Kemija 3 GIM-ZBIRKA

BR LE © NJ E
AN D A E
JE N lf
I D NO O a OG
IJE UM IZ ZA
LJ N D BR LE ©
E O A AN D
NJ
E
ŽA N
JE N lf
A
VA JE
NJ I D NO O a
E IJE UM IZ
LJ N D OG
EN O A ZA
JE ŽA N B R LE
VA JE
N JE
AN D © A
JE N lf
I D NO O a
I J E U M IZ
ZA
OG LJ N D
EN O A
B R LE JE ŽA N
AN AN D © A V J AN E
VA JE J E N lf JE
N JE I D NO O a
I J E U M IZ
2020.
LJ N D OG
EN O A ZA
JE ŽA N BR LE ©
VA JE AN D
N JE N lf
A
JE
Silvija Krnić • Nikolina Ribarić
I D NO O a OG
I J E U M IZ ZA
LJ N D
Zbirka zadataka za treći razred gimnazije
BR LE ©
Kemija
GL EN O A AN D
ED © JE Ž N AV JE N l
A
AN A AN JE
prof. dr. sc. Zora Popović • Ljiljana Kovačević • Kristina Kristek
I D NO O
3
JE N lf JE
I D NO O a IJE UM I
IJE UM IZ LJ N
EN O
LJ N D OG JE Ž
EN O A ZA
JE ŽA N BR LE ©
VA JE AN D
N JE N lf
A
JE
I D NO O a OG
I J E U M IZ ZA
LJ N D BR LE ©
EN O A
JE Ž N
AV AN D A
A JE JE N lf
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
Nakladnik
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
ALFA d. d. Zagreb
Nova Ves 23a
E
E
Za nakladnika
NJ
Miro Petric
B R LE
Direktorica nakladništva
OG
mr. sc. Daniela Novoselić
JE N lf
ZA
Urednica za Prirodu, Biologiju i Kemiju
A
LE ©
mr. sc. Daniela Novoselić
Recenzija
AN D
JE
izv. prof. dr. sc. Draginja Mrvoš Sermek
JE
Ž N
Romina Tomas Grđan, prof.
AN
EN O A
OG
LJ N D
Lektura
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
Kristina Ferenčina
ZA
A
LE ©
Likovno i grafičko oblikovanje
JE
VA JE
Hrvoje Bronić
JE
JE ŽA N
AN D
N
Ilustracije
EN O A
Igor Bojan Vilagoš

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
Fotografije
A
BR
LE ©
shutterstock.com
ZA
arhiva Alfe
AN D
Tehnička priprema
JE
Alfa d. d.
OG
Ž N
Tisak
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
Proizvedeno u Republici Hrvatskoj, EU
A
LE ©
JE
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
ZA
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
© Alfa
Ova knjiga, ni bilo koji njezin dio, ne smije se umnožavati ni na bilo koji način reproducirati bez nakladnikova pismenog dopuštenja.
JE
JE
AN
GL
N
AN
VA
BR LE © NJ E
AN D A E
JE N lf
I D NO O a OG
IJE UM IZ ZA
LJ N D BR LE ©
E O A AN D
NJ
E
ŽA N
JE N lf
A
VA JE
NJ I D NO O a
E IJE UM IZ
LJ N D OG
EN O A ZA
JE ŽA N B R LE
VA JE
N JE
AN D © A
JE N lf
I D NO O a
I J E U M IZ
ZA
OG LJ N D
EN O A
B R LE JE ŽA N
VA JE J E N lf JE
N JE I D NO O a
I J E U M IZ
LJ N D OG
EN O A ZA
JE ŽA N BR LE ©
Zbirka zadataka za treći razred gimnazije

VA JE AN D
N JE N lf
A
JE
I D NO O a OG
I J E U M IZ ZA
LJ N D BR LE ©
GL EN O A AN D
A
AN A AN JE
JE N lf I D NO O
JE IJE UM I
I D NO O a LJ N
Kemija
IJE UM IZ EN O
LJ N D OG JE Ž
EN O A ZA
JE ŽA N BR LE ©
VA JE AN D
N JE N lf
A
JE
I D NO O a OG
I J E U M IZ ZA
LJ N D BR LE ©
EN O A
JE Ž N
AV AN D A
A JE JE N lf
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Predgovor
AN D
E
V J
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
E
E
NJ
B R LE Dragi učenici,
OG
pred vama je Zbirka zadataka iz kemije za treći razred gimnazije namijenjena
usvajanju propisanih nastavnih sadržaja, pripremi za provjere znanja, natje-
JE N lf
ZA
A
canja od općinske do državne razine, polaganju državne mature.
LE ©
Zbirka je podijeljena na četiri teme: Kemijska ravnoteža, Kiseline, baze i soli,
AN D
JE
Elektrokemijski procesi i Kemija organskih spojeva.
JE
Ž N
Svaka tema na početku sadrži kratki uvod koji osim teksta donosi sheme i
AN
EN O A
OG
crteže, a kao kratki podsjetnik i sistematizaciju činjenica. Nakon toga slijede
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
pitanja i zadaci. Na kraju zbirke nalaze se Rješenja.
ZA
A
LE ©
Rješavanje raznovrsnih pita nja i zadataka pomoći će vam u razumijevanju
JE
VA JE
pojmova i zakonitosti kemije.

JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
Sve zadatke iz ove zbirke rješavajte u svojim bilježnicama.

LJ N D
I D NO O a
Autorice
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
ZA
AN D
JE
OG
Ž N
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
JE
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
ZA
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE
JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Sadržaj
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
E
E
NJ
KemijskaB R LE
1
OG
ravnoteža
JE N lf
ZA
A
LE ©
Elektrokemijski
3
AN D
JE
Kemijska ravnoteža 7
procesi
JE
Ž N
Značajke kemijske ravnoteže
AN
7
EN O A
OG
LJ N D
Konstanta kemijske ravnoteže
AV
8
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
Ravnoteža u heterogenom sustavu
ZA
A
čvrsto-plinovito 10
LE ©
Oksidacija i redukcija 53
JE
VA JE
Vrijednost konstante ravnoteže 10 Kako pristupamo određivanju oksidacijskog

JE
JE ŽA N
AN D
Pomak kemijske ravnoteže 11 broja elementa u spoju?
N
54
EN O A
Rješenja 108
LJ N D
Jednadžbe oksidacije i redukcije 56

I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
Redoks-reakcije u kiseloj i lužnatoj otopini 59
A
BR
LE ©
Elektrokemija 63
ZA
Galvanski članci i elektrokemijski

AN D
izvori energije 63
Kiseline, Elektroliza i Faradayevi zakoni 68
JE
OG
Rješenja 116
Ž N
BR
baze i soli
2
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
JE
VA JE
Kiselinsko-bazne teorije 21
Kemija
4
JE
AN D
JE ŽA N
Jakost kiselina i baza 25

N
EN O A
Stupanj ionizacije 25
organskih
LJ N D
I D NO O a
OG
Ostwaldov zakon razrjeđenja 26
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
Ionski produkt vode 30
spojeva
ZA
Vrijednost pH 30
Kiselinsko-bazni indikatori 32
VA JE
B R LE
Soli 37
E
ŽA N
NJ
E O A
Reakcije dobivanja soli 37

OG
Alkoholi 75
LJ N D
I D NO O a
Topljivost soli 42 Fenoli 84

JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
Hidroliza soli 46 Eteri 88

LE ©
Puferske otopine 48 Aldehidi i ketoni 93

NJ
Iskorištenje (η) 49 Karboksilne kiseline 98

VA JE
Rješenja 110 Esteri 103

JE
JE ŽA N
N
AN
Amidi 106
EN O A
LJ N D
I D NO O a
Rješenja
BR
120
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE
JE
AN
GL
N
AN
VA
BR LE © NJ E
AN D A E
JE N lf
I D NO O a OG
IJE UM IZ ZA
LJ N D BR LE ©
E O A AN D
NJ
E
ŽA N
JE N lf
A
VA JE
NJ I D NO O a
E IJE UM IZ
LJ N D
EN O A
JE ŽA N
VA JE
N
ZA
OG 1
B R LE
AN D © A
JE JE N lf
I D NO O a
I J E U M IZ
ZA
OG LJ N D
EN O A
B R LE JE ŽA N
VA JE J E N lf JE
N JE I D NO O a
I J E U M IZ
LJ N D OG
EN O A ZA
JE ŽA N BR LE ©
VA JE AN D
N JE N lf
A
JE
Kemijska
I D NO O a
ravnoteža
OG
I J E U M IZ ZA
LJ N D BR LE ©
GL EN O A AN D
A
AN A AN JE
JE N lf I D NO O
JE IJE UM I
I D NO O a LJ N
IJE UM IZ EN O
LJ N D OG JE Ž
EN O A ZA
JE ŽA N BR LE ©
VA JE AN D
N JE N lf
A
JE
I D NO O a OG
I J E U M IZ ZA
LJ N D BR LE ©
EN O A
JE Ž N
AV AN D A
A JE JE N lf
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Kemijska ravnoteža
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
Kemijske reakcije koje se zbivaju u oba smjera nazivamo reverzibilne reakcije. Uz polaznu
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
(desnosmjernu) zbiva se i povratna (lijevosmjerna) reakcija.
ZA
AN D © A
E
Značajke kemijske ravnoteže

E
NJ
B R LE
Kemijska ravnoteža može se uspostaviti samo u zatvorenom sustavu.
OG
Reakcija ne prestaje kada se uspostavlja ravnoteža, samo nema mjerljivih promjena
JE N lf
ZA
koncentracija reaktanata i produkata.
A
LE ©
Promjene se i dalje zbivaju na mikroskopskoj razini, ali se obje reakcije, polazna i povratna,
zbivaju jednakom brzinom. Kažemo da je to stanje dinamičke ravnoteže.
AN D
JE
JE
Ž N
AN
Reverzibilne elementarne kemijske reakcije zbivaju se dok sastav reakcijske smjese ne postane
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
stalan, a to je onda kada vrijedi da su brzine polazne i povratne reakcije jednake:
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
v → =　　v ←
JE
VA JE
JE
ŽA N
AN D
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
brzina reakcije JE
ZA
AN D
brzina napredne reakcije

ravnoteža: jednake brzine
JE
OG
Ž N
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
JE
VA JE
brzina povratne reakcije

JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
reakcija
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
ZA
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE
JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Konstanta kemijske ravnoteže
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
Položaj ravnoteže opisuje se veličinom koju nazivamo konstanta kemijske ravnoteže.
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
Za općenitu reakciju:
E
aA + bB ⇌ cC + dD
E
NJ
B R LE
izraz za koncentracijsku konstantu ravnoteže je:
OG
[C ]c × [D]d
JE N lf
Kc =
ZA
A
[ A ]a × [B]b
LE ©
U ravnotežnom je stanju omjer umnoška koncentracija produkata, potenciranih na njihove stehiometrijske
AN D
JE
JE
koeficijente i umnoška koncentracija reaktanata potenciranih na njihove stehiometrijske koeficijente stalan
Ž N
AN
EN O A
(zakon o djelovanju masa ili Guldberg-Waageov zakon).
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
Ako se sastav reakcijske smjese izražava ravnotežnim koncentracijama reaktanata i produkata, konstanta
LE ©
JE
VA JE
ravnoteže označava se s Kc i naziva koncentracijska konstanta ravnoteže.

JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
Ako se sastav reakcijske smjese izražava parcijalnim tlakovima reaktanata i produkata u plinovitoj fazi,
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
konstanta ravnoteže označava se s Kp i naziva tlačna konstanta ravnoteže.

IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
ZA
Ravnotežu, koja se odnosi na reakcije u kojima su svi reaktanti i produkti u istom agregacijskom stanju,
AN D
nazivamo homogenom ravnotežom.
JE
OG
Ž N
Primjer 1.1. Primjer 1.2.
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
Napišite izraze za tlačnu i Izračunajte vrijednost koncentracijske konstante ravnoteže za reakciju:
JE N lf
I J E U M IZ
A
koncentracijsku konstantu ravnoteže PCl5(g) ⇌ PCl3(g) + Cl2(g)
LE ©
JE
za reakciju prikazanu jednadžbom
VA JE
JE
kemijske reakcije: Pri temperaturi 250 °C ravnotežne koncentracije tvari u reakciji iznose:
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
[PCl5] = 0,010 mol dm-3

LJ N D
I D NO O a
2H2S(g) ⇌ 2H2(g) + S2(g) [PCl3] = 0,15 mol dm-3

OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
[Cl2] = 0,37 mol dm-3
ZA
Odgovor:
Izradak:
VA JE
p2 (H2 )　　× p ( S2 )
B R LE
E
Kp = Na temelju zadane jednadžbe kemijske reakcije napišemo izraz za

ŽA N
NJ
p2 (H2 S )
E O A
konstantu ravnoteže:
OG
LJ N D
[PCl 3 ] × [Cl 2 ]
I D NO O a
Kc =
JE N lf
IJE UM IZ
[H ]2 × [S2 ] [PCl 5 ]
ZA
D A
Kc = 2
LE ©
[H2 S]2
E
Zatim uvrstimo zadane vrijednosti koncentracija tvari u ravnoteži:

NJ
VA JE
0, 15moldm−3  × 0, 37 moldm−3 

Kc =     = 5, 55moldm−3
JE
JE ŽA N
0, 010moldm−3 
N
AN
EN O A
 
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
Vrijednost konstante ravnoteže za reakciju iznosi 5,55 mol dm-3.

ED ©
JE
8 Kemija3 zbirka zadataka

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Primjer 1.3.
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
Disocijacija didušikova tetroksida (N2O4), bezbojnog plina, na dušikov dioksid (NO2), smeđi plin, prikazujemo
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
jednadžbom kemijske reakcije:
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
N2O4(g) ⇌ 2NO2(g)
AN D © A
E
Pri određenoj temperaturi u zataljenoj staklenoj ampuli volumena 1,00 L nalazi se 0,125 mol N2O4(g). Nakon
E
NJ
uspostavljanja ravnoteže, u ampuli se nalazi 0,0750 mol N2O4. Izračunajte vrijednost konstante ravnoteže (Kc) za reakciju.
B R LE
OG
Izradak:
JE N lf
Izračunamo ravnotežne koncentracije reaktanta (N2O4) i produkta (NO2) prije početka reakcije i u ravnoteži.
ZA
A
LE ©
N2O4(g) / mol NO2(g) / mol
na početku 0,125 0
AN D
JE
JE
Ž N
-x +2x
AN
EN O A
OG
izreagiralo 0,125 – x = 0,0750
LJ N D
AV
I D NO O a
2 × 0,050 = 0,10
BR
x = 0,050
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
u stanju ravnoteže 0,0750 0,10
LE ©
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
AN D
Množinske koncentracije tvari u trenutku uspostavljene ravnoteže jesu:
N
EN O A
[N2O4] = 0,0750 mol dm-3

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
[NO2] = 0,10 mol dm-3
A
BR
LE ©
ZA
Vrijednosti uvrstimo u izraz za konstantu ravnoteže.

AN D
[NO2 ]2
JE
Kc =
[N2O4 ]
OG
Ž N
BR
EN O A
(0, 10moldm−3 ) = 0, 13moldm−3
2
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
Kc =
JE N lf
I J E U M IZ
(0, 0750moldm−3 )
A
LE ©
JE
VA JE
JE
Vrijednost konstante ravnoteže za reakciju iznosi 0,13 mol dm-3.
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
ZA
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE
JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Ravnoteža u heterogenom sustavu
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
čvrsto-plinovito
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
Ako su u reakciji reaktanti i produkti u različitim agregacijskim stanjima, ravnotežu nazivamo heterogenom
ravnotežom.
E
E
NJ
B R LE
Primjer je takve ravnoteže reakcija termičkog razlaganja kalcijeva karbonata (vapnenca), prikazana jednadžbom
kemijske reakcije:
OG
CaCO3(s) ⇌ CaO(s) + CO2(g)
JE N lf
ZA
A
LE ©
U izrazu za konstantu ravnoteže za ovu reakciju pišemo za čvrste tvari njihove množinske udjele (x) koji za
AN D
čiste tvari iznose 1.
JE
JE
x (CaO)　　×　　pCO2 1 × pCO2
Ž N
AN
Kp = = = pCO2
EN O A
OG
x (CaCO3 ) 1
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
Konstanta ravnoteže za ovu reakciju ovisi samo o tlaku CO2.
JE
VA JE
Bez obzira na to koliko u reakcijskoj smjesi bilo vapnenca i kalcijeva oksida, konstanta ravnoteže jednaka je
JE
JE ŽA N
AN D
N
tlaku ugljikova dioksida.

EN O A
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
ZA
Vrijednost konstante ravnoteže

AN D
JE
OG
Ž N
BR
EN O A
Vrijednost konstante ravnoteže određuje sastav reakcijske smjese u ravnoteži.
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
JE
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
Za reakciju čija je K ≫ 1, ravnoteža je

AN D © A
BR
reaktanti produkti
pomaknuta udesno, u smjeru produkata.
ZA
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
reaktanti produkti Za reakciju čija je K ≪ 1, ravnoteža je

VA JE
pomaknuta ulijevo, u smjeru reaktanata.

JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
Vrijednosti konstante ravnoteže kreću se od 10‒50 (reakcija se praktički ne zbiva) do 1050 (reakcija je praktički
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
završila).
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Pomak kemijske ravnoteže
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
Tri su čimbenika kojima možemo utjecati na položaj kemijske ravnoteže nekog reverzibilnog procesa:
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
promjena koncentracije jedne od komponenti reakcijskog sustava (odvođenje produkata iz reakcijske
E
smjese ili dovođenje reaktanata u reakcijsku smjesu)

E
promjena tlaka reaktanata i produkata u plinovitom stanju

NJ
B R LE
promjena temperature.
OG
Ovisnost kemijske ravnoteže o promjeni nekog od navedenih uvjeta može se pretpostaviti slijedom
JE N lf
ZA
A
Le Chatelierova načela.
LE ©
Promjenom uvjeta (npr. promjenom koncentracije, tlaka, temperature) u sustavu koji je u ravnoteži,
AN D
JE
JE
ravnoteža se pomiče u smjeru smanjenja utjecaja (vraćanjem na prethodne uvjete).
Ž N
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
Katalizatori ubrzavaju uspostavu ravnoteže smanjujući energiju aktivacije, Ea, ali ne utječu na pomak kemijske
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
ravnoteže reverzibilne reakcije.
LE ©
JE
VA JE
Vrijednost konstante ravnoteže može se promijeniti samo promjenom temperature.

JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
Primjer 1.4.
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
Objasnite kako će na ravnotežu reakcije utjecati promjena sljedećih uvjeta:

ZA
2SO2(g) + O2(g) ⇌ 2SO3(g); ∆rHꝋ = ‒197,78 kJ mol‒1

AN D
JE
A. Povišenje temperature reakcijske smjese.
OG
Ž N
B. Povećanje ukupnog tlaka reakcijske smjese.
BR
EN O A
A
ZA
C. Povećanje koncentracije O2, nakon što je uspostavljena ravnoteža.
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
D. Smanjenje koncentracije SO3, nakon što je uspostavljena ravnoteža.
A
LE ©
JE
VA JE
Rješenje:
JE
AN D
JE ŽA N
A. Reakcija je egzotermna, što znači da oslobađa toplinu u okolinu te će povišenje temperature pomaknuti
N
EN O A
ravnotežu prema reaktantima. Smanjit će se konstanta ravnoteže.

LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
B. Nastankom produkata smanjuje se broj molekula u reakcijskoj smjesi, smanjuje se tlak reakcijske smjese.
AN D © A
BR
Sustav će minimizirati utjecaj povećanja tlaka tako da se ravnoteža pomakne prema produktu.
ZA
C. Povećanjem koncentracije kisika, koji je reaktant u reakciji, ravnoteža se pomiče prema produktu.
VA JE
D. Smanjenjem koncentracije sumporova(VI) oksida ravnoteža se pomiče prema produktima.

B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE
JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Zadatci
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
1. Ravnoteža se može uspostaviti samo u sustavu koji je:
ZA
AN D © A
(a) otvoren
E
E
(b) zatvoren
NJ
B R LE
(c) izoliran
OG
(d) zagrijan.
JE N lf
ZA
A
LE ©
2. Kako se u stanju dinamičke ravnoteže sustava odnose brzine unapredne (polazne) i unazadne
(povratne) reakcije?
AN D
JE
(a) Iznos brzine unapredne reakcije veći je od iznosa brzine unazadne reakcije.
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
(b) Iznos brzine unapredne reakcije manji je od iznosa brzine unazadne reakcije.
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
(c) Iznos brzine unapredne reakcije jednak je iznosu brzine unazadne reakcije.
ZA
A
LE ©
(d) U stanju dinamičke ravnoteže brzine su jednake 0.
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
3. Za povratnu reakciju vrijedi tvrdnja:

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
(a) Smanjuje se koncentracija samo jednog reaktanta.
A
BR
LE ©
(b) Koncentracija reaktanta najveća je na početku reakcije.

ZA
(c) U stanju ravnoteže koncentracije reaktanata i produkata su jednake.

AN D
(d) Sve su tvrdnje točne.
JE
OG
Ž N
BR
EN O A
A
4. Napišite izraz za koncentracijsku konstantu ravnoteže Kc za navedene kemijske reakcije.
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
(a) 2SO2(g) + O2(g) ⇌ 2SO3(g)
A
LE ©
JE
(b) C6H12O6(s) + 6O2(g) ⇌ 6CO2(g) + 6H2O(l)
VA JE
(c) HCl(g) ⇌ ½ H2(g) + ½ Cl2(g)

JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
5. Napišite izraze za tlačnu konstantu ravnoteže Kp za svaku od navedenih reakcija.

I J E U M IZ
AN D © A
BR
(a) SO2(g) + NO2(g) ⇌ SO3(g) + NO(g)

ZA
(b) N2(g) + 3H2(g) ⇌ 2NH3(g)

VA JE
B R LE
E
(c) CaCO3(s) ⇌ CaO(s) + CO2(g)

ŽA N
NJ
E O A
OG
(d) CH4(g) + 2O2(g) ⇌ CO2(g) + 2H2O(l)

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
6. Napišite dimenziju koncentracijske konstante ravnoteže za reakciju A + 2B ⇌ 2C.

E
NJ
VA JE
7. Napišite jednadžbu kemijske reakcije, za koju vrijedi donji izraz brzine reakcije.
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
8. Crtež prikazuje promjenu koncentracije svih tvari u sustavu s vremenom.
V J E
JE
JE ŽA N
A. Napišite jednadžbu kemijske reakcije.
AN
OG
EN O A
B. Izračunajte vrijednost koncentracijske konstante ravnoteže Kc za reakciju.
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
c/(mol dm–3)
7
E
E
6
NJ
B R LE
5
OG
B
4
JE N lf
ZA
A
D
LE ©
3
C
AN D
JE
2
JE
Ž N
A
AN
1
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
t/s
LE ©
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
AN D
N
9. Ako je Kc koncentracijska konstanta ravnoteže polazne reakcije 2A ⇌ B, koncentracijsku konstantu

EN O A
LJ N D
I D NO O a
ravnoteže reakcije 4A ⇌ 2B opisuje izraz:

JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
1
(a) Kc (b) Kc (c) 2 Kc (d) (Kc)2 (e) Ni jedan odgovor nije točan.
ZA
2
AN D
10. Tlačna konstanta raspada amonijaka pri 400 °C iznosi 1,5 × 103 Pa−2. Koliki je parcijalni tlak amonijaka
JE
OG
ako su parcijalni tlakovi dušika 1,0 × 104 Pa odnosno vodika 1,5 × 104 Pa? Napišite pripadnu jednadžbu
Ž N
BR
kemijske reakcije.
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
11. Eksperimentalno je određeno da pri 230 °C za reakciju 2NO(g) + O2(g) ⇌ 2NO2(g) koncentracije tvari u
LE ©
JE
ravnoteži iznose: [NO] = 0,0542 mol L −1, [O2] = 0,127 mol L −1 i [NO2] = 15,5 mol L −1.
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
Izračunajte vrijednost koncentracijske konstante ravnoteže.

N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
12. Prikazuje li graf ovisnosti koncentracijske konstante ravnoteže o temperaturi egzotermnu ili
AN D © A
BR
endotermnu reakciju?
ZA
Kc /(dm3 mol–1)
VA JE
108
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
106
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
104
ZA
D A
LE ©
102
NJ
VA JE
1
JE
JE ŽA N
10–2
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
10–4
JE N lf
IJE UM IZ
200 400 600 800 1000

A
T/K
ED ©
JE
JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
13. Crtež prikazuje ravnotežna stanja za četiri različite reakcije općeg tipa:
V J E
JE
JE ŽA N
A2 + X2 ⇌ 2AX (X = B, C, D, E)
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
E
E
NJ
B R LE
OG
JE N lf
ZA
A
A2 + B2 ⇌ 2 AB A2 + C2 ⇌ 2 AC A2 + D2 ⇌ 2 AD A2 + E2 ⇌ 2 AE
LE ©
Odgovorite:
AN D
JE
A. Koja reakcija ima najveću vrijednost konstante ravnoteže?
JE
Ž N
AN
B. Napišite izraze za Kp i Kc za prvu reakciju (X = B).
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
C. Izračunajte ravnotežnu koncentraciju spoja AB (prva slika) pri 25 °C ako je pri toj temperaturi
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
ravnotežna koncentracija A2 0,6430 mol dm−3, a B2 0,0035 mol dm−3. Konstanta ravnoteže reakcije
LE ©
JE
iznosi 1,6 × 10−3.
VA JE
JE
JE ŽA N
D. Izračunajte vrijednost Kc za reverzibilnu reakciju pri 25 °C (za prvu reakciju; X = B).
AN D
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
14. Napišite izraze konstante ravnoteže za sljedeće reakcije:
A
BR
LE ©
(a) PCl5(s) ⇌ PCl3(l) + Cl2(g)

ZA
(b) CaCO3(s) ⇌ CaO(s) + CO2(g)

AN D
(c) Ca3(PO4)2(s) + H2O(l) ⇌ 3Ca2+(aq) + 2PO43‒(aq)
JE
OG
Ž N
BR
EN O A
A
15. U reakcijskoj posudi volumena 2 dm3 u stanju ravnoteže nalazi se 4 mola sumporova(IV) oksida,
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
20 mola sumporova(VI) oksida i 0,062 mola kisika. Izračunajte koncentracijsku konstantu ravnoteže Kc
I J E U M IZ
A
za reakciju 2SO2(g) + O2(g) ⇌ 2SO3(g) pri određenoj temperaturi.
LE ©
JE
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
16. Izračunajte koncentracijsku konstantu ravnoteže za reakciju A(g) + 2B(g) ⇌ 2C(g) + D(g) ako su pri
N
EN O A
određenoj temperaturi ravnotežne koncentracije sudionika u reakciji: [A] = 0,5 mol L −1, [B] = 0,25 mol L −1,
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
[C] = 0,125 mol L −1, [D] = 0,1 mol L −1.

AN D © A
BR
ZA
17. Koncentracijska konstanta ravnoteže za reakciju 2N2(g) + O2(g) ⇌ 2N2O(g) pri 25 °C iznosi
VA JE
2 × 10-37 mol-1 dm3. To znači:

B R LE
E
ŽA N
NJ
(a) da ta reakcija praktički nije moguća

E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
(b) da ta reakcija teče do kraja

JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
(c) da u reakciji sudjeluje katalizator

LE ©
E
NJ
(d) da je koncentracija produkata vrlo visoka.

VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
18. U reaktoru volumena 1,00 L pomiješano je po 1,00 mol H2(g) i CO2(g) pri temperaturi od 800 °C.
LJ N D
I D NO O a
BR
Pri postignutoj ravnoteži izmjereno je 0,49 mol CO(g). Izračunajte vrijednost koncentracijske konstante
JE N lf
IJE UM IZ
ravnoteže pri toj temperaturi: H2(g) + CO2(g) ⇌ H2O(g) + CO(g)

A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
19. Tlačna konstanta ravnoteže za polaznu reakciju H2(g) + I2(g) ⇌ 2HI(g) pri 400 °C je 64. Kolika je
V J E
vrijednost tlačne konstante ravnoteže za povratnu reakciju?
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
E
B. Izračunajte vrijednost koncentracijske konstante ravnoteže Kc za reakciju.

E
NJ
B R LE c/(mol dm–3)
7
OG
JE N lf
6
ZA
A
LE ©
5
AN D
JE
4
JE
Ž N
B
AN
EN O A
3
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
2
ZA
A
A
LE ©
JE
VA JE
1
JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
t/s
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
ZA
21. Vrijednost koncentracijske konstante ravnoteže za reakciju 2A + B ⇌ 3C iznosi 2,8 × 10-2 pri 300 °C.
Izračunajte ravnotežnu množinsku koncentraciju reaktanta B ako su ravnotežne koncentracije tvari
AN D
[A] = 2 × 10−4 mol L −1 i [C] = 3,5 × 10−5 mol L −1.
JE
OG
Ž N
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
B. Što označava krivulja pod slovom E?
JE
VA JE
C. Izračunajte vrijednost koncentracijske konstante ravnoteže Kc za reakciju.

JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
c/(mol dm–3)
I D NO O a
7
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
6
ZA
5
VA JE
B R LE
E
E
ŽA N
NJ
4
E O A
OG
A
LJ N D
I D NO O a
3
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
B
LE ©
2
E
NJ
C D
1
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
t/s
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE
JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
23. Tlačna konstanta ravnoteže za pretvorbu NO2 u N2O4 pri 298 K iznosi 6,67 bar‒1. Izračunajte ravnotežne
V J E
parcijalne tlakove pare obaju plinova ako je pri 298 K u tikvici volumena 2 L uzeto 2,50 g NO2.
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
24. Ravnotežna koncentracijska konstanta za reakciju N2(g) + 2O2(g) ⇌ 2NO2(g) iznosi 1,78 × 103 dm3 mol-1.
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
Ravnotežne koncentracije reaktanata su [N2] = 1,75 mol dm-3, [O2] = 1,75 mol dm-3. Izračunajte
E
ravnotežnu koncentraciju NO2.

E
NJ
B R LE
25. Jedan od koraka u industrijskom dobivanju dušične kiseline oksidacija dušikova(II) oksida kisikom
OG
opisuje sljedeća jednadžbe kemijske reakcije:
JE N lf
2NO(g) + O2(g) ⇌ 2NO2(g) Kp = 4,2 × 1012 bar‒1
ZA
A
LE ©
U reaktoru se nalazi ekvimolarna smjesa NO i O2 pri tlaku od 20,0 bar. Izračunajte ravnotežne parcijalne
tlakove plinova.
AN D
JE
JE
(Napomena: kod reakcija s velikom konstantom ravnoteže realna je situacija da se reakcija zbiva do kraja, tj.
Ž N
AN
EN O A
da je mjerodavni reaktant gotovo sav potrošen i nema utjecaja (zanemarivo je malen) na tlakove O2 i NO2.)
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
26. Izračunajte vrijednost koncentracijske konstante ravnoteže Kc za reakciju N2(g) + 3H2(g) ⇌ 2NH3(g) pri
LE ©
JE
VA JE
770 K ako je analizom utvrđeno da su koncentracije komponenata u ravnoteži: [N2] = 0,01 mol dm-3,
JE
JE ŽA N
[H2] = 0,4 mol dm-3, [N2] = 0,15 mol dm-3.
AN D
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
27. U reakcijskoj posudi volumena 5 L u stanju ravnoteže nalazi se 0,085 mol vodika i 0,085 mol joda.
A
BR
LE ©
Izračunajte množinu jodovodika ako koncentracijska konstanta ravnoteže Kc za reakciju

ZA
H2(g) + I2(g) ⇌ 2HI(g) ima vrijednost 28,02.

AN D
JE
28. Uzorak plinske smjese pri 700 °C sadrži 0,37 mol L−1 amonijaka, 2 mol L−1 dušika i 3 mol L−1 kisika.
OG
Ž N
Izračunajte vrijednost koncentracijske konstante ravnoteže za reakciju NH3(g) ⇌ N2(g) + 3H2(g).
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
29. Konstanta ravnoteže za sljedeću reakciju iznosi 1,6 × 105 pri 1024 K:
A
LE ©
JE
H2(g) + Br2(g) ⇌ 2HBr(g)
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
Izračunajte ravnotežne parcijalne tlakove svih plinova ako je u zataljenu ampulu uveden HBr pod tlakom
N
EN O A
od 10,0 bara i pri temperaturi od 1024 K.

LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
30. U sintezi sumporne kiseline ključni je korak katalitička oksidacija SO2(g) u SO3(g).
ZA
2SO2(g) + O2(g) ⇌ 2SO3(g) Kp = 5,60 × 104 bar‒1 pri 350 °C.

VA JE
B R LE
E
ŽA N
Pri 350 °C pomiješani su SO2(g) i O2(g) uz početne tlakove od 0,350 bar odnosno 0,762 bar. Izračunajte
NJ
E O A
OG
parcijalne tlakove svih plinova u smjesi kad se postigne ravnoteža.

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
31. Kada je ravnotežna konstanta Kc za kemijsku reakciju A + B ⇌ C pri 25 °C veća od 1000, tada:
LE ©
E
NJ
(a) su ravnotežne koncentracije produkata veće od ravnotežnih koncentracija reaktanata

VA JE
(b) su ravnotežne koncentracije produkata manje od ravnotežnih koncentracija reaktanata

JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
(c) su u ravnoteži prisutni svi reaktanti i produkti u mjerljivim količinama.

LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
(d) ni jedna tvrdnja nije točna.

IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
32. Le Chatelierovo načelo objašnjava kako se mijenja ravnoteža s promjenom uvjeta u sustavu.
V J E
Odaberite točnu tvrdnju.
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
(a) Promijene li se uvjeti u kojima se nalazi reakcijska smjesa u ravnoteži, reakcija uvijek napreduje
LJ N D
BR
I D NO O a
u smjeru nastajanja produkata.
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
(b) Dodatkom katalizatora pomiče se ravnoteža u smjeru produkata.
E
(c) Povišenjem temperature u endotermnim reakcijama, reakcija napreduje prema produktima.

E
NJ
(d) Promjena tlaka jednako jako djeluje na koncentraciju plinova kao i čvrstih tvari i tekućina.
B R LE
OG
33. Kako se može povećati ravnotežna koncentracija produkta za reakciju prikazanu općom jednadžbom
JE N lf
ZA
A
kemijske reakcije: A(g) + B(g) ⇌ AB(g); ΔrHꝋ < 0
LE ©
(a) povišenjem temperature
AN D
JE
(b) smanjenjem količine reaktanta A u reakcijskoj smjesi
JE
Ž N
AN
(c) povećanjem tlaka
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
(d) svim navedenim
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
34. Ravnoteža reakcijskog sustava pomaknuti će se ulijevo:

JE
JE ŽA N
AN D
N
FeO(s) + CO(g) ⇌ Fe (s) + CO2(g); ΔrHꝋ = −12,5 kJ mol‒1

EN O A
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
(a) povišenjem tlaka

IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
(b) smanjenjem temperature

ZA
(c) uklanjanjem CO iz reakcijske smjese

AN D
(d) uklanjanjem CO2 iz reakcijske smjese.
JE
OG
Ž N
BR
EN O A
35. U zatvorenom spremniku postignuta je ravnoteža sljedeće egzotermne reakcije:
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
CaSO4· 7H2O(s) + 7SOCl2(l) ⇌ CaSO4(s) + 7SO2(g) + 14HCl(g)
I J E U M IZ
A
LE ©
JE
Što će od navedenog uzrokovati pomak ravnoteže udesno?
VA JE
(a) smanjenje volumena spremnika

JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
(b) dodatak katalizatora

LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
(c) porast temperature

AN D © A
BR
(d) dodavanje CaSO4· 7H2O u reakcijsku smjesu

ZA
VA JE
36. Odredite smjer pomaka ravnoteže za reakciju: 2SO2(g) + O2(g) ⇌ 2SO3(g); ΔrHꝋ < 0,
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
(a) ako se sustavu dovodi toplina

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
(b) ako se poveća tlak

ZA
D A
LE ©
(c) ako je prisutan katalizator

E
NJ
(d) ako se poveća koncentracija O2.

VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE
JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
37. Kako se može postići povećanje količine joda u sljedećoj reakciji. Objasnite svoju pretpostavku.
V J E
JE
JE ŽA N
5CO(g) + I2O5(g) ⇌ I2(g) + 5CO2(g); ΔrHꝋ < 0
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
(a) povišenjem tlaka
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
(b) smanjenjem tlaka
E
(c) povišenjem temperature

E
NJ
(d) smanjenjem temperature

B R LE
OG
38. Kako će na pomak kemijske ravnoteže u sljedećoj reakciji utjecati:
JE N lf
ZA
A
CO2(g) + Ca(OH)2(s) ⇌ CaCO3(s) + H2O(l); ΔrHꝋ = −113 kJ mol‒1
LE ©
(a) povećanje temperature
AN D
JE
(b) povećanje tlaka?
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
39. Promotrite reakcijski sustav u stanju ravnoteže pri 200 °C.
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
4HCl(g) + O2(g) ⇌ 2Cl2(g) + 2H2O(g), reakcija je egzotermna
LE ©
JE
VA JE
JE
Hoće li koji od nabrojenih uvjeta dovesti do povećanja ravnotežne koncentracije produkta Cl2(g)?
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
Objasnite svoj odgovor.

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
(a) uklanjanje H2O(g) iz reakcijske smjese

IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
(b) uklanjanje HCl(g) iz reakcijske smjese

ZA
(c) povišenje temperature

AN D
(d) smanjenje volumena
JE
OG
(e) dodatak katalizatora
Ž N
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
40. U posudi volumena 1 dm3 na početku reakcije nalazi se 2 mol SO2 i 4 mol NO2. Pri određenoj
I J E U M IZ
A
temperaturi nakon uspostavljanja ravnoteže koncentracijska konstanta za reakciju
LE ©
JE
SO2(g) + NO2(g) ⇌ SO3(g) + NO(g) iznosi 1. Izračunajte ravnotežne koncentracije svih tvari u reakciji.
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
41. U posudi volumena 2 dm3 na početku reakcije nalazilo se 0,125 mol PCl3. Zagrijavanjem se
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
fosforov(V) klorid raspada na fosforov(III) klorid i elementarni klor. Ravnotežna množina PCl5 je
I J E U M IZ
AN D © A
BR
0,075 mol. Izračunajte vrijednost ravnotežne konstante.

ZA
PCl5(g) ⇌ PCl3(g) + Cl2(g)

VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
42. Izgaranjem sumporova(IV) oksida nastaje sumporov(VI) oksid. U reakcijskoj posudi volumena 500 mL
E O A
OG
nalazi se 1,5 mol SO2 i 0,75 mol kisika. Nakon uspostave ravnoteže utvrđeno je da se u posudi nalazi
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
1 mol SO2. Izračunajte konstantu ravnoteže (Kc) za reakciju 2SO2(g) + O2(g) ⇌ 2SO3(g).
ZA
D A
LE ©
E
NJ
43. U zatvorenoj posudi volumena 10 dm3 na početku reakcije nalazi se 10 mol N2 i 10 mol H2. Nakon
VA JE
uspostave ravnoteže u posudi se nalazi 9,21 mol N2. Izračunajte vrijednost konstante ravnoteže (Kc)
JE
JE ŽA N
za reakciju N2(g) + 3H2(g) ⇌ 2NH3(g).

N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
44. Raspad didušikova tetroksida (N2O4), bezbojnog plina, na dušikov dioksid (NO2), smeđi plin, prikazuje
V J E
sljedeća jednadžba kemijske reakcije: N2O4(g) ⇌ 2NO2(g). Na početku reakcije koncentracija N2O4 je
JE
JE ŽA N
AN
OG
1,125 mol L-1. Vrijednost koncentracijske konstante ravnoteže za reakciju, pri datoj temperaturi, iznosi
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
4,63 × 10-3 mol L-1. Izračunajte ravnotežne koncentracije tvari u reakcijskoj smjesi.
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
E
45. U posudi volumena 2 L pri 150 °C nalazi se 3 mol I2 i 4 mol Br2. Nakon uspostave ravnoteže u posudi
E
se nalazi 3,2 mol IBr. Izračunajte vrijednost konstante ravnoteže za reakciju.

NJ
B R LE I2(g) + Br2(g) ⇌ 2IBr(g)

OG
JE N lf
46. U reaktoru od 1 L pri 430 °C nalazi se 0,5 mol H2 i 0,5 mol I2. Izračunajte ravnotežne koncentracije
ZA
A
H2 , I2 i HI. Ravnotežna konstanta Kc za tu reakciju pri zadanoj temperaturi iznosi 54,3.
LE ©
H2(g) + I2(g) ⇌ 2HI(g)
AN D
JE
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
ZA
AN D
JE
OG
Ž N
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
JE
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
ZA
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE
JE
AN
GL
N
AN
VA
BR LE © NJ E
AN D A E
JE N lf
I D NO O a OG
IJE UM IZ ZA
LJ N D BR LE ©
E O A AN D
NJ
E
ŽA N
JE N lf
A
VA JE
NJ I D NO O a
E IJE UM IZ
LJ N D
EN O A
JE ŽA N
VA JE
N
ZA
OG 2
B R LE
AN D © A
JE JE N lf
I D NO O a
I J E U M IZ
ZA
OG LJ N D
EN O A
B R LE JE ŽA N
VA JE J E N lf JE
N JE I D NO O a
I J E U M IZ
LJ N D OG
EN O A ZA
JE ŽA N BR LE ©
Kiseline,
VA JE AN D
N JE N lf
A
JE
I D NO O a
baze i soli
OG
I J E U M IZ ZA
LJ N D BR LE ©
GL EN O A AN D
A
AN A AN JE
JE N lf I D NO O
JE IJE UM I
I D NO O a LJ N
IJE UM IZ EN O
LJ N D OG JE Ž
EN O A ZA
JE ŽA N BR LE ©
VA JE AN D
N JE N lf
A
JE
I D NO O a OG
I J E U M IZ ZA
LJ N D BR LE ©
EN O A
JE Ž N
AV AN D A
A JE JE N lf
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Kiselinsko-bazne teorije
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
Arrheniusova teorija
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
E
E
NJ
Kiseline su spojevi koji u vodenoj otopini povećavaju koncentraciju oksonijevih iona, H3O+.
B R LE
Baze su spojevi koji u vodenoj otopini povećavaju koncentraciju hidroksidnih iona, OH−.
OG
JE N lf
HCl(g) + H2O(l) → H3O(aq) + Cl‒(aq)
ZA
A
LE ©
NaOH(s) + H2O(l) → Na(aq) + OH‒(aq)
AN D
JE
JE
Ž N
Brønsted-Lowryeva teorija
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
Kiseline su tvari koje u otopinu daju ione H+ (donori protona).
LE ©
JE
VA JE
Baze su tvari koje primaju ione H+ (akceptori protona).

JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
HA(aq) + H2O(l) A‒(aq) + H3O(aq)

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
kiselina baza konjugirana konjugirana
A
BR
LE ©
baza kiselina
ZA
AN D
Lewisova teorija
JE
OG
Ž N
BR
Kiseline su tvari koje vežu slobodni (nepodijeljeni) elektronski par (akceptori elektrona).
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
Baze su tvari koje imaju slobodan elektronski par (donori elektrona).
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
Tvari koje imaju i kisela i bazična svojstva nazivamo amfoterne tvari.
JE
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
ZA
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE
Kiseline, baze i soli 21

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Zadatci
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
1. Prikažite ionizaciju navedenih kiselina kroz sve stupnjeve te imenujte nastale ione:
ZA
AN D © A
(a) sumporna kiselina
E
E
(b) fosforna kiselina

NJ
B R LE
(c) ugljična kiselina.
OG
JE N lf
2. Koja se od sljedećih tvari otopljena u vodi ponaša kao Arrheniusova kiselina?
ZA
A
LE ©
(a) KOH (b) LiCl (c) CH3OH (d) HNO2
AN D
JE
JE
3. Napišite jednadžbu kemijske reakcije kojom ćete pokazati procese koji se odvijaju u vodi.
Ž N
AN
EN O A
OG
(a) HCl(g)
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
(b) HClO4(l)
ZA
A
LE ©
JE
(c) CH3COO‒(aq).
VA JE
JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
4. Koji niz uključuje vrste prisutne u vodenoj otopini ugljikova(IV) oksida (osim vode)?
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
(a) CO2(aq) i H2CO3(aq)
A
BR
LE ©
(b) CO2(aq), H2CO3(aq) i H+(aq)

ZA
(c) CO2(aq), H2CO3(aq), H+(aq) i HCO3–(aq)

AN D
(d) CO2(aq), H2CO3(aq), H+(aq), HCO3–(aq) i CO32–(aq)
JE
OG
Ž N
BR
EN O A
A
5. Napišite formule sljedećih iona:
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
(a) kromatni ion
A
LE ©
JE
(b) hidrogenfosfatni ion
VA JE
JE
(c) cijanidni ion
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
(d) hidrogensulfidni ion

LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
(e) hipokloritni ion.

AN D © A
BR
ZA
6. Koji se niz sastoji samo od hidroksida?

VA JE
B R LE
E
ŽA N
(a) KOH(aq), Ca(OH)2(s), NaOH(aq)

NJ
E O A
OG
(b) NaOH(s), NH4OH(aq), Mg(OH)2(s)

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
(c) Ca(OH)2(s), NaOH(s), KOH(s)

ZA
D A
LE ©
(d) NH4OH(aq), Ca(OH)2(aq), CaCl2(s)

NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
7. Prikažite ionizaciju navedenih baza u vodi.

N
AN
EN O A
(a) Mg(OH)2 (b) Fe(OH)3

LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
(c) NH4OH (d) CsOH

A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
8. Objasnite zašto je molekula amonijaka baza, a metan nije. Može li CH4 djelovati kao
V J E
Brønsted-Lowryeva baza?
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
9. Koja od sljedećih čestica nije Lewisova baza?
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
(a) H2O (b) NH3 (c) NH4+ (d) Cl–
E
E
NJ
10. Ugljikov(IV) oksid reagira s vodom pri čemu nastaju ioni H3O+ i HCO3–.
B R LE
OG
Koja slika točno prikazuje kiselinsko-baznu reakciju; koji je reaktant Lewisova kiselina, a koji je Lewisova baza?
JE N lf
ZA
A
H H
LE ©
O C O O O C O O
AN D
JE
JE
Ž N
AN
EN O A
H H
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
(1) (2)
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
JE
(a) Slika (1) je točna; H2O je Lewisova kiselina, a CO2 je Lewisova baza.
VA JE
JE
JE ŽA N
(b) Slika (1) je točna; CO2 je Lewisova kiselina, a H2O je Lewisova baza.
AN D
N
EN O A
(c) Slika (2) je točna; H2O je Lewisova kiselina, a CO2 je Lewisova baza.
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
(d) Slika (2) je točna; CO2 je Lewisova kiselina, a H2O je Lewisova baza.
BR
LE ©
ZA
AN D
11. Napišite konjugirane baze sljedećim kiselinama.

(a) HNO2 (b) HF (c) H3BO3
JE
OG
Ž N
BR
EN O A
A
ZA
12. Napišite konjugirane kiseline sljedećim bazama.
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
(a) OH‒ (b) C6H5NH2 (c) HCO3‒
A
LE ©
JE
VA JE
JE
13. Odredite konjugirane baze za sljedeće Brønsted-Lowryeve kiseline.
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
(a) HCO3‒
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
(b) H2PO4‒
AN D © A
BR
ZA
(c) HPO42‒
(d) HCN
VA JE
B R LE
E
ŽA N
(e) HC2O4‒
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
14. Napišite konjugirane kiseline za sljedeće čestice.

ZA
D A
LE ©
(a) NH3
NJ
(b) HSO3‒
VA JE
JE
JE ŽA N
(c) CO32‒
N
AN
EN O A
LJ N D
(d) H2O
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
(e) HCOO‒
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
15. Odredite prvom reaktantu kiselinska ili bazna svojstva.
V J E
JE
JE ŽA N
(a) HCN(aq) + H2O(l) ⇌ H3O+(aq) + CN‒(aq)
AN
OG
EN O A
(b) SO42‒(aq) + H2O(l) ⇌ HSO4‒(aq) + OH‒(aq)
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
(c) C6H5OH(aq) + NaOH(aq) ⇌ H2O(l) + C6H5O‒(aq) + Na+(aq)
AN D © A
E
E
16. Napišite formule koje predstavljaju konjugirani par sljedećim jedinkama:

NJ
B R LE
(a) kiseline HCl (b) baze OH–
OG
(c) baze O2– (d) HSO4– kada reagira kao kiselina.
JE N lf
ZA
A
LE ©
17. Koja od Brønsted-Lowryevih baza ima najjaču konjugiranu kiselinu?
(a) CH3COO– (b) F– (c) NO3– (d) CN–
AN D
JE
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
18. Odredite koje su jedinke, među sljedećim reaktantima, kiseline u svakoj od reakcija.
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
(a) NH4+(aq) + H2O(l) → NH3(aq) + H3O+(aq)
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
(b) NH3(g) + HCl(g) → NH4Cl(s)

JE
JE ŽA N
AN D
(c) HCO3–(aq) + OH–(aq) → H2O(l) + CO32–(aq)
N
EN O A
LJ N D
(d) SO42–(aq) + H3O+(aq) → HSO4–(aq) + H2O(l)

I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
(e) CO32–(aq) + CH3COOH(aq) → HCO3–(aq) + CH3COO–(aq)

BR
LE ©
ZA
AN D
19. Odredite konjugirane parove kiselina/baza u sljedećim reakcijama.
JE
(a) HF(aq) + OH–(aq) → H2O(l) + F–(aq)
OG
Ž N
(b) HCOOH(aq) + H2O(l) → H3O+(aq) + HCOO–(aq)
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
(c) NH3(aq) + H2O(l) ⇌ NH4+(aq) + OH–(aq)
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
(d) H2SO4(l) + HNO3(l) → HSO4–(l) + H2NO3+(l)
LE ©
JE
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
20. Koje su od sljedećih čestica amfiprotonske?

N
EN O A
(a) HCO3– (b) HCl (c) NH3 (d) HSO4–

LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
ZA
21. Jednadžbom kemijske reakcije pokažite da u vodenoj otopini:

A. PO43– reagira kao baza
VA JE
B R LE
E
ŽA N
B. H2PO4– reagira kao amfiprotonska čestica

NJ
E O A
OG
LJ N D
C. H2S reagira kao kiselina.

I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
22. Napišite sljedećim slabim bazama pripadne konjugirane kiseline.

NJ
(a) (CH3)2NH (dimetilamin)

VA JE
JE
JE ŽA N
(b) CH3NH2 (metilamin)

N
AN
EN O A
LJ N D
(c) (CH3)3N (trimetilamin)

I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Jakost kiselina i baza
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
Konstanta ionizacije kiseline ili baze mjera je njezine jakosti.
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
Konstanta ionizacije kiseline:
E
E
NJ
B R LE
OG
Konstanta ionizacije baze:
JE N lf
ZA
A
LE ©
AN D
JE
JE
Jake kiseline i jake baze u vodenoj otopini potpuno su ionizirane:
Ž N
AN
EN O A
OG
HNO3(l) + H2O(l) → H3O(aq) + NO3‒(aq)
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
c(HNO3) = c(H3O)
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
KOH(s) + H2O(l) → K(aq) + OH‒(aq)

JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
c(KOH) = c(OH‒)
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
Slabe kiseline i slabe baze u vodenim otopinama nisu u potpunosti ionizirane. Reakcija ionizacije je povratna
BR
LE ©
ZA
(reverzibilna).
AN D
CH3COOH(aq) + H2O(l) ⇌ H3O(aq) + CH3COO‒(aq)
JE
NH3(g) + H2O(l) ⇌ NH4(aq) + OH‒(aq)
OG
Ž N
BR
EN O A
A
Stupanj ionizacije
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
JE
Jakost neke kiseline ili baze izražavamo i veličinom koja se naziva stupanj ionizacije (α).
VA JE
Vrijednost za α kreće se 0 – 1 ili 0 – 100 %.

JE
AN D
JE ŽA N
N
brojioniziranihmolekula
EN O A
α=
LJ N D
I D NO O a
ukupanbrojmolekula
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
Stupanj ionizacije kiseline:

ZA
HA(aq) + H2O(l) ⇌ H3O(aq) + A‒(aq)

VA JE
B R LE
E
ŽA N
H3O+ 
NJ
α= 
E O A
OG
c0 (HA )
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
Stupanj ionizacije baze:

E
NJ
BOH(aq) + H2O(l) ⇌ B(aq) + OH‒(aq)

VA JE
JE
JE ŽA N
OH− 
α=  
N
AN
EN O A
c0 (BOH)
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
Jake kiseline i jake baze u vodenim su otopinama gotovo u potpunosti ionizirane (α = 1).
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Ostwaldov zakon razrjeđenja
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
Ostwaldov zakon razrjeđenja povezuje konstantu ionizacije kiseline ili baze, stupanj ionizacije (α) i početnu
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
koncentraciju baze ili kiseline koja se obično označava s c0.
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
K a = c0 　×　α 2
E
E
NJ
B R LE
OG
Primjer 2.1.
JE N lf
ZA
A
LE ©
Izračunajte stupanj ionizacije otopine octene kiseline množinske koncentracije 1 × 10–4 mol dm–3.
Konstanta ionizacije kiseline pri 25 °C iznosi 1,8 × 10−5 mol dm–3.
AN D
JE
JE
Ž N
AN
Zadano je:
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
c0 ≈ [CH3COOH] = 1 × 10–4 mol dm–3
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
Ka (CH3COOH) = 1,8 × 10−5 mol dm–3
LE ©
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
Treba izračunati:
AN D
N
EN O A
α
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
Izradak:
LE ©
ZA
CH3COOH(aq) + H2O(l) ⇌ H3O(aq) + CH3COO‒(aq)

AN D
JE
OG
Ž N
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
[H3O] = [CH3COO‒] = x
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
JE
VA JE
Iz izraza za Ka slijedi:
JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
x2
LJ N D
I D NO O a
Ka =
OG
J E N lf
I J E U M IZ
c0 ( CH3COOH)
AN D © A
BR
ZA
x = K a × c0 = 1, 8 × 10−5 moldm−3 × 1, 0 × 10−4 moldm

−3
= 4, 24 × 10−5 mol
dm−3
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
H3O+ 
4, 24 × 10−5 moldm−3
E O A
 
OG
α= = = 0, 424 = 4, 24%
LJ N D
c0 ( CH3COOH) 1, 0 × 10−4 moldm −3

I D NO O a

JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Zadatci
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
1. Koja slika označava otopinu slabe diprotonske kiseline? (Molekule vode nisu naznačene.)
ZA
AN D © A
E
E
NJ
B R LE
OG
JE N lf
ZA
A
LE ©
AN D
JE
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
ZA
AN D
JE
2. Objasnite razliku između otopine koncentrirane kiseline i otopine jake kiseline.
OG
Ž N
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
3. Koja je od sljedećih otopina koncentrirana otopina slabe kiseline?
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
(a) CH3COOH, koncentracije 0,01 mol dm–3
LE ©
JE
(b) CH3COOH, koncentracije 6,0 mol dm–3
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
(c) HCl, koncentracije 0,01 mol dm–3

N
EN O A
LJ N D
(d) HCl, koncentracije 6,0 mol dm–3

I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
ZA
4. Jaka baza kao što je Ba(OH)2 sadrži više od jednog OH‒ iona po formulskoj jedinki, tj. u vodenoj je
otopini koncentracija hidroksidnih iona dvaput veća od mjerene koncentracije Ba(OH)2. Objasnite zašto.
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
5. Napišite formule kiselina i razvrstajte ih po jakosti u jake, slabe i vrlo slabe kiseline: octena kiselina,
LJ N D
I D NO O a
jodovodična kiselina, dušična kiselina, cijanovodična kiselina, perklorna kiselina, fluorovodična

JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
kiselina, sumporasta kiselina.

LE ©
E
NJ
VA JE
6. Koja je tvar najjača kiselina?

JE
JE ŽA N
(a) HF (b) HCl (c) H2O (d) H2S

N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
7. Koja je od kiselina najjača?
V J E
JE
JE ŽA N
(a) HIO
AN
OG
EN O A
(b) HIO2
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
(c) HIO3
AN D © A
E
(d) HIO4
E
NJ
B R LE
8. Koja je ionska vrsta najjača baza?
OG
(a) ClO‒
JE N lf
ZA
(b) ClO2‒
A
LE ©
(c) ClO3‒
AN D
JE
(d) ClO4‒
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
9. Identificirajte glavne kemijske vrste (jedinke) u sljedećim vodenim otopinama:
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
(a) NaOCOCH3 (natrijev acetat)
LE ©
JE
VA JE
(a) HClO4 (perklorna kiselina)

JE
JE ŽA N
AN D
(b) C6H12O6 (glukoza)
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
(c) NH3 (otopina amonijaka).

JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
ZA
10. Razmotrite sljedeće tvrdnje koje uspoređuju 20,0 mL otopine dušične kiseline množinske
koncentracije 0,10 mol L–1 i 20,0 mL otopine octene kiseline množinske koncentracije 0,10 mol L–1.
AN D
I. Obje su otopine kiseline jednake jakosti.
JE
OG
Ž N
II. Otopina dušične kiseline ima veću vrijednost pH.
BR
EN O A
A
ZA
III. Električna je vodljivost otopine dušične kiseline bolja.
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
IV. Za neutralizaciju i jedne i druge otopine potreban je isti volumen NaOH(aq) množinske
LE ©
koncentracije 0,10 mol L–1.
JE
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
N
Koje su dvije tvrdnje točne?

EN O A
LJ N D
I D NO O a
(a) I. i II.
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
(b) I. i III.
ZA
(c) II. i IV.

VA JE
(d) III. i IV.

B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
11. Koje od sljedećih jednadžbi kemijske reakcije prikazuju reakciju jake kiseline s vodom?
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
(a) H2CO3(aq) + H2O(l) ⇌ H3O+(aq) + HCO3–(aq)

LE ©
E
NJ
(b) HNO3(aq) + H2O(l) → H3O+(aq) + NO3–(aq)

VA JE
(c) HF(aq) + H2O(l) ⇌ H3O+(aq) + F–(aq)

JE
JE ŽA N
N
AN
(d) HCOOH(aq) + H2O(l) ⇌ H3O+(aq) + HCOO–(aq)

EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
(e) HClO4 + H2O(l) → H3O+(aq) + ClO4–(aq)

JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
12. Izračunajte koncentraciju oksonijevih iona u otopini octene kiseline množinske koncentracije
V J E
0,100 mol dm‒3. Konstanta ionizacije kiseline pri 25 °C iznosi 1,8 × 10−5 mol dm–3.
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
(a) 1,3 × 10‒2 mol dm‒3
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
(b) 4,2 × 10‒2 mol dm‒3
ZA
AN D © A
(c) 1,3 × 10‒3 mol dm‒3
E
E
(d) 4,2 × 10‒3 mol dm‒3

NJ
B R LE
OG
13. Izraz koji opisuje odnos dviju konstanti ionizacije pri 25 °C za konjugirane kiselinsko-bazne parove
jest:
JE N lf
ZA
A
(a) Ka/Kb = 1 × 10−14
LE ©
(b) Kb/Ka = 1 × 10−14
AN D
JE
(c) Ka × Kb = 1 × 10−14
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
(d) Ka + Kb = 1 × 10−14.
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
14. Iz sljedećih podataka izračunajte konstantu ionizacije benzojeve kiseline. U otopini benzojeve kiseline
JE
VA JE
množinske koncentracije 0,125 mol dm‒3 koncentracija oksonijevih iona iznosi 2,8 × 10‒3 mol dm‒3.
JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
15. Izračunajte koncentraciju oksonijevih iona u otopini hipokloraste kiseline množinske koncentracije
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
0,150 mol dm‒3. Konstanta ionizacije kiseline pri 25 °C iznosi 3,5 × 10−8 mol dm–3.
BR
LE ©
ZA
(a) 1,9 × 10‒4 mol dm‒3

AN D
(b) 7,2 × 10‒4 mol dm‒3
JE
(c) 2,8 × 10‒5 mol dm‒3
OG
Ž N
BR
(d) 7,2 × 10‒5 mol dm‒3
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
16. Otopi se 5 × 10-2 mol propionske kiseline (CH3CH2COOH) u 500 mL vode. U stanju ravnoteže izmjerena
LE ©
JE
koncentracija oksonijevih iona (H3O+) iznosila je 1,15 × 10‒3 mol dm‒3. Izračunajte konstantu ionizacije
VA JE
propionske kiseline.
JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
17. Napišite ionske jednadžbe sljedećim reakcijama i strelicom naznačite je li reakcija pomaknuta u
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
smjeru produkata (pomoć – u tablici provjerite vrijednosti pKa).
ZA
(a) NaOH(aq) + C6H5COOH(s)

VA JE
(b) N(CH3)3(aq) + HNO3(aq)

B R LE
E
ŽA N
NJ
(c) Na2SO4(aq) + CH3COOH(aq)

E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
(d) NH4Cl(aq) + Ca(OH)2(aq)

JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
(e) K2HPO4(aq) + NH3(aq)

LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Ionski produkt vode
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
U vodi postoji kemijska ravnoteža opisana ionizacijom na oksonijeve i hidroksidne ione:
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
H2O(l) + H2O(l) ⇌ H3O(aq) + OH‒(aq).
AN D © A
E
E
Konstanta ravnoteže za reakciju ionizacije vode naziva se konstanta ionskog produkta vode (ionski produkt
NJ
vode) i označava s Kw.

B R LE
Kw = [H3O] × [OH–] = 1,0 × 10–14 mol2 dm–6 (pri 25 °C)
OG
JE N lf
ZA
A
LE ©
Vrijednost pH
AN D
JE
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
Vrijednost pH neke otopine mjera je njezine kiselosti, a definirana je kao negativni logaritam brojevne
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
vrijednosti množinske koncentracije vodikovih odnosno oksonijevih iona.
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
H3O 
pH= − log  
JE
JE ŽA N
AN D
moldm−3
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
Analogno je vrijednost pOH negativni logaritam brojevne vrijednosti množinske koncentracije hidroksidnih
IJE UM IZ
OG
A
BR
iona.
LE ©
ZA
OH− 
pH= − log  
AN D
moldm−3
JE
OG
pH + pOH = 14
Ž N
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
kiselo neutralno lužnato
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
JE
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
ZA
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
kiselo neutralno lužnato

JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
pH < 7 pH = 7 pH > 7
E
NJ
[H3O] > [OH—] [H3O] = [OH—] [H3O] < [OH—]

VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
Izračunajte pH-vrijednost otopine u kojoj je Izračunajte koncentraciju oksonijevih iona u otopini
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
koncentracija oksonijevih iona 0,14 mol dm–3. čiji je pH = 5 pri 25 °C.
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
Zadano je: Zadano je:
E
[H3O ] = 0,14 mol dm

 –3
pH = 5
E
NJ
B R LE
Treba izračunati: Treba izračunati:
OG
pH [H3O]
JE N lf
ZA
A
LE ©
Izradak: Izradak:
[H3O ] [H3O] = 10–pH
pH= − log
AN D
JE
moldm−3 [H3O] = 10–5
JE
Ž N
[H3O] = 1 × 10–5 mol dm–3
AN
0, 14 moldm−3
EN O A
OG
pH= − log
LJ N D
AV
I D NO O a
moldm−3
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
pH=0,85
LE ©
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
LJ N D
Primjer 2.4.
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
Izračunajte pH-vrijednost otopine dušične kiseline množinske koncentracije 0,001 mol dm–3.
LE ©
ZA
AN D
Zadano je:
c(HNO3) = 0,001 mol dm–3
JE
OG
Ž N
BR
EN O A
Treba izračunati:
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
pH
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
JE
Izradak:
VA JE
JE
Dušična kiselina jaka je jednoprotonska kiselina, ionizira u potpunosti.
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
HNO3(l) + H2O(l) → H3O(aq) + NO3‒(aq)

LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
c(HNO3) = c(H3O) = 0,001 mol dm–3

AN D © A
BR
ZA
(
c H3O ) = − log 0, 001moldm−3 .
VA JE
pH= − log
moldm−3 moldm−3
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
pH=3
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Primjer 2.5 Primjer 2.6.
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
Izračunajte pH-vrijednost otopine barijeva hidroksida 5,0 mL otopine dušične kiseline množinske
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
množinske koncentracije 0,005 mol dm–3 pri 25 °C. koncentracije 1 × 10-2 mol dm–3 razrijeđeno je na volumen
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
100,0 mL. Izračunajte pH-vrijednost razrijeđene otopine.
AN D © A
Zadano je:
E
c(Ba(OH)2, aq) = 0,005 mol dm–3 Zadano je:

E
NJ
c1 = 0,010 mol dm–3

B R LE
Treba izračunati: V1 = 5,0 mL
OG
pH V2 = 100,0 mL
JE N lf
ZA
A
Izradak: Treba izračunati:
LE ©
U vodi barijev hidroksid ionizira prema jednadžbi c2 = ?
kemijske reakcije:
AN D
JE
Ba(OH)2(aq) → Ba2(aq) + 2OH–(aq) Izradak:
JE
Ž N
AN
Izračuna se koncentracija otopine nakon razrjeđivanja.
EN O A
OG
LJ N D
Odredi se koncentracija hidroksidnih iona:
AV
I D NO O a
Koncentracija otopine nakon razrjeđivanja jednaka je
BR
JE N lf
I J E U M IZ
[OH–] = 2 × [Ba(OH)2]
ZA
koncentraciji oksonijevih iona.
A
LE ©
= 2 × 5 × 10-3 mol dm–3
JE
c1V1 = c 2V2
VA JE
= 0,01 mol dm–3

JE
JE ŽA N
AN D
c1V1
N
c2 =
EN O A
Kw = [H3O][OH–] = 1 × 10–14 mol2 dm–6 V2

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
−14 2 −6 1× 10-3 　moldm−3 × 5, 0mL
H3O+  = K w = 1× 10 　mol dm = 1× 10−12 　moldm−3
A
c2 =
BR
LE ©
  OH−  0, 01moldm − 3 100, 0mL

ZA
 
c 2 = 5,0×　10−4 　moldm−3
AN D
Izračuna se pH-vrijednost otopine:
JE
Izračuna se pH-vrijednost otopine.
OG
H3O+ 
Ž N
pH= − log   H3O+ 
BR
EN O A
moldm−3 pH= − log  
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
moldm−3
JE N lf
I J E U M IZ
1 × 10−12 moldm−3
A
pH= − log
moldm−3 5,0× 10−4 　moldm−3
LE ©
pH= − log
JE
moldm−3
VA JE
pH=12,0
JE
AN D
JE ŽA N
pH=3,30
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
Kiselinsko-bazni indikatori
AN D © A
BR
ZA
VA JE
Kiselinsko-bazni indikatori tvari su koje promjenom boje upućuju na kiselost ili bazičnost medija.
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
Indikatori (HIn) su najčešće slabe organske kiseline ili baze čiji kiseli odnosno bazični oblik poprima različite
LJ N D
I D NO O a
boje (ili je bezbojan).

JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
HIn(aq) + H2O(l) ⇌ H3O(aq) + In–(aq)

LE ©
E
NJ
kiseli oblik bazični oblik

indikatora indikatora
VA JE
JE
JE ŽA N
boja I boja II
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
Među najpoznatije indikatore ubrajamo crveni i plavi lakmusov papir, otopine fenolftaleina, otopine
IJE UM IZ
A
metiloranža itd.
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Zadatci
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
1. Odredite kiselinsko-bazna svojstva sljedećih otopina.
ZA
AN D © A
(a) [H3O+] < [OH‒]
E
E
(b) [H3O+] = 1 × 10‒4 mol dm‒3

NJ
B R LE
(c) [OH‒] = 1 × 10‒3 mol dm‒3
OG
JE N lf
2. Izračunajte pH otopine u kojoj je koncentracija oksonijevih iona 3,98 × 10‒3 mol dm‒3. Je li otopina
ZA
A
LE ©
kisela, bazična ili neutralna?
AN D
JE
3. Izračunajte pH otopine u kojoj je koncentracija oksonijevih iona 0,01 mol dm–3.
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
4. Izračunajte koncentraciju hidroksidnih iona, pri temperaturi 25 °C, u vodenoj otopini u kojoj je
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
koncentracija oksonijevih iona 0,001 mol dm–3.
LE ©
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
AN D
5. pH gaziranog napitka je 3, a pH kave je 5. Koliko je puta gazirani napitak kiseliji od kave?
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
6. Kolika je koncentracija hidroksidnih iona, pri temperaturi 25 °C, u vodenoj otopini u kojoj je
BR
LE ©
koncentracija oksonijevih iona 5,70 × 10–19 mol dm–3?

ZA
AN D
7. Izračunajte koncentraciju oksonijevih iona, pri temperaturi 25 °C, u vodenoj otopini u kojoj je
JE
koncentracija hidroksidnih iona 1,00 × 10–5 mol dm–3.
OG
Ž N
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
8. Odredite pOH, c(H3O+), c(OH‒) ako je pH neke otopine 4,3.
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
JE
VA JE
9. Poredajte otopine prema porastu kiselosti.

JE
AN D
JE ŽA N
N
A otopina – pH = 2
EN O A
LJ N D
I D NO O a
B otopina c(H3O+) = 1 × 10‒5 mol dm‒3

OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
C otopina – pOH = 5
ZA
D otopina c(OH‒) = 1 × 10‒10 mol dm‒3

VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
10. Zašto se pH skala obično izražava u rasponu od 0 do 14?

E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
11. Može li pH kisele otopine biti veći od 7?

LE ©
E
NJ
VA JE
12. Za slučaj da trebate znati pH otopine na dvije decimale, koju ćete metodu određivanja upotrijebiti?
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
13. Koliki je ionski produkt vode Kw pri 25 °C u otopini ako je pH = 6?

I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
14. Proveden je odgovarajući eksperiment da bi se usporedila vodljivost triju otopina A, B i C.
V J E
Koncentracije svih triju otopina jednake su.
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
Rezultati pokusa prikazani su u tablici.
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
pH test s lakmusovim papirom vodljivost (relativna vrijednost)
AN D © A
A ? plavi lakmusov papir mijenja boju u crvenu 3
E
E
B 1,5 plavi lakmusov papir mijenja boju u crvenu 6

NJ
C B R LE
10,5 crveni lakmusov papir mijenja boju u plavu 3
OG
A. Koja je otopina (A, B ili C) najvjerojatnije vodena otopina natrijeve lužine? Navedite razlog za svoj
JE N lf
ZA
A
odabir.
LE ©
B. Koja je otopina (A, B ili C) najjača kiselina? Objasnite svoj odgovor.
AN D
JE
C. Procijenite vrijednost pH otopine A. Objasnite svoj odgovor.
JE
Ž N
AN
D. Izračunajte koncentraciju oksonijevih iona:
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
i. u otopini B
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
ii. u otopini C.
LE ©
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
15. Marija je utvrdila da pH-vrijednost zemlje u njezinu vrtu opada poslije kiše. Postaje li zemlja u njezinu
LJ N D
I D NO O a
vrtu više ili manje kisela?

JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
ZA
16. Otopina koje od sljedećih dviju kiselina jednake koncentracije od 0,10 mol dm‒3 ima niži pH:
sumporne ili dušične kiseline? Objasnite odgovor.
AN D
JE
OG
17. Izračunajte pH-vrijednosti otopinama sljedećih koncentracija.
Ž N
BR
EN O A
A
(a) 0,0010 mol dm‒3 HBr
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
(b) 0,035 mol dm‒3 HNO3
A
LE ©
JE
(c) 0,035 mol dm‒3 KOH
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
18. U nekoj se otopini koncentracija H3O+ povećala za 10 puta od početne. Za koliko će se promijeniti
LJ N D
I D NO O a
vrijednost pH u odnosu na izvornu otopinu?

OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
ZA
19. Koja vodena otopina ima najveću pH-vrijednost?

VA JE
(a) 0,12 mol dm‒3 HCl

B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
(b) 0,12 mol dm‒3 CH3COOH

OG
LJ N D
I D NO O a
(c) 0,12 mol dm‒3 NH3

JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
(d) 0,12 mol dm‒3 H2SO3

E
NJ
VA JE
20. Izračunajte pH otopine dušične kiseline množinske koncentracije 1,00 × 10–3 mol dm–3.
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
21. 200 mL otopine sadrži 0,365 g otopljenog klorovodika. Koliki je pH otopine?

JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
22. Koliki je pH otopine koja je dobivena otapanjem 1,5 g NaOH u 250 mL otopine?
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
23. Što je po sastavu univerzalni indikatorski papir?
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
24. Koja će tvar otapanjem u vodi promijeniti boju plavog lakmusova papira u crvenu?
E
E
(a) CO2 (b) NH3 (c) NaOH (d) NaCl (e) O2

NJ
B R LE
OG
25. Množinska koncentracija želučane kiseline, odnosno klorovodične kiseline iznosi oko 1,0 mol dm‒3.
Izračunajte koncentraciju oksonijevih i hidroksidnih iona u želučanoj kiselini.
JE N lf
ZA
A
LE ©
26. Natrijev hidroksid ponekad se naziva kaustična soda. Izračunajte koncentraciju hidroksidnih iona u
AN D
JE
vodenoj otopini koncentracije 0,85 mol dm‒3. Također izračunajte koncentraciju oksonijevih iona u toj
JE
Ž N
otopini.
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
27. Izračunajte pH-vrijednost otopine kalijeve lužine koja je dobivena otapanjem 15 g kalijeva hidroksida
ZA
A
LE ©
u 450 mL vode pri temperaturi od 25 °C.
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
28. Izračunajte pH otopine perklorne kiseline (HClO4) ako je masena koncentracija otopine 20 mg dm‒3.
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
29. Izračunajte pH otopine u kojoj je u 100 mL otopine otopljeno 1,0 g NaOH.

ZA
AN D
30. 20,0 mL otopine natrijeve lužine množinske koncentracije 0,010 mol dm–3 razrijeđeno je na volumen
JE
50,0 mL. Izračunajte pH razrijeđene otopine.
OG
Ž N
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
31. Izračunajte pH otopina sljedećih tvari koncentracije 1,5 mol dm‒3.
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
(a) NaOH (b) C5H5N (c) NH2OH (d) HCOOH
LE ©
JE
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
32. Razrjeđivanjem 10,0 mL otopine klorovodične kiseline promijenio se pH otopine s 2 na 4. Izračunajte

N
EN O A
koliki je volumen vode dodan izvornoj otopini?

LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
33. 40,0 mL otopine dušične kiseline množinske koncentracije 0,10 mol dm–3 razrijeđeno je na volumen
ZA
500,0 mL. Hoće li se pH otopine povećati ili smanjiti?

VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
34. Za otopinu trimetilamina (N(CH3)3) koncentracije 0,350 mol dm‒3 odredite:

E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
A. glavne (dominantne) jedinke i one manje zastupljene

JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
B. koncentracije svih jedinki u otopini

LE ©
E
NJ
C. pH otopine.
VA JE
JE
JE ŽA N
N
35. Izračunajte pH otopine koja je dobivena miješanjem 100 mL otopine dušične kiseline koncentracije
AN
EN O A
LJ N D
2,5 mol dm‒3 s 200 mL otopine dušične kiseline nepoznate koncentracije ako je koncentracija otopine
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
dobivene miješanjem 1,5 mol dm‒3.

A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
36. Izračunajte konstantu ionizacije vodene otopine fluorovodične kiseline čija pH-vrijednost iznosi 2,04,
V J E
a množinska koncentracija 0,25 mol dm‒3.
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
37. pH-vrijednost vodene otopine hipokloraste kiseline (HClO) množinske koncentracije
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
4,8 × 10‒2 mol dm‒3 iznosi 4,42. Izračunajte:
E
A. konstantu ionizacije kiseline

E
NJ
B. Kb hipokloritnog aniona.
B R LE
C. Napišite jednadžbu kojom ćete opisati prijenos protona kroz otopinu i identificirajte konjugiranu
OG
bazu HClO.
JE N lf
ZA
A
LE ©
38. Otopina borne kiseline upotrebljava se za dezinfekciju očiju. Izračunajte pH otopine koncentracije
5 × 10-2 mol dm‒3, Ka = 7,3 × 10‒10 mol dm‒3 (pri 25 °C).
AN D
JE
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
39. Početna koncentracija kiseline HA je 1 × 10‒2 mol dm‒3, a pH te otopine je 2,7. Izračunajte stupanj
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
ionizacije kiseline?
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
40. Izračunajte stupanj ionizacije mravlje kiseline ako je pH otopine 2,5. Konstanta ionizacije mravlje
JE
JE ŽA N
AN D
N
kiseline pri 25 °C iznosi 1,7 × 10‒4 mol dm‒3.

EN O A
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
41. Izračunajte pH vodene otopine octene kiseline množinske koncentracije 0,16 mol dm‒3 ako njena
LE ©
ZA
konstanta ionizacije pri 25 °C iznosi 1,8 × 10‒5 mol dm‒3.

AN D
42. Izračunajte pH 35,25 % otopine amonijaka gustoće 0,908 g cm‒3 ako je pri temperaturi 25 °C,
JE
OG
Kb = 1,79 × 10‒5 mol dm‒3.
Ž N
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
43. Izračunajte koncentraciju i pH octene kiseline koja je 1 % disocirana.
I J E U M IZ
A
Ka(CH3COOH) = 1,8 × 10‒5 mol dm‒3 (pri 25 °C).
LE ©
JE
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
44. Izračunajte koncentraciju i pH otopine amonijaka koja je 1,5 % disocirana.

N
EN O A
Kb = 1,79 × 10‒5 mol dm‒3 (pri 25 °C).

LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
ZA
45. Acetilsalicilna kiselina koja je sastojak aspirina (C8H7O2COOH) slaba je

monoprotonska kiselina. Izračunajte pH otopine te kiseline i stupanj
VA JE
ionizacije ako je njezina koncentracija 0,5 mol L‒1.

B R LE
E
ŽA N
NJ
Ka(C8H7O2COOH) = 3,2 × 10‒4 mol dm‒3 (pri 25 °C).

E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Soli
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
Soli su ionski spojevi u čvrstom agregacijskom stanju građeni iz kationa metala (ili kationa nemetala, poput
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
NH4+) i aniona (NO3−, SO42–, Cl–, PO43– itd.).
ZA
AN D © A
E
Otapanjem soli u vodi dolazi do razaranja ionske kristalne strukture, odnosno do disocijacije. Ioni se okružuju
E
NJ
molekulama vode putem ion-dipol međudjelovanja (hidratacija).

B R LE
OG
JE N lf
ZA
A
Reakcije dobivanja soli
LE ©
AN D
JE
1. Sinteza iz elemenata
JE
Ž N
AN
metal + nemetal → sol
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
2Na(s) + Cl2(g) → 2NaCl(s)
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
2. Reakcije kiselina s metalima
JE
VA JE
metal + kiselina → sol + vodik

JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
Mg(s) + 2HNO3(aq) → Mg(NO3)2(aq) + H2(g)

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
3. Reakcije neutralizacije
BR
LE ©
(a) kiselina + baza → sol + voda

ZA
HNO3(aq) + NaOH(aq) → NaNO3(aq) + H2O(l)

AN D
JE
(b) kiseli oksid + baza → sol + voda
OG
Ž N
BR
SO3(g) + 2NaOH(aq) → Na2SO4(aq) + H2O(l)
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
(c) bazični oksid + kiselina → sol + voda
A
LE ©
MgO(s) + 2HNO3(aq) → Mg(NO3)2(aq) + H2O(l)
JE
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
(d) bazični oksid + kiseli oksid → sol

N
EN O A
Na2O(s) + SO3(g) → Na2SO4(s)

LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
4. Reakcija dvostruke izmjene iona (priprava soli taložnom metodom)

ZA
sol1 + sol2 → sol3 + sol4

VA JE
AgNO3(aq) + NaCl(aq) → AgCl(s) + NaNO3(aq)

B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
5. sol1 + kiselina1 → sol2 + kiselina2

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
CaCO3(s) + 2HCl(aq) → CaCl2(aq) + H2O(l) + CO2(g)

ZA
D A
LE ©
E
NJ
6. sol1 + baza1 → sol2 + baza2

VA JE
NH4NO3(aq) + NaOH(aq) → NaNO3(aq) + NH3(aq) + H2O(l)

JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Zadatci
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
1. Sljedeće spojeve razvrstajte na kiseline, baze, okside ili soli.
ZA
AN D © A
(a) CaCO3
E
E
(b) SO3
NJ
B R LE
(c) H3PO4
OG
(d) N2O5
JE N lf
(e) NH4NO3
ZA
A
LE ©
(f) NH4OH
AN D
JE
JE
Ž N
2. Od sljedećih spojeva izdvojite sol.
AN
EN O A
OG
(a) Na2O
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
(b) H2SO3
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
(c) HCl
JE
JE ŽA N
AN D
(d) Fe(OH)2
N
EN O A
LJ N D
(e) SO3
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
(f) Na3PO4
BR
LE ©
ZA
AN D
3. Napišite formule soli.
JE
(a) amonijev fosfat
OG
Ž N
(b) cinkov klorat
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
(c) niklov(II) karbonat
JE N lf
I J E U M IZ
A
(d) olovov(II) sulfid
LE ©
JE
VA JE
(e) željezov(II) nitrit

JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
4. Imenujte soli.
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
(a) KNO3
AN D © A
BR
ZA
(b) PbSO3
VA JE
(c) NaHCO3
B R LE
E
ŽA N
NJ
(d) Ca(ClO4)2
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
(e) Ba3(PO4)2
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
5. Pomiješaju se otopine Na2SO3 i CH3COOH. Napišite:

VA JE
A. glavne jedinke u svakoj otopini

JE
JE ŽA N
B. ionsku jednadžbu reakcije nakon miješanja.

N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
C. Identificirajte kiselinu, bazu, konjugiranu bazu i konjugiranu kiselinu.

JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
6. Dodatak koje od navedenih soli otopini bakrova(II) sulfata neće uzrokovati stvaranje taloga?
V J E
JE
JE ŽA N
(a) BaCl2(aq) (b) Na2CO3(aq) (c) NH4Cl(aq) (d) Zn(s)
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
7. Koja sol nastaje reakcijom razrijeđene dušične kiseline i magnezijeva karbonata? Napišite jednadžbu
AN D © A
kemijske reakcije u ionskom obliku (izostavite prateće ione u reakciji).
E
E
NJ
8. Zadana je jednadžba kemijske reakcije:

B R LE
OG
Na2SO4(aq) + BaCl2(aq) → BaSO4(s) + 2NaCl(aq).
JE N lf
A. Imenujte reaktante i produkte u reakciji.
ZA
A
LE ©
B. Navedite kojoj metodi dobivanja soli pripada navedena reakcija.
C. Prikažite jednadžbu kemijske reakcije u ionskom obliku.
AN D
JE
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
9. Neutralizacijom koje kiseline i baze nastaju navedene soli? Napišite jednadžbe kemijskih reakcija.
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
(a) KCl
ZA
A
LE ©
JE
(b) K3PO4
VA JE
JE
JE ŽA N
(c) NH4H2PO4
AN D
N
EN O A
(d) NH4NO3
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
10. Natrijev klorid može nastati reakcijom natrija i klora. Napišite jednadžbu opisane kemijske reakcije i
ZA
izračunajte masu nastalog natrijeva klorida ako 25,0 g natrija reagira s 50,0 g klora.
AN D
JE
OG
11. Napišite u ionskom i molekulskom obliku jednadžbe kemijskih reakcija koje prikazuju neutralizaciju:
Ž N
BR
EN O A
(a) klorovodične kiseline s vodenom otopinom amonijaka
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
(b) sumporne kiseline s magnezijevom lužinom
I J E U M IZ
A
LE ©
(c) dušične kiseline s natrijevom lužinom
JE
VA JE
(d) ugljične kiseline s kalijevom lužinom.

JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
12. Dovršite jednadžbe kemijskih reakcija.
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
(a) SO3(g) + NaOH(aq) →

ZA
(b) Na2SO4(aq) + BaCl2(aq) →

VA JE
B R LE
(c) AlBr3(aq) + (NH4)3PO4(aq) →

E
ŽA N
NJ
E O A
OG
(d) FeO(s) + H2SO4(aq) →

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
13. Koja od sljedećih jednadžbi kemijske reakcije prikazuje reakciju dobivanja soli metodom taloženja?
E
NJ
(a) 2KI(aq) + Pb(NO3)2(aq) → PbI2(aq) + 2KNO3(aq)

VA JE
(b) 2KI(aq) + Pb(NO3)2(aq) → PbI2(s) + 2KNO3(s)

JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
(c) 2KI(aq) + Pb(NO3)2(aq) → PbI2(s) + 2KNO3(aq)

LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
(d) 2KI(aq) + Pb(NO3)2(aq) → PbI2(aq) + 2KNO3(aq)

A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
14. Miješanjem vodenih otopina kalijeva jodida i olovova(II) nitrata iz otopine taloži olovov(II) jodid
V J E
prema napisanoj jednadžbi kemijske reakcije.
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
2KI(aq) + Pb(NO3)2(aq) → PbI2(s) + 2KNO3(aq)
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
Za svaki od sljedećih primjera izračunajte tražene vrijednosti.
AN D © A
A. Ako 1,0 mol kalijeva jodida reagira s 1,0 mol olovova(II) nitrata, odredite koji je reaktant u suvišku i
E
kolika će množina te tvari ostati neutrošena.

E
NJ
B. Ako 0,50 mol kalijeva jodida reagira s 2,0 mol olovova(II) nitrata, odredite koji je reaktant u suvišku
B R LE
i kolika će množina te tvari ostati neutrošena.
OG
C. Ako 1,00 g olovova(II) nitrata reagira s 1,50 g kalijeva jodida, izračunajte masu nastalog olovova(II)
JE N lf
ZA
jodida i odredite koji je reaktant u suvišku.
A
LE ©
D. Ako 50,0 mL otopine olovova(II) nitrata množinske koncentracije 1,00 mol dm–3 reagira sa 75,0 mL
otopine kalijeva jodida množinske koncentracije 0,500 mol dm–3, izračunajte masu nastalog
AN D
JE
olovova(II) jodida i odredite koji je reaktant u suvišku.
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
15. Titracijska krivulja prikazuje promjenu pH-vrijednosti otopine za reakciju u kojoj se u 20,00 mL
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
otopine klorovodične kiseline množinske koncentracije 0,1 mol dm–3 neutralizira otopinom natrijeve
LE ©
JE
lužine koncentracije 0,1 mol dm–3.
VA JE
JE
JE ŽA N
AN D
pH 12
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
10
A
BR
LE ©
8
ZA
točka
ekvivalencije
AN D
6 pri pH 7,0
JE
OG
Ž N
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
0
LE ©
JE
0 5 10 15 20 25
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
V(NaOH)/mL, c = 0,1 mol dm–3

N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
Titracija je ponovljena korištenjem otopine natrijeve lužine koncentracije 0,2 mol dm–3. Koja od je
I J E U M IZ
AN D © A
BR
navedenih tvrdnji točna za drugu titraciju?
ZA
(a) Točka ekvivalencije postignuta je kada je dodano 10 mL NaOH i pH-vrijednost tada je jednaka 7.
VA JE
(b) Točka ekvivalencije postignuta je kada je dodano 10 mL NaOH i pH-vrijednost tada je veća od 7.
B R LE
E
ŽA N
NJ
(c) Točka ekvivalencije postignuta je kada je dodano 40 mL NaOH i pH-vrijednost tada je jednaka 7.
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
(d) Točka ekvivalencije postignuta je kada je dodano 40 mL NaOH i pH-vrijednost tada je veća od 7.
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
16. Za neutralizaciju 0,2 mola kalcijeve lužine potrebno je:

VA JE
(a) 0,1 mol HCl

JE
JE ŽA N
N
(b) 0,2 mol HCl

AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
(c) 0,3 mol HCl

JE N lf
IJE UM IZ
A
(d) 0,4 mol HCl.

ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
17. Izračunajte pH-vrijednosti u točki ekvivalencije pri sljedećim titracijama:
V J E
JE
JE ŽA N
(a) 25 mL otopine koja sadrži 0,375 g amonijeva klorida titrira se s otopinom natrijeve lužine
AN
OG
EN O A
koncentracije 0,08775 mol dm‒3
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
(b) uzorak otopine amonijaka volumena 35 mL i koncentracije 0,15 mol dm‒3 titrira se s otopinom
ZA
AN D © A
solne kiseline koncentracije 0,573 mol dm‒3
E
(c) 50 mL otopine solne kiseline koncentracije 0,175 mol dm‒3 titrira se s otopinom natrijeve lužine
E
NJ
koncentracije 0,2546 mol dm‒3.

B R LE
OG
18. Za otopinu amonijeva nitrata koncentracije 0,0100 mol dm‒3:
JE N lf
ZA
A
A. odredite glavne jedinke u otopini
LE ©
B. napišite jednadžbu koja određuje pH otopine
AN D
JE
C. izračunajte pH otopine.
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
19. Izračunajte pH otopine koja je dobivena miješanjem dviju otopina 250 mL HCl koncentracije
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
2,5 × 10‒5 mol dm‒3 i 50 mL NaOH koncentracije 1,5 × 10‒4 mol dm‒3.
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
20. Za titraciju 250 mL otopine sumporne kiseline koncentracije 0,1 mol dm‒3 utrošeno je 150 mL otopine
AN D
N
EN O A
natrijeve lužine. Izračunajte koncentraciju otopine natrijeve lužine koja je korištena za titraciju.
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
21. Izračunajte pH otopine nastale miješanjem 40 mL otopine H2SO4 množinske koncentracije 0,125 mol L‒1
LE ©
ZA
i 50 mL otopine KOH množinske koncentracije 0,01 mol L‒1.

AN D
JE
22. Izračunajte pH otopine dobivene miješanjem 75 mL otopine KOH množinske koncentracije 0,4 mol dm‒3
OG
Ž N
i 65 mL otopine octene kiseline množinske koncentracije 0,5 mol dm‒3. Ka(CH3COOH) = 1,8 × 10‒5 mol dm‒3
BR
EN O A
A
(pri 25 °C).
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
23. Izračunajte pH otopine nakon dodatka 50 mL otopine NaOH množinske koncentracije 0,1 mol L‒1 u
JE
VA JE
50 mL otopine octene kiseline množinske koncentracije 0,1 mol L‒1. Ka(CH3COOH) = 1,8 × 10‒5 mol dm‒3
JE
AN D
JE ŽA N
(pri 25 °C).
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
24. Kolika je koncentracija otopine (s obzirom na preostalu kiselinu ili lužinu) koja je dobivena
AN D © A
BR
miješanjem 55 mL otopine NaOH gustoće 1,3 g cm‒3 masenog udjela 28 % i 50 mL otopine sumporne
ZA
kiseline gustoće 1,3 g cm‒3 i masenog udjela 40 %?

VA JE
Koliki je maseni udio preostale baze ili kiseline? Pretpostavite aditivnost volumena.
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
25. Vrlo jake baze poput natrijeva amida i natrijeva etoksida važne su baze u organskoj kemiji, ali je
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
važno isključiti vodu kao medij. Napišite jednadžbe kemijskih reakcija spomenutih baza s vodom.
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Topljivost soli
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
Topljivost soli u vodi je različita: neke se u potpunosti otapaju u vodi (NaCl, Na2CO3, KNO3) dok se neke otapaju
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
tek neznatno (CaCO3, AgCl, Ca3(PO4)2).
ZA
AN D © A
E
O topljivosti soli može se zaključivati na temelju konstante produkta topljivosti. Topljivija je ona sol čija je
E
NJ
vrijednost konstante veća.

B R LE
OG
Konstanta produkta topljivosti, Ksp, umnožak je ravnotežnih koncentracija iona soli podignutih na potenciju
JE N lf
svog stehiometrijskog faktora u ravnotežnoj jednadžbi.
ZA
A
LE ©
AN D
JE
Primjer 2.7.
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
U otopini kalcijeva fluorida postoji sljedeća ravnoteža:
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
CaF2(s) ⇌ Ca2(aq) + 2F–(aq)
A
LE ©
JE
2
VA JE
K sp = Ca2+  × F − 
   
JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
Za kalcijev fluorid, pri temperaturi 25 °C, konstanta produkta topljivosti iznosi:

JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
Ksp = 4,9 × 10-11 mol3 dm–9.

BR
LE ©
ZA
AN D
JE
Opažena pravilnost u topljivostima soli uobičajenih iona
OG
Ž N
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
Topljivi
JE N lf
I J E U M IZ
A
Na+, K+, NH4+
LE ©
JE
VA JE
nitrati, NO3-,
Netopljivi
JE
AN D
JE ŽA N
acetati, CH3COO‒
N
EN O A
LJ N D
-
I D NO O a
kloridi, Cl , Tvari koje sadrže ione

OG
Ag+, Hg22+, Pb2+
J E N lf
iznimke
I J E U M IZ
-
bromidi, Br , jodidi, I- navedene u lijevom stupcu
AN D © A
BR
topljive su u hladnoj vodi,

ZA
sulfati, SO42-,
Ag+, Ca2+ iznimke Ba2+, Sr2+, Pb2+ dok su tvari koje sadrže
VA JE
slabo su topljivi ione navedene u desnom

B R LE
E
ŽA N
NJ
NH4 karbonati, CO , stupcu netopljive u hladnoj

E O A
+ 2-
OG
3
LJ N D
kationa fosfati, PO43-, hidroksidi, OH-,

I D NO O a
iznimke vodi. Strelice upućuju na

JE N lf
IJE UM IZ
alkalijskih metala sulfidi, S2-

postojeće iznimke.
ZA
D A
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Zadatci
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
1. Zašto je koncentracija kalcijevih iona u morskoj vodi puno niža (gotovo 500 puta) od primjerice
ZA
AN D © A
natrijevih?
E
E
NJ
2. Miješanjem otopine natrijeva bromida množinske koncentracije c(NaBr) = 0,100 mol dm‒3 s jednakim
B R LE
volumenom otopine srebrova nitrata koncentracije c(AgNO3) = 0,100 mol dm‒3 taloži bijeli talog.
OG
Identificirajte o kojem je spoju riječ. Napišite ionsku jednadžbu kemijske reakcije iz koje se računa
JE N lf
konstanta produkta topljivosti spoja te identificirajte prateće ione. Iz tabličnih podataka napišite
ZA
A
vrijednost konstante produkta topljivosti dobivene soli.
LE ©
AN D
JE
3. Izraz za konstantu produkta topljivosti kalcijeva fosfata, Ca3(PO4)2, jest:
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
3 2
(a) K sp = Ca2+  × PO4 3− 
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
3 2
LE ©
Ca2+  × PO4 3− 
JE
VA JE
(b) K sp =   
JE
Ca3 (PO4 )2 
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
(c)
A
BR
LE ©
ZA
1
AN D
(d) K sp =
 2+  3 3−  2
Ca  × PO4 
JE
OG
Ž N
BR
4. Konstanta produkta topljivosti barijeva sulfata (BaSO4) pri temperaturi 25 °C iznosi 1,1 × 10–10 mol dm–3.
EN O A
A
ZA
Izračunajte topljivost barijeva sulfata u vodi.
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
JE
5. Topljivost srebrova kromata (Ag2CrO4) je 6,5 × 10–5 mol dm–3. Izračunajte konstantu produkta topljivosti
VA JE
ove soli.
JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
6. Izračunajte koncentraciju iona srebra u zasićenoj otopini Ag2CO3 ako konstanta produkta topljivosti
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
ove soli pri temperaturi 25 °C iznosi Ksp(Ag2CO3) = 8,4 × 10–12 mol3 dm–9.
ZA
(a) 2,90 × 10–6 mol dm–3

VA JE
(b) 2,03 × 10–4 mol dm–3

B R LE
E
ŽA N
NJ
(c) 2,56 × 10–4 mol dm–3

E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
(d) 4,06 × 10–4 mol dm–3

JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
7. Topljivost srebrova sulfita u čistoj vodi iznosi 4,6 × 10–3 g L–1. Konstanta produkta topljivosti ove soli jest:
VA JE
(a) 3,8 × 10–15 mol3 dm–9

JE
JE ŽA N
N
(b) 1,5 × 10–14 mol3 dm–9

AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
(c) 2,4 × 10–10 mol3 dm–9

JE N lf
IJE UM IZ
A
(d) 4,8 × 10–10 mol3 dm–9.

ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
8. Uzorak PbF2 otopi se u vodi pri 25 °C. Izmjerena ravnotežna koncentracija Pb2+ iona iznosila je
V J E
1,9 × 10‒3 mol dm‒3. Izračunajte konstantu produkta topljivosti PbF2.
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
9. Produkt topljivosti kalcijeva hidroksida pri 25 °C iznosi 5,5 × 10‒6 mol3 dm‒9. Na temelju te vrijednosti
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
izračunajte koncentraciju kalcijevih iona u zasićenoj otopini.
E
E
NJ
10. Za svaku od navedenih reakcija:

B R LE
i. napišite jednadžbu kemijske reakcije
OG
ii. napišite jednadžbu kemijske reakcije u ionskom obliku
JE N lf
ZA
A
iii. odredite prateće ione u svakoj od reakcija
LE ©
AN D
JE
A. AgNO3(aq) + NaCl(aq) →
JE
Ž N
B. CuSO4(aq) + Na2CO3(aq) →
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
C. (NH4)2SO4(aq) + BaCl2(aq) →
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
D. K2S(aq) + Pb(NO3)2(aq) →
LE ©
JE
VA JE
E. CaCl2(aq) + Na3PO4(aq) →
JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
11. Promotrite dijagram topljivosti kalijeva nitrata.

JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
200
ZA
AN D
180
KNO3
m(otopljena tvar u 100 g H O)/g
JE
160
OG
Ž N
BR
140
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
120
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
100
JE
VA JE
80
JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
60
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
40
AN D © A
BR
ZA
20
VA JE
0
B R LE
E
ŽA N
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
NJ
E O A
OG
t/°C
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
Na temelju podataka navedenih na dijagramu topljivosti riješite sljedeće zadatke.

LE ©
E
NJ
A. Odredite masu kalijeva nitrata koja će se otopiti u 500 g vode pri temperaturi 70 °C.
VA JE
B. Ako je pri temperaturi 70 °C pomiješano 25 g KNO3 i 50 g vode, koliko se kalijeva nitrata mora
JE
JE ŽA N
dodati da bi se pripravila zasićena otopina?

N
AN
EN O A
LJ N D
C. Ako je 100 g KNO3 dodano u 50 g vode pri temperaturi 40 °C, kolika će masa kalijeva nitrata ostati
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
neotopljena?
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
D. Koliko iznosi vrijednost množinske koncentracije otopine kalijeva nitrata pripravljene u zadatku C?
V J E
(Pretpostavite da 1 g vode ima volumen 1 mL otopine.)
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
E. Kakav je proces otapanja kalijeva nitrata s obzirom na izmjenu topline između sustava i okoline?
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
F. Nacrtajte entalpijski dijagram otapanja kalijeva nitrata.
ZA
AN D © A
E
12. Konstanta produkta topljivosti aluminijeva hidroksida pri 25 °C iznosi 1,9 × 10‒33 mol4 dm‒12.
E
NJ
Izračunajte pH-vrijednost otopine aluminijeva hidroksida.

B R LE
OG
13. Obično staklo pogodno je za kućne prozore te izradu brojnih drugih uporabnih predmeta.
JE N lf
ZA
Osim transparentnosti (prozirnost) posjeduju i neka druga svojstva koja su od važnosti i u znanosti
A
LE ©
(npr. spektroskopija). Primjerice, kalcijev fluorid se upotrebljava kao materijal za spektroskopske
kivete (posudice) u kojima se mogu ispitivati vodene otopine jer mu je Ksp = 4,1 × 10‒11 mol3 dm‒9.
AN D
JE
Izračunajte masu „prozorčića” koja će se otopiti u 1,00 mL vodene otopine?
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
14. Izračunajte koncentraciju Mg2+ iona koji zaostaju u otopini nakon obrade 150 mL otopine MgCl2
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
koncentracije 0,125 mol dm‒3 sa 100 mL otopine natrijeve lužine koncentracije 0,65 mol dm‒3.
LE ©
JE
Hoće li taložiti natrijev klorid iz otopine? (Pomoć: pogledajte tablične podatke o topljivosti soli
VA JE
pri sobnoj temperaturi).

JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
15. Ako znate Ksp cinkova hidroksida (1,2 × 10‒17 mol3 dm‒9), izračunajte koliko će se cinkova hidroksida
IJE UM IZ
OG
A
BR
otopiti pri toj temperaturi ako se na odvagu od 0,10 g Zn(OH)2 doda 1,00 L vode.
LE ©
ZA
AN D
16. Pri temperaturi 25 °C Ksp(Al(OH)3) iznosi 1,8 × 10‒33 mol4 dm‒12. Izračunajte:
JE
A. koncentraciju Al3+ iona u zasićenoj otopini aluminijeva hidroksida
OG
Ž N
BR
B. masu istaloženog Al(OH)3 ako se 1200 L otopine NaOH koncentracije 0,250 mol dm‒3 doda u 1300 L
EN O A
A
ZA
otopine Al3+ iona koncentracije 0,223 mol dm‒3
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
C. koncentraciju aluminijevih iona preostalih u otopini.
A
LE ©
JE
VA JE
JE
17. Uzorak od 1500 L otpadne vode koja sadrži 2,9 × 10‒3 mol dm‒3 Pb2+ iona obrađen je s 1,5 L otopine
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
natrijeve lužine koncentracije 6,0 mol dm‒3. Izračunajte koncentraciju olovovih(II) iona zaostalih
LJ N D
I D NO O a
nakon obrade s lužinom kao i masu istaloženog Pb(OH)2. Konstanta produkta topljivosti Pb(OH)2
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
pri 25 °C iznosi Ksp = 1,1 × 10‒20 mol3 dm‒9.
ZA
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Hidroliza soli
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
Otapanjem u vodi, soli mogu dati neutralne, ali i kisele i lužnate otopine. Anioni slabih kiselina i kationi
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
slabih baza kemijski reagiraju s vodom dajući u prvom slučaju lužnate, a drugom slučaju kisele otopine.
ZA
AN D © A
Kemijska reakcija tih iona s vodom naziva se hidroliza.
E
E
NJ
Soli koje se sastoje od kationa koji potječe iz jake baze i aniona iz jake kiseline (npr. NaCl) nisu podložne
B R LE
hidrolizi i njihova je vodena otopina neutralna.
OG
JE N lf
Soli koje podliježu hidrolizi razvrstavaju se u tri skupine:
ZA
A
LE ©
1. Soli čije su otopine lužnate (formalno nastaju neutralizacijom jake baze i slabe kiseline)
AN D
JE
KCN(s) K(aq) + CN‒(aq) (disocijacija)
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
CN‒(aq) + H2O(l) ⇌ HCN(aq) + OH‒(aq) (hidroliza)
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
K+ ion je slaba konjugirana kiselina jake baze KOH.

JE
JE ŽA N
CN‒ ion je jaka konjugirana baza slabe kiseline HCN → kemijski reagira s vodom.
AN D
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
Zbog suviška OH‒ iona u otopini otopina je lužnata; pH > 7.

JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
ZA
2. Soli čije su otopine kisele (formalno nastaju neutralizacijom slabe baze i jake kiseline)
AN D
NH4Cl(s) NH4(aq) + Cl‒(aq) (disocijacija)
JE
OG
Ž N
NH4(aq) + H2O(l) ⇌ NH3(aq) + H3O(aq) (hidroliza)
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
Cl‒ ion je slaba konjugirana baza jake kiseline HCl.
A
NH4+ ion je jaka konjugirana kiselina slabe baze NH3(aq) → kemijski reagira s vodom.
LE ©
JE
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
Zbog suviška H3O+ iona u otopini otopina je kisela; pH < 7.

N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
3. Soli čije su otopine približno neutralne (formalno nastaju neutralizacijom slabe baze i slabe kiseline)
I J E U M IZ
AN D © A
BR
ZA
NH4CN(s) NH4(aq) + CN‒(aq) (disocijacija)

VA JE
CN‒(aq) + H2O(l) ⇌ HCN(aq) + OH‒(aq)

B R LE
(hidroliza)
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
NH4(aq) + H2O(l) ⇌ NH3(aq) + H3O(aq) (hidroliza)

JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
CN‒ ion je jaka konjugirana baza slabe kiseline HCN → kemijski reagira s vodom.
NJ
NH4+ ion je jaka konjugirana kiselina slabe baze NH3(aq) → kemijski reagira s vodom.
VA JE
Otopina soli je neutralna; pH ≈ 7.

JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
(Točna vrijednost pH ovisi o tome hidrolizira li jače anion kiseline ili kation baze, odnosno o vrijednosti Ka
BR
JE N lf
IJE UM IZ
za HCN te Kb za NH4OH.)
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Zadatci
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
1. Ako se u vodi pomiješaju jednake množine cijanovodične kiseline (HCN) i kalijeve lužine (KOH),
ZA
AN D © A
dobivena otopina bit će:
E
(a) kisela
E
NJ
(b) lužnata
B R LE
OG
(c) neutralna.
JE N lf
(d) nema dovoljno podataka za zaključak.
ZA
A
LE ©
2. Koja od sljedećih soli ne hidrolizira?
AN D
JE
(a) NH4I (b) CH3COOK (c) FeSO4 (d) modra galica (e) KCl
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
3. Koja će vodena otopina soli biti neutralna?
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
(a) NH4Cl (b) NaNO3 (c) ZnSO4 (d) CuSO4 (e) K2CO3
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
4. Koja će sol, otapanjem u vodi, dati otopinu s najvećim pH?

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
(a) NaHSO4 (b) LiClO4 (c) MgCO3 (d) NH4Cl

IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
ZA
5. Otopina koje će soli imati pH manji od 7?

AN D
(a) NaF (b) NaCl (c) KCN (d) Na2SO4 (e) NH4Br
JE
OG
Ž N
BR
6. Koja će sol, otapanjem u vodi, dati otopinu s najvećim pH?
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
(a) RbI (b) RbBr (c) RbCl (d) RbF
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
JE
VA JE
7. Natrijev benzoat koristi se kao konzervans. Otapanjem u vodi disocira na benzoatni anion koji s
JE
AN D
JE ŽA N
protonom iz vode stvara nedisociranu benzojevu kiselinu pa je otopina lužnata. Izračunajte

N
EN O A
ravnotežnu koncentraciju hidroksidnih iona u otopini natrijeva benzoata množinske koncentracije

LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
0,135 mol dm‒3 ako pri 25 °C Khidrolize iznosi 1,5 × 10‒10 mol dm‒3.
I J E U M IZ
AN D © A
BR
ZA
8. Amonijev acetat (NH4OCOCH3) tvori gotovo neutralnu otopinu. Jednadžbama prikažite ravnotežne
VA JE
procese u otopini. Koji zaključak možete izvesti iz činjenice da je otopina neutralna?

B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
9. Slučajno su pKa(CH3COOH) i pKb(NH3, aq) jednaki i iznose 4,75. Odredite kiselinsko-bazni karakter
JE N lf
IJE UM IZ
sljedećih otopina koncentracije 1 mol dm‒3.

ZA
D A
LE ©
(a) CH3COOH (b) NH3 (c) NH4Cl (d) NaOCOCH3 (e) NH4OCOCH3
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
10. Natrijev hipoklorit (NaOCl) aktivna je tvar u komercijalnim izbjeljivačima koji se dodaju pri pranju
N
AN
EN O A
rublja. pKb hipokloritnog aniona iznosi 6,48. Izračunajte koncentracije svih prisutnih vrsta u otopini
LJ N D
I D NO O a
BR
koncentracije 0,67 mol dm‒3 kao i pH otopine izbjeljivača.

JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Puferske otopine
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
Puferska otopina smjesa je slabe kiseline i njezine konjugirane baze ili slabe baze i njezine konjugirane
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
kiseline, koja zadržava pH otopine gotovo nepromijenjenim unatoč dodatku kiseline ili baze.
ZA
AN D © A
E
E
NJ
slaba slaba slaba

B R LE
kiselina kiselina kiselina
OG
JE N lf
OH— H3 O +
ZA
A
LE ©
AN D
JE
JE
Ž N
konjugirana konjugirana konjugirana
AN
EN O A
OG
LJ N D
baza baza baza
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
AN D
N
Zadatci
EN O A
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
ZA
1. Koja je tvrdnja točna?

AN D
(a) Puferske otopine pripravljene su otapanjem jake kiseline i jake baze.
JE
OG
(b) Puferske otopine pripravljene su otapanjem slabe kiseline i njihove soli.
Ž N
BR
EN O A
(c) Puferske otopine pripravljene su otapanjem slabe baze i slabe kiseline.
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
(d) Puferske otopine pripravljene su otapanjem jake kiseline i jake baze.
I J E U M IZ
A
LE ©
(e) Puferske otopine pripravljene su otapanjem jake kiseline i njihove soli.
JE
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
N
2. Koje će od sljedećih smjesa tvari u vodenoj otopini djelovati kao pufer?

EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
(a) CH3COOH i K2CO3
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
(b) CH3NH2 i CH3NH3Cl

ZA
(c) Na3PO4 i Na2HPO4

VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
3. Treba pripraviti pufer s mravljom kiselinom (HCOOH) koja je slaba kiselina, Ka = 1,8 × 10‒4 mol dm-3
OG
LJ N D
I D NO O a
(pri 25 °C). Predložite tvar koja bi mogla poslužiti u tu svrhu.

JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
4. U krvnoj plazmi djeluje puferski sustav koji čini smjesa ugljične kiseline i hidrogenkarbonatnog iona.
VA JE
A. Napišite kemijsku jednadžbu koja prikazuje ravnotežu tog puferskog sustava.

JE
JE ŽA N
B. Što se događa ako se tom puferskom sustavu doda kiselina, a što ako mu se doda baza?
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
C. Objasnite zašto je važno da u krvnoj plazmi postoji puferski sustav.

JE N lf
IJE UM IZ
A
D. Koji su mehanizmi kojima se održava stalan pH u tijelu?

ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Iskorištenje (η)
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
Količina nastalog produkta u nekoj kemijskoj reakciji obično je nešto manja od izračunate količine, koja
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
proizlazi iz stehiometrijskih omjera, a diktira je mjerodavni reaktant.
ZA
AN D © A
Stvarnu količinu nastale tvari (produkta) opisujemo kao prinos, tj. iskorištenje reakcije.
E
E
NJ
stvarna količina
B R LE iskorištenje (%) =
količina računata prema mjerodavnom reaktantu
× 100
OG
JE N lf
Označava se grčkim slovom η (eta) i iskazuje postotkom.
ZA
A
LE ©
Iskorištenje je omjer stvarnog i maksimalnog mogućeg dosega reakcije.
ξstvarna količina
AN D
JE
η=
JE
Ž N
ξračunata količina
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
Računa se izravno iz mase ili množine produkta reakcije.
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
Primjer 2.8.
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
Nitrobenzen (C6H5NO2) je važna sirovina u proizvodnji boja. Sintetizira se reakcijom benzena (C6H6) i dušične kiseline (HNO3).
LE ©
ZA
C6H6 + HNO3 → C6H5NO2 + H2O

AN D
Reakcijom 22,4 g benzena s dovoljnom količinom dušične kiseline nastaje 28,7 g nitrobenzena.
JE
OG
Izračunajte iskorištenje reakcije.
Ž N
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
Izradak:
JE N lf
I J E U M IZ
A
Da biste izračunali iskorištenje reakcije, prvo treba izračunati količinu nastalog produkta prema stehiometriji reakcije
LE ©
JE
(računatu vrijednost). Mjerodavni reaktant je benzen.
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
n ( C6H5NO2 ) 1
N
=
EN O A
n ( C6H6 ) 1
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
m ( C6H6 )
AN D © A
BR
m ( C6H5NO2 ) = × M ( C6H5NO2 )
M ( C6H6 )
ZA
22, 4 g
m ( C6H5NO2 ) = × 123, 1 g mol −1
VA JE
78, 11 g mol −1
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
m ( C6H5NO2 ) = 35, 30 g
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
Iskorištenje reakcije iznosi:

LE ©
28, 7 g
NJ
η= × 100 = 81, 3 %
35, 3 g
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Zadatci
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
1. Reakcijom sumpora i kisika nastaje sumporov(IV) oksid. Koliko je iskorištenje reakcije ako je od
ZA
AN D © A
očekivanih 680 g SO2 nastalo samo 384 g?
E
E
NJ
2. Kalcijev oksid reagira s vodom pri čemu nastaje kalcijev hidroksid. Izračunajte iskorištenje reakcije
B R LE
ako je od očekivanih 27 g dobiveno 8 g kalcijeva hidroksida.
OG
JE N lf
ZA
A
3. Koliko je iskorištenje ako je od očekivanih 21 g heksena (C6H12) u reakciji nastalo 3,8 g?
LE ©
AN D
JE
4. Koji je mjerodavni reaktant u reakciji
JE
Ž N
3Ca(NO3)2 + 2Li3PO4 → 6LiNO3 + Ca3(PO4)2
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
ako reagira 3,4 mol Ca(NO3)2 i 2,4 mol Li3PO4?
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
(a) LiNO3
LE ©
JE
VA JE
(b) Li3PO4
JE
JE ŽA N
AN D
N
(c) Ca(NO3)2
EN O A
LJ N D
I D NO O a
(d) Ca3(PO4)2
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
(e) Nema dovoljno informacija za određivanje mjerodavnog reaktanta.
LE ©
ZA
AN D
5. Koji je reaktant u suvišku ako 10,0 g aluminija reagira s 19,0 g kisika?
JE
4Al(s) + 3O2(g) → 2Al2O3(s)
OG
Ž N
BR
EN O A
(a) Al2O3
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
(b) O2
I J E U M IZ
A
LE ©
(c) Al
JE
VA JE
(d) Al i O2
JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
(e) Nema dovoljno informacija za izračun.

LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
6. Fosfor reagira s bromom pri čemu nastaje fosforov(III) bromid. Reakcijom 35,0 g broma s dovoljnom
ZA
količinom fosfora nastaje 27,9 g PBr3. Koliko je iskorištenje reakcije?

VA JE
2P + 3Br2 → 2PBr3
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
7. Izračunajte iskorištenje za reakciju

I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
Na2S + CuSO4 → Na2SO4 + CuS

LE ©
E
NJ
ako reakcijom 15,5 g Na2S i 12,1 g CuSO4 nastaje 3,05 g CuS.

VA JE
(a) 16,1 %
JE
JE ŽA N
(b) 42,1 %
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
(c) 18,93 %
JE N lf
IJE UM IZ
A
(d) 7,25 %
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
8. Koliko je iskorištenje reakcije (koju opisuje donja jednadžba) ako 100 g ugljikova(II) oksida reagira s
V J E
vodikom u suvišku i nastaje 75 g metanola?
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
CO + 2H2 → CH3OH
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
9. Koliko je iskorištenje reakcije u kojoj reakcijom 1,274 g bakrova(II) sulfata s dovoljnom količinom cinka
nastaje 0,392 g bakra? Reakciju opisuje sljedeća jednadžba kemijske reakcije.
E
E
CuSO4(aq) + Zn(s) → Cu(s) + ZnSO4(aq)

NJ
B R LE
10. Srebrov nitrat reagira s magnezijevim kloridom pri čemu nastaju srebrov klorid i magnezijev nitrat.
OG
Napišite jednadžbu kemijske reakcije i izračunajte iskorištenje reakcije ako 305 g srebrova nitrata
JE N lf
ZA
reagira sa suviškom magnezijeva klorida te je dobiveno 23,7 g magnezijeva nitrata.
A
LE ©
11. U reakciji priprave nitrobenzena (C6H5NO2) 15,6 g benzena reagira u suvišku dušične kiseline kako
AN D
JE
JE
prikazuje jednadžba kemijske reakcije:
Ž N
AN
EN O A
C6H6 + HNO3 → C6H5NO2 + H2O
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
Reakcijom je nastalo 18,0 g nitrobenzena. Izračunajte iskorištenje reakcije.
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
12. Freon 12 (CF2Cl2) primjenjuje se kao sredstvo za hlađenje i kao potisni plin u sprejevima.
JE
JE ŽA N
AN D
N
Dobiva se reakcijom ugljikova tetraklorida i fluorovodika.

EN O A
LJ N D
I D NO O a
CCl4 + 2HF → CF2Cl2 + 2HCl

JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
Izračunajte iskorištenje reakcije ako reakcijom 32,9 g CCl4 u suvišku fluorovodika nastaje 12,5 g CF2Cl2.
ZA
AN D
13. Izračunajte iskorištenje reakcije u kojoj 32,18 g sumporne kiseline reagira s dovoljnom količinom
JE
natrijeve lužine pri čemu nastaje 37,91 g natrijeva sulfata.
OG
Ž N
BR
H2SO4(aq) + 2NaOH(aq) → Na2SO4(aq) + 2H2O(l)
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
14. Nitroglicerin (C3H5N3O9) je snažan eksploziv. Pri eksploziji nastaju dušik, ugljikov dioksid, voda i kisik.
A
LE ©
JE
4C3H5N3O9 → 6N2 + 12CO2 + 10H2O + O2
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
Detonacijom 0,200 kg nitroglicerina nastaje 6,55 g O2. Koliko je iskorištenje reakcije?

N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
15. Octena kiselina (CH3COOH) reagira s izopentilnim alkoholom (C5H12O) pri čemu nastaje izopentil acetat
AN D © A
BR
(C7H14O2), ester koji ima miris po bananama. Reakciju opisuje jednadžba kemijske reakcije:
ZA
CH3COOH + C5H12O → C7H14O2 + H2O

VA JE
B R LE
E
Ako je iskorištenje reakcije 45 %, koliko će grama izopentil acetata nastati reakcijom 3,58 g octene
ŽA N
NJ
E O A
kiseline i 4,75 g izopentilnog alkohola?

OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
16. Reakcijom cinka i klorovodične kiseline nastaje cinkov klorid. Reakcija se provodi u reakcijskoj posudi
LE ©
mase 14,7 g. Nakon što je u reakcijsku posudu dodan cink, njezina je masa iznosila 29,5 g. U posudu je
NJ
zatim dodana klorovodična kiselina, pri čemu nastaje cinkov klorid. Suvišak klorovodične kiseline
VA JE
uklonjen je iz reakcijske posude.

JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
Nakon završetka reakcije masa posude i nastalog produkta iznosila je 37,5 g.

LJ N D
I D NO O a
BR

JE N lf
IJE UM IZ
A
B. Izračunajte iskorištenje reakcije.

ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
BR LE © NJ E
AN D A E
JE N lf
I D NO O a OG
IJE UM IZ ZA
LJ N D BR LE ©
E O A AN D
NJ
E
ŽA N
JE N lf
A
VA JE
NJ I D NO O a
E IJE UM IZ
LJ N D
EN O A
JE ŽA N
VA JE
N
ZA
OG 3
B R LE
AN D © A
JE JE N lf
I D NO O a
I J E U M IZ
ZA
OG LJ N D
EN O A
B R LE JE ŽA N
VA JE J E N lf JE
N JE I D NO O a
I J E U M IZ
LJ N D OG
EN O A ZA
procesi
JE ŽA N BR LE ©
VA JE AN D
N JE N lf
A
JE
I D NO O a OG
I J E U M IZ ZA
LJ N D BR LE ©
GL EN O A AN D
A
AN A AN JE
JE N lf I D NO O
JE IJE UM I
I D NO O a LJ N
IJE UM IZ EN O
LJ N D JE Ž
Elektrokemijski
OG
EN O A ZA
JE ŽA N BR LE ©
VA JE AN D
N JE N lf
A
JE
I D NO O a OG
I J E U M IZ ZA
LJ N D BR LE ©
EN O A
JE Ž N
AV AN D A
A JE JE N lf
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Oksidacija i redukcija
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
Proces kojem je svojstven prijenos elektrona s jedne kemijske vrste na drugu naziva se oksido-
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
redukcijski. Oksidacijski proces prati gubitak elektrona, a redukcijski primitak elektrona.
ZA
AN D © A
Kemijski spoj koji gubi (otpušta) elektrone se oksidira, a kemijski spoj koji prima elektrone
E
se reducira.
E
NJ
U nekom kemijskom sustavu procesi oksidacije i redukcije uvijek se događaju istovremeno.

B R LE
OG
Radi lakšeg proučavanja oksidacijsko-redukcijskih procesa, odnosno jednostavnijeg pisanja
JE N lf
jednadžbi reakcija, dogovorno je uveden pojam oksidacijskog broja koji označava u kojem je
ZA
A
oksidacijskom stanju promatrani element u spoju.
LE ©
Porast oksidacijskog broja nekog elementa pokazuje da se on oksidirao tijekom procesa,
AN D
JE
odnosno ako pri reakciji dolazi do smanjenja oksidacijskog broja elementa u spoju, znači da
JE
Ž N
je došlo do njegove redukcije.
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
ZA
AN D
JE
OG
Ž N
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
Oksidans je tvar koja uzrokuje oksidaciju. Oksidans djeluje tako da prima elektrone oslobođene
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
iz tvari koja je oksidirana. Oksidans je u redoks-sustavu tvar koja se reducira.
A
LE ©
Reducensi su tvari koje opskrbljuju elektronima vrste koje se reduciraju, što znači da reducens
JE
VA JE
gubi elektrone. Reducens je tvar u redoks-sustavu koja se oksidira.

JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
Dogovorena pravila određivanja oksidacijskih brojeva

I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
1. Svi elementi u slobodnom stanju imaju oksidacijski broj nula (Na, Mg, Cu, H2, O2, Cl2, N2).
BR
ZA
2. Vodik u spojevima ima oksidacijski broj +I, osim u hidridima metala gdje je njegov oksidacijski
broj –I (NaH, CaH2).
VA JE
3. Kisik u svojim spojevima ima oksidacijski broj –II, osim u peroksidima u kojima je njegov
B R LE
E
ŽA N
NJ
oksidacijski broj –I, ili u OF2 je čak pozitivan, tj. +II.

E O A
OG
LJ N D
4. Metalni elementi u svojim ionskim spojevima pozitivnog su oksidacijskog broja.

I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
5. U kovalentnim spojevima negativni oksidacijski broj pripisuje se najelektronegativnijem atomu u spoju.

ZA
D A
LE ©
6. Algebarski zbroj svih oksidacijskih brojeva elemenata u neutralnom spoju jednak je nuli.
NJ
7. Algebarski zbroj svih oksidacijskih brojeva elemenata u poliatomnom ionu jednak je naboju koji
VA JE
taj ion nosi.

JE
JE ŽA N
Mnogim elementima svojstveno je više oksidacijskih brojeva, npr. dušik

N
AN
EN O A
LJ N D
N2 N2O NO N2O3 NO2 N2O5 NO3‒

I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
Oksidacijski broj: 0 I II III IV V V

A
ED ©
JE
Elektrokemijski procesi 53
JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Kako pristupamo određivanju oksidacijskog broja
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
elementa u spoju?
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
Držeći se gornjih dogovorenih pravila, prvi je korak da se napiše empirijska formula spoja te iznad svakog
E
elementa u spoju ispišemo oksidacijske brojeve. Zatim pomnožimo oksidacijski broj elementa sa
E
stehiometrijskim koeficijentom s kojim element sudjeluje u spoju te raspišemo algebarski izraz pazeći na
NJ
B R LE
njihov zbroj, koji je za neutralni spoj jednak nula, a za ionski jednak naboju koji nosi taj poliatomni ion.
OG
JE N lf
ZA
A
LE ©
Odredite oksidacijski broj ugljika u ugljikovu dioksidu. Odredite oksidacijski broj sumpora u sumpornoj
AN D
JE
kiselini.
JE
Ž N
Rješenje:
AN
EN O A
OG
Formula ugljikova dioksida je CO2. Rješenje:
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
1) Kisik u oksidu ugljika ima oksidacijski broj (-II). 1) Napišemo formulu sumporne kiseline, H2SO4.
ZA
A
LE ©
2) Dva su kisikova atoma u molekuli CO2; 2) Vodik ima oksidacijski broj (+1), kisik (-2).
JE
VA JE
znači: (-2) × 2 = -4. 3) 2 × (+1) = +2; 4 × (-2) = -8

JE
JE ŽA N
AN D
N
C + (-4) = 0 ⇒ oksidacijski broj ugljika u 4) +2 + S + (-8) = 0

EN O A
LJ N D
I D NO O a
CO2: C = +4 (IV) S = (-2) – (-8) ⇒ oksidacijski broj sumpora u

JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
sumpornoj kiselini: S = +6 (VI)

BR
LE ©
ZA
AN D
JE
OG
Ž N
Odredite oksidacijski broj dušika u amonijevu ionu. Odredite oksidacijski broj fosfora u fosfatnom ionu.
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
Rješenje: Rješenje:
A
1) Napišemo formulu amonijeva iona: NH4 . 1) Formula fosfatnog iona je PO43‒.
LE ©

JE
VA JE
2) Vodik ima oksidacijski broj (+1). 2) Kisikov atom ima oksidacijski broj (-2).
JE
AN D
JE ŽA N
3) N + 4 × (+1) = 1 3) P + 4 × (-2) = -3
N
EN O A
N = -4 + 1 ⇒ oksidacijski broj dušika u 4) P + (-8) = -3 ⇒ oksidacijski broj fosfora u

LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
NH4: N = -3 (-III) PO43‒: P = +5 (V)

AN D © A
BR
ZA
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Zadatci
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
1. Odredite oksidacijske brojeve fosfora u sljedećim spojevima.
ZA
AN D © A
(a) P4 (b) P4O6 (c) P4O10 (d) H3PO4 (e) H3PO3 (f) PH3
E
E
(g) PCl3 (h) POCl3 (i) PCl5 (j) H4P2O7 (k) H3PO2
NJ
B R LE
OG
2. Odredite oksidacijske brojeve klora u sljedećim spojevima.
JE N lf
(a) Cl2 (b) HClO4 (c) HClO3 (d) HClO2
ZA
A
LE ©
(e) HClO (f) HCl (g) Cl2O7 (h) CCl4
AN D
JE
JE
3. Odredite oksidacijski broj dušika u sljedećim spojevima.
Ž N
AN
EN O A
OG
(a) N2 (b) NH4Cl (c) NH3 (d) HNO3 (e) HNO2
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
(f) N2H4 (g) NCl3 (h) HN3 (i) N2O3 (j) NH2OH
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
JE
4. Odredite oksidacijske brojeve sumpora u sljedećim spojevima.

JE ŽA N
AN D
N
EN O A
(a) S8 (b) SO2 (c) SO3 (d) H2SO3 (e) H2SO4 (f) H2S2O7
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
5. Odredite oksidacijske brojeve ugljika u njegovim spojevima.

ZA
(a) CH4 (b) C2H6 (c) C2H4 (d) C2H2 (e) CO

AN D
(f) CO2 (g) H2CO3 (h) CHCl3 (i) CCl4 (j) HCN
JE
OG
Ž N
BR
EN O A
A
6. Odredite oksidacijske brojeve istaknutim elementima.
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
(a) NaHCO3 (b) CaSO4 (c) CH2Cl2 (d) BrO4‒ (e) Cr2O72‒ (f) NaH2PO4
A
LE ©
(g) SF6 (h) CH3OH (i) H2O2 (j) KO2 (k) OF2
JE
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
7. U sljedećim jednadžbama odredite:

LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
A. atom ili ion koji se oksidirao B. atom ili ion koji se reducirao C. oksidans
I J E U M IZ
AN D © A
BR
D. reducens E. promjenu oksidacijskih brojeva tijekom oksidacije

ZA
F. promjenu oksidacijskog broja tijekom redukcije.

VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
1. C3H8 + O2 → CO2 + H2O

E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
2. HNO3 + H2S → NO + S + H2O

JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
3. CuO + NH3 → N2 + H2O + Cu

LE ©
E
NJ
4. H2O2 + Na2SO3 → Na2SO4 + H2O

VA JE
5. H2O2 → H2O + O2
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
8. Za neizjednačenu reakciju Mg(s) + H+(aq) → Mg2+(aq) + H2(g) odredite:

JE N lf
IJE UM IZ
A
A. oksidans B. reducens C. broj otpuštenih elektrona po molu oksidansa.

ED ©
JE
JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Jednadžbe oksidacije i redukcije
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
Hoće li tvar biti oksidans ili reducens, ne ovisi o algebarskoj veličini oksidacijskog broja, već ovisi o afinitetu
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
atoma danog elementa prema elektronu.
ZA
AN D © A
e-
E
E
NJ
B R LE
OG
JE N lf
ZA
A
LE ©
Reducens Oksidans
AN D
JE
daje svoje elektrone oksidansu prima elektrone
JE
Ž N
oksidira se reducira se
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
povećava mu se oksidacijski broj smanjuje mu se oksidacijski broj
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
Parcijalne reakcije oksidacije i redukcije vrlo su praktične za razumijevanje procesa u redoks-reakciji.
JE
VA JE
Kako nam promjene oksidacijskih brojeva olakšavaju izjednačavanje jednadžbi redoks-reakcija?

JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
Problem rješavamo slijedeći ove korake:

JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
1. Napišemo oksidacijske brojeve svih elemenata u reaktantima i produktima kako bismo identificirali elemente koji
ZA
su se oksidirali i reducirali.
AN D
2. Potom raspišemo parcijalne reakcije koristeći samo spojeve kod kojih su opažene promjene oksidacijskih brojeva
njihovih elemenata. U jednoj reakciji moraju se oslobađati elektroni, a u drugoj se ti elektroni prihvaćaju.
JE
OG
Ž N
3. Pomnožimo sudionike parcijalnih reakcija s najmanjim mogućim cijelim brojem da bi broj elektrona otpuštenih
BR
EN O A
oksidacijom bio jednak onim primljenim tijekom redukcije.
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
4. Dobivene koeficijente prenesemo na izvornu neizjednačenu jednadžbu reakcije.
JE N lf
I J E U M IZ
A
5. Slijedi završno izjednačavanje koeficijenata svim sudionicima reakcije, a koji nisu bili ni oksidirani ni reducirani.
LE ©
JE
VA JE
6. Posljednji je korak provjera broja atoma elemenata s obiju strana jednadžbe reakcije.
JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
ZA
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Primjer 3.5.
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
Izjednačite jednadžbu sljedeće redoks-reakcije: Sn + HNO3 → SnO2 + NO2 + H2O.
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
Rješenje:
AN D © A
Slijedimo korake iz tablice, tj. ispisujemo oksidacijske brojeve svih elemenata kako bismo utvrdili koji se oksidira,
E
a koji reducira tijekom reakcije.

E
NJ
0
1) Sn
B R LE
+
I V -II
HNO3 →
IV -II
SnO2 +
IV-II
NO2 +
I -II
H2O
OG
JE N lf
2) Ispišimo parcijalne reakcije oksidacije i redukcije koje su zasad neizjednačene:
ZA
A
LE ©
0 IV
Sn → SnO2 + 4e‒ oksidacija (elementarni kositar oslobađa 4 elektrona)
AN D
JE
JE
V IV
Ž N
AN
NO3‒ + e‒ → NO2 redukcija (dušikov atom prima 1 elektron od nitratnog iona).
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
3) Promotrivši broj otpuštenih i primljenih elektrona, zaključujemo da reakciju redukcije treba pomnožiti s 4.
LE ©
JE
VA JE
Sn → SnO2 + 4e‒
JE
JE ŽA N
NO3‒ + e‒ → NO2 | × 4
AN D
N
EN O A
Sn → SnO2 + 4e‒
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
4NO3‒ + 4e‒ → 4NO2

IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
ZA
4) Pridružujemo koeficijente sudionicima iz izvorne jednadžbe koja je još uvijek neizjednačena s obzirom na
AN D
ostale sudionike reakcije.
JE
Sn + 4NO3‒ → SnO2 + 4NO2
OG
Ž N
BR
Zatim dodajemo sudionike koji se nisu ni oksidirali ni reducirali.
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
Sn + 4H + 4NO3‒ → SnO2 + 4NO2 + 2H2O
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
JE
5) Konačna jednadžba glasi:
VA JE
Sn + 4HNO3 → SnO2 + 4NO2 + 2H2O

JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
ZA
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE
JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Primjer 3.6.
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
Izjednačite jednadžbu sljedeće redoks-reakcije: MnO2 + HCl → MnCl2 + Cl2 + H2O.
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
Rješenje:
AN D © A
IV -II I -I II -I 0 I -II
E
1) MnO2 + HCl → MnCl2 + Cl2 + H2O

E
NJ
IV B R LE II
2) MnO2 + 2e‒ → Mn2 redukcija (mangan iz MnO2 reducirao se iz stanja IV u II)
OG
-I 0
JE N lf
ZA
oksidacija (kloridni ioni otpuštaju po jedan elektron i oksidiraju se iz stanja –I u
A
2Cl‒ → Cl2 + 2e‒
LE ©
stanje 0)
AN D
JE
3) Broj otpuštenih i primljenih elektrona je jednak te jednadžbe objedinimo i dodamo jedinke koje se nisu ni
JE
Ž N
AN
oksidirale ni reducirale.
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
MnO2 + 2Cl‒ → Mn2 + Cl2
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
MnO2 + 2H + 2Cl‒ → Mn2 + 2Cl‒ + Cl2 + H2O
LE ©
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
4) Izjednačimo jednadžbu reakcije.
AN D
N
EN O A
MnO2 + 4H + 4Cl‒ → Mn2 + 2Cl‒ + Cl2 + 2H2O

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
5) Konačna jednadžba glasi:

ZA
MnO2 + 4HCl → MnCl2 + Cl2 + 2H2O

AN D
JE
OG
Primjer 3.7.
Ž N
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
Izjednačite sljedeću jednadžbu redoks-reakcije: CH3OH + O2 → HCHO + H2O.
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
JE
Rješenje:
VA JE
JE
-II I -II I 0 I 0 I -II I -II
AN D
JE ŽA N
N
1) CH3OH + O2 → HCHO + H2O

EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
-II 0
I J E U M IZ
AN D © A
BR
2) CH3OH → HCHO + 2e‒ oksidacija (ugljikov atom iz metanola oksidira se u formaldehid jer otpušta
ZA
2 elektrona)
VA JE
0 -II
B R LE
E
O2 + 2e‒ → H2O redukcija (kisikov atom reducira se iz stanja 0 u stanje –II primitkom 2 elektrona).
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
3) Broj otpuštenih i primljenih elektrona je jednak te je izvorna ujedno izjednačena jednadžba tog redoksa.
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
CH3OH + O2 → HCHO + H2O

LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Redoks-reakcije u kiseloj
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
i lužnatoj otopini
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
E
Pisanje parcijalnih reakcija oksidacije i redukcije pomoću ionskih jednadžbi

E
NJ
B R LE
1. Najprije se napišu parcijalne reakcije oksidacije i redukcije s ionima koji su stvarno oksidirani, odnosno reducirani.
OG
2. Doda se potreban broj elektrona da se postigne električka neutralnost u jednadžbi parcijalne reakcije.
JE N lf
3. Izjednačimo broj otpuštenih elektrona s brojem primljenih elektrona.
ZA
A
LE ©
4. Potom izjednačavamo kisik i vodik.
Kisela otopina: Za reakcije u kiseloj sredini koristimo H i H2O; za svaki kisikov atom koristimo jednu molekulu H2O.
AN D
JE
Zatim se dodaju H da bi se izjednačili atomi vodika.
JE
Ž N
Lužnata otopina: Ako se reakcija zbiva u lužnatoj otopini u jednadžbu dodajemo ione OH‒ i H2O. Na stranu na kojoj
AN
EN O A
OG
je višak kisika dodaje se onoliko molekula H2O koliki je taj višak. Istodobno, na suprotnu stranu jednadžbe dodaje
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
se dvostruko više iona OH‒.
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
5. Objedinimo obje parcijalne reakcije – broj otpuštenih i primljenih elektrona dokine se kad ih pomnožimo s
LE ©
JE
VA JE
koeficijentom koji to omogućava, kao i identične tvari koje se nalaze u jednakim množinama, ali s različitih strana
jednadžbe.
JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
Primjer 3.8.
A
BR
LE ©
ZA
Koristeći ion-elektron pristup izjednačite sljedeću jednadžbu reakcije u kiseloj otopini:

AN D
MnO4‒ + S2‒ → Mn2 + S
JE
OG
Rješenje:
Ž N
BR
EN O A
1) Najprije napišemo parcijalne jednadžbe oksidacije odnosno redukcije:
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
VII II
I J E U M IZ
A
MnO4‒ + 5e‒ → Mn2 redukcija
LE ©
JE
VA JE
‒II 0
JE
S2‒ → S + 2e‒ oksidacija
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
2) Izjednačimo broj atoma kisika i vodika:

OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
MnO4‒ + 5e‒ + 8H → Mn2 + 4H2O
ZA
S2‒ → S + 2e‒
VA JE
B R LE
E
3) Izjednačimo sada izmjenjene elektrone i napišemo ukupnu jednadžbu reakcije:

ŽA N
NJ
E O A
OG
MnO4‒ + 8H + 5e‒ → Mn2 + 4H2O |×2

LJ N D
I D NO O a
S2‒ → S + 2e‒ | × 5
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
2MnO4‒ + 16H + 10e‒ → 2Mn2 + 8H2O

LE ©
E
NJ
5S2‒ → 5S + 10e‒
VA JE
2MnO4‒ + 16H + 10e‒ + 5S2‒ → 2Mn2 + 8H2O + 5S + 10e‒

JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
4) Konačna izjednačena jednadžba reakcije glasi:

LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
2MnO4‒ + 16H + 5S2‒ → 2Mn2 + 8H2O + 5S

IJE UM IZ
A
ED ©
JE
JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Primjer 3.9.
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
Izjednačite jednadžbu sljedeće redoks-reakcije koja se odvija u kiseloj sredini:
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
CH3CH2OH + Cr2O72‒ → CH3COOH + Cr3
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
Rješenje:
E
E
–III I I I –II I VI –II –III I III–II–II I III

NJ
1) CH3CH2OH + Cr2O72‒ → CH 3COOH + Cr3

B R LE
I III
OG
2) CH3CH2OH + H2O → CH3COOH + 2e‒ oksidacija (ugljikov atom CH2-skupine oksidira se iz stanja I u III
JE N lf
otpuštanjem 2 elektrona)
ZA
A
LE ©
VI III
Cr2O72‒ + 6e‒ + H → 2Cr3 + H2O redukcija (kromov atom iz dikromatnog iona oksidacijskog broja
AN D
JE
VI reducira se u stanje III primitkom 2 x 3 (6) elektrona
JE
Ž N
AN
elektrona)
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
3) Izjednačimo broj otpuštenih i primljenih elektrona:
LE ©
JE
CH3CH2OH + H2O → CH3COOH + 2e‒ | × 3
VA JE
JE
JE ŽA N
Cr2O72‒ + 6e‒ + H → 2Cr3 + H2O
AN D
N
EN O A
3CH3CH2OH + 3H2O → 3CH3COOH + 6e‒ + 12H

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
Cr2O72‒ + 6e‒ + H → 2Cr3 + H2O

IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
ZA
4) Izjednačimo broj atoma vodika i atoma kisika u jednadžbi redukcije:

AN D
3CH3CH2OH + 3H2O → 3CH3COOH + 6e‒ + 12H
JE
Cr2O72‒ + 6e‒ + 14H → 2Cr3 + 7H2O
OG
Ž N
BR
EN O A
A
5) Objedinimo obje parcijalne reakcije i dokinemo jedinke koje se s obiju strana jednadžbe nalaze u jednakim
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
množinama:
A
LE ©
3CH3CH2OH + Cr2O72‒ + 14H + 3H2O → 3CH3COOH + 2Cr3 + 7H2O + 12H
JE
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
6) Konačna izjednačena jednadžba reakcije glasi:

N
EN O A
LJ N D
3CH3CH2OH + Cr2O72‒ + 2H → 3CH3COOH + 2Cr3 + 4H2O

I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
ZA
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Primjer 3.10.
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
Izjednačite ion-elektron metodom sljedeću redoks reakciju u lužnatoj sredini:
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
Cl2 + IO3‒ → IO4‒ + Cl‒
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
Rješenje:
E
E
0 ‒I
NJ
1) Cl2 + 2e‒ → 2Cl‒ redukcija

B R LE
V VII
OG
IO3‒ → IO4‒ + 2e‒ oksidacija
JE N lf
ZA
A
LE ©
2) Izjednačimo broj atoma kisika i vodika.
Budući se ova kemijska reakcija zbiva u lužnatoj otopini, u jednadžbu dodajemo samo ione OH− i H2O.
AN D
JE
Pravilo za izjednačavanje jest: na stranu na kojoj je višak kisika dodaje se onoliko molekula H2O koliki je
JE
Ž N
AN
taj višak. Istodobno, na suprotnu stranu jednadžbe valja dodati dvostruko više iona OH−.
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
Cl2 + 2e‒ → 2Cl‒
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
IO3‒ + 2OH‒ → IO4‒ + 2e‒ + H2O
LE ©
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
3) Dokida se broj izmjenjenih elektrona pa ukupna jednadžba reakcije glasi:
AN D
N
EN O A
Cl2 + IO3‒ + 2OH‒ → 2Cl‒ + IO4‒ + H2O

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
ZA
AN D
JE
OG
Ž N
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
JE
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
ZA
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE
JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Zadatci
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
1. Izjednačite jednadžbe sljedećih redoks-reakcija.
ZA
AN D © A
A. K2Cr2O7 + FeCl2 + HCl → CrCl3 + FeCl3 + KCl + H2O
E
E
B. FeSO4 + KMnO4 + H2SO4 → Fe2(SO4)3 + K2SO4 + MnSO4 + H2O

NJ
B R LE
C. Au + Cl2 → AuCl3
OG
D. MnSO4 + PbO2 + H2SO4 → HMnO4 + PbSO4 + H2O
JE N lf
E. Cu + HNO3 → Cu(NO3)2 + NO + H2O
ZA
A
LE ©
AN D
JE
JE
Ž N
A. Zn + HNO3 → Zn(NO3)2 + NH4NO3 + H2O
AN
EN O A
OG
B. P4 + HNO3 + H2O → H3PO4 + NO
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
C. K + O2 → KO2
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
D. KO2 + CO2 → K2CO3 + O2

JE
JE ŽA N
AN D
E. KO2 + H2O → KOH + H2O2 + O2
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
3. Izjednačite jednadžbe sljedećih redoks-reakcija:
A
BR
LE ©
ZA
A. KNO3 + C + S → K2S + N2 + CO2

AN D
B. Cl2 + NaOH → NaCl + NaClO3 + H2O
JE
C. Na + H2O → NaOH + H2
OG
Ž N
D. H2O2 + KMnO4 → MnO2 + O2 (u lužnatoj otopini)
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
E. CuSO4 + KI → CuI + I2 + K2SO4
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
JE
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
A. Br‒ + MnO4‒ → Br2 + Mn2+ (u kiseloj otopini)

N
EN O A
B. Cu + NO3‒ → Cu2+ + NO2

LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
C. MnO4‒ + I‒ → Mn2+ + I2 (u kiseloj otopini)

AN D © A
BR
ZA
D. Cl2 + Br‒ → Br2 + Cl‒

VA JE
E. ClO2 + O22‒ → ClO2‒ + O2 (u lužnatoj otopini)

B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
5. U kiseloj otopini dolazi do reakcije kalijeva dikromata (K2Cr2O7) s kalijevim jodidom (KI).
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
Dikromatni ion (Cr2O72−) reducira se do iona Cr3+, a jodidni ion (I−) oksidira se do I2.
ZA
D A
LE ©
Napišite:
NJ
A. parcijalnu reakciju oksidacije iona I− do I2

VA JE
JE
B. parcijalnu reakciju redukcije Cr2O72− do Cr3+

JE ŽA N
N
AN
EN O A
C. konačnu jednadžbu kemijske reakcije u ionskom obliku (kalijevi ioni nisu promijenili oksidacijsko
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
stanje, ne treba ih pisati u konačnoj jednadžbi)

IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Elektrokemija
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
Galvanski članci i elektrokemijski izvori energije
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
E
Galvanski članak je uređaj u kojem se energija redoks-reakcije pretvara u električnu energiju. Sastoji se od
E
NJ
dviju elektroda povezanih vanjskim metalnim vodičem. Elektrode su uronjene u elektrolitne otopine, odnosno
B R LE
medij koji omogućuje gibanje iona (taljevine, paste).
OG
JE N lf
ZA
Elektroda uronjena u otopinu svoje soli naziva se galvanski polučlanak.
A
LE ©
Jedan je od ranijih primjera Daniellov članak koji se sastoji od bakrove i cinkove elektrode uronjene u zasebne
AN D
JE
otopine bakrova(II) sulfata i cinkova sulfata koje su međusobno povezane elektrolitnim mostom, a elektrode
JE
Ž N
AN
vanjskim metalnim vodičem. Ako je u strujni krug uključen voltmetar, ustanovit će se razlika potencijala od 1,1 V.
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
Dogovoren način iskazivanja građe galvanskog članka jest taj da se na lijevoj strani piše polučlanak u kojem
ZA
A
LE ©
JE
se odvija oksidacija (‒ pol, anoda), a na desnoj strani polučlanak u kojem se zbiva redukcija (+ pol, katoda).
VA JE
U našem primjeru cinkova elektroda daje u otopinu Zn2+ ione, a u strujni krug elektrone koji s cinkove elektrode
JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
putuju metalnim vodičem do bakrene elektrode gdje se događa redukcija. Istovremeno se kroz elektrolit
LJ N D
I D NO O a
gibaju ioni i obavljaju prijenos električnog naboja kroz otopinu.

JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
Zn(s)|Zn2(aq)||Cu2(aq)|Cu(s)
ZA
AN D
anoda katoda
JE
reaktant | produkt || reaktant | produkt
OG
Ž N
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
Napon galvanskog članka označava razliku potencijala između katode i anode.
JE N lf
I J E U M IZ
A
Ečlꝋ = Ekꝋ ‒ Eaꝋ
LE ©
JE
VA JE
Dogovorno je prihvaćeno da se elektrodni potencijali mjere prema standardnoj vodikovoj elektrodi i za čiji
JE
AN D
JE ŽA N
N
je elektrodni potencijal uzeta vrijednost 0.

EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
Standardni elektrodni potencijali tako izmjereni uneseni su u tablice i nalaze se u priručnicima. Za spomenuti
AN D © A
BR
članak stoga vrijedi:

ZA
Ečlꝋ = Ekꝋ ‒ Eaꝋ = 0,34 V ‒ (‒0,76 V) = 1,1 V

VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
Standardni elektrodni potencijali nazivaju se i standardni redukcijski potencijali jer pokazuju pri kojem se
E O A
OG
LJ N D
potencijalu u odnosu na standardnu vodikovu elektrodu odvija redukcijski proces.

I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
Poznavanjem elektromotorne sile galvanskog članka može se zaključiti o promjeni slobodne Gibbsove
E
NJ
energije pripadne redoks-reakcije s obzirom na to da vrijedi:

VA JE
ΔrGꝋ = ‒ z · F · Eꝋ
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
što znači da se oslobođena električna energija može pretvoriti u rad.

LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE
JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
Tako za reakciju:
V J E
JE
Zn(s) + Cu2(aq) → Zn2 (aq) + Cu(s)
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
ΔrGꝋ = ‒ 2 · 96487 C mol‒1 · 1,1 V = ‒213,3 kJ mol‒1
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
Obrnuto, mjerenjem promjene entalpije neke redoks-reakcije može se izračunati Eꝋ pripadnog galvanskog
E
članka (pretpostavka je da je za ovakvu vrstu kemijskih reakcija koje se zbivaju u galvanskom članku ΔrGꝋ ≈ ΔrHꝋ).
E
NJ
B R LE
OG
Zadatci
JE N lf
ZA
A
LE ©
AN D
JE
1. Poredajte zadane ione prema redukcijskom djelovanju (od onog koji je najslabije do onog koji je
JE
Ž N
najjače redukcijsko sredstvo): Ag+(aq), Na+(aq), Mg2+(aq), Al3+(aq), Cu2+(aq), Pb2+(aq), Zn2+(aq).
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
2. Ako uronimo željeznu žicu u vodenu otopinu bakrova(II) sulfata,:
ZA
A
LE ©
JE
(a) neće doći do kemijske promjene
VA JE
JE
JE ŽA N
AN D
(b) stvaraju se ioni Fe3+
N
EN O A
LJ N D
(c) željezo prima elektrone

I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
(d) oksidiraju se ioni bakra

BR
LE ©
ZA
(e) elementarno željezo djeluje reduktivno.

AN D
JE
3. Tanka ploča aluminija uronjena je u otopinu modre galice koncentracije 1 mol dm−3.
OG
Ž N
A. Hoće li doći do spontane reakcije?
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
B. Ako da, napišite jednadžbu reakcije i opišite promjene koje ćete uočiti.
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
JE
4. Koristeći elektrokemijski niz elemenata i vrijednosti standardnih redukcijskih potencijala, objasnite
VA JE
zbivaju li se navedene reakcije spontano.

JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
(a) Cr2+(aq) + Ni(s) → Cr(s) + Ni2+(aq)

LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
(b) Cl2(s) + Sn2+(aq) → 2Cl−(aq) + Sn4+(aq)

AN D © A
BR
(c) Al(s) + Au3+(aq) → Al3+(aq) + Au(s)

ZA
VA JE
B R LE
5. Koristeći se tablicom standardnih redukcijskih potencijala, napišite jednadžbe kemijskih reakcija koje
E
ŽA N
NJ
E O A
će se zbivati ako se komadić cinka uroni:

OG
LJ N D
I D NO O a
(a) u otopinu srebrova nitrata

JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
(b) u otopinu željezova(III) klorida

E
NJ
(c) u otopinu bakrova(II) sulfata

VA JE
(d) u otopinu razr. kloridne kiseline

JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
(e) u otopinu razr. sumporne kiseline

LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
(f) u vruću konc. sumpornu kiselinu.

A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
6. Uronimo li bakrenu žicu u bezbojnu otopinu srebrova
V J E
nitrata, dolazi do spontane promjene.
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
A. Jednadžbom kemijske reakcije prikažite promjenu
LJ N D
BR
I D NO O a
do kojih dolazi u reakcijskom sustavu.
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
B. Opišite vidljive promjene koje se zbivaju.
E
C. Objasnite zašto su opisane reakcije moguće.

E
NJ
D. Hoće li doći do kemijske promjene u sustavu uroni li se

B R LE
bakrena žica u otopinu cinkova sulfata? Objasnite odgovor.
OG
JE N lf
ZA
A
7. Koristeći se tablicom standardnih redukcijskih potencijala, odredite ukupne reakcije standardnih
LE ©
članaka koji sadrže otopine navedenih iona množinske koncentracije 1 mol dm‒3 i u koje su uronjene
elektrode neutralnih metala.
AN D
JE
JE
(a) Fe3+ i Cr3+
Ž N
AN
EN O A
OG
(b) Cu2+ i Pb2+
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
(c) Au3+ i Ag+
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
JE
8. Što se reducira u redoks-reakciji shematski zapisanoj kao:

JE ŽA N
AN D
N
EN O A
Fe(s)|Fe3+(aq)||Cl2(g)|Cl−(aq)|Pt
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
(a) Fe
A
BR
LE ©
ZA
(b) Fe3+
AN D
(c) Cl2
JE
(d) Cl−
OG
Ž N
(e) Pt
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
9. Koristeći se tablicom standardnih redukcijskih potencijala, objasnite koje će se reakcije zbivati u
A
LE ©
sustavima:
JE
VA JE
(a) željezo i koncentrirana sumporna kiselina

JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
(b) srebro i kloridna kiselina

LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
(c) olovo i sumporna kiselina.

AN D © A
BR
ZA
10. Na slici je prikazan galvanski članak sastavljen od dvaju polučlanaka:

VA JE
cinkove elektrode uronjene u vodenu otopinu koja sadrži ione cinka

B R LE
E
ŽA N
NJ
i olovne elektrode uronjene u vodenu otopinu koja sadrži ione

E O A
OG
olova(II). Polučlanci su spojeni elektrolitskim mostom.

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
A. Precrtajte crtež u bilježnicu te naznačite anodu i katodu,

LE ©
elektrolit, elektrolitski most te smjer kretanja elektrona.

E
NJ
B. Napišite jednadžbe reakcija na elektrodama opisanoga

VA JE
galvanskog članka.
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
C. Shematski prikažite prikazani galvanski članak.

LJ N D
I D NO O a
BR
D. Izračunajte napon galvanskog članka.

JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE
JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
11. Na temelju navedenih standardnih redukcijskih potencijala, odgovorite:
V J E
JE
JE ŽA N
Eꝋ(Fe2+/Fe) = –0,44 V
AN
OG
EN O A
Eꝋ(Zn2+/Zn) = –0,76 V
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
Eꝋ(Al3+/Al) = –1,66 V
AN D © A
Eꝋ(Ag+/Ag) = 0,80 V
E
E
NJ
A. Načinjen je galvanski članak iz željezova (Fe2+/Fe) i srebrova (Ag+/Ag) polučlanka.

B R LE
Shematski prikažite opisani članak.
OG
B. Tijekom rada galvanskog članka Al(s)|Al3+(aq)||Zn2+(aq)|Zn(s) dolazi do otapanja jedne njegove
JE N lf
ZA
elektrode. Prikažite opisanu promjenu jednadžbom kemijske reakcije.
A
LE ©
C. Napišite sumarnu jednadžbu kemijske reakcije koja se odvija u galvanskom članku kojem je jedan
polučlanak srebrova elektroda uronjena u otopinu srebrovih iona, a drugi polučlanak cinkova
AN D
JE
elektroda uronjena u otopinu cinkovih iona.
JE
Ž N
AN
EN O A
D. Izračunajte razliku potencijala galvanskog članka Al(s)|Al3+(aq)||Fe2+(aq)|Fe(s).
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
E. Odredite smjer gibanja elektrona za svaki galvanski članak.
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
12. Načinjen je galvanski članak iz srebrova (Ag+/Ag) i olovova (Pb2+/Pb) polučlanka.

JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
A. Odredite koja je elektroda anoda, a koja katoda galvanskog članka.

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
B. Napišite jednadžbe reakcija na elektrodama opisanoga galvanskog članka.

IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
C. Shematski prikažite galvanski članak.

ZA
D. Na temelju vrijednosti standardnih redukcijskih potencijala, izračunajte napon članka.

AN D
JE
OG
13. Koristeći se tablicom standardnih redukcijskih potencijala, izračunajte elektromotornu silu galvanskog
Ž N
BR
članka:
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
Pt|Cl2||HCl(aq)|H2|Pt
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
ako je množinska koncentracija HCl(aq) 1 mol dm‒3.
JE
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
14. U suhoj bateriji (Leclanchéov članak) katoda je grafitni štapić

N
EN O A
uronjen u smjesu MnO2 i elektrolitne paste koja se sastoji

LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
od NH4Cl, ZnCl2, vode i škroba.

AN D © A
BR
ZA
Redukcija na katodi može se prikazati jednadžbom:

VA JE
K(+): 2MnO2(s) + 2NH4+(aq) + 2e− → Mn2O3(s) + 2NH3(aq) + H2O(l)

B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
A. Naznačite oksidacijske brojeve reaktanata i produkata

OG
LJ N D
I D NO O a
u jednadžbi.
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
B. Imenujte reaktante i produkte prema pravilima

LE ©
kemijske nomenklature.
NJ
VA JE
C. Riječima opišite što se reduciralo.

JE
JE ŽA N
D. Imenujte dijelove članka označene na slici.

N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
15. Sljedeće kemijske reakcije zbivaju se tijekom pražnjenja olovnog akumulatora.
V J E
JE
JE ŽA N
Pb(s) + SO42‒(aq) → PbSO4(s)
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
PbO2(s) + SO42‒(aq) + 4H+(aq) → PbSO4(s) + 2H2O(l)
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
A. Dovršite te dvije parcijalne reakcije tako da dodate potrebne elektrone.
E
B. Koja reakcija označava oksidaciju, a koja redukciju?

E
NJ
B R LE
C. Koja se reakcija odvija na anodi?
OG
JE N lf
16. Koristeći se standardnim redukcijskim potencijalima
ZA
A
redoks-reakcija koje se zbivaju u jednom članku olovnog
LE ©
akumulatora, izračunajte njegovu elektromotornu silu
kao i koliki se koristan rad može dobiti iz oslobođene
AN D
JE
JE
električne energije, te napišite jednadžbu ukupne reakcije:
Ž N
AN
EN O A
OG
PbO2(s) + 3H+(aq) + HSO4‒(aq) + 2e‒ → PbSO4(s) + 2H2O(l) Eꝋ = +1,69 V
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
PbSO4(s) + H+(aq) + 2e‒ → Pb(s) + HSO4‒(aq) Eꝋ = ‒0,36 V
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
17. Termitna reakcija pokazuje da aluminij otpušta elektrone i predaje ih željezovim(III) ionima,
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
iz čega se može zaključiti da galvanski članak koji sadrži aluminij i željezo kao elektrode pokreće
BR
LE ©
iznimno spontan redoks-proces.

ZA
2Al + 6OH‒ → Al2O3 + 3H2O + 6e‒

AN D
JE
Fe2O3 + 3H2O + 6e‒ → 2Fe + 6OH‒
OG
Ž N
BR
EN O A
Skicirajte shemu članka te naznačite smjerove gibanja svih nabijenih čestica pa izračunajte promjenu
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
slobodne Gibbsove energije kako biste dokazali spontanost navedene redoks-reakcije.
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
JE
18. Koristeći se tablicom standardnih redukcijskih potencijala, izračunajte promjenu standardne
VA JE
Gibbsove slobodne energije za reakciju pri 25 °C.

JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
2Au(s) + 3Ca2+(aq) → 2Au3+(aq) + 3Ca(s)

LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
19. Koristeći se tablicom standardnih redukcijskih potencijala, izračunajte elektromotornu silu članka koji
ZA
se sastoji od magnezijeve elektrode uronjene u otopinu magnezijeva nitrata i srebrne elektrode

uronjene u otopinu srebrova nitrata pri 25 °C.
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE
JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Elektroliza i Faradayevi zakoni
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
Elektroliza je proces pri kojem se električna energija koristi u svrhu provođenja kemijskih reakcija na
ZA
AN D © A
elektrodama. Kemijske reakcije koje se za vrijeme elektrolize odvijaju na elektrodama ovise o elektrolitu,
E
otapalu, materijalu iz kojeg su načinjene elektrode, potencijalu elektrode te gustoći struje na elektrodama.
E
NJ
B R LE
Negativna elektroda u elektroliznom članku je katoda, a pozitivna elektroda je anoda (uočite razliku u
OG
polaritetu elektroda u galvanskom članku iako je anoda i dalje elektroda na kojoj se događa oksidacija, a
JE N lf
katoda elektroda na kojoj se događa redukcija).
ZA
A
LE ©
Zakone elektrolize otkrio je Michael Faraday (1791.-1867.), jedan od najvećih znanstvenika svih vremena.
AN D
JE
Proučavajući, između ostalog, djelovanje električne struje na elektrolite, otkrio je sljedeće zakonitosti:
JE
Ž N
Količina tvari koja se pri elektrolizi izluči na bilo kojoj elektrodi razmjerna je količini električnog naboja koja
AN
EN O A
OG
proteče kroz elektrolit.
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
Jednake količine električnog naboja izlučuju različite tvari u omjeru njihovih ekvivalentnih masa.
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
Jakost struje (I) definirana je omjerom količine naboja (Q) i vremena (t), što iskazujemo formulom:
JE
JE ŽA N
AN D
N
Q
EN O A
I=
LJ N D
I D NO O a
t
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
Ili, drukčije sročeno: količina naboja koja protekne kroz elektrolizni članak razmjerna je jakosti struje i vremena:
LE ©
ZA
Q=I·t
AN D
Iz prvog Faradayeva zakona proizlazi da je množina tvari izlučena na elektrodi razmjerna količini naboja, što
JE
iskazujemo formulom:
OG
Ž N
BR
Q I×t
EN O A
n(tvari) = =
A
ZA
LJ N D
AV
z ×F z ×F
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
Q ‒ količina naboja / C
LE ©
JE
VA JE
I ‒ jakost struje / A
JE
AN D
JE ŽA N
t ‒ vrijeme protoka struje / s

N
EN O A
z ‒ broj izmijenjenih elektrona

LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
F ‒ Faradayeva konstanta / C mol‒1

I J E U M IZ
AN D © A
BR
ZA
Jedinica količine električnog naboja jest coulomb (č. kulon) koji je definiran kao količina naboja koja u jednoj
sekundi prođe poprečnim presjekom vodiča kojim protječe struja jakosti od jednog ampera (1 A = 1 C s‒1).
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
Jedan mol elektrona označava vrlo veliku količinu naboja i naziva se farad (F). Umnoškom elementarnog
LJ N D
I D NO O a
naboja i Avogadrove konstante dobiva se Faradayeva konstanta (F):

JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
F = e · NA = 1,602 × 10‒19 C · 6,022 × 1023 mol‒1 = 96 487 C mol‒1

LE ©
E
NJ
Za naše izračune koristit ćemo zaokruženi iznos 95 500 C mol‒1.

VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Primjer 3.11.
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
Automobilska svjetla (farovi) troše 5,9 A struje. Tijekom pražnjenja olovnog akumulatora troši se Pb i PbO2.
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
Tipične elektrode sadrže 250 g PbO2. Uz pretpostavku da akumulator opskrbljuje 5,9 A do potpunog utroška PbO2,
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
izračunajte vrijeme nakon kojeg će se akumulator isprazniti ako su svjetla ostala upaljena nakon gašenja motora.
AN D © A
E
Rješenje:
E
NJ
Napišimo najprije jednadžbu kemijske reakcije trošenja PbO2:

B R LE PbO2(s) + HSO4‒ + 3H + 2e‒ → PbSO4(s) + 2H2O(l)
OG
JE N lf
 2 mol e− 
množina elektrona (broj molova elektrona) = n = n(PbO2 )　×　
ZA
A
 1 mol PbO2 
LE ©
 
 250 g PbO2   2 mol e− 
n=  　×　 = 2, 090 mol elektrona
 239,2 g mol −1 PbO   1 mol PbO2 
AN D
JE
 2  
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
I×t n×F
LJ N D
AV
n= tj. t =
I D NO O a
BR
F I
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
(96 500 C mol −1 ) × ( 2, 090 mol ) = 9, 5 h
LE ©
JE
VA JE
t=
(5, 9 C s−1 ) × (60 s min−1 ) × (60 min h−1 )
JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
Primjer 3.12.
LE ©
ZA
Izračunajte vrijeme potrebno da se elektrolizom vodene otopine bakrova(II) sulfata strujom jakosti 2,5 A na katodi
AN D
izluči 0,250 g bakra.
JE
OG
Ž N
BR
Rješenje:
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
Napišimo najprije jednadžbu katodne reakcije, tj. redukcije Cu2(aq) iona u elementarni bakar:
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
Cu2(aq) + 2e‒ → Cu(s)
A
LE ©
JE
VA JE
Iz jednadžbe je vidljivo da 1 mol elektrona (96 500 C) izlučuje pola mola bakra, pa računamo:
JE
AN D
JE ŽA N
N
 0,250 g Cu   2 mol e− 
EN O A
Q = n×F =  × ×96 500 C mol −1 = 759 C

 63,54 g mol −1   1 mol Cu 
LJ N D
I D NO O a
   
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
Q 759 C
t= = = 304 s (ili 5,07 min)
ZA
I 2, 5 A
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE
JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Primjer 3.13.
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
Izračunajte volumene razvijenog vodika i kisika pri 25 °C i 1 bar pri elektrolizi vode strujom od 0,775 A tijekom 45 minuta.
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
Rješenje:
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
Napišimo najprije jednadžbe kemijskih reakcija na elektrodama:
E
A(+): 2H2O(l) → O2(g) + 4H(aq) + 4e‒

E
K(−): 4H(aq) + 4e‒ → 2H2(g)

NJ
B R LE
Iz poznatih podataka, vremena trajanja elektrolize strujom poznate jakosti, izračunat ćemo množinu elektrona koja je
OG
prošla kroz elektrolizni članak:
JE N lf
ZA
I × t ( 0, 775 A ) × ( 45 min) × ( 60 s/min)
A
n(elektrona) = =
LE ©
F (96 500 C/mol ) × ( 1 A s/C )
AN D
JE
n(elektrona) = 2,16 × 10‒2 mol
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
Iz jednadžbi kemijskih reakcija zaključujemo o molarnom omjeru elektrona i kemijskih vrsta, tj. 4 mol elektrona razvija
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
2 mol H2(g) i 1 mol O2(g), pa računamo množine produkata koje su uzrokovane protokom 2,16 × 10‒2 mol elektrona:
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
 2 mol H2 
( )
LE ©
n (H2 (g ) ) = 2, 16 × 10−2 mol e− ×  −2
 = 1, 08 × 10 mol H2 (g )
JE
VA JE
 4 mol e− 
JE
JE ŽA N
AN D
N
 1 mol O2 
( )
EN O A
n ( O2 (g ) ) = 2, 16 × 10−2 mol e− ×  −2
 = 0, 54 × 10 mol O2 (g )
LJ N D
I D NO O a
 4 mol e− 
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
Sad nam samo preostaje izračunati volumene razvijenih plinova pri uvjetima eksperimenta:
ZA
nRT
V=
AN D
JE
V(H2) = 0,265 L
OG
Ž N
V(O2) = 0,133 L
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
Primjer 3.14.
A
LE ©
JE
VA JE
Nakit se često tek pozlaćuje elektroliznim postupkom pa tada nije „preskup”. Izračunajte količinu zlata koja se može
JE
AN D
JE ŽA N
elektrolitskim putem izlučiti protokom struje od 5,0 A tijekom 30,0 minuta kroz otopinu kompleksnog iona [Au(CN)4]‒.
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
Rješenje:
AN D © A
BR
Analogno gornjem zadatku, najprije izračunajmo množinu elektrona koja je prošla kroz otopinu:
ZA
I×t ( ) (
5, 0 C s-1 × ( 30, 0 min) × 60 s min-1 )
VA JE
n(elektrona) = = = 0, 0933 mol e−

( )
B R LE
F 96 500 C mol-1
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
Da izračunamo množinu zlata, treba napisati izjednačenu reakciju redukcije:

ZA
D A
[Au(CN)4]‒(aq) + 3e‒ → Au(s) + 4CN‒(aq)

LE ©
E
NJ
VA JE
3 mol elektrona izlučit će 1 mol zlata:

JE
JE ŽA N
 1 mol Au 
( )
N
n ( Au) = 0, 0933 mol e− ×   = 0, 0311 mol Au

AN
EN O A
 3 mol e− 
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
m(Au) = (0,0311 mol Au) · (197 g mol‒1) = 6,1 g Au

A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
BR LE © NJ E
AN D A E
JE N lf
I D NO O a OG
IJE UM IZ ZA
LJ N D BR LE ©
E O A AN D
NJ
E
ŽA N
JE N lf
A
VA JE
NJ I D NO O a
E IJE UM IZ
LJ N D
Zadatci
EN O A
OG
ZA
JE ŽA N B R LE
VA JE
N JE
AN D © A
JE N lf
A. taljevine natrijeva klorida

I D NO O a
I J E U M IZ
(1)
OG LJ N D
B. vodene otopine natrijeva klorida.

ZA EN O A
B R LE JE ŽA N
VA JE J E N lf JE
N JE I D NO O a
I J E U M IZ
zbiva ako u anodni prostor stavimo KI-škrobni papir.

LJ N D OG
EN O A ZA
JE ŽA N BR LE ©
VA JE AN D
N JE N lf
A
JE
I D NO O a OG
(2)
I J E U M IZ ZA
LJ N D BR LE ©
GL EN O A AN D
A
AN A AN JE I D NO O
1. Crtež prikazuje proces elektrolize vodene otopine (1) i taljevine natrijeva klorida (2).
JE N lf JE
I D NO O a IJE UM I
IJE UM IZ LJ N
EN O
LJ N D OG JE Ž
EN O A ZA
Jednadžbama kemijskih reakcija prikažite procese koji se zbivaju na katodi i anodi. Opišite što se
JE ŽA N BR
2. Elektrolizi je, upotrebom grafitnih elektroda, podvrgnuta vodena otopina bakrova(II) klorida, CuCl2.
VA JE
LE © Imenujte produkte i prikažite jednadžbama reakcije koje se odvijaju na elektrodama pri elektrolizi:
AN D A
N JE JE N lf
I D NO O a
Elektrokemijski procesi
I J E U M IZ
OG
ZA
LJ N D
71
EN O A BR LE ©
Ž N JE AV AN D A
A JE JE N lf
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
3. Britanski kemičar Sir Humphrey Davy priredio je 1807. godine elementarni kalij elektrolizom taljevine
V J E
kalijeva hidroksida.
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
A. Na shematskom prikazu tog procesa naznačite katodu, anodu, elektrolit.
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
B. Napišite jednadžbe reakcija na katodi i anodi.
ZA
AN D © A
E
E
NJ
B R LE
OG
JE N lf
ZA
A
LE ©
AN D
JE
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
4. Izračunajte masu srebra koja će istaložiti iz otopine srebrova nitrata elektrolizom uz jakost struje od
ZA
8,7 A ako je struja tekla 33,5 minuta.

AN D
JE
5. Kolika se množina kisika izluči elektrolizom 36 g vode?
OG
Ž N
BR
(a) 0,5 mol
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
(b) 1 mol
JE N lf
I J E U M IZ
A
(c) 2 mol
LE ©
JE
VA JE
(d) 3 mol
JE
AN D
JE ŽA N
N
(e) 8 mol
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
6. Struja jakosti 1,26 A prolazi elektroliznim člankom koji sadrži razrijeđenu otopinu sumporne kiseline
ZA
tijekom 7,44 sati. Izračunajte volumene razvijenih plinova pri s.u.

VA JE
B R LE
E
ŽA N
7. Koliko se grama barija može dobiti elektrolizom taljevine barijeva klorida strujom jakosti 0,50 A
NJ
E O A
OG
tijekom 30 minuta?
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
8. Ako je potrebno 15 sekundi za pokretanje automobilskog motora te ako akumulator daje struju jakosti
E
NJ
od 5,9 A, izračunajte mase Pb i PbO2 koje će se utrošiti tijekom tog procesa.

VA JE
JE
JE ŽA N
N
9. Alternator automobilskih motora puni akumulator tijekom rada motora. Ako alternator stvara struju
AN
EN O A
LJ N D
jakosti 1,75 A, a za rad motora potrebna je struja od 1,35 A, koliko će vremena trebati za pretvorbu
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
0,850 g PbSO4 u Pb?

A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
10. Elektrolizom taljevine NaCl uz željeznu katodu i ugljenu anodu dobije se elementarni natrij i klor.
V J E
Izračunajte koliko se klora pri s.u. razvije na anodi po svakom kilogramu natrija što se izluči na katodi.
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
11. Kroz serijski povezane elektrolizne članke s otopinom niklova(II) sulfata i srebrova nitrata tekla je
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
struja 30 s pri čemu se u članku s otopinom srebrova nitrata na katodi izlučilo 0,100 g srebra.
E
Izračunajte jakost struje tijekom elektrolize kao i masu izlučenog nikla.

E
NJ
B R LE
12. Izračunajte količinu elektriciteta potrebnu da se elektrolizom otopine natrijeve lužine uz niklene
OG
elektrode razvije 1 dm3 suhog praskavca pri 25 °C i 100 kPa. Parcijalni tlak vodene pare pri 25 °C
JE N lf
iznosi 3167,2 Pa.
ZA
A
LE ©
13. Koliko je farada elektriciteta potrebno za dobivanje:
AN D
JE
A. 0,84 L O2 pri 25 °C i 1 bar iz vodene otopine sumporne kiseline
JE
Ž N
AN
EN O A
B. 1,50 L Cl2 pri 760 mm Hg i 20 °C iz taljevine NaCl
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
C. 6,0 g Sn iz taljevine SnCl2?
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
14. Kromiranje predmeta izvodi se elektrolizom otopine dikromata u koji su uronjeni, a prema neizjednačenoj
JE
JE ŽA N
AN D
N
jednadžbi kemijske reakcije:

EN O A
LJ N D
I D NO O a
Cr2O72‒(aq) + e‒ + H+(aq) → Cr(s) + H2O(l)

JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
Koliko se dugo treba provoditi elektroliza strujom jakosti od 25,0 A da bi sloj kroma iznosio 1,0 × 10‒2 mm
ZA
na braniku automobila površine 0,25 m2? Gustoća kroma iznosi 7,19 g cm‒3.
AN D
JE
15. Provedena je elektroliza srebrove soli i elektroliza otopine nepoznatog spoja zlata jednakom
OG
Ž N
količinom elektriciteta i jednakog vremena. Tad je izmjerena masa istaloženog srebra na katodi i
BR
EN O A
iznosila je 2,64 g, a zlata 1,61 g. Odredite oksidacijsko stanje zlata u tom spoju.
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
JE
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
ZA
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE
JE
AN
GL
N
AN
VA
BR LE © NJ E
AN D A E
JE N lf
I D NO O a OG
IJE UM IZ ZA
LJ N D BR LE ©
E O A AN D
NJ
E
ŽA N
JE N lf
A
VA JE
NJ I D NO O a
E IJE UM IZ
LJ N D
EN O A
JE ŽA N
VA JE
N
ZA
OG 4
B R LE
AN D © A
JE JE N lf
I D NO O a
I J E U M IZ
ZA
OG LJ N D
EN O A
B R LE JE ŽA N
VA JE J E N lf JE
N JE I D NO O a
I J E U M IZ
LJ N D OG
ZA
Kemija
EN O A
JE ŽA N BR LE ©
VA JE AN D
N JE N lf
A
JE
I D NO O a OG
I J E U M IZ ZA
LJ N D BR LE ©
GL EN O A AN D
A
AN A AN JE
JE N lf I D NO O
JE IJE UM I
I D NO O a LJ N
IJE UM IZ EN O
LJ N D OG JE Ž
EN O A ZA
JE ŽA N BR LE ©
VA JE AN D
N JE N lf
A
JE
organskih spojeva
I D NO O a OG
I J E U M IZ ZA
LJ N D BR LE ©
EN O A
JE Ž N
AV AN D A
A JE JE N lf
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Alkoholi
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
Građa alkohola
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
Alkoholi su spojevi koji u svom sastavu pored ugljikovih i vodikovih atoma sadrže jedan ili više
E
E
atoma kisika vezanih jednostrukom kovalentnom vezom na ugljikov atom. Na kisikov atom
NJ
vezan je po jedan atom vodika.

B R LE
OG
Karakteristična funkcijska kupina za alkohole jest hidroksilna skupina (-OH). Alkoholi mogu
JE N lf
ZA
sadržavati jednu ili više hidroksilnih skupina.
A
LE ©
Opća formula alkohola: R-OH
AN D
JE
JE
Ž N
AN
EN O A
Vrste alkohola
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
Alkoholi s jednom -OH skupinom su jednovalentni (opće formule CnH2n+1OH), s dvije -OH
JE
VA JE
skupine dvovalentni, a s tri -OH skupine su trovalentni.

JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
ZA
AN D
JE
OG
Ž N
BR
EN O A
A
SLIKA 4.1.
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
Modeli molekula alkohola s jednom ili više hidroksilnih skupina (metanol, glikol i glicerol)
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
JE
Alkoholi kod kojih je hidroksilna skupina vezana na primarni ugljikov atom su primarni
VA JE
alkoholi. Sekundarni alkoholi oni su kod kojih je hidroksilna skupina vezana za sekundarni
JE
AN D
JE ŽA N
N
ugljikov atom. Analogno, tercijarni alkoholi imaju hidroksilnu skupinu vezanu na tercijarnom
EN O A
LJ N D
I D NO O a
ugljikovu atomu.
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
R1 OH R2 OH
ZA
H OH
R1 C R2 C R1 C
VA JE
B R LE
E
ŽA N
H H R3
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
SLIKA 4.2.
JE N lf
IJE UM IZ
Primarni, sekundarni i tercijarni alkohol

ZA
D A
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE
Kemija organskih spojeva 75
JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Nomenklatura alkohola
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
Alkohole imenujemo prema pravilima imenovanja za alkane: odredimo položaj hidroksilne skupine i dodamo
LJ N D
BR
I D NO O a
nastavak -ol nazivu odgovarajućeg alkana.
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
1. Odrediti osnovu imena. Pronaći i imenovati najdulji lanac ugljikovih atoma u molekuli. Ako postoje dva
E
lanca iste duljine, odabire se onaj na kojem ima više ogranaka. U tablici 4.1. dan je pregled sustavnih
E
naziva lančastih alkana do 20 ugljikovih atoma. Korijen naziva osnova je za tvorbu svih spojeva u organskoj
NJ
kemiji. B R LE
OG
TABLICA 4.1. Sažete strukturne formule i nazivi alkana građenih od 1 do 20 ugljikovih atoma
JE N lf
ZA
A
broj ugljikovih sažeta strukturna formula
LE ©
osnova imena naziv lančastog alkana
atoma u lancu lančastog alkana
AN D
JE
1 CH4 met- metan
JE
Ž N
2 CH3CH3 et- etan
AN
EN O A
OG
3 CH3CH2CH3 prop- propan
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
4 CH3(CH2)2CH3 but- butan
ZA
A
LE ©
JE
5 CH3(CH2)3CH3 pent- pentan
VA JE
JE
JE ŽA N
6 CH3(CH2)4CH3 heks- heksan
AN D
N
EN O A
7 CH3(CH2)5CH3 hept- heptan

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
8 CH3(CH2)6CH3 okt- oktan
A
BR
LE ©
9 CH3(CH2)7CH3 non- nonan

ZA
10 CH3(CH2)8CH3 dek- dekan

AN D
11 CH3(CH2)9CH3 undek- undekan
JE
OG
12 CH3(CH2)10CH3 dodek- dodekan
Ž N
BR
EN O A
13 CH3(CH2)11CH3 tridek- tridekan
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
14 CH3(CH2)12CH3 tetradek- tetradekan
I J E U M IZ
A
LE ©
15 CH3(CH2)13CH3 pentadek- pentadekan
JE
VA JE
16 CH3(CH2)14CH3 heksadek- heksadekan

JE
AN D
JE ŽA N
N
17 CH3(CH2)15CH3 heptadek- heptadekan

EN O A
LJ N D
I D NO O a
18 CH3(CH2)16CH3 oktadek- oktadekan

OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
19 CH3(CH2)17CH3 nonadek- nonadekan
ZA
20 CH3(CH2)18CH3 ikos- ikosan

VA JE
B R LE
E
2. Pronaći i imenovati funkcijske skupine i bočne ogranke (lance) upotrebom odgovarajućih korijena imena
ŽA N
NJ
E O A
OG
alkana kojima se dodaje nastavak -il te heteroatome i višestruke veze. Bočni ogranci mogu biti razgranati
LJ N D
I D NO O a
i za njihova imenovanja koriste se dogovoreni stari nazivi.

JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
Primjeri nekih starijih naziva za razgranate alkilne skupine koji su i danas često u upotrebi dani su u tablici 4.2.
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
TABLICA 4.2. Stariji nazivi razgranatih alkilnih skupina (dopušteni u novoj nomenklaturi)
V J E
JE
JE ŽA N
naziv sažeta strukturna formula
AN
OG
EN O A
izopropil (CH3)2CH-
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
izobutil (CH3)2CHCH2-
AN D © A
sec-butil CH3CH2CH(CH3)-
E
E
tert-butil (CH3)3C-
NJ
B R LE izopentil (CH3)2CHCH2CH2-
OG
neopentil (CH3)3CCH2-
JE N lf
izoheksil (CH3)2CHCH2CH2CH2-
ZA
A
LE ©
3. Numerirati ugljikove atome tako da funkcijska skupina bude na ugljikovu atomu sa što manjim brojem.
AN D
JE
4. Odgovarajući broj u nazivu spoja stavlja se neposredno ispred imena bočnog lanca od kojeg se odvaja
JE
Ž N
crticom bez razmaka.
AN
EN O A
OG
5. Više istovrsnih bočnih lanaca označava se grčkim prefiksom di-, tri-, tetra-, penta- itd., a numerira se što
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
je moguće nižim brojem.
ZA
A
6. Ako su na glavni lanac vezane dvije ili više različitih skupina, imena tih skupina nabrajaju se abecednim
LE ©
JE
VA JE
redom ispred osnove imena bez obzira na to kojim su brojem obilježene.

JE
JE ŽA N
AN D
7. Ako dvije različite mogućnosti numeriranja započinju istim brojem, odabire se ona koja ima manji broj u
N
EN O A
LJ N D
prvoj razlici. No ako dva načina numeriranja daju iste položaje alkilnih skupina, odabire se ona numeracija
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
u kojoj niži broj alkilne skupine koja dolazi prva u nazivu (s nižim slovom abecede).
A
BR
LE ©
8. Prstenastim strukturama dodaje se prefiks ciklo- neposredno ispred osnove imena (ciklopropan,
ZA
ciklobutan, ciklopentan...).
AN D
9. Nazivu alkana dodaje se sufiks (nastavak) -ol, a ispred nastavka upisuje se broj koji određuje položaj
JE
funkcijske skupine (- odvojen crticama).
OG
Ž N
BR
EN O A
Shematski prikaz naziva alkohola:
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
položaj naziv osnova položaj funkcijske karakteristični
LE ©
JE
ogranka ogranka imena skupine nastavak
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
Primjer 4.1.
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
Odredite naziv zadanom spoju, valenciju i je li primarni, sekundarni ili tercijarni alkohol.
ZA
VA JE
OH hidroksilna skupina
B R LE
E
ŽA N
NJ
H3C HC CH3
E O A
OG
1 2
LJ N D
I D NO O a
CH2 HC
JE N lf
IJE UM IZ
3 4
ZA
D A
CH3
LE ©
5
E
NJ
Izradak:
VA JE
1. Najdulji ugljikovodični lanac ima 4 ugljikova atoma

JE
JE ŽA N
N
2. Numerirati ugljikove atome tako da funkcijska skupina ima najniži mogući položaj.
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
3. Položaj hidroksilne skupine je 2.

BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
Rješenje: pentan-2-ol, jednovalentni, sekundarni alkohol

ED ©
JE
JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Primjer 4.2.
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
Odredite naziv spoja koji ima zadanu sažetu strukturnu formulu, valenciju i je li primarni, sekundarni ili tercijarni
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
alkohol.
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
H3C CH3 OH hidroksilna skupina
E
5 4
CH C CH3 metilna skupina
E
NJ
3 2
H3C B R LE CH3
1
OG
metilna skupina
JE N lf
ZA
A
Izradak:
LE ©
1. Najdulji ugljikovodični lanac ima 5 ugljikovih atoma.
2. Numerirati ugljikove atome tako da funkcijska skupina ima najniži mogući položaj.
AN D
JE
JE
3. Položaj hidroksilne skupine je 2.
Ž N
AN
EN O A
4. Metilne skupine nalaze se na položajima 2 i 3.
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
Rješenje: 2,3-dimetilpentan-2-ol, jednovalentni, tercijarni alkohol
LE ©
JE
VA JE
Neke alkohole koji nisu često u upotrebi imenujemo i običajnim nazivima (tablica 4.3.).
JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
TABLICA 4.3. Sistematski i običajni nazivi pojedinih alkohola

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
H3C HO HO CH2
A
BR
H3C CH2
LE ©
sažeta strukturna H3C OH CH2 CH2 CH2 CH2 CH CH2

ZA
formula OH
OH HO OH
AN D
OH
JE
naziv prema
metanol etanol propanol etan-1,2-diol propan-1,2,3-triol
OG
IUPAC-u
Ž N
BR
EN O A
glikol
A
metilni alkohol etilni alkohol propilni alkohol glicerol
ZA
običajni naziv
LJ N D
AV
I D NO O a
etilenglikol
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
JE
Dobivanje alkohola
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
Metanol je moguće prirediti redukcijom ugljikova(II) oksida u reakciji s elementarnim vodikom.

LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
ZnO, Cr2O3
AN D © A
BR
CO + 2H2 CH3OH
ZA
Etanol se može prirediti alkoholnim vrenjem šećera iz voća.

VA JE
B R LE
O2
E
ŽA N
C6H12O6 2C2H5OH + 2CO2

NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
Etanol, propanol i ostale jednovalentne alkohole industrijski se može prirediti adicijom vode na pripadne
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
alkene, hidrolizom halogenalkana ili reakcijom halogenalkana s hidroksidima.

LE ©
E
NJ
adicija vode na pent-2-en:

VA JE
HO
JE
JE ŽA N
H3C CH CH3 H2SO4

N
CH3
AN
CH
EN O A
+ H OH H3C
LJ N D
CH2 CH
I D NO O a
CH2
BR
CH2
JE N lf
IJE UM IZ
A
pent-2-en pentan-2-ol
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
200 bara, 300 °C
E
adicija vode na eten: H2C CH2 + H2O H3C CH2
V J
JE
katalizator
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
OH
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
hidroliza 2-klorpropana:
ZA
AN D © A
E
Cl HO
E
NJ
B R LE CH CH
CH3 + H OH + HCl
H3C H3C CH3
OG
2-klorpropan propan-2-ol
JE N lf
ZA
A
LE ©
reakcija 1-brompropana s natrijevim hidroksidom:
AN D
JE
JE
Ž N
H3C CH2 H3C CH2
+ NaOH + NaBr
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
CH2 Br CH2 OH
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
1-brompropan propan-1-ol
LE ©
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
AN D
N
Dioli se pripravljaju reakcijom alkena s kalijevim permanganatom u lužnatoj sredini.

EN O A
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
OH
A
BR
LE ©
H3C HC
ZA
0H–
H3C CH
+ KMnO4 + MnO2 + KOH
AN D
0 °C CH CH3
CH CH3
HO
JE
OG
Ž N
but-2-en butan-2,3-diol
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
JE
Kemijske reakcije alkohola
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
Gorenjem alkohola uz dovoljan pristup zraka oslobađaju se voda i ugljikov(IV) oksid.

I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
ZA
Primjer 4.3.
VA JE
Jednadžbom kemijske reakcije prikažite gorenje pentanola uz dovoljan pristup zraka.

B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
Izradak:
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
1. Napisati reaktante i produkte.

ZA
D A
LE ©
2. Izjednačiti jednadžbu kemijske reakcije (izjednačiti C, H i na kraju O). Pazite! Atom kisika prisutan je i u
E
NJ
molekuli alkohola.
VA JE
JE
JE ŽA N
Rješenje:
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
15
IJE UM IZ
C5H11OH + O 5CO2 + 6H2O

A
2 2
ED ©
JE
JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Primjer 4.4.
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
Jednadžbom kemijske reakcije prikažite gorenje propanola uz dovoljan pristup zraka.
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
Izradak:
AN D © A
1. Napisati reaktante i produkte.
E
2. Izjednačiti jednadžbu kemijske reakcije (izjednačiti C, H i na kraju O). Pazite! Atom kisika prisutan je i u
E
NJ
molekuli alkohola.
B R LE
OG
Rješenje:
JE N lf
9
ZA
A
C3H7OH + O2 3CO + 4H2O
LE ©
2
AN D
JE
Kemijske reakcije karakteristične za alkohole su reakcije supstitucije. Primarni alkoholi reagiraju s
JE
Ž N
halogenovodicima prema SN2 mehanizmu kemijske reakcije, dok većina sekundarnih i tercijarnih alkohola
AN
EN O A
OG
reagiraju SN1 mehanizmom.
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
Ako primarni alkohol reagira s halogenovodikom, najprije nastaje protonirani alkohol koji zatim reagira s
LE ©
JE
VA JE
halogenidnim ionima. Odvajanje vode i vezanje halogenidnog aniona odvija se istovremeno.

JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
H3C CH2 + H Br H3C CH2 + Br–

JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
OH OH+2
LE ©
ZA
etanol bromovodik
AN D
JE
H3C CH2 H3C CH2
OG
Br– +
Ž N
+ H2O
BR
EN O A
OH+2 Br
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
brometan
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
JE
VA JE
U reakciji sekundarnog ili tercijarnog alkohola s halogenovodikom najprije se vodik veže za hidroksilnu
JE
AN D
JE ŽA N
skupinu nakon čega nastala molekula vode postaje izlazeća skupina i odvaja se iz molekule alkohola. Zatim
N
EN O A
LJ N D
se na nastali karbokation veže halogenidni anion.

I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
H3C CH3 H3C CH3 CH3

ZA
H3C C + H Cl H3C C H3C C+ + Cl– + H2O

VA JE
CH3
B R LE
E
ŽA N
OH OH+2
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
2-metilpropan-2-ol
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
CH3
E
H3C CH3
NJ
H3C C +
+ Cl– H3C C
VA JE
CH3
JE
JE ŽA N
Cl
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
2-klor-2-metilpropan
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Zadatci
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
1. Sažetim strukturnim formulama prikažite strukture molekula sljedećih alkohola te odredite jesu li
ZA
AN D © A
primarni, sekundarni ili tercijarni.
E
a) 2,3-dimetilbutan-2-ol b) ciklopentanol c) butan-1,5-diol

E
NJ
B R LE
2. Nacrtajte sažete strukturne formule sljedećim spojevima.
OG
a) butan-2,3-diol b) 2,2-dimetilbutan-1-ol c) butil-metil-eter
JE N lf
ZA
A
d) 2,6-dietilfenol e) etoksipentan
LE ©
AN D
JE
3. Imenujte sljedeće spojeve.
JE
Ž N
AN
EN O A
a) H3C OH b) CH2 c) OH d)
OG
OH CH2 O CH2
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
CH HC CH CH2 H3C CH2 CH2 CH3
ZA
A
LE ©
H2C CH
JE
H 3C CH CH2
VA JE
JE
JE ŽA N
H2C CH
AN D
CH3
N
EN O A
CH2 CH2
LJ N D
I D NO O a
OH
JE N lf
IJE UM IZ
OG
CH3
A
BR
LE ©
ZA
AN D
4. Imenujte spojeve zadane štapićastim modelima.
JE
OG
a) b) c)
Ž N
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
JE
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
ZA
VA JE
5. Nacrtajte sažete strukturne formule svih izomera spoja molekulske formule C5H12O i imenujte ih.
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
6. Napišite jednadžbe kemijskih reakcija:

JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
a) etanola s natrijem i imenujte produkte kemijske reakcije

LE ©
E
NJ
b) metanola s kalijem i imenujte produkte kemijske reakcije

VA JE
c) gorenja metanola
JE
JE ŽA N
N
d) gorenje butan-1-ola.
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
7. Izračunajte masene udjele pojedinih elemenata u glikolu.

ED ©
JE
JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
8. Izračunajte masu natrijeva metoksida koji nastaje u reakciji 5 g natrija s metanolom uz uvjet da je sav
V J E
natrij izreagirao.
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
9. Izračunajte volumen metanola koji nastaje reakcijom 2 L ugljikova(II) oksida s vodikom pri
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
standardnim uvjetima.
E
E
NJ
10. Prikažite mehanizam kemijske reakcije etanola s bromovodikom i imenujte produkte.

B R LE
OG
11. Prikažite mehanizam kemijske reakcije butan-2-ola s klorovodikom i imenujte produkte.
JE N lf
ZA
A
LE ©
12. Eterično ulje metvice sadrži alkohol mentol. Odredite sustavno ime mentola pomoću modela
molekule ili sažete strukturne formule.
AN D
JE
JE
Ž N
AN
OH CH3
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
CH
I J E U M IZ
ZA
A
CH3
LE ©
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
H3C
AN D
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
ZA
AN D
JE
13. Na prikazanoj slici označite vodikovu vezu, kovalentne veze te za svaku molekulu dio koji nosi
OG
Ž N
BR
djelomično pozitivan naboj i dio koji nosi djelomično negativan naboj.
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
H3C CH2
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
O H
JE
VA JE
H
O
JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
H
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
14. Uvođenjem etena u vodenu otopinu kalijeva permanganata dolazi do promjene boje otopine.
ZA
Odredite stehiometrijske koeficijente i izjednačite zadanu jednadžbu kemijske reakcije.

VA JE
CH2 = CH2 + KMnO4 + H2O CH2(OH)CH2OH + MnO2 + KOH

B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
Z
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
15. Ibuprofen (nazvan prema skraćenici starog naziva spoja: izo-butil-propan-fenolska

IJE UM IZ
A C
ZA
D A
kiselina) je lijek koji spada u grupu nesteroidnih protuupalnih lijekova. Koristi se za O

LE ©
CH
E
NJ
ublažavanje simptoma artritisa, primarne dismenoreje (bolne menstruacije), groznice

te kao analgetik, osobito kada je prisutna i upalna komponenta. Poznato je da
VA JE
ibuprofen ima i svojstvo inhibiranja nastajanja krvnih ugrušaka mada je vrlo blag i
JE
JE ŽA N
N
AN
ima kraće vrijeme djelovanja u odnosu na aspirin i druge poznate antikoagulantske

EN O A
LJ N D
lijekove. Dovršite sažetu strukturnu formulu ibuprofena tako da X zamijenite

I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
izopropilnom skupinom, A metilnom, a Z hidroksilnom skupinom.

A
X
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
16. Odgovorite na sljedeća pitanja koristeći se podatcima iz priloženog dijagrama.
V J E
JE
JE ŽA N
AN
0
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
ledište vodene otopine 10 20 30 40 50
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
-10
AN D © A
etan-1,2-diola
E
-20
E
NJ
B R LE -30
OG
-40 SLIKA 4.3.
JE N lf
ZA
volumen etan-1,2-diola u 100 mL vode
A
Prikaz ovisnosti ledišta o udjelu
LE ©
etan-1,2-diola u vodenoj otopini
AN D
JE
A. Odredite volumen 1,2-etandiola (izraženo u cm3) sadržanog u 100 mL smjese koja se ledi pri -15 °C.
JE
Ž N
AN
B. Odredite ledište vodene otopine glikola u kojoj je omjer etan-1,2-diol : voda = 1 : 4.
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
C. Hoće li se zalediti smjesa 20 cm3 glikola i 30 cm3 vode pri -20 °C?
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
17. Smrtonosna doza etanola za djecu iznosi 3 g po kilogramu tjelesne mase, dok za odrasle osobe iznosi
JE
JE ŽA N
AN D
6-8 g etanola po kilogramu tjelesne mase. Izračunajte volumen votke koji će imati pogubno djelovanje
N
EN O A
na osobu mase 60 kg ako je udio etanola u votki 40 %.

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
18. Izračunajte masu etanola koji se može dobiti preradom 1 t šećerne repe uz iskorištenje od 80 % ako
ZA
je poznato da maseni udio saharoze u šećernoj repi iznosi 16 %.

AN D
JE
19. Smrtonosna doza metanola gustoće 0,792 g cm‒3 iznosi 1 g metanola po 1 kg tjelesne mase.
OG
Ž N
Odredite masu te volumen metanola koji bi bio smrtonosan za osobe zadanih masa.
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
m(osoba) / kg 60 70 80 100
I J E U M IZ
A
LE ©
m(metanol) / g
JE
VA JE
JE
V(metanol) / mL
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
20. Oksidacija etanola kalijevim bikromatom praćena je promjenom boje otopine iz narančaste u zelenu.
I J E U M IZ
AN D © A
BR
Promjena boje uzrokovana je promjenom oksidacijskog broja kroma iz +6 u +3. Ova se kemijska
ZA
reakcija koristila za otkrivanje para etanola u dahu vozača. Opisani kemijski proces prikažite
jednadžbom kemijske reakcije.
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE
JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Fenoli
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
Struktura i imenovanje fenola
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
Fenoli su spojevi koji imaju jednu ili više hidroksilnih skupina vezanih na ugljikove atome aromatske jezgre.
E
Najjednostavniji fenol ima jednu hidroksilnu skupinu vezanu na ugljikov atom benzena i nazivamo ga fenol.
E
NJ
B R LE
OG
JE N lf
OH
ZA
A
LE ©
SLIKA 4.4.
AN D
JE
Sažeta strukturna
JE
Ž N
formula i kalotni
AN
EN O A
model molekule
OG
LJ N D
AV
fenola
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
Fenole imenujemo tako da odredimo položaj supstituenta na aromatskom prstenu, imenujemo ga i dodamo
JE
JE ŽA N
AN D
riječ fenol. Za spojeve kod kojih je hidroksilna skupina vezana na naftalen dodajemo riječ naftol.
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OH
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
ZA
OH
AN D
C OH
HC CH
JE
CH C
OG
Ž N
SLIKA 4.5.
HC CH HC C α CH
BR
EN O A
Sažete strukturne
C
A
ZA
LJ N D
AV
formule i nazivi
I D NO O a
HC C CH
JE N lf
I J E U M IZ
odabranih fenola
CH3 CH CH
A
i naftola
LE ©
JE
VA JE
4-metilfenol 4-fenilfenol α-naftol

JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
Disupstituirane derivate benzena imenujemo tako da najprije odredimo međusobni položaj supstituenata, a
AN D © A
BR
nakon toga imenujemo supstituente.

ZA
X
VA JE
X X
B R LE
E
ŽA N
NJ
1 Y 1 1
E O A
OG
2 2 2
LJ N D
I D NO O a
SLIKA 4.6.
JE N lf
IJE UM IZ
Mogući položaji dvaju

ZA
D A
3 3
supstituenata na
LE ©
Y 4
E
molekuli benzena i
NJ
Y njihovo označavanje
VA JE
JE
JE ŽA N
ortho položaj (o-) metha položaj (m-) para položaj (p-)

N
AN
EN O A
1,2-položaj 1,3-položaj 1,4-položaj

LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Primjer 4.5.
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
Odredite naziv zadanog spoja prema pravilima
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
IUPAC-ove nomenklature.
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
Izradak:
AN D © A
OH
1. Odrediti položaj ogranka.
E
CH3 2. Imenovati ogranak.

E
NJ
3. Naziv spoja izvesti tako da se nakon

B R LE
imenovanih ogranaka dodaje nastavak fenol.
OG
JE N lf
Rješenje: 2-metilfenol ili o-metilfenol
ZA
A
LE ©
AN D
JE
Primjer 4.6.
JE
Ž N
AN
EN O A
Odredite naziv zadanog spoja prema pravilima
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
Izradak:
OH
LE ©
JE
VA JE
1. Odrediti položaj ogranaka.

Cl Cl
JE
JE ŽA N
2. Imenovati ogranke.
AN D
N
EN O A

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
imenovanih ogranaka dodaje nastavak fenol.

OG
A
BR
LE ©
ZA
Cl Rješenje: 2,4, 6-triklorfenol

AN D
JE
Primjer 4.7.
OG
Ž N
BR
EN O A
A
ZA
Odredite naziv zadanoga spoja prema pravilima
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
CH3
LE ©
Izradak:
JE
VA JE
1. Odrediti položaj ogranka.

JE
AN D
JE ŽA N
2. Imenovati ogranak.
N
EN O A

LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
imenovanog ogranaka dodaje nastavak fenol.

AN D © A
BR
ZA
N+
O –
O Rješenje: 4-nitrofenol ili p-nitrofenol
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE
JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Svojstva fenola
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
Svojstva fenola razlikuju se od svojstava alkohola. Veza među atomima vodika i kisika u hidroksilnoj skupini
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
polarnija je kod fenola nego kod alkohola, što ima za posljedicu viša vrelišta fenola u odnosu na alkohole.
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
E
Fenoli su slabe kiseline, ali jače od alkohola. S lužinama stvaraju fenokside, dok alkoholi stvaraju alkokside
E
tek s elementarnim natrijem ili magnezijem.

NJ
B R LE
OH O– K+
OG
JE N lf
ZA
A
+ KOH
LE ©
+ H2O
AN D
JE
kalijev fenoksid
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
Hidroksilna skupina u fenolima utječe na svojstva benzenske jezgre. Reakcije elektrofilne supstitucije odvijaju
LE ©
JE
VA JE
se brže s fenolima nego s benzenom. Hidroksilna skupina je ortho i para usmjeravajuća pa se atomi klora
JE
JE ŽA N
vezuju u ortho i para položaje. Reakcijom fenola s klornom vodom nastaje 2,4,6-triklorfenol.
AN D
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
OH OH
A
BR
LE ©
Cl Cl
ZA
3Cl2
AN D
+ 3 HCl
JE
OG
Ž N
BR
Cl
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
2,4,6-triklorfenol
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
JE
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
ZA
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Zadatci
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
1. Nacrtajte sažete strukturne formule svih izomera metilfenola i imenujte ih.
ZA
AN D © A
E
2. Imenujte spojeve zadane sažetim strukturnim formulama.

E
NJ
a) B R LE
OH b) CH3
H2C
OG
JE N lf
ZA
A
LE ©
OH
OH
AN D
JE
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
a) b)
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
ZA
AN D
JE
OG
Ž N
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
4. Zadanim spojevima nacrtajte sažete strukturne formule.
JE N lf
I J E U M IZ
A
a) 2-etil-3-metilfenol b) 1,2-dihidroksibenzen c) 2-klorfenol
LE ©
JE
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
5. Jednadžbom kemijske reakcije prikažite reakciju kalijeva hidroksida s fenolom i imenujte produkte.
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
6. Navedite svojstva fenola.

AN D © A
BR
ZA
7. Usporedite vrelište fenola u odnosu na alkohole i objasnite opažene razlike.

VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
8. Objasnite zašto su fenoli jače kiseline od alkohola.

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
9. Jednadžbom kemijske reakcije prikažite reakciju jednog mola fenola s tri mola broma.
E
NJ
VA JE
10. Izračunajte maseni udio kisika u 1,3-dihidroksibenzenu.

JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE
JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Eteri
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
Struktura i imenovanje etera
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
Eteri su spojevi kod kojih je kisikov atom vezan s dva ugljikova atoma u lancu.
E
E
NJ
B R LE
OG
JE N lf
H3C CH3
ZA
A
LE ©
SLIKA 4.7.
Sažeta strukturna formula i model kuglica-štapić molekule najjednostavnijeg etera, dimetil-etera
AN D
JE
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
Opća formula etera: R1 – O – R2
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
R1 i R2 su alkilne ili aromatske skupine koje mogu biti jednake ili različite. Ako je eter građen od jednakih
JE
JE ŽA N
alkilnih ili aromatskih skupina, nazivamo ga jednostavnim ili simetričnim eterom. U slučaju da su alkilne ili
AN D
N
EN O A
aromatske skupine različite, takav eter nazivamo mješovitim ili asimetričnim.

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
H3C CH2 CH2 CH3 CH2 CH2 CH3

ZA
CH2 O CH2 H 3C O CH2

AN D
dipropil-eter etil-propil-eter
JE
OG
Ž N
BR
SLIKA 4.8.
EN O A
A
Primjer simetričnog (dipropil-eter) i asimetričnog etera (etil-propil-eter)
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
JE
Nazive etera prema pravilima IUPAC-ove nomenklature tvorimo tako da odredimo najdulji lanac ugljikovih
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
atoma, a kraći lanac s kisikovim atomom označava alkoksidnu skupinu i promatramo je kao supstituent.
N
EN O A
Uobičajeni nazivi etera tvore se tako da abecednim redom navedemo alkilne, odnosno arilne skupine i
LJ N D
I D NO O a
OG
dodamo riječ eter.
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
ZA
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Primjer 4.8.
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
Odredite naziv zadanog spoja prema pravilima IUPAC-ove nomenklature te odredite uobičajeni naziv.
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
CH2
AN D © A
H 3C O
CH2 CH2 CH3
E
etoksi propan
E
NJ
B R LE
H3C O CH2
OG
CH2 CH2 CH
JE N lf
3
ZA
A
etil propil
LE ©
Izradak:
AN D
JE
1. Odrediti najdulji lanac ugljikovih atoma.
JE
Ž N
AN
EN O A
2. Kraći lanac s kisikovim atomom označava alkoksidnu skupinu – supstituent.
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
Rješenje: etoksipropan
LE ©
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
ili
AN D
N
EN O A
1. Abecednim redom navesti alkilne, odnosno aromatske skupine.

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
2. Dodati riječ eter.
A
BR
LE ©
ZA
Rješenje: etil-propil-eter
AN D
JE
Primjer 4.9.
OG
Ž N
BR
EN O A
A
ZA
Odredite naziv zadanoga spoja prema pravilima IUPAC-ove nomenklature te odredite uobičajeni naziv.
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
O
JE
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
N
fenoksi benzen
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
ZA
O
VA JE
fenil
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
Rješenje: fenoksibenzen ili difenil-eter

ZA
D A
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE
JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Svojstva etera
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
Eteri su bezbojne lakohlapljive tekućine. Ne miješaju se s vodom jer su molekule etera znatno manje polarne
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
od molekula vode. Vrelišta etera puno su niža od vrelišta alkohola i vode zbog nepostojanja vodikovih veza
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
među molekulama etera.
E
E
Eteri su slabo reaktivni, ali reagiraju s jakim halogenovodičnim kiselinama pri čemu dolazi do cijepanja veze
NJ
B R LE
ugljik-kisik pa nastaju alkohol i alkilhalogenid.
OG
H3C CH3
+ H Br H3C OH + H3C Br
JE N lf
O
ZA
A
LE ©
metanol brommetan
AN D
JE
JE
Dobivanje etera
Ž N
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
Simetrični eteri pripravljaju se zagrijavanjem alkohola u prisutnosti sumporne kiseline.
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
H2SO4 CH3
JE
H3C
JE ŽA N
2 H3C OH + H2O
AN D
N
O
EN O A
∆
LJ N D
I D NO O a
metanol dimetil-eter
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
ZA
Asimetrični eteri dobivaju se reakcijom halogenalkana s alkoksidima.

AN D
JE
CH2 CH2 H3C CH2 CH2 CH2 CH2 CH3
OG
+ + NaI
Ž N
H3C CH2 I H3C CH2 O CH2
BR
CH2O– Na+
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
jodbutan natrijev propoksid butil-propil-eter
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
JE
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
ZA
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Zadatci
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
1. Sljedećim spojevima odredite nazive prema pravilima IUPAC-ove nomenklature te im odredite i
ZA
AN D © A
uobičajena imena.
E
a) O b) CH2 O c) CH O
E
HC C CH3
NJ
H3C CH3 H3C CH2 CH3

B R LE
HC CH
OG
CH
JE N lf
ZA
A
LE ©
a) b)
AN D
JE
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
ZA
AN D
3. Zadanim spojevima nacrtajte sažete strukturne formule.
JE
OG
Ž N
a) dipropil-eter b) metoksibutan c) difenil-eter
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
4. Jednadžbom kemijske reakcije prikažite dobivanje dimetiletera.
A
LE ©
JE
VA JE
5. Navedite svojstva etera.

JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
6. Usporedite vrelište etera u odnosu na alkohole i objasnite opaženo.
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
ZA
7. Objasnite zašto su eteri kemijski slabo reaktivni.

VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
8. Jednadžbom kemijske reakcije prikažite dobivanje etil-metil-etera.

E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
9. Jednadžbom kemijske reakcije prikažite reakciju etil-metil etera s klorovodičnom kiselinom.

LE ©
E
NJ
VA JE
10. A. Odredite molekulsku formulu spoja za koji je eksperimentalno utvrđeno da u sastavu ima 52,14 %
JE
JE ŽA N
ugljika, 13,13 % vodika, a ostatak je kisik. Relativna molekulska masa istraživanog spoja iznosi 46,07.
N
AN
EN O A
LJ N D
B. Nacrtajte sažete strukturne formule i imenujte spojeve za koje vrijede gore navedeni podatci.
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE
JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
11. Jednadžbom kemijske reakcije prikažite reakciju etil-metil-etera s klorovodičnom kiselinom i imenujte
V J E
produkte reakcije.
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
12. Jednadžbom kemijske reakcije prikažite dobivanje dipropil-etera.
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
E
13. Uzorak dietil-etera volumena 50 mL, gustoće 0,714 g cm-3, potpuno je izgorio na zraku. Odredite
E
NJ
brojnost molekula vodene pare nastale tom reakcijom.

B R LE
OG
14. Etanol i dimetil-eter konstitucijski su izomeri. Eter je pri sobnoj temperaturi u plinovitom, a etanol u
JE N lf
tekućem agregacijskom stanju. Objasnite činjenicu da dva spoja iste molekulske formule pri sobnoj
ZA
A
LE ©
temperaturi dolaze u različitim agregacijskim stanjima.
AN D
JE
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
ZA
AN D
JE
OG
Ž N
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
JE
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
ZA
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Aldehidi i ketoni
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
Aldehidi i ketoni pripadaju skupini spojeva koji u svojem sastavu imaju kisikov atom koji je dvostrukom
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
kovalentnom vezom vezan za ugljikov atom. Dvije jednostruke i jedna dvostruka kovalentna veza oko atoma
ZA
AN D © A
ugljika leže u istoj ravnini i zatvaraju kut od 120 °C. Funkcijska skupina zajednička aldehidima i ketonima jest
E
karbonilna. Aldehidi na karbonilnoj skupini imaju vezanu jednu alkilnu ili aromatsku skupinu i njihova opća
E
NJ
formula glasi R-CHO. Ketoni na karbonilnoj skupini imaju vezane dvije alkilne ili aromatske skupine i njihova
B R LE
je opća formula R1COR2.
OG
OH OH OH
JE N lf
ZA
A
LE ©
C C CH C
HC CH HC CH HC C α CH
AN D
JE
HC CH HC C CH HC C CH
JE
Ž N
C CH C CH CH CH
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
CH2 HC CH
JE N lf
I J E U M IZ
CH
ZA
A
H3C
LE ©
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
Struktura i imenovanje aldehida i ketona

JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
ZA
Aldehidi i ketoni imenuju se prema IUPAC-ovoj nomenklaturi za imenovanje alkana s istim brojem ugljikovih
AN D
atoma tako da aldehidi dobivaju nastavak -al, a ketoni -on.

Kod aldehida ugljikov atom karbonilne skupine uvijek ima redni broj jedan. Kod ketona karbonilna skupina u
JE
OG
Ž N
lancu mora imati najmanji broj, a njezin položaj označi se brojkom ispred nastavka -on.
BR
EN O A
Ketone možemo imenovati i tako da odredimo nazive alkilnih skupina koje poredamo abecedno, a na kraju
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
dodamo naziv keton. Za često upotrebljavane aldehide i ketone koriste se i običajna imena koja su prikazana
JE N lf
I J E U M IZ
A
u tablici 4.4.
LE ©
JE
VA JE
TABLICA 4.4. Sistematski i uobičajeni nazivi nekih aldehida i ketona

JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
običajni nazivi formaldehid acetaldehid akrolein aceton

I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
O O H2C O O
ZA
sažeta strukturna H C H3C C CH C H3C C

VA JE
formula
B R LE
E
ŽA N
H H H CH3
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
nazivi prema
ZA
D A
metanal etanal propenal propanon

IUPAC-u
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE
JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
Odredite naziv zadanog aldehida. Odredite naziv zadanog spoja koji ima vezane dvije
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
karbonilne skupine.
I D NO O a
metilna skupina
JE N lf
I J E U M IZ
4
ZA
AN D © A
H3C CH3 5 -okso
H3C
O
E
HO C3 O 4 3
CH C
E
1
NJ
hidroksilna skupina CH C
B R LE 2 H3C 2 CH
1
C
H3C H
OG
metilna skupina H3C H
metilna skupina
JE N lf
metilna skupina
ZA
A
LE ©
Izradak:
Izradak:
1. Numerirati ugljikove atome u lancu alkana
AN D
JE
1. Odrediti najdulji lanac ugljikovih atoma.
JE
tako da je prvi ugljikov atom karbonilna
Ž N
2. U spoju koji ima vezane dvije karbonilne
AN
EN O A
skupina.
OG
skupine prioritet ima aldehid, a keto skupina
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
2. Skupinama koje su vezane za lanac odrediti
JE N lf
I J E U M IZ
smatra se supstituentom i dobiva nastavak
ZA
A
naziv i poredati ih abecedno.
LE ©
-okso.
JE
VA JE
3. Lancu alkana dodati nastavak -al.

JE
JE ŽA N
AN D
N
Rješenje: 2,4-dimetil-3-oksopentanal
EN O A
Rješenje: 3-hidroksi-2,3-dimetilbutanal
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
Primjer 4.12.
BR
LE ©
ZA
Odredite naziv zadanog ketona.

AN D
JE
1 2
H3C C
OG
Ž N
4
BR
CH2 CH3
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
Izradak:
LE ©
JE
1. Prema pravilima IUPAC-ove nomenklature, odredimo naziv ketona tako da numeriramo ugljikove atoma
VA JE
JE
u lancu, a karbonilna skupina dobiva najmanji broj.
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
2. Položaj karbonilne skupine označimo brojem ispred alkalnog lanca kojem dodamo nastavak -on.
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
Rješenje: butan-2-on
ZA
ili
VA JE
B R LE
E
O
ŽA N
NJ
E O A
OG
H3C C etilna skupina

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
metilna skupina CH2 CH3

ZA
D A
LE ©
E
NJ
1. Odredimo alkilne skupine koje poredamo abecedno.

VA JE
2. Na kraju dodamo naziv keton.

JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
Rješenje: etil-metil-keton
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
Odredite naziv spoja koji ima vezane dvije karbonilne Odredite naziv cikličkog ketona.
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
skupine. O
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
O brom
AN D © A
1
2 Br
O
E
5
H3C C
E
NJ
CH C 4 3
B R LE H3C CH2
CH2 CH3 etilna skupina
OG
H3C
JE N lf
1. Odredimo najdulji lanac.
ZA
A
LE ©
2. Imenujemo ogranke.
Izradak:
Odredimo položaj i imenujemo ogranke.
AN D
JE
1.
Rješenje: 3-metilheksan-2,4-dion
JE
Ž N
2. Nazivu cikličkog alkana dodamo nastavak
AN
EN O A
OG
-on.
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
Rješenje: 2-brom-3-etilciklopentanon
LE ©
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
AN D
N
Svojstva aldehida i ketona

EN O A
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
Aldehidi i ketoni polarni su spojevi zbog elektronegativnog atoma kisika koji na karbonilnoj skupini stvara
LE ©
ZA
negativan naboj. Zbog polarnosti karbonilne skupine molekule aldehida i ketona stvaraju vodikove veze s
AN D
molekulama vode zbog čega su ti spojevi dobro topljivi u vodi. Iako je karbonilna skupina polarna, između
dviju karbonilnih skupina ne nastaju vodikove veze jer karbonilna skupina nema atom vodika. Dvije karbonilne
JE
OG
skupine mogu se povezivati dipol-dipol međumolekulskim privlačnim silama.
Ž N
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
Aldehidi i ketoni s niskim vrelištem lako su hlapljive tekućine osim metanala koji je plin. Vrelišta aldehida i
JE N lf
I J E U M IZ
A
ketona viša su od vrelišta nepolarnih ugljikovodika s istim brojem ugljikovih atoma, ali niža ako ih usporedimo
LE ©
JE
s vrelištima alkohola. Razlika u vrelištima postoji zbog jače polarnosti hidroksilne skupine i stvaranja vodikovih
VA JE
veza između molekula alkohola.

JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
Dobivanje aldehida i ketona

AN D © A
BR
ZA
VA JE
Aldehide je moguće prirediti oksidacijom primarnih alkohola, a ketone oksidacijom sekundarnih alkohola.
B R LE
E
ŽA N
NJ
O
E O A
OG
Mo,V
LJ N D
I D NO O a
2 H3C OH + O2 2H C + 2 H2O
JE N lf
IJE UM IZ
250-400 °C
ZA
D A
H
LE ©
E
NJ
metanol metanal
VA JE
JE
Cu
JE ŽA N
H3C CH CH3 + 1/2 O2 + H2

N
H3C C CH3
AN
EN O A
300 °C
LJ N D
I D NO O a
BR
OH O
JE N lf
IJE UM IZ
A
propan-2-ol propanon
ED ©
JE
JE
AN
GL
N
AN
VA
BR LE © NJ E
AN D A E
96
JE N lf
I D NO O a OG
IJE UM IZ ZA
LJ N D BR LE ©
a)
a)
E O A AN D
NJ
E
ŽA N
JE N lf
A
O
VA JE
NJ I D NO O a
E a) butanal
H
H
IJE UM IZ
Kemija3 zbirka zadataka

C
LJ N D
Zadatci
EN O A
OG
H
ZA d) 2-oksopropanal
JE ŽA N
C
b)
H
B R LE
C
VA JE
O
N AN D © A
H
JE JE N lf
H
I D NO O a
sažeta strukturna formula

I J E U M IZ
b)
OG LJ N D
3. Imenujte spojeve zadane modelima.

ZA O
EN O A
B R LE JE ŽA N
V J
5. Prepišite tablicu u bilježnicu i popunite je.

AN AN D © A AN E
VA JE J E N lf JE
N
e) pentan-2,3-dion
JE I D NO O a
b) 3-metilbutan-2-on
c)
I J E U M IZ
LJ N D OG
EN O A ZA
JE ŽA N BR LE ©
C5H10O
C5H10O
aldehid
VA JE AN D
N JE N lf
A
skupina spojeva
JE
primarni alkohol
molekulska formula
I D NO O a
4. Imenujte skupinu organskih spojeva s kisikom kojoj pripada fruktoza.

c)
O
OG
I J E U M IZ ZA
LJ N D BR LE ©
GL EN O A AN D
JE Ž N AV JE N l
A
d)
AN ED ©
A JE
f) ciklopentanon
AN I D NO O
JE N lf JE
c) 2-hidroksipentanal
I D NO O a IJE UM I
IJE UM IZ LJ N
EN O
LJ N D naziv spoja JE Ž
O
pentan-2-on
OG
EN O A ZA
JE ŽA N BR LE ©
VA JE AN D
N JE N lf
A
JE
I D NO O a OG
I J E U M IZ ZA
LJ N D BR LE ©
EN O A
Ž N JE AV AN D A
A JE JE N lf
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
6. Jednadžbom kemijske reakcije prikažite oksidaciju:
V J E
JE
JE ŽA N
a) propan-1-ola
AN
OG
EN O A
b) propan-2-ola.
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
7. Jednadžbom kemijske reakcije prikažite gorenje uz dovoljno zraka:
E
E
a) metanala
NJ
B R LE
b) propanona
OG
c) etanala.
JE N lf
ZA
A
LE ©
8. Odredite talište i vrelište vodene otopine glukoze ako je u 100 mL vode otopljeno 5 g glukoze
(krioskopska konstanta za vodu iznosi 1,86 K kg mol‒1, a ebulioskopska konstanta iznosi
AN D
JE
0,52 K kg mol‒1).
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
9. Jednadžbom kemijske reakcije prikažite dokaz aldehida Fehlingovim reagensom.
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
10. Nacrtajte strukturne izomere aldehida i ketona te navedite njihove nazive prema IUPAC-u ako je
JE
JE ŽA N
AN D
njihova molekulska formula C4H8O.
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
11. Odredite masene udjele pojedinih kemijskih elemenata u butanonu.

BR
LE ©
ZA
AN D
12. Izračunajte volumen ugljikova monoksida koji nastaje izgaranjem 10 g propanona uz nedovoljno zraka
pri s.u.
JE
OG
Ž N
BR
EN O A
13. Imenujte reaktante i produkte u reakciji te odredite kojoj vrsti spojeva pripadaju.
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
O
A
LE ©
JE
3H3C CH2 OH + K2Cr2O7 + 4H2SO4 3H3C C + Cr2(SO4)3 + 7H2O + K2SO4
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
H
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
14. Prikažite glukozu projekcijskom formulom.
ZA
VA JE
15. Opišite nastanak vodikovih veza između molekula aldehida i vode.

B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE
JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Karboksilne kiseline
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
Karboksilne kiseline spojevi su s karboksilnom skupinom (-COOH), a ona je sastavljena od karbonilne i
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
hidroksilne skupine. Naziv karboksilna skupina nastao je kombinacijom riječi karbonil i hidroksil.
ZA
AN D © A
E
E
NJ
karbonilna skupina
B R LE O
OG
C
JE N lf
ZA
OH
A
LE ©
hidroksilna skupina
AN D
JE
JE
Ž N
AN
Struktura i imenovanje karboksilnih kiselina
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
Karboksilne kiseline dobivaju naziv prema IUPAC-ovoj nomenklaturi tako da se prvo numerira lanac u kojem
JE
VA JE
ugljikov atom karboksilne skupine ima redni broj 1. Supstituirane alkilne, hidroksilne i druge skupine manjeg
JE
JE ŽA N
AN D
N
su prioriteta i dobivaju nastavke prema pravilima IUPAC-ove nomenklature. Funkcionalne skupine poredane
EN O A
LJ N D
I D NO O a
prema IUPAC-ovu prioritetu prikazane su u tablici 4.5. Lancu alkana koji sadrži karboksilnu skupinu dodaje se
JE N lf
IJE UM IZ
OG
nastavak –ska i riječ kiselina. Vrlo često nazivi karboksilnih kiselina zamjenjuju se običajnim imenima koja
A
BR
LE ©
potječu od naziva tvari iz koje su prvi put izolirane.

ZA
AN D
TABLICA 4.5. Funkcionalne skupine prema prioritetu
JE
funkcionalne skupine poredane formula funkcionalne sufiks prefiks
OG
Ž N
od najvišeg prioriteta prema nižem skupine
BR
EN O A
A
ZA
karboksilna skupina -COOH -ska kiselina karboksi-
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
karbonilna skupina -CHO ili -CO- -al ili -on okso-
A
LE ©
JE
alkoholi -OH -ol hidroksi-
VA JE
amini -N- -amin amino-

JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
eteri -O- eter -oksa ili alkoksi

LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
alkeni -C=C- -en alkenil-

I J E U M IZ
AN D © A
BR
alkini -C≡C- -in alkinil-

ZA
halogenidi -X - flour, klor, brom, jod

VA JE
nitro -NO2 - nitro-

B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
alkani C-C -an alkil-

OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Primjer 4.15.
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
Odredite naziv monokarboksilne kiseline.
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
Izradak:
AN D © A
1. Numeriramo ugljikove atome u lancu i odredimo vezane skupine.
E
2. Skupine poredamo abecedno, a osnovnom alkilnom lancu dodamo nastavak -ska i riječ kiselina.
E
NJ
B R LE etilna skupina
H3C
OG
CH2 O
JE N lf
5 4 3 2 1
ZA
A
H3C CH2 CH HC C
LE ©
OH
CH3
AN D
JE
metilna skupina
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
Rješenje: 3-etil-2-metilpentanska kiselina.
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
Primjer 4.16.
JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
Odredite naziv aromatske karboksilne kiseline.

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
karboksilna skupina
A
BR
LE ©
O OH
ZA
C
AN D
hidroksilna
1
skupina HO
JE
6
OG
Ž N
BR
EN O A
A
3 5
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
4
JE N lf
I J E U M IZ
A
CH3
LE ©
JE
VA JE
metilna skupina
JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
Izradak:
LJ N D
I D NO O a
OG
Karboksilna skupina vezana za aromatski prsten ima najveći prioritet i vezana je na prvi ugljikov atom
J E N lf
1.
I J E U M IZ
AN D © A
BR
u aromatskoj jezgri.
ZA
2. Ostale atome ugljika u aromatskoj jezgri numeriramo tako da vezane skupine dobiju najmanji broj.
VA JE
3. Osnovnom benzenskom spoju dodamo riječi karboksilna kiselina.

B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
Rješenje: 2-hidroksi-4-metilbenzen karboksilna kiselina

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE
JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Svojstva karboksilnih kiselina
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
Agregacijska stanja karboksilnih kiselina ovise o relativnoj molekulskoj masi, zbog čega su karboksilne kiseline
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
manje relativne molekulske mase tekućine, oštra i neugodna mirisa. Karboksilne kiseline kojima su lanci
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
sastavljeni od deset i više atoma ugljika su krutine slabog mirisa.
E
E
Polarna karbonilna i hidroksilna skupina omogućavaju dobru topljivost karboksilnih kiselina u vodi stvarajući
NJ
B R LE
s vodom vodikove veze. Međutim, topljivost karboksilnih kiselina u vodi smanjuje se povećavanjem relativne
OG
molekulske mase jer se u molekuli povećava nepolarni dio (sve dulji ugljikovodični lanac), a smanjuje se
utjecaj polarnog dijela karboksilne skupine.
JE N lf
ZA
A
LE ©
Kemijska svojstva karboksilnih kiselina određuje funkcijska karboksilna skupina.
AN D
JE
JE
Ž N
AN
Dobivanje karboksilnih kiselina
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
Veće količine mravlje kiseline dobivaju se iz ugljikova monoksida koji se pod tlakom uvodi u natrijevu lužinu,
LE ©
JE
VA JE
a iz otopine natrijeva formijata istiskuje se pomoću jače sumporne kiseline slabija mravlja kiselina.
JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
CO + NaOH HCOONa
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
HCOONa + H2SO4 HCOOH + Na2SO4
A
BR
LE ©
ZA
Etanska kiselina (octena kiselina) dobiva se octenim vrenjem u kojem se alkohol etanol oksidira kisikom iz
AN D
zraka pomoću bakterija.
JE
OG
CH3CH2OH + O2 CH3COOH + H2O
Ž N
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
Etansku je kiselinu i ostale monokiseline moguće prirediti oksidacijom primarnih alkohola.
I J E U M IZ
A
LE ©
JE
5CH3CH2OH + 4KMnO4 + 6H2SO4 5CH3COOH + 4MnSO4 + 11H2O + 2K2SO4
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
N
Reakcija neutralizacije je reakcija karboksilnih kiselina i lužina u kojoj nastaju soli karboksilnih kiselina i voda.
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
CH3COOH + KOH CH3COOK + H2O

AN D © A
BR
(kalijev acetat)
ZA
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Zadatci
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
a) butanska kiselina b) 3-metilbutanska kiselina
E
E
c) 2-hidroksipentanska kiselina d) etanska dikiselina

NJ
B R LE
e) 2-ciklopropilpropanska kiselina f) 2,3-dimetilbenzen karboksilna kiselina
OG
JE N lf
ZA
A
LE ©
a) b)
AN D
JE
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
ZA
c) d)
AN D
O OH
JE
OG
Ž N
O
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
HO
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
JE
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
4. Na navedenim primjerima molekula zaokružite funkcijske skupine, imenujte ih te imenujte spojeve.

OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
a) b)
ZA
O O
VA JE
OH HO OH
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
NH2 NH2
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
5. Jednadžbom kemijske reakcije prikažite potpunu oksidaciju:

LE ©
E
NJ
a) butan-1-ola
VA JE
b) butan-2-ola.
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
Oksidacijom kojeg je spoja moguće prirediti butansku kiselinu?

LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
6. Prepišite tablicu u bilježnicu i popunite je.
V J E
JE
JE ŽA N
AN
model molekulska formula naziv spoja
OG
EN O A
prema IUPAC-u
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
E
E
NJ
B R LE
OG
JE N lf
ZA
A
LE ©
AN D
JE
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
ZA
AN D
JE
OG
etanska dikiselina
Ž N
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
JE
VA JE
6. Izračunajte masu etanske kiseline koju je moguće prirediti nizom reakcija ako je polazni reaktant
JE
AN D
JE ŽA N
eten, a u reakciji sudjeluje 1 L etena pri s.u. Iskorištenje reakcije u prvom je koraku 80 %, u drugom
N
EN O A
koraku 90 %, a u trećem koraku 70 %.

LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
ZA
7. Imenujte karboksilnu kiselinu koja nastaje iz piruvata u mišićima ako nema dovoljno kisika za
oksidaciju.
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
8. Odredite pH vrijednost vodene otopine etanske kiseline koncentracije 0,2 mol dm‒3. Konstanta
OG
LJ N D
I D NO O a
disocijacije etanske kiseline iznosi Ka = 1,75 × 10‒5 mol dm‒3.

JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
E
NJ
9. Napišite slijed kemijskih reakcija dobivanja metanske kiseline ako su polazni reaktanti ugljikov
monoksid i vodik.
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
10. Napišite izraz za konstantu disocijacije etanske kiseline.

LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Esteri
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
Najčešći derivati karboksilnih kiselina su esteri. Molekula estera sastoji se od kiselinskog i alkoholnog dijela,
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
a opća formula alifatskog estera je R1COOR2. Aromatski esteri mogu imati opću formulu RCOOAr, ArCOOR i
ZA
AN D © A
ArCOOAr ovisno o tome sastoje li se od aromatske karboksilne kiseline, aromatskog alkohola ili sadrže oboje.
E
E
dio karboksilne kiseline

NJ
B R LE
O
OG
JE N lf
R C
ZA
A
LE ©
O CH3
AN D
JE
dio alkohola
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
Opća formula estera: R1COOR2
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
Esteri male molekulske mase prepoznatljivi su po slatkastom voćnom ili cvjetnom mirisu. Složeni esteri u
JE
biljnom i životinjskom organizmu poznate su biomolekule masti i ulja. Esteri se dobivaju postupkom esterifikacije
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
i koriste se u prehrambenoj industriji kao umjetni okusi u hrani ili cvjetni mirisi u parfemima i sapunima.
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
Esterifikacija je reakcija u kojoj sintezom alkohola i karboksilnih kiselina, uz sulfatnu kiselinu kao katalizator,
LE ©
ZA
nastaju ester i voda.

AN D
O O
JE
R C + H O R R C + H2O
OG
Ž N
BR
EN O A
OH O R
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
kiselina + alkohol ester + voda
A
LE ©
JE
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
Struktura i imenovanje estera

N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
Prema pravilima IUPAC-ove nomenklature, esteri dobivaju nazive tako da alkoholni dio molekule dobiva
ZA
nastavak -il, a dio karboksilne kiseline nastavak -oat. Kada su karboksilne kiseline cikličke ili aromatske,
dodaje se nastavak -karboksilat.
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
Navedite naziv jednostavnog estera. Navedite naziv estera.

LE ©
E
NJ
O O
VA JE
H3C C H3C C
JE
JE ŽA N
N
O CH3 O CH CH2
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
Rješenje: metil-etanoat Rješenje: etenil-etanoat

ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
Navedite naziv aromatskog estera. Navedite naziv složenog estera.
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
O O
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
H3C CH2 CH2 C C
E
O O CH2 CH3
E
NJ
B R LE
OG
Rješenje: fenil-butanoat Rješenje: etil-ciklopent-3-en-1-karboksilat
JE N lf
ZA
A
LE ©
Svojstva estera
AN D
JE
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
Esteri su lako hlapljive tekućine, slabo topljive u vodi, ali dobro topljive u organskim otapalima. Imaju niža
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
vrelišta od polarnih alkohola, aldehida i karboksilnih kiselina jer ne stvaraju vodikove veze. Esteri male
I J E U M IZ
ZA
A
molekulske mase hlapljive su tekućine slatkastih aroma prisutne u biljnim sokovima, eteričnim uljima ili kao
LE ©
JE
VA JE
kemijski glasnici feromoni.

JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
LJ N D
TABLICA 4.9 Voćni mirisi nekih estera

I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
Naziv estera Strukturna formula estera Aroma estera

ZA
AN D
O
metil-butanoat ananas
JE
H3C CH2 CH2 C O CH3
OG
Ž N
BR
EN O A
A
O
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
etil butanoat banana
JE N lf
I J E U M IZ
A
H3C CH2 CH2 C O CH2 CH3
LE ©
JE
VA JE
O
JE
AN D
JE ŽA N
etil-pentanoat jabuka
N
EN O A
H3C CH2 CH2 CH2 C O CH2 CH3

LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
O
AN D © A
BR
etil-heptanoat marelica
ZA
H3C CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 C O CH2 CH3

VA JE
B R LE
O
E
ŽA N
NJ
pentil-butanoat malina
E O A
OG
H3C CH2 CH2 C O CH2 CH2 CH2 CH2 CH3

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
O
LE ©
oktil-etanoat naranča
NJ
H3C C O CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH3

VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Zadatci
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
1. Imenujte spojeve.
ZA
AN D © A
a) b) c)
E
O O O
E
O O O
NJ
HO B R LE HO
OG
JE N lf
ZA
A
LE ©
d) C4H9COOC2H5 e) CH3COOC5H11
AN D
JE
2. Napišite sažete strukturne formule sljedećih spojeva.
JE
Ž N
AN
EN O A
a) propil-metanoat
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
b) etil-butanoat
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
c) fenil-metanoat
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
3. Napišite sažete strukturne formule i imenujte estere molekulske formule C5H10O2.

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
4. Jednadžbom kemijske reakcije prikažite dobivanje:

ZA
a) etil-propanoata
AN D
b) butil-metanoata
JE
OG
c) metil-butanoata
Ž N
BR
EN O A
d) etil-metanoata.
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
LE ©
5. Napišite sažete strukturne formule svih izomera spoja C4H8O2 i imenujte ih.
JE
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
N
6. Za pripravu 5 g estera metil butanoata koji daje karakterističan miris ananasu upotrijebljeno je 5 g
EN O A
LJ N D
I D NO O a
butanske kiseline. Izračunajte iskorištenje procesa dobivanja estera.

OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
ZA
7. Ester pentil-butanoat ima miris malina. U laboratoriju se priređuje esterifikacijom 12 g pentanola i

15 g butanske kiseline.
VA JE
B R LE
E
ŽA N
A. Odredite mjerodavni reaktant.

NJ
E O A
OG
B. Izračunajte kojeg je reaktanta i koliko u suvišku.

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
C. Izračunajte masu dobivenog estera.

ZA
D A
LE ©
D. Odredite broj molekula vode koje nastaju ovom reakcijom uz uvjet da je iskorištenje reakcije 100 %.
NJ
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Amidi
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
Struktura i imenovanje
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
Derivati karboksilnih kiselina koji u svojem sastavu imaju aminoskupinu vezanu za karbonilnu skupinu
E
pripadaju amidima i njihova je opća formula RCONH2. Na aminoskupinu, umjesto atoma vodika, mogu biti
E
NJ
supstuirane i druge organske skupine. Sekundarni amidi imaju na aminoskupini supstituiranu samo jednu
B R LE
organsku skupinu i njihova je opća formula R1CONHR2. Tercijarni amidi imaju na aminoskupini supstituirane
OG
dvije organske skupine te opću formulu R1CONR2R3.
JE N lf
ZA
A
LE ©
Opće formule amida:
AN D
JE
O H O H O R3
JE
Ž N
AN
EN O A
C N C N C N
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
R1 H R1 R2
I J E U M IZ
R1 R2
ZA
A
LE ©
primarni amidi sekundarni amidi tercijarni amidi
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
AN D
Prema pravilima IUPAC-ove nomenklature primarni amidi imaju nastavak -amid, a oni koji u svojem sastavu
N
EN O A
imaju ciklički ili aromatski prsten nastavak -karboksiamid.

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
Kod sekundarnih amida radikali vezani za amidnu skupinu su N-supstituirani, a tercijarni amidi su radikali
ZA
N,N-supstituirani.
AN D
JE
OG
Ž N
BR
EN O A
Odredite naziv jednostavnog amida. Odredite naziv sekundarnog amida koji ima jednu
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
supstituiranu organsku skupinu na amidnoj skupini.
JE N lf
O
I J E U M IZ
A
O
LE ©
JE
H3C CH2 C NH2
VA JE
H3C CH2 CH2 C NH

JE
AN D
JE ŽA N
N
Rješenje: propanamid
EN O A
CH3
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
Rješenje: N-metilbutanamid
ZA
Primjer 4.23.
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
Odredite naziv tercijarnog amida koji ima supstituirane dvije organske skupine na amidnoj skupini.
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
O
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
H3C CH2 CH2 CH2 C N CH2 CH3

E
NJ
CH3
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
Rješenje: N-etil-N-metilpentanamid
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Svojstva amida
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
Amidi su krutine visokih vrelišta jer se molekule amida povezuju između sebe međumolekulskim vodikovim
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
vezama. Vrelišta amida viša su od vrelišta karboksilnih kiselina sličnih molekulskih masa; iznimka je
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
metanamid koji je tekućina. Zbog svoje polarnosti amidi su dobro topljivi u vodi jer stvaraju vodikove veze.
E
Sekundarni i tercijarni amidi imaju manje atoma vodika u amidnoj skupini zbog čega stvaraju i manji broj
E
vodikovih veza. Iako amidi sadrže aminoskupinu, oni u vodenim otopinama ne pokazuju bazična svojstva jer
NJ
B R LE
elektronski par nije lokaliziran na dušikovu atomu, stoga su amidi neutralni spojevi.
OG
Najjednostavniji je amid ureja ili karbamid koji nastaje u jetri kao produkt razgradnje proteina, a izlučuje se
JE N lf
ZA
A
preko bubrega.
LE ©
Amidi u prirodi pripadaju složenim polimernim molekulama koje nastaju povezivanjem više amida amidnim
AN D
JE
JE
vezama.
Ž N
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
Zadatci
LE ©
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
1. Nacrtajte sljedeće amide i za svaki odredite je li primarni, sekundarni ili tercijarni.

JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
a) N,N-dietilmetanamid
LE ©
ZA
b) but-2-enamid
AN D
c) N-etilbutanamid
JE
OG
Ž N
BR
2. Izračunajte koliko će grama ureje nastati ako zagrijavamo 4 g amonijeva cijanata.
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
3. Nikotinamid je spoj poznatiji pod nazivom vitamin B3.
LE ©
JE
VA JE
A. Promotrite model molekule nikotinamida i izračunajte maseni udio dušika u nikotinamidu.

JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
ZA
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
B. Pomoću strukturne formule nikotinamida predložite strukturnu formulu molekule niacinske

NJ
kiseline, drugog oblika vitamina B3.

VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Rješenja:
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
Kemijska ravnoteža
E
E
NJ
1. (b) B R LE 12. egzotermnu

OG
2. (c) 13.
JE N lf
ZA
A
A. A2 + B2 ⇌ 2AB;
LE ©
3. (b)
AN D
JE
B.
JE
Ž N
4. 2
AN
[SO3 ]
EN O A
OG
(a) K c =
[ AB]2
LJ N D
AV
[SO2 ]2 ×　　[O2 ]
I D NO O a
BR
Kc =
JE N lf
I J E U M IZ
[ A 2 ]　×　[B2 ]
ZA
A
[CO2 ]6 ×　　[H2O]6
LE ©
JE
(b) K c =
VA JE
[C6H12O6 ]　×　[O2 ]6 C. [AB] = 0,0019 mol dm−3

JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
1 1
LJ N D
[H ] 2 ×　　[Cl 2 ] 2
I D NO O a
D. Kc = 526,316 dm3 mol−1

(c) K c = 2
JE N lf
IJE UM IZ
OG
[HCl ]
A
BR
LE ©
14.
ZA
5.
(a) K = p(Cl2);
AN D
(a)
(b) K = p(CO2);
JE
OG
(c) K = [PO43‒]2 × [Ca2+]3
Ž N
BR
(b)
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
15. Kc = 806,45 dm3 mol−1
I J E U M IZ
(c) Kp = p ( CO2 )
A
LE ©
JE
0, 1252 　mol 2 　L−2 ×0, 1mol L−1
VA JE
16. K c = = 0, 05
(d) 0, 5mol L−1 ×0, 252 　mol
2 −2
L
JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
17. (a)
LJ N D
I D NO O a
OG
6. mol−1 dm3
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
18. Kc = 0,92
ZA
7. 2CH4(g) + 3O2(g) ⇌ 2CO(g) + 4H2O(g)

VA JE
19. Kc = 0,016
B R LE
E
ŽA N
8.
NJ
E O A
OG
(A) 3A + 2B ⇌ 2C + 3D; 20. (A) 2A ⇌ B; (B) Kc = 3 L mol−1

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
(B) Kc = 13,5
ZA
D A
LE ©
21. [B] = 3,83 × 10−5 mol L −1

E
NJ
9. (d)
VA JE
22.
JE
JE ŽA N
(A) 2A + B ⇌ 3C + D;
N
AN
10. NH3(g) ⇌ N2(g) + 3H2(g); Kp = 3,1 × 107 Pa

EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
(B) katalizator;
JE N lf
IJE UM IZ
A
11. Kc = 6,44 × 10 5
(C) Kc = 1,5 mol L−1
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
23. p(N2O4) = 0,236 bar; p(NO2) = 0,192 bar (d) Smanjenje volumena uvjetovat će porast
V J E
koncentracija svih plinova i pomiče ravnotežu
JE
JE ŽA N
AN
u smjeru manjeg broja molekula reaktanata ili
OG
EN O A
24. [NO2] = 0,03 mol dm-3
produkata. Znači, ravnoteža se pomiče udesno.
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
(e) Katalizator ne utječe na položaj ravnoteže,
AN D © A
25. p(NO) = 2,2 × 10‒6 bar; p(O2) = 5,0 bar;
p(NO2) = 10,0 bar već samo na brzinu postizanja ravnoteže.
E
E
NJ
B R LE
26. Kc = 35,15 dm6 mol-2 40. [SO3] = 1,3 mol dm-3, [NO] = 1,3 mol dm-3,
[SO2] = 0,7 mol dm-3, [NO2] = 2,7 mol dm-3
OG
27. n(HI) = 0,45 mol
JE N lf
ZA
41. Kc = 0,016 mol dm-3
A
LE ©
28. Kc = 399,44 mol2 L−2
42. Kc = 0,25 dm3 mol-1
AN D
JE
JE
29. p(H2) = p(Br2) = 2,5 × 10‒3 bar; p(HBr) = 10,0 bar
Ž N
AN
43. Kc = 0,061 dm6 mol-2
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
30. p(SO3) = 0,348 bar; p(SO2) = 1,93 × 10‒3 bar;
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
p(O2) = 0,588 bar 44. [N2O4] = 1,9 mol dm-3; [NO2] = 0,07 mol dm-3
LE ©
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
31. (a) 45. Kc = 3,04
AN D
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
46. [H2] = 0,107 mol L-1; [I2] = 0,107 mol L-1;

IJE UM IZ
OG
32. (c)
A
BR
[HI] = 0,786 mol L-1
LE ©
ZA
33. (c)
AN D
34. (c)
JE
OG
Ž N
BR
EN O A
A
35. (d)
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
36. (a) ← , (b) →, (c) nema utjecaja, (d) →
LE ©
JE
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
37. (d); Smanjenje temperature pomiče ravnotežu

N
EN O A
egzotermne reakcije udesno, dakle doći će do

LJ N D
I D NO O a
povećanja količine joda.

OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
ZA
38. (a) ulijevo, prema reaktantima, (b) udesno,

prema produktima
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
39.
OG
LJ N D
I D NO O a
(a) Uklanjanje H2O(g) pomiče ravnotežu udesno,

JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
tj. povećat će koncentraciju Cl2(g).

LE ©
(b) Uklanjanje HCl(g) pomiče ravnotežu ulijevo,

NJ
što vodi do smanjenja koncentracije (trošenje)

VA JE
Cl2(g).
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
(c) Reakcija je egzotermna pa će povišenje

LJ N D
I D NO O a
BR
temperature pomaknuti ravnotežu ulijevo,

JE N lf
IJE UM IZ
dolazi do trošenja produkta Cl2(g).

A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Rješenja:
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
Kiselinsko-bazne teorije
E
E
NJ
1. B R LE 11. (a) NO2‒; (b) F‒; (c) H2BO3‒

OG
(a) H2SO4 + H2O ⇌ H3O+ + HSO4‒ hidrogensulfatni
ion 12. (a) H2O; (b) C6H5NH3+; (c) H2CO3
JE N lf
ZA
A
HSO4‒ + H2O ⇌ H3O+ + SO42‒ sulfatni ion
LE ©
13.
(b) H3PO4 + H2O ⇌ H3O + H2PO4 dihidrogenfosfatni
+ ‒
(a) HCO3‒ → CO32‒ (b) H2PO4‒ → HPO42‒
AN D
JE
ion
JE
(c) HPO42‒ → PO43‒ (d) HCN → CN‒
Ž N
H2PO4‒ + H2O ⇌ H3O+ + HPO42‒ hidrogenfosfatni
AN
EN O A
OG
ion (e) H2C2O4‒ → C2O42‒
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
HPO4‒ + H2O ⇌ H3O+ + PO43‒ fosfatni ion
ZA
A
LE ©
14.
JE
(c) H2CO3 + H2O ⇌ H3O + HCO3 hidrogenkarbonatni
VA JE
+ ‒
ion (a) NH3 → NH4+ (b) HSO3‒→ H2SO3

JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
HCO3‒ + H2O ⇌ H3O+ + CO32‒ karbonatni ion (c) CO32‒ → HCO3‒ (d) H2O → H3O+
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
(e) HCOO‒ → HCOOH

IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
2. (d)
ZA
15. (a) kiselina; (b) baza; (c) kiselina

AN D
3. HCl(g) + H2O(l) → H3O+(aq) + Cl‒(aq)
JE
HClO4(l) + H2O(l) → H3O+(aq) + ClO4‒(aq) 16. (a) Cl– (b) H3O+ (c) OH– (d) SO42–
OG
Ž N
CH3COO‒(aq) + H2O(l) → CH3COOH(aq) + OH‒(aq)
BR
EN O A
A
17. (c)
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
4. (d)
A
LE ©
18. (a) NH4+ (b) HCl (c) HCO3– (d) H3O+ (e) CH3COOH(aq)
JE
VA JE
5. (a) CrO42‒ (b) HPO42‒ (c) CN‒ (d) ClO‒

JE
AN D
JE ŽA N
19.
N
EN O A
(a) HF/F–, H2O/ OH–

LJ N D
I D NO O a
6. (c)
OG
J E N lf
I J E U M IZ
(b) HCOOH/HCOO–, H3O+/ H2O

AN D © A
BR
ZA
7. (c) NH4+/ NH3, H2O/ OH–

(a) Mg(OH)2 → Mg2+ + 2OH‒ (b) Fe(OH)3 → Fe3+ + 3OH‒
VA JE
(d) H2SO4/ HSO4–, H2NO3+/ HNO3

B R LE
E
ŽA N
(c) NH4OH → NH + OH + ‒
(d) CsOH → Cs + OH+ ‒
NJ
4
E O A
OG
20. (a), (d)

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
8. CH4 nema slobodni elektronski par, stoga ne

ZA
D A
djeluje kao baza. Iz istog razloga ne može biti ni 21.

LE ©
E
NJ
akceptor protona jer mu nedostaje taj A. PO43–(aq) + H2O(l) → HPO42–(aq) + OH–(aq)

elektronski par.
VA JE
B. H2PO4–(aq) + H2O(l) → HPO42–(aq) + H3O+(aq)

JE
JE ŽA N
N
C. H2S(aq) + H2O(l) → HS–(aq) + H3O+(aq)

AN
EN O A
9. (c)
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
10. (b) 22. (a) (CH3)2NH2+ ; (b) CH3NH3+ ; (c) (CH3)3NH+

ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Jakost kiselina i baza
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
1. (c) (b) Perklorna kiselina je jaka kiselina pa je prijenos
LJ N D
BR
I D NO O a
protona s kiseline na molekulu vode potpun te
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
se u otopini nalaze: H2O(l), H3O+(aq), ClO4‒(aq).
2. Molekule jakih kiselina potpuno su disocirane
E
(ionizirane) u otopini, ali to nužno ne znači da (c) Glukoza ne pripada ni kiselinama, ni bazama,
E
je i njihova koncentracija visoka. Koncentrirane ni solima. Topljiva je u vodi u kojoj postoji u
NJ
B R LE
kiseline prisutne su u otopini u visokom molekulskom obliku pa su glavne komponente
masenom udjelu (postotku), ali to ujedno te otopine molekule H2O(l) i molekule glukoze.
OG
ne znači da su njezine molekule ionizirane
(d) NH3(aq) nije ni jaka kiselina, ni jaka baza, niti je
JE N lf
u takvom udjelu.
ZA
A
sol. Tako su u vodenim otopinama glavne vrste
LE ©
molekule NH3 i molekule H2O.
3. (b)
AN D
JE
10. (d) 11. (b), (e)
JE
Ž N
4. Ba(OH)2(aq) → Ba2+(aq) + 2OH‒(aq)
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
12. (c) 13. (c)
JE N lf
I J E U M IZ
5. jake: HClO4, HI, HNO3
ZA
A
LE ©
slabe: HF, H2SO3
JE
VA JE
14. Ka = 6,4 × 10‒5 mol dm‒3

JE
vrlo slabe: CH3COOH, HCN

JE ŽA N
AN D
N
EN O A
15. (d)
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
6. (b) 7. (d) 8. (a)
A
BR
LE ©
16. Ka = 1,34 × 10‒5 mol dm‒3

ZA
9. Najprije moramo utvrditi prirodu otopljene tvari.

AN D
Ako je riječ o soli, jakoj kiselini ili jakoj bazi. Ako 17.
je tomu tako, onda otopina sadrži ione. Sve će
JE
(a) NaOH(aq) + C6H5COOH(s) → C6H5COO‒(aq) + H2O
ostale tvari u vodenoj otopini postojati u obliku
OG
Ž N
molekula. (b) N(CH3)3(aq) + H3O+(aq) → N(CH3)2H+(aq) + H2O
BR
EN O A
A
ZA
(a) Natrijev acetat je sol, pa u otopini očekujemo
LJ N D
AV
(c) CH3COOH(aq) + SO42‒(aq) → CH3COO‒(aq) +
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
Na+ ione, poliatomne acetatne anione, CH3COO‒. HSO4‒(aq)
A
Prema poznatim svojstvima natrijeve soli
LE ©
JE
topljive su u vodi i u njoj se nalaze: H2O(l), (d) NH4+ (aq) + OH‒(aq) → NH3(aq) + H2O
VA JE
Na+(aq), CH3COO‒(aq).
JE
(e) HPO42‒(aq) + NH3(aq) → PO43‒(aq) + NH4+(aq)
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
Ionski produkt vode, vrijednost pH, kiselinsko-bazni indikatori

ZA
VA JE
1. (a) bazična; (b) kisela; (c) bazična 7. [H3O+] = 1,00 × 10–9 mol dm–3
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
2. pH = 2,4, otopina je kisela 8. c(H3O+) = 10–pH mol dm–3 = 5,01 × 10–5 mol dm–3;
LJ N D
I D NO O a
pOH = 9,7; c(OH–) = 2 × 10–10 mol dm–3

JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
3. pH = 2
LE ©
9. C < B < D < A

NJ
4. [OH ] = 1,00 × 10
– –11
mol dm –3
VA JE
10. S praktičnog gledišta, koncentracije otopina

JE
JE ŽA N
kiselina ili baza najčešće su manje od 1 mol dm‒3

N
5. 100 puta
AN
EN O A
pa se skala doista nalazi u tom intervalu, no

LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
pH-vrijednosti naravno mogu biti i izvan tog

IJE UM IZ
A
6. [OH–] = 1,75 × 10–6 mol dm–3 raspona.

ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
11. Ne može. Kiselim je otopinama po definiciji 24. (a)
V J E
pH manji od 7.
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
25. [H3O+] = 1,0 mol dm‒3;
LJ N D
BR
I D NO O a
12. pH ćemo u tom slučaju izmjeriti pH-metrom. [OH‒] = 1,0 × 10‒14 mol dm‒3
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
13. Kw = 1 × 10–14 mol2 dm–6 26. [OH‒] = 0,85 mol dm‒3;
E
[H3O+] = 1,18 × 10‒14 mol dm‒3

E
NJ
14. B R LE
A. Otopina C. To je jedina otopina čiji je pH > 7, 27. pH = 13,78 28. pH = 3,7
OG
a otopina natrijeva hidroksida je bazična
JE N lf
(natrijeva lužina).
ZA
A
29. pH = 13,40 30. pH = 12,6
LE ©
B. Otopina B je najjača kiselina. Otopine A i B su
kiseline (pH < 7, mijenjaju boju lakmusova 31. (a) 14,18; (b) 9,73; (c) 10,11; (d) 1,78
AN D
JE
papira u crvenu). Otopina B ima veću vodljivost,
JE
Ž N
a s obzirom na to da su obje otopine jednake
AN
EN O A
32. V(H2O) = 990 mL
OG
množinske koncentracije, otopina B jače je
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
ionizirana, a to znači i jača kiselina.
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
33. povećati
LE ©
C. pH otopine A mora biti veći od 1,5 a manji od 7.
JE
VA JE
Vodljivost otopine A manja je u odnosu na

JE
JE ŽA N
34.
AN D
vodljivost otopine B iz čega zaključujemo da je
N
EN O A
pH otopine veći. (A) dominantne jedinke: H2O i N(CH3)3;

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
manje zastupljene jedinke HN(CH3)3+, OH‒

IJE UM IZ
OG
D. i. [H3O+] = 0,03 mol dm‒3
A
BR
LE ©
ii. [H3O+] = 3 × 10‒11 mol dm‒3 (B) [N(CH3)3] = 0,345 mol dm‒3;
ZA
[HN(CH3)3+] = [OH‒] = 4,75 × 10‒3 mol dm‒3

AN D
(C) pH = 11,68
15. Smanjenje pH-vrijednosti znači povećanje
JE
kiselosti.
OG
Ž N
35. c(HNO3) = 1 mol dm‒3, pH = 0
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
16. Obje su kiseline jake kiseline, što znači da će
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
u vodi potpuno ionizirati, no s obzirom na to da 36. Ka = 3,5 × 10‒4 mol dm‒3
A
je sumporna kiselina diprotonska, tj. daje dva
LE ©
JE
mola oksonijevih iona po molu kiseline, to će
VA JE
37.
pH otopine sumporne kiseline biti niži.
JE
AN D
JE ŽA N
(A) Ka = 3,0 × 10‒8 mol dm‒3;

N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
17. (a) 3; (b) 1,46; (c) 12,54 (B) Kb = 3,3 × 10‒7 mol dm‒3;
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
(C) HClO + H2O ⇌ H3O+ + ClO‒, konjugirana baza
ZA
18. 10-terostruko povećanje koncentracije H3O + hipokloraste kiseline je hipokloritni anion

znači povećanje pH-vrijednosti za jednu
VA JE
jedinicu.
B R LE
E
ŽA N
38. pH = 5,22 39. α = 0,2 40. α = 5,1%

NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
19. (a) 20. pH = 3

JE N lf
41. pH = 2,77 42. pH = 12,11

IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
21. pH = 1,3 22. pH = 13,2

NJ
43. c(CH3COOH) = 2 × 10‒5 mol dm‒3, pH = 3,7

VA JE
23. Univerzalni indikatorski papir je impregniran

JE
JE ŽA N
44. c(NH3, aq) = 0,079 mol dm‒3, pH = 12,9

N
smjesom različitih indikatora koji pokazuju

AN
EN O A
specifično obojenje za različitu pH-vrijednost.

LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
45. α = 0,03, pH = 1,9

A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Soli
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
Reakcije dobivanja soli
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
1. kiseline: c; baze: f; oksidi: b, d; soli: a, e
E
9.
E
(a) klorovodična kiselina i kalijeva lužina

NJ
2. (f) B R LE HCl(aq) + KOH(aq) → KCl(aq) + H2O(l)

OG
(b) fosforna kiselina i kalijeva lužina
3.
JE N lf
H3PO4(aq) + 3KOH(aq) → K3PO4(aq) + 3H2O(l)
ZA
A
(a) (NH4)3PO4
LE ©
(c) fosforna kiselina i otopina amonijaka u vodi
(b) ZnClO3
(amonijeva lužina)
AN D
JE
(c) NiCO3
JE
H3PO4(aq) + NH3(aq) → NH4H2PO4(aq)
Ž N
AN
(d) PbS
EN O A
OG
(d) dušična kiselina i otopina amonijaka u vodi
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
(e) Fe(NO2)2 (amonijeva lužina)
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
HNO3(aq) + NH3(aq) → NH4NO3(aq)
LE ©
JE
VA JE
4.
JE
JE ŽA N
AN D
(a) kalijev nitrat
N
10. 2Na(s) + Cl2(g) → 2NaCl(s), m(NaCl) = 63,8 g

EN O A
LJ N D
I D NO O a
(b) olovov sulfit

JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
11.
BR
(c) natrijev hidrogenkarbonat
LE ©
(a) HCl + NH4OH → NH4Cl + H2O

ZA
(d) kalcijev perklorat

AN D
H+ + Cl‒ + NH4+ + OH‒ → NH4+ + Cl‒ + H+ + OH‒

(e) barijev fosfat
JE
(b) H2SO4 + Mg(OH)2 → MgSO4 + 2H2O
OG
Ž N
2H+ + SO42‒ + Mg2+ + 2OH‒ → Mg2+ + SO42‒ + 2H+ + 2OH‒
BR
5.
EN O A
A
ZA
LJ N D
(A) Na+, SO32‒, H2O; CH3COOH, H2O
AV
(c) HNO3 + NaOH → NaNO3 + H2O
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
A
(B) CH3COOH(aq) + SO (aq) ⇌ CH3COO (aq) +
3
2‒ ‒
H+ + NO3‒ + Na+ + OH‒ → Na+ + NO3‒ + H+ + OH‒
LE ©
JE
HSO3‒(aq)
VA JE
(d) H2CO3 + 2KOH → K2CO3 + 2H2O

JE
(C) kiselina: CH3COOH; baza: SO32‒; konjugirana
AN D
JE ŽA N
2H+ + CO32‒ + K+ + OH‒ → 2K+ + CO32‒ + 2H+ + OH‒

N
EN O A
kiselina: HSO3‒ ; konjugirana baza: CH3COO‒

LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
12.
AN D © A
BR
6. (c)
(a) SO3(g) + 2NaOH(aq) → Na2SO4 (aq) + H2O(l)
ZA
(b) Na2SO4(aq) + BaCl2(aq) → BaSO4(s) + NaCl(aq)

VA JE
7. 2H3O+(aq) + MgCO3(s) → Mg2+(aq) + 3H2O(l) + CO2(g)

B R LE
E
ŽA N
(c) AlBr3(aq) + (NH4)3PO4(aq) → AlPO4(s) + 3NH4Br(aq)

NJ
E O A
OG
8. (d) FeO(s) + H2SO4(aq) → FeSO4(aq) + H2O(l)

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
A. natrijev sulfat, barijev klorid, barijev sulfat,

ZA
D A
natrijev klorid
LE ©
13. (c)
NJ
B. reakcija dvostruke izmjene iona (taložna metoda)

VA JE
C. 2Na+(aq) + SO42‒(aq) + Ba2+(aq) + 2Cl‒(aq) → 14.

JE
JE ŽA N
N
BaSO4(s) + 2Na+(aq) + 2Cl‒(aq) A. Pb(NO3)2, 0,50 mol B. Pb(NO3)2, 1,75 mol

AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
C. 1,39 g, KI D. 8,64 g, Pb(NO3)2

JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
15. (a) 21. pH = 0,96
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
16. (d) 22. pH = 5,5
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
17. (a) 11,04 (b) 5,09 (c) 7,00 23. pH = 9
E
E
18. (A) NH4+, NO3‒, H2O; (B) NH4+ + H2O ⇌ NH3 + H3O+; 24. c(H2SO4) = 0,14 mol dm‒3, w(H2SO4) = 10,07 %,
NJ
B R LE
(C) pH = 5,63 volumen otopine bit će jednak zbroju volumena
pomiješanih tekućina
OG
19. pH = 8,6
JE N lf
ZA
A
25. NaNH2(s) + H2O(l) → Na+(aq) + OH‒(aq) + NH3(aq)
LE ©
20. c(NaOH) = 0,33 mol dm‒3 NaOCH2CH3(s) + H2O(l) → Na+(aq) + OH‒(aq) +
CH3CH2OH(aq)
AN D
JE
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
Topljivost soli
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
JE
VA JE
JE
1. Koralji, školjke i drugi morski organizmi troše 9. c(Ca2+) = 0,01 mol dm‒3
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
Ca2+(aq) za izgradnju svojih ljušturica, skeleta

LJ N D
I D NO O a
u obliku netopljivog CaCO3, a zahvaljujući Ksp

JE N lf
10.
IJE UM IZ
OG
kalcijeva karbonata koja je vrlo mala
A
BR
A. i. AgNO3(aq) + NaCl(aq) → AgCl(s) + NaNO3(aq)
LE ©
(7,1 × 10‒9 mol2 dm‒6).

ZA
ii. Ag+(aq) + Cl–(aq) → AgCl(s)

AN D
2. NaBr i AgNO3 su soli topljive u vodi i njihovom iii. Na+, NO3–

reakcijom dolazi do taloženja bijele supstancije:
JE
B. i. CuSO4(aq) + Na2CO3(aq) → CuCO3(s) + Na2SO4(aq)
OG
Ž N
NaBr(aq) + AgNO3(aq) → AgBr(s) + NaNO3(aq)
BR
EN O A
ii. Cu2+(aq) + CO32–(aq) → CuCO3(s)
A
Br‒(aq) + Ag+(aq) ⇌ AgBr(s); iz tabličnih podataka
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
iii. Na+, SO42–
JE N lf
doznajemo da je vrijednost
I J E U M IZ
A
LE ©
Ksp = 5,0 × 10‒13 mol2 dm‒6. Prateći ioni su ioni koji C. i. (NH4)2SO4(aq) + BaCl2(aq) → BaSO4(aq) +
JE
VA JE
ne sudjeluju u kemijskoj promjeni i to su u ovom 2NH4Cl(aq)

JE
AN D
JE ŽA N
sustavu natrijevi ioni i nitratni ioni.

ii. SO42–(aq) + Ba2+(aq) → BaSO4(aq)
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
iii. NH4+ , Cl–

OG
J E N lf
I J E U M IZ
3. (a)
AN D © A
BR
D. i. K2S(aq) + Pb(NO3)2(aq) → PbS(s) + 2KNO3(aq)
ZA
4. 1,1 × 10–5 mol dm–3 ii. S2–(aq) + Pb2+(aq) → PbS(s)

VA JE
iii. K+, NO3–

B R LE
E
ŽA N
NJ
5. Ksp = 1,1 × 10–12

mol dm
3 –9
E O A
E. i. 3CaCl2(aq) + 2Na3PO4(aq) → 6NaCl(aq) +

OG
LJ N D
I D NO O a
Ca3(PO4)2(s)
JE N lf
IJE UM IZ
6. (c)
ZA
D A
ii. 3Ca2+(aq) + 2PO43–(aq) → Ca3(PO4)2(s)

LE ©
E
NJ
7. (b) iii. Na+, Cl–

VA JE
JE
JE ŽA N
N
8. Ksp = 2,7 × 10‒8 mol3 dm‒9

AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
11. 12. pH = 6
V J E
JE
A. 700 g B. 45 g
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
C. 66 g D. 6,7 mol dm–3 13. „Otopiti” se zapravo odnosi na izračun
LJ N D
BR
I D NO O a
ravnotežnih koncentracija.
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
E. endoterman
AN D © A
CaF2(s) ⇌ Ca2+(aq) + 2F‒(aq)
F.
E
Ksp = 4,1 × 10‒11 mol3 dm‒9

E
H K (g) NO (g)
NJ
+ 3–
m(CaF2) = 1,7 × 10‒5 g
B R LE
OG
∆hidH
14. c(Mg2+) = 1,5 × 10‒9 mol dm‒3; u tim uvjetima NaCl

∆ksH
JE N lf
ne taloži, ostaje u otopini.
ZA
A
LE ©
K+(aq) NO3–(aq)
15. 1,4 × 10‒4 g
∆otH
AN D
JE
JE
Ž N
KNO3(s)
16. (A) 2,9 × 10‒9 mol dm‒3; (B) 7,80 kg Al(OH)3;
AN
EN O A
OG
(C) [Al3+] = 0,076 mol dm‒3
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
17. [Pb2+] = 3 × 10‒13 mol dm‒3; m(Pb(OH)2) = 1,0 kg
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
Hidroliza soli
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
ZA
1. (b) 2. (e) 8. NH4+(aq) + H2O(aq) ⇌ NH3(aq) + H3O+(aq)

AN D
CH3OCO‒(aq) + H2O(aq) ⇌ CH3COOH(aq) + OH‒(aq)
JE
3. (b) 4. (c) Iz toga se zaključuje da su ravnotežne konstante
OG
Ž N
ovih dvaju procesa praktički jednake.
BR
EN O A
A
5. (e) 6. (d)
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
9. (a) kiselo; (b) bazično; (c) kiselo; (d) bazično;
A
7. [OH‒] = 4,5 × 10‒6 mol dm‒3 (e) neutralno
LE ©
JE
VA JE
JE
10. [HClO] = [OH‒] = 4,7 × 10‒4 mol dm‒3;
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
[H3O+] = 2,1 × 10‒11 mol dm‒3; pH = 10,68

LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
ZA
Puferske otopine
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
1. (b) B. Ako se puferskom sustavu doda kiselina, ona će

E O A
OG
LJ N D
reagirati s bazom, a ako mu se doda baza, ona

I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
će reagirati s kiselinom
ZA
D A
2. (a); (b); (c)

LE ©
C. Kako bi se održala stabilnost pH krvne plazme.

E
NJ
3. natrijev formijat D. Mehanizmi kojima se održava stalan pH – za

VA JE
acidozu – ubrzano disanje, pojačano izlučivanje

JE
JE ŽA N
mokraće veće kiselosti, za alkalozu – usporavanje

N
AN
4.
EN O A
disanja, izlučivanje mokraće manje kiselosti.

LJ N D
I D NO O a
BR
A. H2CO3 ⇌ H+ + HCO3–
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Rješenja:
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
Oksidacija i redukcija
E
E
NJ
B R LE
1. (a) 0, (b) +3, (c) +5, (d) +5, (e) +3, (f) -3, (g) +3, (h) +5, 3.
(i) +5, (j) +5, (k) +1
OG
(A) oksidirao se dušikov atom iz NH3
JE N lf
(B) reducirao se bakar iz CuO
ZA
2. (a) 0, (b) +7, (c) +5, (d) +3, (e) +1, (f) -1, (g) +7, (h) -1
A
LE ©
(C) oksidans je CuO
3. (a) 0, (b) -3, (c) -3, (d) +5, (e) +3, (f) -2, (g) +3,
(D) reducens NH3
AN D
JE
(h) -1/3, (i) +3, (j) +1
JE
Ž N
(E) dušikov atom iz NH3 se oksidirao; promjena:
AN
EN O A
OG
4. (a) 0, (b) +4, (c) +6, (d) +4, (e) +6, (f) +6 N(-3) → N(0)
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
(F) bakrov ion iz CuO se reducirao, promjena:
ZA
A
5. (a) -4, (b) -3, (c) -2, (d) -1, (e) +2, (f) +4, (g) +4, (h) +2, Cu(+2) → Cu(0)
LE ©
JE
VA JE
(i) +4, (j) +2

JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
6. (a) +4, (b) +6, (c) 0, (d) +7, (e) +6, (f) +5, (g) +6, (h) -2, 4.
LJ N D
I D NO O a
(i) -1, (j) -1/2, (k) +2

JE N lf
(A) oksidirao se sumporov atom iz Na2SO3

IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
(B) reducirao se kisikov atom iz H2O2

ZA
7.
1. (C) oksidans je H2O2
AN D
(A) oksidirao se C-atom iz CH3-skupine i (D) reducens je Na2SO3
JE
OG
CH2-skupine (E) sumporov atom iz sulfitnog iona se oksidirao;
Ž N
BR
promjena: S(+4) → S(+6)
EN O A
(B) reducirao se kisikov atom iz O2
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
(F) kisikov atom iz H2O2 se reducirao; promjena:
JE N lf
(C) oksidans je kisik
I J E U M IZ
A
O(-1) → O(-2)
LE ©
(D) reducens je propan
JE
VA JE
(E) C-atom iz CH3-skupine u CO2 ; promjena:

JE
AN D
JE ŽA N
5.
N
C(-3) → C(+4) i C-atom iz CH2-skupine;

EN O A
promjena → C(-2) → C(+4)

LJ N D
Raspad vodikova peroksida je reakcija

I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
(F) kisikov atom iz molekulskog kisika; promjena: autooksidacije i istovremeno autoredukcije.

AN D © A
BR
O(0) → O(-2) (A) oksidirao se kisikov atom iz H2O2

ZA
(B) reducirao se kisikov atom iz H2O2

VA JE
B R LE
E
ŽA N
2. (C) i (D) oksidans i reducens su pojedinačno dvije

NJ
E O A
molekule H2O2
OG
(A) oksidirao se sumporov atom iz H2S

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
(E) kisikov atom se oksidirao; promjena:

IJE UM IZ
(B) reducirao se dušikov atom iz HNO3

ZA
D A
O(-1) → O(0)
LE ©
(C) oksidans je HNO3

NJ
(F) kisikov atom se reducirao; promjena:

(D) reducens je H2S
VA JE
O(-1) → O(-2)
JE
JE ŽA N
(E) sumporov atom iz H2S; promjena: S(-2) → S(0)

N
AN
EN O A
(F) dušikov atom iz HNO3 ; promjena: 8. (A) oksidans je H+, (B) reducens je Mg;
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
(C) 193 000 e‒

IJE UM IZ
N(+5) → N(+2)
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Jednadžbe oksidacije i redukcije
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
1.
LJ N D
3.
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A. K2Cr2O7 + 6FeCl2 + 14HCl → 2CrCl3 + 6FeCl3 + 2KCl A. 2KNO3 + 3C + S → K2S + N2 + 3CO2
AN D © A
+ 7H2O
E
B. 3Cl2 + 6NaOH → 5NaCl + NaClO3 + 3H2O

E
B. 10FeSO4 + 2KMnO4 + 8H2SO4 → 5Fe2(SO4)3 + K2SO4

NJ
C. 2Na + 2H2O → 2NaOH + H2

B R LE
+ 2MnSO4 + 8H2O
D. 3H2O2 + 2KMnO4 → 2MnO2 + 2KOH + 3O2 + 2H2O
OG
C. 2Au + 3Cl2 → 2AuCl3
E. 2CuSO4 + 4KI → 2CuI + I2 + K2SO4
JE N lf
D. 2MnSO4 + 5PbO2 + 5H2SO4 → 2HMnO4 + 5PbSO4
ZA
A
LE ©
+ 2H2O
4.
E. 3Cu + 8HNO3 → 3Cu(NO3)2 + 2NO + 4H2O
AN D
JE
A. 10Br‒ + 2MnO4‒ + 16H+ → 5Br2 + 2Mn2+ + 8H2O
JE
Ž N
AN
B. Cu + 2NO3‒ + 4H+ → Cu2+ + 2NO2 + 2H2O
EN O A
OG
2.
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
C. 2MnO4‒ + 10I‒ + 16H+ → 2Mn2+ + 5I2 + 8H2O
JE N lf
I J E U M IZ
A. 4Zn + 10HNO3 → 4Zn(NO3)2 + NH4NO3 + 3H2O
ZA
A
D. Cl2 + 2Br‒ → Br2 + 2Cl‒
LE ©
JE
VA JE
B. 3P4 + 20HNO3 + 8H2O → 12H3PO4 + 20NO

E. 2ClO2 + O22‒ → 2ClO2‒ + O2
JE
JE ŽA N
AN D
C. K + O2 → KO2
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
D. 2KO2 + CO2 → K2CO3 + 3/2O2

JE N lf
5.
IJE UM IZ
OG
A
E. 2KO2 + 2H2O → 2KOH + H2O2 + O2

BR
LE ©
A. 2I−(aq) → I2(aq) + 2e−

ZA
B. Cr2O72−(aq) + 14H+(aq) + 6e− → 2Cr3+(aq) + 7H2O(l)

AN D
C. Cr2O72−(aq) + 14H+(aq) + 6I−(aq) → 2Cr3+(aq)
JE
+ 7H2O(l) + 3I2(aq)
OG
Ž N
BR
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
Elektrokemija
I J E U M IZ
A
LE ©
JE
VA JE
Galvanski članci i elektrokemijski izvori energije

JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
1. Ag+(aq) < Cu2+(aq) < Pb2+(aq) < Zn2+(aq) < Al3+(aq) 4. (a) ne; (b) da; (c) da
AN D © A
BR
< Mg2+(aq) < Na+(aq)

ZA
5.
VA JE
2. (e)
B R LE
(a) 2AgNO3(aq) + Zn(s) → 2Ag(s) + Zn(NO3)2(aq)

E
ŽA N
NJ
E O A
OG
(b) 2FeCl3(aq) + Zn(s) → 2FeCl2(aq) + ZnCl2(aq)

LJ N D
I D NO O a
3.
JE N lf
IJE UM IZ
(A) Da, prema razlici standardnih elektrodnih (c) CuSO4(aq) + Zn(s) → Cu(s) + ZnSO4(aq)
ZA
D A
LE ©
potencijala.
E
(d) 2HCl(aq) + Zn(s) → H2(g) + ZnCl2(aq)

NJ
(B) Aluminij se otapa, a izlučuje bakar.

VA JE
(e) H2SO4(aq) + Zn(s) → H2(g) + ZnSO4(aq)

2Al(s) + 3Cu2+(aq) → 2Al3+(aq) + 3Cu(s)
JE
JE ŽA N
N
(f) 2H2SO4(konc.) + Zn(s) → SO2(g) + ZnSO4(aq)

AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
+ 2H2O(l)
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
6. 12.
V J E
(A) Cu(s) + Ag+(aq) → Cu2+(aq) + Ag(s) A. Olovova elektroda je negativna elektroda
JE
JE ŽA N
AN
(anoda), a srebrova elektroda je pozitivna
OG
EN O A
(B) Na površini bakrene žice izlučuje se elementarno
LJ N D
elektroda (katoda).
BR
I D NO O a
srebro, a otopina postaje modro obojena.
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
B. A(−): Pb(s) → Pb2+(aq) + 2e−
(C) Zbog razlike u vrijednostima redukcijskog
E
elektrodnog potencijala bakar se oksidira, K(+): 2Ag+(aq) + 2e− → 2Ag(s)

E
a ioni Ag+ se reduciraju.

NJ
C. Pb(s)|Pb2+(aq)||Ag+(aq)|Ag(s)
B R LE
(D) Uroni li se bakrena žica u otopinu cinkova
D. Eꝋ = 0,93 V
sulfata, ne dolazi do taloženja elementarnog
OG
cinka na površini bakrene pločice. Cink je jači
JE N lf
reducens od bakra, stoga ne dolazi do redukcije
ZA
13. Eꝋ = 1,36 V
A
LE ©
cinkovih iona iz otopine.
14. IV −II
AN D
JE
III I III −II −III I
7. A. 2MnO2(s) + 2NH4+(aq) + 2e− → Mn2O3(s) + 2NH3(aq)
JE
Ž N
AN
(a) 2Cr(s) + 3Fe2+(aq) → 2Cr3+(aq) + 3Fe(s)
EN O A
−II
OG
LJ N D
AV
+ H2O(l)
I D NO O a
BR
(b) Pb(s) + Cu (aq) → Cu(s) + Pb (aq)
2+ 2+
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
B. manganov(IV) oksid, amonijev ion,
(c) Au3+(aq) + 3Ag(s) → Au(s) + 3Ag+(aq)
LE ©
JE
manganov(III) oksid, amonijak, voda
VA JE
JE
JE ŽA N
C. manganov(IV) oksid reducirao se u
AN D
N
8. (c)
EN O A
manganov(III) oksid
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
9.
BR
15.
LE ©
(a) nema reakcije

ZA
A. Pb(s) + SO42‒(aq) → PbSO4(s) + 2e‒

AN D
(b) nema reakcije

PbO2(s) + SO42‒(aq) + 4H+(aq) + 2e‒ → PbSO4(s)
(c) nema reakcije, nastaje zaštitni sloj netopljivog
JE
+ 2H2O(l)
OG
PbSO4, ali se otapa u vrućoj konc. otopini
Ž N
BR
(> 80 %) B. prva reakcija je reakcija oksidacije, a druga je
EN O A
A
reakcija redukcije
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
C. Pb(s) – ploča je anoda
A
10.
LE ©
JE
A. anoda(−): Zn, katoda(+): Pb
VA JE
16. Eꝋ = 2,05 V; W = 396,7 kJ

JE
AN D
JE ŽA N
B. anoda(−): Zn(s) → Zn2+(aq) + 2e−

N
EN O A
LJ N D
katoda(+): Pb2+(aq) + 2e− → Pb(s)

I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
C. Zn(s)|Zn2+(aq)||Pb2+(aq)|Pb(s)
ZA
D. Eꝋ = 1,107 V
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
11.
E O A
OG
A. Fe(s)|Fe2+(aq)||Ag+(aq)|Ag(s)
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
B. Al(s) → Al3+(aq) + 3e−

ZA
D A
LE ©
C. 2Ag+(aq) + Zn(s) → 2Ag(s) + Zn2+(aq)

NJ
D. Eꝋ = (–0,44V) – (–1,66V) = 1,22V

VA JE
JE
JE ŽA N
E. Elektroni se gibaju od anode prema katodi.

N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
17. ΔrGꝋ = ‒984,3 kJ mol‒1 18. ΔrGꝋ = 2,53 × 103 kJ mol‒1
V J E
JE
JE ŽA N
e–
AN
OG
EN O A
19. Eꝋ = 3,17 V
LJ N D
BR
I D NO O a
Al Fe
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
Al2O3 Fe2O3
E
E
NJ
B R LE OH–
OG
OH¯ ioni
e– e–
JE N lf
prenose
ZA
A
naboj kroz Fe Fe O
LE ©
OH– Al2O3 Al OH–
otopinu 2 3
AN D
JE
JE
Ž N
Aluminij otpušta Fe2O3 prima
AN
EN O A
OG
(gubi) elektrone, elektrone,
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
oksidira se i reducira se
I J E U M IZ
ZA
A
stvara Al2O3 u Fe(s)
LE ©
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
LJ N D
Elektroliza i Faradayevi zakoni

I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
ZA
1. 4. m(Ag) = 19,5 g
AN D
A. elektroliza taljevine natrijeva klorida: produkti

su natrij i klor 5. (b)
JE
OG
Ž N
K(−): 2Na (aq) + 2e → 2Na(s)
+ −
BR
EN O A
6. V(O2) = 1,95 dm3 i V(H2) = 3,19 dm3
A
A(+): 2Cl−(aq) → Cl2(g) + 2e−
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
B. elektroliza vodene otopine natrijeva klorida:
A
7. m(Ba) = 0,64 g
LE ©
produkti su vodik i klor, a u prostoru oko katode
JE
VA JE
natrijeva lužina
JE
AN D
JE ŽA N
8. m(Pb) = 0,095 g, m(PbO2) = 0,11 g

K(−): 2H2O(l) + 2e− → H2(g) + 2OH−(aq)
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
A(+): 2Cl−(aq) → Cl2(g) + 2e−

OG
J E N lf
9. t = 22,5 min
I J E U M IZ
AN D © A
BR
ZA
2. 10. V(Cl2) = 487 L

VA JE
K(−): Cu2+(aq) + 2e−→ Cu(s)

B R LE
E
ŽA N
NJ
A(+): 2Cl−(aq) → Cl2(g) + 2e− 11. I = 0,298 A; m(Ni) = 0,0272 g

E O A
OG
LJ N D
Izlučuje se jod prema reakciji:

I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
Cl2(g) + 2I−(aq) → I2(g) + 2Cl−(aq); 12. Q = 5194 C

ZA
D A
ljubičasta mrlja na škrobnom papiru od spoja

LE ©
E
NJ
joda sa škrobom 13. (A) 0,14 F; (B) 0,121 F; (C) 0,10 F

VA JE
JE
JE ŽA N
3. 14. t = 2,3 h
N
AN
EN O A
katoda (−): K (l) + e → K(s)

−
LJ N D
+
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
anoda (+): 4OH−(l) → O2(g) + 2H2O(l) + 4e− 15. Au(III)

A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Rješenja:
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
Alkoholi
ZA
AN D © A
E
E
1. 4.
NJ
a)
B R LE b)
OH a) butan-2,3-diol
OG
H3C b) propan-1-ol
CH3 CH
JE N lf
H3C C HC H2C CH2 c) 2-metilfenol
ZA
A
LE ©
HO CH3 CH2 CH2
5.
AN D
JE
tercijarni sekundarni H3C CH2 CH2 CH2 CH2 OH pentan-1-ol
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
OH
LJ N D
AV
c) HO
I D NO O a
CH2 CH2 OH
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
CH2 CH2 CH2 H3C CH2 CH2 CH CH3 pentan-2-ol
LE ©
JE
VA JE
primarni OH
JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
H3C CH2 CH CH2 CH3 pentan-3-ol

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
2. CH3
A
BR
LE ©
a) H3C OH b) H3C CH3

ZA
H3C CH2 CH CH2 OH 2-metilbutan-1-ol

CH HC C CH2
AN D
HO CH3 HO CH2 CH
H3C CH CH2 CH2 OH
JE
3
OG
Ž N
CH3 3-metilbutan-1-ol
BR
c) CH2 CH2 CH3
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
H3C CH2 O CH3
JE N lf
I J E U M IZ
A
H3C CH2 C CH3
LE ©
JE
CH3 OH
VA JE
d)
OH 2-metilbutan-2-ol
JE
AN D
JE ŽA N
H2C CH CH2
N
EN O A
CH CH
LJ N D
CH3 H3C CH CH CH3

I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
H2C CH2
AN D © A
BR
CH2 CH3 OH 3-metilbutan-2-ol

ZA
e) H3C CH2 CH2 CH2 CH3

VA JE
B R LE
E
ŽA N
H3C C CH2 OH
NJ
CH2 CH2 O CH3

E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
CH3 2,2-dimetilpropan-1-ol
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
3.
LE ©
H3C O CH2 CH2 CH2 CH3 metil-butil eter

E
NJ
a) 4-ciklopentil-2-metilheksan-3-ol
VA JE
b) 2,3-dietilfenol H3C CH2 O CH2 CH2 CH3 etil-propil eter

JE
JE ŽA N
N
AN
c) 4-hidroksifenol
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
d) dipropileter
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
6. 12. 2-izopropil-5-metilcikloheksan-1-ol
V J E
a) 2C2H5OH + 2Na → 2C2H5O‒Na + H2
JE
JE ŽA N
AN
OG
natrijev etoksid + vodik
EN O A
13. kovalentna veza
LJ N D
BR
I D NO O a
b) 2CH3OH + 2K → 2CH3O K + H2
JE N lf
‒ 
I J E U M IZ
ZA
H3C CH2
AN D © A
kalijev metoksid + vodik δ+
O H
E
2δ– vodikova veza

3 H
E
c) CH3OH + O2 → CO2 + 2H2O

NJ
2
B R LE 2δ– O
d) C4H9OH + 6O2 → 4CO2 + 5H2O
H
OG
δ+
JE N lf
7. w(C, C2H6O2) = 38,7 %, w(H, C2H6O2) =
ZA
A
14. 3CH2=CH2 + 2KMnO4 + 4H2O → 3CH2(OH)CH2OH +
LE ©
9,7 %, w(C, C2H6O2) = 51,6 %
2MnO2 + 2KOH
AN D
JE
8. m(NaOCH3) = 11,89 g
JE
Ž N
15. OH
AN
EN O A
OG
LJ N D
H3C C
AV
I D NO O a
9. V(CH3OH) = 2 L
BR
O
JE N lf
CH
I J E U M IZ
ZA
A
LE ©
JE
10. C
VA JE
HC CH
JE
JE ŽA N
AN D
N
H3C CH2 + H Br H3C CH2 + Br –

EN O A
HC CH
LJ N D
I D NO O a
OH C
JE N lf
OH
+
IJE UM IZ
OG
2
A
BR
etanol bromovodik CH
LE ©
ZA
H3C CH3
H3C CH2 H3C CH2
AN D
Br + –
+ H2O 16.
OH+2 Br
JE
A. V = 30 cm3
OG
brometan
Ž N
BR
A. tl = -12 °C
EN O A
A
11.
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
CH3 B. Ne
JE N lf
CH3
I J E U M IZ
A
CH2 HC + H Cl CH2 HC
LE ©
JE
VA JE
H3C OH OH+2 17. V(votka) = 900 mL

H3C
JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
18. m(etanol) = 7 kg
LJ N D
H3C
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
CH2 CH+ + Cl– + H2O

AN D © A
BR
19.
ZA
CH3
m(osoba) / kg 60 70 80 100
VA JE
B R LE
m(metanol) / g 60 70 80 90
E
ŽA N
NJ
E O A
H3C Cl
OG
V(metanol) / mL 47,52 55,44 63,36 79,20

H3C
LJ N D
I D NO O a
CH2 CH+
JE N lf
IJE UM IZ
+ Cl– CH2 HC
ZA
D A
CH3 20. CH3CH2OH + K2Cr2O7 + 4H2SO4 → CH3CHO +

LE ©
CH3
E
NJ
2-klorbutan Cr2(SO4)3 + 7H2O + K2SO4

VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Fenoli
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
1. 6. Fenol ili hidroksibenzen je pri sobnoj
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
OH temperaturi bezbojna čvrsta tvar. Razrijeđenu
ZA
AN D © A
vodenu otopinu fenola nazivamo karbolna
OH OH C
E
kiselina, a tijekom povijesti koristila se kao

HC CH
E
C sredstvo za dezinfekciju.
NJ
C CH3
HC B R LE
C HC CH HC CH
C 7. Fenoli imaju viša vrelišta od alkohola zbog
OG
HC CH HC C
CH3 postojanja jačih vodikovih veza među
CH CH3
JE N lf
CH
molekulama fenola. Jače vodikove veze među
ZA
A
LE ©
2-metilfenol 3-metilfenol 4-metilfenol molekulama fenola posljedica su polarnije veze
između atoma vodika i kisika u hidroksilnoj
AN D
skupini.
JE
2. a) 3-hidroksifenol b) 3-etilfenol
JE
Ž N
AN
EN O A
OG
8. Fenoli su jače kiseline od alkohola zbog
3. a) fenol b) 4-etil-2-metilfenol
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
polarnije veze vodik-kisik kod fenola u odnosu
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
na alkohole.
LE ©
4.
JE
VA JE
OH OH OH
JE
JE ŽA N
9.
AN D
N
EN O A
C CH2 C C OH OH
LJ N D
OH Cl
I D NO O a
HC C CH3 HC C HC C
JE N lf
IJE UM IZ
OG
Br Br
A
BR
HC C
LE ©
HC CH HC CH
+ 3Br Br + 3 HBr
ZA
CH CH3 CH CH
AN D
JE
5. OH O– K+ Br
OG
Ž N
BR
2,4,6-tribromfenol
EN O A
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
+ KOH
I J E U M IZ
+ H2O
A
10. w(O, C6H6O2) = 29,06 %
LE ©
JE
VA JE
kalijev fenoksid
JE
AN D
JE ŽA N
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
Eteri
AN D © A
BR
ZA
1. b) CH2 CH2 CH3

VA JE
H3C CH2 O
B R LE
a) metoksimetan ili dimetil eter

E
ŽA N
NJ
E O A
c)
OG
b) metoksipropan ili metil-propil eter O

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
c) metoksibenzen ili fenil-metil eter

ZA
D A
LE ©
E
NJ
2. a) etil-metil eter; b) etil-fenil-eter

VA JE
4. CH3I + NaOCH3 → CH3OCH3 + NaI

JE
JE ŽA N
N
3.
AN
EN O A
5. Eteri su bezbojne lako hlapljive tekućine.

LJ N D
I D NO O a
BR
a) CH2 O CH2
JE N lf
Ne miješaju se s vodom jer su molekule etera

IJE UM IZ
H3C CH2 CH2 CH3

A
znatno manje polarne od molekula vode.

ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
6. Vrelište etera puno je niže od vrelišta alkohola i 10.
V J E
vode zbog nepostojanja vodikovih veza među
JE
A. C2H6O
JE ŽA N
AN
molekulama etera.
OG
EN O A
B. H3C O H3C CH2
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
7. Eteri su slabo reaktivni jer ne sadrže hidroksilnu CH3 OH
AN D © A
skupinu. Oni ne reagiraju s natrijem ili kalijem dimetil eter metanol
E
niti s njihovim hidroksidima.

E
NJ
8.
B R LE 11. C2H5OCH3 + HCl → C2H5OH + CH3Cl
OG
H3C O etanol klormetan
H3C CH2 + Na+ O– CH3 + Na+ I–
JE N lf
CH2 CH3
ZA
A
I 12. C3H7Cl + C3H7ONa → C3H7OC3H7 + NaCl
LE ©
AN D
JE
9. 13. N(H2O)=1,45 × 1023
JE
Ž N
H3C
AN
EN O A
OG
H3C O 14. Molekule etera međusobno se ne povezuju
LJ N D
AV
CH3 + H Cl OH + H3C Cl
I D NO O a
CH2
BR
CH2
JE N lf
vodikovim vezama, dok se molekule alkohola
I J E U M IZ
ZA
A
povezuju, pa su vrelišta alkohola viša u odnosu
LE ©
JE
VA JE
na vrelišta etera jednakih molekulskih formula.

JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
Aldehidi i ketoni
IJE UM IZ
OG
A
BR
LE ©
ZA
1. 5.
AN D
H3C CH2 O sažeta molekulska naziv
JE
H3C C strukturna formula spoja
OG
CH2
Ž N
formula
BR
skupina
EN O A
H C CH CH3
A
spojeva
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
H 3C
I J E U M IZ
O O
A
C3H6O
LE ©
JE
H3C CH2 OH O CH3 C
VA JE
propanon
JE
AN D
JE ŽA N
CH2 HC H3C C CH3 keton

N
EN O A
LJ N D
C O
I D NO O a
C O H
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
H H C5H10O
C CH2
ZA
pentanal
H3C CH2 O O O CH2 CH2
VA JE
aldehid
B R LE
C C CH3
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
O CH3 HO
LJ N D
I D NO O a
C5H10O
JE N lf
IJE UM IZ
CH2 CH2
ZA
D A
LE ©
pentan-1-ol
E
2. a) cikloheksanon b) 4-metilheksan-2-on CH2 CH2

NJ
primarni
c) 2,3-dimetilpentanal d) 3,4-dimetilheksan-2-on CH3 alkohol
VA JE
JE
JE ŽA N
H3C CH2 O
N
AN
C5H10O
EN O A
3. a) etanal b) metanal c) propanon

LJ N D
CH2 C
I D NO O a
BR
pentan-2-on
JE N lf
IJE UM IZ
4. ketoni CH3 keton

A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
6. O
V J E
a) CH3CH2CH2OH + O2 → CH3CH2CHO + H2O
JE
JE ŽA N
H3C C
AN
OG
EN O A
b) CH3CHOHCH3 + O2 → CH3COCH3 + H2O
CH2 CH3 butan-2-on
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
AN D © A
7.
E
a) CH2O + O2 → CO2 + H2O 11. w(C) = 66,6 %, w (H) = 11,1 %, w (O) = 22,22 %
E
NJ
b) C3H6O + 4O2 → 3CO2 + 3H2O

B R LE 12. V(CO) = 11,59 L
5
OG
c) C2H4O + O2 → 2CO2 + 2H2O
2
JE N lf
13. etanol – alkohol, kalijev bikromat – sol, sulfatna
ZA
A
kiselina – projekcijska
Fischerova kiselina, etanal
formula– aldehid, kromov(III)
LE ©
8. tt(otopina) = -0,52 °C; tv(otopina) = 100,14 °C sulfat – sol, voda – oksid, kalijev sulfat – sol
D-glukoza
AN D
JE
9.
JE
Ž N
14. 1
O O
AN
CHO
EN O A
OG
LJ N D
AV
2 H 6.CH
I D NO O a
C + 2Cu2+ + 4OH– C + Cu2O + 2 H2O
BR
H3C H3C H OH 6.
JE N lf
I J E U M IZ
5.
ZA
A
OH 3 CH 2 OH
H HO H H 5.
LE ©
+ H
JE
OH O
VA JE
4 4. H H
H OH OH H C 4.
JE
JE ŽA N
HO
AN D
5 1.
N
10. HO H
EN O A
H OH 3. 2. HO
LJ N D
I D NO O a
H 6 H OH 3.
JE N lf
IJE UM IZ
OG
CH 2 OH H
A
BR
C CH2
LE ©
ZA
O CH2 CH3 butanal 15. Aldehidi i ketoni polarni su spojevi zbog

elektronegativnog atoma kisika koji na
AN D
H CH3 karbonilnoj skupini stvara parcijalni (djelomični)
JE
negativan naboj. Zbog polarnosti karbonilne
OG
C HC
Ž N
skupine molekule aldehida i ketona stvaraju
BR
EN O A
vodikove veze s vodom. Vodikova se veza stvara
A
O CH3 2-metilpropanal
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
između atoma kisikaformula
karbonilne skupine i atoma
JE N lf
I J E U M IZ
Fischerova projekcijska
A
vodika u molekuli vode.
LE ©
D-fruktoza
JE
VA JE
JE
AN D
JE ŽA N
Karboksilne kiseline
N
1 CH 2 OH
EN O A
LJ N D
I D NO O a
2 O
OG
J E N lf
6.
I J E U M IZ
3 CH 2 OH
AN D © A
BR
1. e) O
HO OHH H
f) H2C CH2OH
CH2 O
2. + 6.
ZA
H
H3C CH2 CH3 4 5.
H H C
OCH
a) b) H OH H
3.
VA JE
CH2 H3C HC 5 CH3 OH

4.
CH 2 OH
5.
H OH H3C HC H
B R LE
E
ŽA N
1. 4.
NJ
HO C CH2
E O A
6 CH OH OH HC O
OG
2 OH
LJ N D
I D NO O a
O HO C CH3
JE N lf
HO
IJE UM IZ
ZA
D A
LE ©
O
E
2.
NJ
CH2 CH3
a) benzen karboksilna kiselina
VA JE
H2C
JE
JE ŽA N
c) d) HO O b) 2-hidroksibenzen karboksilna kiselina

N
CH OH
AN
EN O A
c) ciklopentanska kiselina
LJ N D
C C
I D NO O a
BR
HO C
JE N lf
IJE UM IZ
d) 4-etil-2,5-dimetilheptanska kiselina
A
O OH
ED ©
O
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
AN D
3.
V J E
a)
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
O 2-hidroksi-
LJ N D
BR
I D NO O a
C3H6O3 propanska
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
kiselina
AN D © A
OH
E
NH2
E
NJ
B R LE
2-aminopropanska kiselina
OG
etanska
JE N lf
C2H4O2
b) dikiselina
ZA
A
LE ©
O
AN D
JE
HO OH
JE
Ž N
AN
EN O A
NH2
OG
6. m(CH3COOH) = 1,36 g
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
A
2-amino-3-hidroksipropanska kiselina
LE ©
7. mliječna kiselina
JE
VA JE
JE
JE ŽA N
AN D
4.
N
8. pH = 2,7
EN O A
LJ N D
I D NO O a
1
JE N lf
a) CH3CH2CH2CH2OH + O2 → CH3CH2CH2CHO + H2O

IJE UM IZ
OG
2
A
9.
BR
LE ©
1 CO + H2 → CH3OH
ZA
CH3CH2CH2CHO + O2 → CH3CH2CH2COOH
2 1
AN D
CH3OH + O2 → HCOH
1 2
b) CH3CH2CH2OHCH3 + O2 → CH3CH2COCH3 + H2O
JE
2 1
OG
Ž N
Butansku kiselinu moguće je prirediti HCOH + O2 → HCOOH
BR
EN O A
A
oksidacijom butan-1-ola.
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
10.
A
LE ©
5.
JE
VA JE
model molekulska naziv spoja

JE
AN D
JE ŽA N
N
formula prema IUPAC-u

EN O A
LJ N D
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
BR
propanska
ZA
C3H6CO2
kiselina
VA JE
B R LE
E
ŽA N
NJ
E O A
OG
LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
2-hidroksi-
LE ©
1,3,5-pentantri-
E
C6H8O7
NJ
karboksilna
kiselina
VA JE
JE
JE ŽA N
N
AN
EN O A
LJ N D
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
A
ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
JE Ž
JE N l
A
EN O
IJE UM I
LJ N
LE ©
I D NO O
Esteri
AN D
V J E
JE
JE ŽA N
AN
OG
EN O A
1. O
LJ N D
BR
I D NO O a
JE N lf
I J E U M IZ
ZA
a) metil-metanoat b) izopropil-metanoat HC
AN D © A
c) etil-butanoat d) etil-pentanoat
E
e) izopropil-metanoat O CH2
E
e) pentil-etanoat
NJ
CH CH3
B R LE
H3C
OG
2.
O
JE N lf
a) b) O H3C
ZA
A
LE ©
CH O H3C C O
f) metil-2-metilpropanoat CH C
CH2 CH2
AN D
JE
CH2 CH2 H 3C O CH3
JE
Ž N
H3C CH2 H3C
AN
EN O A
OG
4.
LJ N D
AV
I D NO O a
BR
a) C2H5OH + C2H5COOH → C2H5COOC2H5 + H2O
JE N lf
I J E U M IZ
c) H
ZA
A
b) C4H9OH + HCOOH → HCOOC4H9 + H2O
LE ©
JE
O C
VA JE
c) CH3OH + C3H7COOH → C3H7COOCH3 + H2O

JE
JE ŽA N
AN D
N
EN O A
d) C2H5OH + HCOOH → HCOOC2H5 + H2O

LJ N D
I D NO O a
JE N lf
IJE UM IZ
OG
A
BR
5.
LE ©
ZA
H3C O O
AN D
3. H3C O H3C C
CH2 C
JE
a) etil-propanoat CH2 C O CH2
OG
O CH2
Ž N
BR
O CH3
EN O A
CH3 CH3
A
ZA
LJ N D
AV
I D NO O a
metil-propanoat etil-etanoat
JE N lf
I J E U M IZ
O
A
LE ©
JE
H3C C O
VA JE
JE
O CH2
AN D
JE ŽA N
b) propil-etanoat HC
N
EN O A
CH2
LJ N D
O CH2
I D NO O a
OG
J E N lf
I J E U M IZ
AN D © A
H3C
BR
CH
ZA
O H3C
VA JE
HC
propil-metanoat
B R LE
E
ŽA N
NJ
O CH2
E O A
OG
c) butil-metanoat
LJ N D
I D NO O a
CH2 CH2 6. η = 45 %
JE N lf
IJE UM IZ
ZA
D A
CH3
LE ©
E
NJ
7.
CH3
VA JE
A. pentanol
JE
H2C O
JE ŽA N
B. m(C3H7COOH) = 2,64 g
N
d) metil-butanoat
AN
EN O A
CH2 C
LJ N D
C. m(C3H7COOC5H11) = 22,12 g
I D NO O a
BR
JE N lf
IJE UM IZ
O CH3
A
D. N(H2O) = 8,43 × 1022

ED ©
JE

JE
AN
GL
N
AN
VA
BR LE © NJ E
AN D A E
JE N lf
I D NO O a OG
IJE UM IZ ZA
1.
c)
a)
LJ N D BR LE ©
E O A
H3C
H3C
AN D A
Amidi
NJ ŽA N
E VA JE JE N lf
HC
I D NO O a
CH2
CH2
NJ O
N
E
CH2
IJE UM IZ
LJ N D
C
CH2
EN O A
OG
ZA
O
CH3
JE ŽA N
NH
VA JE B R LE
N JE
AN D © A
JE N lf
CH2
CH3
I D NO O a
b) H3C
I J E U M IZ
LJ N D
CH
OG
ZA EN O A
CH
B R LE JE ŽA N
V J
C
AN AN D © A AN E
O
VA JE J E N lf JE
N
NH2
JE I D NO O a
I J E U M IZ
3.
LJ N D OG
EN O A ZA
B. A.
JE ŽA N BR LE ©
VA JE AN D
N A
N
JE JE N lf
I D NO O a
2. m(urea) = 4 g
A w(N) = 22,95 %
OG
I J E U M IZ ZA
LJ N D
OH
BR LE ©
O
GL EN O A AN D
A
AN A AN JE
JE N lf I D NO O
JE IJE UM I
I D NO O a LJ N
IJE UM IZ EN O
LJ N D OG JE Ž
EN O A ZA
JE ŽA N BR LE ©
VA JE AN D
N JE N lf
A
JE
I D NO O a
Kemija organskih spojeva
I J E U M IZ
OG
ZA
LJ N D
127
EN O A BR LE ©
JE Ž N
AV AN D A
A JE JE N lf
BR LE © NJ E
AN D A E
JE N lf
I D NO O a OG
IJE UM IZ ZA
LJ N D BR LE ©
E O A AN D
NJ
E
ŽA N
JE N lf
A
VA JE
NJ I D NO O a
E IJE UM IZ
LJ N D OG
EN O A ZA
JE ŽA N B R LE
VA JE
N JE
AN D © A
JE N lf
I D NO O a
I J E U M IZ
ZA
OG LJ N D
EN O A
B R LE JE ŽA N
VA JE J E N lf JE
N JE I D NO O a
I J E U M IZ
LJ N D OG
EN O A ZA
JE ŽA N BR LE ©
VA JE AN D
N JE N lf
A
JE
I D NO O a OG
I J E U M IZ ZA
LJ N D BR LE ©
GL EN O A AN D
A
AN A AN JE
JE N lf I D NO O
JE IJE UM I
I D NO O a LJ N
IJE UM IZ EN O
LJ N D OG JE Ž
EN O A ZA
JE ŽA N BR LE ©
VA JE AN D
N JE N lf
A
JE
I D NO O a OG
I J E U M IZ ZA
LJ N D BR LE ©
EN O A
JE Ž N
AV AN D A
A JE JE N lf

Kemija 3 GIM-ZBIRKA

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kemija 3 GIM-ZBIRKA

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BR LE © NJ E

mr. sc. Daniela Novoselić

Urednica za Prirodu, Biologiju i Kemiju

Igor Bojan Vilagoš

Zbirka zadataka za treći razred gimnazije

pojmova i zakonitosti kemije.

Sve zadatke iz ove zbirke rješavajte u svojim bilježnicama.

Vrijednost konstante ravnoteže 10 Kako pristupamo određivanju oksidacijskog

Jednadžbe oksidacije i redukcije 56

Galvanski članci i elektrokemijski

Kiseline, Elektroliza i Faradayevi zakoni 68

Jakost kiselina i baza 25

Reakcije dobivanja soli 37

Topljivost soli 42 Fenoli 84

Hidroliza soli 46 Eteri 88

Puferske otopine 48 Aldehidi i ketoni 93

Iskorištenje (η) 49 Karboksilne kiseline 98

Rješenja 110 Esteri 103

Značajke kemijske ravnoteže

Reakcija ne prestaje kada se uspostavlja ravnoteža, samo nema mjerljivih promjena

koncentracija reaktanata i produkata.

brzina napredne reakcije

brzina povratne reakcije

ravnoteže označava se s Kc i naziva koncentracijska konstanta ravnoteže.

konstanta ravnoteže označava se s Kp i naziva tlačna konstanta ravnoteže.

nazivamo homogenom ravnotežom.

[PCl5] = 0,010 mol dm-3

2H2S(g) ⇌ 2H2(g) + S2(g) [PCl3] = 0,15 mol dm-3

Kp = Na temelju zadane jednadžbe kemijske reakcije napišemo izraz za

Zatim uvrstimo zadane vrijednosti koncentracija tvari u ravnoteži:

0, 15moldm−3  × 0, 37 moldm−3 

Vrijednost konstante ravnoteže za reakciju iznosi 5,55 mol dm-3.

8 Kemija3 zbirka zadataka

[N2O4] = 0,0750 mol dm-3

Vrijednosti uvrstimo u izraz za konstantu ravnoteže.

Vrijednost konstante ravnoteže za reakciju iznosi 0,13 mol dm-3.

CaCO3(s) ⇌ CaO(s) + CO2(g)

tlaku ugljikova dioksida.

Vrijednost konstante ravnoteže

Za reakciju čija je K ≫ 1, ravnoteža je

reaktanti produkti Za reakciju čija je K ≪ 1, ravnoteža je

pomaknuta ulijevo, u smjeru reaktanata.

10 Kemija3 zbirka zadataka

smjese ili dovođenje reaktanata u reakcijsku smjesu)

promjena tlaka reaktanata i produkata u plinovitom stanju

Vrijednost konstante ravnoteže može se promijeniti samo promjenom temperature.

Objasnite kako će na ravnotežu reakcije utjecati promjena sljedećih uvjeta:

2SO2(g) + O2(g) ⇌ 2SO3(g); ∆rHꝋ = ‒197,78 kJ mol‒1

C. Povećanje koncentracije O2, nakon što je uspostavljena ravnoteža.

ravnotežu prema reaktantima. Smanjit će se konstanta ravnoteže.

D. Smanjenjem koncentracije sumporova(VI) oksida ravnoteža se pomiče prema produktima.

3. Za povratnu reakciju vrijedi tvrdnja:

(b) Koncentracija reaktanta najveća je na početku reakcije.

(c) U stanju ravnoteže koncentracije reaktanata i produkata su jednake.

(d) Sve su tvrdnje točne.

(c) HCl(g) ⇌ ½ H2(g) + ½ Cl2(g)

5. Napišite izraze za tlačnu konstantu ravnoteže Kp za svaku od navedenih reakcija.

(a) SO2(g) + NO2(g) ⇌ SO3(g) + NO(g)

(b) N2(g) + 3H2(g) ⇌ 2NH3(g)

(c) CaCO3(s) ⇌ CaO(s) + CO2(g)

(d) CH4(g) + 2O2(g) ⇌ CO2(g) + 2H2O(l)

6. Napišite dimenziju koncentracijske konstante ravnoteže za reakciju A + 2B ⇌ 2C.

12 Kemija3 zbirka zadataka

0, 15moldm−3  × 0, 37 moldm−3 