‫ﺳﺎل ‪ ،٢٨‬ﺷﻤﺎره ‪ ،١٢٩‬ﺻﻔﺤﺎت ‪ ،١٧–١٠‬ﻧﻮع ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ :‬ﺗﺮوﯾﺠ‬

‫ﻣﺠﻠﻪ ﻋﻠﻤ ﻣﻬﻨﺪﺳ ﻣ ﺎﻧﯿ‬

‫‪ISSN: 1605-9719‬‬

‫ﻣﺮوری ﺑﺮ ﺣﺴ ﺮﻫﺎی اﮐﺴﯿﮋﻧ زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎﯾﯽ‬

‫‪١‬‬
‫ﺑﻬﺮوز ﺷﺎهﺑﻬﺮاﻣ ‪ ١‬و ‪ ٢‬و *‪ ،‬ﻣﺠﯿﺪ ﻋﺒﺎﺳ‬
‫‪ ١‬داﻧﺸ ﺪه ﻣﻬﻨﺪﺳ ﻣ ﺎﻧﯿ ‪ ،‬داﻧﺸ ﺎه ﺻﻨﻌﺘ ﻧﻮﺷﯿﺮواﻧ ﺑﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺑﺎﺑﻞ‪ ،‬اﯾﺮان‬
‫اﺷﺘﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﯾﺮان‬ ‫‪ ٢‬ﭘﮋوﻫﺸ ﺪه ﮐﺎﻣﭙﻮزﯾﺖ‪ ،‬داﻧﺸ ﺎه ﺻﻨﻌﺘ ﻣﺎﻟ‬
‫∗ﻣﺴﺌﻮل ﻣ ﺎﺗﺒﺎت‪behmut@yahoo.com :‬‬

‫◀ واژﮔﺎن ﮐﻠﯿﺪی‬ ‫◀ ﭼ ﯿﺪه‬

‫ﺣﺴ ﺮ اﮐﺴﯿﮋن‬ ‫اﻧﺪازهﮔﯿﺮی و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻘﺪار اﮐﺴﯿﮋن ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺤﯿﻂ در ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﺟﻤﻠﻪ ﺻﻨﺎﯾﻊ ذوب ﻓﻠﺰات و ﻣﺘﺎﻟﻮرژی‪ ،‬اﺗﻮﻣﺒﯿﻞ‬
‫زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎ‬ ‫و ﺧﻮدرو‪ ،‬ﺳﯿﻤﺎن و ﻧﯿﺮوﮔﺎهﻫﺎی ﺑﺮق ﻧﻘﺶ ﮐﻠﯿﺪی در ﮐﻨﺘﺮل و ﺑﻬﯿﻨﻪﺳﺎزی ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ دارد‪ .‬آزﻣﻮنﻫﺎی ﻣﺘﻨﻮﻋ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﺟﺎﻣﺪ‬
‫ﻫﺪاﯾﺖ ﯾﻮﻧ‬ ‫روشﻫﺎی ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﮐﺮوﻣﺎﺗﻮﮔﺮاﻓ و آزﻣﻮنﻫﺎی اﻟ ﺘﺮوﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺑﺮای اﻧﺪازهﮔﯿﺮی ﻣﯿﺰان اﮐﺴﯿﮋن وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺣﺴ ﺮﻫﺎی‬
‫اﮐﺴﯿﮋﻧ زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎﯾﯽ )اﮐﺴﯿﺪ زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﻮم( در زﻣﺮه روشﻫﺎی اﻟ ﺘﺮوﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﻣ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﺣﺴ ﺮﻫﺎ‬
‫◀ ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ‬ ‫ﺑﺮای ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯿﺰان اﮐﺴﯿﮋن ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺤﯿﻂﻫﺎی ﺑﺎ دﻣﺎی ﺑﺎﻻﺗﺮ از ‪ ٣٠٠‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﯿ ﺮاد ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻮده و از ﻧﻈﺮ دﻗﺖ‪،‬‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ درﯾﺎﻓﺖ ‪١٣٩۵٫١٢٫١١‬‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ زﻣﺎﻧ ‪ ،‬ﺻﺤﺖ و ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اﻃﻤﯿﻨﺎن و ﻣﺪت زﻣﺎن ﻋﻤﻠ ﺮد و ﻗﯿﻤﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﺴ ﺮﻫﺎی دﯾ ﺮ ﺑﺮﺗﺮی دارد‪ .‬زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﺬﯾﺮش ‪١٣٩٨٫٠۵٫١١‬‬
‫دﻟﯿﻞ ﺧﻮاص ﻣﻨﺤﺼﺮﺑﻪﻓﺮدی ﭼﻮن دﻣﺎی ذوب ﺑﺎﻻ )‪ ،(٢۶٨٠ K‬ﭘﺎﯾﺪاری ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ و اﺑﻌﺎدی ﻣﻨﺎﺳﺐ در ﻣﺤﯿﻂﻫﺎی ﺧﻮرﻧﺪه‪،‬‬
‫ﺳﺨﺘ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻣﺪول ﯾﺎﻧﮓ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﭘﺎﯾﯿﻦ و ﻧﯿﺰ ﺧﻮاص رﯾﺰﺳﺎﺧﺘﺎری و ﺷﺒ ﻪای‪ ،‬ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧ در ﺣﻮزهﻫﺎی ﻣﺤﺘﻠﻒ از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺴ ﺮﻫﺎی ﮔﺎزی و ﭘﯿﻞﻫﺎی ﺳﻮﺧﺘ دارد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟ ﯾﻮﻧ ‪ ،‬زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎ در ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﺎ ﺑﺮﺧ اﮐﺴﯿﺪﻫﺎ‬
‫ﺗﺸ ﯿﻞ ﻣﺤﻠﻮل ﺟﺎﻣﺪ داده و ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺪاﯾﺖ ﯾﻮﻧ ﺑﻪ وﯾﮋه در دﻣﺎﻫﺎی ﺑﺎﻻ اﺗﻔﺎق ﻣ اﻓﺘﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣ ﺎﻧﯿﺰم‬
‫ﻫﺪاﯾﺖ ﯾﻮﻧ ‪ ،‬اﻣ ﺎن ﻣﺎﻧﯿﺘﻮرﯾﻨﮓ ﮔﺮادﯾﺎن اﮐﺴﯿﮋﻧ در ﻣﺤﯿﻂﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ﻣﻘﺪار اﮐﺴﯿﮋن ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺤﯿﻂ ﺑﺎ‬
‫اﻧﺪازهﮔﯿﺮی ﻧﯿﺮوﻫﺎی اﻟ ﺘﺮوﻣﻮﺗﻮری اﯾﺠﺎدﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣ آﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮﺧﺖ ﺑﺎ اﮐﺴﯿﮋن ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﺪه و دی اﮐﺴﯿﺪ ﮐﺮﺑﻦ اﯾﺠﺎد ﻧﻤﺎﯾﺪ و راﻧﺪﻣﺎن‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫‪١‬‬
‫ﺳﻮﺧﺖ ﺑﺎﻻ ﺑﺮود‪ .‬ﺑﺮﻋﮑﺲ وﻗﺘ ﮐﻪ ﻣﯿﺰان اﮐﺴﯿﮋن ﮐﺎﻓ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺟﺎی ﺗﻮﻟﯿﺪ‬
‫از ﻋﻤﺪهﺗﺮﯾﻦ آﻻﯾﻨﺪهﻫﺎی ﻣﺤﯿﻂ‬ ‫ﻣﻮاد ﺣﺎﺻﻞ از اﺣﺘﺮاق ﺳﻮﺧﺖﻫﺎی ﻓﺴﯿﻠ ﯾ‬
‫دیاﮐﺴﯿﺪ ﮐﺮﺑﻦ‪ ،‬ﮔﺎز ﻣﻨﻮاﮐﺴﯿﺪ ﮐﺮﺑﻦ اﯾﺠﺎد ﻣ ﺷﻮد و راﻧﺪﻣﺎن ﺳﻮﺧﺖ ﮐﺎﻫﺶ‬
‫زﯾﺴﺖ ﻣ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در ﺑﻬﯿﻨﻪﺳﺎزی ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎی ﭘﺮوﺳﻪ اﺣﺘﺮاق‪ ،‬اﻧﺪازهﮔﯿﺮی‬
‫ﻣ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬از ﺳﻮی دﯾ ﺮ اﮔﺮ ﭼﻪ ﻫﺪف ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ دیاﮐﺴﯿﺪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤ دارد و در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن‪ ،‬اﻧﺪازهﮔﯿﺮی اﮐﺴﯿﮋن ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺤﯿﻂ و‬
‫ﮐﺮﺑﻦ از ﻃﺮﯾﻖ اﻓﺰاﯾﺶ ﻫﻮای ﺳﻮﺧﺖ اﺳﺖ وﻟ ﻫﻮا را ﻧﻤ ﺗﻮان ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﺣﺪ‬
‫ﮐﻨﺘﺮل ﻣﻘﺪار آن ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ ﻣ ﺑﺎﺷﺪ ]‪.[٢ ،١‬‬
‫ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز وارد ﺑﻮﯾﻠﺮ ﮐﺮد ﭼﺮا ﮐﻪ ﺗﺰرﯾﻖ ﻫﻮا ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ‬
‫در ﺻﻨﺎﯾﻊ ذوب ﻓﻠﺰات و ﻣﺘﺎﻟﻮرژی ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم واﮐﻨﺶ ﻣﺬاب ﺑﺎ‬
‫ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ اﮐﺴﯿﮋنﻫﺎی اﺿﺎﻓ ﺑﺪون آﻧﮑﻪ ﺑﺎ ﮐﺮﺑﻦ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺮارت‬
‫ﻫﯿﺪروژن و اﮐﺴﯿﮋن ﻣﺤﯿﻂ و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن آﻧﻬﺎ از ﻣﻮاد اﻓﺰودﻧ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫اﯾﺠﺎد ﺷﺪه در ﺑﻮﯾﻠﺮ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﺬب ﮐﺮده و ﻫﻤﺮاه دود ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺪﯾﻦ‬
‫ﻣ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل از آﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻮم ﯾﺎ آﻟﯿﺎژﻫﺎی ﺳﯿﻠﯿ ﻮﻧ ﺑﺮای ﺣﺬف اﮐﺴﯿﮋن‬
‫وﺳﯿﻠﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣﺪن راﻧﺪﻣﺎن ﺑﻮﯾﻠﺮ ﻣ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻼوه اﮐﺴﯿﮋن ﺣﺮارت‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣ ﺷﻮد‪ .‬ﻟﺬا داﻧﺴﺘﻦ ﻣﻘﺪار دﻗﯿﻖ اﮐﺴﯿﮋن و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯿﺰان ﻻزم از‬
‫دﯾﺪه دارای ﻣﯿﻞ ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ ﺑﺎ ﻧﯿﺘﺮوژن اﺳﺖ و ﮔﺎزﻫﺎی ‪ NOx‬اﯾﺠﺎد ﻣ ﮐﻨﺪ و‬
‫ﻣﺎده اﻓﺰودﻧ در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺬاب ﺿﺮوری اﺳﺖ ]‪.[٢‬‬
‫اﯾﻦ ﮔﺎزﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺟﺰء آﻻﯾﻨﺪهﻫﺎ ﻣﺤﺴﻮب ﻣ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ در‬
‫درﺻﻨﻌﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﯿﺎری از ﺻﻨﺎﯾﻊ دﯾ ﺮ‪ ،‬اﻧﺮژی ﻻزم ﺑﺮای‬
‫ﻣﺤﺪوده ﻣﻌﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺎزدﻫ ﺳﻮﺧﺖ ﺑﺎﻻﺳﺖ و ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ در ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺤﺪوده‬ ‫ﯾ‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق از اﺣﺘﺮاق ﺳﻮﺧﺖﻫﺎی ﻓﺴﯿﻠ ﺑﺪﺳﺖ ﻣ آﯾﺪ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮدﮔ‬
‫ﮔﺎزﻫﺎی آﻻﯾﻨﺪه ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣ رﺳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪی‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﻣﯿﺰان اﮐﺴﯿﮋن دردود‪ ،‬دﻗﯿﻘﺎً‬ ‫و ﺣﺠﻢ زﯾﺎد اﻧﺮژی اﻟ ﺘﺮﯾ‬
‫ﻣﺎﻧﯿﺘﻮرﯾﻨﮓ اﮐﺴﯿﮋن در دود ﺟﻬﺖ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻫﻮا‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺎزدﻫ ﺑﺎﻻ و ﮐﺎﻫﺶ‬
‫اﻧﺪازهﮔﯿﺮی ﺷﺪه و ﺑﻬﯿﻨﻪﺳﺎزی اﺣﺘﺮاق اﻧﺠﺎم ﭘﺬﯾﺮد‪ .‬ﻣﯿﺰان ﻫﻮای ﻻزم در ﯾ‬
‫آﻟﻮدﮔ ﻫﻮا ﻣ ﺷﻮد ]‪.[١‬‬
‫ﺳﻮﺧﺖ ﮐﺎﻣﻞ و ﺑﺎ راﻧﺪﻣﺎن ﺻﺪدرﺻﺪ را ﻣ ﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺳﻮﺧﺖ‬
‫روشﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔ ﻣﺎﻧﻨﺪ روشﻫﺎی ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﮐﺮوﻣﺎﺗﻮﮔﺮاﻓ و روشﻫﺎی‬
‫و ﻣﻮازﻧﻪ ﺷﯿﻤﯿﺎﺋ آن ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ ،‬اﻣﺎ در ﻋﻤﻞ ﻫﻮا ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﺳﻮﺧﺖ‬
‫اﻟ ﺘﺮوﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺑﺮای اﻧﺪازهﮔﯿﺮی ﻣﯿﺰان اﮐﺴﯿﮋن وﺟﻮد دارد‪ .‬در روشﻫﺎی‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻧﻤ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﻻزم اﺳﺖ اﻧﺪﮐ ﺑﯿﺶ از آﻧﭽﻪ از ﻣﻮازﻧﻪ‬
‫اﯾﺠﺎد ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺒﯿﻦ ﻣﯿﺰان‬ ‫ﺟﺮﯾﺎن ﯾﺎ وﻟﺘﺎژ اﻟ ﺘﺮﯾ‬ ‫اﻟ ﺘﺮوﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﯾ‬
‫ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺳﻮﺧﺖ ﺑﺪﺳﺖ ﻣ آﯾﺪ ﻫﻮا ﺑﻪ ﻣﺤﻞ اﺣﺘﺮاق وارد ﻧﻤﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻫﻮا را‬
‫اﮐﺴﯿﮋن اﺳﺖ ]‪.[٣ ،٢‬‬
‫ﻫﻮای اﺿﺎﻓ ﻣ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻫﻮای اﺿﺎﻓ ﺑﺎﻋﺚ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ ﮐﺮﺑﻦﻫﺎی ﺑﯿﺸﺘﺮی از‬
 ‫ﺑﻬﺮوز ﺷﺎهﺑﻬﺮاﻣ و ﻣﺠﯿﺪ ﻋﺒﺎﺳ‬ ‫ﻣﻬﻨﺪﺳ ﻣ ﺎﻧﯿ ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،٢٨‬ﺷﻤﺎره ‪ ،١٢٩‬ﺻﻔﺤﺎت ‪١٧–١٠‬‬

‫) ‪،(M‬‬ ‫ﻻزم ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎ دارای ‪ ٣‬ﭘﻠ ﻣﻮرف ﻣﻮﻧﻮﮐﻠﯿﻨﯿ‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ روشﻫﺎی اﻟ ﺘﺮوﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬روشﻫﺎی ﻣﻐﻨﺎﻃﯿﺴ ‪ ،‬اﺛﺮ ﻫﺎل و‬
‫ﺗﺘﺮاﮔﻮﻧﺎل ) ‪ (T‬و ﻣ ﻌﺒﯽ )‪ (C‬اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎی ﺧﺎﻟﺺ در دﻣﺎی اﺗﺎق ﺑﺼﻮرت‬ ‫ﺳﻨﺴﻮر زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﻮم ﻣ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ روشﻫﺎ ﺑﺮای ﻣﺎﻧﯿﺘﻮرﯾﻨﮓ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫◦‬
‫ﻣ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﺎز ﺗﺎ دﻣﺎی ‪ ١١٧٠ C‬ﭘﺎﯾﺪار اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺎﻻی اﯾﻦ‬ ‫ﻣﻮﻧﻮﮐﻠﯿﻨﯿ‬ ‫در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﮔﺰارش ﮔﺮدﯾﺪه ﮐﻪ اﺳﺘﻔﺎده از اﮐﺴﯿﺪ زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﻮم ﺑﺮای ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯿﺰان‬
‫◦‬
‫ﺑﻪ ﺗﺘﺮاﮔﻮﻧﺎل اﺳﺘﺤﺎﻟﻪ ﻣ ﯾﺎﺑﺪ و ﺳﭙﺲ در ‪ ٢٣٧٠ C‬ﺑﻪ‬ ‫دﻣﺎ‪ ،‬ﻓﺎز ﻣﻮﻧﻮﮐﻠﯿﻨﯿ‬ ‫اﮐﺴﯿﮋن در ﻣﺤﯿﻂﻫﺎی ﺑﺎ دﻣﺎی ﺑﺎﻻﺗﺮ از ‪ ٣٠٠‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﯿ ﺮاد ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻨﺎﺳﺐ‬
‫◦‬
‫ﻣ ﻌﺒﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ و در دﻣﺎی ‪ ٢۶٨٠ C‬ذوب ﻣ ﺷﻮد ]‪ .[٣ ،٢‬دﮔﺮﮔﻮﻧ ﻓﺎزی از‬ ‫ﺑﻮده و از ﻧﻈﺮ دﻗﺖ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ زﻣﺎﻧ ‪ ،‬ﺻﺤﺖ و ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اﻃﻤﯿﻨﺎن و ﻣﺪت زﻣﺎن‬
‫در ﺣﯿﻦ ﺳﺮد ﺷﺪن ﺑﺎ اﻧﺒﺴﺎط ﺣﺠﻤ ﺣﺪود ‪ ٣‬ﺗﺎ ‪۵‬‬ ‫ﺗﺘﺮاﮔﻮﻧﺎل ﺑﻪ ﻣﻮﻧﻮﮐﻠﯿﻨﯿ‬ ‫ﻋﻤﻠ ﺮد و ﻗﯿﻤﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻨﺴﻮرﻫﺎی دﯾ ﺮ ﺑﺮﺗﺮی دارد ]‪.[٣ ،٢‬‬
‫درﺻﺪ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ و ﺗﻨﺶﻫﺎی ﺣﺎﺻﻞ از اﻧﺒﺴﺎط ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺮک ﻣ ﺷﻮﻧﺪ ]‪.[٢‬‬ ‫در اداﻣﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳ ﺧﻮاص زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎ و ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه‪،‬‬
‫ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﺸ ﻼت ﻧﺎﺷ از ﺳﺮد ﮐﺮدن‪ ،‬از زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎی ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺮای ﺳﺎﺧﺖ‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ و روﻧﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪای ﺣﺴ ﺮﻫﺎی زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎﯾﯽ اراﺋﻪ ﻣ ﮔﺮدد‪ .‬در‬
‫ﻗﻄﻌﺎت اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤ ﺷﻮد‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ١٩٢٩‬اﻣ ﺎن ﭘﺎﯾﺪار ﺳﺎزی ﻓﺎز ﻣ ﻌﺒﯽ ﺗﺎ‬ ‫اداﻣﻪ اﺻﻮل و ﻣ ﺎﻧﯿﺰم ﻋﻤﻠ ﺮد ﺣﺴ ﺮﻫﺎی زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎﯾﯽ و اﻧﻮاع ﭘﯿ ﺮ ﺑﻨﺪیﻫﺎی‬
‫دﻣﺎی اﺗﺎق از ﻃﺮﯾﻖ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﮐﻤ ‪ CaO‬ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪ‪ .‬اﻓﺰاﯾﺶ اﮐﺴﯿﺪﻫﺎی‬ ‫ﺣﺴ ﺮﻫﺎ و ﺑﻄﻮر ﻣﺸﺨﺺ ﻋﻤﻠ ﺮد اﯾﻦ ﻧﻮع ﺳﻨﺴﻮرﻫﺎ در ﻣﺬاب ﻓﻠﺰات ﺑﺤﺚ‬
‫ﭘﺎﯾﺪار ﺳﺎز ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ MgO ،CaO‬و ‪ Y٢ O٣‬ﺑﻪ زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎ‪ ،‬اﻣ ﺎن اﯾﺠﺎد ﻣﻮاد ﭼﻨﺪ‬ ‫ﻣ ﮔﺮدد و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮی و ﺟﻤﻊﺑﻨﺪی از ﻣﺒﺎﺣﺚ ذﮐﺮ ﺷﺪه اراﺋﻪ ﻣ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻓﺎزی ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎی ﺑﻄﻮر ﺟﺰﺋ ﺗﺜﺒﯿﺖ ﺷﺪه )‪ (PSZ‬را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫رﯾﺰﺳﺎﺧﺘﺎر اﯾﻦ ﻣﺎده در دﻣﺎی اﺗﺎق ﺑﻄﻮر ﮐﻠ ﻣﺘﺸ ﻞ از زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎی ﻣ ﻌﺒﯽ ﺑﻪ‬ ‫‪ ٢‬ﺧﻮاص زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎ‬
‫و ﺗﺘﺮاﮔﻮﻧﺎل ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺎز ﻓﺮﻋ رﺳﻮب‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻓﺎز اﺻﻠ و ﻓﺎزﻫﺎی ﻣﻮﻧﻮﮐﻠﯿﻨﯿ‬
‫زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎ در ﺳﺎل ‪ ١٧٨٩‬ﺗﻮﺳﻂ ﺷﯿﻤﯿﺪان آﻟﻤﺎﻧ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺎرﺗﯿﻦ ﻫﻨﺮﯾﺶ ‪ ١‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ رﺳﻮبﻫﺎ در ﻣﺮز داﻧﻪﻫﺎ و ﯾﺎ در ﺧﻮد داﻧﻪﻫﺎی زﻣﯿﻨﻪ ﻣ ﻌﺒﯽ وﺟﻮد‬
‫واﮐﻨﺶ ﺣﺎﺻﻞ از ﺣﺮارتدﻫ ﺑﺮﺧ ﺳﻨﮓﻫﺎی ﻗﯿﻤﺘ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺷﺪ و ﺑﺮای‬
‫دارﻧﺪ ]‪.[۶–٢‬‬
‫ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﮐﺴﯿﺪﻫﺎی ﺧﺎﮐ ﻧﺎدر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﻧﮕﺪاﻧﻪ در ﺳﺮاﻣﯿ ﻫﺎ‬
‫در ‪ PSZ‬ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﯾﺶ اﺳﺘﺤ ﺎم‬ ‫دﮔﺮﮔﻮﻧ ﻓﺎزی ﺗﺘﺮاﮔﻮﻧﺎل‐ ﻣﻮﻧﻮﮐﻠﯿﻨﯿ‬
‫ﻣﺼﺮف ﻣ ﺷﺪ ]‪.[٢‬‬
‫ﻣ ﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻮاد رﺳﻮبﻫﺎی ﻧﯿﻤﻪ ﭘﺎﯾﺪار ﺗﺘﺮاﮔﻮﻧﺎل ﮐﻪ‬ ‫و ﭼﻘﺮﻣ‬ ‫ﻣ ﺎﻧﯿ‬
‫دﻣﺎی ذوب ﺑﺎﻻ )‪ ،(٢۶٨٠ K‬ﭘﺎﯾﺪاری ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ و اﺑﻌﺎدی ﺧﻮب ﺑﺎ اﺑﻌﺎد‬
‫اﺳﺘﺤﺎﻟﻪ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬ ‫در زﻣﯿﻨﻪ ﻣ ﻌﺒﯽ ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻓﺎز ﻣﻮﻧﻮﮐﻠﯿﻨﯿ‬
‫ﺷﺒ ﻪ ‪ a = ۵٫١۴۵Å‬و ‪ b = ٠٫۵٢١Å‬و ‪ ،c = ۵٫٣١١Å‬اﺳﺘﺤ ﺎم و‬
‫اﯾﻦ دﮔﺮﮔﻮﻧ ﻣﻮﺟﺐ اﻧﺒﺴﺎط ﺷﺪه و ﻟﺬا ﺗﻨﺸ در ﺟﻬﺖ ﻋﮑﺲ ﺗﻨﺶ اﻋﻤﺎﻟ‬
‫ﺧﻮب ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﺪول ﯾﺎﻧﮓ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﭘﺎﯾﯿﻦ از وﯾﮋﮔ ﻫﺎی اﯾﻦ ﻣﺎده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭼِﻘﺮﻣ‬
‫)ﻓﺸﺎری( اﯾﺠﺎد ﻣ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن ﺗﺮک ﻣﻮﺟﻮد در ﺑﺪﻧﻪ ﻗﻄﻌﻪ‬
‫ﺟﺪول ‪ ،١‬ﺑﺮﺧ ﻣﺸﺨﺼﺎت اﯾﻦ ﻣﺎده را اراﺋﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺸﺘﻪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ از ﮔﺴﺘﺮش رﺷﺪ ﺗﺮک ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻧﻤﻮده )ﺷ ﻞ ‪ (٢‬و ﺳﺒﺐ‬
‫ﭼﻘﺮﻣﻪ ﺷﺪن ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣ ﮔﺮدد ]‪.[٣ ،٢‬‬ ‫زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎ ]‪.[٢‬‬ ‫ﺟﺪول ‪ :١‬ﺧﻮاص ﻓﯿﺰﯾ‬
‫ﭼﻘﺮﻣ ﺷ ﺴﺖ‬ ‫اﺳﺘﺤ ﺎم ﺧﻤﺸ‬ ‫ﻣﺪول ﯾﺎﻧﮓ‬ ‫داﻧﺴﯿﺘﻪ‬
‫) ‪(MPam٠٫۵‬‬ ‫)‪(MPa‬‬ ‫)‪(GPa‬‬ ‫) ‪(gr/cm٣‬‬
‫‪١٠‬‬ ‫≤ ‪٩٠٠‬‬ ‫‪٢٢٠‬‬ ‫‪۶‬‬

‫زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎ دارای ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻮع ﻓﻠﻮرﯾﺖ ) ‪ (CaF٢‬ﻣ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ازای ﯾ‬

‫زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﻮم ﺗﻌﺪاد ‪ ٢‬اﮐﺴﯿﮋن در ﺷﺒ ﻪ آن وﺟﻮد دارد ﺑﻪ ﻗﺴﻤ ﮐﻪ اﮐﺴﯿﮋنﻫﺎ در‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺗﺘﺮاﻫﺪر و زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﻮم در ﻣ ﺎنﻫﺎی ‪ FCC‬در ﺷﺒ ﻪ ﻗﺮار دارﻧﺪ )ﺷ ﻞ‬
‫‪.(١‬‬

‫ﺷ ﻞ ‪ :٢‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﭼﻘﺮﻣﻪ ﮐﺮدن از ﻃﺮﯾﻖ اﺳﺘﺤﺎﻟﻪ ﻓﺎزی ‪.[٣] t → m‬‬

‫ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎی زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎ‬ ‫‪٣‬‬

‫زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺧﻮاص ﻣﻨﺤﺼﺮﺑﻪﻓﺮدی ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دﻣﺎی ذوب ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﭘﺎﯾﺪاری‬
‫ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ و اﺑﻌﺎدی ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﺳﺨﺘ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻣﺪول ﯾﺎﻧﮓ ﻧﺴﺒﻨﺎ ﭘﺎﯾﯿﻦ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﺧﻮاص‬
‫رﯾﺰﺳﺎﺧﺘﺎری و ﺷﺒ ﻪای ﺧﻮد ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧ در ﺣﻮزهﻫﺎی ﻣﺤﺘﻠﻒ‬
‫‪ ،‬دﯾﺮﮔﺪازﻫﺎ و ﭘﻮﺷﺶﻫﺎی ﻣﻘﺎوم‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ در ﺻﻨﺎﯾﻊ رﻧﮓ و ﻟﻌﺎب ﺳﺮاﻣﯿ‬
‫ﺣﺮارﺗ ‪ ،‬ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺳﺎﯾﻨﺪه و اﺑﺰار ﺑﺮﺷ ‪ ،‬ﺑﯿﻮ ﻣﻮاد و زﯾﺴﺖ ﺳﺎزﮔﺎرﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻮارﻫﺎی‬
‫ﻣﻐﻨﺎﻃﯿﺴ و ﻧﯿﺰ اﻟ ﺘﺮوﻟﯿﺖﻫﺎی ﺟﺎﻣﺪ از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺴ ﺮﻫﺎی ﮔﺎزی و ﭘﯿﻞﻫﺎی‬ ‫ﺷ ﻞ ‪ :١‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺷﺒ ﻪ زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎ )زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﻮم در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ‪ FCC‬و اﮐﺴﯿﮋن در‬
‫ﺳﻮﺧﺘ دارد ]‪.[٩–٧ ،٢‬‬ ‫ﻓﻀﺎی ﺗﺘﺮاﻫﺪر( ]‪.[٢‬‬
‫‪1 Martin‬‬ ‫‪Heinrich‬‬

‫‪١١‬‬
 ‫ﺑﻬﺮوز ﺷﺎهﺑﻬﺮاﻣ و ﻣﺠﯿﺪ ﻋﺒﺎﺳ‬ ‫ﻣﻬﻨﺪﺳ ﻣ ﺎﻧﯿ ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،٢٨‬ﺷﻤﺎره ‪ ،١٢٩‬ﺻﻔﺤﺎت ‪١٧–١٠‬‬

‫‪١٣‬‬
‫در ‪ ١٩٩۶‬از ﻃﺮﯾﻖ ﺟﺎﯾ ﺰﯾﻨ‬ ‫‪ ١٩٩۵‬و ‪ ١٩٩۶‬و ﮔﺮوه ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗ ژاﮐﻮب‬
‫اﻟ ﺘﺮودﻫﺎی ﻓﻠﺰی ﺗﻮﺳﻂ اﻟ ﺘﺮودﻫﺎ اﮐﺴﯿﺪی ارزان ﻗﯿﻤﺖ ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﮐﺴﯿﺪﻫﺎی ﻧﻮع اﺳﭙﯿﻨﻞ ‪ WO٣ ،SnO٢‬و ‪ ZnO‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان اﻟ ﺘﺮود ﺑﺮای ﺳﻨﺴﻮرﻫﺎی ﮔﺎزی ﭼﻨﺪﻣﻨﻈﻮره ﺟﻬﺖ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﮔﺎزﻫﺎی‬
‫اﺣﯿﺎﯾﯽ‪ H٢ S ،NOx ،‬و ‪ H٢‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺎلﻫﺎی ‪ ١٩٩۶‬و ‪،١٩٩٧‬‬
‫‪١۵‬‬ ‫‪١۴‬‬
‫ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﺴ ﺮﻫﺎی ﭘﺎﯾﻪ ‪ YSZ‬ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮی از‬ ‫و ﮐﺎواﻧﻮ‬ ‫ﺳﻮرﯾﺘﺎ‬
‫اﮐﺴﯿﺪﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺮوﺳ ﺎﯾﺖ و اﺳﭙﯿﻨﻞ( ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻟ ﺘﺮود ﭘﻮﺷﺶ‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎ ﻻﯾﻪﻫﺎی ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺴﺘ )‪ Al٢ O٣ (+Pt‬ﺑﺮای ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ ‪) CO‬ﯾﺎ‬
‫‪ (H٢‬اﺷﺎره ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬از آن زﻣﺎن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺳﺎﺳ اﯾﻦ ﻧﻮع ﺣﺴ ﺮﻫﺎ در‬
‫اواﯾﻞ ﻗﺮن اﺧﯿﺮ در ﺳﺮاﺳﺮ دﻧﯿﺎ ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ]‪.[٩‬‬ ‫ﺷ ﻞ ‪ :٣‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎ ]‪.[٨ ،٧ ،٢‬‬

‫از ﻃﺮف دﯾ ﺮ‪ ،‬ﺣﺴ ﺮ ﭼﻨﺪﻣﻨﻈﻮره ‪) H٢‬ﯾﺎ ‪ ( CO‬ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ اﻟ ﺘﺮوﻟﯿﺖﻫﺎی‬

‫ﺟﺎﻣﺪ ﻫﺎدی ﭘﺮوﺗﻮﻧ ) ‪ (H+‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻏﺸﺎﻫﺎی ﻧﺎﻓﯿﻮﻧ ‪ ،١۶‬ﻓﺴﻔﺎت زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﻮم‪،‬‬
‫ﺣﺴ ﺮﻫﺎی اﮐﺴﯿﮋﻧ‬ ‫‪۴‬‬
‫‪١٧‬‬
‫و ﻏﯿﺮه ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﮔﺮوه ﻣﯿﻮرا در ﺳﺎلﻫﺎی ‪١٩٨٢‐١٩٩٢‬‬ ‫اﺳﯿﺪ آﻧﺘﯿﻤﻮﻧﯿ‬ ‫روشﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﮐﺮوﻣﺎﺗﻮﮔﺮاﻓ و اﻟ ﺘﺮوﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺑﺮای اﻧﺪازهﮔﯿﺮی‬
‫ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺴ ﺮﻫﺎ ﻣ ﺗﻮاﻧﻨﺪ در دﻣﺎی اﺗﺎق ﮐﺎر ﮐﺮده و‬ ‫ﺟﺮﯾﺎن ﯾﺎ وﻟﺘﺎژ‬ ‫ﻣﯿﺰان اﮐﺴﯿﮋن وﺟﻮد دارد‪ .‬در روشﻫﺎی اﻟ ﺘﺮوﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﯾ‬
‫ﻏﻠﻈﺖﻫﺎی ﭘﺎﯾﯿﻦ ‪) H٢‬ﯾﺎ ‪ (CO‬رﻗﯿﻖﺷﺪه ﺑﺎ ﻫﻮا را اﻧﺪازهﮔﯿﺮی ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ]‪.[٩‬‬ ‫اﯾﺠﺎد ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺒﯿﻦ ﻣﯿﺰان اﮐﺴﯿﮋن اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ روشﻫﺎی‬ ‫اﻟ ﺘﺮﯾ‬
‫اﻟ ﺘﺮوﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬روشﻫﺎی ﻣﻐﻨﺎﻃﯿﺴ ‪ ،‬اﺛﺮ ﻫﺎل و ﺳﻨﺴﻮر زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﻮم ﻣ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺻﻮل ﻋﻤﻠ ﺮد ﺣﺴ ﺮ اﮐﺴﯿﺪ زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﻮم‬ ‫‪٢.۴‬‬ ‫اﯾﻦ روشﻫﺎ ﺑﺮای ﻣﺎﻧﯿﺘﻮرﯾﻨﮓ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن اﺳﺘﻔﺎده از اﮐﺴﯿﺪ‬
‫زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﻮم ﺑﺮای ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯿﺰان اﮐﺴﯿﮋن در ﻣﺤﯿﻂﻫﺎی ﺑﺎ دﻣﺎی ﺑﺎﻻﺗﺮ از ‪ ٣٠٠‬درﺟﻪ‬
‫ﭘﯿﻞ ﻏﻠﻈﺘ ﺑﺎ اﻟ ﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺟﺎﻣﺪ و دو اﻟ ﺘﺮود ﭘﻼﺗﯿﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﺴ ﺮ اﮐﺴﯿﮋن ﯾ‬
‫ﺳﺎﻧﺘﯿ ﺮاد ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻮده و از ﻧﻈﺮ دﻗﺖ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ زﻣﺎﻧ ‪ ،‬ﺻﺤﺖ و ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ‬
‫ﻃﺮف در ﻣﻌﺮض ﻫﻮای ﻣﺤﯿﻂ ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺸﺨﺺ‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺴ ﺮ از ﯾ‬
‫اﻃﻤﯿﻨﺎن و ﻣﺪت زﻣﺎن ﻋﻤﻠ ﺮد و ﻗﯿﻤﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﺴ ﺮﻫﺎی دﯾ ﺮ ﺑﺮﺗﺮی دارد‬
‫اﮐﺴﯿﮋن )ﺣﺪود ‪ ٢١‬درﺻﺪ( ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮﺟﻊ و از ﻃﺮف دﯾ ﺮ در ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﮔﺎز‬
‫]‪.[٣ ،٢‬‬
‫ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﭘﺎﯾﯿﻦ اﮐﺴﯿﮋن اﺳﺖ ]‪.[١٢–٩‬‬

‫ﺗﺎرﯾﺤﭽﻪ و روﻧﺪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺣﺴ ﺮﻫﺎی اﮐﺴﯿﮋﻧ‬ ‫‪١.۴‬‬

‫ﭘﺪﯾﺪه ﻏﯿﺮﻋﺎدی ﺳﯿ ﻨﺎل ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﻣﺨﻠﻮط ﮔﺎزی ﻣﺤﺘﻮی ﻫﻮا و ﺳﻮﺧﺖ ﺑﺮای‬
‫ﺣﺴ ﺮﻫﺎی اﮐﺴﯿﮋﻧ ﭘﺎﯾﻪ زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎﯾﯽ اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر ﺗﻮﺳﻂ ﻓﻠﻤﯿﻨﮓ ‪ ٢‬و ﭘﺒﻠﺮ ‪ ٣‬در ﺳﺎل‬
‫‪ ١٩٧٧‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺮوه ﺷﯿﻤﯿﺰو ‪ ،۴‬ﺳﻨﺴﻮرﻫﺎی ﭘﺎﯾﺪارﺷﺪه ﺑﺎ اﮐﺴﯿﺪ‬
‫ﮐﻠﺴﯿﻢ )‪ (CSZ‬ﺑﺎ اﻧﻮاع اﻟ ﺘﺮودﻫﺎ ﻓﻠﺮی ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺪون درک ﮐﺎﻣﻠ از رﻓﺘﺎر‬
‫ﺳﻨﺴﻮر ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﮔﺎزﻫﺎی اﺣﯿﺎﯾﯽ ﻣﺨﺘﻠﻒ )‪ HCs ،CO‬و ‪.(H٢‬‬
‫ﻧﻮع ﺣﺴ ﺮ اﮐﺴﯿﮋﻧ ]‪.[١٢–٩‬‬ ‫ﯾ‬ ‫ﺷ ﻞ ‪ :۴‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺷﻤﺎﺗﯿ‬
‫ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﭼﻨﺪ ﮔﺎﻧﻪ‬ ‫در ‪ −۶٠٠ ◦ C‬ﮔﺰارش ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ اوﮐﺎﻣﻮﺗﻮ ‪ ۵‬و ﻫﻤ ﺎراﻧﺶ در ﺳﺎلﻫﺎی ‪ ١٩٨٠‬و ‪ ١٩٨١‬ﺑﺮای ﺣﺴ ﺮﻫﺎی‬
‫اﺻﻞ ﻧﺮﻧﺴﺖ‬ ‫‪١.٢.۴‬‬
‫ﻣﻮﻧﻮﮐﺴﯿﺪ ﮐﺮﺑﻨ ﭘﺎﯾﻪ ‪ YSZ‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻟ ﺘﺮودﻫﺎی ﭘﻼﺗﯿﻨ ﭘﻮﺷﺶ ﺷﺪه ﺑﺎ‬
‫دﻣﺎی ﺛﺎﺑﺖ وﻟﺘﺎژ ﺧﺮوﺟ از ﺳﻠﻮل ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ اﮐﺴﯿﮋن ﺗﻨﺎﺳﺐ دارد‪.‬‬ ‫در ﯾ‬ ‫ﻻﯾﻪﻫﺎی ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺴﺘ ‪ SnO٢‬ﯾﺎ )‪ Al٢ O٣ (+Pt‬ﺟﻬﺖ دﻣﺎﻫﺎی ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ از ‪٣٠٠‬‬
‫و ﺑﺪون روﻏﻦ اﺳﺖ )‪ ٢٠٫٩۵‬درﺻﺪ‬ ‫ﮔﺎز ﻣﺮﺟﻊ )ﻫﻮای دﺳﺘﮕﺎه( ﺗﻤﯿﺰ‪ ،‬ﺧﺸ‬ ‫درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﯿ ﺮاد ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪ ]‪.[٩‬‬
‫ﺣﺠﻤ (‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣ ﮐﻪ ﻏﻠﻈﺖﻫﺎی ﻣﺘﻔﺎوت از اﮐﺴﯿﮋن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺖﻫﺎی ﺑﯿﺸﺘﺮی از اﯾﻦ ﻧﻮع ﺣﺴ ﺮ ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮی از اﻟ ﺘﺮودﻫﺎی ﭘﺎﯾﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺣﺮﮐﺖ اﮐﺴﯿﮋن از ﻓﺸﺎر ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻓﺸﺎر ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ ﻣ ﺷﻮد‪ .‬ﺳﯿ ﻨﺎل‬ ‫ﻓﻠﺰی ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ Mo ،Pt‬ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺴﺖ ﻻﯾﻪای ‪ Pt/RuO٢‬ﺑﺮای ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ‪HCs‬‬
‫ﺧﺮوﺟ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻟ ﺎرﯾﺘﻤ راﺑﻄﻪ ﻣﻌﮑﻮﺳ ﺑﺎ ﻣﯿﺰان اﮐﺴﯿﮋن ﻣﻮﺟﻮد در ﮔﺎز‬ ‫)ﯾﺎ ‪ (CO‬ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻮزﻟ و ﺗﺎﻓﯿﻠﺪ ‪ ۶‬در ﺳﺎل ‪ ،١٩٨٧‬ووﮔﻞ ‪ ٧‬و ﻫﻤ ﺎراﻧﺶ در‬
‫‪٩‬‬
‫ﻓﺮآﯾﻨﺪ دارد‪ .‬ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯿﺰان اﮐﺴﯿﮋن در ﻣﺤﯿﻂ ﺳﺒﺐ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺳﯿ ﻨﺎل از‬ ‫و‬ ‫ﺳﺎل ‪ ،١٩٩٣‬ﮔﺮوه ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗ ﺗﺎن ‪ ٨‬در ﺳﺎلﻫﺎی ‪ ،١٩٩٣‐٩۴‬ﻧﺎردوﭼ‬
‫ﺳﻠﻮل ﻣ ﺷﻮد ]‪.[١٢–٩‬‬ ‫ﻫﻤ ﺎراﻧﺶ در ‪ ١٩٩۴‬و ﮔﺮوه ﮐﺎن ‪ ١٠‬در ‪ ١٩٩۵‬ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ ]‪.[٩‬‬
‫ﻣ ﺎﻧﯿﺰم ﺣﺴ ﺮﻫﺎی اﮐﺴﯿﮋﻧ ﭘﺎﯾﻪ ‪ YSZ‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﺗﻌﺎدﻟ‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎی ﻣﻬﻤ در ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺣﺴ ﺮﻫﺎی ﭘﺎﯾﻪ ‪ YSZ‬ﭼﻨﺪ‬
‫‪١٩‬‬ ‫‪١٨‬‬ ‫‪١٢‬‬ ‫‪١١‬‬
‫‪ ،‬ﺗﺎن و ﮔﺮوه ﻣﻮری ﮔﺰارش‬ ‫ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﻣﻮزﻟ ‪ ،‬ﺗﺎﻓﯿﻠﺪ‪ ،‬ﮔﺮوهﻫﺎی ﻣ ﮐﺎﻟﯿﺮ و ﻟ‬ ‫و ﻫﻤ ﺎراﻧﺶ در‬ ‫و ﻫﻤ ﺎراﻧﺶ در ‪ ،١٩٨٩‬ﻣﯿﻮرا‬ ‫ﮔﺎﻧﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣ ﮐﺎﻟﺮ‬

‫‪2 Fleming‬‬ ‫‪3 Pebler‬‬ ‫‪4 Shimizu‬‬ ‫‪5 Okamoto‬‬ ‫‪6 Moseley‬‬ ‫‪& Tofield‬‬ ‫‪7 Vogel‬‬ ‫‪8 Tan‬‬ ‫‪9 Narducci‬‬ ‫‪10 Can‬‬ ‫‪11 Mcaleer‬‬ ‫‪12 Miura‬‬ ‫‪13 Jacub‬‬
‫‪14 Sorita‬‬ ‫‪15 Kawano‬‬ ‫‪16 Nafion‬‬ ‫‪membrane‬‬ ‫‪17 antimonic‬‬ ‫‪acid 18 Li‬‬ ‫‪19 Mori‬‬

‫‪١٢‬‬
 ‫ﺑﻬﺮوز ﺷﺎهﺑﻬﺮاﻣ و ﻣﺠﯿﺪ ﻋﺒﺎﺳ‬
‫]‪.[١٣–٩‬‬ ‫ﺷ ﻞ ‪ :۵‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺣﺴ ﺮ اﮐﺴﯿﮋﻧ و ﻧﺤﻮه اﺳﺘﺨﺮاج ﺳﯿ ﻨﺎل اﻟ ﺘﺮﯾ‬
‫ﺳﻮﻣﯿﻦ ﻣ ﺎﻧﯿﺰم اﯾﺠﺎد ﻋﯿﺐ ذاﺗ ‪ ،‬ﺗﺸ ﯿﻞ ﻣﺤﻠﻮل ﺟﺎﻣﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻧﺸﯿﻨ‬
‫ﺟﺰء ﺑﺎ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪ ﺟﺎی ﺟﺰء اﺻﻠ )زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﻮم( ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗ‬ ‫ﯾ‬
‫در ﺧﻮاص ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﺑﺨﺶ ﺧﻮاص زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎ اﺷﺎره ﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺳﺮی ﻣﻮاد ﺗﺜﺒﯿﺖﮐﻨﻨﺪه در ﮐﻨﺎر زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎ اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫ﺑﺮای اﯾﺠﺎد ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺎﯾﺪار از ﯾ‬
‫ﻣ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﺑﺎ آن ﺗﺸ ﯿﻞ ﻣﺤﻠﻮل ﺟﺎﻣﺪ ﻣ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮض ﻣﺤﻠﻮل ﺟﺎﻣﺪ زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎ‬
‫ﭼﻬﺎرم ﺟﺎی ﺧﺎﻟ آﻧﯿﻮﻧ اﯾﺠﺎد ﻣ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ‬ ‫و اﯾﺘﺮﯾﺎ ) ‪ (Y٢ O٣‬ﯾ‬
‫ﻏﻠﻈﺖ اﯾﺘﺮﯾﺎ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ﺟﺎی ﺧﺎﻟ ﻧﯿﺰ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬اﻓﺰاﯾﺶ ﻏﻠﻈﺖ اﯾﺘﺮﯾﺎ از‬
‫ﺣﺪی ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﯾﺠﺎد ﺧﻮﺷﻪای ﺷﺪن ﺟﺎﻫﺎی ﺧﺎﻟ اﮐﺴﯿﮋﻧ ﻣ ﺷﻮد‪ .‬در‬
‫دﻣﺎﻫﺎی ﺑﺎﻻﺗﺮ از ‪ ٧٢٧‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﯿ ﺮاد اﯾﻦ ﺧﻮﺷﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ در ﻣ آﯾﻨﺪ و در‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻫﺪاﯾﺖ ﯾﻮﻧ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﻋﻤﻠ ﺮد اﻟ ﺘﺮوﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎ‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺎر ﺑﯿﻦ ﺷﺒ ﻪ زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎ و ﻣﺤﯿﻂ ﺣﺎوی اﮐﺴﯿﮋن‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ ﻣ ﺎﻧﯿﺰم و ﺳﯿﻨﺘﯿ‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣ ﺷﻮد‪ .‬اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺎر ﺑﯿﻦ اﮐﺴﯿﮋن و زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎ در ﻣﺮز ﻓﺎزی ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﯾﻌﻨ‬
‫زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎ‐ﮔﺎز‐اﻟ ﺘﺮود اﺗﻔﺎق ﻣ اﻓﺘﺪ‪ .‬اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺎر در ﮐﺮﯾﺴﺘﺎلﻫﺎی ﯾﻮﻧ ﻣﻌﻤﻮﻻ‬
‫از ﻃﺮﯾﻖ ﯾﻮنﻫﺎ اﻧﺠﺎم ﻣ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه )اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺎر( ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻋﯿﻮب ﻧﻘﻄﻪای‬
‫ذﮐﺮﺷﺪه در ﺷﺒ ﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺠﺎم اﺳﺖ ]‪.[٢‬‬
‫ﻣﺤﻠﻮلﻫﺎی ﺟﺎﻣﺪ ﭼﻨﺪ ﻧﻮع ﻧﺎﻗﻞ )ﺣﺎﻣﻞ( ﺑﺎر دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ آﻧﻬﺎ اﻧﺘﻘﺎل‬
‫ﺑﺎر ﺻﻮرت ﻣ ﭘﺬﯾﺮد‪ .‬آﻧﯿﻮنﻫﺎ‪ ،‬ﮐﺎﺗﯿﻮنﻫﺎ‪ ،‬اﻟ ﺘﺮونﻫﺎ و ﺣﻔﺮات ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺎده‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﺎﻣﻞﻫﺎی ﺑﺎر ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣ ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﺠﻤﻮع ﺣﺎﺻﻞ از ﻫﺪاﯾﺖ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫اﯾﻦ ﻧﺎﻗﻞﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻠ ﻣﺎده در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣ ﺷﻮد‪:‬‬
‫)‪σ = σ(i) + σ(e) + σ(h‬‬ ‫)‪(٣‬‬
‫از ﻣ ﺎﻧﯿﺰمﻫﺎی ﻓﻮق در ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺨﺘﻠﻔ اﯾﺠﺎد‬ ‫ﻻزم ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﯾ‬
‫‪20 Frankel‬‬ ‫‪21 Schottky‬‬
‫ﻣﻬﻨﺪﺳ ﻣ ﺎﻧﯿ ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،٢٨‬ﺷﻤﺎره ‪ ،١٢٩‬ﺻﻔﺤﺎت ‪١٧–١٠‬‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ]‪.[١٠ ،١‬‬
‫ﮔﺎز‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻐﯿﯿﺮ در‬ ‫ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ اﯾﻦ اﺻﻞ‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اﮐﺴﯿﮋن ﺗﻮﺳﻂ ﯾ‬
‫اﺧﺘﻼف ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﺑﯿﻦ ‪ SE‬و ‪ RE‬ﻣ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮای ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﮔﺎزﻫﺎی اﺣﯿﺎﯾﯽ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﻣ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و‪/‬ﯾﺎ ﺑﺮ روی ‪ SE‬ﺟﺎﯾ ﺰﯾﻦ ﻣﻮﻟ ﻮلﻫﺎی اﮐﺴﯿﮋن ﺟﺬب ﺷﺪه ﻣ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﺆﺛﺮ اﮐﺴﯿﮋن را ﮐﺎﻫﺶ داده و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺳﯿ ﻨﺎل اﺧﺘﻼف ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ‬
‫را ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣ دﻫﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﻧﯿﺮوی ﻣﺤﺮﮐﻪ اﻟ ﺘﺮوﻣﻮﺗﻮری از راﺑﻄﻪ زﯾﺮ‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣ آﯾﺪ ]‪:[١٣–٩‬‬
‫‪RT‬‬ ‫)‪PO٢ (reference‬‬
‫= ‪EMF‬‬ ‫‪log‬‬ ‫)‪(١‬‬
‫‪۴F‬‬ ‫)‪PO٢ (exhaust‬‬
‫در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ‪ EMF ،‬ﻧﯿﺮوی ﻣﺤﺮﮐﻪ اﻟ ﺘﺮوﻣﻮﺗﻮری ﺑﺮ ﺣﺴﺐ وﻟﺖ‪،‬‬
‫)‪ PO٢ (exhaust‬و )‪ PO٢ (reference‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻓﺸﺎر ﺟﺰﯾﯽ اﮐﺴﯿﮋن در‬
‫ﺳﻤﺖ اﮔﺰوز )ﻣﺤﯿﻂ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ( و ﻓﺸﺎر ﺟﺰﯾﯽ اﮐﺴﯿﮋن در ﺳﻤﺖ ﻣﺮﺟﻊ ﻫﻮا‬
‫‪ F ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻓﺎرادی و ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ ٩۶۵٠٠ c/mol‬و ‪ R‬ﺛﺎﺑﺖ ﻋﻤﻮﻣ ﮔﺎزﻫﺎ‪ T ،‬دﻣﺎی‬
‫ﺣﺴ ﺮ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﮐﻠﻮﯾﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣ ﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ‬ ‫ﺳﯿ ﻨﺎل وﻟﺘﺎژ ﺑﻪ واﺣﺪ ﮐﻨﺘﺮل اﻟ ﺘﺮوﻧﯿ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دادهﻫﺎی ﻓﺮاﯾﻨﺪی و ﻧﻤﻮدارﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻋﻤﻠ ﺮد ﺑﻬﯿﻨﻪ ﻣﻮﺗﻮر در‬
‫ﺟﺮﯾﺎن ﭘﺲﺧﻮر ﺑﻪ ﺷﯿﺮﻫﺎی‬ ‫ﺑﺨﺶ ﻫﻮﺷﻤﻨﺪ ﺣﻠﻘﻪ ﮐﻨﺘﺮﻟ ذﺧﯿﺮه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﯾ‬
‫ﻓﺮﮐﺎﻧﺴ ﻧﺼﺐﺷﺪه ﺑﺮ روی ﻓﻠﻮﻣﺘﺮﻫﺎی ﻫﻮا و ﺳﻮﺧﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣ ﺷﻮد و ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺗﻨﻈﯿﻢ‬ ‫ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻧﺴﺒﺖ ﻫﻮا ﺑﻪ ﺳﻮﺧﺖ ورودی ﺑﻪ اﻧﮋﮐﺘﻮر در ﻧﻘﻄﻪ اﺳﺘﻮﮐﯿﻮﻣﺘﺮﯾ‬
‫ﻣ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺣﺴ ﺮ در دﻣﺎی ﺑﺎﻻﺗﺮ از ‪ ۶٠٠ ◦ C‬ﻗﺮار ﮔﯿﺮد و ﻓﺸﺎر اﮐﺴﯿﮋن در دو‬
‫ﻃﺮف ﺣﺴ ﺮ ﯾ ﺴﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻟ ﻮلﻫﺎی اﮐﺴﯿﮋن از ﺳﻤﺖ ﻓﺸﺎر ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫ﻓﺸﺎر ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮ ﻧﻔﻮذ ﻣ ﮐﻨﻨﺪ و در آﻧﺠﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻧﺮﻧﺴﺖ‐اﯾﻨﺸﺘﯿﻦ ﯾ‬
‫ﻧﯿﺮوی ﻣﺤﺮﮐﻪ اﻟ ﺘﺮوﻣﻮﺗﻮری در دو ﻃﺮف ﺣﺴ ﺮ ﺑﻮﺟﻮد ﻣ آﯾﺪ ﮐﻪ درﻧﻬﺎﯾﺖ از‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺑﯿﺸﺘﺮ اﮐﺴﯿﮋن ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﻣ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ﺑﺎ ﻣﻌﻠﻮم‬
‫ﺑﻮدن اﺧﺘﻼف ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ و دﻣﺎی ﺣﺴ ﺮ ﻣ ﺗﻮان درﺻﺪ اﮐﺴﯿﮋن را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻮد‬
‫]‪.[١۴ ،١١ ،١‬‬
‫ﯾ‬
‫} ‪{ −۴۶٫۴٢١EMF‬‬
‫‪PO٢ ٪ = ٢١ exp‬‬ ‫)‪(٢‬‬
‫‪T‬‬
‫در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻧﯿﺰ ‪ EMF‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﯿﻠ وﻟﺖ و ‪ T‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﮐﻠﻮﯾﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣ ﺎﻧﯿﺰم ﻋﻤﻠ ﺮد ﺣﺴ ﺮ‬ ‫‪٣.۴‬‬
‫در ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠ ﭼ ﻮﻧﮕ ﻋﻤﻠ ﺮد ﺣﺴ ﺮﻫﺎی اﮐﺴﯿﮋﻧ زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر‬
‫اﯾﻦ ﻣﻮاد و ﺧﻮاص ﺣﺎﺻﻠﻪ از آن ارﺗﺒﺎط دارد‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻮاد ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺻﻞ‬
‫ﻧﺮﻧﺴﺖ ﮐﻪ ذﮐﺮ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻌﯿﺎر ﮐﺎر ﺑﺮ اﺳﺎس اﻧﺪازهﮔﯿﺮی اﺧﺘﻼف ﻓﺸﺎر اﮐﺴﯿﮋن‬
‫ﻧﻬﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺮﮐﺖ اﮐﺴﯿﮋن ﺑﻪ ﻋﯿﻮب ﺳﺎﺧﺘﺎری اﯾﻦ ﻣﻮاد واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺮی ﻋﯿﻮب ذاﺗ و ﻧﻘﻄﻪای ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان‬ ‫در ﮐﺮﯾﺴﺘﺎلﻫﺎی ﯾﻮﻧ زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎﯾﯽ ﯾ‬
‫ﻓﺮاﻧﮑﻞ ‪ ٢٠‬و ﺷﺎﺗﮑ ‪ ٢١‬وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬ﻋﯿﺐ ﻓﺮاﻧﮑﻞ ﺟﺎی ﺧﺎﻟ اﺗﻤ و اﻧﺘﻘﺎل آن‬
‫اﺗﻢ ﺑﻪ ﻣ ﺎن ﺑﯿﻦ ﻧﺸﯿﻦ ﻣ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗ ﮐﻪ ﻋﯿﺐ ﺷﺎﺗﮑ ﺟﺎی ﺧﺎﻟ ﻫﻤﺰﻣﺎن‬
‫آﻧﯿﻮن و ﮐﺎﺗﯿﻮن در ﻣﺎده اﺳﺖ ]‪.[١۵ ،٢‬‬
‫‪١٣‬‬
 ‫ﺑﻬﺮوز ﺷﺎهﺑﻬﺮاﻣ و ﻣﺠﯿﺪ ﻋﺒﺎﺳ‬ ‫ﻣﻬﻨﺪﺳ ﻣ ﺎﻧﯿ ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،٢٨‬ﺷﻤﺎره ‪ ،١٢٩‬ﺻﻔﺤﺎت ‪١٧–١٠‬‬

‫ﺣﺎﻟﺖ ‪ (H٢‬ﺑﺎ ﮔﺎز ﭘﺎﯾﻪ رﻗﯿﻖ ﻣ ﺷﻮد‪ ،‬اﻣ ﺎن ﺟﺮﯾﺎن در ﺳﻄﺢ اﻟ ﺘﺮود ﺟﺎﻣﺪ‬ ‫ﻣ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬از ﻃﺮﻓ ﺑﺤﺚ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ در ﺣﺴ ﺮﻫﺎی اﮐﺴﯿﮋﻧ ﻫﺪف اﻧﺪازهﮔﯿﺮی‬
‫ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ ﻣ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﻮد ) واﮐﻨﺶ آﻧﺪی ‪ H٢‬و‬ ‫وﺟﻮد دارد و ﯾ‬ ‫اﺧﺘﻼف ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ و ﻓﺸﺎر اﮐﺴﯿﮋن در دو ﻃﺮف اﻟ ﺘﺮوﻟﯿﺖ ﻣ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺧﺘﻼف‬
‫واﮐﻨﺶ ﮐﺎﺗﺪی ‪ O٢‬در ﺳﻄﺢ ﻣﺸﺘﺮک ‪) (SE/YSZ‬ﺷ ﻞ ‪ .(b‐۶‬ﻫﻤﺰﻣﺎن‪،‬‬ ‫ﻓﺸﺎر ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﯾﻮن اﮐﺴﯿﮋن در ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗ در اﯾﻦ ﻓﺮآﯾﻨﺪ‬
‫از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻟ ﺘﺮود ﻣﺮﺟﻊ )‪ (RE‬ﻫﻤﯿﺸﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺎز ﻣﺮﺟﻊ )ﻫﻮا( ﻗﺮار‬ ‫ﻫﺪاﯾﺖ ﯾﻮﻧ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳ را اﯾﻔﺎ ﻣ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ دﻣﺎ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘ ﮐﻪ‬
‫دارد‪ ،‬واﮐﻨﺶ ﺗﻌﺎدﻟ ‪ O٢‬ﮐﻪ در ﺳﻄﺢ ﻣﺸﺘﺮک ‪ YSZ/SE‬اﺗﻔﺎق ﻣ اﻓﺘﺪ‪ ،‬ﯾ‬ ‫ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬در اﻟ ﺘﺮوﻟﯿﺖﻫﺎی ﺟﺎﻣﺪ اﯾﻦ ﻣ ﺎﻧﯿﺰم ﻓﻌﺎل ﻣ ﮔﺮدد‬
‫ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ اﯾﺠﺎد ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد )ﺷ ﻞ ‪ .(c‐۶‬ﺳﭙﺲ اﺧﺘﻼف ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﺑﯿﻦ اﻟ ﺘﺮود‬ ‫]‪.[١٣ ،٢‬‬
‫ﺳﯿ ﻨﺎل ﺣﺴ ﺮی ﻣ دﻫﺪ‪ .‬در ﻫﺮ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻗﺒﻞ از واﮐﻨﺶ‬ ‫ﺟﺎﻣﺪ و ﻣﺮﺟﻊ ﯾ‬ ‫ﻣﺎده ﺑﺼﻮرت ﺧﻼﺻﻪ ﺟﻤﻊ ﺟﺮﯾﺎن ‪ n‬ذره اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺟﺮﯾﺎن ﮐﺎﻣﻞ در ﯾ‬
‫ﺳﻄﺢ ﻣﺸﺘﺮک ‪ ،SE/YSZ‬درﺻﺪی از ﮔﺎز ﻣﻮرد آزﻣﺎﯾﺶ از ﻣﯿﺎن ﻻﯾﻪ اﻟ ﺘﺮود‬ ‫∑‬ ‫∑‬
‫=‪I‬‬ ‫‪In = U‬‬ ‫‪σ‬‬ ‫)‪(۴‬‬
‫ﺟﺎﻣﺪ ﻧﻔﻮذ ﮐﺮده و از ﻃﺮﯾﻖ واﮐﻨﺶ ﺑﺎ ﻓﺎز ﮔﺎزی اﮐﺴﯿﺪ ﻣ ﮔﺮدد )ﺷ ﻞ ‪.(d‐۶‬‬
‫از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اﮐﺴﯿﺪاﺳﯿﻮن ﻓﺎز ﮔﺎزی ‪ H٢‬ﻣ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻌﺪاد ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﮔﺎزی‬ ‫ذره ﺑﻮده و دارﯾﻢ‪:‬‬ ‫ﮐﻪ ‪ σ‬ﻫﺪاﯾﺖ ﯾ‬
‫رﺳﯿﺪه ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻣﺸﺘﺮک ‪ YSZ/SE‬را ﮐﻨﺘﺮل ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﯿﺰان ﺿﺮﯾﺐ‬
‫ﺣﺴ ﺮ ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﻧﻮع ﻋﻤﻠ ﺮد ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺘﯿ‬ ‫ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ‪ H٢‬ﯾ‬ ‫‪σ = qCB‬‬ ‫)‪(۵‬‬

‫اﻟ ﺘﺮود ﺟﺎﻣﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ واﮐﻨﺶ آﻧﺪی ‪ ،H٢‬واﮐﻨﺶ ﮐﺎﺗﺪی ﺑﺮای ‪ O٢‬و واﮐﻨﺶ‬
‫‪ B‬ﻣﻮﺑﯿﻠﯿﺘﻪ و ﺗﺤﺮک ﺣﺎﻣﻞ ﺑﺎر‪ C ،‬ﻏﻠﻈﺖ و ﻣﻘﺪار ﺣﺎﻣﻞ و ‪ q‬ﻋﺪد ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺎز ﮔﺎزی ﺑﺮای ‪ H٢‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣ ﺷﻮد‪ .‬از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎی ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺘﯿ‬
‫ﻃﺒﯿﻌ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﯿﺰان ﻋﻠﻄﺖ ﺣﺎﻣﻞ ﺑﺎر و ﻧﯿﺰ ﺟﻨﺒﺶ آﻧﻬﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫اﻟ ﺘﺮود ﺟﺎﻣﺪ‬ ‫‪/‬ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﯾ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻘﺪار زﯾﺎدی ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺧﻮاص ﻓﯿﺰﯾ‬
‫ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻏﻠﻈﺖ و ﺗﺤﺮک‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﻫﺪاﯾﺖ‬
‫ﮐﻨﺘﺮل ﻣ ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻃﺮاﺣ و‪/‬ﯾﺎ ﺗﺮﮐﯿﺐ اﻟ ﺘﺮود ﺟﺎﻣﺪ و ﺷﺮاﯾﻂ ﮐﺎرﮐﺮدی ﺣﺴ ﺮ‬
‫ﻃﺒﻖ راﺑﻄﻪ آرﻧﯿﻮس ﺑﻪ دﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺴﺘﮕ دارد‪:‬‬
‫و ﺿﺮﯾﺐ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﮔﺎزی ﺣﺴ ﺮ ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎی اﺷﺎرهﺷﺪه در‬
‫(‬ ‫) ‪E‬‬
‫ﻓﻮق ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣ ﮔﺮدﻧﺪ ]‪.[١٠‬‬ ‫‪σn = A exp −‬‬ ‫)‪(۶‬‬
‫‪RT‬‬

‫‪ E‬اﻧﺮژی اﮐﺘﯿﻮاﺳﯿﻮن و ﻓﻌﺎلﺳﺎزی و ‪ T‬دﻣﺎی ﮐﺎری اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻪ دﻣﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺪاﯾﺖ ﯾﻮﻧ ﻧﯿﺰ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮای اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺎر در‬ ‫اﮐﺴﯿﮋﻧ‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ روﺷﻦ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺟﺎی ﺧﺎﻟ‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎی اﻟ ﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺟﺎﻣﺪ ﺗﻌﯿﯿﻦﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ )ﻣ ﺎﻧﯿﺰم ﺟﺎی ﺧﺎﻟ (‪ .‬ﻏﻠﻈﺖ‬
‫ﺟﺎی ﺧﺎﻟ اﮐﺴﯿﮋﻧ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻏﻠﻈﺖ ﻧﺎﻗﻞ ﺟﺮﯾﺎن ﯾﻮﻧ اﺳﺘﻔﺎده ﻣ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ‬
‫ﺟﺎﯾ ﺰﯾﻨ زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﻮم ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ اﮐﺴﯿﺪﻫﺎی ﻗﻠﯿﺎﯾﯽ ﯾﺎ ﺧﺎﮐ ﮐﻤﯿﺎب‪ ،‬ﺟﺎی ﺧﺎﻟ‬
‫اﮐﺴﯿﮋﻧ اﯾﺠﺎد ﻣ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ٨ ،‬درﺻﺪ ﻣﻮﻟ اﯾﺘﺮﯾﺎ‪ ۴ ،‬درﺻﺪ ﻣﻮﻟ‬
‫ﺟﺎی ﺧﺎﻟ اﮐﺴﯿﮋن اﯾﺠﺎد ﻣ ﻧﻤﺎﯾﺪ ]‪.[٢‬‬
‫ﻫﺪاﯾﺖ اﻟ ﺘﺮوﻧ در اﻟ ﺘﺮوﻟﯿﺖﻫﺎی اﮐﺴﯿﺪی‪ ،‬ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﻟ ﺘﺮونﻫﺎی ﻫﺎدی‬
‫در ﺷﺒ ﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﺟﺎﻣﺪ اﺳﺖ و ﻧﺘﯿﺠﻪ اﺣﯿﺎی ﮐﺎﺗﯿﻮنﻫﺎﺳﺖ‪:‬‬

‫‪M ez −−→ M ez+١ + e−‬‬ ‫)‪(٧‬‬

‫و ﺣﻀﻮر ﻧﺎﻗﻞﻫﺎی ﺣﻔﺮه ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﮐﺴﯿﺪاﺳﯿﻮن ﮐﺎﺗﯿﻮنﻫﺎﺳﺖ‪:‬‬

‫‪M ez −−→ M ez−١ + h٠‬‬ ‫)‪(٨‬‬

‫ﺷ ﻞ ‪ :۶‬ﻧﻤﺎﯾﺶ )‪ (a‬ﯾ ﻧﻮع ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺣﺴ ﺮ ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ ﭘﺎﯾﻪ ‪ YSZ‬ﺷﺎﻣﻞ )‪(b‬‬
‫واﮐﻨﺶﻫﺎی ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺳﻄﺢ ﻣﺸﺘﺮک ‪ SE/YSZ‬اﺗﻔﺎق ﻣ اﻓﺘﺪ و )‪ (c‬واﮐﻨﺶ‬
‫ﺣﺴ ﺮ ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ ﭘﺎﯾﻪ ‪ YSZ‬ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﻣ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫در اداﻣﻪ ﻣ ﺎﻧﯿﺰم ﻋﻤﻠ ﺮد ﯾ‬
‫ﺗﻌﺎدﻟ اﻟ ﺘﺮود ﺟﺎﻣﺪ ﺑﺮای ‪ O٢‬در ﺳﻄﺢ ﻣﺸﺘﺮک ‪ ، SE/YSZ‬ﻣﺎﻧﻨﺪ )‪ (d‬اﮐﺴﯿﺪاﺳﯿﻮن‬
‫ﻓﺎز ﮔﺎزی )ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰ ﻫﺘﺮوژﻧ ( داﺧﻞ ﻻﯾﻪ اﻟ ﺘﺮود ﺟﺎﻣﺪ ]‪.[١‬‬ ‫ﻧﻮع ﭼﯿﺪﻣﺎن ﺣﺴ ﺮ ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ ﭘﺎﯾﻪ ‪ YSZ‬را ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺷ ﻞ ‪ a‐۶‬ﯾ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ اﻟ ﺘﺮود ﺟﺎﻣﺪ در ﻣﻌﺮض ﮔﺎزﻫﺎی ﻣﻮرد آزﻣﺎﯾﺶ و اﻟ ﺘﺮود ﺟﺎﻣﺪ در‬

‫‪O٢ + ۴ e − −‬‬ ‫‪٢−‬‬ ‫ﻣﻌﺮض ﮔﺎز ﻣﺮﺟﻊ )ﻫﻮا( اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘ اﻟ ﺘﺮود ﺟﺎﻣﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻮا ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪،‬‬
‫‪←−‬‬
‫‪−‬‬‫→‬
‫‪− ٢O‬‬ ‫)‪(٩‬‬
‫واﮐﻨﺶ اﻟ ﺘﺮوﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ‪ O٢‬در ﺳﻄﺢ ﻣﺸﺘﺮک ‪ SE/YSZ‬ﺑﻪ ﺗﻌﺎدل ﻣ رﺳﺪ‪.‬‬
‫‪٢ H٢ + ٢ O٢− −−→ ٢ H٢ O + ۴ e−‬‬ ‫)‪(١٠‬‬
‫در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ اﻟ ﺘﺮود ﺟﺎﻣﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدﻟ واﮐﻨﺶ‬
‫‪O٢ + ۴ e− −−→ ٢ O٢−‬‬ ‫)‪(١١‬‬
‫در ﻫﻮا ﺑﺪﺳﺖ ﻣ آﯾﺪ و ‪ emf‬ﺑﯿﻦ اﻟ ﺘﺮود ﺟﺎﻣﺪ و اﻟ ﺘﺮود ﻣﺮﺟﻊ )‪ (RE‬ﯾ‬
‫‪٢ H٢ + O٢ −−→ ٢ H٢ O‬‬ ‫)‪(١٢‬‬ ‫ﺳﯿ ﻨﺎل ﭘﺎﯾﻪ از ﺣﺴ ﺮ ﻣ دﻫﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﯾ ﺮ‪ ،‬وﻗﺘ ﮔﺎز ﻣﻮرد آزﻣﺎﯾﺶ )در اﯾﻦ‬
‫‪22 Garzon‬‬ ‫‪23 Butler‬‬ ‫‪Volmer‬‬

‫‪١۴‬‬
 ‫ﺑﻬﺮوز ﺷﺎهﺑﻬﺮاﻣ و ﻣﺠﯿﺪ ﻋﺒﺎﺳ‬ ‫ﻣﻬﻨﺪﺳ ﻣ ﺎﻧﯿ ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،٢٨‬ﺷﻤﺎره ‪ ،١٢٩‬ﺻﻔﺤﺎت ‪١٧–١٠‬‬

‫ﮔﺮوهﻫﺎی ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗ ﻣﯿﻮرا و ﮔﺎرزون ‪ ٢٢‬ﭘﺎﺳﺦ ‪ emf‬ﺣﺴ ﺮ ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ را ﺑﺮ اﺳﺎس‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺎﺗﻠﺮ وﻟﻤﺮ ‪ ٢٣‬ﺗﻮﺿﯿﺢ دادﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ داﻧﺴﯿﺘﻪ ﺟﺮﯾﺎﻧ ﺑﺮای واﮐﻨﺶﻫﺎی )‪(١٠‬‬
‫و )‪ (١١‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺼﻮرت ﻣﻌﺎدﻻت )‪ (١٣‬و )‪ (١۴‬ﺑﯿﺎن ﻣ ﺷﻮد‪:‬‬
‫) ]) ‪( ٢αF [E − E ٠ (H‬‬
‫‪٢‬‬
‫‪i(H٢ ) = i٠ (H٢ ) · exp‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪(١٣‬‬
‫‪RT‬‬
‫) ]) ‪( −۴α٠ F [E − E ٠ (O‬‬
‫‪٢‬‬
‫‪i(O٢ ) = i٠ (O٢ ) · exp‬‬ ‫‪.‬‬ ‫)‪(١۴‬‬
‫‪RT‬‬
‫ﮐﻪ ‪ E‬ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ اﻟ ﺘﺮود‪ F ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻓﺎرادی‪ R ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻮﻟ ﮔﺎز‪ T ،‬دﻣﺎی ﻣﻄﻠﻖ‪،‬‬
‫)ب(‬ ‫‪ E ٠‬ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﺗﻌﺎدﻟ اﻟ ﺘﺮود‪ i٠ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮ داﻧﺴﯿﺘﻪ ﺟﺮﯾﺎن و ‪ α‬ﺿﺮﯾﺐ اﻧﺘﻘﺎل اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷ ﻞ ‪) :٧‬اﻟﻒ( ﺗﺨﻤﯿﻦ ﻣﻘﺪار ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﻣﺨﻠﻮط از ﺗﻘﺎﻃﻊ ﺑﯿﻦ ﻣﻨﺤﻨ ﭘﻼرﯾﺰاﺳﯿﻮن آﻧﺪ‬ ‫ﺣﺪس زده ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ داﻧﺴﯿﺘﻪﻫﺎی ﺟﺮﯾﺎن در ﻣﻌﺎدﻻت )‪ (١٣‬و )‪ (١۴‬از‬
‫دﯾﻔﻮزﯾﻮن ﻣﺤﺪود ‪ H٢‬و ﻣﻨﺤﻨ ﭘﻼرﯾﺰاﺳﯿﻮن ‪) ،O٢‬ب( واﺑﺴﺘﮕ ﺿﺮﯾﺐ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ‬ ‫رواﺑﻂ )‪ (١۵‬و )‪ (١۶‬ﺗﺒﻌﯿﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫)‪ (∆emf‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻟ ﺎرﯾﺘﻢ ﻏﻠﻈﺖ ‪.[١٠] H٢‬‬
‫‪i٠ (H٢ ) = B١ · C m (H٢ ) ,‬‬ ‫)‪(١۵‬‬

‫‪i٠ (O٢ ) = B٢ · C n (O٢ ) .‬‬ ‫)‪(١۶‬‬

‫ﭘﯿ ﺮ ﺑﻨﺪی ﺣﺴ ﺮﻫﺎ‬ ‫‪۴.۴‬‬
‫ﮐﻪ ‪ C‬ﻏﻠﻈﺖ ‪ H٢‬ﯾﺎ ‪ O٢‬و ‪ m ،B٢ ،B١‬و ‪ n‬ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﻣﺨﻠﻮط‬
‫ﭘﯿ ﺮﺑﻨﺪی ﺣﺴ ﺮﻫﺎی ﮔﺎزی ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ ﭘﺎﯾﻪ ‪ YSZ‬اﺳﺎﺳﺎً ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺻﻔﺤﻪای‬ ‫) ‪ (Em‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ اﻟ ﺘﺮود اﺳﺖ و ﻣﻘﺪار ﻣﻄﻠﻖ داﻧﺴﯿﺘﻪﻫﺎی ﺟﺮﯾﺎن در‬
‫ﺣﺴ ﺮ ﺻﻔﺤﻪای ﺳﺎده ‪ YSZ‬در‬ ‫ﯾ‬ ‫و ﺗﯿﻮﺑﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪی ﻣ ﺷﻮد‪ .‬ﺷﻤﺎﺗﯿ‬ ‫ﻣﻌﺎدﻻت )‪ (١٣‬و )‪ (١۴‬ﯾ ﺴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﺷ ﻞ ‪٧‬اﻟﻒ ﻧﺸﺎن‬
‫ﺷ ﻞ ‪ a‐٨‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﭘﯿ ﺮﺑﻨﺪی‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ YSZ‬ﺑﺎ ﯾ‬ ‫داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺷ ﻞ ﻓﺮض ﮔﺮدﯾﺪه ﮐﻪ ﻧﻔﻮذ ‪ H٢‬در اﻟ ﺘﺮود ﺟﺎﻣﺪ ﮔﺎم‬
‫اﻟ ﺘﺮود ﻣﺮﺟﻊ )‪ Pt (RE‬در ﺳﻤﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﯾﺎ در ﻫﻤﺎن‬ ‫اﻟ ﺘﺮود ﺟﺎﻣﺪ و ﯾ‬ ‫ﺗﻌﯿﯿﻦﮐﻨﻨﺪه ﺳﺮﻋﺖ )دﯾﻔﻮزﯾﻮن ﻣﺤﺪود( ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻻت )‪(١٣‬‬
‫ﺳﻤﺖ ﺻﻔﺤﻪ ‪ YSZ‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣ ﺷﻮد‪ .‬در ‪ Pt‬ﮐﻠ ﺘﻮر ﺟﺮﯾﺎن ﺑﯿﻦ اﻟ ﺘﺮود ﺟﺎﻣﺪ‬ ‫و )‪ Em ،(١۵‬ﻣ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺼﻮرت ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (١٧‬ﺑﯿﺎن ﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ‪ E٠ ،‬و ‪A‬‬
‫ﺳﯿﻢ ﻫﺪاﯾﺘﮕﺮ ‪ Pt‬ﺑﻪ ‪ Pt-RE‬وﺻﻞ ﻣ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫و ‪ YSZ‬ﻗﺮار داده ﺷﺪه و ﯾ‬ ‫در ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (١٧‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ در ﻣﻌﺎدﻻت )‪ (١٨‬و )‪ (١٩‬داده ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﻣﺎده ﻏﯿﺮﻫﺎدی ﺑﯿﻦ ﮐﻠ ﺘﻮر ﺟﺮﯾﺎن‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﺗﻤﺎس ‪ Pt‬ﺑﺎ ‪ YSZ‬ﯾ‬ ‫دﯾﻔﻮزﯾﻮن ﻣﺤﺪود‪ ،‬ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮای واﮐﻨﺶ آﻧﺪی ‪ H٢‬ﻣ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺼﻮرت ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫‪ Pt‬و ‪ YSZ‬ﺷ ﻞ ﻣ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻧﺪازهﮔﯿﺮی اﺧﺘﻼف ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ )‪ (emf‬ﺑﯿﻦ ‪RE‬‬ ‫)‪ (٢٠‬ﺑﯿﺎن ﮔﺮدد‪ A ،‬ﺳﻄﺢ اﻟ ﺘﺮود‪ D ،‬ﺿﺮﯾﺐ دﯾﻔﻮزﯾﻮن و ‪ δ‬ﺿﺨﺎﻣﺖ ﻻﯾﻪ‬
‫ﺳﯿ ﻨﺎل از دﺳﺘﮕﺎه ﺑﺪﺳﺖ ﻣ آﯾﺪ‪ .‬ﺣﺴﻦ ﺣﺴ ﺮ ﺻﻔﺤﻪای‪ ،‬ﺳﺎدﮔ‬ ‫و ‪ ،Pt‬ﯾ‬ ‫ﻣﺮز دﯾﻔﻮزﯾﻮﻧ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻻت )‪ (١۵) ،(١٣‬و )‪،(٢٠‬‬
‫ﭘﯿ ﺮﺑﻨﺪی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯿﻨﯿﺎﺗﻮری ﮐﺮدن را ﺗﺴﻬﯿﻞ ﻣ ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬در ﻫﺮ ﺻﻮرت‪،‬‬ ‫‪ Em‬ﻣ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺼﻮرت ﻣﻌﺎدﻟﻪ )‪ (٢١‬ﺑﯿﺎن ﺷﻮد ]‪.[١٠‬‬
‫ﺑﺎﯾﺴﺘ ذﮐﺮ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﻣﻘﺪار ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ‪ Pt-RE‬از ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻏﻠﻈﺖ ‪ O٢‬و ﺣﻀﻮر‬
‫‪E(m) = E(٠) + nA ln C(O٢ ) + mA ln C(H٢ ) ,‬‬ ‫)‪(١٧‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺑﺎﻻی اﻧﻮاع ﮔﺎزﻫﺎی ﻏﯿﺮﻫﺪف ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣ ﭘﺬﯾﺮد ]‪.[١٠‬‬ ‫) ‪( B١‬‬
‫‪RT ln B٢‬‬ ‫) ‪٢αE ٠ (O٢ ) + α٠ E ٠ (H٢‬‬
‫ﺣﺴ ﺮ ﺗﯿﻮﺑﯽ ﭘﺎﯾﻪ ‪ YSZ‬ﻃﺮاﺣ ﻣﺘﻔﺎوﺗ دارد )ﺷ ﻞ‬ ‫از ﻃﺮف دﯾ ﺮ‪ ،‬ﯾ‬ ‫= )‪E(٠‬‬ ‫‪+‬‬ ‫)‪, (١٨‬‬
‫‪(۴α + ٢α )F‬‬‫‪٠‬‬ ‫‪٢α + α٠‬‬
‫‪ .(b‐٨‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ اﻟ ﺘﺮود ﺟﺎﻣﺪ در ﻣﻌﺮض ﮔﺎزﻫﺎی ﻫﺪف )ﻧﻤﻮﻧﻪ(‬ ‫‪RT‬‬
‫=‪A‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪(١٩‬‬
‫ﻗﺮار دارد‪ ،‬در ﺣﺎﻟ ﮐﻪ اﻟ ﺘﺮود ﺟﺎﻣﺪ‪ Pt/‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺸ ﯿﻞ ﺳﺎﺧﺘﺎر‬ ‫‪(۴α + ٢α٠ )F‬‬
‫اﻟ ﺘﺮود ﺟﺎﻣﺪ‐ﻫﻮا‪ RE/‬در ﻣﻌﺮض اﺗﻤﺴﻔﺮ ﻫﻮاﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﭘﯿ ﺮﺑﻨﺪی ﯾ‬ ‫) ‪٢F AD(H٢ )C(H٢‬‬
‫= ) ‪i(H٢‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪(٢٠‬‬
‫‪δ‬‬
‫ﺣﺴ ﺮ ﺗﯿﻮﺑﯽ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﺣﺴ ﺮ ﺻﻔﺤﻪای‪ ،‬ﻧﺴﺒﺘﺎً ﭘﯿﭽﯿﺪه و ﺣﺠﯿﻢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪١‬‬ ‫) ) ‪( ٢F AD(H )C(H‬‬
‫‪٢‬‬ ‫‪٢‬‬
‫= )‪E(m‬‬ ‫‪E ٠ (O٢ )RT ln‬‬ ‫)‪. (٢١‬‬
‫ﺣﺴ ﺮﻫﺎی ﺳﻮﺧﺖ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ‪ YSZ‬ﺑﺮای اﮔﺰوز ﻣﺎﺷﯿﻦ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﯿ ﺮﺑﻨﺪی‬ ‫‪۴F α‬‬ ‫‪٠‬‬ ‫‪δC n (O٢ )B٢‬‬
‫ﺗﯿﻮﺑﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣ ﺷﻮﻧﺪ ]‪.[١٠‬‬ ‫ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ از ﻣﻌﺎدﻻت )‪ (١٧‬و )‪ (٢١‬ﭘﯿﺪاﺳﺖ‪ ،‬زﻣﺎﻧ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺘﺮاﮐﻢ ‪) YSZ‬ﯾﺎ‬ ‫در ﻫﺮ دوی ﺣﺴ ﺮﻫﺎی ذﮐﺮﺷﺪه ﻣﻌﻤﻮﻻ ﯾ‬ ‫ﻏﻠﻈﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬راﺑﻄﻪ ﺧﻄ ﺳﺎدهای ﺑﯿﻦ ‪ Em‬و ﻟ ﺎرﯾﺘﻢ ﻏﻠﻈﺖ ‪H٢‬‬
‫اﻟ ﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺟﺎﻣﺪ ﻣﺘﺨﻠﺨﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﮔﺎزﻫﺎ ﻣ ﺗﻮاﻧﻨﺪ‬ ‫ﺗﯿﻮب( و ﯾ‬ ‫) ‪ (Em α log CH٢‬وﺟﻮد دارد )ﺷ ﻞ ‪٧‬ب(‪.‬‬
‫از ﻣﯿﺎن ﻻﯾﻪﻫﺎی ﻣﺘﺨﻠﺨﻞ اﻟ ﺘﺮود ﺟﺎﻣﺪ ﻋﺒﻮر ﮐﺮده و ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻣﺸﺘﺮک‬
‫‪ YSZ/SE‬ﮐﻪ ﺳﯿ ﻨﺎل ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬ﻗﺴﻤﺘ از ﮔﺎز در ﻃﻮل ﻓﺮآﯾﻨﺪ‬
‫ﻧﻔﻮذ از ﻃﺮﯾﻖ واﮐﻨﺶ ﻫﺘﺮوژﻧ ﻓﺎز ﮔﺎزی اﮐﺴﯿﺪ ﻣ ﺷﻮد )ﺑﺎ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻣ ﮔﺮدد(‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﮐﺎﻫﺶ ﻏﻠﻈﺖ ﮔﺎز رﺳﯿﺪه ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻣﺸﺘﺮک ‪ YSZ/SE‬ﺷﺪه و‬
‫ﺑﻮاﺳﻄﻪ‬ ‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﺣﺴ ﺮ ﮐﺎﻫﺶ ﻣ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬واﮐﻨﺶﻫﺎی ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺘﯿ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ واﮐﻨﺶ ﻓﺎز ﮔﺎزی‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤ در‬ ‫ﺗﻔﺎوت در ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺘﯿ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﺧﻮب دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻼف ﺣﺴ ﺮﻫﺎی ﻣﺮﺳﻮم‪ ،‬ﮔﺎرزون‬ ‫دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﯾ‬
‫‪ YSZ‬ﻣﺘﺨﻠﺨﻞ‬ ‫و ﻫﻤ ﺎراﻧﺶ ﺣﺴ ﺮ ﻣﻨﺤﺼﺮﺑﻪﻓﺮدی ﻣﻄﺮح ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ از ﯾ‬ ‫)اﻟﻒ(‬

‫‪١۵‬‬
 ‫ﺑﻬﺮوز ﺷﺎهﺑﻬﺮاﻣ و ﻣﺠﯿﺪ ﻋﺒﺎﺳ‬ ‫ﻣﻬﻨﺪﺳ ﻣ ﺎﻧﯿ ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،٢٨‬ﺷﻤﺎره ‪ ،١٢٩‬ﺻﻔﺤﺎت ‪١٧–١٠‬‬

‫ﺣﺴ ﺮ زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎﯾﯽ ﺑﺮای اﻧﺪازهﮔﯿﺮی اﮐﺴﯿﮋن در ﻣﺬاب‬ ‫‪۵.۴‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ اﻟ ﺘﺮود ﺟﺎﻣﺪ ﻣﺘﺮاﮐﻢ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷ ﻞ ‪ c‐٨‬ﺗﺸ ﯿﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬در‬ ‫وﯾ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻫﻨﺪﺳﻪای از ﺣﺴ ﺮ‪ ،‬ﮔﺎزﻫﺎ ﻋﻤﺪﺗﺎً از ﻣﯿﺎن ‪ YSZ‬ﻣﺘﺨﻠﺨﻞ ﻋﺒﻮر ﻧﻤﻮده‬
‫واﮐﻨﺶ ﺑﯿﻦ ﻣﺬاب ﻓﻠﺰ و اﺗﻤﺴﻔﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻓﻠﺰ ﻣ ﺷﻮد‪ .‬در ﺑﺮﺧ‬
‫و ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻣﺸﺘﺮک ‪ YSZ/SE‬ﻣ رﺳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﮐﻪ اﮐﺘﯿﻮﯾﺘﻪ‬
‫ﻣﻮارد ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب اﮐﺴﯿﮋن ﯾﺎ ﻫﯿﺪروژن ﺑﻪ داﺧﻞ ﻣﺬاب وارد ﻣ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺘﺮوژﻧ ‪ YSZ‬ﻫﻤﯿﺸﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬واﮐﻨﺶﻫﺎی ﻫﺘﺮوژﻧ ﮔﺎزﻫﺎ در‬ ‫ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺘﯿ‬
‫اﮐﺴﯿﮋن ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺬاب از ﻃﺮﯾﻖ واﮐﻨﺶ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آﻟﯿﺎژﻫﺎی ﺳﯿﻠﯿ ﻮﻧ‬
‫ﻃﻮل ﻓﺮآﯾﻨﺪ دﯾﻔﻮزﯾﻮن و ﻧﻔﻮذ ﭘﺎﯾﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻃﺮاﺣ ﺣﺴ ﺮ ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫ﯾﺎ آﻟﻮﻣﯿﻨﯿﻮم اﻓﺰاﯾﺸ ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺬاب‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺣﺬف ﺷﺪن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫ﺿﺮﯾﺐ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﮔﺎز ﻣ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮﺧﻼف ﺣﺴ ﺮﻫﺎی ﻧﺮﻣﺎل ﻣﺮﮐﺐ‬
‫ﻣﻘﺪار ﺑﻬﯿﻨﻪ آﻟﯿﺎژﻫﺎی اﻓﺰاﯾﺸ ﻣﺴﺘﻠﺰم داﻧﺴﺘﻦ ﻣﻘﺪار دﻗﯿﻖ اﮐﺴﯿﮋن در ﻣﺬاب‬
‫از ‪ YSZ‬ﻣﺘﺮاﮐﻢ و اﻟ ﺘﺮود ﺟﺎﻣﺪ ﻣﺘﺨﻠﺨﻞ ﮐﻪ ﺧﻮاص ﺣﺴ ﺮی ﺑﺎ ﻫﺮ دوی‬
‫اﺳﺖ ]‪.[٢‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎی ﮐﺎﻧﺎﻟﯿﺰی ﻫﺘﺮوژﻧ و اﻟ ﺘﺮوﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﮐﻨﺘﺮل ﻣ ﮔﺮدد‪ ،‬در اﯾﻦ ﻧﻮع‬
‫‪ ،‬ﺣﺴ ﺮﻫﺎی‬ ‫ﺑﺮای ﺑﻬﺒﻮد ﮐﻨﺘﺮل ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﺘﺎﻟﻮرژﯾ‬
‫اﻟ ﺘﺮوﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ در ﺳﻄﺢ ﻣﺸﺘﺮک‬ ‫ﭘﯿ ﺮﺑﻨﺪی ﺣﺴ ﺮی‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺘﯿ‬
‫اﻟ ﺘﺮوﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺑﻮﯾﮋه ﺣﺴ ﺮﻫﺎی اﮐﺴﯿﮋﻧ زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎﯾﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺮا‬
‫‪ YSZ/SE‬ﺧﻮاص ﺣﺴ ﺮی را ﮐﻨﺘﺮل ﻣ ﻧﻤﺎﯾﺪ ]‪.[١٠‬‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﺴ ﺮﻫﺎ دارای ﻣﺰاﯾﺎﯾﯽ ﭼﻮن اﻓﺰاﯾﺶ ﻫﺪاﯾﺖ ﺑﺎ زﯾﺎد ﺷﺪن دﻣﺎ‪ ،‬ﭘﺎﯾﺪاری‬
‫از ﻣﺰاﯾﺎی ﺣﺴ ﺮﻫﺎی ﭼﻨﺪﻣﻨﻈﻮره ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ داﺷﺘﻦ ارﺗﺒﺎط ﭼﻨﺪﯾﻦ‬ ‫ﯾ‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺤﯿﻂﻫﺎی ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ و ﺧﻮرﻧﺪه و در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻃﻮل ﻋﻤﺮ ﻣﻔﯿﺪ‬
‫ﺣﺴ ﺮ ﺻﻔﺤﻪای درون ﻃﺮاﺣ )ﭘ ( اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﺎل ﭼﻨﯿﻦ ﻃﺮاﺣ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫)‪ ،(SE‬ﮐﻪ‬ ‫اﻟ ﺘﺮود ﺣﺴ ﺮی ﮐﻤ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه اﻣ ﺎن ﺑ ﺎرﮔﯿﺮی ﯾ‬
‫ﯾﺎﻧﮓ ‪ ٢۴‬و دوﺗﺎ ‪ ٢۵‬در ﺷ ﻞ ‪ d‐٨‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ‪emf‬‬
‫ﻋﻤﻮﻣﺎً ﻣﺨﻠﻮط ﻓﻠﺰ‐اﮐﺴﯿﺪ ﻓﻠﺰ اﺳﺖ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ (Cr/Cr٢ O٣‬در ﮐﻨﺎر اﻟ ﺘﺮوﻟﯿﺖ‬
‫از ﺣﺴ ﺮﻫﺎ در ﺗﻌﺪاد‬ ‫ﺑﺮای ﺣﺴ ﺮ ﻣﺠﺘﻤﻊ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﺿﺮب ﻣﻘﺪار ‪ emf‬ﻫﺮ ﯾ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺣﺴ ﺮی وﺟﻮد دارد ]‪.[٢‬‬ ‫ﺑﺮای ﮐﻤ‬
‫ﮐﻞ ﺑﺪﺳﺖ ﻣ آﯾﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎی‬ ‫در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺣﺴ ﺮﻫﺎی اﻟ ﺘﺮوﻟﯿﺖ اﮐﺴﯿﺪی ﻣﺨﺘﻠﻔ‬
‫ﺷ ﻞ ‪ e‐٨‬ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﻊ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎی اﻧﺪازهﮔﯿﺮی ‪ NOx‬ﭘﺎﯾﻪ ‪YSZ‬‬
‫و‬ ‫‪HfO٢ −ZrO٢ −Y٢ O٣‬‬ ‫‪،ZrO٢ −HfO٢‬‬ ‫‪،ZrO٢ −Y٢ O٣‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪای )ﻻﯾﻪای( ﻃﺮاﺣ ﺷﺪه ﺑﺮای ﮐﺎرﺑﺮد اﺗﻮﻣﺒﯿﻞ را ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺮوه‬
‫‪ HfO٢ −ZrO٢ −Y٢ O٣ −Al٢ O٣‬ﮔﺰارش ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﯿﻤﺖ‬
‫ﻫﺎﺳ ‪ ٢۶‬ﮔﺰارش ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﭘﯿ ﺮﺑﻨﺪی ﮔﺎز اﮐﺴﯿﮋن ﺑﻄﻮر‬
‫ﺑﺎﻻی ﻫﺎﻓﻨﯿﺎ ) ‪ (HfO٢‬ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻤﺘﺮی ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎی ﺣﺎوی اﯾﻦ ﻣﺎده‬
‫اﻟ ﺘﺮود ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺴﺖ اﮐﺴﯿﺪاﺳﯿﻮﻧ‬ ‫اﻟ ﺘﺮود ﺷﻤﺎرﻧﺪه در ﮐﻨﺎر ﯾ‬ ‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ از ﯾ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﻃﺮﻓ ﮐﺎرﮐﺮد اﻟ ﺘﺮوﻟﯿﺖﻫﺎی زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎﯾﯽ در دﻣﺎﻫﺎی ﺑﺎﻻﺗﺮ از‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از وﻟﺘﺎژ ﺑﯿﻦ دو اﻟ ﺘﺮود ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻣ ﺷﻮد‪ .‬ﮔﺎزﻫﺎی اﺣﯿﺎﯾﯽ )ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫‪ ١١٠٠‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﯿ ﺮاد )ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﻓﺰاﯾﺶ ﻫﺪاﯾﺖ اﻟ ﺘﺮوﻧ ﺑﺎ ﮐﺎﻫﺶ ﻓﺸﺎر‬
‫‪ HCs‬و ‪ (CO‬ﮐﻪ از ﻣﺴﯿﺮ دﯾﻔﻮزﯾﻮن ﻋﺒﻮر ﻣ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﮐﺴﯿﮋن ﺳﻄﺢ ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺴﺖ‬
‫اﮐﺴﯿﮋن در ﻓﺸﺎرﻫﺎی ‪ (١٠−٢٣ − ١٠−٢٨ Pa‬ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎﯾﯽ را اﯾﺠﺎد‬
‫ﮔﺎز ﻏﯿﺮﻣﻀﺮ )‪ H٢ O‬و ‪ (CO٢‬ﻣ دﻫﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫واﮐﻨﺶ داده و ﺗﺸ ﯿﻞ ﯾ‬
‫ﻣ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎ در ﻓﺸﺎرﻫﺎی ﭘﺎﯾﯿﻦ اﮐﺴﯿﮋن از ﻧﻈﺮ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ اﺣﯿﺎ ﻣ ﺷﻮد‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬اﻟ ﺘﺮود ﻣﺴﺘﻘﺮ در ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻی ﺣﻔﺮه داﺧﻠ ﺗﺮ‪ NO ،‬را ﺑﻪ ‪ NO٢‬اﮐﺴﯿﺪ‬
‫و در اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﻫﺪاﯾﺖ اﻟ ﺘﺮوﻧ ﺑﺮﻗﺮار ﻣ ﮔﺮدد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻫﺪاﯾﺖ اﻟ ﺘﺮوﻧ‬
‫ﻣ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﮐﻞ ﻏﻠﻈﺖ ‪ NOx‬ﻣ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﺣﺴ ﺮ ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ ‪NO٢‬‬
‫ﺟﺰﺋ ﻣﻮﺟﺐ ﻓﻼﮐﺲ ﯾﻮن اﮐﺴﯿﮋن در ﻋﺮض اﻟ ﺘﺮوﻟﯿﺖ ﺷﺪه و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫)اﻟ ﺘﺮود( ﺗﻌﺒﯿﻪﺷﺪه در ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺣﻔﺮه اﻧﺪازهﮔﯿﺮی ﺷﻮد ]‪.[١٠‬‬
‫اﻧﺪازهﮔﯿﺮی ﭘﻼرﯾﺰاﺳﯿﻮن ﺑﯿﻦ ﺳﻄﺤ را ﻣﺨﺘﻞ ﻣ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻮﺟﻬﺎت‬
‫ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎی دارای ﻫﺎﻓﻨﯿﺎ ﻣﻌﻄﻮف ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺪاﯾﺖ ﯾﻮﻧ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﺎ دﻣﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ وﻗﺘ ﻣﺤﺪوده دﻣﺎ ﺑﻪ ‪١٢٠٠ − ١۶٠٠‬‬
‫درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﯿ ﺮاد ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎی ‪ HfO٢ −ZrO٢ −Y٢ O٣‬ﺟﺎﯾ ﺰﯾﻦ ﺑﻬﺘﺮی‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﺴ ﺮﻫﺎی ﭘﺎﯾﻪ زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ]‪.[٢‬‬
‫ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻦ ﭼﺎﻟﺶ ﺑﯿﻦ ﻫﺪاﯾﺖ اﻟ ﺘﺮوﻧ و ﻫﺪاﯾﺖ ﯾﻮﻧ در ﺳﺎﺧﺘﺎر‬
‫اﻟ ﺘﺮوﻟﯿﺖﻫﺎی ذﮐﺮﺷﺪه‪ ،‬ﭘﺎراﻣﺘﺮی ﺑﺎ ﻧﺎم ‪ Pe‬ﻣﻄﺮح ﻣ ﺷﻮد‪ .‬در واﻗﻊ ﭘﺎراﻣﺘﺮ‬
‫‪ ، Pe‬ﻣﻘﺪار ﻓﺸﺎر اﮐﺴﯿﮋﻧ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺪاﯾﺖ ﯾﻮﻧ و ﻫﺪاﯾﺖ اﻟ ﺘﺮوﻧ ﻧﻮع ‪ n‬در‬
‫آن ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ‪ emf‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﺧﻮاص‬
‫اﻟ ﺘﺮوﻟﯿﺘ ﺟﺎﻣﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ‪ emf‬ﻣ ﺗﻮان ﭘﺎراﻣﺘﺮ ‪ Pe‬را ﺑﻪ ﮐﻤ‬
‫راﺑﻄﻪ اﺷﻤﺎﻟﺮد ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫∫‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬
‫‪RT‬‬ ‫) ‪RT ln(Pe ۴ + PO٢ (II) ۴‬‬
‫=‪E‬‬ ‫= ) ‪t(ion) d(ln PO٢‬‬
‫‪۴F‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬
‫) ‪F ln(Pe ۴ + PO٢ (I) ۴‬‬
‫ﺷ ﻞ ‪ :٨‬ﺷﻤﺎﺗﯿ اﻧﻮاع ﺣﺴ ﺮﻫﺎی ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ ﭘﺎﯾﻪ ‪ (a) ،YSZ‬ﺻﻔﺤﻪای‪ (b) ،‬ﺗﯿﻮﺑﯽ‪،‬‬
‫و از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﻣﯿﺰان ‪:Pe‬‬ ‫)‪ (c‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ‪ YSZ‬ﻣﺘﺨﻠﺨﻞ و اﻟ ﺘﺮود ﺟﺎﻣﺪ ﻣﺘﺮاﮐﻢ‪ (d) ،‬ﭼﯿﺪﻣﺎن ‪ ٣‬ﺣﺴ ﺮ و )‪(e‬‬
‫) ‪( EF‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١‬‬
‫ﺣﺴ ﺮ ‪ NOx‬ﻻﯾﻪای ]‪.[١٠‬‬
‫‪exp‬‬ ‫‪PO٢ (I) ۴ − PO٢ (II) ۴‬‬
‫= ‪Pe‬‬ ‫‪RT‬‬ ‫) (‬
‫‪١ − exp EF‬‬ ‫‪RT‬‬
‫‪24 Yang‬‬ ‫‪25 Dutta‬‬ ‫‪26 Hasei‬‬

‫‪١۶‬‬
 ‫ﺑﻬﺮوز ﺷﺎهﺑﻬﺮاﻣ و ﻣﺠﯿﺪ ﻋﺒﺎﺳ‬ ‫ﻣﻬﻨﺪﺳ ﻣ ﺎﻧﯿ ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،٢٨‬ﺷﻤﺎره ‪ ،١٢٩‬ﺻﻔﺤﺎت ‪١٧–١٠‬‬

‫]‪ [٣‬زﻧﺪﯾﻪ‪ ،‬ف‪ .‬و ﻟ ﻨﺎﻫﻮر‪ ،‬ا‪ .‬ﺑﺮرﺳ ﺧﻮاص‪ ،‬ﮐﺎرﺑﺮد و روشﻫﺎی ﺗﻮﻟﯿﺪ‬ ‫ﻣﻘﺪار ﭘﺎﯾﯿﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ‪ Pe‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨ ﻫﺪاﯾﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ اﻟ ﺘﺮوﻧ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻠ‬
‫‪ .Al٢ O٣ -ZrO٢‬ﭘﺎﯾﺎنﻧﺎﻣﻪ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳ ارﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﮐﺎﻣﭙﻮزﯾﺖﻫﺎی ﺑﯿﻮﺳﺮاﻣﯿ‬
‫داﻧﺸ ﺎه آزاد اﺳﻼﻣ واﺣﺪ ﺳﺎوه‪ ،‬ﺳﺎوه‪ ،‬اﯾﺮان‪.١٣٨٧ ،‬‬
‫و ﺑﺎﻻ ﺑﻮدن ﻫﺪاﯾﺖ ﯾﻮﻧ )‪ (K‬اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪١‬‬
‫‪[4] Mogab, C. J. Use of stabilized zirconia as a selective oxygen‬‬ ‫‪K(ion) = KPe− ۴‬‬
‫–‪leak source. Review of Scientific Instruments, 43(11):1605‬‬
‫‪1610, 1972.‬‬
‫ﮐﻪ ‪ K‬ﻋﺪد ﺛﺎﺑﺖ و ‪ Pe = PO٢‬اﺳﺖ‪ .‬و زﻣﺎن رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ‪:Pe‬‬
‫‪[5] Dimitrov, Dimitre Tz and Dushkin, Ceco D. Oxygen de-‬‬
‫‪tection using yttria-stabilized zirconia thin films doped‬‬ ‫‪١‬‬
‫‪with platinum. Central European Journal of Chemistry,‬‬ ‫= )‪t(ion‬‬ ‫‪( PO٢ )− ۴١‬‬ ‫)‪(٢٢‬‬
‫‪3(4):605–621, 2005.‬‬ ‫‪١+‬‬ ‫‪Pe‬‬

‫‪[6] Schwandt, C. Kinetics of oxygen, platinum/stabilized zir-‬‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ‪ Pe‬ﮐﻮﭼ ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺪاﯾﺖ ﯾﻮﻧ ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﺷﺮاﯾﻂ‬
‫‪conia and oxygen, gold/stabilized zirconia electrodes under‬‬
‫‪equilibrium conditions. Journal of The Electrochemical So-‬‬ ‫ﺣﺴ ﺮی ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺑﺮرﺳ ﻫﺎی اﻧﺠﺎم ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ‬
‫‪ciety, 144(11):3728, 1997.‬‬ ‫ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎی ﭘﺎﯾﻪ ﻫﺎﻓﻨﯿﺎ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ Pe‬ﮐﻮﭼ ﺗﺮی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﯾ ﺮ اﻟ ﺘﺮوﻟﯿﺖﻫﺎ‬
‫‪[7] Yuhua, Deng and Pan, Wei. Fabrication of porous zirconia‬‬ ‫از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣ دﻫﻨﺪ و ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ‪ ، Pe‬ﺑﺮای ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﺣﺎوی ‪ ١۵‬درﺻﺪ ﻣﻮﻟ‬
‫‪using filter paper template. pp. 993–994, 2005.‬‬
‫اﯾﺘﺮﯾﺎ در ﺳﯿﺴﺘﻢ ‪ HfO٢ −ZrO٢ −Y٢ O٣‬ﮔﺰارش ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪[8] Reckziegel, A.‬‬ ‫‪Properties and application of high-‬‬
‫‪performance ceramics made of Zirconia, 2015.‬‬

‫‪[9] Pavel, Shuk. teme, vol. 77, chap. Process Zirconia Oxygen‬‬
‫‪ ۵‬ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮی‬
‫– ‪Analyzer – State of ArtZirkondioxid-Sauerstoffsensoren‬‬
‫‪Stand der Technik, p. 19. 2020 2010. 1.‬‬ ‫• ﺣﺴ ﺮﻫﺎی اﮐﺴﯿﮋن ﺑﺎﯾﺪ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﮐﺎر در ﺷﺮاﯾﻂ ﺳﺨﺖ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫‪[10] Miura, Norio, Sato, Tomoaki, Anggraini, Sri Ayu, Ikeda,‬‬ ‫دﻣﺎﻫﺎی ﺑﺎﻻ و ﻣﺤﯿﻂﻫﺎی ﻣﺨﺮب را داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﻣﻘﯿﺎس ﺻﻨﻌﺘ‬
‫‪Hiroshi, and Zhuiykov, Serge. A review of mixed-potential‬‬ ‫ﺑﺎ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪type zirconia-based gas sensors. Ionics, 20(7):901–925, Jul‬‬
‫‪2014.‬‬ ‫ﭘﯿﻞ ﻏﻠﻈﺘ ﺷﺎﻣﻞ ‪ YSZ‬و دو اﻟ ﺘﺮود‬ ‫• ﻧﻮع ﻣﺘﺪاول ﺣﺴ ﺮ اﮐﺴﯿﮋﻧ ﯾ‬

‫]‪ [١١‬واﺣﺪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ‪ .‬ﭘﯿﺸﺮﻓﺖﻫﺎ در زﻣﯿﻨﻪ آﻧﺎﻟﯿﺰ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺳﯿﻤﺎن‪.‬‬ ‫از اﯾﻦ اﻟ ﺘﺮودﻫﺎ در ﻣﻌﺮض ﻫﻮا‬ ‫ﭘﻼﺗﯿﻦ ﻣﺘﺨﻠﺨﻞ ﻣ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﯾ‬
‫ﻧﺸﺮﯾﻪ ﻓﻨﺎوری ﺳﯿﻤﺎن‪.١٣٩۴ ،٧٢–۶٨:(۶٧) ،‬‬ ‫ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﺛﺎﺑﺖ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﻓﺮﻧﺲ ﯾﺎ ﻣﺮﺟﻊ و دﯾ ﺮی در ﻣﻌﺮض‬
‫‪[12] Luo, Zhian, Xiao, Jianzhong, Xia, Feng, and Yang, Yifan.‬‬ ‫ﻣﺤﯿﻂ ﮔﺎزی ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ اﮐﺴﯿﮋن ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﻫﻮا ﺑﻪ ﺳﻮﺧﺖ‬
‫‪Preparation and characterization of zirconia oxygen sen-‬‬
‫‪sors. Journal of Wuhan University of Technology-Mater.‬‬ ‫ﻣ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪Sci. Ed., 22(4):612–616, Dec 2007.‬‬ ‫• ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﯿﺎز ﺣﺴ ﺮﻫﺎی اﮐﺴﯿﮋﻧ ﺑﻪ ﻣﺮﺟﻊ ﻫﻮا‪ ،‬اﻧﺪازه و ﺣﺠﻢ ﺑﺰرگ‪،‬‬
‫‪[13] Noriaki, Kurita, Kenji, Kobayashi, Yoshinori, Heda, and‬‬ ‫ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺳﺎﺧﺖ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺑﺎﻻ و زﻣﺎن ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺎﻻ از ﻣﻌﺎﯾﺐ اﯾﻦ ﺣﺴ ﺮﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪Norihiko, Fukatsu. htmp, vol. 31, chap. Oxygen Liberation‬‬
‫راه ﺣﻞ ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ ﻣﺸ ﻼت ذﮐﺮ ﺷﺪه‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﯿﻤﻪﻫﺎدیﻫﺎﯾﯽ‬ ‫• ﯾ‬
‫‪from Stabilized Zirconia upon Changing DC Polarization‬‬
‫‪Condition, p. 439. 2020 2012. 4-5.‬‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﮐﺴﯿﺪ ﺳﺮﯾﻢ‪ ،‬ﺗﯿﺘﺎﻧﯿﻮم و ﻗﻠﻊ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ذﺧﯿﺮهﺳﺎزی و‬
‫‪[14] Hirmke, J., Rosiwal, S.M., and Singer, R.F. Monitoring‬‬ ‫آزادﺳﺎزی ﺑﺎﻻی اﮐﺴﯿﮋن را داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺷﺒ ﻪای ﺧﻮد‬
‫‪oxygen species in diamond hot-filament cvd by zircon diox-‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺳﻮﺧﺖ در ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻏﻨ از اﮐﺴﯿﮋن ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﮐﺴﯿﮋن‬
‫‪ide sensors. Vacuum, 82(6):599 – 607, 2008.‬‬
‫ذﺧﯿﺮه ﻣ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و در ﻫﻨﮕﺎم ﻋﻤﻠ ﺮد ﺳﯿﺴﺘﻢ در ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻏﻨ از ﺳﻮﺧﺖ‬
‫‪[15] Araki, Wakako and Arai, Yoshio. Molecular dynamics‬‬
‫‪study on oxygen diffusion in yttria-stabilized zirconia sub-‬‬ ‫اﮐﺴﯿﮋن ذﺧﯿﺮهﺷﺪه در ﺷﺒ ﻪ را آزاد ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﻣﺤﯿﻂ ﻣ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫‪jected to uniaxial stress in terms of yttria concentration‬‬ ‫ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺳﺒﺐ اﯾﺠﺎد ﻏﻠﻈﺖ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺛﺎﺑﺘ از اﮐﺴﯿﮋن در ﻣﺠﺎورت ﯾ‬
‫– ‪and stress direction. Solid State Ionics, 181(33):1534‬‬
‫‪1541, 2010.‬‬ ‫اﻟ ﺘﺮود ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮﺟﻊ ﭘﺎﯾﺪار ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ ،‬ﺣﺴ ﺮﻫﺎی‬ ‫• ﺑﺮای ﺑﻬﺒﻮد ﮐﻨﺘﺮل ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﺘﺎﻟﻮرژﯾ‬
‫ﺑﻮﯾﮋه‬ ‫زﯾﺮﮐﻮﻧﯿﺎﯾﯽ‬ ‫اﮐﺴﯿﮋﻧ‬ ‫ﺣﺴ ﺮﻫﺎی‬ ‫و‬ ‫اﻟ ﺘﺮوﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‬
‫اﻟ ﺘﺮوﻟﯿﺖﻫﺎی ﭘﺎﯾﻪ ﻫﺎﻓﻨﯿﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺆﺛﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮاﺟﻊ‬
‫]‪ [١‬ﻓﺮﺣﻨﺎﮐﯿﺎن‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﻋﻠ و ﺧﻠﯿﻠﯿﺎن‪ ،‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪ .‬ﻃﺮاﺣ و ﺳﺎﺧﺖ دﺳﺘﮕﺎه اﻧﺪازهﮔﯿﺮی‬
‫اﮐﺴﯿﮋن در دود‪ .‬در ﻫﺠﺪﻫﻤﯿﻦ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠ ﺑﺮق‪ .‬ﺷﺮﮐﺖ ﺗﻮاﻧﯿﺮ‪.١٣٨٢ ،‬‬

‫‪[2] Zhuiykov, Serge. Electrochemistry of Zirconia Gas Sen-‬‬

‫‪sors. CRC Press, 2008.‬‬

‫‪١٧‬‬