Ωστόσο ας μην αυτοϊκανοποιούμαστε και πάρα πολύ με τις νίκες μας πάνω στη φύση.

Για
κάθεμια τέτοια νίκη μας, η φύση μας εκδικείται. Η καθεμιά από αυτές, στην πρώτη φάση
της, έχει πραγματικά τις συνέπειες που υπολογίσαμε, αλλά στη δεύτερη και Τρίτη φάση,
έχει τελείως διαφορετικές, απρόβλεπτες συνέπειες, που πάρα πολύ συχνά, εκμηδενίζουν
πάλι τις πρώτες.

Οι άνθρωποι που στη Μεσοποταμία, την Ελλάδα, τη Μικρασία και αλλού, κατάστρεψαν τα
δάση για ν αποχτήσουν καλλιεργήσιμη γη, ποτέ δεν μπορούσαν να φανταστούν πως
εκαφανίζοντας μαζί με τα δάση και τα κέντρα συλλογής και διατήρησης της υγρασίας,
δημιουργούσαν έτσι τις προϋποθέσεις της σημερινής ερήμωσης των χωρών αυτών.

Αλλά αν ώσπου να μάθουμε σε κάποιο βαθμό να υπολογίζουμε τις απώτερες φυσικές

συνέπειες των ενεργειών μας που έχουν για σκοπό τους την παραγωγή, χρειάστηκε εργασία
χιλιάδων χρόνων, αυτό ήταν κατά πολύ δυσκολότερο σε σχέση με τις κοινωνικές συνέπειες
αυτών των ενεργειών μας.

Αναφέραμε την πατάτα και τη διάδοση της χοιράδωσης που είχε σαν συνέπειά της. Αλλά τι
είναι η χοιράδωση μπροστά στην επίδραση που είχε πάνω στις βιοτικές συνθήκες των
λαϊκών μαζών ολόκληρων χωρών, η υποβολή των εργατών σε πατατοφαγία αποκλειστικά, ή
μπροστά στο λιμό που έπληξε την Ιρλανδία το 1847, εξ αιτίας της ασθένειας της πατάτας
και έστειλε στον τάφο 1 εκατομμύριο Ιρλανδούς, που τρέφονταν μονάχα με πατάτα ή
σχεδόν μονάχα με πατάτα και ανάγκασε να ξενιτευτούν πέρα απ τον ωκεανό, άλλα 2
εκατομμύρια;

Και όταν αργότερα ο Κολόμβος ανακάλυψε την Αμερική, δεν ήξερε πως μ αυτό
ξαναζωντάνευε τη δουλεία, που από πολύ καιρό πριν, είχε καταργηθεί στην Ευρώπη και
πως έβαζε το θεμέλιο για τα σκλαβοπάζαρα των νέγρων.

Και σ αυτό το πεδίο, ωστόσο, ύστερα από μακρόχρονη και συχνά σκληρή πείρα, μθαίνουμε
σιγά-σιγά συγκεντρώνοντας και εξετάζοντας το ιστορικό υλικό, να διακρίνουμε καθαρά τις
έμμεσες, περισσότερο απόμακρες κοινωνικές συνέπειες της παραγωγικής μας δράσης, και
έτσι μας δίνεται η δυνατότητα να γινόμαστε κύριοι και ρυθμιστές και αυτών ακόμα των
συνεπειών.

Για να επιτύχουμε όμως τη ρύθμιση αυτή, απαιτείται κάτι περισσότερο απ την απλή γνώση.
Χρειάζεται μια πλήρης επανάσταση στον τρόπο παραγωγής που ισχύει ως τώρα, και
σύγχρονα και σ όλο το σημερινό κοινωνικό μας σύστημα.

Όλοι οι τρόποι παραγωγής που ίσχυσαν μέχρι σήμερα έβαζαν σα σκοπό τους την
πραγματοποίηση του πιο άμεσου, του πιο κοντινού χρήσιμου αποτελέσματος της εργασίας.
Οι παραπέρα συνέπειες, που μόνο αργότερα εμφανίζονται, και παράγουν αποτελέσματα με
τη βαθμιαία επανάληψη και συσσώρευση, παραβλέπονταν ολότελα.

Το πρωτόγονο σύστημα κοινοτικής ιδιοκτησίαςπάνω στη γη, αντιστοιχούσε σ ένα επίπεδο

ανάπτυξης των ανθρώπων που ο ορίζοντάς τους δεν έφτανε πιο πέρα απ το αμεσότατα
κοντινό. Στην πορεία της εξέλιξης, οι ανώτερες μορφές παραγωγής οδήγησαν στη διάκριση
του πληθυσμού σε διάφορες τάξεις και επομένως στην αντίθεση ανάμεσα σε κυρίαρχες και
καταπιεζόμενες τάξεις. Με τον τρόπο αυτό όμως, το συμφέρον της κυρί;ρχης τάξης έγινε η
κινητήρια δύναμη της παραγωγής.

Οι ξεχωριστοί καπιταλιστές που ρυθμίζουν την παραγωγή και την ανταλλαγή, μπορούν να
ενδιαφέρονται μόνο για το πιο άμεσα χρήσιμο αποτέλεσμα των ενεργειών τους.

Πραγματικά, ακόμα κι αυτό το χρήσιμο αποτέλεσμα – εφόσον πρόκειται μόνο για τη

χρησιμότητα του είδους που παράγεται ή ανταλλάσσεται – περνάει εντελώς στο περιθώριο
και μοναδικό κίνητρο γίνεται το κέρδος που πρόκειται να πραγματοποιηθεί από την
πώληση.

Η κοινωνική επιστήμη της αστικής τάξης, η κλασική πολιτική οικονομία, ασχολείται

πρωταρχικά μόνο με τα αμέσως επιδιωκόμενα κοινωνικά αποτελέσματα των ανθρώπινων
ενεργειών, που έχουν για σκοπό τους την παραγωγή και ανταλλαγή.

Τόσο σχετικά με τη φύση, όσο και σχετικά με την κοινωνία, ο σημερινός τρόπος παραγωγής
λαβαίνει υπόψη κυρίως μόνο το πρώτο, το πιο χειροπιαστό αποτέλεσμα, και ύστερα τους
φαίνεται παράξενο που οι απώτερες συνέπειες των ενεργειών που κατευθύνονται προς
αυτό το σκοπό, είναι στο τέλος τελείως διαφορετικές, πιο συχνά μάλιστα, τελείως αντίθετες
απ αυτό.

(Φρ. Ένγκελς., «Διαλεκτική της φύσης»).