayan stres.
●
● Böyle bir stres yaşantısında etkili şekilde
işlevsel olunmakta, bünye yorgun olsa da
bu yorgunluktan daha az etkilenmektedir.
Olumsuz stres
● Kişinin gerekenden daha fazla tetikte
olmasına neden olan, motivasyonunu
sarsan, kişiye enerji sağlamaktansa
belki de enerjisini alan stres türü.
●
● Böyle bir stres yaşantısında birey
işlevsel olamamakta, belki de
hastalanmakta, kendini hasta hisseder
hale geçmektedir.
 OLUMLU STRESE KARŞI AŞIRI
STRES
• Çok az stres ve aşırı stres belirtileri;
•
• •

• • Enerji dolu hissetme • Uyku düzeninin değişmesi

•
• Kararları hızlı ve kolayca verme • İlişkilerde gerginlik
• Baskı altında hissetmeme • İştahta değişiklikler
• • İçe çekilme
•
• Güdü kaybı
• Sinirlilik
• • İş hayatında güçlükler
•
• Yanlış kararlar alma
•

• Olumlu stres düzeyi kişiden kişiye değişebileceği gibi, aynı kişi için zamandan
zamana veya durumdan duruma da değişiklik gösterebilir.
Stres ve Performans İlişkisi
 Stres Sağlığımızı Nasıl Etkiler?

Stres yaratıcı uyaranlar

•

Anlık stres deneyimleri

•

Kronik stres (sürekli olduğunda)

Tedirginlik, yorgunluk, baş ağrıları, tansiyon, astım, ülser, kanser, kalp krizleri,
felçler, depresyon, diğer psikolojik rahatsızlıklar
 Stres ve Başaçıkma Tarzları
Strese tepki olarak (başaçıkma tarzları);
• Geri çekilme ve içe kapanma, pasifleşme, sorunlarla yüzleşmekten kaçınma
• Sorunların tümüyle yok sayılması, olayların dışına çıkma
•

• Sorunların çözümsüz kalması ve büyümesi

Stres yaratıcı olaylar ya da durumlar ortadan kalksa bile, sorun çözülmemiş olarak kalır.
 Stres ve Başaçıkma Tarzları
Strese tepki olarak (başaçıkma tarzları);
• Aşırı tepki gösterme (küçük hayal kırıklıklarını dert etme, değişikliklerden
olumsuz şekilde etkilenme)   başkalarına karşı öfke nöbetleri, kırıcı olma,
kaygılanma; strese daha yatkın hale gelme
•

• Stres yaşantılarına hiç tepki vermeyip, yaşanan sıkıntının içimizde biriktirilmesi

  herhangi bir olayın hiç beklenmedik anda strese dönüşme olasılığı;
kişilerarası ilişkilerin bozulması
STRESLE BAŞA ÇIKMA VE
BAĞIMLILIKLAR
 BAĞIMLILIK

Fiziksel Psikolojik
bağımlılıkta, bağımlılıkta,
vücut ilaç için kişinin günlük
istek yaratacak yaşamla başa çıkma
şekilde kaynaklarında,
değişmektedir rahatlamak,
(örn. yoksunluk sosyalleşmek veya
belirtilerini sona uyumak için
erdirmek için). uyuşturucu “gerekli”
hale gelir.
 Bağımlılık, bir maddeye (veya aktiviteye?)…
• Tolerans: istenen etkiyi elde etmek için daha fazla kullanma ihtiyacı
• Geri çekilme: «zirve» yatıştıktan sonra yaşanan sıkıntı
• Amaçlanandan daha fazlasını kullanma
• Kullanımı düzenlemede başarısızlık, direnç
• Madde ile meşgul olmak, elde etmek ve geri kazanmak için çok fazla zaman
harcamak
• Kullanımdan dolayı önemli aktivitelerden geri kalma
• İstenmeyen sonuçlara rağmen sürekli kullanım
Bağımlılık Yapan
Maddeler Depresanlar, nöral aktiviteyi ve diğer
vücut fonksiyonlarını yavaşlatan/
•
azaltan kimyasallardır.
Örnekleri:
• Alkol
• Barbitüratlar/uyku ilaçları
• Opiyatlar/ afyon türevleri
Alkol Kullanımının Etkileri

İşleyiş üzerindeki etkisi

• Yavaş nöral işleme: Sempatik sinir sistemi
aktivitesinde azalma, daha yavaş düşünce ve
fiziksel reaksiyon
• Bellek süreçleri: REM uykusunun bozulması ve
sinaps oluşumunun azalması
• Bozulmuş öz kontrol: Bozulmuş yargılama,
kendini izleme ve engelleme; artan kaza ve
saldırganlık
Barbitüratlar/Uyku İlaçları

Barbituratlar sakinleştiricilerdir - merkezi

sinir sistemi aktivitesini baskılayan ilaçlar.

• Örnekler: Nembutal, Seconal, Amytal

• Etkileri: Kaygıyı azaltmak ve uykuyu
uyarmak
• Sorunları: Hafıza, yargı ve
konsantrasyonu azaltmak; alkol ile
kombine edilirse ölüme yol açabilir
 Opiyatlar: Yüksek Bağımlılık Yapıcı Depresanlar
• Opiatlar sinir sistemi aktivitesini
baskılar; kaygıyı azaltır ve özellikle
ağrıyı azaltır.
•

• Yüksek dozda afyon öfori üretir.

•

• Opiatlar, vücudun doğal ağrı azaltıcıları

(endorfinler) için reseptör bölgelerinde
çalışır.
 Uyarıcılar Uyarıcılar sinirsel aktiviteyi ve
vücut fonksiyonlarını
Uyarıcıların bazı fiziksel etkileri: genişlemiş yoğunlaştıran ilaçlardır.
göz bebeği, artan solunum ve kalp atış hızı, artan
kan şekeri, iştah azalması

Uyarıcı örnekleri:
• Kafein
• Nikotin
• Amfetaminler, Metamfetamin
• Kokain
• Ekstazi
Nikotin Nikotin kullanımının temel etkisi BAĞIMLILIKTIR.

Durduramama: düzenli
kullanımdan sonra, sigara
içenler uykusuzluk,
anksiyete, dikkat dağınıklığı
ve sinirlilik gibi yoksunluk
belirtileri nedeniyle
bırakmakta güçlük çekerler
 STRES ve BAĞIMLILIK
•
İLİŞKİSİ
Alkol ve madde türleri incelendiğinde, genel olarak;
•

• Kaygı ve stres tepkilerini harekete geçiren sempatik sinir sistemi

aktivitelerini baskıladıkları
•

• Rahatlama ve gevşeme sağladıkları veya sakinleştirdikleri veya

uyuşturdukları
•

• Kısa sürede kaygıyı azaltarak odaklanmayı arttırdığı; uzun vadede ise

odaklanma ve dikkat süreçlerini bozduğu ve böylece çeşitli sorunların
ortaya çıkmasında rol oynadığı (işlevesellik bozulması, nörolojik sorunlar-
demans)
STRES ve BAĞIMLILIK
İLİŞKİSİ
•

• Bağımlılık davranışının kendisi bir başaçıkma mekanizması haline dönüşüyor.

• Stres düzeyi arttıkça bağımlılık davranışlarını sürdürme olasılığı artıyor.

STRES HER ZAMANBağımlılık

BAĞIMLILIĞA NEDEN
davranışı arttıkça,
• kısaOLMAYABİLİR ANCAK
sürede stres düzeyi azalsa da uzun vade
bir çözüm olmadığından
BAĞIMLILIK DAVRANIŞLARININ daha da fazla
ALTINDA STRESstrese FAKTÖRÜNÜN
yol açıyor.
STRES ve BAĞIMLILIK
İLİŞKİSİ
STRES VE BAĞIMLILIK ARASINDAKİ İLİŞKİ
SAĞLIK ÇALIŞANLARI AÇISINDAN NEDEN
ÖNEMLİDİR?
STRES ve BAĞIMLILIK
İLİŞKİSİ

Yeni Zelanda’da
Doktorların yarısı sigara bağımlılığı Aynı zamanda alkol
çok yüksek stres doktorlarda %3-4 ve madde
düzeyi, dörtte biri arasında, bağımlılığı ile
duygusal hemşirelerde %25, reçeteli ilaçların
tükenmişlik psikiyatrik kötüye kullanım
sergilemişler. hemşirelerde %30. oranları doktorlar
arasında oldukça
 STRES ve BAĞIMLILIK
İLİŞKİSİ

Doktorlarda iş
Doktorlarda Psikolojik
yükü ve iş stresinin
depresyon, kaygı, sorunların (diğer
zarar verici içme
tükenmişlik, intihar stres etmenleri ile
gibi pek çok davranışı açısından
risk faktörü olduğu ilişkili) zarar verici
psikolojik sorunun içme davranışı
oranlarının yüksek gösterilmiştir.
açısından risk
olduğu faktörü olduğu
Stresin gölgesinde başka bağımlılıklar?

Tıp öğrencileri: %43.8’inin hafif Doktorlar: İnternet bağımlılığının

düzeyde internet bağımlılığı, algılanan stres ve tükenmişlik ile
%49.1’inin orta düzeyde internet ilişkili olduğu ortaya koyulmuştur.
bağımlılığı, %5.4’ünün şiddetli
internet bağımlılığı örüntüsünün
olduğu bulunmuştur.
Stresin gölgesinde başka bağımlılıklar?

Sağlık
Tıp öğrencileri:
çalışanları:
%43.8’inin
İnternet bağımlılığının,
hafif Doktorlar:
sağlık çalışanları
İnternetarasında
bağımlılığının
yaşam
boyu
düzeyde
yaygınlığının
internet bağımlılığı,
%9.7 olduğu ve internet
algılanan
bağımlılığının
stres ve tükenmişlik
yorgunluk veile
%49.1’ininpsikolojik
orta düzeyde
semptomlarla
internet ilişkiliilişkili
olduğuolduğu
bulunmuştur.
ortaya koyulmuştur.
bağımlılığı, %5.4’ünün şiddetli
internet bağımlılığı örüntüsünün
olduğu bulunmuştur.
Stresin gölgesinde başka bağımlılıklar?

Doktorlar kendileri hasta olduklarında, yardım alma davranışı diğer hastalara

kıyasla daha azdır. Aynısı bağımlılık için de geçerli olabilir. Bağımlılığı bir
sorun olarak görüp, bağımlılığı çözmek için adım atmak daha zor olabilir.
AŞIRI YEME VEYA YEME
BOZUKLUKLARI?
STRES YÖNETİMİNDE
KULLANILABİLECEK
YÖNTEMLER
 STRES YÖNETİMİ - STRESLE BAŞA ÇIKMA

• Stres yönetimi ve stresle başa çıkma arasındaki fark strese yüklenen anlamla ilgilidir.
•

• Stresle başa çıkma olumsuz bir durumu ifade eder ve strese maruz kalan kişinin stresli
yaşam olayının üstesinden gelmesi beklenir.
•

• Stres yönetimi dendiğinde ise stresin kontrol altında tutulması gerektiği ve fazlasının
ya da kontrolsüzce ortaya çıkmasının kötü olduğu anlaşılabilir.
•

• Stresli bir yaşam olayı karşısında ortaya çıkan fizyolojik değişiklikleri kontrol etmek
kolay değildir ancak imkansız da değildir.
 BİLİŞSEL YENİDEN YAPILANDIRMA

• Stres yaratan durumla mücadele etmek bir seçenektir ancak bu duruma yüklediğimiz
anlamla ilgilenmek de gerekebilir.
•

• Stres yaratan duruma müdahale edemeyeceğimiz durumlarda

kullanabileceğimiz bir teknik bilişsel yeniden yapılandırılmadır.
•

• Bilişsel yeniden yapılandırmada olay ya da uyaran hakkında yapılan değerlendirmeleri

değiştiririz.
•

• Bilişler, stres yaşantımızı nasıl etkiler?

•

• Aynı olay bazı insanlar için stres vericiyken bazı insanlar için değildir. Strese yol
açan olay değil olayın kişi tarafından nasıl yorumlandığıdır.
 BİLİŞSEL YENİDEN YAPILANDIRMA
• Bilişsel Yeniden Yapılandırma ile kişi:
•

• Düşünceleri arasında seçim yapabileceğinin farkında olur.

• Bir düşünce yerine diğerini seçmenin stres yaşantısı üzerindeki etkisini anlar.
• Seçim hakkının olumlu ve işlevsel olan düşüncelerden yana kullanmasını sağlar ve stres yaşantısının
yoğunluğunu azaltır.
•

• Bilişsel yeniden yapılandırma sürecinde kişinin olayı nasıl değerlendirdiğini belirlemesi kendini gözleyerek
mümkün olur.
•

• Bu düşünceleri değiştirmek için şunları yapabilir:

•

• Var olan düşüncenin/değerlendirmenin doğruluğundan/gerçekliğinden şüphe etme

• Bu düşüncelere meydan okuma
• Bu düşüncelere alternatif olabilecek yeni düşünceler üretme
 ZAMAN YÖNETİMİ

• “Planlama”
• “Öncelikleri belirleme”
• “Uygulama”
•

• Zamanı iyi yönetebilmek için dikkat edilmesi gereken noktalar:

•

• Erteleme ve oyalanmadan kaçınılmalı

• Düzenli olunmalı
• “Hayır” demeyi öğrenmeli
 İLETİŞİM BECERİLERİ

• İletişim kişiler arasında bilgi, düşünce, duygu alışverişini, paylaşımı sağlar.

•

• Etkili bir İletişim kurabilmek için;

•

• Etkili Mesaj Yollama: “Geri bildirim almak”

• Ben Dilini Kullanma: Suçlandığını hisseden insan savunmaya geçer.
• Etkili Dinleme: Etkili dinlemek hem karşı tarafı anlamamızı sağlar hem de onlara söylediklerini
önemsediğimiz ve onlar için çaba sarf ettiğimiz mesajını verir.
• Sözel Olmayan İletişime Duyarlı Olmak: Yüz ifadeleri, ses tonu ve beden hareketleri
• Atılganlık: Başkalarının hak ve isteklerine saygı duyarak kişinin kendi haklarını savunması,
koruyabilmesi, olumlu ve olumsuz düşünce ve duygularını dile getirebilmesidir.
Diğer Yararlı Kaynaklar

• Nefes Egzersizi Aç kaldığında huysuzlaşan insanlar

• Spor Etkinlikleri ve Egzersiz

• Aşamalı kas gevşetme
Kan şekerinin aşırı düşmesi
• Beslenme alışkanlıklarını
kaygı, baş ağrısı, baş dönmesi
düzenleme
• Uyku düzenini sağlama

Bu belirtiler, kişiyi huzursuz ve sabırsız hale

getirerek, normal uyaranların bile stres verici
olarak algılanmasına yol açar.
 Kişilerarası İlişki ve Stresle Başaçıkma
Tarzınızı Değerlendirin.
• Kendimi baskı altında hissettiğimde genellikle ne yaparım?
• Korktuğum ya da tehdit edildiğimi hissettiğimde nasıl davranıyorum?
• Kızdığım ya da bir şeyi yapmaktan alıkonulduğumu hissettiğimde ne yapıyorum?
• Stres altındayken davranışlarım her zamankinden farklı mı?
• Alışkanlık edindiğim ve tekrarlı olarak yaptığım hangi davranışlarım var? Bunlara ne zamanlar
başvuruyorum?
• Tepkilerimin daha esnekleşmesi için farklı başaçıkma davranışlarını denemem yararlı olabilir mi?
• Stres karşısında genellikle sergilediğim başaçıkma davranışlarım kişilerarası ilişkilerimi nasıl
etkiliyor?
• Bu davranışlarım sağlığımı nasıl etkiliyor?
Kişilerarası İlişkiler ve Stres
Kişilerarası ilişkilerimizin tatmin edici, destekleyici ve geliştirici bir düzeyde olması
için;
• Esnek olabilmek
• Tek bir davranışın alışkanlık haline getirilmesinden ziyade, farkında olarak işlevsel
davranışlarda bulunma ve gerektiğinde davranışlarımızı değiştirebilme
• Farklı seçeneklerin olabileceğini dikkate alma
• Değişime açık olma

Stresli olarak algıladığımız olay sayısı böylece azalabilir.

SOSYAL BAĞLAMDA HEKİMLİK : DOKTOR- HASTA İLİŞKİSİ

Dr.Tülay Koç
Hastalık Yoktur, Hasta Vardır...
Öğrenim Hedefleri

Öğrenciler...
• Doktor-hasta ilişkisinde yapısal asimetrinin özelliklerini
açıklar.
• Tıbbi karar vermenin üç temel modelini karakterize eder.
• Tıbbi karar vermenin üç temel modelinin avantaj ve
dezavantajlarını açıklayabilir.
• Hastalar arasında uyumsuzluk nedenlerini açıklayabilir.
 TIP;
• Bilgi birikimi
• teknoloji
• sanatsal yaklaşım
• iletişim becerilerini kapsayan çok
yönlü bir yaklaşımdır.
•

• Tıbbi uygulamaların başarısının temel

dayanağı;
• Hasta-hekim ilişkisidir.
Geleceğin Doktorları (WHO tanımı)

• bütüncül hizmet sunucu,

• etik ve maliyet etkin olanını seçmede karar
verici,
• iyi bir iletişimci,
• toplum yararına girişim yapan bir toplum
lideri,
• uyumlu çalışabilen bir yönetici.
Doktor -Hasta ilişkisinde Yapısal Asimetri
• Kültürel, toplumsal, teknolojik,psikolojik, etik etmenler
• Geçerli zaman diliminde;
• Hekim kavramı ve tedavideki rolü,
• Hekimden beklenen davranış kalıpları
• Hekimin ve çevrenin hastalık kavramı,
• Tanı ve tedavi yöntemleri,
• Sağlık hizmetinin yürütülme şekli , vs.
• DEĞİŞMEKTEDİR.
TIBBİ KARAR VERME MODELLERİ
•

• Son yıllarda Hasta-hekim ilişkisi değişmeye

başlamıştır.
• İnsana verilen değer artmış,
• hasta hakları kavramı ortaya çıkmış ve
• hasta otonomisi artmıştır.
• Bu durum, uzun yıllardır uygulanan ilişki
modeline eklemeler yapılmasını sağlamıştır.
TIBBİ KARAR VERME MODELLERİ
•

• Günümüzde en yaygın kullanılan 3 model mevcuttur:

•

• Paternalistik ( Babacan) Model

• Bilgilendirici Model
• Ortaklık(Paylaşım) Modeli
 Paternalistik (Babacan=Ataerkil) Model1

• Hekimin hastasına, babanın

çocuğuna davrandığı gibi
davranmasıdır.
• Karar aşamasında sorumluluk
hekime aittir.
• Uzun yıllar boyunca en çok
kullanılan model olmakla birlikte,
günümüzde değişime uğramıştır.
Paternalistik (Babacan) Model2
• Saf formunda hasta, doktorun tercihine boyun eğerek, O'nun
profesyonel otoritesini kabul eder.
• Bu model, doktorun herşeyi ve her şeyin en iyisini bildiği
varsayımından yola çıkar.
• Hekim hastaları katmaksızın hastalar adına karar verir.
• Hastalar alternatif yollardan tıbbi bilgiye ulaştığında hekim
kendini tehdit altında hissedebilir.
Paternalistik (Babacan) Model3
• Paternalistik yaklaşımda doktor daima hastanın yararını
düşünür ve ''önce zarar verme'' ilkesini gözetir.

• Hekim hastanın onamı olmadan hasta adına karar verir.

• Bu durumda hastanın özerkliği sınırlanabilir ya da

zedelenebilir.
Paternalistik (Babacan) Model4

• Hasta yeterli bilgi alamadığını ve yeterli değer görmediğini

hissedebilir. Bu nedenle tedaviye uyum zorlaşır.
• İçinde yaşanılan toplumun kültürel ve sosyoekonomik yapısı
önemlidir.
• Bu yaklaşım modeli, hastanın onam veremediği, verebilse bile
tedaviyi kabul edeceği acil ve hasta hayatını tehdit eden
durumlarda uygulanır.
Bilgilendirme Modeli1
• Babacan modelin tam karşı
kutbunda bulunur
• Bilimsel model
• Mühendislik modeli,
• Tüketici-müşteri modeli de
denir
• Hekim yalnızca bilgi verir.
• Karar verme sorumluluğu
hastaya aittir..
 Bilgilendirme Modeli2
• Bu modelin benimsenmesinde hasta
hakları çok etkili olmuştur.
• Hasta, kendi hayatı üzerinde daha
fazla risk almak durumundadır.
• Hastanın bilgi düzeyi, duygusal
yaklaşımı ve belki de kolaycılığa
kaçış nedeniyle doğru karar
veremeyebilir.
Bilgilendirme Modeli3

• Bilgilendirme modelinde hekimin hiç sorumluluk almaması;

• Hastanın değer görme arzusu, moral ve motivasyonu üzerinde

olumsuz etkiye neden olabilir
•

• Doktorun otoritesi azalmış, hasta otonmisi artmıştır.

bir fıkra

Adam doktora gidiyor:

“Doktor Bey, karnım çok hızlı atıyor.”
''Nasıl yani?'' diyor doktor.
-Hani diyor adam, kalbim nasıl atıyorsa karnım da öyle atıyor.
Doktor iyice şaşırıyor:“Allah Allah,atmaması lazım” diyor
Adam doktorun bu ifadesine inanıyor,
-''sağolun '' diyor ve gidiyor.
iki hafta sonra tekrar geliyor.
-Teşekkür ederim doktor bey, diyor. Tavsiyeniz üzerine at maması yedim, karnımın
atması bitti.
Doktor yine şaşırıyor;
''Allah Allah, bitmemesi lazım''...
•

.
Paylaşım Modeli1
• Hasta, kendi sağlığı konusundaki tıbbi
kararlara aktif olarak katılır.
• Tıp çevrelerince giderek artan sıklıkta
kullanılan yöntemdir.
• Hasta ile hekim her safhada birlikte
karar verirler.
• Hekim danışman, arkadaş ya da
öğretmen gibi davranır.
Paylaşım Modeli2
• Hastaların karar alma sürecinde aktif sorumluluk almaya hazır
olma durumları ile ilgili henüz az şey bilinmektedir.
• ‘hazır olma’ düzeyini değerlendirme açısından çeşitli metotların
geliştirilmesi gerekmektedir.
• Yapılan çalışmalarda, genç kişilerin, kendi tıbbi kararları ile
ilgili daha çok aktif rol almak istedikleri;(Paylaşımcı)
• Bazı yaşlı ve ciddi rahatsızlıkları olan kişilerin kararı hekime
bırakmayı tercih ettikleri gösterilmiştir. (Paternalistik)
 Paylaşım Modeli3
Aşırı Uyumlu Hasta
• Özellikle birden fazla tedavi
seçeneği olan olgularda bu
yöntem tedavi uyumu ve
etkinliğini arttırmaktadır.
• Kronik hastalıkların yönetiminde(
örn. KOAH, diabet, kr.böbrek
yetm. veya kanser)
• Ruhsal çözümlemelerde bu
model çok kullanılır.
 Paylaşım Modeli4
• Yapılan pekçok çalışmayı karşılaştıran bir
çalışma sonucuna göre,
• a)Hastalar alternatif tedavi seçenekleri
açısından bilgilendirilmeyi istemektedir,
• b) Genelde hastalar birden fazla tedavi seçeneği
mevcutsa, tedavide karar verme aşamasına
katılmayı istemektedir,
• c) Hastanın bu aşamaya aktif olarak katılımının
yararları araştırmalarda henüz açık olarak
gösterilememiştir.
Paylaşım Modeli5
• Hastalar açısından: • Hekim açısından:
•

• karar alma konusunda istekli • bakmakta olduğu hasta

olup olmama durum- ları, sayısı
• ilgileri, • ayırabileceği zaman
• eğitim ve kültür düzeyi • ilgi düzeyi
• enerjisi
• ÖNEMLİDİR.
 Tek yönlü (genelde) İki Yönlü Tek yönlü (genelde)
Bilgi Akışı

Bilgi Aktarım Yönü Hekim →Hasta Hekim ↔ Hasta Hekim →Hasta

Aktarılan Bilgi Tipi Tıbbi Tıbbi ve kişisel Tıbbi

Aktarılan Minimum Bilgi Yasal ihtiyaçlar Karara varma için yararlı Karara varma için yararlı
Miktarı kadar olacak her şeyi kapsar olacak her şeyi kapsar

Görüşme/Müzakere Hekim (tek başına Hekim ve Hasta (+potansiyel Hekim ve Hasta (+potansiye
veya başka diğer kişiler) diğer kişiler)
hekimlerle

Uygulanacak Tedaviye Hekim Hekim ve Hasta Hasta

Karar Veren Kişi
SOSYAL BAĞLAMDA HEKİMLİK : DOKTOR- HASTA İLİŞKİSİ

SAĞLIK
VE
ESENLİKLER
DİLERİM...