ISTORIJSKI I SISTEMSKI PRISTUP FILOSOFIJI

U razumijevanju i prikazu sadrzaja filosofije razlikujemo istorijski(geneticki) i

sistemski pristup.
GENETICKI pristup prikazuje sadrzaj filosofije u njenom razvoju kroz istorijsko
vrijeme. Rezultat toga je istorija filosofije. Ona prati razvoj misljenja, filozofskih
teorija i ideja u njihovoj povezanosti i kontinuitetu. Nije puka istoriografija
filozofa i njihovih ostvarenja u smislu opisa filozofske proslosti, vec obnova onog
zivog sadrzaja iz filozofske tradicije. Iz tih razloga I kazemo da je istorija filosofije
sama filosofija. Kao takva, uspostavlja dijaloske mostove izmedju velikih mislilaca
bez obzira na vremensku udaljenost, i iz tog dijaloga se hrani i razvija. Istorija
filosofije je osnova filozofske obrazovanosti; istoricari iste prikazuju filozofska
ostvarenja u njihovoj povezanosti i kontinuitetu. Oni vrse odredjenu periodizaciju
filozofije, a uobicajena je ona u kojoj se filozofske epohe poklapaju sa istorijskim
periodima:
-Grcka filosofija( od 6.vijeka prije hrista do 3 vijeka posle Hrista)
-Srednjovjekovna filosofija(od 3. Do 14 vijeka)
-Novovjekovna(moderna) filosofija(od 15. Do 19 vijeka)
-savremena filosofija(20. I 21 vijek)

OSNOVNE FILOZOFSKE DISCIPLINE

Iako je filosofija jedinstvena, rasclanjuje se na posebne filozofske discipline kao

sto su: logika, ontologija ili metafizika; teorija saznanja(epistemologija); filosofija
nauke, aksiologija, etika, estetika, filozofska antropologija, filozofija politike,
filozofija religije i druge. Prema Aristotelu, uobicajena je podjela filosofije na:
teorijsku, prakticku i poeticku.

TEORIJSKA filosofija(umno motrenje-gledanje ocima razuma) obuhvata

ontologiju; teoriju saznanja; f.prirode(tj fiziku) i matematiku. Temelje se na cistom
umskom saznanju koje tezi ka opstosti i nuznosti, tj opstevazecim i
nepromjenljivim zakonima.Njen predmet jeste fizicki, metafizicki i matematicki
svijet.
PRAKTICKA filosofija(praxis-covjekovo djelovanje, praksa) obuhvata: etiku
tj.filosofiju morala; filosofiju politike kao umijece upravljanja drzavom; filosofiju
ekonomije kao upravljanje domacinstvom; filosofiju prava i druge. Predmet
saznanja prakticke filosofije su covjek i njegovo djelovanje. Njene discipline
saznaju svijet covjekovog etickog, politickog, ekonomskog, pravnog, pedagoskog i
drugog djelovanja. Saznanja prakticke filosofije ticu se podrucja slobode kao
prostora covjekovog odlucivanja, izbora i odgovornosti, sto znaci da u ovom
svijetu ne vlada stroga nuznost.

POETICKA filosofija(poesis-stvaranje novih oblika) obuhvata estetiku, poetiku,

retoriku-discipline koje se ticu svih oblika covjekovog stvaranja, narocito
umjetnosti.

LOGIKA

Filozofska disciplina ciji je predmet istrazivanje vrijednosti(pojam, vrste,

kriterijum vrijednosti i najvise vrijednosti. U etimoloskom smislu
aksiologija( grcka rijec aksio=vrijedan; valjan) logos=smisao, nauka) . Njen
predmet je star koliko i sama filosofija, ali se kao filozofska disciplina konstituisala
tek u 19.vijeku, a kao njen osnivac uzima se Herman Loce. Pored saznanja, ima
svoje mjesto I u obrazovanju, i osnovni njen zadatak je da nauci ucenike kako
logicki misliti u razlicitim oblastima znanja. Najcesce se definise kao filozofska
disciplina o oblicima valjanog misljenja, koje treba razlikovati od istinitosti.
Valjanost je jedan od uslova ali ne i dovoljan uslov istinitosti. Dakle, grcka rijec
logika oznacava ucenje o logosu. Logos ima vise znacenja, a glavna su: rijec,
govor, razlog, razum, misao, um i zakon. Za odredjenje logike vazno je valjano
misljenje kao i govor kojim se poima, sudi i zakljucuje o necemu sto se saznaje.
Utemeljivacem logike smatra se Aristotel, skupa sa njegovim cuvenim djelom
Organon, odnosno orudje. On joj je dao takav savrsen oblik da se u njoj veoma
dugo nisu dogadjale bitnije promjene. Aristotelova formalna logika je ucenje o
pojmu, sudu i zakljucku.

Sta je pojam? Pojam je misao a rijec je sredstvo izrazavanja te misli. Bitne oznake
jednog pojma cine njegov sadrzaj. Sadrzaj je, dakle skup bitnih oznaka pojma.
Sta je sud? Sud je spoj pojmova kojima se nesto tvrdi ili porice.

Sta je zakljucak? Zakljucak je misao o dva ili vise sudova, od kojih jedan slijedi iz
jednog ili vise drugih. Zakljucivanje je misaoni proces kojim izvodimo jedan sud iz
jednog ili vise drugih sudova.

ONTOLOGIJA(metafizika)

Istorija ljudskog duha pokazuje da neka pitanja nikada ne zastarijevaju. To su

sledeca pitanja: sta jeste svijet?; zasto nesto jeste, a nije nista?; da li iz nicega moze
nastati nesto?; zasto nesto jeste to sto jeste a ne nesto drugo?; sta je nacelo bivstva
ili bica?;
Na ova i slicna pitanja odgovara glavna filozofska disciplina metafizika ili
ontologija. Inace, sam termin metafizika(grcka rijec ta meta ta fizika=iza fizike)
potice iz prvog vijeka prije nase ere od klasifikatora Aristotelovih dijela
Andronikosa sa Rodosa. U izvornom znacenju metafizika je onaj dio filosofije koji
se bavi nadculnim principima bivstva, tj prvim i osnovnim uzrocima onoga sto
jeste. U slavnom djelu Metafizika, Aristotel je odredjuje kao prvu filosofiju ili
nauku o Bogu. Njen predmet je najapstraktniji moguci pojam(kategorija), pojam
koji ima maksimalni obim a minimalni sadrzaj. To je sve sto postoji, tj sve cemu se
moze pripisati odredjenje da jeste. Iznad tog pojma ne postoji visi rod, on se ne
moze iskusiti culima, vec samo umom. Najadekvatniji prevod za taj pojam je
bivstvo(bice), I za razliku od bivstva kao sustine svega postojeceg, bivstvujuce je
pojedinacno bice-nesto odredjeno, ograniceno i konkretno, kao npr: stolica na
kojoj sjedim, olovka kojom zapisujete predavanja filosofije.

O bivstvu, kao najapstraktnijoj kategoriji, moze se jedino reci da jeste(Parmenid).

Najznacajnije tekovine novovjekovne filosofije su metafizicki sistemi Dekarta,
Spinoze i Lajbnica.
Savremena filosofija pocinje pozitivistickim odbacivanjem metafizike, zbog
njenog spekulativnog karaktera. Ipak, u drugim strujama savremene filosofije
dolazi do obnavljanja interesa za metafiziku. Tako, prema nekima najveci filozof
dvadesetog vijeka, Martin Hajdeger, rehabilituje bitno misljenje, pitajuci o smislu I
istini samog bivstva, pokazujuci I dokazujuci da su filozofi cesto predvidjali
ontolosku razliku izmedju bivstva i pojedinacnih bica, kao njegovih manifestacija.
Prema njegovom misljenju, evropska metafizika se zavrsava tehnikom, koja I
samog covjeka pretvara u svog funkcionera. Izlaz vidi u umjetnosti, koja je
potpuna suprotnost tehnickoj racionalnosti.

TEORIJA SAZNANJA

Sa pitanjima o bivstvu usko su povezana i pitanja o saznanju. Sta je saznanje? Koji

su izvori saznanja? Sta je istina, a sta laz? Kako se one dokazuju? Ova I slicna
pitanja su predmet epistemologije ili teorije saznanja. Dakle, rijec je o filozofskoj
discipline koja izucava porijeklo, razvoj, predmet i problem saznanja. Saznanje je
proces istrazivanja istine. Rezultat saznanja je znanje. Istinito saznanje(znanje) sa
pravom racuna na to da bude isto za sve. U sustini, istina predstavlja istost misli i
onoga sto je misljeno. Mada su problemi saznanja stari koliko i filosofija, teorija
saznanja se konstituisala kao filozofska disciplina tek u 17.vijeku. U bliskoj vezi sa
epistemologijom, kao opstom teorijom saznanja su I dve specijalne filozofske
nauke: logika(smisaoni govor) i opsta metodologija(metodos-nacin, put dolaska do
istinitog saznanja).
Posebno je zanimljiva filozofska metoda Karla Popera, odnosno opovrgavanje ili
falsifikacija. Prema njemu, filosof ne treba da traga direktno za istinom, vec pre
svega da otkriva greske, prihvatajuci one teorije koje ne moze da opovrgne.
Problem saznanja kao relativno samostalni predmet misljenja pojavljuje se prvi put
kod Platona u Teetetu: Sta je to znanje I u cemu se ono sastoji?
Projekat formulisanja pravila misljenja zapoceo je Sokrat, a dovrsio Aristotel.
Tako je i nastala logika, filozofska nauka koju Aristotel odredjuje kao
organon(orudje, alat, instrument) za valjano ili ispravno misljenje. Vec smo rekli
da je predmet logike normativno misljenje, misljenje kakvo treba da bude. U
epistemologiji se razlikuju odredjeni pravci: senzualizam(sensus=culo) ;
empirizam(empiria=iskustvo uopste); racionalizam(racio=razum, um);

FILOSOFIJA NAUKE

Promislja osnove nauke, nastojeci da odgovori na pitanja: sta je nauka kao forma
saznanja? Kako nauka saznaje, koji su to putevi saznanja(metode)? Kakva je
vrijednost naucnih otkrica I naucnih istina?
ETIKA je filosofija morala, cija je etimoloska osnova grcka rijec etos(obicaj). To
je filozofska disciplina koja istrazuje osnove I izvore moralnih normi, karakter i
moralne principe, moralne vrednosti i smisao ljudskog zivota uopste. Sustina
moralne svijesti je svijest o tome sta treba covjek da cini da bi bio dobar covjek.
Moral je drustvena i istorijska pojava, ono sto je politika za zajednicu, to je etika za
pojedinca. Star je koliko i ljudsko drustvo, ali je teorija morala-etika nastala u
petom vijeku prije nove ere.

FILOZOSKA ANTROPOLOGIJA

Filozofska disciplina ciji je predmet istrazivanja covjek. Filozofska antropologija

pocinje uvidima o covjeku koji poticu od Protagore(covjek je mjerilo svih stvari) i
Demokrita(covjek je mikrokosmos).Cak se i jedan period anticke filosofije, u
kome dominiraju sofisti i Sokrat, naziva antropoloski period. Zatim slijede dve
maksimalisticke antropologije: hriscanstvo i renesansa. Covjek se shvata kao
bogocovjek(svecovjek) ili mali Bog na zemlji. Filozofsku antropologiju kao
filozofsku disciplinu utemeljuje Imanuel Kant, jer je osnovno pitanje njegove
kriticke filosofije: Sta jeste covjek? Ono proizilazi iz prethodna tri pitanja: Sta
mogu da znam?; Sta treba da cinim?; i Cemu mogu da se nadam?
Filozofska antropologija je centralna filozofska disciplina savremene filosofije.
Mozda se covjek zapravo i bavi filosofijom da bi spoznao svoju sustinu. Razliciti
filosofi su u istoriji ljudske misli razlicito odredjivali sustinu covjeka. Medjutim,
sva ta odredjenja svode covjeka na datost i sadasnjost- a njegova sustina I u tom
smislu ljudska priroda, jeste zapravo u tome sto nema unaprijed datu sustinu, vec je
okrenut buducnosti. On je zadato bice i otvoren system.

FILOSOFIJA ISTORIJE
Jeste filozofsko promisljanje istorije kao regije ljudskog postojanja u vremenu.
Nastoji da filozofski odredi sustinu istorije kao takve i odgovori na pitanja: Sta je
istorija? Ko stvara istoriju? Koji je smisao istorije ako ona uopste ima smisla? Ima
li napretka u istoriji i da li ona ima svoj kraj? Koje je mjesto covjeka I njegove
slobode u istoriji?
Ima poseban znacaj medju filozofskim disciplinama. Proucava razvoj filosofije
tokom istorije, I u tom smislu je povezana sa opstom istorijom covjeka i
covjecanstva. Za istoricara filosofije osnovni izvor i predmet proucavanja su
izvorna filozofska djela, ali i tzv.duh vremena. U sustini, rijec je o filosofiji istorije
filosofije, jer u istoriji filosofije filosofija samu sebe cini vlastitim misaonim
predmetom i problemom.

FILOSOFIJA POLITIKE

Politicka filosofija nema neku vjecnu prirodu.

To je jedna slozena djelatnost koja se najbolje shvata preko analize metoda koje su
koristili njeni priznati majstori.
Ni za jednog pojedinacnog mislioca, ni za jedno pojedinacno razdoblje, ne moze se
reci da su konacno odredili ovu djelatnost.
Politicka filosofija se shvata kao djelatnost cije se osobine otkrivaju tokom
vremena. Tj. Politicku filosofiju treba da shvatimo kao jednu promjenljivu i
slozenu tradiciju.
Predmet filosofije politike jeste ono politicko kao takvo, dok sustina politike zavisi
od filosofije u sirem znacenju.
Politicko oznacava zivot u zajednici.
Polis je zajednica ljudi.
U Aristotelovoj logici pravi se fundamentalna razlika izmedju privatne i javne
sfere.
Privatna- sfera porodice
Javna- drzava, vlast
PHYSIS- priroda NOMOS- zakon(ljudski zakon)
Politicka filosofija je nastala preko etickog pitanja (Sokratov metod) na koja
priroda nije mogla da odgovori. Problemi covjeka nisu strogo podudarni sa
problemima prirode.

Sofisti(iz V vijeka, ljuti Sokratovi I Platonovi neprijatelji) prvi su odvojili politiku

od prirode i iznijeli pretpostavku da ‘politicko’ predstavlja posebnu oblast
istrazivanja.
Ove distinkcije implicitno su prisutne u tvrdjenju sofista da ljude uce politickoj
vjestini, koja je nezavisna od bilo koje kosmogonije.
U fragment sofiste Autifona sacuvano je tvrdjenje o razlici izmedju politike I
prirode.
Konvencija-sporazum su zakonska pravila stvorena ugovorom a nisu rezultat
prirode, dok je kod pravila prirode upravo obrnuto.
Izdvajajuci politicki iz prirodnog poretka, sofisti su u odredjenom smislu isli putem
starijih filosofa prirode.
Njihov veliki doprinos sastojao se u pristupu spoljasnjem svijetu na jedan prirodan
nacin; tj.kao poretku pristupacnom ljudskom umu, a ne kao mjesavini prirodnih i
neprirodnih elemenata koja se opire racionalnom objasnjenju.

Filosofovo odvajanje od prirode sastoji se u njegovom shvatanju prirode kao

necega sto se moze shvatiti, ali ne nuzno i neceg sto se moze kontrolisati.
Politicka filosofija nije preuzela ovaj oblik odvojenosti.
Naprotiv, ono sto pokazuje Platonova filosofija, ‘priroda’ politike shvata se na
instrumentalan nacin kao skup snaga od kojih moze da se stvori red.
U tom slucaju, “Ne vladaju ljudi, vec zakon”.
Politika je praksa, a filosofija ima za predmet tu praksu.
Filosofija politike se bavi vladavinom, vlascu, politickim djelovanjem.
Te politicke djelatnosti imaju posledice za cijelo drustvo.
Filosofija politike se nekad smatrala kraljicom svih nauka, a posle XIX v. doslo je
do specijalizacije mnogih nauka iz filosofije.
Ona je normativna disciplina, sto znaci da razmatra poretke drustva.
Nije empiristicka nauka, vec refleksivna(promislja, ispituje)
-Drustvo je medjusobna povezanost ljudi
-Drzava je “aparat vlasti”.
Sama filosofija politike ne moze samu sebe promisljati. Vezuje se za tri bitna
pitanja:
MORAL; DRUSTVO; DRZAVA.
Drustvo obuhvata oblast djelovanja koje je izvan drzave kao institucije.
Prirodno djelovanje je nezavisno od drzave, nije u vezi sa vlascu.
OIKOS- kuca, dom, privatan zivot; POLIS-grad, drzava
Politika nije samo djelovanje, vec i govorenje.
Aristotel: Politika je umijece moguceg oblikovanja zajednice. Najbolja forma
oblikovanja zajednice je opste dobro svih. Zajednicki zivot ljudi mora biti
strukturisan u jednoj drzavi.
Platon je vjerovao da oni koji najvise znaju sta je dobro mogu i da vladaju.
Kao predmet filosofije, politika se uzima u strukturalnom smislu, ali i u
istorijskom.
Javna sfera – privatna sfera
Javno- ono sto se tice svih. Politika se tice svih. Ako se mi ne bavimo politikom,
politika se bavi nama.
POLIS- grad, drzava
POLITEIA- briga za uredjenje zajednice
AGORA- javno okupljanje, skupstina
FORUM- mjesto govorenja
Politika ne moze bez razgovora.