Turkiye Klinikleri J Fam Med-Special Topics 2018;9(3):213-9

DERLEME

Kişilik Bozuklukları

Seçil ARICA,a ÖZET Aile hekimliği disiplini ve uzmanlığı, hastaya kişi merkezli bütüncül yaklaşım gereksinimi
Mehmet Ziya GENÇERb sonucu doğmuştur. Sosyal ve psikolojik değişkenler de sağlık ve hastalık için önemli belirleyici fak-
törlerdir. Dolayısıyla aile hekimlerinin toplumda oldukça yaygın olarak görülen kişilik bozukluk-
larına kayıtsız kalması düşünülemez. Bu sebepten aile hekimlerinin, koruyucu ve tedavi edici
a
Aile Hekimliği AD, hekimlik kapsamında, farklı kişilik bozuklukları olan bireyler ile kuracağı hasta-hekim ilişkisinde
Sağlık Bilimleri Üniversitesi izlemesi gereken temel yaklaşım yöntemi, hastaların kişilik bozukluğu türüne göre farklı özellik-
Okmeydanı Eğitim ve ler gösterebilirken, hastaların aktif bir şekilde dinlenmesi, hasta-hekim arasında ki güven ve işbir-
Araştırma Hastanesi, liği duygusunun tesis edilmesi, hekimin sınırlarını belirlemesi, gerektiği hallerde hastanın
İstanbul yakınlarıyla işbirliği kurması oldukça önemlidir.
b
Ankara Halk Sağlığı Kurumu,
Çankaya 2 Nolu Aile Sağlığı Merkezi, Anahtar Kelimeler: Kişilik bozuklukları; aile hekimliği; doktor hasta ilişkileri
Ankara

Geliş Tarihi/Received: 10.08.2017
Kabul Tarihi/Accepted: 04.04.2018
Yazışma Adresi/Correspondence:
Seçil ARICA
Sağlık Bilimleri Üniversitesi
Okmeydanı Eğitim ve
Araştırma Hastanesi,
Aile Hekimliği AD,
İstanbul, TÜRKİYE
drsecilarica@gmail.com
ABSTRACT Discipline and specialty of family medicine emerged as a consequence of the necessity
in patient centred integrated approach. Social and psychological variables are determinant signifi-
cant factors for health and diseases. Therefore, it is inconceivable for physicians to be unconcerned
with the personality disorders seen commonly in society . For that reason,while basic approach
method that primary care pyhsicians should follow within the scope of preventive remedial med-
icine and in their relationships with the patients who have different personality disorders may dif-
fer from one another according to the type of disorder, it is very essential for patients to get rest
regularly, for both parties to develop trust and cooperation and for doctor to set the lines and get
in touch with the patient's relatives when needed.
Keywords: Personality disorders; family practice; physician-patient relations

işilik bozuklukları, pek çok bağlamda sergilenen ve bireyin kültürü tarafın-

Copyright © 2018 by Türkiye Klinikleri
dan kabul edilen davranışlardan belirgin şekilde sapma gösteren, sürekli
uyumsuz davranış, biliş ve iç deneyim kalıpları ile karakterize edilen bir
ruhsal bozukluk sınıfıdır.1
Kişilik bozuklukları genellikle ergenlik yada genç erişkinlik döneminde başlar
ve zamanla kalıcı olur. Esneklikten yoksun bir nitelik kazanan kişilik bozukluğu
bulunan bireyler, zamanla çevresiyle ilişkilerinde zorlanmaya başlarlar. Bu bireyler
topluma uyum sağlayamaz hatta zaman zaman toplum düzenini bozucu niteliklerde
davranışlarda bulunabilir, bazen de toplum tarafından dışlanır.
DSM-5’de kişilik bozukluklarını üç ana grup içerisinde sınıflandırmıştır. A, B
ve C kümelerinden oluşan bu gruplandırmada. A kümesin içinde özellikle tuhaf ve
gayri tabii kişilikler olarak Paranoid, şizoid ve şizotipal kişilik bozuklukları bulu-
nurken B kümesinde bulunan antisosyal, sınırda (borderline), histriyonik ve narsi-

213
Seçil ARICA ve ark.
sistik kişik bozuklukları daha çok dramatik, duygusal
yada düzensiz kişilik bozuklukları olarak göze çarpmak-
tadır. C kümesinde bulunan kişilik bozuklukları ise en-
dişe ve korkunun ön planda olduğu nevrotik özellikler
gösteren kişilik bozuklukları olarak nitelendirebileceği-
miz çekingen, bağımlı ve obsesif kompülsüf kişilik bo-
zukluklarıdır.
Ekonomik sebepler, sosyal çevreden dışlanma, çev-
reyle iletişim için gerekli olan egemen toplumun dilini
bilmeme, kültürel farklılıklar, uyum sorunları gibi se-
beplerden ötürü Özellikle azınlık ve mülteci gruplarında
prevalansı görece yüksek olan kişilik bozukluklarında
çeşitli kültürlerden hastaların, zaman zaman, farklı sa-
vunma mekanizmaları geliştirmeleri beklenebilir.2-6
Genel nüfustaki kişilik bozukluklarının yaşam boyu
yaygınlığı yaklaşık olarak %10-13 olarak saptanmıştır.7
Fakat yapılan çalışmalarda, birinci basamak sağlık kuru-
luşlarında, kişilik bozukluklarının yaygınlık oranı %20-
30 düzeyine yükselmektedir.8-10
Kişilik bozuklukları, belirli yönetim stratejileri ge-
rektiren kronik koşullardır. Birinci basamak hekimleri, ki-
şilik bozukluğu bulunan hastalarına yönelik, öncelikli
olarak hekim-hasta ilişkisini sürdürmeye, desteklemeye
ve bir çalışma ittifakı kurmaya odaklanmalıdır. Hedef, has-
tanın doktor ve sağlık sistemi ile etkileşimde bulunma zor-
luğuna rağmen uygun tıbbi bakım alabilmesini
sağlamaktır.11 Birinci basamak sağlık hizmetleri biyopsi-
kososyal yaklaşım ekseninde hastaya yaklaşımı gerektir-
diğinden ötürü hekimler, çeşitli kişilik bozukluklarında
hastaya yaklaşımda farklı yöntemler izlemeli böylelikle
hastaya azami faydayı sağlamayı hedeflemelidir.
A KÜMESİ
A kümesinde uzlaşımcılık ve dışadönüklük boyutu ol-
dukça düşüktür. Paranoid küme yüksek öfke, düşman-
lık, düşük güvenme ve açıksözlülük gösterirken.
Şizoidler sıcaklık, nezaket ve olumlu duygular göster-
mez, Şizotipaller yüksek anksiyete düzeyi, diğerlerinden
farklı olarak fantezi, eylem ve fikirlerin de açıklık gös-
terirler.12
PARANOİD KİŞİLİK BOZUKLUĞU
Temel özelliği başkalarının hareketlerine karşı sürekli
olarak ihtiyatlı, savunmacı, güvensiz ve şüpheci olmala-
rıdır. Güvensizliğin oldukça ön planda olduğu bu kişilik
bozukluğun da hekimin hastasıyla iletişim kurmak için
ek bir çaba sarf etmesi ve biyopsikososyal yaklaşım çer-
çevesinde özveri göstermesi gerekmektedir.
214
Turkiye Klinikleri J Fam Med-Special Topics 2018;9(3):213-9
Paranoid kişilik bozukluğunun (PKB), sürekli ola-
rak bir kuşkuculuk hali ve karşısındaki insanların dav-
ranışlarının, amaçlarının kötü niyetli olduğuna duyulan
inançla belirgindir. Bu bozukluk ergenlik veya erken
erişkinlik dönemlerinde başlar. Paranoid bireyler ço-
ğunlukla, şüphecilikleri ve suçlamalarına artık dayana-
mayan aile üyeleri ve iş arkadaşları tarafından tedaviye
yönlendirilirler. Ancak paranoid bireyler tedaviye gel-
seler bile, psikiyatrik açıdan bir sorunları olmadığı yö-
nündeki inançları genellikle değişmez.13
Kilinik gözlemle paranoid kişilik bozukluğu için ge-
rekli olan sosyokültürel yaklaşım büyük oranda tespit
edilebilir.14 Optimum birinci basamak hekim-hasta iliş-
kisini sürdürebilmek için paranoid kişilik bozukluğu bu-
lunan hastaların endişelerini dillendirmeleri sağlan-
malıdır ki böylelikle hastaların kuşkularının içlerinde
büyümesinin ve belli oranda hekime olan güvensizliğin
önüne geçilebilir. Paranoid kişilik bozukluğu olan bi-
reylerin hekimin tedavisinin kendisine zarar verebile-
ceği gibi kuşkularından ötürü Aile hekimi hastasına
tedavi için birlikte çalışmak istediğini hastalarının his-
settirmelidir. Hastalarının korkularıyla ilgili empati ku-
rulması ve detaylı açıklamalar yapılması hastanın
paronoid düşüncelerinin hekim doktor ilişkisine doğru-
dan meydan okumasının önüne geçecektir. Bu işbirlikçi
yaklaşımla hasta kontrolün kendisinde olduğunu düşü-
nerek tedavide daha uyumlu olabilir.
ŞİZOİD KİŞİLİK BOZUKLUĞU
Temel özelliği, sosyal ilişkilere, yakınlık kurmaya istek-
siz olma ve duygulanım kısıtlılığıdır. Asosyaldirler. Gö-
rülme sıklığı ile ilgili araştırmalar yeterli bir kanaat
oluşturmaktan uzaktır. Çünkü, saha araştırmalarına ka-
tılmak istemeyecekleri gibi klinik başvuruları da çok
azdır. Sosyal ilişkilerden ve yakınlık kurmaktan uzak
durmaya çalışan bu grubun duygulanımları kısıtlıdır.
Asosyal olan bu grupla alakalı görülme sıklığı ve klinik
tedavi süreci ile alakalı veriler oldukça kısıtlı olmakla
birlikte genel popülasyonda görülme sıklığı ile ilgili %0,5
ile %7 arasında değişen çeşitli veriler bulunmaktadır. Ev-
sizlerde görülme sıklığının ise %14’e çıktığıyla ilgili li-
teratüre girmiş çalışmalar mevcuttur.15,16 Öyle ki bu
grupta ki bireyler saha çalışmalarına katılmak isteme-
mekte olup bununla birlikte klinik başvuruları da ol-
dukça seyrektir. Şizoid Kişilik Bozukluğu, A kümesinde
ki diğer iki kişilik bozukluğundan, psikotik benzeri bi-
lişsel / algılama çarpıtmaların yokluğunda sosyal, kişi
lerarası ve duygusal açıkların öne çıkması ile ayırt edi-
lir.17
Seçil ARICA ve ark.
Şizoid Kişilik bozukluğun da birey yoğun duygular
yaşamaz, aile içi dahil olmak üzere sosyalleşmekten ve
sosyal ilişkilerden kaçınır, arkadaşlık kurmakta normal
insanlara nazaran daha isteksizdirler; topluma karşı ya-
bancılaşmışlardır. Bu insanlar birinci derece akrabala-
rıyla yakın arkadaşlık bağı kurabilirler. Şizoid kişilik
bozukluğu bulunan insanlar toplum tarafından, genel-
likle “umursamaz” ya da “soğuk” olarak nitelendirilirler.
Duyguları tekdüzedir, övgü yada eleştiriler karşısında
fazla tepki göstermezler. Genellikle tek başlarına ve
farklı insanlarla asgari düzeyde ilişki kurmalarına sebep
olacak meslekler seçerler. Genellikle sırlarını paylaştık-
ları yakın arkadaşları olmayan bu insanlar için başka in-
sanlarla kuracakları herhangi bir ilişki zahmetlidir.8,19
Hekimler sosyal uyaranlara tipik bir şekilde tepki
vermeyen şizoid kişilik bozukluğu olan hastalarla ilişki
kurmada ve sürdürmede güçlük çekebilirler özellikle
başka bir bireyle ilişki kurmaktan çekinen şizoid kişilik
bozukluğu olan bireylerin sağlık gereksinimleri ile dav-
ranışları göz önünde bulundurularak optimal bir denge
sağlanmalıdır. Hastaya karşı açık ve net açıklamalar ya-
pılarak hastanın gerek sağlıkla gerekse kişisel ve sosyal
meselelerde kendisini aşırı bir şekilde geri çekmesinin,
belli bir düzeyde, önüne geçilebilir.
ŞİZOTİPAL KİŞİLİK BOZUKLUĞU
Alışılmadık, kendine özgü davranışları olan Şizotipal ki-
şilik bozukluğu bulunan hastaların kuşkucu düşünceleri
ve olayların, bazı durumların kendisi ile ilişkili olduğunu
düşünmesine sebep olan özel ve olağandışı anlamlar ba-
rındığına inanmasını sağlayan referans fikirleri vardır.
Şizotipal kişilik bozukluğu görülen insanlarda çevre-
sel,aşırı ayrıntılı, basmakalıp, mecazi konuşma şekli ol-
dukça yaygındır öyle ki fikrini tam olarak beyan
söylemeyen bu insanların bu şekilde konuşma şekli ger-
çeklerle yüzleşmemeye hizmet ederken karşısında ki in-
sanın bir süre sonra yorulması ve kendisini dinlememesi
sonucu hasta açıkça beyan etmediği fikirlerinin karşı-
sında ki insan tarafından kabul edildiğini düşünmeye
başlar. Telepati, altıncı his, fala inanmak gibi batıl inanç-
ları olabilir.Amerikan toplumunda görülme sıklığı%3
olarak saptan şizotipal kişilik bozukluğu.20 Tıpkı şizoid
kişilik bozukluğu olanlarda ki gibi birinci derece akra-
baları dışında ki insanlarla yakın arkadaşlık ilişkileri kur-
maz ancak bu ilişkide şizoid kişilik bozukluğu olanlarda
daha çok aldırmazlık duygusu ön plandayken şizotipal
kişilik bozukluğu olanlar bir zaman sonra bu yakınlıktan
huzursuz olmaya başlar. Ayrıca Şizotipal kişilik bozuk-
luğu olanlarda paranoid düşünceler görülebilir.
215
Turkiye Klinikleri J Fam Med-Special Topics 2018;9(3):213-9
Şizotipal kişilik bozukluğu olan hastalar tıbbi veya
zihinsel sağlık sorunları için terapötik bir ilişki kurmakta
güçlük çekerler. Doktorlar, hastayla çok samimi, çok
sıcak veya çok esprili olmadan resmi, dürüst ve profes-
yonel bir diyalog kurmalıdır.21 Hekimler bu hastaların
çevresel,aşırı ayrıntılı, basmakalıp, mecazi konuşma şe-
killerini göz önünde bulundurarak paranoyak ve batıl
inançlarını teyit etmeden veya karşı koymaksızın şika-
yetlerini anlatmalarına izin vermelidirler.
B KÜMESİ
Genel olarak dramatik duygusal tepkilerle birlikte de-
ğersizlik duygusu buna bağlı olarak kişiler arası ilişki-
lerde davranış bozuklukları ön plandadır. Histriyonik
kişilik bozukluğunda yeni deneyimlere açıklıkla birlikte
dışa dönüklük ön plandayken borderline kişilik bozuk-
luğunda duygusal dengesizlikle birlikte Mikropsikotik
davranışlar, disosiyatif belirtiler görülebilir. Narsistik ki-
şilik bozukluğunda hasta grandiyozite ile birlikte empati
yapmaktan uzaktır. Anti sosyal kişilik bozukluğunda ise
dürüstlükten uzak, düşük vicdanlılık ve uzlaşmazlık
özellikleri belirgindir.22
İntihar girişiminde bulunan hastalar genellikle ol-
gunlaşmamış, benmerkezcil, fazla bağımlılık gereksi-
nimleri olan, dürtü kontrolleri zayıf bireylerdir. Bu
özelliklerin toplandığı B kümesi kişilik bozukluklarında
(antisosyal, borderline, histrionik, narsisistik) kendine
zarar verme ya da intihar öyküsü oldukça sıktır
ANTİSOSYAL KİŞİLİK BOZUKLUĞU
Antisosyal kişilik bozukluğunda (AKB) fiziksel kavgalar
biçiminde kendini gösterebilen sinirlilik ve saldırganlık
belirtisi uzun süreli bir davranışsal örüntüdür. Antiso-
sosyal kişilik bozukluğu erkeklerde kadınlara göre daha
sık görülmekle birlikte yapılan çalışmalarda antisosyal
kişilik bozukluğunun alkolizm ile ciddi bir ilişkisi olduğu
saptanmıştır.24-26 Başkalarının haklarına tecavüz etme
eğilimi gösteren Antisosyal kişilik bozukluğu olan has-
talar gerek başkalarının haklarına gerekse yasalara saygı
göstermeme eğilimindedirler. Dürtüsel ve geleceğe yö-
nelik planları olmadan yaşarlar. Herhangi bir idealleri
yoktur. Kendilerinin yada başkalarının güvenliği konu-
sunda kaygı duymazlar. Başkalarına zarar vermeleri ha-
linde kendilerince mantıklı açıklamaları vardır dolayısıyla
vicdan azabı çekmezler. Sürekli yalan söyleme eğiliminde
olan bu hasta grubu mali yükümlülüklerini yerine getir-
mekten ve ailesine karşı sorumluluklarını yerine getir-
mekten kaçınırlar.27,28
Seçil ARICA ve ark.
Anti sosyal kişilik bozukluğu bulunan hastalar, tüm
kişilik bozuklukları arasında, hekimin belki de en dik-
katli yaklaşması gerektiği hasta grubudur. Aile hekimi-
nin bu hastalarla kuracağı ilişki de gerek kendi
güvenliğini gerekse personelinin güvenliğini göz ardı et-
memesi gerekir. Genellikle Bu hasta grubu sağlık mer-
kezlerinde sırası kendisinden önce olan hastalara yalan
söyleyerek yada diğer hastalarla tartışarak hekimin oda-
sına önce girme eğilimi gösterebilirler. Antisosyal kişilik
bozukluğu olan hastalar, hekimin muayenesi esnasın-
daysa hekime karşı öfkeli bir üslup kullanabilir ayrıca
yalan söyleyerek hekimi aldatmaya yönelik manipülatif
davranışlar sergileyebilirler. Klinisyen hastanın, endişe-
lerini ve sebeplerini dikkatli bir şekilde araştırmalı, net,
tenkit edici olmayan ve açık sınırları olan bir şekilde ile-
tişim kurmalıdır. Bununla birlikte aile hekimi, ailesine
karşı yükümlülüklerini yerine getirmekten kaçınan bu
hasta grubunun ailesinin tıbbi gereksinimlerinin karşı-
lanması noktasında özverili olması gerekmektedir.
SINIRDA(BORDERLİNE) KİŞİLİK BOZUKLUĞU
Sınırda kişilik bozukluğu bulunan bireyler gerçek yada
hayali terk edilmekten alabildiğine korkarlar. Diğer in-
sanlarla olan ilişkilerinde kendilerine yakın insanları bir
anda yüceltirken herhangi bir hayal kırıklığı sonrası öfke
duydukları insandan çok çabuk uzaklaşabilirler. para
harcama, cinsellik, madde kötüye kullanımı, pervasızca
araba kullanmak, haddinden fazla
yemek yeme gibi kendisine zarar verme olasılığı
olan alanlarda dürtüsellik gösterirler. Stresle bağlantılı
olarak gelip geçici paranoid düşünce ya da disosiyatif be-
lirtiler gösterirler bununla birlikte duygulanımlarında
kararsızlık görülebilir. Nasıl biri oldukları, nelere önem
verdikleri yada gelecekle alakalı planları sürekli değişe-
bilirken kendilerini sürekli boşlukta hissederler. Ayrıca
sınırda kişilik bozukluğu olan hastalarda yineleyen inti-
har girişimleri gözlenebilir.
İntihar dünyada ki ölümlerin ana sebeplerinden bi-
ridir ve psikiyatrik hastalıkları bulunan bireylerde bu
risk çok daha da baskındır.29,30 Borderline kişilik bozuk-
luğu yarattığı ağır işlev bozukluğu ve yüksek intihar riski
doğurması nedeni ile karmaşık ve ciddi bir ruhsal bo-
zukluktur.31,32 Sınırda kişilik bozukluğu’nun genel top-
lumda %1-2 oranında görüldüğü ve psikiyatri poliklinik
hastalarının %10’unu, yatan hastalar›n %20’sini etkile-
diği tahmin edilmektedir.33,34
Sınırda kişilik bozukluğu bulunan hastaların gös-
terdiği özellikler göz önünde bulundurularak hastada
saptanan olası başka hastalıklarla alakalı kafasında kura-
216
Turkiye Klinikleri J Fam Med-Special Topics 2018;9(3):213-9
bileceği senaryolar göz önünde bulundurularak hastanın
karşısında ki hekimi biranda idealize ederek biranda de-
ğersiz görmeye başlayabileceği unutulmamalıdır. Hekim,
sınırda kişilik bozukluğu bulunan hastalara karşı aşırı de-
recede yakınlıktan kaçınmalı, belirli sınırlar koymak
kaydıyla hastanın öfke patlamalarını tolere edebilmeli,
düzenli randevular vererek hastalığıyla alakalı teknik te-
rimlerden uzak detaylı ve güven telkin eden açıklamalar
yapmalıdır. Ayrıca Aile hekimi, intihar riski bulunan bu
hastalara oldukça dikkatli yaklaşmalıdır öyle ki lüzum
halinde bir üst basamağa sevkinde tereddüt etmemeli-
dir.
HİSTRİYONİK KİŞİLİK BOZUKLUĞU
Histriyonik kişilik bozukluğu olan hastaların genel özel-
liği her konuda aşırı duygusallık ve ilgi odağı olma ara-
yışıdır. İlgi odağı olmadıkları taktirde rahatsız olan bu
hastalar başkalarıyla olan ilişkilerinde genellikle uygun-
suz bir biçimde cinsel yönden ayartıcı davranışlar sergi-
leyebilir. Başkalarını etkilemeye yönelik ayrıntıdan
yoksun konuşma şekilleri bulunan hastaların ilgiyi üzer-
lerinde toplamak için sürekli olarak fiziksel görünümle-
rini kullanma eğilimleri vardır. Duygularını abartılı bir
şekilde gösterebilen hastalar başkalarından gelen telkine
yatkındırlar. Başkalarından ve olaylardan kolaylıkla et-
kilenebilen bu hastalar, hiçbir zaman tatmin olmaz şe-
kilde, ilişkilerin olduğundan daha yakın olması
gerektiğini düşünürler. Histriyonik kişilik bozukluğu-
nun genel popülasyonda ki prevalansı %1 ile %3 ara-
sında değişmektedir.1,35
Histrionik kişilik bozukluğu olan hastalar, hekimin
kendileriyle empati kurmasına ihtiyacı duyarlar. Heki-
min belli sınırlar dahilinde kuracağı empati ile hekim in-
tihar girişimleri gibi hastanın potansiyel manipületif
davranışlarını sınırlayabilir. Fakat bu ilişki esnasında
hekim objektif verileri vurgulamaktan da geri durma-
malıdır.21,36
Aşırı derecede dramatik, dikkat çekici davranışla
gerçeklere ve ayrıntılara odaklanmayan hastaya karşı
aile hekimi, bu hastaların kişilerarası ilişkileri hakkında
bir farkındalığa sahip olmalı ve meselelerine karşı em-
pati sahibi olmalıdır. Aynı zamanda duygusal veya baş-
tan çıkarıcı fikirlere uygun olmayan şekilde cevap
vermemelidir. Ayrıca bu hastalar, bilişsel süreçleri aşırı
duygusal ve izlenimci olup, gerçekleri analiz etme ve
karar verme noktasında güçlük çekmektedir. Histriyo-
nik kişilik bozukluğu olan hastanın güzünde aile heki-
minin develüe olması durumunda hekim hastanın
güvenini tekrar kazanamadığı taktirde hastayı bir üst ba-
Seçil ARICA ve ark.
samağa sevk etmekten kaçınmamalıdır.
NARSİSİSTİK KİŞİLİK BOZUKLUĞU
Temel özellikleri davranışlarında büyüklenmecilik, em-
pati eksikliği ve kendisine hayranlık duyulması ihtiya-
cıdır. Narsisttik kişilik bozukluğu olanlar, kendilerini
sevebilmek ve kendilerine saygı duyabilmek adına sü-
rekli olarak bir şeyler yapma ihtiyacı duyarlar öyle ki bu
bağlamda ,bu kişilerin tüm eylemlerinin amacı başka in-
sanlar tarafından beğenilmek ve onaylanmaktır.
Narsistik kişilik bozukluğu, antisosyal kişilik bo-
zukluğu ile karıştırılabilir. Öyle ki her iki kişilik bozuk-
luğunda da rahat hareket etme, karşısındaki insanı
sömürmeye eğilim, empati yapamama, katı ve yüzeysel
olma gibi ortak özellikleri vardır. Fakat antisosyal kişilik
bozukluğu olan bireyler başkalarının kendisine hayran-
lık duymasını önemsemezken narsistik kişilik bozukluğu
olan bireylerde saldırganlık özellikleri pek görülmez.
Narsistik kişilik bozukluğu bulunan hastalar, ken-
dilerini önemseme duygusuyla aşırı bir şekilde, kendile-
rine özel muayene ve tedavi noktasında ısrarcı olma
eğilimindedir. Kendinden emin görünen bu hastalar,
hastalıklarını öfkelenerek inkar edebilir yada hafife alma
eğilimine girebilir. Doktorlar bu hastaların, hak kazanma
duygularına meydan okumamaya özen gösterirken, has-
tanın aşırıya kaçan taleplerini ortadan kaldırmaya çalış-
malıdır.8,21 Hastanın endişeleri dinlenmeli, kabul
edilmeli ve hastaya alabilecekleri en iyi bakımı aldıkla-
rına dair güvence verilmelidir bununla birlikte hastala-
rın gereksiz ek test istekleri, gereksiz tedavi ve sevk
taleplerine makul sınırlar konulmalıdır.
C KÜMESİ
Obsesif-kompülsif kişilik bozukluğunda düzenlilik, mü-
kemmeliyetçilik ve zihinsel ve kişilerarası kontrolle
meşgul olma özelliği ön plandayken ve bağımlı kişilik
bozukluğunda itaatkar ve yapışkan davranış ve ayrılık
korkuları izlenmektedir. çekingen kişilik bozukluğun ise
sosyal inhibisyon, yetersizlik duyguları, olumsuz değer-
lendirme aşırı duyarlılığıyla karakterizedir.1
ÇEKİNGEN KİŞİLİK BOZUKLUĞU
Eleştirilme, dışlanma, aşağılanma ve ret edilme korku-
sundan ötürü çekingen kişilik bozukluğu olan hastalar
sevildiklerinden emin olmadıkları müddetçe başka in-
sanlarla pek ilişki kuramazlar. Yetersizlik duyguları ol-
dukça belirgin olan bu hastalar olumsuz değerlen-
dirmelere karşı aşırı duyarlıdırlar. Çekinik kişilik bozuk-
217
Turkiye Klinikleri J Fam Med-Special Topics 2018;9(3):213-9
luğunun toplumda görülme sıklığı %5 civarındadır.36
Ayrıca bu kişilik bozukluğunun sosyal fobi ile birlikte
görülme sıklığı oldukça fazladır.37
Düşük benlik saygısı olan, utangaç ve eleştirilmek-
ten korkan bu hasta grubu hekimin sorularına kesin ce-
vaplar veremeyebilir ve hastalığı ile alakalı hekimden,
bilgi saklama eğiliminde olabilir. Hekimin, hastasını
semptomlarını ve şikayetlerini açık bir şekilde anlatması
için cesaretlendirmesi oldukça önemlidir.
BAĞIMLI KİŞİLİK BOZUKLUĞU
karar vermek için, başka insanlardan, sürekli olarak öğüt
alma ihtiyacı duyan bağımlı bu hastalar hayatlarının bir
çok alanında sorumluluk almak için başkalarına ihtiyaç
duyar dolayısıyla başkalarının desteğini yitireceğinden
korktuğu için, aynı görüşü paylaşmasa dahi, fikirlerini
özgürce beyan etme noktasında zorluk çekerler. Ayrıca
başka insanlardan gelen desteği ve bakımı kaybetmemek
adına uygunsuz davranışlar sergileyebilirler.
Bağımlı kişilik bozukluğu bulunan bireyler, bakım
ve destek almak adına, genellikle başkalarına rahatsızlık
verebilecek koşulları kabul ederler. Örneğin, pek çok
insan için rahatsızlık verici, aşırı kontrolcü, kendisine
hayranlık duyulmasına ihtiyacı duyan ve başkalarının
duygularını anlamada yetersizlik ile karakterize bir kişi-
lik bozukluğu olan narsisistik kişilik bozukluğu olan bi-
reylerle bağımlı kişilik bozukluğu olan bireylerin
birliktelikleri nadir değildir.11
Sağlık alanında bu hastalar hekimlerin rehberliğine
ve desteğine genellikle güvenirler. Fakat bu insanların
tıp lisansı olmayan insanlardan da etkilenebileceği ve
sağlık alanında onların önerilerini de uygulayabileceği
akıldan çıkartılmamalıdır. Bağımlı kişilik bozukluğu
olan bireyler ile hekim arasında sınırları net şekilde be-
lirlenmiş bir ilişki kurulmalıdır öyle ki bu hastalar tıbbi
yardım ihtiyaçlarının kalmamasına rağmen tıbbi desteği
devam ettirebilmek için hekime karşı yanıltıcı bilgiler
verebilir. Hekimin, hastaya yakın bir aile üyesiyle yada
terapistiyle, hastanın izni alınarak, yapacağı istişare bu
hastaların yönetiminde etkili olabilir.
OBSESİF-KOMPÜLSİF KİŞİLİK BOZUKLUĞU
Obsesif-kompülsif kişilik bozukluğu olan kişiler, asıl işin
bitirmesini zorlaştıracak düzeyde aşırı mükemmelliyetçi,
rutinlerinde ki değişikleri kabul etmeyen, başkalarının
kendi kurallarına her zaman riayet etmesini bekleyen
uyulmadığı takdirde ise aşırı hoşgörüsüz davranan, para
harcama noktasında cimrilik düzeyinde aşırı tutumlu,
Seçil ARICA ve ark. Turkiye Klinikleri J Fam Med-Special Topics 2018;9(3):213-9

duygusallıktan uzak, ve ahlaki değerlere aşırı bağlı olan
insanlardır.38
Obsesif-kompülsif kişilik bozukluğu ile obsesif-
kompülsif bozukluk sıklıkla karıştırılmaktadır. Obsesif-
kompülsif kişilik bozukluğuna sahip hastalar genellikle
benliklerini destekleyici özellikler gösterirler ve bu du-
rumdan nadiren rahatsızlık duyarlar oysa obsesif kom-
pulsif bozukluğu olan hastalar tekrarlayan tatsız
düşünceler ve ritüel davranışlara sahip olma eğiliminde-
dir.38-40
Obsesif-kompülsif kişilik bozukluğu bulunan has-
talar, hekim ile ilişkilerinde ve tedavi sürecinde, kont-
rolün kendilerinden çıkması ihtimalinden rahatsız
olabilir bununla birlikte tedaviyi aşırı şekilde sorgula-
yıcı, rutin hayatlarının sekteye uğramasından ötürü öf-
keli ve hastalıkları ile alakalı ayrıntıları irdeleme
eğiliminde olabilirler.
Hekimler muayene ve açıklamalarında kapsamlı ol-
malı ancak değişkenlere veya belirsizliklere odaklanma-
malıdır. Doktorlar, hastanın bilgi işleme stilinin farkında
olmalı ve sağlık konularını uygun bir biçimde organize
etmelidir ayrıca çeşitli kaynaklar yada broşürler vererek
hastanın kontrol hissinin tedaviye engel olmasının
önüne geçebilir. Kısa süreli yatarak tedavi de dahil olmak
üzere psikoterapötik terapiler, obsesif kompulsif kişilik
bozukluğu olan hastalar için başarılı olmuştur. Seçici se-
rotonin geri alım inhibitörleri ile tedavi, özellikle anksi-
yete varlığında, yararlıdır.41,42
Komorbid olarak kişilik bozukluğu bulunan hasta-
ların diğer tıbbi hastalıklarını ve psikiyatrik bozukluk-
larını tedavi etmek daha zor ve karmaşık bir hal alabilir.
Çalışmalar kişilik bozuklukları bulunan hastalarda daha
kötü tedavi sonuçları, yaşam kalitesi ve sağlık durumu
ile daha yüksek sağlık hizmeti kullanımı maliyetleri ol-
duğunu belgelemektedir.8-10 Bu hastaların hekimlerle so-
runlu ilişkileri olabilmekte ve bu durum gerek sağlık
personeli gerekse hasta için istenmeyen sonuçlar doğu-
rabilmektedir.43
Birinci basamak sağlık hizmetlerinin sürekliliğin-
den dolayı, aile hekimlerinin kişilik bozukluklarına yak-
laşıma vakıf olması gerekmektedir. Aile hekimlerinin
kişilik bozukluğu olan bireylere yaklaşırken izlemesi ge-
reken temel yaklaşım, hastaların kişilik bozukluğu tü-
rüne göre farklı özellikler gösterebilirken, hastaların
aktif bir şekilde dinlenmesi, hasta-hekim arasında ki
güven ve işbirliği duygusunun tesis edilmesi, hekimin sı-
nırlarını belirlemesi oldukça önemlidir. Bu hasta gru-
buna tedavi ve koruyucu sağlık hizmetleri verilirken aile
hekimleri, mesleki tatminlerini göz önünde bulundura-
rak duygusal dayanıklılıklarını korumalıdır. Bununla
birlikte özellikle bazı kişilik bozuklukları bulunan has-
taların tedavisi esnasında hekimin her zaman bir kriz ve
güvenlik planı yapması oldukça önemlidir.

1. American Psychiatric Association. Diagnostic
and Statistical Manual of Mental Disorders. 5
th ed. Arlington: VA American Psychiatric Pub-
lishing; 2013. p. 646-79.
2. Grilo CM, Becker DF, Anez LM, McGlashan,
TH. Diagnostic efficiency of DSM-IV criteria for
borderline personality disorder: an evaluation
in Hispanic men and women with substance
use disorders. Journal of Consulting and Clin-
ical Psychology 2004;72(1):126.
3. Janssen I, Hanssen M, Bak M, Bijl RV, De
Graaf R, Vollebergh W et al. Discrimination
and delusional ideation. The British Journal of
Psychiatry 2003;182(1):71-6.
4. Whaley AL. Ethnicity/Race, Paranoia and Psy-
chiatric Diagnoses: Clinician Bias Versus So-
ciocultural Differences. Journal of Psycho
pathology and Behavioral Assessment 1997;
19(1):1-20.
5. Sue S. Community Mental Health Services to
Minority Groups: Some optimism, some pes-
simism. American Psychologist 1977;32(8):6-
16.
KAYNAKLAR
6. Alegria M, Canino G, Shrout PE, Woo M,
Duan N, Vila D et al. Prevalence of mental ill-
ness in immigrant and non-immigrant US
Latino groups. American Journal of Psychiatry
2008;165(3):359-69.
7. Weissman MM. The Epidemiology of Person-
ality Disorders: A 1990 Update. J Pers Disord
1993;7(1):44-62.
8. Moran P, Jenkins R, Tylee A, Blizard R, Mann
A. The prevalence of personality disorders
among uk primary care attenders. Acta Psy-
chiatr Scand 2000;102:52-7.
9. Hueston WJ, Werth J, Mainous AG. Person-
ality Disorder Traits: Prevalence and effects
on health status in primary care patients. Int J
Psychiatry Med 1999;29:63-74.
10. Casey PR, Tyrer P. Personality disorder and
psychiatric illness in general practice. Br J
Psychiatry 1990;156:261-5.
11. Porcerelli JH, Huprich SK. Approach to per-
sonality disorders ‘n primary care. The Hospi-
tal Physician Family Medicine Board Review
Manual 2007;7(1):1-11.
12. Morey LC, Gunderson JG, Quigley BD,
Shea MT, Skodol AE, McGlashan TH et al.
The Representation of Borderline, Avoidant,
Obsessive-Compulsive and Schizotypal Per-
sonality Disorders by The Five-Factor
Model. J Personal Disord 2002;16(3):215-
34.
13. Tatlıdil E, Turan E. Paranoid Kişilik Bozukluğu.
Turkiye Klinikleri J Int Med Sci 2007;3(12):17-
23.
14. Shea MT. Psychosocial Treatment of Person-
ality Disorders. J Personal Disord 1993;7:167-
80.
15. Kalus O, Bernstein DP, Siever LJ. Schizoid
Personality Disorder: A Review of Current Sta-
tus and Implications for Dsm-Iv. J Pers Disord
1993;7(1):43-52.
16. Rouff L. Schizoid Personality Traits Among
The Homeless Mentally İll: A Quantitative and
Qualitative Report. J Soc Distress Homeless
2000;9(2):127-141.

218
Seçil ARICA ve ark.
17. Hummelen B, Pedersen G, Wilberg T,
Karterud S. Poor validity of the DSM-IV schi
zoid personality disorder construct as a diag-
nostic category. Journal of Personality Disor-
ders 2015;29(3):334-46.
18. Triebwasser J, Chemerinski E, Roussos P,
Siever LJ. Schizoid Personality Disorder. Jour-
nal of Personality Disorders 2012; 26(6):919-
26.
19. Saulsman LM, Page AC. The five-factor model
and personality disorder empirical literature: A
Meta-Analytic Review. Clinical Psychology
Review 2004;23(8):1055-85.
20. Lenzenweger MF, Lane MC, Loranger AW,
Kessler RC. DSM-IV person-ality disorders in
the national comorbidity survey replication.
Biol Psychiatry 2007;62(6):553-64.
21. Ward RK. Assessment and management of
personality disorders. Am Fam Physician
2004;70(8):1505-12.
22. Turner D, Sebastian A, Tüscher O. Impulsivity
and cluster b personality disorders. Current
Psychiatry Reports 2017;19(3):15.
23. Ateşci FÇ, Kuloğlu M, Tezcan E, Yıldız M. İn-
tihar girişimi olan bireylerde birinci ve ikinci
eksen tanıları. Klinik Psikiyatri 2002;5(1):22-
7.
24. Galbraith T, Heimberg RG, Wang S, Schneier
FR, Blanco C. Comorbidity of social anxiety
disorder and antisocial personality disorder in
the national epidemiological survey on alco-
hol and related conditions (NESARC). Journal
of anxiety disorders 2014;28(1):57-66.
25. Verheul R, Van den Brink W, Hartgers C.
Prevalence of Personality Disorders Among
Alcoholics and Drug Addicts: An Overview.
Eur Addict Res 1995;1:166-77
Turkiye Klinikleri J Fam Med-Special Topics 2018;9(3):213-9
26. Sher KJ, Trull TJ. Personality and Disinhibitory
Psychopathology: Alcoholism and Antisocial
Personality Disorder. J Abnorm Psychol 1994;
103:92-102.
27. Anderson JL, Sellbom M, Wygant DB, Salekin
RT, Krueger RF. Examining the associations
between dsm-5 section iıı antisocial personal-
ity disorder traits and psychopathy in commu-
nity and university samples. Journal of Perso-
nality Disorders 2014;28(5):675-97.
28. Saydam B. Narsisistik kişilik bozukluğu, anti-
sosyal kişilik bozukluğu,borderline kişilik
bozukluğu: psikodinamik açıdan benzerlikler,
farklılıklar. Ege Psikiyatri Sürekli Yayınları
1996;1(3):413-30.
29. Bertolote JM, De Leo D. Global suicide mor-
tality rates-a light at the end of the tunnel? Cris
J Cris Interv Suicide Prev 2012;33(5):249-53.
30. Bertolote JM, Fleischmann A, De Leo D,
Wasserman D. Suicide and Mental Disorders:
Do We Know Enough? Br J Psychiatry 2003;
183:382-83.
31. Aydemir Ö, Demet MM, Danacı AE, Deveci A,
Taşkın EO, Mızrak S et al. Borderline kişilik
envanterinin türkçe’ye uyarlanması, güvenilir-
lik ve geçerliliği. Türkiye’de Psikiyatri 2006;
8(1):6-10.
32. Lieb K, Zanarini MC, Schmahl C, Linehan MM,
Bohus M. Borderline personality disorder.
Lancet 2004;364(9432):453-61.
33. Widiger TA, Weissman MM. Epidemiology of
borderline personality disorder. Hosp Comm
Psychiatry 1991;42:1015-21.
34. Torgersen S, Kringlen E, Cramer V. The
prevalence of personality disorders in a com-
munity sample. Arch Gen Psychiatry 2001;58:
590-96.
219
35. Lenzenweger MF, Lane MC, Loranger AW,
Kessler RC. DSM-IV Personality disorders in
the national comorbidity survey replication.
Biol Psychiatry 2007;62(6):553-64.
36. Johnson JG, First MB, Cohen P, Skodol AE,
Kasen S, Brook JS. Adverse outcomes asso-
ciated with personality disorder not otherwise
specified in a community sample. Am J Psy-
chiatry 2005;162(10):1926-32.
37. Oosterbaan DB, Van Balkom AJ, Spinhoven
P, De Meij TG, Van Dyck R. The i nfluence on
treatment gain of comorbid avoidant person-
ality disorder in patients with social phobia. J
Nerv Ment Dis 2002;190(1):41-3.
38. Hollander E. Managing aggressive behavior
in patients with obsessive-compulsive disor-
der and borderline personality disorder. J Clin
Psychiatry 1999;60(15):38-44.
39. Stein DJ. Obsessive-compulsive disorder. The
Lancet 2002;360(9330):397-405.
40. Skodol AE, Gunderson JG, McGlashan TH,
Dyck IR, Stout RL, Bender DS et al. Functional
i mpairment in patients with s1chizotypal, bor-
derline, avoidant, or obsessive-compulsive
personality disorder. American Journal of Psy-
chiatry 2002;159(2):276-83.
41. Horn EK, Bartak A, Meerman AM, Rossum
BV, Ziegler UM, Thunnissen M et al. Effec-
tiveness of psychotherapy in personality dis-
orders not otherwise specified: A comparison
of different treatment modalities. Clinical Psy-
chology and Psychotherapy 2015;22(5):426-
42.
42. Reich J. Drug treatment of personality disorder
traits. Psychiatr Ann 2002;32(10):590-96.
43. Steinmetz D, Tabenkin H. The “Difficult Pa-
tient” as Perceived by family physicians. Fam
Pract 2001;18:495-500.