'Đi mây về gió' không phải là những từ gốc Hán

An Chi

https://thanhnien.vn/van-hoa/lat-leo-chu-nghia-di-may-ve-gio-khong-phai-la-
nhung-tu-goc-han-1286860.html

Xưa có thành ngữ Hán Việt 'đằng vân giá vụ', nay hầu như không còn dùng. Nay
lại có 'đi mây về gió' nhưng suy cho cùng thì đây cũng là những từ Việt gốc Hán
mà thôi.

Xin nói rõ: Sự hiện diện của từ Việt gốc Hán không đem đến vinh dự gì cho tiếng
Việt nhưng chắc chắn cũng không làm cho nó giảm giá trị tự thân mảy may nào.

Tiếng Gaulois, ngôn ngữ của tổ tiên người Pháp, đã tuyệt tích giang hồ từ trên
2.000 năm nay và bị thay thế bằng tiếng La-tinh bình dân (latin populaire) do
người La Mã mang đến rồi địa phương hóa thành tiếng Pháp ngày nay, nhưng thứ
tiếng Pháp này đã sản sinh cả một “rừng bút” (hàn lâm) tiếng tăm lừng lẫy. Vấn đề
cốt tử là ở người sử dụng ngôn ngữ chứ không phải ở chỗ nó có nhiều từ “thuần
gốc” hay không.

“Từ thuần Việt”, với chúng tôi, chẳng qua chỉ là những từ ta không/chưa biết được
nguồn gốc mà thôi.

Đi là một từ Việt gốc Hán, bắt nguồn ở một từ ghi bằng chữ [移], mà âm Hán Việt
hiện hành là di, có nghĩa là “dời chỗ”. Đây là một chữ hình thanh mà nghĩa phù (bộ
thủ) là hòa [禾], còn thanh phù là đa [多]. Khi mà thanh phù của chữ di [移] là một
chữ/từ có phụ âm đầu Đ [d] thì không phải chuyện lạ nếu nó có một điệp thức là đi,
cũng có phụ âm đầu Đ.

Mây không có liên quan gì về từ nguyên với chữ vân, mà bắt nguồn ở một từ ghi
bằng chữ [霾], có âm Hán Việt là mai, được Hán ngữ đại tự điển (Thành Đô, 1993)
giảng là “không khí trung nhân huyền phù trước đại lượng đích yên, trần đẳng vi
lạp nhi hình thành đích hỗn dung hiện tượng” [空氣中因悬浖着大量的烟尘等微
粒而形成的混浊現象] (Hiện tượng rất nhiều hạt khói, bụi... cực nhỏ lơ lửng trong
không khí hòa quyện với nhau mà làm thành). Đơn giản đó là bụi mù và sự “nhích
nghĩa” từ bụi mù sang mây không phải là chuyện cấm kỵ trong từ nguyên học. Còn
sự “nhích âm” từ mai sang mây (AI > ÂY) là chuyện có thể thấy thêm trong các
trường hợp sau đây: – cai [荄], rễ cỏ > cây trong cây cối; – ngai [呆] trong si ngai
> ngây trong ngây thơ; – quái [獪], gian trá > quấy trong phải quấy; – sái [曬],
phơi nắng > sấy trong sấy khô (sưởi cũng là một điệp thức)...

Về bắt nguồn ở từ vi [圍], mà trong Đồng nguyên tự điển bổ (Thương vụ ấn thư

quán, Bắc Kinh, 1999, tr.176), Lưu Quân Kiệt đã chứng minh là đồng nguyên tự
của hồi [回], có nghĩa là “về”. Từ I > Ê, ta còn có: – bì [皮], da > bề trong bề
ngoài; – y [咿] trong y a [咿啞], tiếng trẻ con học nói > ê trong ê a; – y [㾨], yếu ớt
> ê trong ủ ê, ê chề...

Gió bắt nguồn ở từ ghi bằng chữ [𩘓], mà âm Hán Việt là du, có nghĩa là “gió”
(phong dã [風也]). Từ U > O, ta còn có: – chu [賙], đem cho > cho trong cho
không; – chú [㹥], chó vàng đầu đen > chó trong chó mèo: – trú/trụ [住], ở > trọ
trong trọ học; – chữ ngũ [午] vẫn còn đọc thành ngọ; – chữ nhu [儒] thường đọc
thành nho; nói chung, nhiều chữ theo phiên thiết lẽ ra phải đọc với nguyên âm U
nhưng vẫn đọc với O.

Xét theo từ nguyên và ngữ âm lịch sử, chữ gió lẽ ra phải viết với D [z] thành dó
mới đúng. Trong Tự điển chữ Nôm dẫn giải của Nguyễn Quang Hồng, trừ một chữ
“phong” dị thể, tất cả 25 chữ Nôm còn lại dùng để ghi âm “gió” đều hài thanh bằng
du [俞] hoặc dũ [愈], là những chữ/từ có phụ âm đầu D [z].

############

Cụ An chi kính mến , rất mừng khi thấy cụ đã lấy lại phong độ sau khi xuất viện .

Đây chỉ là thiển ý góp vui mừng cụ tái xuất làng chữ nghĩa .

Trong chữ Nôm thời Lê sơ , âm Nôm ĐI được ghi âm bằng âm Hán Việt ĐA .

Âm hán Việt DI được dùng để ghi âm Nôm DỜI chứ không dung để ghi âm Nôm ĐI
Tự Điển Chữ Nôm Dẫn Giải - Nguyễn Quang Hồng
移 dời
#A2: 移 di

◎ Chuyển chỗ, chuyển đi.

移所燥細所遏
Dời thửa ráo, tới thửa át [ướt].
Phật thuyết, 41b

多 đi
#C2: 多 đa

◎ Di chuyển bản thân bằng chân hoặc bằng phương tiện chuyên chở.

裊初諸咍碎朋㝵多店
Nẻo sơ [khi trước] chưa hay [hiểu biết], tối bằng người đi đêm.
Phật thuyết, 23a
'Đi mây về gió' không phải là những từ gốc Hán

An Chi

https://thanhnien.vn/van-hoa/lat-leo-chu-nghia-di-may-ve-gio-khong-phai-la-
nhung-tu-goc-han-1286860.html

Xưa có thành ngữ Hán Việt 'đằng vân giá vụ', nay hầu như không còn dùng. Nay
lại có 'đi mây về gió' nhưng suy cho cùng thì đây cũng là những từ Việt gốc Hán
mà thôi.

Xin nói rõ: Sự hiện diện của từ Việt gốc Hán không đem đến vinh dự gì cho tiếng
Việt nhưng chắc chắn cũng không làm cho nó giảm giá trị tự thân mảy may nào.

Tiếng Gaulois, ngôn ngữ của tổ tiên người Pháp, đã tuyệt tích giang hồ từ trên
2.000 năm nay và bị thay thế bằng tiếng La-tinh bình dân (latin populaire) do
người La Mã mang đến rồi địa phương hóa thành tiếng Pháp ngày nay, nhưng thứ
tiếng Pháp này đã sản sinh cả một “rừng bút” (hàn lâm) tiếng tăm lừng lẫy. Vấn đề
cốt tử là ở người sử dụng ngôn ngữ chứ không phải ở chỗ nó có nhiều từ “thuần
gốc” hay không.

“Từ thuần Việt”, với chúng tôi, chẳng qua chỉ là những từ ta không/chưa biết được
nguồn gốc mà thôi.

Đi là một từ Việt gốc Hán, bắt nguồn ở một từ ghi bằng chữ [移], mà âm Hán Việt
hiện hành là di, có nghĩa là “dời chỗ”. Đây là một chữ hình thanh mà nghĩa phù (bộ
thủ) là hòa [禾], còn thanh phù là đa [多]. Khi mà thanh phù của chữ di [移] là một
chữ/từ có phụ âm đầu Đ [d] thì không phải chuyện lạ nếu nó có một điệp thức là đi,
cũng có phụ âm đầu Đ.

Mây không có liên quan gì về từ nguyên với chữ vân, mà bắt nguồn ở một từ ghi
bằng chữ [霾], có âm Hán Việt là mai, được Hán ngữ đại tự điển (Thành Đô, 1993)
giảng là “không khí trung nhân huyền phù trước đại lượng đích yên, trần đẳng vi
lạp nhi hình thành đích hỗn dung hiện tượng” [空氣中因悬浖着大量的烟尘等微