ნაირა გელაშვილი

დედის ოთახი

– რიიინნგ! – ჩამორეკა მუქი ხის ძველმა, დიდმა საათმა და ფარდა კარზე თითქოს
შეკრთაო, ოდნავ შეტოკდა.
ყმაწვილი კაცი, უკვე რა ხანია სავარძელში რომ იჯდა უძრავად და რაღაც
უბედურებით სახეგამშრალი შეშტერებოდა ამ ოდნავ მსუნთქავ, ლივლივა ქსოვილს,
– და რიიინნგ! რიიინნგ! – შუაღამისას რეკდა საათი.. – უეცრად წამოხტა და მიიჭრა
ფარდიან კართან...

ფარდა დედის ოთახის კარზე ორმაგი იყო: ბინდიან ოქროსფერ, ხვეულ ტალღებად
დაშვებულ ხავერდს ნისლივით ეკიდა სულმთლად გამჭვირვალე, წვრილზე წვრილი
ძაფითა და ყაისნაღით ნაქსოვი, აბლაბუდასავით ჰაეროვანი ბადე. კარი კი თვითონ: –
ალაგ-ალაგ მუქთეთრად დაფიფქული, რძისფერი შუშა ხის ვიწრო ჩარჩოში
სურათივით იყო ჩამჯდარი... და აი ასეთს – თეთრად დაბინდულ-დაფარულსა და
შესახედად სასიამოვნოს – ფარდა სულაც არ სჭირდებოდა, დამფარავი, მაგრამ
ფარდები უყვარდა დედას.
თურმე ამ ფარდის ქსოვა მაშინ დაუწყია... და მთელი ცხრა თვე ქსოვდა და
ქარგავდა, როცა ის მის სხეულში, ამქვეყნად ყველაზე საკვირველ წყალში თავდაყირა
დატივტივებდა. აკი ჰგავდა კიდეც წყალს, ეს ფარდა, წყლისქვეშეთს, სადაც ბლანტ
თხიერებაში გარდატეხილი მზის შუქი იღვრება, ლიცლიცებს: უცნაურად,
არათანაბრად! რადგან ხავერდიცა და ნისლისფერი ბადეც დაქარგული იყო ძლივს
შესამჩნევი, ოდნავ მბზინავი ძაფით. წყალმცენარეების მსგავსი რაღაც ყვავილები
მოჩანდა თითქოს, ნიჟარის ზოლები და მარჯნის ბუჩქნარი... და საიდანღაც წყლის
ბალახიდან ორი ამობურცული, მკვრივი, სველი წრე, თევზის თვალები: თითქოს.
ხავერდის დაბინდული ნაქარგები ნისლისფერი ბადის ნაქარგებს შორის იყო
მიმოფანტული და ჰაერის უმცირეს მოძრაობაზეც კი ირხეოდა ბადე, და მთელი
ფარდა ემსგავსებოდა მოლივლივე წყლის ფსკერს ან მუსიკას და თუ ახლოს
მიხვიდოდი, სულ ახლოს, გამოსახულებანი ქრებოდნენ, ხაზები იშლებოდა და
ვეღარაფერს ვერ გაარჩევდი, მხოლოდ ფერადი ძაფების ლაქებიღა რჩებოდა:
ვერცხლისა და ხავსის უამრავი ელფერი, ერთმანეთში გარდამბზინავი, შიგადაშიგ
ნარინჯისფერიც გამოკრთოდა, რაც იწვევდა ალბათ მარჯნის ბუჩქნარის
შთაბეჭდილებას. მოშორდებოდი და ისევ ზღვის ფსკერი იყო, ნამდვილი
წყლისქვეშეთი.
თუმცა ეს ალბათ მისთვის. რადგან ენდი ხომ ამტკიცებდა: აქ მწვანე, დაბურული
ტყეა, პატარა გუბურა და ტოტებში მზე იღვრებაო. გიორგიმ კი გამოაცხადა:
გამოქვაბულიაო, და მერე დაეჭვდა: „ან ეგებ ღრუბლებია ცაზე“, „სად, სად გინახავს
ხავსისფერი ღრუბლები?“ – შეაფრინდა მაშინ ენდი, – „მინახავს“. „სად, მითხარი,
სად?“ „არ გეტყვი, მინახავს“ – დაიჩემა და ამის მეტი სიტყვა ვეღარ ათქმევინეს:
პატარები იყვნენ.
თურმე ეს ფარდა სწორედ იმ დღეს დაუმთავრებია: დედას, და ისიც დაიბადა.
გაჩნდა თუ არა, დედის კარზე ფარდაც დაეშვა.

მკითხველთა ლიგა
 მაგრამ პატარა უმეტესად დედის ოთახში იყო, ამ ფარდის მიღმა და ჯერ ლიბრიან,
შემდეგ კი წყაროს წყალივით დაწმენდილ გუგებს ხან საწოლის გისოსებიდან, ხან
დედის ხელში აყვანილი, დედის პირისახის სიმაღლიდან იმ ოთახის სივრცეში
ატრიალებდა, ნაირნაირ საგნებზე ასრიალებდა. მაგრამ, როდესაც ხელ-ფეხი
საკმარისად დაიუფლა და მოიმარჯვა, რათა იქაურობის საკვირველ ნივთებთან
ახლოს მისულიყო და შეხებოდა, სხვა ოთახში გადაიყვანეს და მერე კი ჯერ ფარდა
იყო, მერე კარი, მერე ოთახი და აი, სულ ასე... და იზრდებოდა ფარდის წინ ან
ფარდის მიღმა და ფარდაც თანდათან იცვლებოდა: სულ პატარასთვის –
შეუმჩნევლად ლამაზი, მოზრდილისთვის – გამაოცრად და გამახარად, დიდისთვის
– შემაშფოთებლად, უფრო დიდისთვის – უკვე მტანჯველად, და, აი, სულ ბოლოს –
გამაღიზიანებლად ლამაზი იყო: ფარდა. რაღაც ჯადოქრული ყოველთვის ჰქონდა,
მაგრამ ბოლოს, ბოლო ხანებში აღარ უნდოდა ამის ატანა, ამ ჯადოქრული
ძალმომრეობის.
როგორ გაუჩნდა ეს გაღიზიანება, თანდათან უფრო აუტანელი, რატომ ან როდის,
ამას ეძებდა, ამას იკვლევდა ხან ცნობიერად, ხან და ალბათ უფრო დიდი ხანი იყო –
ქვეშეცნეულად, და ვერ აეხსნა: რას ერჩოდა, ბოლოს და ბოლოს, ამ გასაკვირველ,
დედის ხელით ნაქსოვ-ნაქარგ, ჰაერივით ლივლივა ფარდას: იყო, ეკიდა: მისი
ბავშვობის ზებუნებრივი ეკრანი, წყალქვეშ რომ ჩაჰყავდა, ფსკერზე დაატარებდა,
აოცებდა, აოცნებებდა... და ვიდრე დედასთან შევიდოდა, წყლისქვეშეთი უნდა
გაევლო, წყალმცენარეებში გახლართულიყო, ნიჟარების მოგუდული, შორიდან
მოღწეული შრიალი ჩაღვროდა, წყლის უცნაურ ზუზუნსა და რაღაც მსუბუქ, გაბმულ,
სევდიან სტვენას გაერინდებინა...
არა. არასდროს უთქვამს: – ოთახში ნუ შეხვალთ, ან ნუ შემოხვალთო – დედას.
პირიქით: „შევიდეთ ჩემთან“-ო, ხშირად ამბობდა, ანდა სიღრმიდან გამოსძახებდა:
„მოოდი“, მაგრამ ძნელი იყო ოთახში შესვლა, რადგან ჯერ ხომ ბადეში
იხლართებოდა, მერე ბადესა და ხავერდს შორის ებნეოდა თავგზა, მერე ხავერდსა და
კარს შორის ეკვროდა სუნთქვა, ვიდრე ბოლოს და ბოლოს, კარს შეხსნიდა და
პირდაპირ კედელზე მწვანე მცენარეშემოსალტული სარკე წყალივით გაიბრწყინებდა.
ასე უნდა შეეღწია დედის ოთახში. ეს - პატარას. დიდობაში, მუდამ, ახლაც, რაღა
უშლიდა? რაღაც, ყოველთვის რაღაც უნდა გადაელახა, დაეძლია: უკვე შიგნით,
საკუთარ თავში, ვიდრე ოთახის ზღურბლს გადააბიჯებდა.
ეს რაღაც, რაღაც... კარგა ხანი იყო სძულდა ეს სიტყვა, როგორც შეიძლება გძულდეს
ადამიანი, რომელიც მტრად გესახება, ვისთანაც ბრძოლის გზა და იარაღი ვერა და
ვერ გამოგიძებნია, რადგან არ იცნობ, არ იცი, რანაირია ეს მტერი, და ბოლოს და
ბოლოს, არც ის იცი: რატომ გექცა მტრად, ან ის გექცა თუ შენ ექეცი. მუდამ
ცდილობდა დაემტკიცებინა, რომ ეს „რაღაც“ საერთოდ არ არსებობდა, ილუზია იყო,
თვალის ახვევა, და თუ კაცი არ დაიზარებდა, იქ ყოველთვის აღმოაჩენდა:
ძალიან კონკრეტულსა და ცხადს. და მართლაც ხომ დაადგინა ამ „რაღაცის“ რაღაც:
ღიზიანდებოდა, რადგან ვერასდროს, ბავშვობიდან დღემდე, ვერასდროს ბედავდა,
ვერც გაბედავდა დედის ოთახის კარი შეეღო, თუკი დედა შინ არ იქნებოდა, თუ არ
ეტყოდა „შედი“, „შემოდი“. უმცროს და-ძმასაც იგივე სჭირდა, ზუსტად იგივე,
არასდროს მოუვიდოდათ აზრად ოთახში შესვლა, თუკი დედის ნებართვა, უხმო თუ
სიტყვიერი, არ ექნებოდათ და ამ ნებართვას ისევ თვითონ ითხოვდნენ მუდამ.
აუკრძალავს როდესმე? როდისმე უთქვამს, უნებართვოდ იქ ნუ შეხვალთო? –
არასოდეს. დაუსჯია? დაუტუქსავს? – არა. ყოველ შემთხვევაში, არ ახსოვს, არაფერი
აგონდება. მაშ, როგორ გაუჯდა სამივეს – უფროს ძმასა და უმცროს და-ძმას – ასე
მკითხველთა ლიგა
მყარად, ძვალსა და რბილში, ეს უსიტყვო, თანდაყოლილი აღიარება დედის ოთახის
შეუვალობისა? ნუთუ სხეულში რომ ჰყავდა, მაშინ შთააგონა, ან ძუძუთა ბავშვებს, ან
ახლად ფეხადგმულებს, რაღაც აუხსნელი გზითა და ძალით სამუდამოდ ჩაუბეჭდა
გონებაში, არ დაერღვიათ, არ შეელახათ მისი ოთახის წესრიგი, არ შეხებოდნენ, არ
გაეტეხათ მისი ნივთები. მაგრამ ისინი – უმცროსები, არ იტანჯებოდნენ, არ
აწუხებდათ ეს მორჩილება, პირიქით, თითქოს უხაროდათ, ეამაყებოდათ კიდეც,
რაღაც მარტივი და ურყევი სათნოებით იცავდნენ მათი ერთობლივი ცხოვრების წესს,
თითქოს დედის მუცელშივე შეთანხმებულიყვნენ დედასთან, დაეცვათ მხოლოდ
მათთვის გასაგები კანონი. არა, ისინი არ იტანჯებოდნენ. ისე შედიოდნენ და
დააბიჯებდნენ დედის ოთახში, როგორც ტაძარში: კრძალვით, მორიდებით და
გულში – მონუსხულად მოზეიმენი. მართლაცდა, განა მორწმუნე ღიზიანდება
საკუთარი მოწიწებით, რომელსაც ტაძარი აღუძრავს?
თვითონ კი სულ იმას უტრიალებდა, უნებურად ჩხრეკდა და იძიებდა, რა დროს
დაიწყო, როგორ განხორციელდა ეს ჩუმი აკრძალვა, უსიტყვო ტაბუ, და წლებზე რომ
მისრიალებდა მისი გონება, უკან – წარსულში, თითქოს კიბის საფეხურებზე ჩარბოდა
ქვემოთ, ვერსად ვერაფერს პოულობდა, ამ აკრძალვის ვერც ერთ აშკარა საბუთს, ვერც
ერთ ფაქტს. სულ ქვემოთ კი, ბავშვობის ბნელ-ნათელ სამარხში მხოლოდ ეს ფარდა
შრიალებდა და დედის სახე კრთებოდა, დედის იერი: მისი ორი გამოხედვა, ორი წამი,
ორი სურათი ჩნდებოდა, ქრებოდა და ასე ლიცლიცით იყო. ერთი: სარკის წინ მჯდომ
დედას შავი, გრძელტარიანი სავარცხელი საფეთქელთან უშეშდება, თავს ოდნავ
აბრუნებს გვერდზე, მისკენ, და გაკვირვებული უყურებს: ერთმანეთს თვალებში
მისჩერებიან: თვითონ ერთია, დედა კი – ორი. მეორე დედა სარკეში ზის, როგორც
სურათში, თვითონ კი გარედან შეშტერებია ორ შავ სავარცხელს, ორ მწვანე კაბას, ორ
სახეს, რომელთაგან ერთი პირდაპირ უყურებს, მეორე კი პროფილით ჩანს სარკეში,
ცალი თვალი მოუჩანს მხოლოდ და შეშტერებია სამ მწვანე თვალს... რა გააკეთა მაშინ
ისეთი, რომ დედა თავისკენ მიახედა და გააკვირვა? უღიმილოდ, შეწუხებულად
გაკვირვებულმა რომ შეხედა წამით და ეს წამი აგერ მთელი ცხოვრება გრძელდება
უკვე? არ ახსოვდა. ვერ იხსენებდა. ეგებ ფარდა ჩამოქაჩა ოთახში რომ შედიოდა, ან
კარში მოაყოლა? ეგებ განგებ? ეგებ დედის გამოსაცდელად? ეგებ იმის გასაგებად, თუ
რას ეტყოდა დედა, როგორ მოიქცეოდა და ამდენად, რას ნიშნავდა ფარდის ხელყოფა?
ან ეგებ გამხმარი იების პატარა თაიგულს მისწვდა კედელზე, ჩალის დაწნული
თეფშის გულში რომ ჩაეკრა ოთახის პატრონს. ეგებ ის მკაცრი და შეწუხებული
გამოხედვა, გამოსული სამი მწვანე, მოგრძო თვალიდან, იყო პირველი გაფრთხილება,
განმარტება, რომ ეს ყველაფერი მას ეკუთვნოდა, დედას, თუ უნდოდათ
დაეთვალიერებინათ, დამტკბარიყვნენ და წასულიყვნენ ისევ თავისთვის. მეორე:
დედა სავარძელში ზის, მრგვალ, პატარა ქარგაზე თავდახრილი, უცბად თავს იღებს,
შეხედავს და იცინის, ქარგას დაირასავით იჭერს ხელში და უვარდება, იატაკზე
მიგორავს, ფერადი ძაფის სამიოდე გორგალი კალთაში რჩება და ძაფები
გრძელდებიან, დედა უფრო იცინის, და მისი მწვანე თვალები დავიწროვდნენ და
დაგრძელდნენ და კბილები თეთრად კრიალებენ: რით გაახარა მაშინ, რით გააცინა?
თითქოს ბუნდოვნად ახსოვს: თითქოს ფარდა გაასწორა, კარში დატანებული, და
დიდის ამბით მოახსენა დედას. ალბათ, ფარდის ჯავრი სულაც არ ჰქონდა, უკვე მაშინ
იცოდა, რომ დედას გაახარებდა. რაღაც ასეთი, ან ეგებ სულაც არა? სულ სხვა რაღაცამ
გააცინა დედა და დაუგრძელა მწვანე თვალები?
და იქ, ბავშვობის ძალიან ქვემოთა, ბნელ-ნათელ სამარხში ცრემლებიც ცვიოდა:
სცხელა, სცხელა, ყველაფერი უვარვარებს: ხელები, ქუთუთოები, ლოყები, ზეწარი,
მკითხველთა ლიგა
საბანი. ქუთუთოებს ძლივსა სწევს ზემოთ, მძიმედ, ალმურში... და დედის სახეს
აწყდება მზერა, სულ ახლოს მოსულა და მისი მწვანე თვალები წყალშია ჩაძირული,
გუგების წრეხაზები წაშლილია, და ეს წყალი ნაპირებზე გადმოდის და ლოყებზე
წვეთავს მსხვილად... თვითონ ავად იყო და ამიტომ ტიროდა დედა? თითქმის
არასდროს უნახავს მტირალი.
მერე რა? არა? თითქოს არაფერი, მაგრამ განა არ არის აუხსნელი და
განსაცვიფრებელი, როგორ უნდა მოახერხო ახალგაზრდა ქალმა, უფროს შვილზე
მხოლოდ ჩვიდმეტი წლით უფროსმა, სამი გადარეული ბავშვი, რომლებიც მხოლოდ
იმით ჰგვანან ერთმანეთს, რომ დაუოკებელი ჟინი და ლტოლვა ამოძრავებთ,
ყველაფერი აანგრიონ და გადააქოთონ, – დედის ოთახში შესვლას ვერასდროს
ბედავდნენ, თავშიც არ მოსდიოდეთ იქ ყვირილი და კუნტრუში, რაიმეს ხელში აღება
და თან ისე, რომ არავითარი აკრძალვა ან სასჯელი არ ახსენდებოდეთ? განა არ
ღირდა ფიქრი ამაზე? რად სჭირდებოდა დედას ეს არაბუნებრივი მანძილი საკუთარ
თავსა და შვილებს შორის? განა ამაზე ფიქრი ცოდვა იყო, დანაშაული? მაგრამ ეს
ფიქრიც რომ არ სიამოვნებდა? სულს უწამლავდა: ეს მანძილი, ტაბუ, თანდაყოლილი
მორჩილება დედის ოთახის წინაშე ისევე აწვალებდა, როგორც ფიქრი ამ მორჩილების
ნამდვილ მიზეზზე. ნუთუ ორივე შეცდომა იყო, ორივე სიყალბე – ის მოწიწებაც და
მისი ახსნის სურვილიც? ერთი კი ცხადი გახდა: ეს ფიქრი უკვე ამბოხს ნიშნავდა, –
დედის ოთახის წინააღმდეგ. ბედნიერები, უმცროსები, ფიქრი რომ არ სჯიჯგნიდათ,
ფიქრის წყევლა რომ არ სდევდათ; ფიქრს მონებად კი არ ექცია: იყვნენ, ცხოვრობდნენ.
მაგრამ, არა. ვინ აუკრძალა აი, ეს ფიქრი, სიმართლის ცოდნის ჯიუტი სურვილი?
მის ამბოხს, დიახაც, საფუძველი ჰქონდა. რადგან მთელი არსებით გრძნობდა და
ალბათ ბავშვობიდანვე, რომ ოთახი ბევრ რასმე მალავდა. მთელი მათი ცხოვრების
საიდუმლო იფარებოდა იქ: იმ ნივთებში, იმ უჯრებში, იმ სარკესა და იმ კარადაში.
ბევრი რამ იყო საეჭვო, რაც, ბოლოს და ბოლოს, უნდა გარკვეულიყო, რადგან რაღაც
ტყუილი, დღემდე აუხსნელი სიცრუე, რაღაც მძიმე და ბნელი გაბარდულიყო იქ და
ამძიმებდა მათ ცხოვრებას და ერთად ყოფნას – და ვინ იცის, სწორედ ამის გამო
მოხდა და ხდებოდა ყველაფერი. ეს მოწიწება ყალბ საფუძველზე იყო აღმოცენებული.
აი, ალბათ ამას გრძნობდა, და ეს აწუხებდა... მიზეზთ მიზეზი, თავი და თავი
ყოვლისა უბედობისა, ყოვლისა, ყოვლისა... თავი და თავი აქ, ამ კარს მიღმა
განფენილიყო ოთახის საგნებში და იქიდან ასხივებდა სნეულებას და აავადებდა
იქაურობას, პირველ რიგში კი, სწორედ დედას...

ფანჯრიდან შემოსრიალებულმა ღამის ნიავმა ფარდა ოდნავ ააფრიალა: ნისლოვანი

ბადე მსუბუქად აიტალღა, ოქროსფერ ხავერდიც ოდნავ შეირხა, წყლის ფსკერი
აიშალ-ალივლივდა, სევდიანი გაბმული სტვენაც დაბრუნდა ბავშვობიდან, ნიჟარების
შორიდან მოღწეული, ხვეული შრიალი... გაკრთნენ მარჯნის ტოტები, გაიბზინა
სველმა, მუქმა ხავსმა და თევზის ამობურცულმა, სველმა თვალებმა...
საათის აქეთ-იქით მოქანავე მუქ-ოქროსფერი ქანქარა ჭაღის სინათლეს ირეკლავს
და ბადეს ესვრის...

– რიიინნგ! – ჩამორეკა მუქი ხის ძველმა, დიდმა საათმა და ფარდა კარზე თითქოს
შეკრთაო, უფრო შეირხა.
ყმაწვილი კაცი, უკვე რა ხანია სავარძელში რომ იჯდა უძრავად და რაღაც
უსაზღვრო უბედურებით სახეგამშრალი შეშტერებოდა ამ ოდნავ მსუნთქავ,

მკითხველთა ლიგა
ლივლივა ქსოვილს, – და რიიინნგ! რიიინნგ! – გვიან ღამისას რეკდა საათი... –
უეცრად წამოხტა და მიიჭრა ფარდიან კართან...
წამით შეყოყმანდა, მერე ხელი სტაცა ორნაირ ქსოვილს, ჩამოჰკრა, კიდევ,
ჩამოწყვიტა და იქვე მიაგდო. რიიინნგ! – მეთერთმეტეჯერ ჩამორეკა დიდმა საათმა
და გაჩუმდა.
ახალგაზრდამ წამით დახედა იატაკზე ოქროსფრად აზვირთებულ ხავერდს, –
ქაფივით რომ შერეოდა ნისლისფერი ბადე, – დაშლილ წყლისქვეშეთს, ხელი ჰკრა
რძისფრად დაფიფქულ კარს, ჯახუნით რომ მიენარცხა შიგნითა კედელს და შეაბიჯა
დედის ოთახში.

ხელმა, მოცახცახემ, თვალების დაუხმარებლად მიაგნო ჩამრთველს, დაბლა, კარს

მარჯვნივ, სინათლე აინთო: დიდი სარკე აბდღვრიალდა პირდაპირ კედელზე:
ოქროსფერვარაყიანი, სუროსმაგვარი მცენარის ტევრში ჩაძირული. თითო-ოროლა
მუქმწვანე, მბზინავფოთლებიანი ღერო სარკეზეც ჩაცოცებულიყო, მის ორთავ მხარეს
კი უკვე თითქმის მთელ კედელს მოსდებოდა, კუთხეებამდე გაკლაკნილ-
განრთხმული: მარცხენა კუთხეში ჩაშენებულ ბუხართან მიახლოებას თითქოს მეტად
ვეღარ ბედავდა, შორიახლო შეჩერებულიყო, ალბათ მისი ხანდისხანობითი
სიმხურვალით გაფრთხილებული. მარჯვენა კუთხეში აღმართულ მაღალ,
მუქწაბლისფერ კარადას კი ჩუმად შეჰპარვოდა უკვე, რიკულებსა და ჩუქურთმებში
ნაზად ჩახლართ-ჩაჰხვეოდა. მათ თვალწინ გაიტოტა და გაძლიერდა. თანდათან
ალბათ მთელ კედლებს დაიპყრობდა და ოთახს მღვიმედ გადააქცევდა. მაგრამ დედა
არ ჭრიდა, ზრდას არ უშლიდა: მოსწონდა ასე და შეხვიდოდი თუ არა, მაშინვე სარკე
გეგებებოდა, პირდაპირ შენ წინ ჩნდებოდი, წინა კედლიდან მოდიოდი შენსავე
თავისკენ, თითქოს ხავსის საწოლში ჩაყინული წყლიდან აღსდექიო.
ახლა კი სარკეს თვალი მოარიდა და ოთახს მოავლო მზერა. აი, ეს ოთახი. აი, ეს
ყველაფერი. წინ, მარცხენა კუთხეში - ბუხარი, მარჯვენაში – მაღალი, დარბაისელი,
ძველებური კარადა, მესამე კუთხეში – შემინული, ხუთთაროიანი კარადა, ე. წ.
„ვიტრინა“, საკვირველებათა ბუდე, ხოლო კარს მარცხნივ – ვეება, მრგვალი
აკვარიუმი... მარცხნივვე: აკვარიუმსა და ბუხარს შორის – ორი ფართორაფიანი
ფანჯარა და ფანჯრებშუა აივანზე გამავალი კარი, და აივნიდან კი კიბე ეშვება ეზოში.
რაფებზე თეთრი და ლურჯი სუმბულები ჰყვაოდნენ თიხის ქოთნებში და
აფრქვევდნენ უცნაურ, ნაზად მძაფრ, სასოწარმკვეთად ნეტარ სურნელებას, ამ ოთახს
რომ ახლდა განუყრელად.
მივიდა, ერთხანს სუმბულებს დააჩერდა და მერე ფანჯრებზე ფარდების
ჩამოფარება სცადა: რგოლი რგოლს წამოედო, აიხარხლნენ, გაუძალიანდნენ: დედის
ხელით ნაქარგი, ყანისფერი ფარდები, როგორც იქნა, ჩამოაფარა.
სავარძელს ჩააწყდა, უცეცხლო ბუხართან, ბავშვობისას ვეება ხახას რომ აგონებდა
და ელასტიკურად ამოხრილ ფეხებზე მსუბუქად შემდგარ მრგვალ მაგიდას
დააშტერდა, რომლის სადაფის ზედაპირზეც ცეცხლისფერ ლარნაკში რაღაც გამხმარი
მცენარის ტოტები აზიდულიყვნენ, აპენტილ ბამბასავით უცნაური ნაყოფი თუ
ფოთლები რომ დასთრევდათ.
სახეზე ხელები აიფარა, მერე, ენით გამოუთქმელ სიმშრალეს გრძნობდა შიგნით,
რაღაც მწკლარტე, მწარე სიმშრალეს, მთელი დიაფრაგმის უფსკრულს რომ უბუგავდა,
საპირჯვრე არეს; სული ეწვოდა და თვალები დახუჭული ჰქონდა ხელებქვეშ.
იპოვის. იპოვის: შვებას, როცა სიმართლეს გაიგებს. განა შეიძლება სიმართლემ
შვება არ მოიტანოს, რაიმენაირი? არ შეიძლება. და მერე რა, რომ დანაშაულის გზით
მკითხველთა ლიგა
უნდა მიხვიდე: იმ სიმართლესთან. ასეა. ასეა: ახლა. მიზანი და საშუალება,
საშუალება და მიზანი, რომელი მიზანი? რომელი? ის. ის... რა? ჰო! – სიმართლე!
დანაშაულის ჯვარი სიმართლის გულისთვის! ვიღაცამ ხომ უნდა მოიგდოს 33
მალაზე. 33. რიცხვმა შეაკრთო. მართლა ოცდაცამეტია მალა? თუ ოცდათორმეტი? არა,
ოცდათორმეტი კბილია. თუ ძალიან დაუფიქრდები, ყველაფერი აგერევა. ახლოს
მისვლა არ შეიძლება ალბათ არაფერთან. როგორ იყო პატარაობაში? თი-თი. თითი.
მართლა ასეა? თითი. ეგებ, თეთი. ძალიან ახლოს არ უნდა მიხვიდე. აგერევა. ჰო...
საიდან დაიწყო? დანაშაულის ჯვარი. სიკეთის ჯვარი სიკეთისათვის ადვილია,
ადვილი იყო მუდამ, ყოველთვის... მაგრამ რა დატკეპნილი ბილიკია, რა
ძველმოდური, და აწ გამოუსადეგარი... ხოლო სიმართლე, აუცილებელი გახლდათ,
გვახლდა, მუდამ და ყველგან, რათა ქალაქი კეთრს მთლიანად არ დაესვრიტა, არ
დაეხრა, არ დაემღიარებინა. ძაღლის თავებზე მოყანყალე ქალაქები, ტახტები და
ოჯახები. ამიტომ ვერ ისვენებდა ის უბედურიც, მეფე – პირმშო ბნელთაბნელისა,
რომლის თვალებიც მთელი ცხოვრება შიშით უცქერდნენ მისსავე ხელებს, და
აუსრულდათ კიდეც ბოლოს ავბედითი ის წინათგრძნობა – როცა იმ ხელებმა
სამუდამო ღამე ჩაუდგეს... ვერ ისვენებდა: სიმართლე ეძახდა, იწოვდა, საბედისწერო,
და მართალი იყო, მისკენ რომ წავიდა... და შენ? ნუთუ ყნოსვას არ გიღიზიანებს
ყროლის სუნი? მოჰბერს, მოჰბერს. რაღაც ყოველთვის იხრწნება, ყველგან... ჰოდა,
ხელი გაანძრიე, ზედ ყვავილებს ნუ მიმოფანტავ, მუშკ-ამბრის ღრუბელს ნუ
ჩამობურავ, ხელი გაანძრიე, წაჩიჩქნე ცოტა, ეგებ მიადგე კბილებ-დაკრეჭილ თავის
ქალას. მერე რა, თუ დედას ეხება და მიწის საჩიჩქნად წახრილს „იუდას ძმისწულოო“
გამოგძახებს ვინმე რეგვენი. აგერ გამობრძანდა კარადიდან, ჭაღარა მანდილოსანი და
„რას ჩადიხართ, ყმაწვილო, სხვის უჯრაში რას იქექებით?!“ – სპეტაკი ხელი ჰაერში
უშეშდება, ქათქათებს მანჟეტი, უსპეტაკესი, ალბათ პედაგოგიკის პედაგოგია და
„უკაცრავად, სათნონო, დასამარდა თქვენი ეთოსი –სხვისი წერილის წაკითხვა არ
შეიძლება? – ძველმოდურია. უკან მიბრძანდით, კარადაში. იქ თბილა და ბნელა. მე კი
ცუდადა ვარ და მიზეზს ვეძებ“. რატომ ფიქრობ ასე საგანგებოდ, ასე ხაზგასმით!
გადადი სცენიდან. ნუ გგონია, რომ მავანნი მისჩერებიან შენი ასავსავებული ტვინის
სურათებს თავის ქალის მრგვალ, ცხელ დარბაზში. მარტო ხარ ოთახში, შენი თავის
გასაგონად თუ ფიქრობ აგრე? რაში გინდა თავი დაირწმუნო? და აგერ კიდევ! ვერ
ისვენებენ! ბუხრიდან წამოყო თავი, დარბაისელმა ხნიერმა კაცმა, წამოიმართა. შავი
პიჯაკის ზედა ჯიბეში თოვლივით ქათქათა ცხვირსახოცი ამოწვერილა, შარავანდედი
გულის თავზე, ძველი, საუკუნოვანი ძმობის წევრის სადა ნიშანი. რა ჰქვია თქვენს
ძმობას? ძველი ეთოსი? რა თქმა უნდა, უსმინეთ, რას იტყვის: „ეგ ბილიკი, თქვენი
ბილიკი, ავადხსენებული ისკარიოტელის, მისმენთ? დიახ, მისი გზის ერთ-ერთი,
თუმცა მცირე, მაგრამ ნამდვილი განშტოებაა, დიახ, რადგან ყოველი მცირე დიდს
უერთდება, ახალგაზრდავ, გამოერკვიეთ, თქვენ, რომელმაც თავი დაირწმუნეთ, რომ
ძაღლის თავის ამოსათხრელად შეიარაღდით და – სათვალე შეისწორა – უფლებაცა
გაქვთ, ყველა საშუალებით გაააშკარაოთ მიზეზთ მიზეზი...“ მიბრძანდით ბუხარში!
ჩაიმალეთ! თავი დამანებეთ! მორჩეს ეგ შეჩვენებან-შეგონებანი! ნაფთალინის სუნი
დატრიალდა: შეიცვალა, უძრავნო, თვალთახედვანი, თქვენი კანონები თქვენს
დარბაისლურ საუკუნეებზე ვრცელდება, ათვლის სისტემა შეიცვალა: თქვენი
სიმართლე აქ ძალას კარგავს, ჩვენთან: შეიძლება სხვისი წერილის წაკითხვა, სხვისი
უჯრის გაჩხრეკა, თუკი სიმართლე მხოლოდ ასეა მისაწვდომი... და ამ დროს
დამნაშავე კი არა მსხვერპლი ხარ, რადგან ნებაყოფლობით იტვირთე ცოდვა, ვითარცა
ჯვარი და შენს თავს სწირავ უცოდველი ცხვრების უცოდველ ცხოვრებას, და
მკითხველთა ლიგა
საერთოდ, ერთბაშად გახდებით საინტერესო ჩემთვის, თუკი მაგ ბუხრის მილიდან
ზემოთ აფრინდებით: ცოცხზე გადამჯდარი! რა დეკლამაციაა! გაჩერდი! გადადი
სცენიდან! მარტო ხარ ოთახში! თუ შენი თავის გასაგონად ფიქრობ ხმამაღლა. ჩჩუუ..
მიდის ნაკადი და მიჰყვები, ნაფოტივით, უკან ვეღარ წახვალ, ვეღარ დაუსხლტები,
აგიტანა. წაგიღო. უკვე გვიანაა. გვიან. მიჰყვები წერაატანილი: პირველადა ხარ
დაუკითხავად დედის ოთახში. შემოპარული, შემოჭრილი... და წინ მთელი ღამეა,
მთელი ერთი ღამე, და არავინ მოვა, სულ არავინ... ჩჩუუ... დამშვიდდი.
თითები ნელა გაიცურა საფეთქლებისკენ და მძიმედ დახუჭული თვალები
ფრთხილად გაახილა: შუაღამის სიჩუმე ისმოდა, რაღაც მისხალი შარიშურითა და
ყოველ წუთს მოსალოდნელი ჩურჩულით სავსე.
პირდაპირ კედელთან დედის საწოლი დგას: წაბლისფერი ხის, განიერი საწოლი,
ამორკალურთავებიანი, ორ-ორი პატარ-პატარა გუმბათით, სასთუმალთან დაბალი,
მრგვალი მაგიდა და ზედ მწვანეაბაჟურიანი ღამის ნათურა დედის საწოლი. ღია
მწვანე ქსოვილი აფარია. ლივლივა. ვინ იცის, როდისღა დაბრუნდება თავის
საწოლში, როდის და როგორ. გული მოეწურა. თითებით საფეთქლები დაისრისა,
საწოლის გასწვრივ, კედლის კუთხეში შემინული ხუთთაროიანი კარადა ციმციმებდა:
ათასუცნაურფრად. რაღა არ იყო მინის თაროებზე, რაღა არ იყო: ძვირფასი თუ
უბრალოდ ლამაზი ქვები და კენჭები. ჩიტის კვერცხები: დაჭორფლილი თუ
მოცისრძისფრო, ბუმბულები და ნიჟარები, ფაიფურისა და ვერცხლის, ძვლისა და
ბროლის, ხისა და მინის ათასნაირი საკვირველი ნივთი, ფაიფურის ფუშფუშაკაბიანი
ბალერინები, ფაიფურის ბავშვები ფაიფურის კვერცხთან, ყავის ფინჯნები,
გამჭვირვალე, თითქოს წყლისგან ჩამოსხმული ვიწრო სირჩები და სხვა მაღალ-
მაღალი ტანწერწეტა ჭიქები. კაკლის ნაჭუჭების პაწია კალათები და ნავები, ხის
უცნაურად გამხმარი ქერქები, ულამაზესი ბურბუშელა და ჩიტის ბუდე, და აქ იდგა
ისიც, ის – ფოსფორის ჯვარცმა.. ბნელ ოთახში რომ ბზინავდა ხოლმე ფოსფორის
ენით გამოუთქმელად მომნუსხველი, მომწვანო-ძვლისფერი შუქით... და დედას
შემოჰყავდა ისინი, შუქჩამქრალ, ჩაწყვდიადებულ ოთახში, კართან ქვავდებოდნენ და
სუნთქვაშეკრულნი მიაშტერდებოდნენ ჯერ ოდნავ მბზინავ სარკეს – გარედან
დაცემული ყვითელი შუქის წყალობით მთვარიან ტბასავით რომ კრთებოდა და მერე
კი ამ შემინულ კარადას – სადაც ფოსფორის ჯვარცმა ზეიმობდა თავის ნათებას... და
რაკი ამ კარადას უკანა კედელი სარკისა ჰქონდა, ეს ნივთები ორმაგად ბევრი მოჩანდა
და ფოსფორის ჯვარცმაც საკვირველად ირეკლებოდა, განსაკუთრებით სწორედ
სიბნელისას, – თავისსავე ნათლის ორეულში.
– ტლაშშ! – გული გადაუქანდა, ელდანაკრავმა მიიხედა – წყალი ირხეოდა
აკვარიუმში... მიუახლოვდა და – ტლაშშ! თევზი უცნაურად მიასკდა აკვარიუმის
კედელს, წყლისა და ჰაერის გამმიჯნავ მჭვირვალე ტიხარს და უკანვე გასხლტა,
მიიმალა... დაიხარა, სახე მიუახლოვა წყლიან, პირღია შუშის ბურთს და ... წყალქვეშა
ნავის მძიმე, აუჩქარებელი, სწორი სვლით წამოვიდა მისი სახისკენ დიდი, თეთრი,
წითელთვალება Telapia Maria. თვალებზე შავი ზოლი გადახატვია, თითქოს შავი
დოლბანდით აუკრავთ თვალები, გამოემართა და სახით ავად და ავადმყოფურად
შეასკდა მინას... „რა დაემართა!“ ჰაერი ჩაურთო, საჰაერო მილის ბოლოსთან ოდნავ
აბუყბუყდა წყალი და წყლის წვრილი ბუშტები ნამის წვეთებივით ჩამწკრივდნენ
რეზინის მილზე. თევზმა სახე მიუტანა ჰაერს, მერე უკანა ფარფლები მიუშვირა,
აუფარფატდა მჭვირვალე, ლივლივა ფრთები, გაყუჩდა...
შუა ოთახში შეჩერდა. მზერა მოავლო ოთახს. საიდან დაიწყოს? უპირველეს
ყოვლისა, ის უნდა იპოვოს.. გულმა ისევ მოუმატა ძგერას... საწერი მაგიდისაკენ
მკითხველთა ლიგა
გაიხედა: კარსა და აკვარიუმს შორის დგას... აქ, ამ მაგიდის უჯრებშია წერილები,
დღიურები და საბუთები... აქედან დაიწყოს? პირდაპირ? პირდაპირ მოძებნოს
სალაროს წიგნაკი, ის ზღაპრული წიგნაკი, მათი შემოსავლის უშრეტი წყარო, რისი
წყალობითაც უზრუნველად ცხოვრობდნენ მუდამ? დედისგან იცოდნენ, რომ მის
მამინაცვალს და არა ძნელ და უბედურ მამას, იქ, ზღვისპირა ქალაქში, ერთ მშვენიერ
დღეს, დიდი, დიდი ხნის წინათ, მთელი უზარმაზარი კარ-მიდამო, დიდად ძვირფასი
სახლ-კარი, ბიბლიოთეკიან-ავეჯიანად გაეყიდა, ანტიკვარული ნივთებიცა და
სურათებიც ზედ მიეყოლებინა და ამ გრანდიოზული თანხის დიდი ნაწილი თავისი
ჩვიდმეტი წლის გერისთვის დაემტკიცებინა. და დიოდა შემდეგ წყარო უშრეტი: ეს
დიდებული სახლიც იმ ფულით იყო შეძენილი და თუ დედას დაუჯერებდით, იგივე
ფული არჩენდათ დღესაც: მამა შორს იყო, უკვე თავისი ოჯახი ჰყავდა, მათ
ცხოვრებაში არ ერეოდა, არცერთნაირად, დედას კი არასოდეს უმუშავია. დედა
მხოლოდ იმას აკეთებდა, სიამოვნებას რაც ანიჭებდა: ქარგავდა, ქსოვდა, მუსიკას
უსმენდა, კითხულობდა, დუმდა, ანდა მღეროდა, ჩუმად, მარტო როცა იყო:
თავისთვის, ხოლო როცა ფარდის ან რაიმეს გადასაფარებლის ქარგვა-ქსოვას
გაასრულებდა, დგებოდა ქუთუთოებდამძიმებული, და მიდიოდა იქ, ზღვისპირა
ქალაქში, ხშირად მთელი კვირით იკარგებოდა და თმა გაშლილი ჰქონდა წასვლისას,
აჩქარებული მოძრაობანი და აბრწყინებული თვალის კაკლები. მიიჩქაროდა,
მიუხაროდა: ოჯახისგან შორს, მოსალოდნელი მოულოდნელობებით სავსე
თავისუფლებაში, ბავშვობის ქალაქში, მოხუც მამიდასთან, მამის საფლავის
მოსანახულებლად და ვინ იცის, კიდევ, ვინ და რა უცდიდა, ის, რაც ბავშვებთან არ
ითქმებოდა? განა არ დაფიქრდებოდა პატიოსანი ადამიანი: რა თანხა იყო ამისთანა,
რომ არ ილეოდა? არ უნდა სცოდნოდა, ბოლოს და ბოლოს, რითი ცხოვრობდნენ? რა
გზით მოსული ფული არჩენდათ? განა ზრდადასრულებულ კაცს ეჭვი არ
გაგიჩნდებოდა, რომ შეიძლება... შეიძლება... დედას ვიღაც ჰყავდა, შვილებისათვის
უცნობი პატრონი და მარჩენალი, რას გაიგებდი? მაგრამ ის ხომ თვალში მოხვდა,
რომ ფული მაშინ მატულობდა, როცა დედა ერთკვირიანი გადაკარგვიდან შინ
ბრუნდებოდა! ზიზღის ხვლიკი აუსხმარტალდა, ზიზღის და სირცხვილის
ლოფორთქინა დიაფრაგმის ხაროში, საპირჯვრე არეში... და ისევ გახედა საწერ
მაგიდას... მივა და ნახავს იმ სასწაულებრივ სალაროს წიგნაკს და გაირკვევა
ყოველივე და დამთავრდება სულყველაფერი, ოცდაშვიდი წლის ბინდი,
ბავშვობიდან დაძრული ნისლი გაიფანტება, წინასწარ გრძნობს - ყინვით მოხატული
ფანჯრის გაურკვეველი ყვავილები გალღვებ-გადნება და გამოჩნდება სველი
ფუტურო – დილა, მკაფიო, ცარიელი და სუსხიანი... აქეთკენ ისწრაფვის? დიახ,
აქეთკენ: სიმართლისკენ, რომელიც მწარეა, მაგრამ არ აავადებს...
სად გაექცევა ეს მაგიდა, წითელი ხის, ამორკალულფეხებიანი. დგას, ელოდება.
რისთვის აჩქარდეს? წინ მთელი ღამეა, მთელი ერთი ღამე... ჯერ იქ მივა, იმ
გამჭვირვალე კარადასთან, იქიდან დაიწყებს და ჩამოუვლის ოთახის საგნებს,
რომლებიც, ესეც დაადგინა, იგრძნო, რა ხანია, ისე უბრალოდ კი არ არიან
განლაგებულნი, სილამაზისდა შესაქმნელად, ესთეტიკური ეფექტის წესით, არა, სულ
სხვა კანონით არიან აქ გაფანტულები, ფარულ წესრიგს ქმნიან, გამოუცნობ კავშირში
არიან ერთმანეთთან, ერთმანეთს ხსნიან, ავსებენ, როგორც სიტყვები წიგნში, ისე
ჰყვებიან რაღაც ცხოვრებას, ასოებივით მისდევენ ერთმანეთს და ამბობენ სიტყვას:
მაგრამ ეს ანბანი მხოლოდ დედამ იცის, ოთახის პატრონმა, მხოლოდ მან, რადგან
მისი შექმნილია ეს წესრიგიც და უწესრიგობაც, ეს აუხსნელი თანმიმდევრობა, ამ

მკითხველთა ლიგა
ოთახში, სუმბულების სასოწარმკვეთად ნეტარი სურნელი რომ ავსებს.. ერთხელ
კიდევ ჩამოუვლის ოთახის საგნებს, ვიდრე გაიფანტებოდეს ბურუსი, რძესავით
შეწოვილ-შემტკბარი.
– რიიინნგ! – თორმეტის ნახევარია უკვე. შემინულ კარადასთან მივიდა და
გამოაღო. ოდნავ, სევდიანად გაიჭრიალა კარმა... ერთ-ერთ თაროზე ჩიტის ბუდეში
ბავშვის ყელმოჩაჩული, თასმებშეხსნილი, ნახმარი წყვილი ფაჩუჩია.. ხელის გულზე
დაიდო ბუდე...
ნელა მიუყვებიან აღმართს ბებერ თელებს შორის ძველი, გაუქმებული
სასაფლაოსკენ. აივაკეს. საღამოვდება. შორს, შორს მთის წვერს უახლოვდება ცის
დამრეცზე დაქანებული მზე, მისი შვინდისფერი შუქი თვალებში ეღვრებათ... ენდის
ფურისულების კონა უჭირავს, დედას – თეთრი იასამანი, გიორგის წითელი ვაშლები
მოაქვს პატარა კალათით, თვითონ კი ასკილის ტოტი მოტეხა, გზაში, ძველ, უკვე
ბალახით დაფარულ საფლავებს შეერივნენ. ფიჭვები და კვიპაროსები, ოდესღაც
მკვდრებისანი, გაზრდილიყვნენ, ხეხილი შერეოდათ არავისი, ანდა ყველასი: ქარით
დათესილი. გისოსები თუ ჰქონდათ, მორღვეოდათ, ლოდებიც აქა-იქღა მოჩანდა.
ნელა, განუხრელად იქცეოდა სასაფლაო: ბაღად იქცეოდა, მივარდნილ, ველურ ბაღ-
მინდვრად, აქ აღარავის ასაფლავებდნენ... დედამ კი იმიტომ აირჩია, რომ ახლოს იყო
მათი სახლიდან, ქუჩას თუ ბოლომდე აუყვებოდი, ამ აღმართზე ამოხვიდოდი,
ივლიდი, ივლიდი ბებერ ხეებს შორის, ოღროჩოღროზე, და მოხვიდოდი.
ჯვარამოკვეთილ, პატარა ლოდს, შავი კლავიშის ფორმისას, მავთულივით
დაწნული, მუქი, მსუბუქი ბადე შემოვლებია, ბავშვის საწოლს წააგავს შორიდან:
პატარა საფლავი. ქვას ირგვლივ შემოუსხდნენ, ხასხასა სამყურაში... დედამ – იასამნის
ტოტი ჩადო თიხის ქილაში, ენდიმ იყოყმანა და მერე ყვითელი ფურისულები ლოდს
დააფინა, თვითონაც ჯვარს დაადო ასკილის ტოტი...
– დე, სად არის ნანი? – ქვას დასჩერებია ენდი.
– აქა ცხოვრობს? – საფლავს ათვალიერებს გიორგი.
– მართლა ჩვენი და არის, დე? – პასუხს ვერ უცდის ენდი.
– ჩვენია, აბა, ვისია! – ახსოვს გიორგის.
– რატო არა ჩანს? – წუხს ენდი.
– ნანი მკვდარია, – ისმის პასუხი. თვითონ პასუხობს – უფროსი ძმა.
– რატოა მკვდარი!
– იმიტომ, რომ მოკვდა.
– მოკვდა, – ჩუმად იმეორებს ენდი, – მო-კვდა. რატო მოკვდა, დე, ნანი?
– იმიტომ, რომ ავად გახდა. ანთება ჰქონდა, არა დე? – იხსენებს გიორგი.
– მეც ხო მქონდა, ხო მქონდა, რატომ არ მოვკვდი?
– შენ რა გქონდა! შენ ყურების ანთება გქონდა, იმას ფილტვების! – იცის უფროსმა
ძმამ.
– არა, მეც მქონდა ფილტვების, მე გულის ანთებაც მქონდა, ხო მქონდა, დე, – ხელს
მუცელზე იდებს, – აი, აქ და არ მოვკვდი.
– ეჰ, სულელი ხარ, რა, – ეღიმება უფროს ძმას.
– შენა ხარ, მე ყველაფრის ანთება მქონდა, მქონდა შენ ჯინაზე, დე, ნანი არ მოვა?
– მოვა, ხო მოვა, დე? – უნდა გიორგის.
– არ უნდა ჩვენთან ცხოვრება? – იკვლევს ენდი.
– დღეს ნანის დაბადების დღეა, ხუთი წლისა გახდა, თქვენ ერთად დაიბადეთ,
ენდი, ხომ იცი, ორივეს დაბადების დღეა – დედა სამ სანთელს იღებს ჩანთიდან და
სათითაოდ აწვდის სამივეს: - აჰა, ასანთი. მათე, აანთე სანთლები.
მკითხველთა ლიგა
 – ჩემს სანთელს მე თვითონ ავანთებ, მათემ თავისი აანთოს – ხელს იწვდის ენდი.
– მეც ჩემსას ავანთებ, – გიორგიც ხელს იწვდის.
– შენ აანთე, მათე, და მერე მაგათ მიეცი შენი სანთელი, თავისებს მოუკიდონ.
– დე, ნანის გაუხარდება, რომ მოვედით?
– გაუხარდება.
– რატო არა ჩანს? – გარშემო იხედება ენდი.
– ჩვენ ვერა ვხედავთ.
– ჩვენ ყველაფერს ვხედავთ... შენ გხედავ, გიოსაც ვხედავ, მათესაც, ქვასაც ვხედავ,
აიიი სულ პატარა ჭიასაც ვხედავ, იცი. რა კარგად ვხედავ? აი, როგორ მიცოცავს... ნანი
სად არის? არ არის ნანი.
– ენდი, წუხელ მართლა გესიზმრა, რომ თევზი იყავი? – სახეში უყურებს დედა,
– ხო, ხო, თევზი ვიყავი და წყალში დავცურავდი, ზემოდან ნამცეცები ცვიოდა, და
მე ვჭამდი და მერე ისევ დავცურავდი... თან წვიმდა... ჩემს ტბაში.
–არ იყავი. არ იყავი თევზი, – უცნაური სახე უხდება დედას, – ტყუილია.
– ვიყავი, – გაშრა ენდი, – დე...მე ვიყავი... თეთრი თევზი ვიყავი... ნანი სიზმარია?
– სულელი! – უკვირს გიორგის, – სიზმარიო... შენ თვითონა ხარ სიზმარი!
– შენ თვითონა ხარ სულელი! ვისი სიზმარი ვარ?
– დე, ნანი გვხედავს? – ფრთხილად კითხულობს გიორგი.
– ვერა გვხედავს! –ამბობ–ს თვითონ.
– ხო გვხედავს, დე? – კრიჭაში უდგება ენდი.
– გვხედავს...
– რამდენი წლის გახდა?
– რამდენისაც შენ. ხუთის. თქვენ ერთად დაიბადეთ... – დედის თვალები შორს
გაცურდნენ, ჩამავალი მზისკენ... გაცურდნენ, აღარ ბრუნდებიან.
– როდის? – აინტერესებს ენდის.
– სულელი! – იცინის გიორგი, – როდისო! ხუთი წლის წინ! მე შენზე ოთხი წლითა
ვარ დიდი...
– სამაგიეროდ, მათე შენზე დიდია...
საფლავის ქვაზე სამი სანთელი იწვის: ორი გვერდებზე, ერთი თავთან. ქვა
პიანინოს შავ კლავიშს აგონებს... დედას ხელისგულზე დაუყრდნია თავი და თვალს
არ აშორებს სანთლის ალს. ენდი თავს ადებს მუხლზე:
– დე, ნანის არ ეშინია აქ მარტო?
– შენსავით მშიშარა კი არ არის, ჩიტები ხო არიან, არ გესმის, როგორ ჭიკჭიკებენ? –
გიორგი შემკრთალი იყურება ირგვლივ, ხეებს შესცქერის.
– მშიშარა შენა ხარ, მე ღამეშიც არ მეშინია, – დედას ეკვრება ენდი.
– შენ თუ არ გეშინია, ნანის რატომ უნდა ეშინოდეს? – დედაა, ჩუმად კითხულობს.
– იმიტომ, რომ შენ იმასთან არა ხარ, – ენდიმ მუხლზე დაადო თავი.
– ვარ, – რაღაცნაირად გაგრძელდა სიტყვა, სევდაში ჩაიზარდა, თითქოს ფოთოლი
ჩამოფარფატდა, წყალზე დაეცა და გასრიალდა.
– შენ ჩვენთანა ხარ, ნანისთან არა ხარ!
– ნანისთანაც ვარ, – ფიქრში წავიდა ისევ, მერე გამოერკვა – მოდი, ახლა ვაშლები
შეჭამეთ, ნანის გაუხარდება...
– ნანი ვერ დაინახავს! – ამბობს თვითონ, უფროსი ძმა.
– და-ი-ნა-ხავს! – ჯიბრით დაუმარცვლა ენდიმ და გასწორდა, – ხო დაინახავს, დე!..
გიორგი სათითაოდ იღებს ვაშლებს, კალათიდან.

მკითხველთა ლიგა
 – ეს შენ, დედა, ეს შენა ენდი, ეს შენ მათე, ეს მე... – კალათში ერთი ვაშლიღა რჩება.
გიორგი დაბნეული დასჩერებია, მერე იღებს, დედას შესცქერის, მაგრამ არავინ
არაფერს კარნახობს და... ვაშლს საფლავის ქვაზე დებს, პირდაპირ ჯვრის გულში,
ასკილის ტოტზე... – ეს... ნანის...
– ეგ ნანის, – თავს აქნევს დედა.
– შეჭამს, დე? – თვალები უფართოვდება ენდის.
– მკვდრები ვერ ჭამენ, – თქვა თვითონ და ვაშლი ჩაკბიჩა უფროსმა ძმამ.
– პირი არა აქვთ? – ჩუმად კითხულობს გიორგი.
– აქვთ, ხო აქვთ, დე? – მაშინვე მკვდრების მხარეზე გადადის ენდი.
– გაუხარდება. – საიდანღაც ძალიან შორიდან მწუხრის ზარების ხმამ მოაღწია. –
გაუხარდება, – ღრმად ამოისუნთქა დედამ.
– აი, ხო გითხარი! – ენდი გიორგის.
– რა მითხარი! არაფერიც არ მითხარი!
– ფერიც გითხარი, ნანის კიდე გაუხარდება, ჩემი სანთელი ყველაზე დიდად
ანთია...
– არაფერიც, ჩემი უფრო დიდად ანთია...
– გაჩუმდით! ცოტა უკან დაიწით, თორემ ჩააქრობთ! – იცის თვითონ, უფროსმა,
ცამეტი წლისაა.
– არ ჩავაქრობთ! შენ გაჩუმდი, თუ კარგია! – ენდი პეშვს ახურავს თავის სანთელს,
ეწვება, ჰაერში იქნევს და მერე ხელისგულზე ენას ისვამს.
– დე, ნანი სად არის? – თვალებში შესცქერის დედას გიორგი.
– აქ არის, ხო გაიგე. არა ჩანს. აიიი არა ჩანს. აქ არის, – ხელი ეწვება ენდის, ჰაერში
იქნევს.
– არ არის. ნანი მიწაში წევს. მკვდარია. – ამბობს თვითონ.
– შენა ხარ მკვდარი, თუ კარგია. გამიშვი ხელი! შენ რომ იწოლები მიწაში, ვაშლებს
არ მოგიტან, გამიშვი ხელი! – ენდიმ მკლავზე უჩქმიტა.
– არა მჭირდება შენი ვაშლები. მე არ ჩავწვები მიწაში.
– ჩაწვები, არც სანთელს დაგინთებ. ხო არც შენ დაუნთებ, გიო?
– დავუნთებ. ცოდო არ არის?
– არ არის. რატომ მომიჭირა ხელი? თუ დაუნთებ, ჩემს ზღარბს წაგართმევ.
– თუ იჩხუბებთ, ნანი შეწუხდება... – ამოიოხრა დედამ.
– იტირებს? – გაფაციცდა ენდი.
– მკვდრები არ ტირიან, – ამბობს თვითონ.
– თვალები არა აქვთ? არც ცრემლები? – სუნთქვა ეკვრება გიორგის.
– აქვთ, ხო აქვთ, დე? – მტკიცედ იცავს მკვდრებს ენდი ძმების ჯიბრით, ან:
ეცოდება პატარა და, უპიროდ, უცრემლებოდ.
– ეწყინება, – ამბობს დედა.
– აი, ხომ გითხარი! – ენდი გიორგის.
– შენ არაფერსაც არ ამბობ, სულ დედა ამბობს!
– ხო ვამბობ, დე? ნანის არ ენატრები?
– ენატრება, – იცის გიორგიმ.
– მეც მენატრება, – წვიმის წვეთი მიჟონავს ფანჯარაზე: ხმაა ისეთი.
– ტირი ხოლმე? – აფორიაქდა ენდი.
– ვტირი.
– თუ იტირებ, ნანის ეწყინება, იტირებს... მეც ვიტირებ.
– შენ ისედაც სულ ტირი, მტირალა ხარ – ახსენებს გიორგი. – სანთლები ჩაქრა...
მკითხველთა ლიგა
 – ჩაქრა. მზეც ჩადის. წავიდეთ, – თმაზე ხელს ისვამს დედა.
– ხეები შრიალებენ, რა დიდი ხეებია... აქეთ მოდიან... ნანის ხეებია? – ენდი დედას
ეკვრება.
– ქარი აშრიალებს... მზე ნახევარიღა დარჩა. – მთის წვერს აშტერდება გიორგი.
– აგე, ნახევარი მზე... ჩადის... ვაიმე, წითელი ქუთუთო... დე, წითელი ქუთუთოა?
დევის... თუ მზის... – ენდი გამოხედვას ვეღარ ბედავს დედის მკლავებიდან.
სტვენა გაისმის.
– ვინ იყო? – ფითრდება გიორგი.
ისევ გაისმა სტვენა და მერე თითქოს ამოიოხრა ვიღაცამ, დიდმა, უზარმაზარმა,
თითქოს განმეორდა ვეება ოხვრა.
– ვინ არის?
– ჩიტი სტვენს. – წამოდგა დედა. – ქარი ბებერ, ნამეხარ მუხას არხევს, წავიდეთ...
– არა, ვიღაცა ოხრავს... იქ... იქ ვინ დადის?
– ჩრდილებია, ნუ გეშინიათ, – დედა მიდის...
– დე, ნახვამდის ვუთხრათ? – ჩურჩულებს ენდი.
– ნანის? უთხარით.
– ნახვამდის.
– ნახვამდის, – ამბობს გიორგიც.
მიდიან.
– დე, მათემ არ უთხრა ნახვამდის. – ენდი ხელჩაკიდებული მიჰყვება დედას.
– მათეს თავი დაანებე! გულში უთხრა.
დაღმართზე დაეშვნენ უხმოდ. ღვიის ბუჩქთან გიორგიმ ეს ბუდე იპოვა, ძირს,
მიწაზე და შინ წამოიღო. „შაშვის ბუდეა“, – თქვა დედამ. შინ.
– დე, მოდი ნანის ფაჩუჩები ამ ბუდეში ჩავაწყოთ, კარგი? – გიორგის პეშვებში
უჭირავს ბუდე.
– ვითომ ეთერი იყო! – უხარია ენდის, – ორბის ბუდეში რო გაიზარდა, მერე
აბელასომმა რო წაიყვანა.
– აბესალომმა, გოგო.
– აბე..სალომმა წაიყვანა და ფაჩუჩები ბუდეში დარჩა, ხო კარგია?
– ჩავაწყოთ... – ფაჩუჩებს აწვდის დედა.
– ნანის გაუხარდება, – იცის გიორგიმ.
– გაუხარდება, – იცის ენდიმ.
– დე, ვინ კვნესოდა, იქ? – გამოჰყვა იქაურობა გიორგის.
ბუდე უკანვე დადო, მინის თაროზე და ფაჩუჩებიც ჩააწყო ფრთხილად: „ნანი. აი,
ხომ შემთხვევით არ არის ნანის ფაჩუჩები ამ ბუდეში, სილამაზისთვის, არამედ
იმიტომ, რომ მართლა ასე მოხდა, ასე იყო.. თვითონაც ახსოვს, კარგად ახსოვს ის დღე:
ყველანი ერთად რომ წავიდნენ ნანის საფლავზე, რა კარგად ხსომებია ყველაფერი:
ასკილის ტოტი, ჩამავალი მზე და ის კვნესა, სტვენა და შიში... არც იცოდა თუ ასე
ახსოვდა, უცებ წამოტივტივდა ყველაფერი, მკაფიოდ, ცხადად... და თუ ეს ასეა
მაშ რაღას ნიშნავს ღამის დიდი, შავი პეპელა, გამხმარი, მაგრამ ლამაზი, მთის
ბროლის მჭვირვალ, სპეტაკ კრისტალზე? ეს კი აღარ იცის... რადგან ის მხოლოდ
დედის დღეა, სხვისთვის უცნობი, რომელიღაც შორეული დღე. მის დაბადებამდე, ან
სახლის გარეთ, გარეთა, შორეული დღე მშობლისა, რომელსაც აღნიშნავს მკვდარი
ღამის პეპელა ბოლისფერ ბროლზე.. ან ეგებ ღამეა, ღამის სახსოვარი, რომელიღაც
ერთი, ყველასათვის უცნობ ღამის... ვერავინ გაიგებს...

მკითხველთა ლიგა
 ზედმეტი სიფრთხილისაგან აცახცახებული ხელით აიღო მოიისფერ-
მოფერფლისფერო ფაიფურის თითქმის უწონო, სიფრიფანა, მრგვალი ფინჯანი და
ჭაღის სინათლეზე ფსკერს გახედა...
...ენდის მოკლე, მწვანე კაბა აცვია, ნაოჭაყრილი. ფეხის წვერებზე იწევს და ხელს აი,
ამ კარადის მესამე თაროს აწვდენს, გარედან:
– დე, გაგვახედე რა იმ ჭიქაში...
გიორგი ხალიჩაზეა ჩაჩოქილი, ძაფის ფერად გორგლებს ერთად აქუჩებს, ენდის
სიტყვებზე თავს მაღლა სწევს და კარადისკენ იხედება. მერე გვერდით უდგება
ენდის... ენდი იდაყვამდე სწვდება შუათანას.
თვითონ სავარძელში ზის, ხოჭოების ფერად ფოტოალბომს ათვალიერებს. დედა
ზის და ქარგავს.
– დე, დე, გაგვახედე რა იმ ჭიქაში.
– ახლავე, ენდი.
ფრთხილად იღებს ფინჯანს და ფანჯრისკენ იჭერს.
– აჰა, ჩაიხედე, ენდი, – ხელში არ აძლევს.
– აი, გამოჩნდა, გამოჩნდა! – შეკავებული ყვირილით იწყებს და – ის ქალი –
ჩურჩულით ამთავრებს, ენდი.
– მეც ჩამახედე, მეც ჩამახედე, – გიორგი იხრება და ლოყას ლოყაზე ადებს დას.
– მოიცა ბიჭო, ჯერ თვალები აახილოს, გაახილა, გაახილა!.. შავი თვალები აქვს!
თვალებს ახამხამებს!
– ისევ დახუჭა! – ცალი თვალი მოჰკრა გიორგიმ.
– მოიცა, კარგად უნდა მოხვდეს სინათლე! – დედა ოდნავ მაღლა სწევს ფინჯანს.
– გაახილა! ლურჯი თვალები აქვს... ტირის, – დაძაბული ჩურჩულებს გიორგი, –
ტირის...
– მანახე, მანახე, რა ბიჭო, როგორ ახამხამებს... რა შორს არის... არა ტირის.. რა
ლამაზიაა! შენნაირია, დე... შენსავით არის...
– აბა, მანახე! – ისევ დაინტერესდა გიორგი.
– შენ არ გინდა ჩახედვა, მათე? არა? მოიცათ, ისევ თავის ადგილზე დავდგათ, არ
გატყდეს. ძალიან ნაზია. სული რომ შეუბერო, გადაბრუნდება, ასეთი ფაიფური ახლა
აღარ არის. ძალიან ძველია, ძველი და იშვიათი.
– როდის დალევ ყავას მაგ ჭიქით, დე, არასოდეს?
დედა ფიქრობს.
– როცა ძალიან ბედნიერი ვიქნები, ენდი!
– რა არის ბედ-ნი-ერი? რა არის?
– ვერ გეტყვი... შენ თვითონ იგრძნობ... გაიზრდები და მიხვდები...
– როცა ბედნიერი... გახდები, გაგიხარდება?
– ძალიან, ძალიან, ენდი.
– როდის იქნები ბედ-ნი-ერი, მითხარი!
– ოო, არ ვიცი, არა,
– მარტო დალევ მაგ ჭიქით?
– ფინჯნით. ეგ ფინჯანია. არა. იმასთან ერთად, ვინც ჩემსავით ბედნიერი იქნება!
– მერე, დე? არ გამოდის! ჩვენ ყველანი რო... რო გავხდეთ ბედნიერები მე, გიო,
მათე, სოფიკო? რა ვქნათ? ჩვენ რითი დავლიოთ?
– სხვა ფინჯნებიც ხომ მაქვს, აი, ესენიც ლამაზია...
– არა, მე მაგით მინდა, შენნაირით..,

მკითხველთა ლიგა
 – გაჩუმდი რა, გოგო, სულ მინდა, მინდას რომ გაიძახი, მეც მინდა, მაგრამ არ
ვამბობ, – ისევ ჩაიმუხლა გიორგიმ.
– შენ არ გინდა ამ ფინჯნით დალევა, მათე?
– არა.
– რატომ? – შეხედა.
– მაინც არ დამალევინებ.
დედა დუმს.
– მე ხომ დამალევინებ, დე? გიორგის არ დაალევინო, მაგან გუშინ ფანჯარა გატეხა!
– მერე რა, ენდი, – ხმა ურბილდება, – კი არ გატეხა, გაუტყდა, ხომ არ უნდოდა!
– უნდოდა.
– არ მინდოდა, გიჟო!
– გიჟი შენა ხარ და... ჩა... ჩა... მო-ყა-ლი-ბე-ბუ-ლი!
იცინიან: დედა და თვითონ, უფროსი ძმა, სავარძელში რომ ზის. ხმამაღლა,
გულიანად იცინიან.
– რა არის, ენდი, ჩამოყალიბებული?
– ვისაც აი, ასეთი სახე აქვს... ჩა-ჩა-მო-გრ-ძელებული, ის არის. გიორგია...
– შენა ხარ! კაწაწა!
– ნუ ჩხუბობთ. აი, მათე რატომ არ ჩხუბობს!
– მათეს არ უნდა მაგით დალევა, არა, მათე? – ნიკაპს მისკენ სწევს ენდი.
– თავი დამანებე! – გადაფურცლა ფოტოალბომი.
– უმჟური. როდის გახდები, დე, ბედ-ნიერი? თქვი, თქვი.
– არ ვიცი-მეთქი, ხომ გითხარი, – ჩაიშრიალა ხმამ, ჩაიკარგა სადღაც ნაღველში...
– მეც მინდა ბედნიერი ვიყო, გამიხარდეს და მაგ ფინჯნით დავლიო ყავა და.. ყავის
ძირში მაგ ქალის სახე იწოლება და ნელ-ნელა გამოჩნდება... დიდი რო ვიქნები,
გავხდები ბედნიერი?
– გახდები. მაშინ, ალბათ, შენ შენი ფინჯანი გექნება...
– რო არ იყო ბედნიერი, დე, შენ, შენ, რო არ იყო, არასოდეს დალევ მაგ ჭიქით? ჰა?
– ფინჯნით. რა ვიცი. – შეიძლება მაშინ დავლიო, როცა დავრწმუნდები, ბედნიერი
ვეღარასოდეს ვიქნები-მეთქი.
– ეგ როდის იქნება? როდის? – გიორგი ისევ იატაკზე ზის, ძაფის გორგლებთან.
– არ ვიცი, – მომწარო-მეოცნებე ღიმილი გაუკრთა და ისევ ჩაქრა, – ალბათ დიდი
ხნის შემდეგ.
– გუშინ თუ შარშან?
– სულელი, – ხმით ეფერება, ყველაზე პატარას და ფოტოალბომს ხურავს: უფროსი
ძმა – გუშინ და შარშან ხომ უკვე იყო. უნდა თქვა: „ხვალ თუ გაისად?“
– არ ვიტყვი. შენ ნებაზე არ ვიტყვი: მე ასე მინდა: დედა გუშინ იქნება ბედნიერი.
დედამ უცნაურად შეხედა და ფიქრში წავიდა... ენდი ბეწვის სპილოს სავარძელში
აწვენს. ახურავს, ახურავს, რაც შეუძლია, თავის თეთრ წინსაფარში ახვევს.. მუცელზე
აწვება ორივე ხელით – და მღერის თავისთვის, არც იცის, რომ მღერის: ნანაა...
დაიძინე ჭიქაში ქალი წეევს.. ის ქალი მომკვდარიაა... ტირის... ნანაა... მე არ მინდა
მოკვდომა... მე თვალებს არ დავხუჭავ, ნანაა...
დედა უყურებს. უსმენს. თვითონაც უსმენს და...
ხელჩაკიდებული მიჰყავს პატარა კარადებისკენ... თავის კბილა, თეთრი ბავშვი,
თეთრწინსაფრიანი...
– კიდევ გტკივა მუცელი?
თავს უქნევს:
მკითხველთა ლიგა
 – ხო. ბაღში რომ მოვდიოდი, ათი კილო კამფეტი ვჭამე...
– აქ არა გაქვს?
– არა. ქაღალდები საწოლის ქვეშ შევყარე. ხვალ კიდევ მოვიპარავ და შენ მოგიტან.
ბევრს, აი, ამდენს.
– მარტო მე მომიტანე, კარგი? ნიკოს არ მიუტანო,
– ხო. მარტო შენ.
– გტკივა მუცელი?
– აი, აქ, – ენდი ხელს იდებს თეთრ წინსაფარზე, გულთან ახლოს.
– მოიცა, – თვითონაც ხელს ადებს, – მოიცა, შეგიხვევ... თავისი კაშნე გამოაძრო
პალტოს სახელოდან და შემოუჭირა, – მოიცა, ახლა სიცხეს გაგიზომავ, წამოდი,
ეზოდან რომ შემოვლენ, მერე ვეღარ გაგიზომავ, მერე ლექსებს გვასწავლიან... – სვამს
და ჩაის კოვზს უდებს იღლიაში, ტანსაცმელზემოდან.
– ლოყაც მტკივა, ლოყაზე ვიკბინე, სახლში.
– მოდი გაკოცო, მოგირჩა?
– არა. შიგნით ვიკბინე... პირში... მტკივა.
– შენ სულ რაღაცეები გტკივა... ლექსებს რომ გვათქმევინებენ, რატო ამბობ ისე
ჩუმად, ყველაზე ჩუმად შენ ამბობ... ნუ ამბობ მასე, რა.. სუ მეტირება.
– სუსტი ბავშვი ვარ, ჩემმა დედამ თქვა. ნუნუ მასწავლებელმა თქვა: ავადმყოფიაო.
– როცა დიდი ვიქნები, ჩემი ცოლი იყავი, კარგი?
– მეც დიდი ვიქნები მაშინ?
– ხო.
თავს უქნევს თანხმობის ნიშნად, ფეხებსაც აქნევს... პირში ქერქიანად იტენის
მანდარინს. ერთს მას აძლევს.
– ქერქიანად ჭამ? კარგია?
– კარგია. მიდი, შენც ასე ჭამე.
თვითონაც ქერქიანად მოკბიჩა:
– ვითომ ვაშლია...
– მოდი, სუპში კისელი ჩავისხათ.. მათე, მათე, მოიხედე. კისელი ჩავისხათ და ისე
ვჭამოთ, კარგი? სადილზე. ჩვენნაირი სუპი არავის არ ექნება, კარგი?
– ხო ოღონდ არავის არ უთხრა. ჩვენი საიდუმლოა.
– არა – რაც შეუძლია ფეხებს აქანავებს, – ცოლი და ქმარი სულ ერთმანეთს კოცნის
და ხელებს უჭერს...
– მართლა?
– ხო. ჩემი და და გია ბიძია სულ ერთმანეთს კოცნიან. ერთხელ გია ბიძიამ
ყურებზე ხელები მოუჭირა, აი, ასე და სახეზე ცხვირი მიაჭირა და ჩემმა დამ სულ არ
იტირა, არც დაიხრჩო...
– კიდე გაკოცო?
– ხო, – ფეხებს აქანავებს.
– არ მოგირჩა?
– ხო. შენ ცოლი იქნები?
– არა. მე ქმარი ვიქნები. ცოლი შენ იქნები.
– მეც ქმარი ვიქნები, რა.
– არ შეიძლება. ორივე ქმარი არ შეიძლება.
– მაშინ შენც ცოლი იყავი, გეხვეწები, მე მინდა შენნაირი ვიყო...
– მაშინ ორივე ამხანაგები ვიყოთ, კარგი? ხო კარგად მოვიფიქრე?
– ხო. აღარ მაკოცებ?
მკითხველთა ლიგა
 ტუჩებზე მიადო ტუჩები.
– რატო გაქვს ესეთი ცივი ტუჩები? თან ცისფერი? ხელებიც სულ ცივი გაქვს...
– ფეხებიც. სულ არ მითბება. ჩემმა ბიცოლამ თქვა, დიდხანს ვერ გაძლებსო. რა
არის „ვერ გაძლებს“?
– არ ვიცი. შენი ბიცოლა უშნოა? როგორც... როგორც ზღვის ძროხა?
– შემწვარ ვაშლს გავს... დედამ თქვა. მათე. გუშინ ნუნუ მასწავლებელმა რომ
მიგაჭყლიტა კედელთან, შეგეშინდა?
– არა.
– მე კი სულ მუცელი ამტკივდა და ნემსები შემერჭო აი, აქ. გეტკინა?
– კი. ყური. – კარგად გაღეჭა მანდარინის ქერქი.
– ნუნუ მასწავლებელი ჩვენს მხარეს რომ წამოვა, სუ მუცელი მტკივდება, ხელი
მომკიდე, მათე, კარგი? როცა წამოვა... – ყვითელმა წვენმა შეუღება ტუჩის კუთხე.
მერე:
– დე, აღარ მინდა საბავშვო ბაღში. აღარ წავალ. აღარ.
– რატომ, მითხარი, რატომ აღარ წახვალ, მათე.
– რატო აღარ დადის ენდი, სად წავიდა, სად?
– შორს წავიდა, შორს. – თვალები შორს გაცურდნენ, იქ დარჩნენ.
– აღარ მოვა? მითხარი, აღარ მოვა?
– არ ვიცი, მათე...
– აღარ მინდა... იმის სკამს რომ ვუყურებ, მეტირება... სხვა გოგო დასვეს და მე იმ
გოგოს ჩაიში მარილი ჩავუყარე...
– ნუ... ნუ... აბა, იმ გოგომ რა დაგიშავა? ნუღარ წახვალ...
– დე, იცი, ენდის სულ მუცელი სტკიოდა ხოლმე... იცი, როგორი რბილი ხელები
ჰქონდა?
მერე, გოგოები რომ გაჩნდნენ, ტყუპები:
– ენდი დავარქვათ, რა, დე, დე, გეხვეწები, ერთს, აი, ამას, რო იცინის, ენდი
დავარქვათ, რა დე... რო იცინის, ამას...
კიდევ გახედა ფინჯნის ფსკერს, ჭაღის სინათლეზე: ჩრდილის სახე. ჩრდილის
ქალის ნაზი ოვალი, შორეული, ვიღაცას ჰგავს, იაპონური ფაიფურია თუ ჩინური,
სადაურია? ვიღაცას ჰგავს: სახის აჩრდილი.
ფინჯანი ფრთხილად, ნელა დადო თავის ადგილზე...
სულ რაღაც სამი-ოთხი წლის წინათ მოულოდნელად დაბრუნდა, არ დაუცადა
კონფერენციის დამთავრებას. იმაზე ადრე მივიდა შინ, ვიდრე ნათქვამი ჰქონდა, ორი
დღით ადრე... ტრაპზე ჩამოდგა თუ არა ფეხი, ნერვიულობამ აიტანა, რატომღაც.
აეროპორტში ვიღაც მსუქან, ღაჟღაჟა ნაცნობს, რაღაც უხერხულს რომ ახსენებდა,
თვალი აარიდა და ტაქსიში ჩაჯდა. აირბინა თავიანთი ათსაფეხურიანი ქვის კიბე,
კედელს აკრული, გასაღები მოარგო კარს. დერეფანში სინათლე ენთო, სიჩუმე
გამოისმოდა სასტუმრო ოთახიდან, მხოლოდ სამზარეულოში წკაპწკაპებდა წყალი.
ლაბადა საკიდარზე დაკიდა, სამზარეულოს მიაშურა და ზღურბლზევე გაშეშდა:
მაგიდაზე ეს ორი, სწორედ ეს ორი მქრქალ-ვერცხლისფერი ფინჯანი იდო: მოიისფრო
იებიანი, ირიბად გოფრირებული ფაიფური: ოდნავ შენივთული, დატალღული ჰაერი,
ასეთსავე სიფრიფანა ლამბაქებზე, და ფინჯნის ფსკერი ახლახან დალეული ყავის ჯერ
ისევ სველ ნალექს დაეფარა: ჩანს ეს წუთია შემოეტანათ: გასარეცხად. რა მოხდა!
ვისთან ერთად დალია ყავა და რატომ? ან ეგებ სულაც აღარ ახსოვს? თუ ახსოვს, რა
მოხდა? რამ გააბედნიერა? დერეფანში შებრუნდა, ჩანთა აიღო, გადაკვეთა საათიან-
მაგიდიანი ვრცელი სასტუმრო ოთახი, დედის კარს რომ ჩაუარა, მუსიკა შემოესმა:
მკითხველთა ლიგა
წყნარი, ხმადაბალი. არ შეჩერებულა, თავისი კარი შეაღო, პირველი, დედის ოთახის
შემდეგ და სავარძელში ჩაეშვა. „შინ არის“. უეცრად მუსიკის ხმა გაძლიერდა.
„გამოვიდა, კარი ღია დატოვა“. ორიოდე წუთის შემდეგ ისევ დაიხშო: მუსიკა. „კარი
მიხურეს. ფინჯნები გარეცხა და შეიტანა“, ვინ არის, ვინ ჰყავს სტუმრად? ენდი და
გიორგი სად არიან? ჯადოშეყრილივით ზის, ვერ გადის.. რომ შეეფეთოს? ვის? იმას...
დედის ოთახს მეორე კარიც აქვს.. ეზოში ეშვება კიბე... წუთები გარბიან... ასე ყოფნა
აღარ შეიძლება... თითქოს ჩასაფრებულია... აღარ შეიძლება... ჩანთას იღებს და ისევ
სასტუმრო ოთახში გადის: „დედი, შინა ხარ?“ – იძახის ხმამაღლა, როგორც დაიძახებს
იმწუთს შემოსული. ფარდა აიტალღა, შიგნით შეიზნიქა, გვერდზე გადაიწია და
დედაც გამოჩნდა.
– ო, უკვე ჩამოხვედი? – ბუნებრივად, გაკვირვებულად გაუხარდა.
– ჰო, აღარ დაველოდე დამთავრებას, – თითქოს მოუბოდიშა და საკუთარ თავზე
გაბრაზდა, – როგორა ხართ?
– კარგად... შენ? შენ როგორა ხარ? როგორ ჩაიარა? წაიკითხე?
– კარგად... წავიკითხე, კი... კარგად ჩაიარა, დაინტერესდნენ, ძალიან... დაიბეჭდება,
იქ, რიგის უნივერსიტეტის შრომებში... ენდი და გიორგი სად არიან?
– ენდი სოფიკოსთან.. გიორგი.. გიორგი ამხანაგს გაჰყვა სოფელში... გუშინ...
– სხვა? სხვა არაფერია ახალი?... მარტო ხარ?
– ...მარტო ვარ. სხვა... სხვა რა გითხრა... ახალი ფარდა დავამთავრე... ის, ძალიან
თეთრი... გაჩვენო?
„ ნეტავ ენდი როდის წავიდა სოფიკოსთან? წუხელ არ იყო აქ?“ – ვერ
შეეკითხებოდა, არ შეეძლო.
ამოიბურცა ფარდა, წყლის კუზი, თევზის მრგვალი, სველი თვალები ახლოს
მოვიდნენ, მერე წავიდნენ, შეიზნიქნენ... მოძრავად გასწორდა ფარდა, ოდნავღა
ირხევა.
ხელზე გადაფენილი გამოიტანა: თოვლივით ქათქათა ბატისტს სისხლის
წვეთებივით ეყარა წვრილი, მეწამული ყვავილები თუ ციცქნა პეპლები.
ვარსკვლავებიან ცას აგონებდა, ან რას? ძალიან სადა, შემაშფოთებლად სადა და
მომნუსხველი იყო: ნაქარგი.
– მოგწონს?
– ...ძალიან... რამდენ ხანს მოუნდი?
– ხუთ თვეს.
– უცნაური ფარდაა. შენს სხვა ფარდებს არ ჰგავს... რატომ გამოგივიდა ასეთი?
ზუსტად იცი ხოლმე წინასწარ, როგორიც გამოვა?
– წინასწარ ვხატავ, შავი ფანქრით, ცარცის ქაღალდზე, მერე თვითონ ქსოვილზეც,
ხომ გინახავს?. მაგრამ მაინც ყოველთვის სულ სხვა გამოდის... ეს ისე, პირდაპირ
მოვქარგე... როგორ გუნებაზეც ხარ, ისეთი გამოდის... – ფარდას დააჩერდა, ფიქრმა
წაიღო.
– როგორ გუნებაზე იყავი, ამას რომ ქარგავდი?
– ვერ გეტყვი, ძნელია, ისევ თავიდან უნდა მოვქარგო, ეგ რომ გითხრა. როგორ
გუნებაზეც თქვენ მაყენებთ, ისეთზე ვარ ხოლმე...
– ჩვენ?
– ჰო, თქვენ! ძირითადად.
– რა ვიცი. მართალი გითხრა, არ მეგონა, ამდენად თუ გაღელვებდით... – გაეცინა. –
ესე იგი, საბოლოოდ ჩვენა ვართ მაგ ფარდებზე ამოქარგული?

მკითხველთა ლიგა
 იცინის. - ასე გამოდის. ენდის ძალიან მოეწონა... შენ, წუხელ ისეთი ქარი ქროდა,
თქვენი ბავშვობის შემდეგ ჩვენს ქუჩაზე ასეთ ქარს აღარ ჩამოუვლია.. როგორ
ღმუოდაა, სულ დაგლიჯა და ააყირავა ყველაფერი... რა აღარ ფრინავდა ჰაერში... მერე
სინათლე ჩაქრა... ლამპა ავანთე...
– ლამპა?.. ენდი როდის წავიდა?
– ლამპა ავანთე. ისეთი ღმუილი იდგა, მეგონა, ჩვენს ხეებს გადატეხდა,
ფანჯრიდან გავყურებდი... რა დღეში იყვნენ საწყლები, რომ გენახა... ჩვენს კვიპაროსს
ძალიან გაუჭირდა, რას იფიქრებდა, ამ სიბერეში თუ ასეთ თავსხმას მოუწყობდა
ძველი დუშმანი, ძალიან იწვალა, მთელ ძალებს მოუხმო საწყალმა და გადარჩა, კიდევ
კარგი... მთელი ღამე ვუძახდი: „ცოტაც კიდევ, ცოტაც კიდევ, ჩვენო რაინდო-მეთქი“, –
იღიმებოდა – ენდი გუშინ წავიდა.
ვერაფერი გაეგო. ტყუილის არაფერი ეტყობოდა... როგორც ყოველთვის... თუ
მარტო იყო წუხელ, თუ ქარი ანგრევდა ყველაფერს.. დღეს რაღა მოხდა? რამ
გააბედნიერა? და ვის დაალევინა ყავა იმ ფინჯნით, ხელს რომ არავის აკარებინებდა,
იმ მქრქალ-ვერცხლისფერ-მოიისფრო, სუნთქვასავით მსუბუქი ფაიფურით,
გოფრირებულ ჰაერს რომ წააგავდა? ვერ შეეკითხებოდა ასე პირდაპირ, ქვეყანა რომ
დაქცეულიყო, ვერ გაბედავდა... პასუხის შიშით: შეეძლო მშვიდად ეთქვა: „ჩემს
მეგობართან ერთად, რომელიც ძალიან მიყვარს“. და თვითონვე იგრძნობდა თავის
სიჩლუნგეს, ადამიანს რომ არ აცლიდა მეგობართან ერთად ყავა დაელია, იმასთან
ერთად, ვინც უხაროდა, ვინც მეგობრად მიაჩნდა, ვისაც სხვანაირი ხალისით ელოდა
უბავშვებო სახლის მყუდროებაში.. და რაკი იგრძნობდა, ვეღარც ჰკითხავდა, ის
მეგობარი ქალი იყო თუ კაცი...
მაგრამ ორ ყავის ნალექით ფსკერსავსე ფინჯანს თვალიდან ვეღარ იშორებდა... ვინ
იყო აქ, დედასთან, ან ეგებ ახლაც იქ არის... ოთახში?
ფინჯანი ფრთხილად დადგა მესამე თაროზე, თავის ადგილას, ფანჯრისკენ
გაიხედა.. ბებერი კვიპაროსი. სულ უფრო და უფრო უმატა ჭრიალს. პატარა ქარიც კი
ააკვნესებს ხოლმე, უკვე.. ერთხელ გიორგი იქ დაიმალა, კვიპაროსში, გააბრაზეს
და დასაჯა ყველანი, ამძვრალიყო და იქ იჯდა მთელი დღე, იმის ტოტებში, ბუსავით,
ისინი კი ეძებდნენ, ოჯახის წეერები, – დედა, სოფიკო, ენდი და თვითონ. რომ
შებინდდა, დაიყივლა, მიკიოტივით, და გულები დაუხეთქა გადაღლილ ქალებს...
მერე ჩამოძვრა.. ბუსავით კარგად ხედავს სიბნელეში... დედა ამბობს, მამიდა
მთვარისა იყო ეგრე, ვიდრე დაბრმავდებოდაო. გიორგიც კინაღამ დაბრმავდა...
რამდენის იქნებოდა მაშინ, ნახერხი რომ შეაყარეს თვალებში. ცამეტის ან თორმეტის,
იჩხუბა ვიღაცასთან, იმან კიდევ ნახერხი შეაყარა. წევს, მთელი თვეა თვალები
შეხვეული აქვს... შავი დოლბანდით, ამ თევზს რომა აქვს ამობურცულ თვალებზე
გადახატული. როცა წამოდგომას დააპირებს, ენდი ეცემა და ხელჩაკიდებულს
მიათრევს... არავის აცლის გიოს წაყვანას... დედა კუშტად დააბიჯებს ოთახში,
გულხელდაკრეფილი, მკლავებზე ფერმკრთალი თითები შემოუსალტია... ხმას არ
იღებს. მთელი ეს დღეები ჩუმადაა. მერე კითხულობს:
– რაო, წეღან, შენმა კლასელებმა, ბევრი გაიარეს ქართულში?
შავი დოლბანდით თვალებაკრული სახე დედის ხმისკენ ბრუნდება:
– არა, არც ისე.
– რა გაქვთ, ხვალისთვის?
– ილია, ილიას ცხოვრება და ერთი, რომელიც თქვენ გინდათ, ის ლექსი,
ზეპირადო.
– გახსოვს ილიას ცხოვრება? ხომ წაკითხული გაქვს? – არ იღიმის.
მკითხველთა ლიგა
 – როგორ არა... თარიღებიც მახსოვს...
– მოდი, მაშინ ლექსს წაგიკითხავ, ავარჩიოთ და ისწავლე. ერთი კვირა კიდევ ვერ
წახვალ, დაგიგროვდება... – გადის.

ზღვის სული მღერის ცარიელ ნავშიი,

ირწევა ნავიი, ირწევა ნავიი...

ვიოლინო დაიღველფა და ქალის მკერდისმიერი, ნაღველში ამოვლებული ხმა

რბილად გადაცურდა მიწიდან წყალზე და ჰორიზონტისაკენ, ალბათ დაისიანი
ჰორიზონტისაკენ გაგრძელდა – მიინავლა და ჩაიწურა.

სად არის ნეტავ, ნავის პატრონიი,

ნეტავ სად არის... ეძახის ქარიი...

მკვდრეთით აღსდგა ხმა, ვიოლინოს ვიწრო, სხივიან სპირალთან ერთად.

რადიომიმღების შუქურა ცისფრად კიაფობდა და ციფრებიან-ხაზებიანი შკალა
ყვითლად გამჭვირვალებულიყო. ოდნავ შეარხია, გადაატრიალა რადიოს შავი
ჩამრთველი და უფრო გამოიკვეთა: ხმა.
გიორგიმ სიმღერისაკენ მოატრიალა სახე.
ენდი ჩურჩულით აჰყვა: „უძახის ქარიი.. დაეძებს ქარი.“
დედას წიგნი შემოაქვს. პატარა სკამზე ჯდება, გიორგის სასთუმალთან ფიქრში
წასული ფურცლავს წიგნს, ჩანს, სიმღერას უგდებს ყურს:
– ზღვის სული მღერის ცარიელ ნავშიი...
კონტრაბასის ხავერდოვანი, მუქი და დიდრონი ბგერები შეენაცვლნენ ვიოლინოს,
ქალის მკერდისმიერი, სველი ხმა ჩაიჟონეს, დაარწიეს, გამოუშვეს მერე და ისევ
ვიოლინოს ნატიფი სხივი დაეწყვილა სიშორეში ლარივით მიმსწრაფ, მუქ ხმას –
ზღვაზე გადავლებულს, დაისიანი ჰორიზონტისაკენ, სადაც ერთად ჩაინავლა ორივე.
შავ ჩამრთველს ატრიალებს და თიშავს: მიმღებს, თვითონ, უფროსი ძმა.
ენდიმ ამოიქშინა.
– აი, – ამბობს დედა ცოტა ხნის შემდეგ,– მისმინე, გტკივა, ძალიან გტკივა?
– ისე აღარ, – გაწვალებული ხმა აქვს, გიოს.
– მაშ მისმინე:

ბაზალეთისა ტბის ძირას

ოქროს აკვანი არისო
და მის გარშემო, წყლის ქვეშე
უცხო წალკოტი ჰყვავისო.
მწვანეა მუდამ წალკოტი,
არასდროს თურმე არ ჭკნება,
ქვეყნისა დროთა ტრიალსა
იგი არ ემორჩილება...

– გესმის გიორგი? გაიმეორებ?

დუმილი.
– გიორგი!

მკითხველთა ლიგა
 ბაზალეთისა ტბის ძირას
ოქროს აკვანი არისო...

რა უცნაური ხმით წამოიწყო! ენდიმაც უცბად, გაკვირვებულად შეხედა

თვალებშეხვეულს.
გაჩუმდა.
– მეტი აღარ გახსოვს? – ფრთხილად კითხულობს, დედა.
– მახსოვს.
და თავიდან დაიწყო ისევ.

ბაზალეთისა ტბის ძირას

ოქროს აკვანი არისო
და მის გარშემო, წყლის ქვეშე
უცხო წალკოტი ჰყვავისო...

რა ხმა აქვს: გათანგული, მონუსხული.

– რა არის, რა? – ენდიმ მკლავებქვეშ შეუძვრინა თავი დედას და კალთაში ჩაუდო, –
რა არის?
– რა, რა არის?
– წალკოტი.
– წალკოტი არის ბაღნარი, ლამაზი, აყვავებული, ხეხილიან-ყვავილებიანი...
– სუ, სუ არასდროს არ ჭკნებაო?
– არაო. არასდროსო.
– მართლა, დე, მართლა არის იმ ტპაში, მართლა?
– მე იქ არ ვყოფილვარ, იმის ფსკერზე და რაკი ეს კაცი ამბობს, ალბათ არის...
– მაგ კაცმა... რა ქვია მაგ კაცს?
– ილია.
– ილიამ ნახა? იქ ჩაცურდა?
– არ ვიცი. შეიძლება გაგონილი ჰქონდა. აბა, ტყუილს ხომ არ დაწერდა... იმ კაცმა
ტყუილები არ იცოდა... მოიცა, ახლა გიორგიმ თქვას ლექსი...
– მეც მასწავლე, სუ მაგას რო ასწავლი... ეხლაც არის ის წალკოტი?
– ალბათ არის... მე მგონი არის... ხომ გაიგე, არასდროს არ ჭკნებაო, ქვეყნისა დროთა
ტრიალსა იგი არ ემორჩილებაო...
– ის აკვანიც იდგომება?
– მე მგონი...
– ვაიმეე, როგორ მინდა ვნახოო... ჩავიდეთ რა, დე, მართლა ყვავილებში იდგომება?
– ჰო.
დედა აგრძელებს. ენდი პირდაღებული მისჩერებია მისი ტუჩების მოძრაობას,
უხმოდ იმეორებს.
– თამარ დედოფალმა ჩადგაო?
– ჰო, იმანაო.
– ლამაზი იყო?
– თამარი? ძალიან!
– მერე, მერე, იქ რომ ჩააწვინა, ის ბავშვი ხომ დაიხრჩობა იმ წყალში, კარქია?
– ცრემლის ტბააო, – ამბობს ნაღვლიანად, ფიქრში წასული, დედა.

მკითხველთა ლიგა
 – მერე რა! მერე ცრემლი არ ახრჩობს? თქვი, თქვი, სუ გიორგის რო ეუბნები,
მითხარი რა, დე...
– რა გითხრა?
– ის ბავშვი იმ ტპაში არ იხრჩობა?
– არა, არა, ენდი და მოისვენე ახლა. არ იხრჩობა, ჯადოსნური ტბაა!
– როგორც ზღაპარში?
– ჰო.
– როგორც მულტფილმში?
– ჰო.
– ჰოო, – გაიგო ენდიმ
– თქვი, გიო.

წალკოტის შუაგულშია ის აკვანი ასვენია

და ჯერ კაცთაგანს იქ ჩასვლა არავის გაუბედნია.

– მართლა არის? – ლოყით გადაშლილ წიგნში ემხობა ენდი, მერე თავს იღებს,
საჩვენებელ თითს ლექსს აჭერს, ატრიალებს, – მითხარი, სუ გიორგის რო ეუბნები...
მართლა არის ის ტპა, მართლა არსებობს?
– არსებობს. აი, გიორგი რომ კარგად გახდება, წავალთ და გაჩვენებთ, ისეთი
ლამაზი ტბაა...
– ჯადოსნურიაო, რომ თქვი, თუ მართლა არსებობს, ჯადოსნური როგორ იქნება,
მასე არ შეიძლება, არ გამოდის...
– რატომ? რატომ? ძალიან კარგადაც შეიძლება... ის ტბა მართლა არსებობს, თან
შეიძლება ჯადოსნურიც არის, რა ვიცით?
– სუ გიორგის ნუ უყურებ, მეც მიყურე...
– არ გეცოდები, გოგო, რო დავბრმავდი?
– მეცოდები... ხო გაკოცე... გინდა, გინდა... ჩემს საშლელს გაჩუქებ... მართლა
დაბრმავდა, დე?
– არა, გადარჩა.
– ის ბიჭი არ მოკვდება, ვინც თვალები ატკინა?
– არა.
– მე მინდა, რომ მოკვდეს და მიწაში ჩაიმარხოს!
– ნუ ამბობ მასე...
– არა, მე მინდა რო მიწაში ჩაიჭყლიტოს! – ფეხით მანდარინის ქერქს სრესს იატაკზე
– როგორც, როგორც – ნამდვილმა ბრაზმა შეუკანკალა პატარა მუშტები – როგორც
ხალვა!
იცინიან. შავი დოლბანდის ქვემოთ თეთრად ელავენ გიორგის კბილები...
დედა იხრება, თავზე უსვამს ხელს.
– ცოტაც მოითმინე, სულ ცოტაც, გენაცვალე.
რომ დაბრმავებულიყო? გადარჩა, მაიას მამა კი ვერ გადარჩა. ბრმაა. უსინათლო.
მაგრამ სინათლეს მაინც გრძნობს. გიოც იგრძნობდა. ლამპა რომ აენთოთ მის წინ,
ანდა სანთელი.
ლამპას შეხედა ბუხრის თავზე. მიუახლოვდა, სძინავს: ლამპას, ცეცხლი არა ჰყავს.
ცარიელია და დაღვრემილი, ბებერი ლამპა. ვინ იცის, ვისი და რამდენის ნაქონი...
რამდენი სიბნელის გამგმირავი...

მკითხველთა ლიგა
 თავ-თავიანთ ოთახებში შევიდნენ... აქ, ამ სახლში ხომ მარტო იძინებს ყველა... და
შევიდნენ თუ არა, სინათლეც ჩაქრა... მაშინვე გამოლაგდნენ ოთახებიდან: შვილები,
თვალებში წყვდიადჩამდგრები, თავ-თავიანთ კარში გაქვავდნენ წამით და – „დედაა“
– ისმის ენდის ხმა, და წელზე ეხვევა უფროს ძმას, ექვსი წლისა იქნება. გრძელ
პერანგში ათრთოლებული ხელში აჰყავს და... წინ იყურებიან, და სინათლეც დაიძრა,
ატივტივდა... შიგნიდან განათდა ფარდა, აფეთქდნენ თევზის მრგვალი თვალები, წინ
წამოცურდნენ, აღელდა წყლისქვეშეთი, გვერდზე გადაქანდა მერე, აყირავდა და
წამსვე ლამპიანი დედის უკან დარჩა: „რა იყო, ენდი. ნუ გეშინია“ – ისმის მშვიდად
სევდიანი ხმა, ისეთი მშვიდი, რომ ენდის დაძაგრული ხელები ძმის კისერზე მაშინვე
დუნდება, ეშვება და ძირს უნდა უკვე... დედა კი ლამპას მიჰყვება მაგიდისაკენ.. „რი-
უუნნ!“– რეკავს საათი, მაგას ხომ არაფერი აბნევს – და ლამპა უკვე მაგიდის
შუაგულში ბრძანდება, ანთია: ახლა ყველაზე, ყველაზე მთავარი, ქვეყნიერების ჭიპი,
ოთხი წყვილი თვალი რომ მიუწებებია პარპალა ენაზე... ალი სუნთქავს, ზოგჯერ
ყვითელი ვარდის ფურცელივით მრგვალდება და სუნთქვას იკრავს, ან სავსე მთვარეს
ემსგავსება, რომლის დისკო ქვემოთ ოდნავ წაუკვეთიათ... ზოგჯერ, თუ ვინმე
ამოიხვნეშებს, ან სულს შეუბერავს, – გარბის, ტანი ეხევა, უნაპრალდება, ზემოთ
მიიწევს გაგიჟებული, მაგრამ დაბმულია... და ცეცხლისმიერ შუქს თვალები
ჩაუღრმავებია ირგვლივ მსხდომთათვის: ჩამუქებულ ჩრდილ-უპეებში უცნაურად
ბზინავენ სველი კაკლები, და ზედმეტად გაიბრწყინებს ხოლმე კბილთა მინანქარიც.
ხმა კი ჰყვება: შორეული დღეების ამბებს...
– აი, სწორედ ეს ლამპა გვენთო საღამოობით, მე და მამიდას. სინათლე რომ
ქრებოდა, სამოვარს შემოვდგამდით მაგიდაზე და ხშირად, ვიდრე ჩაი ადუღდებოდა,
მამიდა სავარძელში ჩასთვლემდა ხოლმე... დაღლილი იყო. ისმოდა მისი მშვიდი
ფშვინვა, სამოვრის წყნარი შიშინი. მერე ქარი აშრიალებდა ფოთლებს, ან წვიმის
წვეთები წკაპუნებდნენ სადღაც კედელთან... ხოლო უფრო შორიდან ზღვა მოქშენდა,
ან ღრიალებდა, ჩვენი სახლი სულ ახლოს იდგა ზღვასთან... ოდნავ შემაღლებულ
ადგილზე, ზემოდან გადაჰყურებდა...
მე კი ვიჯექი და ლამპის შუქზე რძისფერ, გამჭვირვალე ქაღალდზე ვხატავდი იმას,
რაც შემდეგ უნდა ამომექარგა. ვხატავდი გვიმრებს, ვხატავდი ნიჟარებს, ვხატავდი
ლამპას თავის ცეცხლიანად ან თევზის ფარფლებს იმიტომ, რომ ის ცეცხლი
ფარფლებს მაგონებდა... ამ დროს ფანჯარას მოადგებოდა ის უბედური ურჩხული –
სახეს სულ ახლოს მოიტანდა და ფარდას რომ გავწევდი, მთვარის შუქი უნათებდა
ამობურცულ, ბანჯგვლიან კუზსა და გახლეჩილ თვალებს. ექვსი თუ შვიდი ხელი
ჰქონდა, გრძელი, დაგრეხილი, ტანზე ბევრი თვალი და ყური ჰქონდა მიმოფანტული.
– ელენე, მხედავ? – ხმამაღლა ჩურჩულებდა, ქარმა რომ დიდი მაგარფოთლება ხე
აშრიალოს, ისე.
– გხედავ.
– რა მქვია, ელენე?
– არ ვიცი.
– როგორი ვარ, ელენე?
– კარგი.
– მოვიდე ხოლმე?
– მოდი.
– არ გამაგდებ?
– არა.
– არ დამიყვირებ?
მკითხველთა ლიგა
 – არა.
– არ მატკენ?
– არა.
– გიყურო, ელენე?
– მიყურე.
– რას მეტყვი, ელენე?
– ხელს დაგისვამ.
– რას მომცემ, ელენე?
– წყალს.
– რა გინდა, ელენე?
– არ მეშინოდეს.
– კარგი, ელე, ელე, არ შეგეშინდება... – და უკან-უკან იხევდა და ვაშლის ხეში
შედიოდა, იმ ხეს ათი-თორმეტი დიდი, ძლიერი ტოტი ჰქონდა, ჰაერში გაშლილი,
ტანზე კუზები, კორძები, ნუჟრები ასხდა, ძალიან ბევრი ფოთოლი ება და ქარი რომ
არხევდა, თითქოს ცეკვავდა იმ თავისი მსხვილი, მიგრეხილ-მოგრეხილი, აწეულ-
დაწეული ტოტებით. იმას რომ ვუყურებდი, ვფიქრობდი, ვიღაც მრავალხელა
მოცეკვავე ცეკვის დროს გაქვავდა და მერე ხედ იქცა-მეთქი.
– მერე ისევ გამოდიოდა ხოლმე ხიდან?
– ჰო, ისევ.
– და ეგრე გეუბნებოდა, არ მატკინოო?
– ჰო, ეგრე.
– წყალს აძლევდი, დე?
– ვუსხამდი ხოლმე, თუ არ წვიმდა.
– ხელსაც უსვამდი?
– ვეხვეოდი ხოლმე, ძალიან მიყვარდა...
– მერე, ზღვის გველეშაპი წვებოდა ბაღში? – ენდის მუშტებით მოუჭყლეტია
ლოყები და პირი დაუღია შოშიასავით.
– ჰო, წვებოდა. გავიხედავდი და იმის ფარფლებს და ქერცლიან ზურგს მოვკრავდი
ხოლმე თვალს. ლაპლაპებდა და ისე სუნთქავდა, ვარდები და პიონები სულ თავებს
იქნევდნენ... ერთი მტკაველი წამწამები ჰქონდა და შავი თვალები და იწვა, ცრემლები
ჩამოსდიოდა და ისე მძიმედ სუნთქავდა, ისე... იმის გულს სულ ბაგაბუგი
გაუდიოდა... სულ მეშინოდა, ვაითუ გათენებამდე ვერ მოასწროს ზღვაში ჩასვლა და
ვინმემ დანა ესროლოს-მეთქი, ისეთი საცოდავი იყო მიწაზე... ჩვენს ბაღში იმიტომ
მოდიოდა, ერთი ყვავილი უყვარდა, ყვითელი ზამბახი... ჩემი დარგული... მაგრამ ის
ყვავილი არ ელაპარაკებოდა. „წამომყევი ზღვაში, მე აქ ვერ ვეტევიო“ – ეხვეწებოდა,
გული ყელში ებჯინებოდა... ზღვაში კი სულ სხვანაირი იყო. ისე დასრიალებდა და
დგაფუნებდა, ზოგჯერ ისე მაღლა ხტებოდა, ხაოიანი ენით მთვარეს ლოყას
აულოკავდა ხოლმე, ეთამაშებოდა... მთვარე იმ ყვითელ ზამბახს აგონებდა. მთვარეს
კი ეშინოდა და კანკალებდა, უჰ, ძალიან მშიშარა მთვარე იყო...
ერთხელ ცალკე ჰკითხა:
– რატომ იცი ასეთი მოყოლა? ხომ ყველაფერს იგონებ?
– მაშინ მართლა ასე ვფიქრობდი და რასაც ვფიქრობდო, ის უფრო მახსოვს, ვიდრე
ის, რაც შეიძლება მართლა ხდებოდა... რას ვიგონებ, რასაც ეს ლამპა მაგონებს, იმას
გიყვებით... თუ არ გსიამოვნებს, ნუ მომისმენ.
– არა, მე...

მკითხველთა ლიგა
 ... მაშინ... მაშინაც ლამპა ენთო დედას, ოღონდ თავის ოთახში... თვითონ ცამეტი
წლისა იქნებოდა... „დამიბრუნე ჩემი ბეჭედიი“ –- ამ ხმას ჰაერის ტალღები არასოდეს
შეურხევია და მაინც მთელი ცხოვრება ისმის, რადგან იქ შემოესმა, რაღაც საშინლად
დახუთულ, აკლდამასავით დახშულ სიზმარში. ერთი გორიდან მეორეზე ხტება,
მიჰქრის: ნახევარმთვარის მონახაზით, ყვითელი გორებია, მოტიტვლებული, მთვარე
რომ ამოიბურცოს, ისეთი, ცივი. დახტომისას ფეხი უსხლტება, ერთი-ორჯერ თვალი
მოჰკრა თავის ტერფს – შიშველს. უკან ყვითელი ქალი მოსდევს, ხელს იწვდის მის
დასაჭერად: „დამიბრუნე ჩემი ბეჭედიი“. აი, სადაც არის, ხელს სტაცებს, სულ
ახლოსაა მისი ხელი, თეთრფრჩხილებიანი, მერე შორიდან ხედავს ქალსა და თავის
თავს პატარად. ყვითელ, ტიტველ გორაკებზე მიფრინავენ, აიწევიან ჰაერში,
დაეშვებიან: ორნი, ორი პატარა სხეული. მერე ისევ ახლოდან: ქალს დიდი თვალები
აქვს: დიდი და ცივი და მკვდარი და როგორ ხედავს მის სახეს, თავი ხომ არ
მიუბრუნებია? გარბის უკანმოუხედავად... ქალი კი მკვდარია, იცის, და მკვდრის ხმა
სიზმარში: „დამიბრუნე ჩემი ბეჭედი“ , სადაც არის დაიჭერს, ძალა აღარა აქვს და ხმა,
ხმა, სად წაუვიდა ხმა, სად ჩაეკარგა, სად ჩაეყინა, რომ არ ამოსდის... და ამ დროს
ამოიმტვრა, ამოსკდა – ხორხის ხეობის ტყვე, ლავასავით ამოინთხა მკერდის
უფსკრულიდან, დაგლეჯილი, და ჰაერიც გაგლიჯა: „დედაა!“ რა ხმაა, რა უცნობი! და
უკვე გარბის, ფეხშიშველი გარბის ოთახში, ოთახიდან, დედის კარს ეხლება, ფარდაში
ეხვევა: „დედაა!“ დედის სასთუმალთან ლამპა ანთია, სინათლე არ არის, დედა წევს,
რაღაცას კითხულობს, სწრაფად დებს ბალიშის ქვეშ და უკვე საწოლზე ზის, თეთრ,
გრძელსახელოებიან პერანგში... ეხვევა.. „ნუ გეშინია“. „მკვდარი ქალი მომდევდა,
დედა. მიჭერდა!“ – კანკალებს, ენდის ტირილიც მოისმის. გიორგი და ენდი შემოდიან
ხელჩაკიდებულები, ფეხშიშველები. „მოდით, ჩქარა მოდით“. მორბიან და ერთად
წვებიან ყველანი... გიორგი ფერხთით, ენდი კედლისკენ, დედა შუაში და თვითონ
ნაპირზე. „ნუ, ნუ გეშინია, მკვდრები თავისთვის არიან, შენთან არაფერი ესაქმებათ,
სულ არაფერი, თავისთვის არიან, დაიმახსოვრე და ნუ გეშინია“... „გუშინ საღამოს
მკვდრებზე ლაპარაკობდნენ ბიჭები“. „ნუ, ნუ გეშინია“ და საფეთქელზე აკოცა და
ბოლოს, როცა გული საგულეს ჩაუდგა და ძილმა ჩაიხვია, საფეთქელზე რაღაც,
ოდნავი წვეთი დაეცა და ყურისკენ გაჟონა...
დილით ჩუმად გავიდა თავის ოთახში და მთელი დღე ყველას თვალს არიდებდა...
სამივე სძულდა... და საღამოს, ენდიმ რომ, ბოლოს და ბოლოს, დრო იხელთა და
თვალებმოჭუტულმა ჰკითხა: „ვინ გამოგეკიდა? ძალიან შეგეშინდა?“, – დაუზოგავად
ჩააზილა და ააღრიალა. „გიჟო, აი, ნახე თუ კიდევ არ გამოგეკიდოს მკედარი ქალი, აი,
ნახე“. დედა შემოვიდა და ენდი დატუქსა: „წადი, შენთვის ითამაშეთ“. ენდიმ
ამოიქშინა, უდანაშაულოდ დასჯილის გაწბილებული, საწყალი სახით, და თავის
ოთახში შევიდა, უხმოდ. მას კი ხმადაბლა უთხრა: „ნუ ურტყამ“ და ფარდის უკან
გაუჩინარდა. მეტი არაფერი. და სამი წლიდან ყველას თავის ოთახში ეძინა, მარტოს,
და არც ეშინოდათ მარტო ყოფნისა. მხოლოდ ხანდახან, როცა ტანსაცმელი ან ოთახის
სხვა რამ საგნები ვერაგულად იცვლიდნენ სახეს და კუდიანის ცხვირპირად ან
კუზად, დევის თათად, ფუღუროდან თავგამოყოფილ ალქაჯად ან ამოთხრილ მიწად
გადაიქცეოდნენ ხოლმე, სინათლეს ანთებდნენ, ერთ წამში რომ აცამტვერებდა
აჩრდილთა ქვეყნის ბნელ-ჩრდილოვან მოწყობილობას და თუ სინათლეც ვეღარ
შველოდათ, შიგნით ყალყზე შემდგარ ძრწოლას ვერ უშოშმინებდათ, დედასთან
გარბოდნენ...
ლამპას ხელი დაუსვა გამობერილ მუცელზე: „ცარიელი შუშის სტომაქი, ცეცხლი არ
უბურბურებს“... და შემინულ კარღია კარადასთან დაბრუნდა... ფაიფურის სამი
მკითხველთა ლიგა
ბავშვი ფაიფურის კვერცხს შემოხვევია და ხელები კვერცხზე ჩამოუდიათ, თითო-
თითო ხელი, თეთრ გეტრებში გამოწყობილი, ნატიფად ჩაცმული, დიდგვაროვანი,
ნაზი ბავშვები: ერთი პატარა გოგო და ორი ბიჭი, მასზე უფროსი... ენდის სამი წელი
რომ შეუსრულდა, მაშინ მიიღეს ეს საჩუქარი, ნანის წლისთავზე, ამანათით, რუსეთის
შორეულ ქალაქში მცხოვრები დიდედისაგან... ენდი გიჟდებოდა ამ ბავშვებზე,
განსაკუთრებით პატარა გოგოს თეთრ შლაპაზე, ფუშფუშა მანჟეტებსა და ჟაბოზე...
შეეძლო მთელი დღე ეცქირა. ბიჭები თითის წვერებით ეხებოდნენ კვერცხს, გოგოს კი
პატარა ხელის მტევანი ზურგით ჩამოედო და ნახევარპეშვად ქცეული ხელისგული
საყვარლად მოუჩანდა: ენდის ეჭვი არ ეპარებოდა, რომ თვითონ იყვენენ: ისა და
ძმები... და როცა ავად გახდებოდა, ამ ფაიფურის და-ძმის ცქერა ანიჭებდა ყველაზე
დიდ სიამოვნებას და დედასთან თამაში, თამაში, სადაც უმეტესად ხელები
მონაწილეობდნენ. ამ უფროს ბიჭს შუათითი გაბზარული აქვს, ფაიფურის
თეთრფრჩხილიანი თითი, ფრთხილად თუ არ შეეხე, შეიძლება სულ მოტყდეს,
დაეფშვნას... საწყალი ბიჭი: მუდმივი საფრთხის მოლოდინში...
ენდის ლოყები დასწითლებია, ღიაშინდისფრად დაფოთლია, თვალები
უბრწყინავს, თვალის კაკლებში სიწითლე ჩასდგომია, ცრემლი სდის თვალებიდან...
ახველებს, ქოშინებს, სული ეხუთება... კვნესის და შფოთავს: წითელი საბანიც
წყალივით ღელავს, იბურცება, იშლება.. წითელი პერანგი აცვია წითელ ენდის,
წითელი სუფრა აფარია პატარა მაგიდას... წითელკაბიანი თოჯინა გულაღმა წევს
წითელ საბანზე, თვალდახუჭული, ენდის წითლად დაფიფქულ ხელებს შორის,
ფანჯარაზე წითელი ფარდაა, ნახევრად გვერდზე გაწეული და თეთრი ფიფქების
ფარფატი მოჩანს. ოთახში პატარა, ღამის ნათურა ანთია, წითელი ქსოვილი აფარია და
დაბინდულ, შვინდისფერ შუქს ასხივებს... დედა ძალიან, ძალიან ფრთხილად მიდი-
მოდის ოთახში, შავი კაბა აცვია, მხრებზე კი წითელი, თხელი შარფი მოუხურავს.
შედგება და ჩურჩულებს: „თოვს“ და უცნაურად იყურება, ფანჯრისაკენ. მერე ბიჭებს
შეხედავს, არ იღიმის და ძალიან ხმადაბლა ამბობს: „წითელა“. ტუჩებზე თითს იდებს.
„ჩჩუუუ, „ბატონები“. „აქ არიან“. „არ იხმაუროთ“.
ძმები ფანჯრიდან ფიფქებს უყურებენ და გიორგი ხმამაღლა ფიქრობს: „მოვიდნენ
წითელი ბატონები წითელ მამლებზე წითელი ღილები აქვთ ჩვენს ოთახში დაიწყეს
ცხოვრება არ იხმაუროთ მამლები კედლებზე დადიან ჭერზე იძინებენ ნუ ტირი ენდი
წითელი ფუნჯებით წითლად შეღებეს ჩემი პატარა დაიკო წითელი ფიფქები
დაახატეს ხელებზე ენაზე თვალებზე წიქარა წიქარა წიქარა წიწილა ქინ ძინ ძინ
საბანი წითელია ზეწარი თეთრი თოვს თოვს თოვს თორმეტი ფიფქები მოფრინავენ
მოო მოოფრინავენ მალე წაბრძანდებიან ბატონები წითელ მამლებზე ყიყლიყო
თეთრი ფიფქები დარჩებიან თთთ თრითინა ნუ ტირი ენდი ჩუუ“. ფანჯარა
იორთქლება გიორგის ჩურჩულით.
მერე: ენდი უკვე აღარ არის წითლად დაფიფქული. დედა გვერდით უზის
საწოლთან:
– დავიწყეთ!
ენდი ხელის მტევნებს თითის წვერებით აწებებს ერთმანეთზე: ნეკი ნეკს ებჯინება,
არათითი არათითს, შუა შუას, სალოკი სალოკს, ცერი ცერს... თითების ქოხი.. დედის
სალოკი თითი ენდის გადაბმულ ნეკებზე შედგა და მორიდებით დაიძახა.
– მასპინძელოო!
– ბატონო! - ხმას იბოხებს, ენდი: უხილავი მასპინძელი, თითების სახლის პატრონი.
– პური ხომ არ გიძევთ, თქვენი ჭირიმე?
– როგორ არა, როგორ არა, ზემოთ ამობრძანდით, გენაცვალე!
მკითხველთა ლიგა
 – ძაღლი ხომ არა გყავთ?
– აჰ! არა! არა! რას ბრძანებთ! რას ბრძანებთ! – „რა საეჭვოდ ფიცხად იუარა!“
გახარებული სალოკი არათითების საფეხურზე ასკუპდა.
– მასპინძელო!
– ბაატონო!
– მაშ პური გიძევთ, შემოგევლე?
– როგორ არა, როგორ არა, ზემოთ ამობრძანდით! კიდობანი სავსე გვაქვს!
– ძაღლი ხომ არა გყავთ?
– არა, რას ამბობთ, ძაღლს ჩვენთან რა უნდა! ჩვენ ძაღლი ვინ მოგვცა!
სალოკი თითი სალოკი თითების საფეხურზე შედგა, რაღაც თითქოს
შიშშეპარული...
– მასპინძელო, – იძახის უცნაურად, – სად არის პური?
– ქვემოთ ჩამობრძანდით, – დაძაბული ხმა აქვს მასპინძელს, სითბო სულ
გაქრობია... კიდობანში გვიძევს... დიდ კიდობანში ხელი ჩაყავით.
სალოკი თითი ერთხანს ყოყმანობს, წრიალებს და ეშვება ქვემოთ, ცერებით
შემოხაზულ უფსკრულში და ჰამ! ჰამ! გაისმის ყეფა და ცერები ძაღლის ხახად იქცნენ
და შთანთქეს საცოდავი, მიმნდობი სტუმარი.
– ენდი: თან კმაყოფილია, თავისი სტუმარი რომ გააბრიყვა და თან ის მასპინძელი
მაინცდამაინც არ ეპიტნავება:
– ბოროტი მასპინძელი იყო, დე?
– ეე... რა ვიცი... მე მგონი, აღარ ახსოვდა, რომ ძაღლი ჰყავდა...
– სკლეროზი ჰქონდა სოფიკოსავით, – დაასკვნა გიორგიმ.
– ჩუუ. – დედა პირზე აფარებს ხელს, კარისკენ იყურება და ბიჭები ხითხითებენ...
„ჩუტ-ყვავილა. ჩუტყვავილა“ ენდი სარკეს ითხოვს. „არ შეიძლება, – ამბობს დედა, –
არ შეიძლება სარკე, მერე თვალები უშტერდება, მწვანე თვალები და ჩურჩულებს:
„ბატონები“. „მობრძანდნენ, – თავისთვის ბუტბუტებს გიო, თერთმეტი წლის იქნება,
მარკებს აწებებს ალბომში, – მობრძანდნენ ისევ ყვითელი ცხენებით უშნო ყვავილები
უყრიათ ხურჯინებში დააყარეს ენდის დაფარეს ნუ ტირი ენდი მალე გაგიქრება
მუწუკები წავლენ წაიღებენ თავიანთ ყვავილებს...“ ენდი ჭირვეულობს, ხან წყალს
ითხოვს, ხან თამაშს...
– მოდი, გიო, მოდი რა... ვითამაშოთ, – ამბობს დედა და თავს დებს ენდის საბანზე.
დაღლილია.
ენდი წრიალებს, წუწუნებს, დედას თმაში უყრის თითებს და უწეწავს.
– ისევ სიცხე აქვს? – კითხულობს, თვითონ, უფროსი ძმა. დედა თავს უქნევს და
თვალებს ხუჭავს, მერე ამბობს:
– მოდი, მათე, შენც გვეთამაშე.
– კარგი, რა, დე, რა გეთამაშოთ, იწილო-ბიწილოს ხომ ვერ გეთამაშებით... სხვა
რამეს გაგიკეთებ, თუ გინდა...
გიორგიმ ხელისგული გადაუშალა ენდის და წამოიწყო „ლოლია“...
– შენ არა, შენ არა, დედამ, დედამ! – ატირდა ენდი და ხელი აიქნია. დედა გაიმართა,
ენდის ხელისგული გაშალა და საჩვენებელი თითი ხელისგულის გულში როგორც
კევრი კალოზე, ისე დაატრიალა:
– ლოლია, ლოლია, ფური ჭრელია, ხბო წითელია... ამანა თქვა, მშიაო – ენდის
მსუქანი ცერი ძირს წამოაგორეს, – ამანა თქვა: „რო არა გვაქვსო? – გატლეკილი
სალოკი გვერდში მიუწვინეს, - ამანა თქვა: „ღმერთი მოგვცემსო“, – დარბაისლური ხმა
გაუხდა დედას და შუათითი პატივისცემით მოდრიკა იმ ორის გვერდით, – ამანა
მკითხველთა ლიგა
თქვა: „რო არ მოგვცესო?“ – დაეჭვებული არათითიც იქვე ჩაემხო და პატარა, მთლად
გამწლიკული ნეკი დედამ ორ თითში დაიტრიალა და ხმაც გაიწვრილა: – ამანა
სთქვა „მოვიპაროთოოო“ – და ტყაპ! ნეკიც წააპირქვავეს.
– ჰა-ჰა-ჰა, – იცინის ენდი, – მოიპარეს მერე, დე, მოიპარეს? – იმ შუათითმა არ
მოიპარა და ღმერთმა მისცა საჭმელი?
– ჰო. მისცა,
– რა მოიპარეს, დე, რა?
– ხბო,
– ჰო, მე მგონი, ის.
– შეჭამეს?
– მე მგონი... შესანსლეს...
– კიდე რა, დე, თავიდან, თავიდან...
– მოიცა, მოიცა, ნუ იხდი საბანს... თან სიცხე გავიზომოთ და ხელები დავასვენოთ,
კარგი? მე მგონი, დაიღალნენ... ასე იხვეწებიან დაწოლა გვინდაო... აღარ შეგვიძლია
ჰაერში ბორიალიო... საბანზე დააწვინე ხელები და ზემოდან დავაფაროთ. აი,
ცხვირსახოცი და ცოტა დავაძინოთ, ვითომ ჩემი და შენი შვილები არიან, ტყუპები...
კარგი?
– ნანი და ენდი?
– ...რა ვიცი, ტყუპები, სძინავთ უკვე? მაშინ დავაფაროთ, ნანააა.. ნანააა... ჩჩუუ, არ
გააღვიძოთ...
ენდი ილურსება.
– აბა, მაჩვენე თერმომეტრი! აი, სიცხე აღარა გაქვს... აი, რა კარგია!
თვითონ, უფროსი, საწოლის თავზე ჩამოჯდა და პირაღმა გადავარდა, კეფით
ენდის ფეხებთან ჩაეფლო საბანში.
– გიჟო! – შეკრთა ენდი, – მერე გადაიხარა, ორივე ხელით ჩაეჭიდა ნიკაპზე და
ნჯღრევა დაუწყო... – ადე!
– მაკოცე, რა, ერთი მაკოცე და ავდგები.
– არა, ადე!
– მაკოცე, რა, გოგო, ერთი მაკოცე და ავდგები, ღამის პეპელას დაგიჭერ.
– ერთს?
– ჰო.
– არ გაკოცებ. ადე! – და მუშტი ჩააზილა მხარში.
– უჰ, შე ვაჭარო, შენა! – წამოხტა, ენდის ლოყები ხელებში მოიმწყვდია და ჩაკოცნა,
– აი!
– გიჟო, ოხელო, გიჟო! – ატირდა ენდი და ნამცხვარი მოისროლა...
– ენ, – ენ, – ენ, – დედამ – მოგეფერა, რა მოგივიდა.
– მომიჭყლიტა ლოყებიი...
– მიდი, შენც მოუჭყლიტე, ოღონდ ზუსტად ისე, მიდი, მათე.
სახე მიუშვირა. და ენდი ჩააფრინდა თვალებდავიწროებული.
– მე გაკოცე, გოგო! მასე გიჩქმიტე?! ვაი, ვაი... მაკოცე ახლა!
– არა!
– შე ჟილკა, შენა!
– ჟილკის ხმა მესმის!
– გიორგის რომ აკოცე?
– გიორგის რბილი ლოყები აქვს...

მკითხველთა ლიგა
 თითი გადაუსვა ფაიფურის ბავშვებს. უფროსი ბიჭის გაბზარულ შუა თითს შეეხო,
ოდნავ... და მერე პატარა გოგოს დასვრეტილკალთიან შლაპას.

– ზარი არ დაურეკავს, თვითონ გააღო კარი თავისი გასაღებით, ენდი შეუშვა და

შეჰყვა.
სასტუმრო ოთახში დედაა. სავარძელში ზის და ყაისნაღს წმენდს რაღაც პატარა
ნაჭრით, ნელა, ფიქრში წასული. გიორგიც გამოდის თავის ოთახიდან...
ენდი სავარძელში ჯდება, პალტოიანად. ხმას არ იღებს, დედა ორივეს შეხედავს, და
ყაისნაღს დააჩერდება ისევ.
– ენდი, სხვები დარჩნენ თუ ყველანი ერთად წამოხვედით?
ეტყობა, ამას უცდიდა:
– რა ერთად, დე, ყველანი დარჩნენ! მე ხომ ყველაზე ადრე უნდა წამომიყვანოთ
ყოველთვის! გამომეცხადა ჟანდარმივით და ჩამიშხამა ყველაფერი!
– კი მაგრამ, შენ თვითონ არა თქვი, თერთმეტზე მომაკითხეთო?
– ეს თერთმეტის ოც წუთზე მობრძანდა!
– სინათლე ჰქონდათ ჩამქრალი, ერთი-ორი სანთელი ენთოთ, გოგოები სიგარეტს
აბოლებდნენ, ზოგი იატაკზე იჯდა, სვამდნენ და იყვნენ ერთ მაიმუნობაში! – მაგიდას
მიუჯდა, თვითონ, უფროსი ძმა.
– იატაკზე? – უკვირს გიორგის. – რა, სკამები არა გყოფნიდათ, ენდი?
– ოჰ, კარგი რა! ვიდრე შენ რამეს გაიგებ... რა, როცა სკამები არ ყოფნით, იატაკზე
სხდებიან?
– რა ვიცი, მე თქვენი ვერაფერი გამიგია... აბა, რა უნდოდათ იატაკზე, ვიფიქრე,
დაიღალნენ და ჩამოსხდნენ-მეთქი, მე როცა ვიღლები, პირდაპირ ტროტუარზე
ვჯდები, ბიჭოს!
– რა უნდოდათ და თავისუფალი ახალგაზრდობა! ის რაღა ოხრობად უნდათ, ეს
ლაწირაკები რომ პაპიროსს ბუთქავენ! ამისი ამხანაგები!
– ჰა?.. ჰოო, – სულმთლად დაიბნა გიორგი, – ეგებ სახუმარო სიგარეტებია... აბა, რად
უნდა უნდოდეთ?.. – კეფა მოიქექა.
– არა, სახუმარო სიგარეტები როგორ მოგწონთ? – დედას გადახედა, – ერთმანეთს
ჩახლართულები ცეკვავდნენ, ერთი-ორი დიდი ბიჭიც იყო, უცხოები, ვიღაც
კრეტინები, ერთი დივანზე იჯდა და ამის ამხანაგს რა ჰქვია, თიკუნა თუ რიკუნა,
თმასა ვარცხნიდა, პიჟონი! ის იუბილარი კიდე ნერვებს იშლიდა და დედ-მამას
ეწიწინებოდა, არ შემოადგათ ფეხი, თორემ გაგამწარებთო, ნემსებს აღარ გავიკეთებ ან
სულაც ვერცხლისწყალს დავლევ, მთელი სათითე მაქვს სავსეო... ხო კარგი
დაბადების დღეა! ერთი გოგო ტიროდა, მე თვითმფრინავში სიკვდილი მირჩევნია,
მინდა გავქრე, ჩემი ტანი არ მინდა დარჩესო, მეორე ამბობდა, არაო, მე მინდა ბენზინი
გადავისხა და თავი დავიწვაო, აქ რო მოდის ხოლმე, ირინა, ის დივანზე იწვა და
სალათის ფოთლებს იფენდა შუბლზე და თვალებზე, აქაოდა, თავი მტკივაო. ერთმა
ბიჭმა ჭიქა შეახრამუნა და მეორე ანთებულ ასანთებს ყლაპავდა...
– შენ! – გამოცოცხლდა გიორგი, – მარინა დეიდა, ხო იცი, თაზოს დედა, რა, სულ
კომბოსტოს ფოთლებს იფენს შუბლზე, როცა თავი სტკივა, ეტყობა, სალათის
ფოთლებიც შველის, ხო იცი, ერთი უნდა ვუთხრა...
ყურადღება არ მიაქცია.
– მოკლედ, გული ამერია.
– გული აგერია! – წამოფრინდა ენდი, – რას უფროსობ! გააჭირა საქმე თავისი
უფროსობით!
მკითხველთა ლიგა
 – ენდი, – ჩუმად ამბობს დედა, – კი არ უფროსობს, უფროსია. შენა გგონია,
ადვილია უფროსობა?
– ეგ კი არა, შენა ხარ უფროსი!
– ეგ კაცია. ბევრი რამ ჩემზე უკეთ იცის.
– არაფერი არ იცის შენზე უკეთ და არც ეცოდინება არასოდეს...
– ენდი, – ჩუმად ამბობს დედა და ყაისნაღზე ძაფს ახვევს, – შენ თვითონ ხომ არ
მოგწონს, ბიჭი და გოგო... სხვების თვალწინ რომ კოცნიან ერთმანეთს და საერთოდ,
ერთმანეთს რომ კოცნიან ისე, გასართობად, როცა არ უყვართ... შენ თვითონ ხომ ვერ
იტან!
– ვერ ვიტან! არ მომწონს! მერე რა ვქნა! მერე მე რა ვქნა! შენ, რა, არ მენდობი?
– შენ? – უკვირს დედას, – შენ – როგორ არ გენდობი, თავშიც არ მომსვლია. შენში არ
არის საქმე, მაგრამ ხომ არ შემიძლია ყველას ვენდო, ვინც გარს გახვევია.. ნუ გიკვირს,
რომ გვეშინია... დაბადების დღეებზე კი, რა თქმა უნდა, ყოველთვის ივლი,
ყოველთვის, როცა კი სურვილი გექნება...
– როგორ? – იფეთქა თვითონ, – კიდევ გაუშვებ?!
– რა თქმა უნდა!
– იმ ბალაგანებზე?
– ბალაგანია თუ რაც არის, მაგისი კლასია, მაგისი ტოლები არიან, მაგისი თაობაა...
მე ცხოვრებას ვერ შევცვლი და ვერც ჩემს შვილს ამოვჭრი ამ ცხოვრებიდან... მე
შემიძლია მხოლოდ ჩემი შვილი გავზარდო...
– დედი, მისმინე, – კანკალებს ენდი, – ირმა, ირმა, ხომ იცი, ვისი დაბადების დღეც
იყო, ყოველდღე ნემსს უკეთებენ, სულ დაჩხვლეტილია... ჩუმ-ჩუმად ჭამს ხოლმე
ნამცხვრებს და მერე ცუდად ხდება... ის კიდე, თმას რომ ვარცხნიდნენ, თამთა,
მოჩვენებები აქვს, სულ სისხლიანი, შიშველი ადამიანები ელანდება და ყველას
ეხვეწება, თმა დამვარცხნეთო, თმას რომ ვარცხნიან, მშვიდდება. და
თვითმფრინავშიო, – ხმა უწყდება ენდის, – რომ ამბობდა, მაგის დედას სახლში
მოჰყავდა ხოლმე ვიღაც საშინელი კაცი, როცა აჩიკო, მაგისი ძმა ციხეში იჯდა და
ის კაცი... დედამისს ხან ურტყამდა და ხან... აშიშვლებდა ნატას დასანახად და... როცა
აჩიკო გამოვიდა, ორივენი გადაიკარგნენ და ნატა თავისი ხელით უკეთებს ნემსს...
აჩიკოს, რომ არ გაუკეთოს, კრუნჩხვები დაეწყება, ნატა გიჟდება, ისე უყვარს თავისი
ძმა და აჩიკო მალე მოკვდება... გახსოვს, დე, პირველ კლასში, ცურვაზე რომ
დავყავდით მე და ნატა, და ნატას მაგის მეტი არავინა ჰყავს... და აჩიკოს ისეთი
გრძელი ლურჯი თვალები აქვს... ჰქონდა და...
– ენდი, – სახეში უყურებს დედა, – დამშვიდდი. ყველაფერი გასაგებია. აქ მოიყვანე
ხოლმე შენი ამხანაგები, ხშირად მოიყვანე, უდღეობოდაც ხომ შეიძლება.
– ისედაც... – ვეღარ ჩერდება ენდი, – ყველა გოგოს ვიღაც აცილებს სკოლის შემდეგ
სახლამდე და მარტო მე მოვდივარ ბაიყუშივით, ამათი შიშით ვერავინ გამკარებია...
– რა გამოცილება გინდა, გოგო? – გაოგნებიდან გამოერკვა გიორგი, – გიტაცებს
ვინმე? თუ ვინმე დაგდევს, ჩვენ ვერ გვეტყვი? რაღა სხვამ უნდა გამოგაცილოს!
– ვინ უნდა დამდევდეს! რა უნდა დამდევდეს? – გადაირია ენდი, – დიახ, მინდა
რომ დამდევდეს! რატომ არ უნდა დამდევდეს!
– თუ გინდა რომ დაგდევდეს, მაშინ რაღა გამოცილება გინდა! თუ ვინმემ
გამოგაცილა, სხვა როგორღა დაგედევნება! გამაგიჟებს ეს ხალხი! – გადაირია
გიორგიც.
– უუჰ! – ენდი სავარძელში ჩაენარცხა ისევ, – არაფერი არ ესმის რა! რო გაცილებს,
ესე იგი, დაგდევს! ბიჭოს!
მკითხველთა ლიგა
 დედას ხმამაღლა გაეცინა. ადგა:
– მოკლედ, ენდი, მოიყვანე ხოლმე შენი ამხანაგები, აქ იყავით... შენი ოთახი გაქვს,
ეზო გვაქვს, რა ვიცი...
– ძალიან ბევრს იღებ შენს თავზე, დედი, ძალიან იმედი გაქვს შენი თავის და
აზრზე არა ხარ, რა დამპალი და დაცენტრილი ხალხია გარშემო! მაგ ასაკის,
განსაკუთრებით! დიდი ბოდიში ენდის კლასთან, მაგრამ მე უკეთ ვიცი მაგ ხნის
ბიჭებიც და გოგოებიც!
– მე რომ... ხვალ, ზეგ მოვკვდე, – ღიმილი გადაიხვეწა, – ხომ მაგ ხალხში დარჩება
ენდი... არა სჯობია, აქედანვე გაიკვლიოს გზა... ვიდრე მერე, მარტოს... უცბად
დაატყდეს თავს ყველაფერი... თან ამ ბავშვებს, შენ რომ არ მოგწონს, ხომ ვერ
გადავყრით! – თვალები გაცურდნენ, წავიდნენ სადღაც, ხმა ჩაიწურა მკერდის
ნაღველში, – ჩვენები არიან, სხვისი ხომ არა?
– ბავშვია ის გოგო? ამის კლასელი, პურის მაღაზიის თავზე რომ ცხოვრობს, ჩვენს
უბანში ბიჭი აღარ დარჩა, მაგასთან რომ არ იყოს ნამყოფი... არ დავინახო აქ
შემოსული!
– შენ საიდან იცი? – ხმა ჩაშრა, უხალისოდ ჩაინავლნენ თვალები.
– ჩემი ამხანაგებიც არიან იმათ რიგებში!
– ამხანაგები? – დამცინავი ღიმილი გაიკლაკნა ტუჩის კუთხესთან, – მერე, რატომ
იმათ არ უკრძალავ აქ მოსვლას?
– ვის? ვის? იმ ბიჭებს? მეტი საქმე არა მაქვს, ახლა მაგის გულისთვის... ჰჰ... ბიჭები
არიან და ბიჭურად ცხოვრობენ! მორჩა!
– ენდი რაღად უნდა ჩამოშორდეს? მაინტერესებს...
– ის გოგო გარყვნილია და იმიტომ...
– და ეგებ, – საშიშად გაშრა სახე, უდაბნოს დაემგვანა, – სწორედ შენმა ამხანაგმა
გარყვნა, ასეთი ხომ არ დაიბადა! და საერთოდ, ის ბიჭები, ბევრად უფროსები,
უპატრონო გოგოსთან რომ... დადიან, მეცხრე კლასელ მოწაფესთან, ბევრად უფრო
გარყვნილები არ გამოდიან! რატომ არ ჩამოშორდები?
– მეტი საქმე არა მაქვს, გოგოს გულისთვის ბიჭს ჩამოვშორდე!
– გოგო რა შუაშია?
– აბა რა არის შუაში?
– სამართალი!
– სამართალი! პატრონი თუ უნდა, გათხოვდეს!
– გათხოვდეს? – მწარე გაკვირვება გადაეფინა სახეზე, – კი, მაგრამ რომელი
თქვენგანი წაიყვანს ცოლად? იმ ობოლ გოგოს ეგებ ჩვენი სახლის სახით ეგზავნება
მოწყალება და ეგეც გინდა წაართვა და აქედან გააგდო?
– ძალიან ბევრს იღებ-მეთქი, შენს თავზე... მამაჩემიც იმიტომ მოიშორე ისე
ადვილად თავიდან...
– ადვილად მოხდა ეგ თუ ძნელად, შენ არ იცი და რაც არ იცი, იმაზე ნუ ლაპარაკობ!
– გაფითრდა.
– ყოველ შემთხვევაში, ჯობია ძნელად იყვნენ მშობლები ერთმანეთთან, მაგრამ
ერთმანეთთან დარჩნენ, ვიდრე ბავშვები გაამწარონ!
– არა.
– რა არა?
– თუ მშობლების ერთად ყოფნა უკვე სიყალბეა... და სიმახინჯე, ჯობია
დაშორდნენ, რომ ბავშვებმა არ უყურონ და... არ შეიწოვონ. სიყალბე ყველას რყვნის

მკითხველთა ლიგა
და მე, – უფრო გაფითრდა, ხმას დაუწია, – და მე ვერავინ, ვერავინ დამარწმუნებს,
რომ სიყალბე სჯობია სიმწარეს...
– მე არ ვიცი! მე არ ვიცი! მე ვიცი, რომ მე მშვიდად ვიქნებოდი, მამაჩემი რომ
ჩვენთან ყოფილიყო, გაიგე? მშვიდად! მშვიდად!
– რა გაყვირებს, ბიჭო! – წამოიმართა გიორგი და დედას დაუდგა გვერდით,
მაღალი, ჩამოსხმული, – რა გაყვირებს? იყავი მშვიდად, ვინ გიშლის მერე?! რისი
გეშინია, თუ მართლა გეშინია, თუ არა და რას იშლი ნერვებს, ვერაფერი გამიგია
ამათი! შენ კიდე, დედი, – ხმა დაურბილდა, სულმთლად, ბავშვივით ამუდარდა, – ნუ
იცი რა, ეგეთი ლაპარაკი, რომ აღარ ვიყო, რომ მოვკვდე, სულმთლად ვიშლები, ხომ
იცი, როგორ ვიშლები, თქვენ რომ აყვებით ხოლმე ერთმანეთს...
– აბა, როდის ვიცი, გიორგი, – ჩუმად, სევდიანი შეცბუნებით პასუხობს, – აბა,
როდის ვიცი, ეს ერთხელ არა ეთქვი?
– რა ვიცი, ასე მგონია, ხშირად ამბობ, ძალიან ხშირად...
დედა იღიმისავით, უცნაურად, გიორგის აკვირდება:
– თანაც არც ისე ხშირად ავყვებით ხოლმე ერთმანეთს...
– რა ვიცი, ასე მგონია, სულ ჩხუბობთ...
– ვჩხუბობთ? – ჩაფიქრდა, – მე არა ვჩხუბობ, ჩემსას ვამბობ...
ყური მიუგდო. გარედან ისმოდა: ხმა, ქარის: ჯერ სუსტად შრიალ-ფრიალებდა,
მერე კვიპაროსიც აკენესდა. „ქარი ამოვარდნილა. საიდან ამოვა ხოლმე, ამოიშლება.
უხილავი, სულივით“. ფანჯარასთან მივიდა, ფარდა გადასწია: ქროდა, ხეებში
ჩამჯდარიყო. კვიპაროსმა ჭრიალს უმატა. ვაშლის ხეც ღელავდა. ბუხრის წინ ჩაჯდა
სავარძელში და მიაშტერდა შუაგულში ერთად მოგვილი ნაცრის პატარა გორაკს...
„.უცეცხლო ბუხარი უსიამოვნოა“. რაიმე რომ ჰქონდეს შეშისმაგვარი, დაანთებდა,
პატარა ცეცხლს გააჩაღებდა, თუმცა ზაფხულია. მიიხედ-მოიხედა. არაფერი იყო
ისეთი, რისი დაწვაც შეიძლებოდა. ოთახიდან კი ვერ გავიდოდა: რადგან შემოსვლა
ძნელი იყო.
რაღაც გალღობოდა შიგნით. ის მშრალი, მბუგავი სიმწარე ოდნავ დახსნოდა. ახლა
მოწყვეტილი უფრო იყო, დაღლილი, და აღმოაჩინა: საწერი მაგიდისაკენ გახედვას
უფრთხოდა... აღარ ჩქარობდა... თითქოს არც უნდოდა, საერთოდ, და უცბად
აღმოხდა „რას ვეძებ? რა მინდა?“ მხოლოდ ნაღველს გრძნობ. გულის მომწურავს,
ენით გამოუთქმელს... რაღაც ჩხირით ნაცარი გაქექა, ხაზები გაავლო... მერე წრეები
ჩახატა ნაცარში.. ერთი წრე ბეჭდად გადააქცია... ნაცრისთვალი დაასვა, ჩაჩხვლიტა
თვალი... უყურა... „კარგია, ცეცხლი როცა ანთია აგურის ბუხარში“...
...სავარძელში ზის და ფიქრობს აცეკვოს თუ არა ერთი მკვეთრი გარეგნობის
სავსეტუჩება ქალიშვილი, რომელიც მის წინ, ტახტზე წოლასა და ჯდომას შორის
რაღაც მდგომარეობაშია, ნელა და ღრმად ეწევა ქათქათა სიგარეტს და ხშირ-ხშირად
ისველებს უპომადო, ბუნებრივად წითელ ტუჩებს... ელექტროგიტარის სტერეოხმები
ზუზუნში გადადის, კრიალოსანივით ჩაიმარცვლება ხოლმე ელექტროაკორდი,
ნერვიულ-ვნებიან, მტკივნეულ ბგერებად ჩაიჟრიალებს და ჟრჟოლვას ტოვებს
ცეცხლში ჩამწვარი შეშის სუნით გაჟღენთილ ჰაერში, ბუნდოვანი სურვილის სევდას,
ამაფორიაქებელ ვიბრაციას. თან უნდა ცეკვა, რიტმი უკვე შესჩენია, შეჰპარვია
მოშვებულ სხეულში და ხან ხელის თითებს აუწრიალებს, ხან ტერფს უხტუნებს
რბილად, თანაბრად... თან უნდა ცეკვა, თან ეზარება... ხანშიშესული ხალხი და
ცოლქმრული წყვილები უკვე გაიკრიფნენ: შვილებთან, შვილთაშვილებთან. დარჩა
ახალგაზრდობა, მუსიკა, სიგარეტი, სასმელი და ბუნდოვანი რაღაც ჩქროლა
დაბინდულ ოთახებში, რაღაც ხალისი... ზოგი ახლა მოვიდა, შუაღამისას,
მკითხველთა ლიგა
დაუღლელი, ცინცხალი სახეებით შემოემატნენ უკვე ნასვამებს, უკვე მოთენთილებს,
შემოემატნენ რაღაც გაურკვეველი სიახლისა და სიამოვნების მოლოდინით, ჯერ
გაუწბილებელი რაღაც ინტერესით, ალბათ რიჟრაჟამდე რომ გასტანს... ჯერ ცივა
წყნეთში, ოთახებში ბუხრები ანთია, ელექტროღუმელიც ჩაურთავთ აქა-იქ... კარგია,
აქ რომ მოიფიქრეს ნადიმის გამართვა... ვიღაც გოგო ჩამოეფარა მსხვილტუჩებიანს,
დაიხარა, რაღაც წასჩურჩულა და წავიდა... გოგის - ნადიმის მიზეზს - ღილკილოში
აქვს ცერი გაჩრილი, ოთხ გაფშეკილ თითს ზემოდანა სცემს შავი პიჯაკის ბორტს და
ოთახიდან ოთახში გადი-გამოდის. აწესრიგებს დროსტარებას, კმაყოფილია... ოთახში
სინათლე ჩააქრეს... ბუხარში მოტკრციალე ცეცხლის თაიგული უფრო ჩამუქდა,
უფრო გამოჩნდა მისი ცახცახი და ცეცხლის შუქი სახეებზე გადაპარპალდა...
სავარძელი ბუხართან მისწია და თვალი გაუშტერა ნაკვერჩხლების ჟრუანტელმა და
ელეთმელეთმა.
უცბად ჩამობნელდა: თვალებზე ხელისგულები ააფარეს. ხელები უკან წაიღო,
მხრებზემოთ და ვიწრო, ნატიფი მაჯები შეიგრძნეს თითებმა, გაცურდნენ
იდაყვებისკენ და იქ შიშველი ხორციდან სასიამოვნო, თხელ ქსოვილზე
გადაინაცვლეს. იდაყვში ჩასჭიდა ხელი, ნელა მიიზიდა: გაუძალიანდნენ, უფრო
მიიზიდა და პირდაპირ კალთაში ჩაისვა.
– ასე არ შეიძლება! ასე არ შეიძლება! წესები არ გცოდნია! – წამოხტა: მაია, მართლა
ნაწყენი.
– რა წესები?
– თვალებზე ხელს რომ აგაფარებენ, უნდა გამოიცნო ვინ არის, და თვითონ
გაგიშვებს ხელს და მოგებული ხარ! თუ ვერ გამოიცნობ, რამდენ ხანსაც უნდა
იმდენხანს ეყოლები ასე, თვალებზე ხელებაფარებული, ეგრე კი არ უნდა დაეძგერო!
– რამდენ ხანსაც უნდა?
– დიახ!
– შენ მაინც რამდენ ხანს გეყოლებოდი ნეტავ... როგორ უნდა გამომეცნო... შენზე
ნამდვილად ვერ ვიფიქრებდი, საერთოდ არ დამინახიხარ აქ... საიდან გაჩნდი?
– გოგის და – ჩემი მეგობარია, ირინა, იყავი დაცვაზე? – სავარძლის სახელურზე
ჩამოჯდა.
– ვიყავი, შენ? არა?
– არა, აქ ვეხმარებოდი. შენს დაცვაზე ვიყავი, სხვათა შორის, შარშანწინ...
– მართლა? არ შემიმჩნევიხარ...
– ოო. მე როგორ შემამჩნევდი... იმდენი ხალხი გეხვია გარს... აუ, რა ამბავი იყო.. რას
აღარ ჩურჩულებდნენ, რას აღარ ამბობდნენ: ტალანტიო, ფენომენიო, უდიდესი
შესაძლებლობებიო, გაქანება, ჩვენი სიამაყეო... თუმცა, შენც ხომ იცი, – თვალებში
მხიარული, უბოროტო ჭინკები დაუხტოდნენ: ოდნავ კეთილად დასცინოდა, ისე რომ
სხვათა სიტყვების სიმართლეში ეჭვი არ შეჰქონდა, – მთელი გოგოები შენზე
ოცნებობენ, ჭორაობენ, გირეკავენ, ვისაც ესალმები, თავს უბედნიერესად თვლის... –
თვალები მინაბა და ბედნიერებით გაბრუებულ, მოსულელო ქალს გააჯავრა.
– ხომ ხედავ! ჰოდა, როგორ წარმოვიდგენდი, რომ მეცემოდი და თვალებს
ჩამიჭყლეტდი. რითი გაგართო? გაცეკვო თუ ლიმონათი მოგიტანო? „კეფაზე
ახვეული თმა ასაკს მატებს“.
– არც ერთი, არც მეორე.
– მესამე რა შემოგთავაზო? ღვინო? თუმცა შენ ისედაც გადაკრულში უნდა იყო,
ცოტა... „ტუჩების დასრულებული მონახაზი, არც თხელი, არც მსხვილი“.

მკითხველთა ლიგა
 – კი, კი, როგორ მიხვდი? – სიცილი დაიწყო, – მართლა ვარ, სამ-სამი ჭიქა
დავლიეთ მე და ირინამ, გოგის დამ, ჩვენთვის, სამზარეულოში... შენ, ყველა ასე იცავს
დისერტაციას?
– როგორ? „რაღაცნაირია, რაღაცა აქვს მოულოდნელი. ღიმილი?“
– გოგისავით.
– არ ვიცი...
– ააა, ესე იგი, იცი, რასაც ვგულისხმობ... თორემ ხომ უნდა გეკითხა: „როგორ, გოგიმ
როგორ დაიცვა? მართლა მოსკოვში ან ლენინგრადში აწერინებენ? მართლა ასე
ძვირად? საიდანა აქვთ ამდენი ფული? შენ, მე ის მომწონს, თქვენი ინსტიტუტის
დირექტორი, მხოლოდ ქართულად რომ იღებს დისერტაციებს, ეგებ რუსულიდან
ქართულად რომ თარგმნიან, მაშინ მაინც ისწავლონ ცოტაო, – თვითონვე გაეცინა
მხიარულად, – როგორ ვჭორაობ, არა? თან ვინ? ოჯახის მახლობელი! მაგრამ თავს
იმით ვიმშვიდებ, რომ თვითონ გოგისაც ვკითხე, მართლა სხვას დააწერინე-მეთქი და
ენა გააჩერეო, მითხრა.
– რომელ კურსზე ხარ?
– მეხუთეზე.
– რას აპირებ, რომ დაამთავრებ?
– წავალ ქალაქიდან, მე ხომ რესტავრატორი ვარ... პატარა ჯგუფი შევიკარით და
ერთად ვაპირებთ მუშაობას აღმოსავლეთ საქართველოში, არ არის აღსადგენი
ეკლესიები თუ რა!
– მეც აღდგენაზე ვმუშაობ, სხვათა შორის, ოღონდ უჯრედების...
– ვიცი. დისერტაცია ხომ მაგაზე დაიცავი: გოგიმ თქვა, სადოქტოროც უკვე მზადა
აქვსო, – წამოდგა და ოდნავ დაიხია ცეცხლისაკენ, ხელისგულები მიუფიცხა.
– მოკლედ, ყველაფერი იცი, კიდევ რას ამბობენ? „კარგი ტანი აქვს“.
– რას იზამ. ლაპარაკობენ და მესმის... კიდევ რას და... ჩემი სიმთვრალით
სარგებლობ არა? უმცროსი ძმა ჰყავს, ნამდვილი ათლეტი, ბრწყინვალე კარატისტი,
მოჭიდავე და მოფარიკავეო, და ჰყავს სკოლის მოწაფეო, დედა ჰყავს ძალიან
ახალგაზრდა და ძალიან ლამაზიო, თვითონ ძალიან ფიცხია, მაგრამ დიდსულოვანი,
სულაც არ არის მედიდური და საერთოდაც, გოგიმ, მაგალითად, თქვა „დასტოინი
ვინმეაო. ჭკვიანი და ფიზიკურადაც ნავარჯიშებიო“, არავინ არ უყვარს, თუმცა
ხანმოკლე რომანები ჰქონიაო, სწორი ინფორმაციებია?.. ერთი სიტყვით, იმდენს
ლაპარაკობენ შენზე, რომ ვერ გიტანდი... ერთხელ გნახე ქუჩაში, ხელი გქონდა
შეხვეული და ისეთი მოწყენილი იდექი, ვიფიქრე, შეიძლება არც ისეთი მოსაწყენი
ვინმეა, როგორიც მგონია-მეთქი, – ხელისგულები ერთმანეთს შეახო ოდნავ და
რაღაცნაირად შეხედა, ამომცნობის თვალით. და უცებ რაღაც უსახელო, მიმალული
სევდის ჩრდილი წამოუტივტივდა სახეზე და ისევ მიიკარგა...
გოგის და შემოვიდა, გაუღიმა, ბოდიში მოიხადა და მაიას რაღაც ჩასჩურჩულა.
– ახლავე მოვალ, არ მოიწყინო, – თვითონ უკვე მოწყენილი იყო, თავი დახარა და
წვრილ-წვრილ ყვავილებიანი პერანგის სახელო შეიკრა იდაყვთან... საკინძე ორ
ღილზე ჰქონდა ჩახსნილი, თეთრი შარვალი ეცვა.
გოგი შემოვიდა, დაიკუზა, ნაკვერჩხლები გაჩხრიკა და შეშა შეუმატა, მერე ერთ
გოგოს ლოყაზე უჩქმიტა (ის გოგო ტახტზე მიწვა), „მათეო, – დაუძახა, – ხო არ
დაიღალე“, ხელი დაჰკრა მხარზე და გავიდა: სამი წყვილი ცეკვავდა, მოცეკვავე
ცეცხლითა და გარედან გაყინული მთვარით განათებულ ოთახში...
ელოდებოდა, საცაა შემოვაო, ფიქრობდა. დააკლდა. მარტო დარჩა. თითქოს.
წამოდგა, კონიაკი დაისხა ორჯერ, ბუხართან დალია, ზეზეულად. გვერდითა დიდ
მკითხველთა ლიგა
ოთახში ნაცნობ-მეგობრები იყვნენ, ხმიანობდნენ, მაგრამ რატომღაც აქ, უცხოებში
ერჩია ყოფნა.
ვახტანგი შემოვიდა, მანქანის გასაღებს ატრიალებდა:
– წავედი, თავი მტკივა, მეძინება. შენც ჩემთან გადმოდი, აქედან მესამე ეზოა, ხო
იცი, – წავიდა.
კიდევ დაიმატა კონიაკი და, ბოლოს და ბოლოს, აცეკვა ის მსხვილტუჩება გოგო,
ისევ ისე რომ იწვა თუ იჯდა და რაც შეეძლო ღრმად ისუნთქავდა თამბაქოს, ზედ
ფილტვის ფსკერზე იფენდა ალბათ და თან ტუჩებს რიგ-რიგობით მოიმწყვდევდა
ხოლმე კბილებშორის, ისე დაუნდობლად, თითქოს ჯავრს იყრისო, ოდნავ უჭერდა,
კბილების მძივი თეთრად აჩნდებოდა ტუჩის ძირს, და მერე სველსა და
გაწითლებულს ათავისუფლებდა. გოგო ზედმეტად ეკვროდა ტანზე და სულ
თავბედი აწყევლინა მთელი გრძელი ბლუზის განმავლობაში: ყრუ, თანაბარ,
ბუნდოვან დგაფუნს, ვეშაპის ქშენას რომ აგონებდა, კლარნეტის ინტიმური ზიგზაგი
მსჭვალავდა, და მომღერლის წყვეტილი, დაბინდული ჩურჩული სწორედ სხეულთა
ასეთ შეწებებას გულისხმობდა. მერე გოგომ თავი მხარზე დაადო და სველი, რბილი,
ცხელი ტუჩები ოდნავ შეახო ყურსქვემოთ.. თვითონაც მაგრად მოეხვია, ცოტა ხანს
კიდეც აცეკვა და წასვლა შესთავაზა...
გავიდნენ. ეზოში ელექტრობოძიდან ჩამოჩერებული ნათურა ყვითელ შუქს
აფრქვევდა, მთვარეც მძლავრობდა და ჯერ ისევ შიშველ, მაგრამ ალბათ უკვე
გასაფოთლად სუნთქვაშეკრულ ვარდის ბუჩქებსა და ვაშლის ხეებს შუაღამის ცივი
ნათლით ჰბურავდა. მელიის ფაფუკ ქურქში გახვეული ქალი წინ წავიდა, ჭიშკრისკენ
მიმავალ ბილიკზე, თვითონ წამით შეყოვნდა, სიგარეტი მოიძია პალტოს ჯიბეში და
სწორედ ამ დროს რაღაც დაეცა მხარზე... დაიხარა და ძაფით სუსტად შეკრული
ყოჩივარდების კონა აიღო მიწიდან. აიხედა. ფანჯარაში იყო გადმოკიდებული, მაია:
– იმ ბედნიერს გადაეცი, მიულოცე! – ჩამოსჩურჩულა და თავი აიქნია წინწასული
ქალისკენ, თმა ჩამოეშალა.
– „რა ლამაზია“. სად იყავი, შტერო? – ასჩურჩულა თვითონაც. მუშტი აუქნია და
ქალს დაეწია. მთვრალი იყო.
ვახტანგის ეზოში შევიდნენ.
მერე, მერე... ერთი წელი იქნებოდა ალბათ გასული... იქ შეხვდა, სოფელში,
ეკლესიასთან, სასაფლაოზე... უცნაური იყო...

... დედის ხელებმა უცბად მოატრიალეს საჭე და მანქანა წნორების ძირში გაჩერდა.
მაშინვე გადავიდა, დედა, და კაპოტი ახადა: ორთქლი ამოშიშინდა. გიორგიმ
საბარგული გახსნა და წყლის ასაღები რეზინის ტოლჩა გამოათრია. მდინარესთან
მივიდა, მაგრამ წყალს ვერ მიაღწია; ნაპირი დაჭაობებულ-აშმორებული იყო:
მაზუთიანი ქვები ოდნავ ამოჩრილიყვნენ ბენზინნარევი, მომწვანოდ მბზინავი
შმორიდან და ლიპი, აყროლებული ხავსი და ლორწო დასთრევდათ გვერდებზე;
შიგადაშიგ შმორი კრთებოდა - თავკომბალები თუ სხმარტალებდნენ. გიორგი ნაპირს
დაუყვა... გვერდზე გადაქცეულ, ტანგამოხრულ მუხას მიუახლოვდა და მუმლისა და
ბურნის კორიანტელი დააყენა... მუხის ფესვებზე შედგა, იქედან სცადა წყალში
ჩასვლა... თვითონაც მუმლის ღრუბელში გაეხვა... ცოცხალ წყლამდე მკვდარი წყალი
იყო, წყლის ხრწნადი გვამი, სხვა გზა არა ჰქონდა, ფეხზე გაიძრო, შარვალი
მუხლებამდე აიხვია და შმორი გატოპა...
ყელამომშრალ, გულმუცელგადაბუგულ მანქანას ბოლოს და ბოლოს აღირსეს
წყალი, რომელიც მან სულმოუთქმელად, შიშინით შთანთქა. ენდი უხმოდ, ამრეზით
მკითხველთა ლიგა
იდგა წნორის ძირას: „ფუჰ! ეს არის ალაზანი?“ იკითხა მოშხამულმა და მანქანაში
ჩაჯდა, მერე თავი გამოჰყო ფანჯრიდან: „მათე, ხედავ? იქ! შეხედე!“ ხელს
მდინარისაკენ იშვერდა: მდინარის შუაგულში გასაოცარი, სახელდახელო მეჩეჩი
მოჩანდა: თუნუქის ღუმელის მილზე სურათის შავი, სქელი ჩარჩო (გადიდებულ
სურათებს რომ სვამენ) და გაგლეჯილი საცერი იყო ჩამოცმული, ჩაიდანი
ჩაჭედილიყო მათ შორისვე, იქვე ჩაიდნის ცხვირზე თოკწამოდებული უაპკებო დოლი
ტივტივებდა და ამ ყველაფერში ისე ჩაჩხერილიყო ველოსიპედის ბორბალი, რომ
წყალი ატრიალებდა და რაღაც წითელი ძონძი დასთრევდა... მდინარემ კოხტად
შეკრული ფუთა ჩაატარა...
– ნეტავ რა არის? – ენდიმ ცნობისწადილით გააყოლა თვალი.
– წყლის ფოსტა, ამანათებს გზავნიან! – გაიცინა თვითონ, უფროსმა ძმამ, – ზემოდან
ქვემოთ.
– ნაგავია, – ჩაილაპარაკა დედამ და თვალი მოაშორა მდინარესაც და შვილებსაც,
კავკასიონს გახედა...
გიორგიმ წყალი დაამატა მანქანას...
ვიღაც გლეხკაცმა ჩაიარა გზაზე. შავი მიტკლის ოთხჯიბიანი ხალათი ეცვა და
ხელში კომბალივით რაღაც ეჭირა. კუშტად მიესალმა, ხმადაბლა, და ისევ დახარა
თვალები, გზას დააკრო. გიორგიმ შეკითხვა დაადევნა. აქ საბანაო ადგილი სად
არისო. გლეხმა ხელი ჩაიქნია, ახლა მდინარეში ვიღა ბანაობსო და წავიდა.
– კაი, შევალ, დავიბან, გამოსვლაში ხო ისევ დავისვრები! – უილაჯოდ ჩაილაპარაკა
გიორგიმ და ტალახიან ფეხებზე დაიხედა.
– მანდ რო იბანაო, ვირის ჩონჩორიკები დაგეკიდება თავზე, ისეთი ვირისფერი
მდინარეა! – გადასძახა ენდიმ.
– ეგ რომელ ზღაპარშია, – დოინჯი შემოიყარა ამოგანგლულმა.
– გერი გოგოსი, დედაბერმა რომ უთხრა ვირისფერ მდინარეში არ იბანაო,
ოქროსფერში შედიო.
– ეჰ, მე ვინ მომცა გერი გოგოს ბედი! – ჩაიცინა, – ვირის ჩონჩორიკებიც შემხვდება
და ვირის აბანოც.
– აჰა, გაიწმინდე! – მოიქუფრა დედა და თეთრი ნაჭერი მიაწოდა.
– ეჰ, ეტყობა, ალაზანში რომ ბებერი ჰკიდია, იმან დაწამლა აქაურობა! – ოხრავს და
თავს აქნევს ენდი.
გიორგიმ ქშენითა და ვაი-ვაგლახით გაიწმინდა ფეხები. მანქანაში ჩასხდნენ,
ჩაუგრიალეს გვერდზე მიქცეულ, ტანგამოხრულ მუხას, კოღოსა და მუმლის
ღრუბელი რომ ეხვია და მშვიდობიანად, ზანტად ღაფავდა სულს აშმორებული
მდინარის პირას.
ერთ საათში მიაღწიეს სოფელს. მანქანა სკოლის ეზოში დატოვეს, რომელსაც ერთი-
ორი გვერდელა ნაძვის წყალობით ხრიოკი აღარ ეთქმოდა და მისწავლებულ გზას
დაადგნენ, ორღობეს რომ ვეღარ უწოდებდი, რაკი ორსართულიან ქვის სახლებს
შემოვლებულ გალავნებს შორის მიტაატებდა. გუნებისწამხდენად მჭახე ფერის
ალაყაფის ჭიშკრებზე რკინისავე ყურძნის მტევნები დაეკრათ, რაც შეიძლება
განსხვავებული ფერისა, და ბლოკითა და რიყით ნაგები სახლების თუნუქის
სახურავებზე თუნუქისავე მამლები და ირმები წამომდგარიყვნენ. აქა-იქ შეღებილ
ჭიშკარში მოასფალტებული ეზო მოჩანდა, დაბეტონებული წყლის ონკანი და ხეები.
უეცრად ელდანაკრავივით შეჩერდნენ ოთხივენი და გალავანს იქით ეზოში
გაჯაგრულ ვერხვს მიაჩერდნენ: ფოთლების ტევრიდან შუახნის ქალის უზარმაზარ,

მკითხველთა ლიგა
თვალებჩაცვივნული, აწეწილ თმაში ჩამჯდარი სახე იმზირებოდა. ალბათ ხეთა
სიშიშვლის დროს გაეკრათ გარდაცვლილის სურათი სახლის კედელზე, ახლა კი
ზაფხულგამოვლილი, მაგრამ ჯერ ისევ ხშირი ფოთოლნარი ფარავდა სამგლოვიარო
წარწერას.
უკვე მოშხამული ჰქონდა გუნება, აძმარებული. „რა მინდა აქ? რად მივდივარ? რა
მესაქმება ამ ულაზათო, უჯიშო სოფელში?“ ენდის წყალი მოსწყურდა. ერთ
ღობეგადაქცეულ ეზოს მისდგომოდნენ. თხელი აგურით ნაგებ, ძველისძველ, პატარა
სახლს მწვანე ობივით მოჰკიდებოდა ხავსი. მოაჯირმომძვრალ აივანზე დასვრეტილი
ზეწარი თუ რაღაც ფრიალებდა, ფარდის მაგიერი, ერთადერთი ვარია წყალში ჩამბალ
პურსა ჰკენკავდა ლურჯი მინანქრის ყურმომძვრალი ტაფიდან, დამსკდარი თონის
გვერდით, რომელსაც ნაბზარებში ხვართქლა და ნაცარქათამა უბიბინებდა.
გიორგი ეზოში შევიდა და მასპინძელოო! – დაიძახა. ღობის ძირას მიყუჟულიყო
სახლის პატრონი – გადაღრძუებული, დალეული, შავკაბიანი დედაბერი. წამოიწია,
ჩინგაცრეცილი თვალებითა და თავის კანტურით მიაჩერდა სტუმარს. ამოკოჟრილ,
ერთმანეთში გადახლართულ თითებში გამჭვარტლული, პატარა ქვაბი და ნაცრიანი
ჭინჭარი უცახცახებდა.
– წყალი სახლს უკანა გვაქ, – ამოკავკავდა ძველი, ხრწნაშემდგარი ხმა, – მიდი, შენს
გაზრდას, თავად დალიე, ქეთლიც იქავე დგა...
დალიეს. გამოსცილდნენ და კითხვა-კითხვით მიაგნეს უკანასკნელი მღვდლის
ნასახლარს: სახურავახდილ, ყავარმორღვეულ სახლს ბუმბერაზი კაკლის ხე
დაჰყურებდა თავზე და შიგ – ოდინდელ ოთახებში – შეყვითლებულ ფოთლებსა და
წენგოშემომჭკნარ კაკლებს ჰყრიდა; ლაღად, გულუხვად. სხვა დროს კი წვიმაც
გუბდებოდა ალბათ და თოვლითაც ივსებოდა ყოფილი ოთახები. „იმ კაცის სახლ-
კარს, ვისაც ამ სახლისთვის სახურავი გადაუხდია და აქედან სხვაც რამ ბევრი
გაუზიდავს, ცეცხლი გასჩენია მერე და ყველაფერი ნაცრად ჰქცევია.. მას შემდეგ
თურმე აღარავინ ეკარება აქაურობას, მარტო კაკალი და ხილიღა გააქვთ ეზოდან..“ –
თქვა დედამ ჩუმად და ორსართულიან სახლს ახედა...
ენდი ხის ქვეშ დაბორიალებდა, თავწახრილი, კაკალს ეძებდა, სიმშრალეშემდგარ
ბალახსა და ნაჭუჭ-ფოთლებში. გიორგიმ კიბის მოაჯირი შეაჯანჯღარა,
შესამოწმებლად და ხელში შერჩა კიდეც: ოთხთა თანამშრომლობით – მზის, მთვარის,
წვიმისა და ქარის გულმოდგინებით სულმთლად გამყიფებული ხე, უზარმაზარ,
კბილებჩამტვრეულ სავარცხელს რომ წააგავდა. მოაჯირი ბალახზე მიაწვინა,
აკვნესებულ-აჭრიალებულ კიბეზე ავიდა და ოთახებში გაუჩინარდა... ეზოს
ბოლოსკენ გასწია დედამ, თვითონაც გაჰყვა. სამი ქვევრი იპოვეს მიწაში, სახურავი
არც ერთს აღარა ჰქონდა და ზედ გრძელი ფიცარი დაეფარებინა ვიღაცას, ეზოში
შემოსულ საქონელს ფეხი რომ არ ჩავარდნოდა, ალბათ...
პაპის პაპის გავერანებულ კარ-მიდამოში იყვნენ... ის კაცი დიდი, დიდი ხნის წინ
მომკვდარიყო, ამ სოფლის უკანასკნელი მღვდელი და ბოლო წლებამდე ვიღაც
ნათესავ ქალს ეცხოვრა, ყრუ-მუნჯს, რომლის ტვინიც ისე დაეძაბა სიბერეს, რომ
ყველა სტუმარი თუ მეზობელი სახლის წასართმევად მისული ეგონა (ალბათ არც
ძალიან შორს იყო ჭეშმარიტებისაგან), ეკლესიიდან შინ წაღებულ ზარს წარამარა
ჩაქუჩს უშენდა და მთელ სოფელს აყრუებდა თურმე და თურმე სოფელში იმასაც
ამბობდნენ, ეზოში გველები არიან და ის ქალი ჯამით რძეს უდგამსო...
გიორგი მიუახლოვდა და ფიცარი გადასწია ქვევრებიდან... სიმყრალე ამოვარდა,
შმორისა და ლორწოს სუნი, გულისგამსრესი: მწვანე რძესავით ჩამდორებულიყო
ჩანაწვიმარ-ჩანათოვარი წყალი სამ ქვევრში, შიგ წურბლები სხმარტალებდნენ და შუა
მკითხველთა ლიგა
ქვევრის ლიპ პირს ორი ლოფორთქინა მისწებებოდა მოყვითალო-მომწვანო დუჟის
ბუშტებით...
– რა ლამაზია! მოდით, შეხედეთ! – მოესმათ ენდის ხმა... სახლისკენ გასწიეს...
სახლის ცალ კედელზე ყვითელი ვარდი გაბარდულიყო, უკვე ხედ ქცეულიყო,
ძირი დამსხვილ-დაკოჟრებოდა, მსხმოიარე, წითლად მღუარი ასკილიც
ჩახლართვოდა და ენით აღუწერელი სილამაზის ველური ყვავილნარი დაქცეულ
ნასახლარს ცოტა ხანში გადახურვასაც პირდებოდა...
– მძინარე მზეთუნახავის სასახლე იქნება მალე! – დაიძახა ენდიმ.
– ოღონდ უმზეთუნახავოდ, – ჩაიცინა, თვითონ.
– აქ პატარაობისას ვარ ნამყოფი, ორჯერ... ერთხელ მე და მამაჩემი კიბეზე
ვისხედით და უეცრად ვერცხლისწყალივით სწრაფმა, პატარა ცხოველმა გაირბინა,
წამით შეჩერდა, თვალი თვალში გაგვიყარა და გასხლტა ისარივით. „სინდიოფალა! –
დაიძახა მამაჩემმა, – მოდი, ერბო-კვერცხი გავუკეთოთ, – მითხრა მერე, – უყვარს,
თუმცა ქათმებს ახრჩობს, მაგისი გაჯავრდნა არ შეიძლება. ერბო-კვერცხს რომ ნახავს,
ამ ეზოდან წავა, აქ აღარაფერს დააშავებს“, „ვახმეე, იყოს რა, რა ლამაზია“ - დამენანა
უცნაური ნადირის გაშვება. მერე მაინც მოვუწვით ერბო-კვერცხი და ხის ძირში
დავუდგით. ძალიან ლამაზი ნადირია, ლამაზი და უცნაური..“ – საიდანღაც ძალიან
შორიდან მოისმოდა თითქოს დედის ხმა. ქარი კაკლის ხეს აშრიალებდა...
ახლოს მივიდა და ჩუმად ჩაჰკითხა:
– გველებიც არიან, მართლა?
უცნაურად გამოსრიალდნენ მწვანე თვალები, რაღაც ღიმილისკენ მიმსწრაფი
გაიკლაკნა ფერმკრთალ ტუჩებზე:
– ვინ გითხრა?
– სოფიკომ. მართლა არიან?
მხრები აიწურა:
– რა ვიცი... თან... შენ რას გერჩიან?
ცოტა ხნის შემდეგ შრიალივით ჩაესმა ყურში: „ამ კაკლის ძირში ვიღაც მარხია“.
მიტრიალდა. დედა თვალგაშტერებული, მონუსხულივით მისჩერებოდა კაკლის
ქვეშ მიწას. მერე თვალები აახამხამა და გამოერკვა.
– რა სთქვი? – შეეკითხა გაოცებული.
– მე?.. არაფერი, რაღაც გავიფიქრე, – გაღიმება სცადა დედამ.
გზაზე გავიდნენ ისევ. სახლები დამთავრდა, კიდევ იარეს და პატარა ღელესავით
რაღაცას მიადგნენ, ოღონდ ჩამშრალს... მერე კი ნელა აუყვნენ სასაფლაოს ფერდს...
თეთრი ბრინჯაოთი ან უბრალოდ, შავად შეღებილ გისოსებიან გალიებში
შემოდგომის უკანასკნელი ვარდები ღაფავდნენ სულს, ზოგან კი თავისით მოსული
ათასი ჯურის ნარევ-ნაზავი ბალახბულახი შიგადაშიგ გამორეულ ჭყეტელა
ტუხტებიანად უკვე ცხაურს ასცილებოდა და იქ ჩადგმული რკინის პატარა სკამ-
მაგიდები სულ დაეფარა. ზოგ ასეთ საფლავზე წვიმით ენდროგადარეცხილი,
უკანასკნელი აღდგომის დამსკდარ-აყროლებული კვერცხები შავად შეეღება
ჭიანჭველების მოფუთფუთე გვარ-ტომს. ზოგი საფლავი თუნუქით იყო
გადახურული, ელექტრონიც გაეყვანათ, ერთგან რადიოც ეკიდა და მიმქრალი,
მონოტონური ხმით აუწყებდა ამ ქვეყნის ამბებს თავის მკვდარ პატრონს,
მარმარილოს ბალიშში ჩადგმულ-ამობურცული, ოვალური სურათიდან შეწუხებული
რომ იმზირებოდა, ბაზალტის მაგიდებზე ჩაის ჭიქა, თეფში, კოვზი, პაპიროსის
კოლოფი და სხვა რამ ნივთებიც ელაგა. ხოლო ერთგან საფლავ-ოთახში გაზეთებიც
ეწყო საკუთარ ფეხზე დაყრდნობილი შავჩარჩოიანი სურათის წინ, სადაც საფლავის
მკითხველთა ლიგა
სათვალიანი, ზოლიან პიჟამაში გამოწყობილი ბინადარი გაზეთს კითხულობდა
სერიოზული სახით.
ჭრიალზე მიიხედეს და ფოსტალიონი დაინახეს, რომელმაც შორიახლო საფლავის
გისოსიანი კარი ისევ მიხურა, ჩაკეტა და მათკენ გამოემართა, მიესალმა, რამდენიმე
გაზეთი გადაარჩია და ახლა ეს საფლავი შეაღო. ძველი გაზეთები აიღო, ახლები
დააწყო და გამობრუნდა.
– პირველად ამათ მოიგონეს, – პასუხი გასცა მათ მზერით შეკითხვას და პიჟამოიანი
კაცის სურათზე ანიშნა, –- ესე იგი, ამისმა ქვრივმა, გაზეთები უყვარდაო, ახლა იქ
როგორ უნდა გაძლოსო, მკვდრების კითხვა მაინც ძალიან მოენატრებაო, მერე
სხვებმაც მიბაძეს და ახლა ჯერ ამათ ჩამოვურიგებ ხოლმე და მერე სოფელში
ჩავდივარ... ბევრი რო გროვდება, შინ მიმაქვს ჩემი ცოლოსთვინ...
– წერილებიც ხომ არ მოგაქვთ? – ალალად შესცინა გიორგიმ
გაეცინათ.
– ჰე – ხმამაღლა გაიცინა ფოსტალიონმაც, – წერილებიო, წერილი წაიღოო, არა? ჰე,
ჰე, ჰე, შე რა გგონია რა, ეგეც მოუვათ თავში, ამანათებსაც გამოგზავნიან, ფოსტით
უფრო ადვილი არ არი, ვიდრე ხონჩებისა და ტაბლების მოწყობა! თვითონ კიდე არ
მოდიან. უმეტესობა ფეხსაც არ ადგამს. აი, აღდგომის კვერცხების საფლავზე
დალპობა არ შაიძლება, ამბობენ მკვდარსა სული უწუხსო, და ხო ხედავთ, როგორა
ყარან, მომავალ აღდგომამდე არ მოვა კაციშვილი პატრონი.
– თქვენს ცოლს რად უნდა ეს გაზეთები? – გამოერკვა ენდი.
– სამკითხველოს გამგეა, ჰოდა, იქ მიაქვს... ის ფული კიდე, რითაც გაზეთები უნდა
გამოიწეროს სამკითხველოსათვინ, ჩვენა გვრჩება, მაშ! თქვენ ვის საფლავზე ხართ?
– თქვენ არ გეცოდინებათ, – გამოერკვა დედა, – ძალიან ძველ საფლავს ვეძებთ,
მამაჩემის პაპისას, ამ სოფლის მღვდელი იყო, უკანასკნელი, მერე მამაჩემის
დედისას... წინაპრების...
– ჰოო... არ ვიცი... – მე ათი წელია, რაც აქა ვცხოვრობ, – მხარი შეახტუნა, ჩანთა
შეისწორა და წავიდა.
ზიზღნარევი გაღიზიანება გულს უწუხებდა და ერთი სული ჰქონდა, როდის
გაეცლებოდა აქაურობას... მაგრამ შემდეგ კიდევ დიდხანს ათვალიერეს სასაფლაოს
განაპირას ერთად მიყრილი, ძველი, ძველებური საფლავის ლოდები, პატარა,
გულხელდაკრეფილი ქალები და კაცები, ბავშვებს რომ ჰგავდნენ, თავთან თუ
გვერდით ჯვრები ან მტევნები რომ ჰქონდათ ამოტვიფრული და მოგრძოასოებიანი,
ღრმა წარწერები: „მე თინათინი დავიბადე ჩყ 10 წელს და გარდავიცვალე ჩყ 40 წელს,
შენდობა მითხარით“, ან „მე, პატარა მიხა, დედ-მამის მზე...“ თავიანთი კი ვერაფერი
იპოვეს.
ზემოთ გასწია დედამ, გორის წვერისკენ, სადაც თეთრი, დანგრეული უჯვრო
ეკლესია მოჩანდა... ეკლესიის ირგვლივ ბუჩქებსა და ეკალ-ბარდებზე ნიავი
აფრიალებდა სისხლშემხმარი, ცხიმიანი ქაღალდის დიდრონ ნაფლეთებს, საქონლის
ბალანსა და ქალის თმის ბურტყლებს. ძირს, მიწაზე ქათმისა და საქონლის ძვლები
ეყარა, ჭიანჭველებდასეული და მიწიანი, ათასი ჯურის ნასუფრალს, ბუმბულს,
ბრჭყალებსა და ბალნიანი ტყავის ნაგლეჯებს მწვანედ მბზინავი, მსხვილი, მკვრივი
ბუზები დაბზუოდნენ... შიგნით, ცარიელ ეკლესიაში ნესტის, მტვრისა და ფუნის
სულისშემხუთველი სუნი იდგა... ძალიან შავთვალწარბა, წითელლოყება
ღვთისმშობლის ბრჭყვიალა ფოტო მიეყუდებინათ შემჭვარტლულ ნიშში, მის
გვერდით კი ეტიკეტშერჩენილი ლუდის ბოთლიდან, სადაც ძირში ჩარჩენილი

მკითხველთა ლიგა
მკვდარბუზებიანი ლუდი ყარდა, აბლაბუდაშემოხვეული, გახუნებული ბზის ტოტი
ამოჩრილიყო...
– ნახეთ, რა საოცრებაა! – ენდი იძახდა გარედან. მაშინვე გავიდნენ იქვე,
ლურსმნებჩარჭმული, წალდით თუ ცულით ტანდაკეპილი მუხის შორიახლო პატარა
ბორცვზე სულ ცისფერი ნარი მოსულიყო და ათიოდე ციცქნა ცისფერი პეპელა თავს
დაჰფარფატებდა... მართლაც საოცარი სურათი იყო: გულის გამხსნელი. და ამ დროს
ისევ შემოესმათ შეძახილები და სიცილი, მანამდეც რომ აღწევდა მათ ყურამდე და
ყურადღებას რომ არ აქცევდნენ.
ეკლესიის უკან, მოშორებით კოცონი დაენთოთ – და გოგო-ბიჭები მოჩანდნენ,
კიდევ უფრო მოშორებით „რაფი“ იდგა. ერთი გოგო გრძელი ჯოხის წვერით
ქაღალდის ნაფლეთებს იღებდა მიწიდან და კოცონში ყრიდა...
– მათე?! – გაისმა ამ დროს ვიღაცის ძალიან გაკვირვებული და გახარებული
წამოძახილი და გრძელ, ნაოჭაყრილ ქვედაბოლოში გამოწყობილი ქალიშვილი
მათკენ გამოიქცა.
– მაია?! აქ საიდან გაჩნდი!
გადაკოცნეს. მაშინ პირველად გადაკოცნეს ერთმანეთი.
– დღეს ჩამოვედით. სარესტავრაციო ჯგუფი... ხედავ, რა ეკლესიაა? დაათვალიერე
ჩუქურთმები? ხედავ რანაირი მტევნებია? მოდი, მოდი, ხედავ? ასეთ მტევნებსა და
ვარსკვლავებს ვერსად შეხვდები... შენ რა გინდა აქ?
– დედაჩემის მამის სოფელია... მოდი, ჩვენებს გაგაცნობ.
ენდისა და დედის მზერებმა მაიას სახეზე მოიყარა თავი. მაიას გამოხედვა
ორთავეზე გადანაწილდა და მერე გიორგის მისწვდა, რომელმაც რაღაც
მისალმებასავით ჩაიბურდღუნა და ისევ ეკლესიაში სტკუცა თავი. „გოგოების
გაცნობაზე დიდი კოშმარი ამისთვის არ არსებობს“, იქ კი ქალური შეფასებისა და
ინტერესის რაღაც მოუხელთებელი, წამიერი სცენა შედგა, მერე ენდი ისეთივე
მოხიბლული აღიარებით შესცქეროდა მაიას, როგორც მაია დედამისს. თვითონაც
სხვისი თვალით შეხედა საკუთარ დედას: კეფაზე ახვეული თმის დუნე გორგალი,
მაღალი წარბები, ოდნავ შეშუპებული წარბქვეშა თაღები, მოგრძო მწვანე თვალები,
უცნაურად ღრმა, მომრგვალებული საცრემლე ღრმულები და ფერმკრთალი ტუჩების
მგრძნობიარე, თან ოდნავ მკაცრი მონახაზი...
მარტო დარჩხენ.
– რამდენ ხანს იქნებით?
– დიდხანს, ვიდრე არ დავამთავრებთ.. რა ლამაზი დედა გყოლია...
მერამდენედ ეუბნებიან.
– არ გაგიჭირდებათ? სად იცხოვრებთ?
– ჯერ, ვიდრე თბილა, კარვებში, მერე სახლში ვინმესთან, სოფელში...
თავმჯდომარე ყველაფერს დაგვპირდა, მოგეხმარებითო, როცა აღადგენთ, მერე
დარაჯსაც დავუყენებო, თორემაო, – თავმჯდომარეს მიბაძა, – აქაო, იგეთი მუტრუკი
ხალხია, ეკლესია კი არა, ლამის ერთმანეთი დასტკვირონო, – იცინის.
– უკანასკნელად გოგისთან გნახე, არა? ესე ერთი წლის წინ, მას შემდეგ აღარ
შემხვედრიხარ, არა?
– ჰო, გოგისთან... – იცინის, – გადაეცი ის ყოჩივარდები?
– რა ყოჩივარდები? ვის?
– აღარ გახსოვს?
– რა? არა!
– არაფერი.
მკითხველთა ლიგა
 – რა? რა? მითხარი!
– არაფერი. წამოდით, ჩვენს ხელმძღვანელს გაგაცნობთ... არ გაგიგია თევდორე
ბერძენიშვილი! ცნობილი რესტავრატორი!
ხელმძღვანელმა ისე მიიღო მთელი ოჯახი, თითქოს სწორედ მათთან შესახვედრად
ჩამოსულიყო ჯგუფის თანხლებით. დედას ხელზე ეამბორა, წელში მოხრილი, და
იქვე დიდ ლოდზე გაშლილ სუფრასთან მიიწვია ყველანი... ერთი ოციოდე წლის
სათვალიანი ბიჭი გიორგის ნაცნობი აღმოჩნდა... უცბად რომ გახედა მაიას, მის
სახეზე წეღანდელი სიმხიარულის კვალიც ვეღარსად იპოვა.. რაღაც ბუნებრივი და
სერიოზული ნაღველი ჩასდგომოდა თვალებში. ენიშნა. „რა სწრაფად ეცვლება
გუნება“, - მაშინაც ასე გაიფიქრა, წყნეთში.
ენდი ისე შესცქეროდა მაიასა და მის ამხანაგებს, ამ სიშორეზე მარტო წამოსულ
გოგო-ბიჭებს, როგორც აღთქმული ქვეყნის ბინადრებს, რომლის კარიც მისთვისაც
უნდა გახსნილიყო, როცა იქნებოდა...
დაემშვიდობნენ.
– მაია, გვესტუმრეთ თბილისში, – დედამ ხელი გადაისვა თმაზე.
– მათე არ მპატიჟებს, – გაიცინა.
– ჩვენ გვესტუმრეთ, მე და ენდის, ხომ შეიძლება?
– მოდით, რაა, – დადნა ენდი.
„არ მახსოვს, ჩემი ამხანაგი თვითონ დაეპატიჟოს“.
სასაფლაოს ფერდს ჩამოსცდნენ, ნარუალი გადაიარეს და სოფელში დაეშვნენ, გზა
აერიათ, ვენახებთან ამოყვეს თავი...
– მოგიკვდა პატრონი! – შემოესმათ უცებ. სვიაჩახვეული ღობის გადაღმა გლეხი
იდგა ვაზთან და ხელის გულზე უჯიშო, გალეული, კრახუნა მარცვლებიანი მტევანი
ეგდო, – აღარ გეღირსა გავსება და შეთვალვა, შე პატრონმკვდარო, რა ჭირი და ჭრაქი
გჭამს, რა გამღიერებს!
შარაზე გავიდნენ, როგორც იქნა. სატვირთო მანქანამ დაამუხრუჭა და მტვერი
ავარდა. სახედახრუკული, წამწამებამდე თავსაფარწაკრული ქალები ულაზათოდ
ჩამოხტნენ ძარიდან, საცვლის ტოტები და მუხლზემოთ ხორცში ჩაჭერილი
„პადუსკები“ გამოუჩნდათ, მძიმე ჩანთები, საიდანაც ნივრისა და ხახვის ფოჩები
მოჩანდა, ხელში შეისწორეს, უგემური „კარქა იყავით“ გადააგდ-გადმოაგდეს და
უხმოდ გასწიეს შინისაკენ.
დედას წყალი მოსწყურდა. წყაროს მილი დამშრალიყო. ქვიტკირის გრძელ ნავში
დაგუბებული წყლით ცხენი და ძროხა იკლავდნენ წყურვილს. „ორი დღეა
დაწყვეტილია, შვილო, – შეეხმიანათ პატარა, შავკაბიანი დედაკაცი და უზარმაზარ,
წყურვილმოკლულ ძროხას გავაზე დაჰკრა ხელი, ბუზები აშალა – დი-იდო. აქაურები
არ უნდა იყვნეთ... თუ არ გეზარებათკე, წამამყევით, აქავე ვარ, შინ დაგალევინებთ,
დიიდო!“
მადლობა გადაუხადეს, გზა გააგრძელეს.
სკოლის შენობის პირველ სართულზე სასურსათო მაღაზია ყოფილიყო. მზეზე
დაღვრილი ბენზინისფერი, მსხვილი ბუზები ტალახიან, დამსკდარ პამიდორს
დაბზუოდნენ, მონჯღრეული ყუთებით რომ მიეყარათ გვერდით, კედელთან.
მიწისფერი, გვალვიან მიწასავით დამსკდარი პურები ეყარა თაროებზე და
ჭუჭყიანი მარლის ფარდა მთლიანად კუთხეში მიეკუნჭათ. ლიმონათი არ
აღმოაჩნდათ, ლუდი ძველი იყო, ახალს ელოდებოდნენ.
– წყალი გვწყურია, – შესჩივლა გამყიდველს დედამ.

მკითხველთა ლიგა
 – ი, ემსაათში, კაცო, მაგაზე როგო გაწყენინებთ, – ხალათზე ხელი დაისვა
შავგვრემანმა, ჭაღარა კაცმა და შიგნით შევიდა.
– რამხელა წამწამები აქვს, – გადასჩურჩულა დედამ ენდის.
– ორი დღეა წკაპი არ გადმოვარდნილა, ეგრე იცის, – გამყიდველმა წყლიანი
გრაფინი გამოიტანა. სახეში შეხედა ყველამ. შუახნის კაცს დიდ, შავ, წყლიან
თვალებზე ლელქაშივით მოსდებოდა ერთმანეთში გადახლართული, გრძელი
წამწამები. დედას წყალი დაალევინა.
მერე შინ, თბილისში, ალბათ ერთი კვირის შემდეგ, ვახშამზე:
– რაღაც მოვიფიქრე და რას იტყვით, არ ვიცი, – წამოიწყო დედამ და შაქრის ნატეხი
ნელა ჩაუშვა ცხელი ჩაით გალიცლიცებულ, გამჭვირვალე ფინჯანში, – ეგებ სახლი
ჩაგვედგა, იქ, იმ ეზოში. – თავი აიღო და გაუბედავად შეხედა სამივეს... მეორე ნატეხი
ნელა, მსუბუქად დაედო პირველს, უკვე დნობაშემდგარს, – პატარა სახლი,
სამსაფეხურიანი კიბით, ხის აივანი ექნებოდა, ხის მოაჯირს გავუკეთებდით,
რიკულებიანს.
– იიქ? რას ამბობ! რა გვინდა იმ... იმ აყროლებულ სოფელში!
– ჩვენი სოფელია, – გაწბილდა დედა.
– ჩვენი! კარგი რა! ნაგავი, რაკი ჩვენია, იმიტომ კარგია?!
– რაკი ჩვენია, ესე იგი, მისახედია, – ხმადაბლა თქვა დედამ.
– ოო, რას უნდა მიხედოთ! ახლა რომანტიკა გეწევა იქით და მაგით შორს ვერ
წახვალ! სხვას ყველაფერს რომ თავი დაანებო, რიკულებიო, რომ ამბობ, ხის ოსტატი,
რიკულებს რომ ამოჭრის, აღარ არსებობს, კარგი, მშრალი ხე აღარ არსებობს, კარგი
აგური აღარ არსებობს, არაფერი აღარ არის!
გაჩუმდნენ.
– მოიცა, კაცო, – გიორგიმ ტუჩების კუთხეში საბერველი მოიმრგვალა და შუბლზე
ჩამოყრილ თმას აუბერა, – ჩემი ძმაკაცია, აკადემია დაამთავრა, რას ჭრის ხეს, იცი?
ეუჰ! გააფრენ! რიკულებს კი არა, რასაც გინდა, იმას გააკეთებს!
– ვიცი, გუგა. აქ რომ მოდის ხოლმე, მაღალი არა? – წამოიძახა ენდიმ.
– ჰო. ცურვაზე დადიოდა ჩემთან, ერთ-ორ ბიჭს წავიყვანთ და რა, ერთ პატარა
სახლს ვერ ავაშენებთ? რაც იქ აგურია დარჩენილი, თავზე გადაგვივა, ის კედლები
ხომ აგურისაა.
დედა გამოცოცხლდა. გიორგის უყურებს.
– უფლებას არ მოგვცემენ! ვინ შეგვიშვებს იმ ეზოში! – თვითონ.
– უფლება გვაქვს, – ამბობს დედა, – მე მეორედაც ვიყავი. საბჭოს თავმჯდომარემ,
როგორ არაო, შვილსა და შვილიშვილს უფლება აქვთო. მამაჩემის ბავშვობის ამხანაგი
აღმოჩნდა, თანაც აქაო, იგეთი მუტრუკი ხალხიაო, – გაეცინა დედას, – დროზე თუ არ
მიხედეთ, ვინმე დაეპატრონება, ძაან მიკვირს, აგურის კედლები და ქვევრები რომ
დაგხვდათ, შინ რო არ გაზიდესო.
– კაკალი როგორ ცეიოდაა! – წამოდგა ენდი.
– რა გინდათ იმ ჩამკვდარ, გაუბედურებულ სოფელში, რა ნახეთ ნაგვის მეტი!
– ნაგავი რა, კლდე ხო არ არის, შე კაიკაცო, – თმას აუბერა გიორგიმ, – გაიტან და
აღარ იქნება, ბიჭოს!
– რა ვიცი, როგორც გინდათ, მე გული არ მიწევს. ხალხიც ისეთი ჩაუჟმურებულია,
გაბოროტებული, ასე გგონია, სალამზე დედას შემოგაგინებენ. ჩვენ სოფელი არა
გვაქვს, სად მიდიხართ!

მკითხველთა ლიგა
 მიწას ეძებენ. მიწა კი არა სახლი, სახლია საკითხავი. სახლი თუ არსებობს სადმე:
შენი, შენეული, შენი დამფარავი. სად არის შენი ბინა, პირველი ოთახიდან ბოლო,
უფანჯრებო, ვიწრო ყუთამდე რამდენ ოთხ კედელს გაივლი და შეეფარები, რომელზე
იტყვი, ის იყო ჩემი ჭერი და შინ – ო? რომელზე იტყვი: აქ, მე აქ ვარო, აქ მე, მე ვარო?
ვარ, ვიყავიო? ამ დედმამისეულ ბინაშია შინ თუ იქ, თავის სენაკში, თავის
ლაბორატორიაში, შუშებსა და ქიმიკატებს შორის უფერო, თბილ სტელასთან? ჩუმია
სტელა და სიმყუდროვეს ასხივებს.. თვალებში შეჰყურებს მასზე ბევრად უფროსი,
მორჩილი ქალი. თევზის პირივით მრგვალი, პატარა პირი უთრთის ხოლმე,
უსიტყვოდ, უმწეობის იერს ანიჭებს, სხეული კი სავსე აქვს, მდორე, მაღალი.
აუმღვრეველი... შარშანწინ იყო, ალბათ... თუ შარშან... ფარდები სწრაფად გადასწია
და იმწამსვე შემობრუნდა: უყვარდა დანახვა, მზე როგორ დაეძგერებოდა ხოლმე
კოლბებს, მენზურებს, სინჯარებს და მათ შიგთავსს ათასფრად ააგიზგიზებდა: აი,
შეეფრქვა, კალიუმის ბიქრომატის ყვითელ, ამაზრზენად ყვითელ კრისტალებს შუშის
გაბერილ მუცელში, ავად აიგზნო კრისტალების წახნაგოვანი ყვითელი –
სასოწარკვეთასავით უკიდურესი და თითქოს ოთახის ჰაერს იმ ადგილას წყლული
გაუჩნდა... გველივით დაკლაკნილ მინის ვიწრო მილში მძიმედ ჩამდგარი
ვერცხლისწყალი ცივად აბზინდა, შაბიამნისფერი სითხე გამჭვირვალდა ყელმაღალ
კოლბაში, ფსკერზე მზის ათინათი, შუქის ლიცლიცა ყვავილი აუთამაშდა და
ნარინჯისფერი ფხვნილი მაღალ ქილაში ბენზინგადასხმულ, ცეცხლწაკიდებულ
ქვიშასავით ენთო, ლაპლაპებდა, ჰაერს ფატრავდა... მეთილორანჟის
ნარინჯისფერთან მეთილენ-ბლაუ ღვიოდა ლურჯად და შაბიამნის კრისტალებიც
მჭახედ ავსებდნენ ქიმიური ცისარტყელას სპექტრს...
შუქი იფრქვეოდა შუაციდან, შუა ფანჯრიდან: შუადილის ახალი, მოუთენთავი,
დაუმტვერავი მზიური ჭავლი, და მთელ ოთახს უცხოდ, უცნაურად ალაპლაპებდა:
რბილად, არამტრულად ეფინა თეთრ შუშის ქილაში ნახშირის ნატეხებს, კუნაპეტის
გაქვავებულ ფიფქებს, რბილად აბზენდა და აწრიალებდა; სხივებით ხვრეტდა,
ამჭვირვალებდა წყალივით უფერო გამხსნელებს: ბენზოლს, ქლორეთილს და
ათასგვარ ფხვნილსა და სითხეს – გამომწყვდეულს ათასგვარი ფორმის ჭურჭელში:
სამმუცლიან კიპის აპარატსა თუ მრგვალხუფიან (საკარაქე აქვთ შინ ასეთი, ოღონდ
მწვანე, სქელი შუშისა) ექსიკატორში და ოთახის ჰაერს წყლულები უყვაოდა აქა თუ
იქ, სადაც ხელოვნურ ნაერთთა ავადმყოფურად მკვეთრი ფერი წიოდა...
იდგა და მონუსხული შესცქეროდა იოდისფერი, სქელი მინის, თავდახურულ
ქილებსა თუ თეთრ, სიფრიფანა შუშის ჭურჭლებში შეჭრილი მზის ალქიმიას.
ლაპლაპებდა ლაბორატორია.
გასაღების ჩხაკუნი გაისმა გარედან, კარი გაიღო, მზის ჭავლით დაბრმავებულმა
სტელამ შეჰკივლა და ზღურბლზე გაქვავდა... მერე დუნედ მიიდო ხელი გულზე
გაფითრებულმა.
მიბრუნდა და ფარდა ჩამოაფარა, გულგახეთქილ ქალს გაუღიმა.
– რა დაგემართა?
– თქვენ უკვე აქა ხართ? გული გამისკდა... – თმაზე ხელი გადაისვა და ისევ
გულთან შეიჩერა, – მოვდიოდი დერეფანში და ვფიქრობდი, აი, ახლა გავაღებ კარს და
ოთახში ვიღაც დამხვდება, – გაუბედავად გაიღიმა, – ვიღაც, საშინელი ან მკვლელი, ან
გიჟი, ან რა ვიცი... მაგალითად, ის, ამბროსის დისშვილი, ხომ უწყინარია, მაინც
საშინლად მეშინია.. კარს გავაღებ და ყელში მწვდება-მეთქი და ამ დროს... თქვენ...
სახე ვერ გავარჩიე, სილუეტი აღვიქვი მხოლოდ... შავი სილუეტი, ფანჯარასთან... –
სკამზე დაეშვა წამით, მერე წამოდგა და პალტოს გახდა დააპირა...
მკითხველთა ლიგა
 – მინდა შეგეშველო და მეშინია, არ შეგაშინო, ვერ გიახლოვდები, – უთხრა
სიცილით.
– ო, არა, – თვალებში შეხედა, – უკვე დავმშვიდდი, – გაცრეცილმა ღიმილმა
სუსტად შეუთრთოლა თევზის პატარა, ფერმკრთალი პირი. გაიხადა ქვიშისფერი
ბუკლეს პალტო, საკიდარზე ჩამოკიდა და თეთრი ხალათის ჩაცმას შეეცადა... ამაოდ:
სახელო შიგნით აღმოჩნდა ჩაბრუნებული, ხელი ვერა და ვერ გაუყარა... მერე ხელი
სულ გაეხლართა, სადღაც ქამარში თუ ხალათის რომელიღაც კუნჭულში. ლოყები
აუპარპალდა...
„რა ანერვიულებს... ღმერთო ჩემო, უხერხულობისაგან კვდება... ეუხერხულება,
რომ არსებობს... მეც რას მივჩერებივარ... მე რომ ვუყურებ, იმიტომ აირია...“
როგორც იქნა ჩაიცვა, ქამარი შემოიჭირა და ხელი გადაისვა ჩალისფერ, კისერთან
უბრალოდ შეკრულ თმაზე, ზურგზე კუდად რომ ეშვებოდა. თმის ორი მსუბუქი
ჭავლი ყურებთან ფარფლებივით ატალღოდა და სწრაფად რომ გაივლიდა, თმის
კუდიც ფარფლივით ეშლებოდა, მიფარფატებდა...
– ცოტა დაისვენე და გამიფილტრე, ტრიპტამინის ფუძე მინდა, – ხელი გაიწოდა
აპარატისკენ.
სტელამ თითი დააჭირა ღილაკს. გაისმა ჩუმი შიშინი, თანდათან იმძლავრა და
ელექტრონშემდგარი ვერცხლისწყალი აცახცახდა გველისებრ მილში, თრთოლვით
დაიწყო ზემოთ აწევა... იშვიათდებოდა ნივთიერება ვაკუუმის უკიდურეს წნეხში,
შრებოდა, წყლისაგან იცლებოდა, ბოლომდე. მთლიანად და უზომო ძალდატანებით
გამოდევნილი წყალი ქვემოთ წვეთავდა... „სული რომ ასეთ წნეხში მოახვედრო, რა
მოუვა?“ – არ შეიძლებოდა არ გაეფიქრა, როცა ამ პროცესს შესცქეროდა.
– საკმარისია, გამიმზადე.
თეთრი ნაჭრით გაწმინდა შეორთქლილი ჭურჭელი და უცბად ახედა, თვალებით
გაუღიმა – მრგვალი, მუდამ წყლიანი, ოდნავ ამობურცული თვალებით, რაღაც უენო
მორჩილებასა და მუდმივ მზადყოფნას რომ გამოხატავდნენ. ზოგჯერ იოდისფერ
პომადას ისვამდა მრგვალ, პატარა ტუჩებზე და როცა ღელავდა ან დაღლილი იყო,
პირს მართლაც უწყლოდ დარჩენილი თევზივით აღებდა.
პლასტიკატის ცისფრად დაფიფქულ მაგიდას მიუჯდა. სტელას ხელით
სიმეტრიულად, სიგრძე-სიგანის მიხედვით დალაგებულ ჟურნალებსა და რვეულებს
შეხედა. მარცხნივ ხუთი ჟურნალი, მარჯვნივაც ხუთი, ზედ სამი რვეული, ტოლები,
სწორები, შუაში მაგიდის კალენდარი. გრძელ ჭიქაში ორი პასტა და ორი ფანქარი.
მაგიდის თავზემოთ კედელზე თიხის ცალგვერდგაბრტყელებული ორი საყვავილე –
ორივეზე ჭორიკანას ორ-ორი რტო ჩამოკლაკნილა, მწვანე ქვეწარმავლებივით
გაჰკვრიან კედელს – თანაბარ მანძილზე. ამაოების მოტკბო-მომწარო, დუნე განცდა
ეუფლებოდა ხოლმე ამ წესრიგის შემხედვარეს... სტელა: სტელა: ჩუმი, ერთგული.
– ახლა წავალ, თუ ვინმემ დარეკოს, ეტყვი, რომ ქვემოთა ვარ, ვივარიუმში, დღეს
ვიწყებთ ცდას ძაღლებზე...
– ძაღლები მზად არიან?
– კი. გუშინდლიდან არაფერი უჭამიათ.
– მე არ დაგჭირდებით?
– არა. დღეს რად გვინდიხარ. ჩაინიშნე დღევანდელი რიცხვი. ზუსტად ერთი თვის
თავზე სისხლს ავუღებთ.
– მართლა ძლიერი კანცეროგენი გამოდგა... ორი თვე ღვიძლის კიბოსთვის ძალიან
მოკლე ვადაა.
– კი ასეთია. ჯერ არ უმტყუნია. „ამბროზია“ – ამბროსის ლაბორატორიის სიამაყე.
მკითხველთა ლიგა
 – კარგია, ეგ რომ გაგიჩნდათ, – მკერდზე თითები აიფათურა, ხალათის მეორე
ღილი შეიკრა, – აზბესტით დიდხანს გრძელდებოდა. თან არც მყარი იყო.. გახსოვთ,
როდის მიაღებინეს მაკაკა-რეზუსს აზბესტი, ოთხი წლის წინ და მხოლოდ ხუთს
გამოაჩნდა ორი წლის შემდეგ, ისინი დაიხოცნენ, დანარჩენები კი, ხომ ხედავთ, არიან
კოხტად, გამრავლდნენ, დაწვრილშვილდნენ... – თითები ყურის ძირში მოისვა.
– აბა! მეც ხშირად ვაკვირდები იმ მაიმუნებს... ჯერჯერობით პირი არ უჩანს... ის
პატარები ხომ მთლად გადასარევად გრძნობენ თავს...
– კი, ისე შეეჩვივნენ ჩვენს თანამშრომლებს... მათი ბავშვები ხომ სულ ანებივრებენ,
რაღას არ აჭმევენ...
– ჰოდა, ასე ტკბილად შეაბერდებიან ერთმანეთს, თუმცა სულაძე, მაგ ცდის ავტორი
ამტკიცებს, კიდევ ცოტა ხანი და აუცილებლად განვითარდება კუჭის კიბოო,
ელოდება, შთამომავლობასაც, როცა იქნება, აღმოაჩნდებაო... რა ვიცი...
– თქვენ აბა რას მოიცდიდით მაგდენი ხანი... თქვენი... ნივთიერების
გამოსაცდელად სწორედ სწრაფი კანცეროგენი გჭირდებოდათ, – მოწიწებით
უყურებდა. მზრუნველად. ისევ შეიხსნა მეორე ღილი.
– ჰო. „ამბროზია“ ნაღდია. ამბროსი მეშვიდე ცაზეა.
– ეგ სახელი.. ხომ თქვენ შეარქვით... – გაუბედავად გაუღიმა, – „ამბროზია“...
– ჰო. ამბობენ, – გაიცინა და გავიდა.
მაიმუნების გალიას ჩაუარა. ის ისევ იქ იჯდა, გალიის წინ რაღაც ყუთზე იჯდა და
ხატავდა: ბატონ ამბროსის ჭკუანაკლული დისშვილი... მაიმუნებს ხატავდა,
მაიმუნების თვალებს: ბზის ფოთლისხელა თაფლისფერ რომბებს, ადამიანის
თვალისგან განსხვავებით, მთელი კაკალი თეთრი კი არა, ამონთხეული ნაღველივით
მუქი, მოყავისფრო რომ ჰქონდათ, ხოლო თვალის ბაია შავი ხიზილალის
მარცვალივით ეგდო ამ მღვრიე წყალში. ხატავდა გისოსებს შორის მათხოვრის
ხელივით გამოჩრილ თათებს, აწეულ-დაწეულ მხრებს, შედრეკილ-გამობერილ
წითელ თუ თეთრმუცლიან, ელასტიკურ ტანებს და ისევ თვალებს – უცხოზე,
უცნობზე, უსახელოზე მეტყველ, დანაღვლებულ, უსასრულოდ შორიდან მოსულ
ყავისფერ სარკეებს, და იყო ამ თვალებში რაღაც უძრაობა, უძრავი ზაფრა, რომელიც
არ ირხეოდა და სხეულისა თუ ტუჩების არც ერთ მოძრაობას არ ირეკლავდა და ამ
თვალებით სავსე ფურცლები ეყარა ირგვლივ და ყოველ მათგანზე მსხვილი,
ბავშვური ასოებით ეწერა: „მაიმუნები, რომლებიც ელიან კიბოს“.
წინ რომ ჩაუარა, მხატვარი უეცრად შეხტა. სკამზე შექანდა და ხელი სტაცა თეთრი
ხალათის კალთაში.
გული გადაუქანდა. მან კი ეშმაკურად გაუღიმა, თვალებმოწკურვით, მთავარს
მიმხვდარი კაცის ღიმილით:
– ეგებ ჩვენც ასე შეგვიშვეს რაღაც-რუღაცეები, ძვირფასო, კარგა ხნის წინ, რაღაც-
რუღაცეები, კიბოს, ანდა რიბოს, ჰე ჰე, რიბო რაღა ჭირია? მაშინ ჭრიბო, ჰე, ან სხვა
ოხრობის გამომწვევი, ჰა? დიდი ხნის წინ? და ახლა მშვიდად გვაკვირდებიან, –
წარბები აძგიბა და არაბუნებრივად გრძელი, ჭუჭყიანფრჩხილიანი საჩვენებელი
თითი ჰაერში შეარჭო: ცისკენ. უფრო ასწია და ჩურჩულზე გადავიდა: გვა-კვირ-დე-
ბი-ან, რა როდის მოგვივა. იქაც არიან, – თითი უფრო ზემოთ წავიდა, ჰაერში, – იქაც
არიან ექს-პერიმენტ-ატორ-ები. ჩვენ ყველანი, – მარცხენა ხელით ფართო ნახევარწრე
მოხაზა მიწის თავზე – და იქაც, ისინიც, – მარჯვენა ხელმა ისევ აჩვენა ცის
მიმართულება, – ვექს-პერიმენტ-ტატორობ-თ!
„სწორად არ მარცვლავს. თანხმოვნების გაწყვეტა არ შეიძლება“. – ჩვენ ამათ! –
მაიმუნებისკენ ასწია ნიკაპი, – ისინი ჩვენ. – მარჯვენა ხელი ზემოდან დაეშვა
მკითხველთა ლიგა
მკერდისკენ, – ცდას ვაყენებთ. ყველანი ვმონაწილეობთ! და ბრრრრუუუ! –
თუხთუხებს სინჯარა მუცლიანი! – ხელები გაშალა, თითქოს მთელი დედამიწის
სფერო ჩაიხუტა – ბრრრუუ! – ჩუმად ჩაიხითხითა და მერე მოიწყინა. – მე კი თვალებს
ვხატავ! – თქვა უცებ მკაფიოდ და მშვიდად, – თვალებს – და ლამის ცხვირ-პირზე
ააფარა ფურცელი, ბზის ფოთლისხელა წყვილ-წყვილ რომბ-ოვალებით მოხატული.
„არანორმალური! ყველაფერი ერთად აუდუღდა ამ საცოდავ თავის ქალაში, რაც კი
წაუკითხავს ან ყური მოუკრავს! ამბროსიმაც გააჭირა რა საქმე! არადა, არავის არ
ელაპარაკება ჩემს მეტს. დამინახავს თუ არა, რაღაც დაეძგერება ხოლმე“. და რომ
გაშორდა, ზურგს უკან დადევნებული წასისინება ჩაესმა: „ცამეტი, პირველი, ორი,
სამი კორ“... ყურადღება არ მიუქცევია.
მიწის სართულის გრილ, ოდნავ განათებულ დერეფანში შეუხვია და თივით
ფსკერმოფენილი გალიებით ავსებულ ოთახში შევიდა.
თოვლივით თეთრი მინდვრის თაგვები, პატარა ოთხკუთხა გალიებში
შედედებული ნაღებისა თუ ათქვეფილი ცილის ერთიან, მობურბურე მასად მოჩანდა
უხმოდ ეჭყლიტებოდნენ ერთმანეთს, ერთმანეთზე გადადიოდნენ. ელისაბედი
საჭმელს უყრიდა, გალიის კუთხეში თივა ასწია და ტიტველ, ერთმანეთში
გადახლართულ, ოდნავ მოძრავ წრუწუნებს დახედა, ისევ მიაფარა, მერე რამდენიმე
თაგვი შაქრის ნატეხებივით გამოიმწყვდია დიდ, შეშუპებულ ხელისგულში და მეორე
გალიაში გადაიყვანა. ვენებამობურცულ ფეხებს – „ლურჯი ჭიაყელები კანქვეშ“ –
მძიმედ მიაცურებდა წითელ ლინოლეუმზე, რომელიც ის-ის იყო გაეწმინდა სველი
ტილოთი.
თივის, ცხოველის, შარდისა და რაღაც ქიმიკატის ერთმანეთში არეული
სულისშემხუთავი სუნი იდგა ფანჯრებდაორთქლილ ოთახში თაგვები წყნარად
ფუთფუთებდნენ, ზოგჯერ ერთმანეთს ზურგზე ადგებოდნენ წინა თათებით და
მაშინ კარგად მოუჩანდათ სარკომის თითქოსდა საფანტით დატენილი პატარა
პარკები ყელზე, კისერზე, ან შეშუპებული, მძიმე მუცლები, სადაც ჩანასახი –
ხელოვნურად ჩასახული სიმსივნე მწიფდა, ხარობდა, წამით შეხედავდნენ, თითქოს
შეხედავდნენ ხოლმე შესულთ ხიზილალის მარცვლებივით დაკუსული, წითელი,
უმზერო თვალებით და ისევ განაგრძობდნენ უხმო, უდრტვინველ ფუთფუთს.
ელისაბედს მიესალმა.
– ძაღლები როგორ არიან?
– კარგად. რა უჭირთ. იწყებთ?
– ვიწყებთ. ბატონი ამბროსი უკვე მოვიდა?
– ათი წუთი იქნება, რაც მოვიდნენ, ვიღაც ჟურნალისტი ახლავთ ფოტოაპარატით.
„თვითონ მოიყვანდა, დროა, დაწვრილებითი ცნობები მიეწოდოს ჩვენს
საზოგადოებას ჩვენ შესახებო, ხომ თქვა ამას წინათ“.
ერთად გავიდნენ მეორე ოთახში, ზღვის გოჭებთან.
– დეიდა ელისაბედ, გეტყოდათ, ალბათ, ბატონი ამბროსი, ეს ორი გალია
ზედმეტია, ორმოცდაათი ზღვის გოჭი იქნება, დახოცონ და მოაშორონ, უკვე ჩატარდა
ყველაფერი.
– რამდენჯერ გკითხე და სულ მავიწყდება, რასა მპასუხობ: რატო ისევ ზღვაში არ
უშვებთ, შვილო?
– ეჰ, რამდენჯერ გითხარით, დეიდა ელისაბედ, რომ ზღვის გოჭები ზღვის
ცხოველები არ არიან, თან ეგენი ხომ დაავადებულები არიან, მაგათი გამრავლება
აღარ შეიძლება...

მკითხველთა ლიგა
 ფაფუკბეწვიანი, თავისთავში ჩათბუნებული ცხოველები ორ ფეხზე დგებოდნენ და
ცნობისმოყვარე მზერას შეავლებდნენ ხოლმე მათთან მოსულებს. უტყვად
ტოკავდნენ, უტყვად ითმენდნენ გამოსიებულ ყელსა და მუცლებს და არ იცოდნენ, რა
ემართებოდათ და ვერ უკვირდათ...
გრძელ, ყაზარმასავით კორიდორში ძაღლებით სავსე ათამდე გალია იდგა. ამბროსი
და მისი ასისტენტი ფოტოაპარატიან ჟურნალისტს რაღაცას უხსნიდნენ.
– აი, ჩვენი სასიქადულო თანამშრომელიც! – ხელი მისკენ გამოიშვირა
პროფესორმა, – წარდგენა არ სჭირდება! ჩვენი ქვეყნის ერთ-ერთი ღირსშესანიშნაობა!
ბრწყინვალე ბიოქიმიკოსი, ექიმი, ფარმაკოლოგი და რა ვიცი.
„ფუჰ, სასიქადულო, – რა მაზალო სიტყვაა. იცის, რომ მაღიზიანებს. განგებ
მაღიზიანებს“.
– იცით, ალბათ... მისი ვრცელი სამეცნიერო ნაშრომი, სხვათა შორის, მეხუთე
კურსის საკონფერენციო ნაშრომი! უჯრედთა აღდგენის პრობლემაზე საკანდიდატო
დისერტაციად იქნა წარდგენილი და სადოქტოროც უკვე მზადა აქვს, ოღონდ სულ
სხვა საკითხზე, – სალოკი თითით ლოყაზე გრძელბეწვამოჩრილი, ხავერდოვანი
ხალი მოიფხანა, – და ეს ყველაფერი 26 წლის ასაკში, – იმავე თითით ჰაერი აფატრა! –
პროგნოზების მიხედვით, 30 წლის ასაკში აკადემიკოსადაც შეიძლება ვიხილოთ,
შრომების რაოდენობა საკმარისზე მეტი აქვს, ხოლო გამოგონება – ისეთიი, რომ... აბა!
ჩვენც შეგვიძლია, ქართველებს რაღაც, ეგრე კი არ არის, არა, მათე? – მხარზე ხელი
მოუთათუნა.
„რაღაც აგზნებულია, რა ჩემი ხოტბა აუტყდა. რაღაც სჭირდება ალბათ, კი. რაღაც
ექნება სათხოვნი“.
– მაშასადამე, – ამბროსიმ ჭიქის ფეხივით ჩაბღუჯა საკუთარი ნიკაპი, თვალები
იატაკს დაარჭო, – ჩვენ ახლა ვიმყოფებით „ადამიანის ორგანიზმის კომპლექსური
შესწავლის ექსპერიმენტულ-კვლევითი ინსტიტუტის სარდაფებში, სადაც
მოთავსებულია ამ ინსტიტუტის ვივარიუმი. ეს მეცნიერებისა და ტექნიკის
უკანასკნელ მიღწევათა შესაბამისად აღჭურვილი შვიდსართულიანი შენობა სამი
წლის წინ აიგო ჩვენი მთავრობისა და ზემდგომი ორგანოების უშუალო ზრუნვა-
მეთვალყურეობის ქვეშ. ისეთივე ზრუნვა-მეთვალყურეობით აქ მომუშავე
მეცნიერებმა უკვე დიდ წარმატებებს მიაღწიეს მეცნიერების მთელ რიგ დარგებში. აქ,
სხვადასხვა სართულებზე მოთავსებულია სხვადასხვა პრობლემათა და ადამიანის
ორგანიზმის სხვადასხვა ორგანოთა შემსწავლელი ექსპერიმენტულ-კვლევითი
ლაბორატორიები... პირველ სართულზე გენიტალურ ორგანოთა შემსწავლელი
ლაბორატორიებია, შემდგომ მიჰყვება: მუცლის ღრუ, მისი ძირითადი ორგანოები
ცალ-ცალკე, კანი, სისხლი, თმა. მეშვიდე სართულზე ცენტრალური ნერვული
სისტემის შესწავლა მიმდინარეობს უახლოესი მეთოდებითა და აპარატურით
– ნიკაპი მუჭიდან ამოიღო და თითით საფეთქლის ერთი წერტილი ჩაიზილა, –
მთელი მესამე სართული შეისწავლის სისხლს, ხომ გაგვიგია გემატოლოგია?
გაგვიგია, ხომ? მესამე სართულზე მოთავსებულ განყოფილებათა ერთი ნაწილი
თავისი ქიმიური, ბიოქიმიური და ბიოფიზიკური ექსპერიმენტული
ლაბორატორიებით უშუალოდ დაკავშირებულია ონკოლოგიურ ცენტრთან. ასე
ვთქვათ, მისი კვლევითი ინსტიტუტის ფილიალია, ეს კავშირი ბატონ მათეს
წყალობით განხორციელდა. ჩემი ქიმიური ლაბორატორიაც ონკოლოგიურ
პრობლემათა კომპლექსურ შესწავლას ემსახურება. მე ქიმიურ ლაბორატორიას
ვუდგავარ სათავეში, ბატონი მათე – ბიოქიმიურს; ჩვენ უცნაურად, მე ვიტყოდი,
გარდაუვალი ჯაჭვით ვართ ერთმანეთთან დაკავშირებული, რადგან, სწორედ ჩემმა, –
მკითხველთა ლიგა
თეთრხალათიანი ასისტენტის თავი ნერვიულად შეტოკდა, – ჩვენმა ლაბორატორიამ
შეიმუშავა უძლიერესი კანცეროგენი, კანცეროგენი ვიცით, ალბათ, რაც არის – კიბოს
გამომწვევი ნივთიერება – ალკილნიტროზოშარდოვანასან...
ჟურნალისტმა, ახალგაზრდა, მოკლედ თმააჭრილმა ქალმა, აქამდე რომ
გამტკნარებული სახით, უგრძნობლად უსმენდა მეცნიერს, უფრო კი მისი მუქი ხალის
თამაშს მისჩერებოდა მონუსხულივით, შუბლი შეიჭმუხნა.
– როგორ? როგორ ბრძანეთ?
– ალკილნიტროზოშარდო...
– რამსიგრძე სიტყვაა, როგორ იმახსოვრებთ!
ამბროსიმ უკმაყოფილოდ მოკუმა ტუჩები. მერე დაოკებული გაღიზიანებით
ურჩია:
– ჩაიწერეთ.
ისევ გაჩუმდა.
– გრძელი სიტყვებია, მაგრამ, თქვენ წარმოიდგინეთ, ზუსტი! რას ვიზამთ, ცოტა
უნდა მოვჭიმოთ მეხსიერება, ასე არ არის?
„ვერ გადაყლაპა. საღამომდე ვერ მოინელებს. ო, ღმერთო ჩემო“.
– პატარა ექსკურსი დაგვჭირდება კანცეროგენთა ისტორიაში, – მკაცრი სახით
განაგრძო, – რათა გამოიკვეთოს ყველაფერი იმის მნიშვნელობა, რასაც აქ ჩავდივართ,
ე. ი. ჩვენი მოღვაწეობის, ჩაიწერეთ!
„აჰა, რისიც მეშინოდა! არ ამცდა! – ახლა წარმოადგენს კანცეროგენთა საგვარეულოს
ისტორიას. მერვაასედ ვისმენ. გავგიჟდები“,
– 1914-1916 წლებში იამაგივამ და იჩიკავამ პირველად მიიღეს პირველი
ექსპერიმენტული კიბო! იმდენ ხანს უსვეს კურდღლის ყურებს ქვანახშირის
მჭვარტლი, ვიდრე კიბო არ გაუჩინეს, მაგრამ აქ სმაში არ არის საქმე! დავუშვათ,
წაესვათ, გაეხეხათ... ეე, სხვა რამით, მაგალითად, ბენზინით, ნავთით, ზეთით...
მაშინაც კი არ გაუჩნდებოდა კიბო! უბრალოდ, დაუწყლულდებოდა და მერე
მოურჩებოდა! იმ კურდღელს კი აღარ მოურჩა! – გამოცოცხლდა. სახე აენთო, –
რადგან ქვანახშირის მჭვარტლი – კანცეროგენია! შემდეგ: 1932 წელს კენეუეიმ,
ჰიგერმა და კუკმა ქვეყნიერებას ამცნეს როგორც კიბოს, ისე სარკომის მიღება 1, 2, 5, 6
დიბენზონტრაცენომით! წარმოგიდგენიათ! ხოლო 1933 წელს კუკმა და სხვებმა კიდევ
უფრო ძლიერი კანცეროგენი გამოყვეს ქვანახშირის მჭვარტლისაგან, ქვანახშირი ხომ
მაინც ვიცით: შავი. ბზინავს. მაშასადამე, გამოყვეს ძლიერი ნახშირწყალბადი – 3, 4
ბენზპირენი, ხოლო 1935 წელს იმავე იღბლიანმა კუკმა, – ზოგი მაინც რა ბედნიერ
ვარსკვლავზე იბადება! – მოახდინა სინთეზირება უძლიერესი! ნახშირწყალბადისა! ეს
იყო – 20, მეთილქოლანტრენი! იმავე წლებში იაპონელმა მეცნიერებმა დაადგინეს,
რომ ორტოამინოაზოტოლუოლი და პარადიმეტილამინოაზობენზოლი – როგორ
ვიმახსოვრებთ? ხომ ვიმახსოვრებთ! – მიღებული საკვებთან ერთად თაგვებში და
ვირთხებში იწვევდნენ ჯერ ღვიძლის კეთილთვისებიან, ხოლო შემდგომ –
ავთვისებიან სიმსივნეს ანუ კიბოს! შემდეგ მიიღეს ფლოურენ მერვე, ურეტანი,
ნიტროზამინები... დღესდღეობით რამდენიმე ასეული კანცეროგენია ცნობილი. ზოგი
აჩენს ღვიძლის კიბოს, ზოგი თირკმლისას, ფილტვისას, ზოგი ხორხისას,
ცხოველებში, რა თქმა უნდა. ძალიან ბევრი წარმატებით აჩენს ცხოველების,
მაგალითად, ვირთხების სარძევე ჯირკვლების ან საშვილოსნოთა კიბოს. დიდი
წარმატებებია ამ სფეროში, დიდი! მეცნიერებას შეუძლია სამართლიანად იამაყოს
კანცეროგენების დარგში ისევე, როგორც მრავალ სხვა დარგში! მაგრამ უნდა

მკითხველთა ლიგა
ითქვას, რომ მყარი, ასპროცენტიანი კანცეროგენი მაინც იშვიათობას წარმოადგენს.
რას ნიშნავს მყარი. მყარი ნიშნავს, რომ ყოველთვის ერთი და იგივე შედეგი უნდა
მოგვცეს თუკი ერთსა და იმავე პირობებში ხდება მისი ხმარება. თუ კატას უჩენს
სარძევე ჯირკვლების კიბოს, ვთქვათ 5 თვეში, ყველა კატას გაუჩინოს სარძევე
ჯირკვლების კიბო 5 თვეში. ასეა, ბატონო. ეს არის ლოგიკა და ლოგიკა კარგია.
გავიგეთ? საერთოდ, აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ ჩვეულებრივ, საშუალო ძალის
კანცეროგენი სიმსივნეს აჩენს საცდელი ცხოველის სიცოცხლის მაქსიმალური
ხანგრძლივობის ერთ მეხუთედ, ერთ მეშვიდედ ნაწილში. ე. ი. თაგვებისათვის ეს
იქნება 3-6 თვე. ადამიანებისათვის 15-20 წელი. ახლა უკეთ გაიგებთ ჩემი, ჩვენი
კანცეროგენის მნიშვნელობას. თუ სხვა კანცეროგენები ხან აჩენენ კიბოს ხან – არა. ან
ძაღლს უჩენენ, მაგრამ თაგვს არა, ანდა პირიქით, ჩემი კანცეროგენი გამონაკლისის
გარეშე ყველა ცხოველს – თაგვი, ვირთხა, ზღვის გოჭი, კურდღელი, ძაღლი –
აავადებს ღვიძლის კიბოთი და თან უმოკლეს ვადაში. თაგვებს – 2-3 თვეში, ძაღლებს
– 5-6 თვეში!
ძაღლები შფოთავდნენ, თვალები ავად უღვიოდათ და ჯერ ჩუმად, ყრუდ
იღრინებოდნენ, ტანს კი ნერვულად იბერტყავდნენ უკვე, წრიალებდნენ.
ჟურნალისტს თაფლისფერი, გაურკვეველი გამომეტყველების თვალები
გალიებისაკენ გაურბოდა...
– ყურადღებას ნუ მიაქცევთ, მშივრები არიან, ასეა საჭირო ცდისათვის! – ამბროსიმ
სათვალე მკერდზე გაისვ-გამოისვა და ისევ მოირგო, – მაშასადამე, ჩემი – ასისტენტის
თავი ნერვიულად შეირხა – ჩვენი კანცეროგენი მას შემდეგ, რაც მოხვდება ცხოველის,
მაგალითად, ძაღლის ორგანიზმში – საჭიროა ათდღიანი კურსი – აუცილებლად
გამოიწვევს ღვიძლის კიბოს. 5-6 თვის თავზე მივიღებთ მის დასრულებულ,
სრულყოფილ სურათს. ცხადია, ყველაფერი შემოწმდება გაკვეთის გზით... ხოლო 5-6
თვე ფრიად მცირე ვადაა ღვიძლის კიბოს ჩამო-საყა-ლიბე-ბლად, ეს გახლავთ
უძლიერესი, ასპროცენტიანი კანცეროგენი. ჯერ არც ერთ ცხოველზე არ
გამტყუნებულა, იცით, ალბათ, რომ ჩვეულებრივ, ბუნებრივად სიმსივნის
ჩამოყალიბებას ადამიანის ორგანიზმში ძალიან დიდი დრო სჭირდება, რაც შეადგენს
კიბოს, ასე ვთქვათ, პლუს-მინუსს... მაშასადამე, რა არის ჩვენი მიზანი? ჩვენი მიზანი
გახლავთ – ამ უსწრაფესი, მყარი კანცეროგენით გავაადვილოთ სიმსივნის შესწავლის
საქმე, ფართოდ გავშალოთ ონკოლოგიური კვლევა-ძიება. აი, მაგალითად, რა
წარმატებასთან მიიყვანა მედიცინა კანცეროგენებმა: დაადგინეს, რომ
კანცეროგენული ნახშირწყალბადის ქიმიური შედგენილობა ახლოს დგას ადამიანის
ორგანიზმის ბიოლოგიურად აქტიურ ნივთიერებებთან, როგორიცაა: სქესობრივი
ჰორმონები, ნაღვლისმჟავები და სხვა სტერინები. აქედან მივიდნენ დასკვნასთან, რომ
სტერინების ცვლის დარღვევა ადამიანის ორგანიზმში შეიძლება თავისთავად,
ბუნებრივად წარმოშობს კანცეროგენს, კიბოს გამომწვევ ნივთიერებას... და ისაა, რომ
აჩაღებს მერე სხეულში თავის ბოროტ საქმიანობას! 1937 წელს კი ეს ვარაუდი
დასაბუთდა: ამ მნიშვნელოვან წელს ლ. მ. შაბადმა, ზოგს მაინც რა იღბალი აქვს,
პირველად ჩაატარა დიდებული ცდა. კიბოთი გარდაცვლილი მოხუცების
სხეულიდან აიღო ბენზოლური ექსტრატები და შეუშხაპუნა ის თაგვებს. რა მოხდა?
ავადმყოფი ადამიანის ორგანიზმის ნივთიერებებმა თაგვებს დამართა კიბო!
მაშასადამე, ადამიანის ორგანიზმში სტერინების ცვლის დარღვევით თავისთავად,
ჩაურევლად ჩნდება კანცეროგენი – კიბოს გამომწვევი ნივთიერება! რატომ? რა
მიზეზით? საიდან? როგორ? - ეს არის კითხვები, რომლებიც უნდა ამოვხსნათ და
გადავჭრათ... ხომ კარგი ყოფილა კანცეროგენი? როგორ გითხრათ, – სახე გაუნაზდა, –
მკითხველთა ლიგა
შეიძლება უცნაურობად და ახირებად მოგეჩვენოთ, მაგრამ მე... თითქმის მიყვარს
ჩემი კანცეროგენი. მას ხუმრობით „ამბროზია“ შეარქვეს, ნუ... ჩემს სახელთან და-
კავშირებით, – მას გადმოხედა მრავლისმეტყველად, – და მე არაფერი მაქვს
საწინააღმდეგო. იცით, თვალს ვადევნებ ხოლმე ფიქრით, მის თავგადასავალს, მის
მოგზაურობას ადამიანის, ფუჰ, ცხოველის სხეულში. აი, ჩაეშვა საყლაპავში საკვებთან
ერთად, კუჭშია უკვე. კუჭის წვენს შეხვდა, შეერია, წავიდა სისხლში, ღვიძლს მიადგა,
მოედო მთელ სხეულს, – ხმას თანდათან უწევდა და დაძაბული შლიდა თითებს, –
გულმა უკვე იგრძნო რაღაცა. შეშფოთდნენ უკვე ორგანოები, აწრიალდნენ, გამოყვეს
მებრძოლი ლაშქარი, მებრძოლი ანტისხეულები. შეუტიეს ჩემს კანცეროგენს, აქედან,
იქიდან, იბრძვიან, უნდათ მოსპონ, დაამარცხონ, მაგრამ ამაოდ! „ამბროზია“
უძლეველია! მათი ცოდვილობა მთავრდება დაშლილ-დაცხავებული ღვიძლით!
„რატომ არ გეყვარება. მაგით ხარ, რაც ხარ. არსებობის გამართლებაა. შემოსავალი.
სახელი და ამბავი. შვილიშვილმაც კი იცის, რომ ბაბუამისმა რაღაც გამოიგონა, შექმნა,
რაღაც გენიალური“.
– კანცეროგენი კი არა, ადამიანი უნდა გიყვარდეთ, – თქვა მოულოდნელად აქამდე
გამტკნარებულმა, მოკლედ თმააჭრილმა, ნაზკისერა ჟურნალისტმა და ისევ
გამტკნარდა. ამბროსი გაშრა. სათვალე მოიხსნა:
– რა შემატყვეთ კაცთმოძულეობისა, გენაცვალეთ?
ყმუილი გაისმა და ანჩხლად აყეფდა რომელიღაც ძაღლი.
– ელისაბედს დაუძახე! – გადაუგდო ასისტენტს, – მაშასადამე, ჩემი, – ისევ
ნერვიულად შეტოკდა ასისტენტის, მეტსახელად „პალმას“ სრულყოფილად გლუვი,
პრიალა თავი, პატრონს უკიდურესი კონტრასტით – ნიკაპზე მობიბინე შავი წვერით
რომ დაესაჯა, და ამ შეტოკებას ისევ მოჰყვა დამამშვიდებელი „ჩვენი“ – ჩვენი
კანცეროგენი ოფიციალურად რომ აღიარონ, საჭიროა ზუსტად ფიქსირებული,
უამრავი წარმატებით დაგვირგვინებული ცდა...
ისევ აყეფდნენ ძაღლები.
– ელისაბედს დაუძახე-მეთქი.
ასისტენტი შებრუნდა.
„პალმა იმიტომ შეურქმევიათ, რომ როცა თმა ჰქონდა, ის თმა პალმის ტოტებივით
აქეთ-იქით ჰქონია გადაყრილი კინკრიხოდან. რა შუაშია. რა შუაშია „პალმას“
კინკრიხო?“
– მაშასადამე, ჩვენ უკვე ჩავატარეთ ცდა 500 თაგვსა და ვირთხაზე, 500 ზღვის
გოჭზე, 500 კურდღელზე – უბრალოდ შევაჭამეთ ამ ნივთიერებით კარგად
გაჟღენთილი საკვები, გასაგებია?
„ჟურნალისტი. გული უღონდება. ერთი სული აქვს აქედან იპლეტოს. ამბროსი
გაღიზიანდა“.
– მაშასადამე, სულ 1500 ცხოველზე. მე, – პალმა შემოვიდა, – ესე იგი, ჩვენ, რათა
ყველაფერი უეჭველი იყოს და წყალი არ გაუვიდეს, და ათას მოშურნესა და
ინტრიგანს, – ხმას აუწია, – სალაპარაკო არაფერი ჰქონდეს, მინდა, გვინდა 2000-მდე
ავათავო-თ ცდის რიცხვი!
ძაღლების ღრენა და ყმუილი გაძლიერდა...
ჟურნალისტმა აპარატი გახსნა.
– დღეიდან, – ამბროსიმ ჰალსტუხი შეისწორა და თმაზე ხელი გადაისვა, –
დღეიდან იწყება უკანასკნელი სტადია – ვიწყებთ 500 ძაღლის დამუშავებას. დღეს
პირველ პარტიას გამოვკვებავთ კანცეროგენით. ათი დღის მანძილზე, ყოველდღე

მკითხველთა ლიგა
მიიღებენ ამ სითხით გაჟღენთილ ახალ ხორცს. ახალი ხორცი კარგად იჟღინთება,
გასაგებია? ბოლომდე იწოვს... თუ სურვილი გაქვთ, გაჩვენებთ, ეს წებოვანი სითხე
გახლავთ, დიახ, მაშასადამე, ერთი-ორი თვის შემდეგ გარეგნულად უკვე დაეტყობათ,
რომ ავად არიან, მოითენთებიან, მოიწყენენ, ხუთი-ექვსი თვის შემდეგ კი მზად
გვექნება ღვიძლის ციროზი!
„ციროზი“ საზეიმოდ აჟღერდა, თითქოს უცნაური, განსხვავებული ექო გამოიწვია
ყაზარმასავით ვრცელ, ბინდიან კორიდორში - ელისაბეთ, წყალი დაალევინე.. არა,
სტუმარს რად უნდა, ძაღლებს! ე. ი. 2000 წარმატებით ჩატარებული ცდის შემდეგ
კანცეროგენი მოიპოვებს ოფიციალურ აღიარებას. მე მგონი, გასაგებია. ახლა
მოგახსენებთ, რა გვაქვს საერთო მე და ბატონ მათეს. როგორც გაგონილი გექნებათ, ეს
უკვე საიდუმლო აღარაა, ბატონმა მათემ შეიმუშავა ნივთიერება, ცნობილი
არაოფიციალური სახელწოდებით „ირიბირიუს 1“. ეს სახელწოდება ბატონ მათეს, ასე
ვთქვათ, პოეტური საიდუმლოა და ხსენებული „ირიბირიუსი“ უადრეს! ყურადღება
მივაქციოთ, უადრეს სტადიაში ადგენს ავთვისებიანი სიმსივნის არსებობას
ორგანიზმში. რა გზით? „ირიბირიუს 1“ ერევა სისხლს – მიეხმარე ელისაბედს! –
პალმა შეტრიალდა. – ერევა სისხლს და ბატონი მათე, გარკვეული, მხოლოდ მისთვის
ცნობილი რეაქციის შემდეგ იღებს სისხლის ჯერჯერობით მხოლოდ მისთვის
ცნობილ ფორმულას, სისხლის სურათს, რომელიც მაუწყებელია სხეულში კიბოს
არსებობისა! აბა! ეს გადატრიალებაა, ჩემო ძვირფასო და ბატონმა მათემ შეიძლება
ნობელის პრემიასაც გამოჰკრას ხელი... და უნდა მოგახსენოთ, რომ სიმსივნის დროს
სისხლი! ადამიანის სისხლი დღემდე ცნობილი ანალიზის მიხედვით გარკვეულად
ინდეფერენტული რჩება და სისხლის ანალიზი, განსაკუთრებით, ადრეულ სტადიაზე
თითქმის არაფერში არ გვეხმარება, სისხლის შინაგანი, სპეციფიკური, ორგანული
ცვლილება – გამომხატველი ავთვისებიანი სიმსივნის გაჩენისა დღემდე
შესაძლებელი მიკროსკოპიულ-ქიმიური ანალიზებით ცნობილი არ იყო! ახლა
ალბათ გესმით ბატონ მათეს არნახული აღმოჩენისა და ჩვენი ერთობლივი მუშაობის
უზარმაზარი მნიშვნელობა! და ალბათ დამეთანხმებით, უკვე დროა საზოგადოებას
მიეწოდოს ოფიციალური ცნობები ჩვენი ეროვნული მეცნიერების წარმატებათა
შესახებ.
ძაღლები მიწყნარდნენ. წკლაპაწკლუპი და წყნარი სლაპ-სლაპიღა ისმოდა,
ცხოველთა მთრთოლვარე ენები რომ გამოსცემდნენ წყალთან შეხებისას.
– ჩვენ უკვე ახლოს ვართ ცდის დასასრულთან, 7-8 თვეში ცდა ძაღლებზე
დამთავრდება და თუ ასე გაგრძელდა საქმე, ოფიციალურად ძალაში შევა,
ასპროცენტიანი კანცეროგენი და ასპროცენტიანი ინდიკატორი! – კიბოს აღმომჩენი
ნივთიერება! ასპროცენტიანი! ეს იმას ნიშნავს, რომ დღემდე, 1500 ცხოველზე
გამოცდისას არც ერთ ნივთიერებას არც ერთხელ არ უმტყუნია. „ირიბირიუსი“
აჩვენებს კიბოს კანცეროგენის მიღებიდან მოკლე ხნის შემდეგ, ბოლოს ვკვეთავთ და
მართლაც კიბო გვაქვს. გასაგებია? შეკითხვები გაქვთ?
ჟურნალისტმა წიგნაკი ქურთუკის ჯიბეში ჩაიდო და წყალი ითხოვა.
„ცუდად არის. რას მოდიოდა. გამოაგზავნეს. დაავალეს. ამბროსი თვითონ
ჩააწყობდა“.
ელისაბედმა წყალი მიაწოდა. ჟურნალისტმა ჭიქა ტუჩებთან მიიტანა, მაგრამ ვერ
დალია.
ძაღლების წკმუტუნი ისევ გაძლიერდა. ერთისა თითქმის ტირილში გადაიზარდა.
– ბატონო ამბროსი, – ელისაბედმა ჭიქა გამოართვა ჟურნალისტს, – ცოდოები არიან,
შიათ, დღე-ნახევარია კუჭში არაფერი ჩასვლიათ.
მკითხველთა ლიგა
 – უფრო კარგად შეიწოვს კუჭი, ახლავე დავიწყებთ!
– აქ, ამ კორიდორის თავში სპეციალური ლაბორატორია გავხსენით საგანგებოდ
ძაღლებისათვის. აბა, მივაწვეთ!
პალმა პირველ გალიას დაეძგერა. თითო გალიაში ხუთი ძაღლი იღრინებოდა...
– ერთი წუთით! – დაიძახა ჟურნალისტმა და აპარატი გაამზადა.
პროფესორმა და ასისტენტმა ჰალსტუხები შეისწორეს მექანიკურად, „მათე!“–
თავით მიიწვია ამბროსიმ ისიც, მერე ორივემ თავზე გადაისვა ხელი, თუმცა თმა
მხოლოდ ამბროსის ჰქონდა და პალმამ მეტის ბუნებრიობისათვის გისოსებს ჩასჭიდა
მარჯვენა ხელი.
ჟურნალისტი მოიხარა, აპარატიანი თავ-კისერი წაიგრძელა, მიუახლოვდა. განზე
გაიწია, ადამიანები აშკარად კადრს გარეთ დატოვა და ძაღლებს სურათი გადაუღო.
გალიები ლაბორატორიაში შეაგორეს.
ჟურნალისტმა თვალი მოავლო ვრცელ ლაბორატორიას და გაშეშდა.
ოთხკუთხა პლასტმასის ყუთებში ხორცის ნაჭრები ღვიოდა წითლად და უცხო,
მოტკბო-მომწარო სუნს აფრქვევდა. ძაღლებმა ხორცის სუნი იკრეს და წინა თათებით
გისოსებს მოაწყდნენ. წითელი ნაჭრები გისოსებს შორის მიფრინავდნენ და
ეშვებდაკრეჭილ ხახებში ქრებოდნენ. ყუთები დაცარიელდა. ისმოდა ძაღლების
დაძაბული ქშენა და თანაბარი, რიტმული თქლაფა-თქლუფი.
ხელოვნურ დღისსინათლიანი, რძისფერი მილები წყნარად, გაბმულად
ზუზუნებდნენ კედლებზე.
– შეკითხვები გაქვთ? – მკაცრად მიუბრუნდა ამბროსი ჟურნალისტს – და
თვითონვე წამოიწყო, – ერთი-ორი თვის შემდეგ აქვე ავუღებთ სისხლს, სისხლი წავა
ზემოთ, ბატონ მათეს ლაბორატორიაში, იქ შეერევა „ირიბირიუს 1“ და ის,
რასაკვირველია, აჩვენებს სიმსივნეს. ხუთი-ექვსი თვის თავზე გავკვეთავთ და
აღმოჩნდება, რომ „ირიბირიუსიც“ სწორია და არც ჩემ, ჩვენს „აბროზიას“ უღალატნია,
გავიგეთ, არა?
ჟურნალისტმა ნიკაპი მოიქავა, ამბროსიმ კი, ალბათ გადაედო,
გრძელბეწვამოჩრილი ხავერდის ხალი მოიფხანა ყვრიმალზე.
– თუ შეიძლება, მითხარით, საიდან იღებთ ამ ძაღლებს? – ბოლოს და ბოლოს,
ამეტყველდა ჟურნალისტი.
– თქვენ აქ ძაღლები გაინტერესებთ თუ მეცნიერები? – იფეთქა მეცნიერმა.
„გაწყდა მოთმინების ძაფი“.
– ყველანი, – ისევ ისე მოულოდნელად, მშვიდი შეუპოვრობა გამოამჟღავნა
ნაზკისერა ჟურნალისტმა და ყავისფერი პიჯაკის ბორტზე ხელი დაისვა, –
განათლებით ფილოსოფოსი ვარ. სამსახური ვერ ვიშოვე.
– მერე ჩვენ რა შუაში ვართ?!
– თქვენ რა შუაში ხართ? არ ვიცი სწორედ, ვინ გაყენებთ შუაში? – წაიმღერასავით.
– ძაღლებს თბილისის სანეპიდსადგური გვაწვდის! – ხაზგასმით წარმოთქვა, –
თაგვებს კიროვაბადიდან გვიგზავნიან! მაიმუნებს ვალიუტაზე ვყიდულობთ! ახლა
ვეღარ ვყიდულობთ, გაძვირდა. გავიგეთ? ეს ჩვენი ძაღლებია, თბილისელი ქუჩის
ძაღლები, ისევე ზედმეტი, როგორც ქალაქის ნაგავი და ნაყარ-ნუყარი, გასაგებია?
– ცოცხალი ნაგავი არ არსებობს, – ფიქრში წავიდა ჟურნალისტი.
– არსებობს! ქალაქის კატები, ვირთხები და ძაღლები ნაგავია! მე მეცნიერი ვარ და
ვიცი ჰიგიენისა და დისციპლინის ფასი. ნაგავი კი, სწორედ ცოცხალია საშიში! ასე
რომ, დაიმშვიდეთ გული. ადამიანისათვის კეთდება ეს ყველაფერი. ადამიანისათვის!

მკითხველთა ლიგა
 – ერთი მითხარით, - მშვიდად წამოიწყო ჟურნალისტმა, თითქოს ამბროსის
სიტყვები არც გაეგონა, – თქვენ ხომ ცხოველებზე ატარებთ ცდას, ადამიანი როგორ
უნდა მოარჩინოთ?
– აბა რა არის, გენაცვალეთ? ხომ არ გავიწყდებათ, რომ მაღალგანვითარებული
მაიმუნია? კიბო კიდევ კიბოა, ერთნაირად ჩნდება, ხორციც ხორცია და კუნთიც
კუნთი. სულერთი არ არის სად გაჩნდება? რა თქმა უნდა, ჩვენ ვითვალისწინებთ
ადამიანის რთულ ცენტრალურ ნერვულ სისტემას, იკვლევს კიდეც დიდებულად
ჩვენი მეშვიდე სართული, მაგრამ დამეთანხმეთ, რომ, – ტუჩის კუთხე ყბის ძირში
ჩაიტანა,– ცხოველი ცხოველია.
– ესეც ვერ გამიგია. თქვენ ხელოვნურად აჩენთ კიბოს. ადამიანს ბუნებრივად
უჩნდება, გამოვრიცხოთ კანცეროგენული ნივთიერებებით დაბინძურებული
სამრეწველო საწარმოები, ეგრეთ წოდებული პროფესიული კიბო, განა განსხვავება არ
არის?
„ეს ყველაფრის აზრზე ჩანს“.
– დიდი არაფერი.
– მდაა, – ამოისუნთქ-ჩაილაპარაკა ჟურნალისტმა და ფიქრში წავიდა.
ასე სჯეროდა თვითონაც, თითქოს სჯეროდა, რომ ადამიანისთვის ხდებოდა ეს
ყველაფერი. ასე იყო საჭირო, სწორი და აუცილებელი. ასე სჯეროდა, როცა
რადიაქტიული სხივების უხილავი ჭავლი თანდათან გაფურჩქნიდა, გაახარებდა
ხოლმე ავ ყვავილს ცხოველის სისხლსა და ხორცში: გაშლიდა, გაფოთლიდა,
გაამრავლებდა, ანდა როცა მტრული ნივთიერებით გახეხილი კანი სასიკვდილოდ
წითელ-ვარდისფრად აყვავდებოდა. „ვქმნეთ კაცი ხატისაებრ ჩვენისა და
მსგავსებისებრ და მთავრობდეს თევზთა ზღვისასა და მფრინველთა ცისათა და
პირუტყვთა და მხეცთა ყოვლისა ქვეყანისა, ყოველთა ქუეწარმავალთა...
აღორძინდით და გამრავლდით და აღავსეთ ქვეყანა და ეუფლენით მას და
მთავრობდით თევზთა ზღვისათა და მფრინველთა ცისათა და ყოველთა
პირუტყვთა...“ აბა, რა არის! რისთვის მიჰლალა ახლად გაჩენილი თევზ-ნადირი
ახლად გაჩენილს, გაოგნებულსა და პირდაღებულს. იდგა მარტოდმარტო
ახალთახალ დედამიწაზე, ჯერ აზრზე არ იყო მოსული, თვალები აქეთ-იქით
გაურბოდა. იქ მთვარე ეკიდა სულმთლად ახალი, ახალი ყველივით, იქ მზე, ნედლი,
ბალახი კიდევ მთლად ლორთქო: ჰა, ჰა, ერთი-ორჯერ ექნებოდა შესუნთქული მწვანე
ფილტვებით ახალთახალი ჰაერი. მიჰლალა და ეუბნება: მთავრობდი თევზთა,
ფრინველთა და პირუტყვთაო. სად, სად წერია, როდის ჩასძახა იმ ახალ ყურში:
გაუფრთხილდი, არაფერი ატკინო, ნუ მოკლავ, ნუ დაკლავ, სისხლით ხელებს ნუ
შეიღებავო. არაა. ჭამე, სვი. თუ გინდა სულ გადასჭამე მთელი ნადირ-ფრინველი:
„მთავრობდი“, „მთავრობდი“. ოღონდ, შენი ჭირიმე, ა ემ ვაშლის ხეს თითი არ
დააკაროო. აიჩემა ეს ვაშლის ხე! სხვა არაფერი. საიდან გაჩნდა, მერე: „ვერვინ
იცხოვრებს, თუ არ დაიდო ცოდო მცენარისა, ცხოველისა და ბავშვისა.“ „დალოცეთ
ცხოველები და ბავშვები“, საიდან გაჩნდა? .. ფიტოთერაპიის განყოფილების უმცროსი
მეცნიერ-მუშაკი, საშუალოკუზიანი, გრძელწვერა, თვალებდამრეცი ბიჭი თავისუფალ
დროს საკუთარ საგალობლებს მღერის გიტარაზე. კუზი უფრო ებურცება: „მე გული
ვატკინე ხესა და ცხოველს და ბაავშვს... მე ტანი ვატკინეე ხესა და ცხოველს და
ბაავშვს, ნე, ნეე, აა-აა, ეე-ეე, ნეეე – სიღრმიდან მძიმედ ამორხეული, ოდნავ
ბზარშეპარული ხმა ხავსივით ეფინებოდა გიტარის უზომოდ მგრძნობიარე,
უაღრესად უცნაურ აკორდებს, მერე დაბლდებოდა, ოდნავ წვრილდებოდა და
გრძელდებოდა: ღრუბლებისაკენ, და ზედ ისხმებოდა ჩამარცვლული აკორდის
მკითხველთა ლიგა
ზუზუნა ბგერები: როგორც მერცხლები ელექტრომავთულზე: „და მათ შემომხედეეს:
უცხო და ნაღვლიანი თვალებით და ჩემგან წავიდნენ, ნე-ნეე, იი-ი, ეე, ისე, რომ არ
უთქვამთ არც ერთი სიტყვაა, მდუმარედ წავიდნენ... ნე-ნეე, უუ-ი, აა – ზანგურ
სპირიჩუელსთა ცალკეულ ფრაზებს საკუთარ ტექსტებში რთავდა: „მე გული
ვატკინეე: ხესა და ცხოველს და ბავშვს... და მათ შემომხედეეს; უცხო და ნაღვლიანი
თვალებით და ჩემგან წავიდნეენ, ნე-ნეე, უუ-ი, ოოო...“ – ულტრა-თანამედროვე
ჯაზურ ინტონაციას ძველთაძველ საგალობელთა მელოდია გაემსჭვალა, მტკივნეულ,
მთრთოლვარე რიტმში ჩაეტალღა და ერთიანი, ძველი და ახალი, დასავლეთ-
აღმოსავლეთის სევდა, მოთქმა და ბინდი მოიღვრებოდა ძვლოვანი, ცვილისფერი
თითებიდან და წვერით დაფარული პირის ორმოდან. სასულიერო აკადემია ჰქონდა
დამთავრებული ფარმაკოლოგიური ტექნიკუმის გარდა. სამკურნალო მცენარეთა
ღრმა ცოდნის გამო მიიღო ინსტიტუტის ახოვანმა დირექტორმა, მას შემდეგ, რაც
ეკლესიიდან დაითხოვეს, წმინდა კედლებში გიტარაზე ხშირ-ხშირად აჟღერებულ
საკუთარ საგალობელთა მიზეზით: „დალოცეთ ბაავშვი, ცხოველი, ხეე, ნე-ნე-აა“. მერე
კი მართლმადიდებელი საყდრიდან ფორმის გამო გამოდევნილი, ინსტიტუტიდანაც
გაუშვეს ამჯერად შინაარსით დაეჭვებულებმა: „ნეტაც რამდენი საუკუნე დამჭირდა,
რათა აგრე სრულმეყოო, წამემახა ხაო და ხორკლი ჩემი სულისაა, რომ აი, აახლა, ჩემს
ქუჩაზე მცხოვრებ ბეღურეებს, თუ გინდა გული გადავიფატრო და დაჩოქილმა
შევქვითიინო: ნუ გეშინია, ჩიტო, მოოდი, მე ხომ მიყვარხარ, ყელზე გაკოცებ,
გაგათბობ და გაფრინდიი მერეე. ვერ დავააჯერებ, ვერ დავააჯერებ, შიშით მბზინავი
თვალით მიმლურსმნავს და გაფრინდებაა, გინდა შიოდეს, გინდა სციოდეს... უუ-იი-
ი, მე დავაფრთხეე მთელი სამყაროო და დავრჩი მარტოო, აა-ეე, მე მაქვს ხრიკები
ოცნების ნაცვლად, ოცნების ნაცვლად... მე ვერ აავფრინდი, ვერც წინ წაავედი, რადგან
არ არის წინსვლა არც ჯაფა, არც მოგებული ბრძოლა არ არის, შემოქმედებაც არ არის
წინსვლაა... მე ვეღარ შევძლებ დავემსგავსო მცენარეს ისე,რომ შემაფრინდეს პატარა
ჩიტი, დამაჯდეს მხარზე, როგორც ტოტზე და იჟღურტულოოს, რეენ, ნე-ნე-უუ-აა,
ააია, უუ-რეენ...“
ფიტოთერაპიული განყოფილების მწვანე კედელზე ქრისტესისხლას უზარმაზარი,
ფერადი ფოტო გაეკრათ: ნაზად ამოხრილი, მიმორწეული, მოქნილი ყლორტები სადა,
სალუქი ოთხფოთლოვანი ყვავილებით მთავრდებოდა და იქვე, გადიდებული,
გადატეხილი მწვანე ღეროდან მცენარის ბლანტი, ნარინჯისფერ-ალისფერი რძე
წვეთავდა. ქვეშ ეწერა: ქრისტესისხლა. Chelidonium majus.Чистотель большой. და
ზაზა ფანასკერტელ-ციციშვილის სურათი იყო კიდევ გაკრული და გელათის ფოტო.
„და ზაზასთან რომ ლომის ტვინიდან დაწყებული მერცხლის ნერწყვით, სისხლით და
სკინტლით დამთავრებული ყველაფერი წამალია, მაგაზე რაღას იტყვი?“ ხელისგული
გიტარის სიმებს დააფარა და ჟღერა ჩაახშო. ქვემოდან ამოხედა მომწვანო თვალებით:
„რასაც შენ ამბობ; წამალია“, „ესე იგი? – ვერ მიხვდა. „ადამიანის წამლობისთვის
კლავს ცხოველს, ანგრევს მერცხლის ბუდეს, ზუსტად იცის, რომ შველის. წმინდა
ცოდვაა“. რა ელასტიკურია აზრი, ენა, ყველაფერს იტყვი: „წმინდა ცოდვაა“.
მსხვერპლი. „და ჩვენც ხომ წამლობისთვის ვკლავთ?“ „ამბროსიი?“ – მხრები აიჩეჩა
კუზიანმა მღვდელ-გიტარისტმა, თითები სიმებზე ჩაჰფანტა, გაახმიანა: „თქვენ
წამალი არ იცით. აწამებთ ცხოველებს. ბრმად, მრუდე, ირიბი გზით მიდიხართ
ირიბით, გაიგეთ!“ . ჰოდა, კარი გაუღეს ფართოდ, და ოთხივე მხარეს დაულოცეს
პირდაპირი გზა: „მე გული ვატკინეე ხესა და ცხოველს და ბავშვს... ნე-ნეე, ააა-ოოო“,
და წავიდა ახალგაზრდა, წვერ-კუზიანი, წავიდა ისე, რომ არ უთქვამს არც ერთი
სიტყვა.
მკითხველთა ლიგა
 და მაშ რად, რად ეგონა ვივარიუმის სარდაფებში ჩაკეტილს, როცა კურდღელს
კვეთდნენ ან ზღვის გოჭს ასხივებდნენ უხილავ ნაკადს, რომ ერთხელაც კარზე
დააბრახუნებდა ვიღაც, მამხილებელი! თავს წაადგებოდა და პასუხს მოსთხოვდა და
რა ხანი იყო, გულში უაზროდ, იდიოტურად იმეორებდა, ხვეწდა, ასწორებდა თავის
მართლების ტექსტს. როცა იქნებოდა, კარზე დააბრახუნებდნენ, როგორც მაშინ,
პატარაობისას, ბიჭებმა მეზობლის სარდაფში კატა რომ ჩაათრიეს და კუდი მოაჭრეს
და გუჯას თვალიც უნდოდა ამოეთხარა: აინტერესებდა კატის თვალები მერეც თუ
გაიბრწყინებდნენ სიბნელეში. ზიზღნარევი, მოძალადე, თითქმის სხეულებრივი
სიამოვნებით გაითანგა! წინაღუდგომელი, მტანჯველი ტკბობით უცახცახებდა
ბავშვური ხელები და თან დანაშაულის გულისამრევი, მჩხვლეტავი განცდა უწვავდა
გულ-მუცელს. განცდა, სამუდამოობით რომ ემუქრებოდა იმ სარდაფიდან და
როდესაც კარზე კაკუნი გაისმა და „გააღეთ კარიო“ ზარივით დარეკა კატის პატრონის
სასტიკმა და შეწუხებულმა ხმამ, და კატა კი წიოდა თუ რაღაც სასწაულ ხმას
გამოსცემდა, – შიშისგან მოდუნდა და სხეულით გაიფიქრა, რომ ეს ყველაფერი მაინც
გარდაუვალი იყო და რაკი ასე იყო, წინააღმდეგობას რა აზრი ჰქონდა, თითქოს
უიმისოდ ხდებოდა მისი დანაშაული და შვებასავითაც კი რაღაც დაეუფლა ან
დუნედ, მორჩილად ჩაეშვა განწირულების ცარიელ ჭაობში...

ნაცრის სუნი დამდგარიყო, ოდნავი ბუქი... კიდევ გაატარა ჩხირი ნაცარში და

ბუხარში შეაგდო. წამოდგა. შემინულ, კარ-ღია კარადასთან დაბრუნდა... ვიწრო,
გამჭვირვალე სირჩიდან ერთი პატარა ბუმბული ამოიღო, დაწინწკლული, მოთეთრო
ბუმბული, მსუბუქი, უწონო.. სული შეუბერა... მერე ზემოთ ასწია, ისევ შეუბერა
სული და ხელი გაუშვა... აფარფატდა ჰაერში და ნელა დაეშვა... გიორგის ეშინოდა
ბუმბულის, პატარაობაში, შიშით კვდებოდა... მაშინაც როგორ შეეშინდა, თავი
მიარტყა და.. ლილისფერი საბანი ახურავს გიოს, დაგვირისტებული, და უზარმაზარ
ბალიშზეა მიყუდებული... დედა იქვე უზის, პატარა სკამზე, და ორი წყვილი დიდ-
პატარა ხელის მტევანი საბნის თავზე დაფუსფუსებს, ჰაერში: გიორგის ხელის ზურგს
ოდნავ ეხება დედის ორი თითი: ცერი და სალოკი, მსუბუქად უჭერს და ზემოთ სწევს,
დედის ხელს გიორგის ხელი ეწევა და ბოლოს დაპირქვავებული მუჭით მთავრდება
ოთხსართულიანი ცოცხალი კოშკი, საბნის თავზე რომ ადი-ჩადის.
– ყვაო, ყვაო, ყვანჩალაო, აქ რამ მოგაჩანჩალაო, ყვანჩალს დედა მოკვდომია,
დამჯდარა და უტირია, ამდგარა და უცინია, აფრენილა, დაფრენილა და აქეთ
გამოფრენილა... ფრრ! – თითები იშლებიან, მიფრინავენ.
– კიდევ, რა, კიდე რა, დე, – გიორგი, სიცხიანი.
– ახლა ესაა, მოიცა, ნუ იხდი... ახლა სიცხე გავიზომოთ და ხელები დავასვენოთ.
კარგი?
– ვერ ვისვენებ, დე... ჩემი ფეხები მირბიან... მიხტიან..
– მოიცა, ფეხები მოხარე, მუხლებში, არა, საბნიდან არ გამოყო, საბანქვეშ... აი, ასეე,
ახლა აღარ გაიქცევიან... მათე, მოდი რა, შენც გვეთამაშე.. მოდი, მოგვიჯექი,
ჩაუწვები? კარგი, ჩაუწექი, კედლისკენ ჩაწექი, ასე.. მოხარეთ ფეხები, საბნიდან არ
გამოყო რა, გიო, გენაცვალე, დავიწყეთ...
თავისი მუხლიდან დაიწყო და გაჰყვა, ბიჭებისაკენ:
– იწილო, ბიწილო, შროშანო, გვრიტილო, ალხო, მალხო, ჩიტმა გნახოს, შენი ფესვი,
ფესვმან დუკი, აჯექ, დაჯექ, ნეფევ, ჩაჯექ, პატარძალო, ფეხზე ადექ! გავიდა! გაშალე!
გიორგის მარცხენა ფეხი გასწორდა და საბნის სახურავი ჩაიზნიქა...

მკითხველთა ლიგა
 – იწილო, ბიწილო, შროშანო, გვრიტილო, – რიგ-რიგობით გავიდნენ მუხლები... –
მოიცა, ახლა მანახე თერმომეტრი... ხედავ, სიცხემ დაიწია, ჩუუ, ნუ ყვირიხართ, ენდი
არ გააღვიძოთ...
– დე, ვინ გასწავლა ეს თამაშები? ვინ? შენ რო პატარა იყავი, სიცხე გქონდა ხოლმე?
– უუ... მე ისეთი მაღალი სიცხე ვიცოდი... სადღაც უზარმაზარ თონეში
ჩავვარდებოდი ხოლმე და ვტრიალებდი... მამა მეჯდა და მეთამაშებოდა ხოლმე,
მამამ მასწავლა... იმდენი თამაში იცოდაა... მერე მამიდა მთვარისაც მეთამაშებოდა
ხოლმე...
– დედა არა?
– არა... დედაჩემს თამაში არ უყვარდა, ბეზრდებოდა...
– მამიდა მთვარისას მე ხომ პაპიდა უნდა დავუძახო?
– ჰო, პაპიდა.
– რას გეთამაშებოდა?
– გამოცანები იცოდა, ბევრი და უცნაური, ენისგასატეხები და შელოცვები...
– თქვი, რა, თქვი რა შელოცვა...
– არ შეიძლება, ასე არ შეიძლება...
– რატო არ შეიძლება? რა არის შელოცვა?
– აი როგორ გითხრა: თუ ბავშვი შეშინებული იყო, მამიდა მთვარისა შეულოცავდა
ხოლმე და არჩენდა... თუ გველი გამოჩნდებოდა სადმე, მამიდა შეულოცავდა და ის
გველი მიდიოდა, იკარგებოდა, არაფერს გერჩოდა... ოღონდ შელოცვილი გველის
მოკვლა არ შეიძლებოდა... ვინმეს რომ მოეკლა, მამიდა მთვარისა... ცუდად, ძალიან
ცუდად გახდებოდა და შეიძლება ის სიტყვები სულ დავიწყებოდა...
– თქვი რა, დე, თქვი რა მილოცვა,
– მილოცვა არა – შელოცვა. მილოცვა სხვაა, ლოცვა სულ სხვა. ვერ ვიტყვი, არ
შეიძლება.
– მე ხო ვარ ცუდად... ხო ავადა ვარ... არ გინდა, მოვრჩე?
– ნუ იქნევ ხელებს... შენ ისე ხარ ავად, ჩვეულებრივად, შენ თვითონ მორჩები... შენ
თვითონ უნდა მორჩე... აი, მისმინე, ენის გასატეხს გეტყვი: საყდარშია თეთრი
მტრედი, ფრთათეთრი და ფრთაფარფატა...
– საყდარშია თეთრი მტრედი, ფრთათეთრი და ფრთაფარფატა, – მიაყარა თვითონ,
უფროსმა. ლოგინიდან გადმოხტა.
– ის თეთრი მტრედი მარტო იყო იმ საყდარში? მარტო დაფარფატებდა? – შუბლი
ეჭმუხნება გიოს.
– ხო, მარტო.
– რატო, რატო... ცოდო არ იყო? – ტირისავით.
– მაგაზე არ არის, ბიჭო, – თვითონ, უფროსი, – შეცოდებაზე არ არის, ენის
გასატეხია, კიდე თქვი, რა დედა.
– თეთრი თრითინა თეთრ თოვლზე თრთოდა...
– თეთრი თრითინა თეთრ თოვლზე თრთოდა... თეთრი თრითინა თეთრ თოვლზე
თრთოდა...
– რა კარგად ამბობს, მათე, – პირი ღია დარჩა გიოს, – მე ენა მაქვს მოტეხილი, ვერ
ვამბობ... რატო იყო თრითინა თოვლზე, რა არის თთ... რთო.. და?
– კანკალებდა...
– სციოდა, – ჩუმდება, გიო და მერე: – ნუ ამბობ შეცოდებაზე რა, ისე თქვი, შენ სუ
შეცოდებაზე ამბობ...
– კარგი, მისმინე. ნახე, რა მხიარული გითხრა:
მკითხველთა ლიგა
 შენი ბახჩა, ონჭო, ქინძ-ხახვი,
ჩემი ბახჩა, ონჭო, ქინძ-ხახვი,
ხან აქეთ გადმობახჩა-ონჭო-ქინძ-ხახვდებოდა,
ხან იქით გადაბახჩა-ონჭო-ქინძ-ხახვდებოდა.

– ვაი, ვაი, ბიჭო, რა სასაცილოა, – აკაკანდა, გიო, – როგორ დე, როგორ იყო?
გადმობახჩა-ონჭო-ქინძდებოდა, ვაი, რა სასაცილო თქვა დედამ...
დედა სკამზე ირწევა... გიორგის სიცილს უყურებს და იცინის. სამივენი იცინიან.
ვეღარ ჩერდებიან: ტყუპები იღვიძებენ, მუხლებზე დგებიან თავიანთ საწოლში,
ბოკვერებივით, და პირდაღებულები მისჩერებიან... ნანის ნერწყვი ჩამოსდის ტუჩის
კუთხიდან... და ამ დროს ლურჯი მუთაქიდან ამოწვერილ ბუმბულს მოჰკრა თვალი,
გიორგის ბალიშქვეშ, და ამოაძრო... ნეკის სიგრძე, ნაზად მოხრილი, ჰაეროვანი, შავი
ბუმბული... და გიორგისკენ შეუბერა სული... და სიცილი გაქრა სახეზე და საშინელმა
ძრწოლამ დაისადგურა... და „დედაა!“ გაისმა განწირული ყვირილი და ყრუ ხმა
გამოსცა უმცროსი ძმის კეფამ: უკან გადაქანებული, თავით მიეხეთქა კედელს და
ლურჯი საბანი აიფარა შეშლილ სახეზე. და დედის სახეზე ავად გაიყინნენ მწვანე
ტბები წარბთა თაღებქვეშ და ეს მყინვარ-სიმწვანე შეეღვარა, უხმოდ, გამყინავად. სხვა
არაფერი.
რა ხშირად ხდებოდა გიო ავად. მაშინაც ავად იყო, დედა რომ ტიროდა... სახეზე
ალმური ასდის, გიოს, და ტირის, თუმცა ტირილის თავიც არა აქვს, სუსტი ხმით
ღნავის, ჭირვეულობს:
– სულ მაგათ აძინებ .. მე, მეც დამაძინე , მეც მიმღერე ნანა, სულ მაგათ უმღერი, –
დედას კაბის კალთაში ჩაფრენია, ეწევა.
– ჩუუ, არა გრცხვენია, გიო. იცი, შენ რამდენს გიმღეროდი, სულ მე გაძინებდი!
– შოფიკო? შოფიკო არ მაძინებდა?
– სოფიკოც, ზოგჯერ.
– ეგენი დააძინოს შოფიკომ, შენ არ დააძინოო...
– სოფიკოც ავად არის, წევს... ესენი ხომ ძალიან პატარები არიან. ჯერ ერთი წელიც
არ შესრულებიათ, არ გეცოდებიან?
– არაა, – ტირის, – არ მეცოდებაა, – თვალები ეხუჭება...
– ჩუ, კარგი, კარგი, მაშინ მოიწი, აი, ასე, გოგოებსაც შენ მოგიწვენ და ერთად
დაგაძინებთ სამივეს... აი, ასე, ოღონდ შუაში მუთაქას ჩაგიდებთ... მუთაქაზე კიდევ
ნივრის კბილები ჩავამწკრივოთ... რომ არაფერი გადაედოთ, კარგი? ოღონდ ხელი არა
ჰკრა ამ საცოდავ, პატარა გოგოებს, იცი? შენი იმედი აქვთ! როცა ეშინიათ, ასე
ფიქრობენ, რა გვაქვს საშიში? ჩვენ ხომ უფროსი ძმა გვყავს, დიდი და ღონიერი, ის
დაგვიცავს. ჩვენს თავს არავის დააჩაგვრინებს, ჩვენი გიოო, აი ასე ფიქრობენ, გესმის?
– მაგათ ფიქრი იციან? – ღნავის, – მართლა მასე ფიქრობენ ჩემზე?
– როგორ არა, შენი იმედი რომ არა ჰქონდეთ, ჰეე, დღე და ღამე იტირებდნენ, ამათ
რა გააჩერებდათ! შენ გაახსენდები თუ არა, მაშინვე მშვიდდებიან...
– მამას იმედი არა აქვთ?
– მამასიც. მაგრამ სად მამა და სად ძმა!
– არც მათეს იმედი ააქვთ? – ღნავისავით.
– მათესიც. მაგრამ სად უფროსი ძმა და სად შუათანა! შენ ყველაფერს გეტყვიან და
მათესი, ვაითუ მოეხათროთ... აბა, დახუჭე თვალები, ასე, ჩუუ... ჩუუუ... იავნანა-
ვარდო ნანა?
მკითხველთა ლიგა
 – არა ანგელოზისა... – თვალები ებლიტება. - გოგოებს არ უმღერო, მივეხმარები,
მაგრამ დღეს არ უმღერო...

ეს აკვანი ბჟოლისაო, ნანავ, ბატონოო,

შიგა მწოლი ბროლისაო, ნანავ, გეთაყვაო...
ეს აკვანი ხარატული, ნანავ, ნანინაო,
შიგა მწოლი ჩახატული, ნანავ, გეთაყვაო,
ეს აკვანი ლებანოზი, ნანავ, გეთაყვაა,
შიგა მწოლი ანგელოზი, ნანავ, ბატონოო.

– დეე, – ძილის გამორღვევას ცდილობს გზააბნეული, მილულული ხმა, – ბჟოლა რა

არის?
– თუთაა, – დედის ხმა ეგებება, აქედან: ცხადიდან... მაგრამ ბზარშეპარული და...
ფხიზლდება: ბავშვი.
– ტირი? ჰა, ტირი?
დედა თავს აქნევს, ეთანხმება:
– ჰო, ზოგ სიტყვებზე მეტირება: – „ლებანოზი“, „ხარატული“, „ჩახატული“
მეტირება. „ეს აკვანი ლებანოზი...“ თითქოს ერთმანეთს ვემშვიდობებით და
ვეღარასდროს ვეღარ შევხვდებით... – ამბობს, თავისთვის.
– ვინები?
– ის სიტყვები და ჩვენ...
– სიტყვებმა სიარული იციან? სად მიდიან? – მთლად გამოფხიზლდა...
ბუმბული სირჩაში ჩააბრუნა, ისევ შეუბერა... დიდობაში რატომ აღარსადა ჩანს?
ბუმბული. ისიც ბავშვობისაა. პატარა საგანი, პატარა, ციცქნა საგნების ქვეყანა: ალბათ
პატარა ტანისებს მიწასთან და საგნებთან რომ ახლოს აქვთ სახე, იმიტომ ასე კარგად
ხედავენ ახლოდან. დიდი ურთიერთობა აქვთ გაბმული ნამცეცებთან, საკუთარი
კანის წერტილებთან, საკუთარ თითებთან, ფრჩხილებთან, თვალებთან ახლოსა აქვთ,
აკვირდებიან: საკუთარ ჭიპს, ძარღვებს, ფრჩხილების თეთრ ჭორფლსა და თეთრ
ნახევარმთვარეებს, ყველაფერს, რაც ძირსაა, ქვემოთ. დაძაბულნი იჩიჩქნიან ჭიპის
მკვრივ ნაოჭებს, შიგ ჩარჩენილ ჭუჭყის ხაზს უკირკიტებენ, მონუსხულნი, თან სულ
ახსოვთ, გაჟღენთილნი არიან მითიური ცოდნით: ჭიპიდან თუ ჰაერი შეგივიდა,
მოკვდები, და ეშინიათ, და მაინც იჩიჩქნიან ჭიპს. ადვილად პოულობენ დაკარგულ
ნივთებს, ჭიამაიათა უეჭველი დახმარებითა და თანადგომით, ანდა ისე: ისედაც
დაბლებს, კისრებიც მოკლე აქვთ და სახე – ახლოს მიწასთანაც, საკუთარ ტანთანაც,
ყველაფერს ამჩნევენ: მისხლის მისხლებს, ციცქნა ნამცეცებს. დრო აქვთ.
აუჩქარებლად ურთიერთობენ ირგვლივეთთან, ხომ სულ ცმუკავენ და დაექანებიან,
მაგრამ თან რა დიდხანს, დიდხანს უყურებენ კენჭებს და ღილებს, საიდანღაც
ამოწვერილ ძაფებს, საბნის, კედლისა თუ გობელენის წერტილ-ლაქებს, ნადირთა
კუდებს, ბრჭყალებს და თვალებს. პატარა საგნებს დასჩერებიან პატარები,
ათვალიერებენ, ახალმოსულნი. სცალიათ. დიდხანს და ხშირად უფიქრდებიან
ტანსაცმლის მრავალ უცნაურობას, როგორც ადამიანზე, ისე ფიქრობენ სახელოებისა
და შარვლის ტოტების საქციელზე. მაისურის სახელოს მაგრად იჭერენ თითებით და
იცმევენ კაბას ან ჯემპრს. თუ მშვიდობიანად გაყვეს მომუშტული ხელი სახელოდან,
არ გაეშვათ და მაისურის მკლავი მაშინვე არ აეჩაჩდაუგორგლდათ ჯემპრის ქვეშ,
უხარიათ: გამარჯვება. მოხერხებულად დაძლეული წინააღმდეგობა. ქებას ითხოვენ.

მკითხველთა ლიგა
მერე იზრდებიან. დედამიწას და იატაკს შორდება სახე, საკუთარ მუცელ-მკერდსაც
შორდება გაზრდილი კისრით ზეატანილი.. და ის, ის, ღმერთო, რა იყო, ლოგინში
პირველად რომ იხილა წამწამზე დაკიდულ ცრემლში არეკლილი თავისი წამწამები,
როგორც ლერწამი ტბაში! დიდხანს არ დაახამხამა, რომ არ გამქრალიყო ენით
აღუწერელი სანახაობა, არ ჩამომწყდარიყო ლერწმიანი ტბა, არ ჩამოღვენთილიყო
ლოყის ბექობზე... და რამდენს თამაშობენ საკუთარი თითებით. ქოხს აშენებენ,
მაგალითად, ან ერთმანეთში ირიბად ჩაწნიან ათივეს, ან ოთხს გადაგრეხენ
ერთმანეთზე: უცნაური სერი იქმნება, ან ერთმანეთს გადააჭდობენ ორივე მტევანს.
ხუთ თითს ხუთშუა ჩაატარებენ და გადაბმულ ხელისგულებს ამოაბრუნებენ: რაღაც
ხრამი იქმნება, რბილი, დაღარული, ვარდისფერმიწა, რომელსაც შუაზე ჰყოფს
უცნაურად კლაკნილი წყალი ან წვრილი გველი. თუ ძალიან დააკვირდები,
შეგეშინდება. ხოლო გარედან ხელის ზურგები დამრეც სახურავს წააგვანან, აქეთ-
იქით აშვერილი თითები კი.. რაღაცას, რაღაცას... უცნაურ ხარიხასა თუ გრძელი
ნავის გვერდებიდან აშვერილ ნიჩბებს...
საკუთარ ხელებზე დაიხედა, თითები გაშალა: „თქვენა ხართ? სად იყავით ამდენი
ხანი? რა ხანია, არ შევხვედრივართ, როგორ ცხოვრობდით? რა ნახეთ, რა
გამოსცადეთ? სხვისი თითები, თმა, კანი, ტუჩები, სხვისი ხორცი. მიწა, წყალი,
სისხლი, სითხე და სისველე ათასნაირი: თბილი, გრილი, ლორწოვანი, ხის ქერქი,
მარილი, შხამი, რძე, გველის სიგლუვე, მკვდრის სხეული, ქსოვილი, რკინა, შუშა,
ფოთოლი, ფურცელი, ბოლი... ნახეთ ყველაფერი. შენ ყოველთვის დანარჩენებზე
უშნო იყავი: თავმიბრეცილო, ორსახელა: სალოკ-საჩვენებელო, ლოკვამ გაგბრიცა თუ
ჩვენებამ? შენც ორსახელა ხარ, მაგრამ საქმისგან განსმდგომი, დაზოგილი
და ნებიერი, უსახელოს და არა-ს გეძახიან, არათითო, ოდნავ, ნატიფად მრუდევ.
თქვენ რომ ახლა გრძნობა დაკარგოთ, მაგას მირჩევნია დავბრმავდე, ანდა
დავყრუვდე. წადით, გაცურდით, წასავსავდით, თქვენს ბილიკებზე, ეშმაკმა უწყის,
წინ რა გზა გიცდით და ვინ იცის, როდისღა გამახსენდებით. წადით, ნახვამდის.
უთქვენოდ მკვდარი და მშრალი იქნებოდა მთელი სამყარო“.
მაიას მამა გაახსენდა. ხმელ-ხმელი, ფერმკრთალი, მაღალი კაცი. თითების
ბალიშებს ოდნავ აკარებს ნივთებს, თითქოს სიმებს ეხებაო. როგორ დაიძაბა,
როდესაც პირველად გაიგო მისი ხმა: უსინათლო, თაფლისფერი თვალები მის ხმას
გაუშტერა... და სახეზე რაღაც ჩრდილმა გადაუარა, თითქოს ჭაღის ქვემოთ დიდმა
ჩიტმა გადაიფრინა. მერე სამაჯური აიღო დაბალი მაგიდიდან და ძირს დაუვარდა,
იატაკზე გაგორდა სარდიონის დაბურულთვლებიანი ვერცხლის სამაჯური... ნეტავ
სად არის ახლა? ისევ თბება მაიას მაჯაზე? თუ მიაგდეს სადღაც, უჯრაში, როგორც
შეცდომისა და სიმწრის გამახსენებელი? როგორ იყო თოვლში ჩაძირული,
ფერადთვლებამობურცულ ვერცხლს წრიულად ჩაეჭრა თოვლი, ბავშვები რომ
აცხობენ პასქებს, ქვიშაში.
. . . . . . . . . . . . . .
– რა კარგად დადიხარ თხილამურებზე! ძალიან კარგად დადიხარ! მართლა
გეუბნები!
გვერდიგვერდ მისრიალებენ – ხმამაღლა სუნთქავენ. მზეა.
– ბიძაშვილმა მასწავლა, სპორტის ოსტატია... ბავშვობიდანაქ ამოვყავდი... –
მისრიალებს...
– წამოხვალ, ჩემთან? ერთად დავეშვათ მთის წვერიდან...
– წავიდეთ!
. . . . . . . . . . . . . .
მკითხველთა ლიგა
 – რამდენი ხანია აღარ მინახიხარ... უკანასკნელად სოფელში გნახე, სასაფლაოზე.
– ეკლესიასთან!
– ჰო, რა ქენით მაშინ?
– რაც მოვასწარით. ამინდებმა რაც დაგვაცალა... გაზაფხულზე ისევ
გავაგრძელებთ... ჰაერში მიირწევიან მთის წვერისაკენ, თვალდახუჭულები
ლაპარაკობენ, რადგან მზე აბრმავებთ, თოვლიანი გორის წვერზე აბდღვრიალებული.
თითქოს პირდაპირ მრგვალ, ვარვარა, მბზინავ სასახლეში მიფრინავენ, მზეში შედიან
წყვილი ბაგირით... და უცებ შეჰყვირა...
– რა მოგივიდა! – ძლივს ახელს თვალებს, სათვალე არც ერთს არა აქვს.
– სამაჯური! ჩემი სამაჯური! ჩამივარდა...
– დაიმახსოვრე, ეს ადგილი დაიმახსოვრე, გესმის?.. სამი დიდი ხის გასწვრივ, აქეთ
ჩამოვეშვათ, ზუსტად საბაგიროს ქვეშ და ვიპოვით! არ დაღონდე!
– არ დავღონდე? – სახეში შეხედა, უღიმილოდ, მზეც შეეშვათ, – რა კარგად
მითხარი: „არ დაღონდე“. – და ხმა აღარ, ამოუღია.
...ხეებქვეშ დგანან.
– აქედან არასოდეს დავშვებულვარ, რა კარგია ალბათ.. რა სიჩუმეა.
– ჰო, ოღონდ, ფრთხილად. გესმის? თავიდან ნელა... ჯერ შენ წადი... მე მოგყვები...
საბაგიროს ქვეშ იარე... ვიპოვით. აბა წადი. ფრთხილად.
მსუბუქად შესწორდა თხილამურებზე, დაეშვა, ხელების ლამაზი, ძლიერი
მოძრაობით, მისრიალებს, შორდება...
– ნუ ჩქარობ, – დაუძახა და თვითონ აჩქარდა.
მოიხედა მაიამ და სიჩქარეს მოუმატა. უფრო... თან გვერდზე უყურებს რაღაცას...
წინ იხედება, თვითონ.
„აქ უცბად უნდა მოუხვიოს. ხეები გახშირდა. სად იყურება!“
– მაიაა! – დაიღრიალა და თვალები დახუჭა.
გაისმა ჭახანი, სუსტი შეკივლება.
თვალები გაახილა და: თავი თოვლში აქვს გადაგდებული, თმა თოვლზე აფენია,
ცალი თხილამური გახლეჩილია და მეორეში გადახლართული, მარჯვენა მტევანი
გულაღმა ასვენია თოვლში, უღონოდ, და მარცხენა წვივი რა უცნაურად, რა
გულისგამყინავად გდია და სისხლია თოვლზე და თოვლი ნელა ისრუტავს სისხლს...
იჟღინთება.
ხელში ჰყავს აყვანილი, გონდაკარგული, ასე ვერ ჩაიყვანს, საბაგიროს ყრუ
ზუზუნიც აღარ გაისმის... ვერც დიდხანს ივლის. შუბლიდან უკვე თვალებში
მიჟონავს ოფლი: ვეღარშეძლების, სასოწარკვეთის. სიჩუმე, ოდნავი რაღაც ტკაცუნით
შემკრთალი. სიჩუმე: მტრული, სიკვდილივით, უდაბური, თოვლისმიერი. ეჩვენება,
რომ ხეები ამოძრავდნენ, მიდი-მოდიან. სიჩუმე, ქოშინი: საკუთარი, და საკუთარივე
ღრიალი, უცებ;
– ეეიი! მიშველეეთ!
სიჩუმე. ლამის დაუსკდეს ყურის აპკები, ისე იძაბება, რაიმეს გასაგონად. სიჩუმე და
მერე: სასწაული! ვიღაც შეეხმიანა. შორიდან: – ადამიანი, და ორიოდ წამში გამოჩნდა:
ძაღლი! მოძუნძულებს. თოვლს მოარღვევს, გამალებული, ტოტებქვეშ ძვრება და ამ
დროს მუცლით ეკვრება თოვლს და მოთხილამურეც მოჰყვა, სწრაფად მოდის,
ელასტიკურად სწორდება ზოგჯერ, მოყვარულს არ ჰგავს. ძაღლი ყეფს შიგადაშიგ,
მაგრამ კი არ უყეფს, ეხმიანება. კაცი შედგა. ძაღლს რაღაც უთხრა. ძაღლი გარბის.
ადამიანი მოუახლოვდა.
მკითხველთა ლიგა
 ცოტა ხნის შემდეგ ორნი გამოჩნდნენ, ძაღლს მოჰყვებიან, საკაცე მოაქვთ.
საბაგირომდე ერთად მიიტანეს. მერე მუხლებზე გადაიწვინეს: ორმა, გვერდიგვერდ
კალათებში, ჩაიხუტეს: მისი თავი, ტანი, ფეხები... დაეშვნენ ქვემოთ. მზე ისევ აჭერს
ზურგში, ნარინჯისფერ ჩქერში მიფრინავენ, მიირწევიან: მისი ცალი ხელი ქვემოთ
ჩაკიდულა, ჰაერში ირხევა, სისხლი უბრჭყვინავს ფალანგებთან, თვითონ თვალები
აჭრელებ-დაბინდებია, შიშისაგან, ხელს უსვამს სახეზე, თვალდახუჭულს,
ტკივილისაგან გულშეღონებულს, ეძახის: „მაია“! დახურული ქუთუთოები არც
ირხევიან. „შოკშია, მაგრამ გული კარგად ცემს, ნუ გეშინია“, – დაძაბული ჩურჩულებს
მაშველ-მეგზური, და საოცრება! თვალით მაინც მოძებნა ის ადგილი, სამაჯური
სადაც ჩავარდა. ბაკურიანის საავადმყოფო. პირველი დახმარება აღმოუჩინეს. გონს
მოვიდა. გასაყუჩებელი გაუკეთეს. დააძინეს. მერე პირდაპირ დაეშვნენ ბორჯომში.
მეგზურიც გაჰყვა, წინ ჩაჯდა მანქანაში. საავადმყოფო.. რენდგენოგრამა. ძვლის
ძლიერი მოტეხილობა. მარჯვენა წვივი. სისხლი, თაბაშირი. თეთრი დოლბანდი.
უზარმაზარი, უძრავი ფეხი. საავადმყოფოს სიბინძურე, შარდის, წამლის და საჭმლის
სულისშემხუთველი სუნი. კვნესა, ხველება, ფურთხება, გინება. კორიდორებში
როგორც ყველგან: საწოლები, ავადმყოფები. მიდგომ-მოდგომა: ბორჯომში
დასასვენებლად ჩამოსული ნაცნობი პროფესორი, ბორჯომში მცხოვრები ნათესავი ამ
პროფესორისა, იმ ნათესავის გავლენიანი მეგობარი რაიკომში, და ცალკე ოთახში
გადაიყვანეს; მაია, ერთ დღეში სრულად შეცვლილი: ტანჯვა-წამებით ჩაღრმავებულ-
ჩაშავებული უპეები და შიგ ჩაცვივნული: წყალდაბინდული, მუქი თვალები, ძლივს
რომ ახელს. მისთვისაც „ლეჟანკა“ გაშალეს, სადაც გაუხდელად წვება ღამით. სულ
გვერდით უზის, სასთუმალთან: ცხვირსახოცით ოფლს წმენდს შუბლიდან... და ის
უღონო, გავარვარებულ ხელს ხელზე უჭერს, კვნესით, და ასე უძლებს, აუტანელ,
საშინელ ტკივილს. ცრემლები თავისით, ერთიმეორის მიყოლებით, წყნარად
მიჟონავენ საფეთქლებისკენ... ცუდად არის, და კიდევ უფრო: ეშინია. „უკვალოდ
შეხორცდება, საშიში არაფერია, წოლა უნდაო“, – მიუხვდა შიშის მიზეზს. სიტყვა
„უკვალოს“ მკაფიოდ და ხაზგასმით წარმოთქვამს, ამშვიდებს, თავისით. მაგრამ ისე
უსაზღვროდ უნდა, რომ ეგრე იყოს, ისე უსაზღვროდ, რომ ბრძანებასავით თუ
შელოცვის ჯადო სიტყვებად გაისმის მოკლე, ამომწურავი: „უკვალოდ შეხორცდება“,
თუმცა არავის მიუცია მსგავსი იმედი. მერე, ერთი კვირის შემდეგ: „შენ წადი,
თბილისში, დედა ჩამოვიდეს, შეატყობინე“. „რა მინდა თბილისში“. „საავადმყოფოში
გატარებინებ შვებულებას“. „ჩუმად იყავი. შენთვის ბევრი ლაპარაკი არ შეიძლება“, –
ტუჩებზე ხელს აფარებს და ის კოცნის: ხელისგულზე, ეს მეორე კოცნაა, პირველად
ეკლესიასთან გადაკოცნეს ერთმანეთი. ცრემლები უხვად ჩასდინდა საფეთქლებს,
გაჟონა თმის ძირებში და ბალიშზეც დაიღვენთა. „რას შვრები, – ეუბნება შეცვლილი,
დაბალი ხმით, – ხელისგულზე კოცნამ რომ შეძულება იცის, არ გაგიგია? - ლოყაზე
ადებს ხელს. „მე შემძულდები?“ – იღიმის, ძლივს შორდებიან ტუჩები ერთმანეთს.
ოდნავ აჩენენ კბილების მინანქარს, „ჰო“. „არა, არასოდეს, – გალეული ხელის მტევანი
ჩაუდო პეშვში, – აა-რაა- სოო-დეეს“, – ჩურჩულებს.
მეორე დღესვე თბილისში დეპეშა აფრინა დედასთან, ფულს სთხოვდა. მაშინვე
მიიღო იმაზე მეტი, რასაც ელოდა. ერთ ექთანს დაავალა: ბაზარი, სადილი, ხილი,
რძე. სიამოვნებით დათანხმდა ისიც. არც ისე ძვირად.
თავისი ხელით აჭმევს საჭმელს, ზოგჯერ მომვლელ ქალს უშვებს ოთახში, თვითონ
გადის... „თქვენა, რანი ხართ ერთმანეთისა? – ეკითხება ერთხელ მსუქანი, ჭაღარა
მომვლელი. „ცოლ-ქმარი“ – პასუხობს მშვიდად. „ჰოო, ეგრეც ვიფიქრე, განა“. მაიას
ეღიმება თეთრ ბალიშზე, მუქი თმის ვარაყში.
მკითხველთა ლიგა
 მერე: ყოველდღე სამი საათით გარეთ უშვებს, „თუ არ გახვალ, არაფერს აღარ
შევჭამ“. მეორე დღესვე აბრუნდა ბაკურიანში, მაიას ამხანაგებს მიაკითხა ბინაში,
გააგებინა. ჩია ფერმკრთალმა გოგომ ტირილი დაიწყო, მეორემ – მაღალმა და
ტანძლიერმა – გუშინ მთელი ბაკურიანი გადავაბრუნე, მაგრამ მერე მითხრეს, რომ
ერთად იყავით, და დავმშვიდდიო. მერე მარხილი გააჩერა და სასტუმროსკენ გასწია.
გაკვალულ თოვლზე მისრიალებდა ჭრიალ-ჭრიალით. ტანსაცმელი ჩაალაგა და ამ
დროს შემოსულ მერაბს რომ ეს ამბავი შეატყობინა, იმას ჯერ ეწყინა, ფერიც კი
დაჰკარგა, რადგან კაცთმოყვარეობით გამოირჩეოდა, მერე კი გაუხარდა: მაშინვე
გადაიყვანა თავის ნომერში აქ გაცნობილი, საიდანღაც ჩამოსული მთის
მოთხილამურე, ერთი ბრგე და პირბადრი ქალიშვილი, და მეორე დღეს ორივენი
ერთად მიადგნენ მათ პალატას ბაკურიანის ბაზარში მამასისხლად შეძენილი
მაწვნითა და ქილა ჟოლოს მურაბით ხელდამშვენებულნი. მაიას ამხანაგებმაც: ოთხმა
ბიჭმა და ორმა გოგომ, ორჯერ, სამჯერ ინახულეს, მერე შინმიმავლებმაც გამოუარეს
გიტარიან-მაგნიტოფონიან-ტრანზისტორიანად. უმღერეს, მოასმენინეს მუსიკა და
ქვეყნის ამბები: აქეთურ-იქეთური, და თბილისში წაიღეს დაბარებული: „მაიას გრიპი
შეხვდა. ექიმმა – ჩამოსულმა, ცნობილმა, კარგმა – ურჩია: ახლა თბილისის ჰაერი
უკუჩვენებაა და ერთი-ორი კვირა აქ უნდა გამოშუშდეთ. ისეთი გრიპია, ფილტვებზე
იცის გართულებაო. ერთ ამხანაგთან და იმის დედასთან დარჩა, არიან კოხტად,
კარგად, გუგულებივით“. დიდხანს ხვეწდნენ სათქმელს მაიას მშობლებისათვის,
ერთმანეთს არ აცლიდნენ, ამდიდრებდნენ დეტალებით და ძალიან მოსწონდათ
სიტყვა „უკუჩვენება“. ზოგჯერ გოგოების შემმოწმებელ მზერას იჭერდა. ეტყობოდათ,
გამალებით ფიქრობდნენ რაღაცაზე, რასაც გასვლისთანავე განიხილავდნენ ცხარე
ჩურჩულით. „აბა თქვენ იცით“, მრავალმნიშვნელოვნად თქვა მაღალმა და
ტანძლიერმა ქალიშვილმა დამშვიდობებისას, ჩია და ქერა კი ისევ ატირდა. ლოყაზე
აკოცეს სათითაოდ და წავიდნენ, ძლივს გაეტივნენ თავიანთი ბარგი-ბარხანით, და
დარჩნენ მარტო.
და იქ, იმ პალატაში, სადაც მრავალი ზაფხულის ბუზებისგან დაკვერცხილ,
ოკრობოკროდ გაფშეკილ ზონარზე ასევე დაკვერცხილი, თითქოს ხაშხაშის
თესლმოყრილი ნათურა ბჟუტავდა და ფლოსტების ტყლაპუნით შემოდიოდა ხოლმე
შუახნის ჭაღარა სანიტარი ქალი, რომლის დიდი, უფორმო მკერდი ღრმად ჩაჭერილი,
უჩინარი ქამრით გამოჰყოფოდა დალაქული ხალათიდან ამობურთულ მუცელს, აი,
იქ, იმ ოთახში, რომლის ფანჯრებსაც სადილაოდ ქარგავდა ყინვა და მერე კი გარეთ
დათოვლილი ხეები მოჩანდა – ნელა გაშლილიყო გატანჯული სიხარულის ნაზი,
ცრემლსავსე მცენარე და კვლავაც იტოტებოდა: ტკივილისა და სასოწარკვეთის მუქი
ხაოდან წყნარად იზიდებოდნენ გამოუთქმელი სიხარულისა და ბედნიერების
გულისმომწურავი ყვავილები.
საწოლის რკინის ბოლოზე უზარმაზარი, თაბაშირ-დოლბანდში ჩამარხული წვივი
ეკიდა, ხოლო ბალიშზე გაცრეცილი, ტანჯვით დაწმენდილი და განატიფებული სახე
ესვენა თმის შავ ვარაყში და მას შესცქეროდა; ის სჭირდებოდა და აქ იყო ისიც:
მეგობარი. სკამიდან გადაიხარა, თავი თავზე მიაკრო: „მისწი თავი, მეც დამადებინე“ –
და თმაზე აკოცა.
მერე თბილისი. აქ ადვილია. ყველგან ნაცნობი, მეგობარი. საავადმყოფოში
დააწვინა და მერე დაურეკა მაიას მშობლებს. თავთან უზის და ვერცხლის სამაჯურს
ნელა უკეთებს გალეულ მაჯაზე. იმას თვალები უფართოვდება:
– იპოვე? როდის?
– მეორე დღესვე. ხო ავედი ბაკურიანში.
მკითხველთა ლიგა
 – რატომ იქ არ მომეცი?
– რა ვიცი, ცუდად იყავი... რა გატირებს? – ეკითხება, ძალიან ჩუმად.
– შენ... შენ რომ აქა ხარ... ჩემთან, – ის, უფრო ჩუმად.
– რომ წავიდე, აღარ იტირებ?
– უფრო.
– აბა, რა ვქნა, – ისე ამბობს. ხელს უსვამს საფეთქელზე.
– იყავი... – ისიც: ისე. – ასე მგონია, შენამდე უსახურავო სახლში ვცხოვრობდი და
წვიმა ჩამომდიოდა, – ხელის ზურგზე უსვამს თითებს, უსაზღვროდ დარდიანი
სინაზით.
– ესე იგი, მე კრამიტი ვარ?
– კი, – თავს უქნევს, – თუნუქიც! ყავარიც და ყველაფერიც! – მუშტს უბაგუნებს
ხელის ზურგზე.
კარი იღება და უცნაურად თავაწეული, მაღალ-მაღალი კაცი შემოდის. ფანჯრისკენ
იყურება: სინათლისაკენ. მერე შუა ოთახში ჩერდება და ხმამაღლა ამბობს:
– მაია.
– მამა.
კაცი ხმაზე ტრიალდება და შეუცდომლად მიდის საწოლთან. პატარა ბიჭიც
შემოჰყვა, ათიოდე წლის, უახლოვდებათ, უხერხულად ცმუკავს, წითლდება და
ვერაფერს ეუბნება დას. მერე ფანჯარასთან მიდის და გამოსავალს ერთი-ორი
ადრეულა ბუზის დაფეთებაში პოულობს.
კარი ისევ იღება: შემოდის ენერგიული, გამხდარი ქალი და ზღურბლიდანვე:
– მაია! შვილო! არა გრცხვენია! რატომ არ შეგვატყობინე, რატომ?
გავიდა დღეები. ბევრი დღე: შესვენებაზე სულ საავადმყოფოშია და სამსახურის
შემდეგაც ჯერ იქ მიდის. მერე როგორც იქნა, დაემშვიდობნენ იქაურობას, ახლა მაიას
სახლში გრძელდება მოქმედება.
პირველად რომ მივიდა, ერთხანს იდგა: ხის, მუქყავისფერი კარის წინ და ზარის
დარეკვას ვერ ახერხებდა. სახელურს დასჩერებოდა, კარს უყურებდა, გული უცემდა.
აი, გაიღება კარი და უნდა შევიდეს სხვათა ცხოვრებით გაჟღენთილ კედლებში, იმ
ჭერქვეშ, სადაც მაია დაიბადა და გაიზარდა, სხვათა მწუხარებით, სიტყვებითა და
სიხარულის წამებით აღვსილი ოთახები უცდიდნენ; თავიანთი სატკივრითა და
საიდუმლოებით და ეს ყველაფერი მასაც უნდა შეეწოვა, გაჟღენთილიყო, რადგან
მაია ცხოვრობდა ამ მაღალ კარს მიღმა. და შესჩერებოდა კარს უცნაური სევდით
აღვსილი და... რაღაც შფოთმა გამსჭვალა შეუმჩნევლად, რაღაც უსიამოვნო-უსახელომ
ააფორიაქა, რაღაც დასძლია თავის თავში, რაღაც ზღურბლს ძალით გადააბიჯა და
გულამოვარდნილმა ზარი დარეკა.
დედამისმა გაუღო კარი. ნერვიული, გადაღლილი სახე გაუნათდა, შიგნით
შეუძღვა.
სავარძელში ზის, მაია, სავარძლის თათზე შავი ყავარჯენი მიუყუდებია და
ირგვლივ რომ ოთხი ხნიერი კაცი უზის, ოთხივეს მუხლზე ან სავარძელზე
ყავარჯნებია მისვენებული. ერთი მამაა.
– მათე მოვიდაა! – ყვირის მაიას ძმა და ოთახიდან მიჰქრის, გულში ჩაბღუჯული
კნუტით თუ ლეკვით.
უცნობ კაცებს მუქი სათვალეები უკეთიათ, მამას – არა. მისკენ აბრუნებენ თავს,
სალამზე პასუხობენ.
– მოდი, დაჯექი, – სახეში შეჰყურებს მაია, თვალებით კოცნის.

მკითხველთა ლიგა
 ერთი მელოტი და მსუქანი – ხელს უსვამს მაიას ყავარჯენს, ხელებით სწავლობს.
მეორე, პიჟამაში გამოწყობილი, ეკითხება, მუხლიც შეხვეული აქვს თუ მხოლოდ
წვივი. მესამის ხელი ნელა პოულობს მაიას კეფას და ეფერება, ფრთხილად,
მსუბუქად.
– ადვილად იპოვე ჩვენი სახლი? – ეკითხება მაია.
– ადვილად ვიპოვე.
მის პასუხზე სიჩუმე ჩამოწვა. ისინი –- სმენით აღმქმელნი ქვეყნიერებისა,
შეერთებულნი სიცოცხლეს ყურის ნიჟარის თბილი, მთრთოლვარე ლაბირინთით, –
დაიძაბნენ, ხმა შეიწოვეს, მის მოუსმენელ ვიბრაციას გაეტრუნნენ, გაატარეს საკუთარ
კანსა და სისხლძარღვებში, აწონ-დაწონეს, გაფაციცებულ-გაფაქიზებული გუმანით
შეაფასეს ხმის პატრონი და ერთ-ერთმა მათგანმა, უკვე ორმოცი წელი ხმათა
თალხისფერი ქვეყნის ბინადარმა, მაიას მამამ, თავი მისკენ მოატრიალა და მკაფიოდ
თქვა:
- უსინათლოთა სახლი მხოლოდ ერთია მთელ ამ უბანში – და ხელი ვერცხლის
სამაჯურისაკენ წაიღო, პატარა მაგიდაზე რომ კრიალებდა, აიღო და გაუვარდა.
ცოტა ხნის შემდეგ წამოდგნენ და ყავარჯნების მსუბუქი კაკუნით დატოვეს ოთახი:
მაიას მამამ და მეზობლებმა.
– როგორა ხარ? – მოუთმენლად ეკითხება, – როგორა ხარ? ჰა, როგორ?
– შენ როგორა ხარ, მითხარი, როგორა ხარ, გტკივა ფეხი, ხომ არა გტკივა? აი, ეს
დედაჩემმა გამოგიგზავნა...
ნელა შლის, მაია, ბატისტის ცხვირსახოცს...
– რა საოცარია... ასე სასწაულად ქარგავს?
– ჩვენთან რომ მოხვალ, ნახავ.
– ცხვირსახოცმა რომ შეძულება იცის?
– ვინ შეგძულდება, მე თუ დედაჩემი? როგორ უნდა მოხდეს წესით?
– შენ რა გირჩევნია?
– ეე, ძნელია, მაგრამ თუ გარდაუვალია, მაინც სჯობს, მე არ შეგძულდე.
– ეგოისტი, – იცინის. უცბად ჩუმდება და ნაღველი ეფინება ფერმკრთალ სახეზე.
– რა ნაქარგია, შეხედე. დედაშენის შემდეგ როგორ უნდა მოგეწონოს სხვა ქალი?
– ოო, დედაჩემსაც აქვს თავისი მძიმე თვისებები, რაც ძალიან მინდა, მე რომ ქალი
მიყვარს, იმას არ ჰქონდეს...
– მართლა? ვერ წარმომიდგენია, – ამბობს, უბრალოდ. ისევ ეცვლება ხმა, – შენ რომ
არ ყოფილიყავი, ვერ გავუძლებდი იმ საშინელებას, ვერ გავუძლებდი, – გააჟრჟოლა,
ცრემლმა გამოჟონა.
უხმოდ მოწმინდა ცრემლი, შეხვეულ მუხლზე დაუსვა ხელი.
– ჩუუ. ყველაფერი წავიდა, უკან დარჩა, და... მე რომ არ ვყოფილიყავი... არც
დაგემართებოდა... ჩემი ბრალია...
– გაგიჟდი? რას ამბობ? ჩუუ, – ტუჩები მოკუმა. შეიკრა ტუჩების ზომიერი,
დასრულებული მონახაზი, რომელიც მან ჯერ მხოლოდ თვალებით იცის.

– ჩუუ, – ჩურჩულებენ ღამეში, ხეების ძირას. გავიდა დრო. უკვალოდ შეხორცდა:

ძვალიც და ხორციც. გარეთ არიან ისევ, ერთად, მესამედ შეხვდნენ უკვე ერთმანეთს:
არაშემთხვევით.
– არ დააგვიანო.
– არა. არა. ნერვიულობ ხოლმე?

მკითხველთა ლიგა
 – ხო იცი, მოდი, – გულში იკრავს, – გაიგე? არ დაიგვიანო, – სამაჯურზე კიდებს
ხელს.
– არა. არ დავიგვიანებ, წავიდეთ ლისის ტბაზე?
– როგორც შენ გინდა. სადაც გინდა, იქ წავიდეთ.
– მეშინია.
– გაჩუმდი. ჩუ.
– მეშინია.
– არა-მეთქი, ნუ გეშინია. ნუ.
– რატომ არ მეკითხები, რისი?
– რისი?
– აღარ გეტყვი. ძალიან გინდა დიდხანს სიცოცხლე?
– ძალიან. შენ?
– მეც, მაგრამ...
– ჩუუ, ხომ იგრძენი? ხომ გრძნობ?
– ვიგრძენი: შენთან უნდა ვიყო. შენც მხოლოდ ჩემთან.
– ვიცი, როცა იგრძენი. მეც მაშინ.
– ვიცი, რომ იცი და მეშინია. როგორც კი მოგშორდები, ასე მგონია...
– ჩუ, ჩუ, – ხელს ტუჩებზე აფარებს, – ხვალ. ისევ იქ. არ დააგვიანო. წადი. გიყურებ.
მიდის.
ჩურჩულებდნენ: ახლად გაჩენილი ფოთლების შრიალზე უფრო ხმადაბლა.
გაზაფხული იდგა: ახალშობილი, ღიამწვანე, ნედლი ფოთლებით ათრთოლებული.
ზამთრის ძაბუნი ჰაერის პირველ გამგმირავს – ფოთოლთა მწვანეს – სულ მალე
მოჰყვებოდა ყვავილთა ნაირფერობა. ახლა კი ახალი გაზაფხულის პირველი
ფურცლები გადაშლილიყო, სალათისფერი, ყვავილთა მკვეთრ ფერადოვნებამდე.
ამოიოხრა. კედელთან მივიდა. ლურჯ ხავერდზე დაკრული თეთრი იასამნის
გამხმარი ყუნწულა. „როგორ ახმობს ასე ლამაზად! რომელ გაზაფხულზე გაახმო?
რაღა მაინცდამაინც ეს ტოტი? აჩუქეს? ვისი გულისათვის გადაარჩინა გაქრობას?
ნუთუ ესეც...

– შეხედეთ, როგორია? – დედა აბაზანიდან გამოდის. წელზემოთ არ ჩანს: მაღალ,

ჩინურ ლარნაკში გადაპენტილი თეთრი იასამნის თაიგული ფარავს... ლარნაკს წყლის
წვეთები ჩამოსდის, იასამანიც წყლის წვეთებშია.
– მოიცა, მოგეხმარები! – თვითონ.
– ბარემ დავდგამ, – მაგიდაზე შემოდგა, შუაგულისაკენ გააცურა, ტილოთი
ამშრალებს ლარნაკს, მერე მაგიდას... – ჯერ აქ იყოს, ვიდრე ვისადილებთ, მერე
სასტუმრო ოთახში გავიტანთ...
– დე, შენ თეთრი უფრო გიყვარს, არა? – დანა-ჩანგალს არიგებს ენდი.
– ჰო, თეთრი უფრო, შენა?
– მე? რა ვიცი, ორივე. დასხედით! რაღას უცდით? - თეთრი ხელსაწმენდები მაღალ
ჭიქაში ააწოწოლა, ენდიმ.
– მე მარტო ვინეგრეტს შევჭამ! – გიორგი პირსაწმენდიანად დადის აქეთ-იქით. –
ძალიან მეჩქარება – ფათაფუთით იმშრალებს სახეს.
– მაწვნის შეჭამანდი? როგორ, უარს იტყვი?
– მაწვნის შეჭამანდიი? რას ამბობ? მკვდარიც რომ ვიყო! გესმით, მკვდარიც –
გამაცოცხლებს! კუბოში რომ ვიწვე, ერთი მათლაფით თავთან დამიდგით! ოდნავ რომ

მკითხველთა ლიგა
ასდის ოხშივარი, კამისა და ქინძის ფოთლები რომ დაცურავენ... ოჰ, დედი! ერთ
კოვზს პირში თუ ჩამასხამთ, ხომ მთლად დამავალებთ!
– ფუუ, რეებს ამბობს! – ენდიმ ქვაბი ქურიდან მაგიდაზე გადმოდგა...
– სად მიდიხარ? – დედა ჯდება, გიორგის უყურებს.
– ალიკასთან, – ჩქარ-ჩქარა ილუკმება, – ორი დღეა ვარჯიშზე არ მოსულა,
დედამისი ხო ავადაა, უნდა გავიგო, რაშია საქმე!
– ისევ სვამს? – თვითონ.
– რა ვიცი.
– როგორ არ იცი, ყოველდღე არ ხვდებით ვარჯიშზე?
– ვარჯიშზე მთვრალი არ მოდის და ისე რა ვიცი...
– დედამისი საავადმყოფოშია თუ სახლში?
– სახლშია უკვე.
– ვინ უვლის?
– ალიკა.
– მთელი დღე ალიკა უვლის?
– ეგრე გამოდის, თუ შინ არის, თუ არ სვამს...
– აჰა! გათქმევინე? აკი, არ ვიცი, სვამს თუ არაო? შენცა ხარ, რა! მე რას მიმალავ!
– რას გიმალავ.
– რას ეჩხუბება იმ საცოდავ ქალს?
– რა ვიცი... საცოდავია, მაგრამ შენ რომ იმასთან ცხოვრობდე, შეიძლება ვერც შენ
შეიკავო თავი... ძალიან გამაღიზიანებელი ლაპარაკი იცის... თორემ ალიკაზე მეტად
არც შენ გეცოდება და არც მე... ერთხელ მე და ალიკა საჭმელს ვჭამდით და იმის
ლაპარაკზე ისე მოვიშალე, კუპატის მაგივრად საკუთარ ცერში ჩავირჭვე ჩანგალი...
– მოკბიჩე კიდეც? – ჩაბჟირდა ენდი.
– კარგი ერთი! რა უნდა გაგაღიზიანოს იმ საცოდავმა ქალმა?
– ვა! შენც ამბობ, რა! შენ რა, ძლიერი და დიდებული გაღიზიანებს მარტო?
სიმართლე თუ გინდა, ალიკას მაგისგანა აქვს ნერვები დაწყვეტილი: რო თან ეცოდება
და თან აცოფებს თავისი ლაპარაკით... მაგან რო სმა დაიწყო, დედამისის
დამსახურებაც არის, რო იცოდე. თუმცა დედამისს ეს რო უთხრა, გულქვაობაში
ჩაგეთვლება და მეტი არაფერი... „მაგაზე ნერვიულობამ გამიჩინა კიბოო“, – სულ ეგრე
ამბობს, ალიკა კიდე ამაზე გიჟდება: თავისი კიბო დანასავით უჭირავს ხელში, ჩემს
დასაკლავადო...
– გიჟდება არა ის! რამ უნდა აცოცხლოს დედამისი მაგისი შემხედვარე, თან რა
დედა! წელზე ფეხს იდგამდა, რომ ეგ ერჩინა, ზედ აღარ შეეხედება, ისეა მოტეხილი...
ალიკას ბიბი გეგონება.
– შენ იმ კაცისა არ გაგიგია, – წყალი დაისხა, გიორგიმ, – ერთმა ორმოდან რომ
ამოიყვანა და იმდენი უძახა, ხო კარგი ვქენი, რომ დაგეხმარეო, რომ წავიდა და ისევ
ორმოში ჩაჯდა!
– მოიცა, ერთი! – პური მოიწოდა, – ქალს ერთი დღე თავისთვის არ უცხოვრია.
– დედამისს წელზე ფეხი რომ არ დაედგა და თავისი ცხოვრებაც ჰქონოდა, მაშინ არ
უნდა ყოფილიყო მადლიერი? მაშინ უარესი დედა იქნებოდა? – დედამ ხელისგული
შეუშვირა იასამნის ყვავილიდან ჩამოსაწყვეტად გამზადებულ წვეთს.
ენდი ჭამას წყვეტს და დედას მისჩერებია. მერე მას.
გიორგი ფათაფუთით იწმენდს ხელებს და ასადგომად ემზადება.
– ყოველ შემთხვევაში, – წამოიწყო სიჩუმის შემდეგ, – ყველა ერთნაირად არ
იხარჯება შვილებისათვის.
მკითხველთა ლიგა
 – ეგებ ქალს არ სჭირდება წელზე ფეხის დადგმა, დავუშვათ, შეძლებულია...
შეუძლია შინამოსამსახურე ჰყავდეს, რა ქნას ასეთმა დედამ? – თითქოს თავისთვის
ჩაილაპარაკა, პეშვი ასწია, ყვავილს მიუახლოვა.
– თავისი შვილების ცხოვრებით უნდა იცხოვროს.
– ყველას თავისი ცხოვრება უნდა ჰქონდეს, თავისი სამყარო, სწორი და კარგი ეს
იქნებოდა. მხოლოდ ასე შეიძლება, სხვისი ცხოვრების გაგება. და დადგება დრო,
როცა გაგება გახდება მთავარი და არა პრაქტიკული ზრუნვა და დახმარება... იცი, რა?
ადამიანი ხომ იშვიათად მოქმედებს უანგაროდ, ხშირად ზრუნვასა და სიყვარულში
ისეთი ძალადობაა გახვეული, ვერც წარმოიდგენ... და ეს ძალადობა ყველაფერზე
საშინელია. ვინც გარჩენს და გემსახურება, თავისუფლებას გართმევს ხშირად, სურს,
რომ წაგართვას, შეუგნებლად ებრძვის შენს პიროვნებას, ... და იცი, ერთხელაც,
მწარედ, მწარედ გაგიკვირდება, რომ ის ვინც გზრდიდა, გაჭმევდა, გბანდა, გივლიდა,
გაცმევდა, ვერასდროს ხვდება, რა დარდი გჭამს, რა სატკივარი, ან ფანჯარასთან რომ
იდექი, რატომ ტიროდი, და საერთოდ... – თავი მიაბრუნა, შეხედა, – მითხარი,
სწორია, ადამიანს თავისი ოჯახის, თავისი შვილების მეტი სხვა საქმე რომ არაფერი
აქვს? სხვა რომ არაფერი ადარდებს და ეკითხება ამ ქვეყანაზე? სხვას რომ არაფერს არ
წარმოადგენს? ავადმყოფობაა, მე თუ მკითხავ.
– სხვას რას უნდა წარმოადგენდეს ქალი! რა საჭიროა! დედა რომ არის, არაა
საკმარისი?
– არა. ხომ არ გავიწყდება, რომ იყო დრო, როცა შვილზე დიდი ღირებულებაც
არსებობდა.
– რა, მაგალითად.
– რა, – სევდიანად ჩაეცინა, – ეგებ გაგახსენდეს, თუ მართლა არ გახსოვს, – გაჩუმდა.
თვალები გაუშტერდა.
წყლის წვეთი ჩამოწყდა ყვავილიდან და პეშვში ჩაეცა, მეორე მოემზადა
ჩამოსავარდნად.
– წავედი! – ხმაურით დგება გიორგი, – შენ, მათე! არ დაგავიწყდეს, მერაბი
გელოდება ამ საღამოს!
– ყოველ შემთხვევაში, – ჩაიცინა: განგებ მწარედ, – პატარაობისას ხშირად
მინდოდა, რომ შენ დაგეძინებინე.
– პატარაობისას მე გაძინებდი, და შენ – ყველაზე დიდხანს. მე არ ვიცი, შენ რას
ეძახი პატარაობას. მარტოობას ვერავინ ასცდება და ჯობს კაცი მომზადებული
შეხვდეს, – წყნარად ამბობს.
– შენ შენთვისა ხარ! – ამაზე უკეთ ვერ ვიტყვი: შენთვის ხარ, ჩვენ – ჩვენთვის!
მეორე წვეთიც ჩამოწყდა და პეშვის ნაოჭებში გაიღვარა – აბა, როგორ უნდა ვიყოთ.
გამაგებინე. ისე ავითქვიფოთ ერთმანეთში, რომ ჩვენთვის ყოფნა ვეღარ შევიძლოთ?
მე არც მინდა, რომ ამაგის გულისთვის გიყვარდეთ... რომ, ვალდებულნი იყოთ,
გიყვარდეთ, და ხელისგულზე მომწვარი ერბო-კვერცხი გახსენოთ წარამარა. მე...
მეჯავრება ის ერბო-კვერცხი.
– შენ... შენ არ იტანჯები ჩვენ გამო, არ წვალობ... შენ შენთვისა ხარ, საკუთარი თავის
გარშემო, – აღარ უნდა უკან დახევა.
ჩაიცინა უცნაურად. მერე ჩუმად და მშვიდად თქვა:
– მე თქვენ თავისუფლები გაგზარდეთ.
მესამე წვეთიც ჩამოწყდა. დაუმატა პეშვის სისველეს.
– შენ... გვთრგუნავდი.

მკითხველთა ლიგა
 – არა. ეგ შენი ბუნებაა. მე თავისუფლები გაგზარდეთ, შენ გულგრილობა დაარქვი.
ახლა, თუ გინდათ - გიყვარდეთ, თუ გინდათ არა. ეგ თქვენი საქმეა. მე არაფერს
ვითხოვ!
– კარგი და... მითხარი, სად წავიღოთ ეგ თავისუფლება! სად მოვიხმაროთ, ააქ?!
კარი ისე მიენარცხა, სახლი შეირყა: გიორგი გავიდა, მოშხამული.
დედა კრთება. დგება. ხელსაწმენდს მაგიდაზე დებს.
„არ დაუგდია. დადო. ნერვები არ ღალატობს“.
ონკანს ხსნის, ჭიქას უშვერს, თვალგაშტერებული. წყალი ჭიქიდან გადმოდის.
სვამს. ნახევარს ტოვებს. დგამს და გადის.
ენდი უხმოდ აყოლებს თვალს.
– შენ რაღას ელაპარაკებოდი ალიკას გუშინ საღამოს? – ახლა დას ეცა, მოშლილი,
გაღიზიანებული.
– რას ჩააცივდი ამ ალიკას! – პეშვში მწარედ მომწყვდეული ხელსახოცი პირდაპირ
ნაჭამ თეფშში ისროლა და წამოხტა, ენდი. სამზარეულოს კარში შეჩერდა,
შემოტრიალდა, თითი საფეთქელზე მიიჭირა და მაღლა აიქნია:
– აზრები გაწუხებს არა? აზრები!
„ლეწე ახლა ამ ლაწირაკს!“ – გაიფიქრა მთლად მოშხამულმა, დაჭმუჭნული
ქაღალდის ხელსახოცი იასამნის თაიგულს სთხლიშა და წვეთები გააყრევინა.
„სულ ალიკა ადარდებს სწორედ!“
„მე თქვენ თავისუფლები გაგზარდეთ“. როდის ზრდიდა ნეტავ ასე, ასეთებს?
როდის ხდებოდა თავისუფლებასთან ზიარება? თავის ნებას რომ არასდროს ახვევდა
თავზე, სიტყვით, ხმამაღლა არაფერს რომ არ უკრძალავდა? უფლებებს რომ
განუმტკიცებდა? უეცრად ხსოვნის ბინდ-ბუნდში რაღაც აენთო, აპარპალდა, რაღაც
ციცქნა საგანი: ჭრელი, უწონო ბუმბული ნელა, ნელა ეშვება ზემოდან. ნელა
ჩაფარფატდა თავაწეული დედის თვალებთან, თვალებთან, მალაქიტის ცეცხლით
რომ გიზგიზებენ, რადგან მზე ეღვრებათ მწვანე წყლებში... ბუმბული დაეშვა და
გაშლილი პეშვი შეაგება თვითონ, პატარამ, დედასთან რომ იდგა და აცახცახებული
ასცქეროდა ჭრელ ჩიტს, უცხო, უსახელო ჩიტს, რომელიც ერთხელ ვიღაც ბებერმა,
ნახევრად შეშლილმა მათხოვარმა აჩუქა (რადგანაც მან, მათემ მთელი პური და ერთი
ხელადა ღვინო მიართვა მშიერს, კარსმომდგარს და მამის პალტოც თან გაატანა,
რაზედაც სოფომ რისხვა დაატეხა, დედამ კი შეაქო) და რომელიც ახლა
გადარეულივით მოსწყდა დედის ხელისგულს და სივრცე ასერა: ჭრელად, ცისფერ-
ცეცხლისფრად ნერვიულ-აგზნებული ამოჭყივლებით.
– რად, რად გაუშვი! – შეჰყვირა ანჩხლად და განწირულად, – რისთვის გაუშვი ჩემი
ჩიტი, ჩემი ჩიტი! – და ბუმბულიანი ხელით ჩააფრინდა დედის კალთას, მეორე
ხელით კი – აივნის გისოსს.
და შემაშინებლად ჩამოიღვარა ზემოდან, დედის თვალებიდან მწვანე, გიზგიზა
ნაკადი და ლურჯი, ლურჯი ხმა გაისმა:
– აბა, აქ უნდა ყოფილიყო მთელი სიცოცხლე? – და ხელთ შერჩენილი ცარიელი
გალია შეაჯანჯღარა და აივნის კუთხეში მიაგდო ზიზღით.
– მოკვდება! მამამ ხომ თქვა ფრენას შეჩვეული არ არის, არ გაუშვათ, თორემ
მოკვდებაო!
დუმილი. მზე იღვრება დედის თვალებში და ისევ გაისმა თეთრი, მბრძანებლური
ხმა:
– მოკვდეს! სჯობს თავისუფალი იყოს თუნდ ერთი წამი და მოკვდეს ამისთვის,
ამის გამო. ვიდრე აქ იცოცხლოს ათასი წელი. მოკვდეს.
მკითხველთა ლიგა
 და მაშინ იყო, პირველად მაშინ, ვეფხვივით რომ ისკუპა ამ უცხო, ჯადოსიტყვამ
მის არსებაში და იქ არსებული თუ შესაძლებელი ყველა გისოს-ცხაურის მილეწ-
მოლეწვა მოინდომა. „თავისუფალი“ მაშინ შეეფეთა პირველად ამ სიტყვას და
თვალებში ვერ შეხედა, რადგან: საშინელი იყო. როგორც ჭრელი ჩიტის განწირულ-
ნეტარი ამოყივლება, ჩიტისა, თავისუფლებაში რომ აფრინდა – სიკვდილისაკენ. და
მან გადაწყვიტა, გაეძევებინა ეს ველური, ლამაზი მხეცი. აღარასოდეს
აფორიაქებულიყო მისი თვალების მომაკვდინებელი ცეცხლით, შეიძულა იგი,
რადგანაც მიხვდა; დედის თეთრი ხმით გამოკვეთილი გამყინავი: „მოკვდეს!“ ეს
ულმობელი ზმნა შესაბამის ვითარებაში აუცილებლად მიიღებდა მეორე პირის
დაბოლოებას. და აუკრძალა თავის თავს ამ აკრძალული ნაყოფის ძებნა, კაცთა
არარსებული ნავთსაყუდარის, ამა ქვეყნის არარსებული სიმრთელისა, უარყო ეს
„აღმზრდელი ღვთაებამდე კაცთ ბუნებისა“. მაშ იგი იყო ხე ცნობადისა? და
ერთადერთი აკრძალვა-ბრძანებით შედარებითი თავისუფლება რომ მიერგინა, აი, იმ
ხეპრემ გადაწყვიტა სრული თავისუფლება მიეღო და შეთქვლიფა მწიფე-მწიფე
ვაშლები? ისიც ხომ დაკარგა, რაც ჰქონდა – უკედავება – და ნამდვილ მონობაშიც
ამოჰყო თავი. „ეგრეთ ნაშოვნი რად წაგვერთვი მესავთა შენთა? როდის, როდისღა
ჰქონდათ „ნაშოვნი“, ნეტავი გამაგებინა და მერე მომკლა! ახლა გაქურდული ხე
ცნობადისა დაამყნონ გაბერწებულ ცხოვრების ხეზე და წყალი ასხან დიდებულ
ნამყენს, რადიაქტიული წყალი და რადიაქტიული სითბოთი აღვივონ, სასუქად
მშვენიერია. სულ ჭრელ-ჭრელ ფრინველებს დაისხამს ნაყოფად და ათასი ფერის
ვეება ფრთებს - ფოთლებად. ხე-ფრთა, ხე-ფრინველი. აბრას დაჰკიდებენ ნეტავ
წარწერით? წარწერა ისევ ძველი იქნება, მარადიული: „აკრძალულია“, ანუ
„სასიკვდილოა?“ „ამ გზით წახვალ, ვეღარ დაბრუნდები“, ასე აწერია მუდამ ერთ-
ერთ გზას გზაჯვარედინზე, ეს გზაა მთავარი? „წამებულთა წმინდა საფრისკენ“
მიმავალი? ჰო, მაგრამ ამ გზას მუდამ უმცროსი ძმა ადგება ზღაპრებში. ჰოდა,
დაადგეს, მაინც მისგან მოელიან დიდ-დიდ საქმეებს, ალბათ. აბა რად აღმოხდა
ერთხელ მძინარეს, რაღაც შემზარავი სიზმრით გათანგულ დედას: „თივის ზვინზე ნუ
ახვალ, გიორგი! შენ სხვა გზა გელის!“ და გაიღვიძა ცრემლებით სახედალტობილმა.
იარონ იმ გზით, საიდანაც არ ბრუნდებიან, თვითონ კი თავის ცხაურს შეეზრდება,
შეახორცდება, რომ ვეღარ იგრძნოს, განა ეს არ არის საუკეთესო გამოსავალი – რაც
შეიძლება ღირსეულად მოერგო გალიას, შეიყვარო, ისე რომ ბოლოს ერთმანეთისგან
ვეღარ გაგარჩიონ...
თითი დაუსვა სურათის მინას. კვალი დარჩა: თითის სიგანე. „მტვერი დასდებია.
ნეტავი რისთვის არის აქ? ამ კედელზე? აქ ხომ შემთხვევით არაფერია. მოჩვენებითი
შემთხვევითობით სავსე ოთახი, როგორც – მოთხრობა, როგორც ცხოვრება. ნუთუ ეს
სურათი – ჩარჩოში ჩასმული, ხავერდზე მიკრული იასამნის თეთრი ყუნწულა –
ოთახის პატრონსაც იმავეს აგონებს, რასაც მას: შემოსულს, უცაბედად
შემოხეტებულს? (უცაბედად, ესე იგი შემთხვევით? არა) თუ სულ სხვა წუთის, სხვა
დღის, სხვა ამბის მოსაგონებლად გადაარჩინეს, გამორჩეული იასამანი, და სურათად
გადააქციეს?
ისევ კარადას დაუბრუნდა. მწვანეთვლიანი ვერცხლის ბეჭედი ჰკიდია თეთრი
ჭიქიდან ამოზიდულ ერთი გოჯა ეკლიან ტოტზე. თითით შეეხო. მუქ ეკალზე
დაირწა ბეჭედი. „ხშირად იკეთებდა ხოლმე ამ ბეჭედს... ნუთუ ის ბეჭედია, მაშინ
წყალში რომ ჩაიძირა? მოიცა, მოიცა, ბეჭედი იყო თუ ვერცხლის ჯაჭვი?
არაა, ბეჭედი, რა თქმა უნდა, ბეჭედი“...

მკითხველთა ლიგა
 განიერი, ბალახისფერი პირსაწმენდი ჰქონდათ ძირს დაფენილი, შიშველი
სხეულებით გაჭედილი ჰაერი, შიშველი სხეულებით მოფენილი ვარვარა ქვიშა.
თვითონ კი წყალში იდგნენ...
– მისმინე, ენდი, ტანი სწორად დაიჭირე, მუხლებში ნუ ღუნავ ფეხებს. ხელები
გაშალე, აი, ასე, წელში არ მოიხარო და არ ჩაიძირები, არ გესმის, რას გეუბნები? იწექი,
თითქოს მიწაზე წევხარ, ბალახზე, არხეინად, დამიჯერე, მიენდე წყალს და არ
ჩაიძირები! წყალი დაგიჭერს. ნუ გეშინია, გასწორდი, არ გამოგაცლი ხელებს...
ენდის სველი, ტიტველი მუცელი წყლიდან ამოზიდულა, კეფას წყალს არ ანდობს,
მაღლა სწევს თავს, სველ თვალებს მზეზე ჭუტავს. – თავი დააყრდენი, ყურებამდე
წყალში ჩაძირე და ტანში გასწორდი, ნუ გეშინია, არ გაცლი ხელებს.
წყალი მკერდს უფარავს დედას.
ენდიმ ტანი გაასწორა და კეფა წყალში ჩაძირა.
– წელში გასწორდი! აი, რა კარგია, ხედავ, წყალი როგორ გიჭერს, არ იძირები!
გიორგი, ტივტივას არ გასცდე! მათე, მომეხმარე, ენდის ვასწავლოთ წყალზე წოლა...
– არ მინდა მაგისი სწავლა, წავიდეს! – დედას ეკიდება კისერზე. დედამ ძლივს
გამოაძრო მარცხენა ხელი, ენდიმ ტანზე რომ მიაჭყლიტა, ზედ იყურება, ხელს
ატრიალებს და იძახის:
– მათე! გიორგი! ჩქარა! ბეჭედი ჩამივარდა! ჩქარა! ჩემთან ახლოს იქნება...
მაშინვე ჩაყვინთა... ხელებით დასავსავებს ფსკერზე. სადა აქვს ახლა წყლის
სათვალე! დედის წვივები ოდნავ ირწევიან. ტერფები ქვებზე. ნისლიანია წყალი და
ბლანტი, თუ სიღრმეში გაახელ თვალებს, რადგან თვალის წყლები ყოველ ანკარა
წყალზე უფრო ანკარაა, ალბათ. სახე უახლოვდება: უმცროსი ძმისა, თმა უკან წასვლია
წყლის ბალახივით, დედის წვივებს მოადგა მეორე მხრიდან. რაღაც ანიშნა ხელით.
ტერფების ირგვლივ დაბორიალებენ, ფსკერზე, წყლის წრეში. მეტი აღარ შეუძლიათ.
ზემოთ აცურდნენ. ჰაერი ჩაისუნთქეს...
– ადგილიდან არ გაინძრე, დედა, ვეღარ ვიპოვით! – ეუბნება, თვითონ, ჩაყვინთეს.
მედუზა. გაშლილი პარაშუტივით ატივტივდა დედის მკერდთან, ქვემოდან ასცქერის.
ენდი ფეხებს იქნევს და მედუზა შორდება. რა ლამაზია: შედედებული წყალ-ნისლის
ყვავილი. წყალი ყველაფერს აუცნაურებს, ყველაფერს, რასაც კი სიღრმეში მოიქცევს...
და უცნაურია დედის წვივები, წყლისგან დატალღული თუ დარხეული, უცნობი,
უსიამოვნო ფიქრით გაიჟღინთა, თანდათან. ფიქრით კი არა, რაღაც შეგრძნებით.
ათასნაირი, რაღაცნაირი, ჯანდაბური განცდა აეშალა და აღარ უყურებს დედის
ნისლოვან-მოთეთრო წვივებს, ტერფებიდან მოშორებით ეძებს მწვანე თვალს,
დასავსავებს. ხელს აიქნევდა და ბეჭედი აქეთ უფრო იქნება, სადმე, ამ დროს რაღაც
ხმა შემოესმა, რაღაც ბუყბუყი, მიიხედა, წყლის ბუშტებია ძმის სახესთან, და თვალი
მოჰკრა ამობურცულ, ბალახისფერ ქვას, ძმის ხელში, ხელში, რომელიც დედის
ტერფებს შორის მოსცილდა ზღვის ფსკერს... აცურდნენ.
ნაპირზე გავიდნენ და დედა მალიმალ იხედება ბეჭდიან ხელზე, გახარებული,
გიორგის სველ კეფაზე უსვამს იმ სველ ხელს: „ყოჩაღ, გიო”.
თვითონ რაღაც კენჭის ასაღებად იხრება და „ნახე, ნახე! კარგია, არა?“ – ახლოდან
ჩაესმის წყალჩამდგარ ყურში. აიხედა: ორი კაცი, ორი უცხო, უშნო კაცი საბანაო
ტრუსებში სხედან: წვივებგაჩაჩხულები, ერთს მუხლებზე მუჭი დაუყრდნია, მუჭზე
ნიკაპი. „ალბათ ამანა თქვა“. ბარძაყებზე მოდებულ, წვრილად ხვეულ, წაბლისფერ
ბალანზე წყლის წვეთები შერჩენია: „როგორც ნამი ხავსზე“, უსწორმასწოროდ
წაზრდილ-ჩაზრდილი, ჩაყვითლებულ-ჩაშავებული, სქელი ფრჩხილები მოუჩანს „რა
მახინჯია ფეხის თითები. ფეხის ფრჩხილები ყველას უშნო აქვს. უსიამოვნო. ქალსაც
მკითხველთა ლიგა
და კაცსაც. ყველას – უფროსებს. კაცებს – განსაკუთრებით“. მუხლი წაჰკრა მეორე
კაცის მუხლს. მათ მზერას გაჰყვა: დედამისს უყურებენ, ენდი რომ მიჰყავს
ხელჩაკიდებული, განიერ, ბალახისფერ პირსაწმენდს უახლოვდებიან. „პრიმა“! –
ამბობს მეორე, ვინც გაახედეს – „კარგია!“– და კიდევ რაღაცას გადაულაპარაკებს
ჩუმად იმას, ვინც გაახედა და იცინიან: და პირველი თავისი ფეხის ფრჩხილებისფერ
კბილებს აჩენს.
მიდის.
დედა იცინის. ენდის ამშრალებს. მერე ჯდება. თავს უკან აგდებს და მზეს უშვერს
თვალებდახუჭულ სახეს. მერე ისევ ბეჭედს დახედავს. გიორგი ცალ ფეხზე ხტუნავს,
ყურზე ხელაფარებული.
– წავიდეთ შინ!
– რატომ? ჯერ გავშრეთ და მერე წავიდეთ, – ამბობს დედა; თვალდახუჭული.
– წავიდეთ! აღარ მინდა! მომწყინდა!
შინ, სასტუმროში; დაწოლის წინ:
– აღარ მინდა ზღვაზე! მომწყინდა. წავიდეთ თბილისში!
– შენ წადი, თუ არ გინდა. მე ზღვაში მინდა. შუა ზღვაში უნდა გავცურო! თან ჩემი
დამბოც უნდა წავიყვანო! – ენდი მუცელს უზელს ბეწვის სპილოს.
– რა დაგემართა? – უყურებს, დედა, – სულ იმას არ მეხვეწებით ხოლმე, ზღვაზე
წავიდეთო?
– აღარ მინდა! ვერ ვიტან! მეზიზღება! თავი მტკივდება!
– შეიხვიე და მოგირჩება! – ენდი მუცელს უხვევს დამბოს.
– მე ერთი ადგილი ვიცი, – წამოიწყო დედამ და ვაშლს დანა დაუსვა, – სადაც ჩვენ
გარდა არავინ იქნება. არ გინდათ? წავიდეთ. ისეთი სიჩუმეა. დიდი ევკალიპტები
დგანან,– ვაშლის ნაფცქვენი ჩამოეკიდა, ხვეულ კიბესავით, – და შეიძლება ბატებმა
ჩაისეირნონ შიგადაშიგ. ენდისაც ვასწავლოთ ცურვა, თქვენ ხომ იცით, ამასაც ხომ
უნდა. ოღონდ ცოტა შორს არის აქედან. ფეხით მოგვიწევს ხოლმე სიარული.
და იქ მყუდრო ადგილას, მართლაც არავინ ჭაჭანებდა ვიღაც მოხუცი ცოლ-ქმრის
გარდა, ერთნაირი შლაპები რომ ეხურათ და ისხდნენ მთელი დღე ჩუმად,
სოკოებივით, მოხარშულ სიმინდს ყიდულობდნენ ზოგჯერ ვიღაც შავი, კოჭლი
ბიჭისგან, სავსე კალათით რომ ჩაიკონწიალებდა ხოლმე უკაცრიელ სანაპიროზე,
ისხდნენ და დიდხანს, მარცვალ-მარცვალ შეექცეოდნენ თბილთბილ ტაროებს და
ერთნაირად მოუჩანდათ ბარძაყებზე დასვენებული დამჭკნარი მუცლების განივი
ნაკეცები. ენდი დაუმეგობრდა უცნობ მოხუცებს, რადგან მაშინვე მოინუსხა მათი
მუცლების ამ ღირსშესანიშნაობით და ცნობის წადილისაგან კინაღამ გაგიჟდა, ვიდრე
საშუალება არ გამოძებნა, ახლოდან შეეხედა მათთვის. „ამხელა ნაოჭები ჩემს
ცხოვრებაში არ მინახია“, – განაცხადა მერე, და ეტყობოდა ამხანაგებისათვის
მოსაყოლ ამბებს კიდევ ერთი მიუმატა – განსაკუთრებული უპირატესობის
მიმნიჭებელი. მოხუცები კი მართლა შეუყვარდა.
ორი-სამი დღის შემდეგ დედამ ჰკითხა: „აღარ გტკივდება თავი?“

თითი გადაუსვა ამობურცულ მწვანე თვალს, რა თვალია ნეტავ: ქრიზოლიტი?

მალაქიტი? ზურმუხტი? გაქვავებული მწვანე რძე. „ირიბირიუსი“ კი ყვითელ რძესა
ჰგავს. რომ გაქვავდეს, ლამაზი იქნება. მთვარისფერი. მთვარის რძე. მთვარის თვალი.
დამდნარი მთვარე...
... ერთი თვეც გავიდა „ამბროზიას“ ათდღიანი კურსის შემდეგ. ცვლილება უკვე
აშკარა იყო: ძაღლები განერვიულდნენ, ცუდად ეძინათ, ყმუოდნენ და
მკითხველთა ლიგა
წკმუტუნებდნენ, თვალები გაუფართოვდათ.. უცხოდ უგიზგიზებდათ... უკვე
მოქმედებდა „ამბოზია“ ჩუმად, განუხრელად. ასე მიიყვანდა ბოლომდე საქმეს. ახლა
კი შევიდოდა თუ არა ვინმე, ბალანს იშლიდნენ, უხალისოდ ჭამდნენ. შემდეგ, შუა
პერიოდში უნდა დაწყნარებულიყვნენ, მოშვებულიყვნენ, წესით. ძნელი იყო სისხლის
აღება. სტელა მშვიდად, უზუსტესად ჩვრეტდა ერთ ადგილას ბალანგაპარსულ ტყავს
ნემსის წვერით... პირაკრულ პირუტყვებს ორი-სამი ასისტენტი აკავებდა, ამ დროს
„პალმა“ შეუცვლელი იყო... მოხერხებულად ხმარობდა ხელებს, ლაჯებს, მუხლებს...
სისხლით სავსე ამპულები ზემოთ აჰქონდათ, ლაბორატორიაში და იქ, ჩაკეტილ
ოთახში, მის სენაკში მთვარისა და ნაღვლისფერი, შხამიანყვითელი „ირიბირიუსი“
ტეხდა სისხლის წითელს, ერეოდა და უჯრედებს სწრაფად უცვლიდა სახეს და
ურყევად აჩვენებდა ერთსა და იმავეს: მომაკვდინებელი სიმსივნის არსებობას
პირუტყვის სხეულში.
წითელი ბურთულაკები იშლებოდნენ, მიკროსკოპის ლულის ქვეშ, ატომივით,
უსასრულოდ ნამცეცდებოდნენ.. „ყველაფერი დაიშლება, თუ მოინდომე, დამშლელი
თუ აღმოაჩინე. ყველაფერი დაიშლება... მარტო დაშლაა უსასრულო და არ არსებობს
ნამცეცი, იოტი და მისხალი, რომელიც დარჩეს და წინ აღუდგეს... დამშლელი თუ
აღმოაჩინე“.

ხუთი თვეც გავიდა... ძაღლები აღარაფერს ჭამდნენ, მოსავათებულნი ეყარნენ და

წყალს თუ მოსვამდნენ უღონოდ... ბალანში ჩამჯდარი თვალები უმეტესად
დახუჭული ჰქონდათ და ზოგჯერ, დიდ ხმაურზე თუ ახელდნენ მძიმედ, უხალისოდ,
უცნობისწადილოდ, უსაყვედუროდ, გულისგამსრესი თვინიერებით... გაკვეთა
დაიწყო... პირველად ერთი ბომბორა, ყავისფერლაქებიანი ძაღლი გამოიყვანა
ასისტენტმა.. ძაღლმა უღონოდ დაადო თავი მკლავზე და სუსტი ყმუილით შესთხოვა
შველა: ლანცეტმა მუცელზე ჩაისრიალა... ამოაცალეს ალაგ-ალაგ დაშლილი,
კრისტალებად და თითქოს თიხად ქცეული ღვიძლი. ზედიზედ კვეთდნენ.
ელისაბედმა ლანგრით გაიტანა ათი გაქვავებული, დაცხავებულ-
დაკრისტალებული ღვიძლი მორფოლოგიურ ლაბორატორიაში. მეორე დღეს თვითონ
შევიდა პასუხისათვის. ამბროსი უმძრახად იყო გამგესთან. მორფოლოგიური
ლაბორატორიის გამგე, სარდიონ ქერქაძე ცივად, უსიტყვოდ აწერდა ხელს დასკვნას.
ოდნავი ეჭვის შეტანა რომ ყოფილიყო შესაძლებელი, რა თქმა უნდა, შეუპოვრად
შეიტანდა ეჭვს... მაგრამ „ამბროზია“ და „ირიბირიუსი“ ჯერჯერობით თავს არ
ირცხვენდნენ.
კარი შეაღო. სტელა წამოდგა, გაუღიმა.
– დაიღალეთ?
– რა ვიცი. – ნაღვლიანად გამოუვიდა.
– ყავას მოგიდუღებთ, – მწუხარე მზრუნველობით უყურებდა.
– ჰოო?. კარგი იქნება, – და ყავის სუნი რომ დატრიალდა და მოშვებული რომ იჯდა
სავარძელში, გაიფიქრა, რომ, ვინ იცის, ეგებ ყველაზე მშვიდად, ყველაზე მყუდროდ
აქ, ამ ლაბორატორიაში გრძნობდა თავს, აქ იყო ყველაზე ბუნებრივი, დიახ, სწორედ –
ბუნებრივი. მშვიდი და მნიშვნელოვანი. თავის მიწაზე იდგა, თავის ადგილას, აქ, ამ
ათი წლით უფროს, ბაც ქალთან, რომელსაც თმის მსუბუქი კუდი ფარფლივით
ეშლებოდა. მკერდი კი დაშვებული ჰქონდა, ეტყობოდა, აღუსრულებლად
დაბერებოდა სურვილები, და იზიდავდა ეს ნაღვლიანი მკერდი, იზიდავდა
დაღლილ-დაქანცულს, დღეობით, კვირებით ჩაკეტილს თავის სინჯრებიან-

მკითხველთა ლიგა
კოლბებიან სენაკში, ეძახდა მის შუბლს, ანდა საფეთქელს მისაყრდნობად, მშვიდ,
ერთგულ, უუფლებო სითბოს პირდებოდა, სხვას არაფერს...
პლასტიკატის ცივცისფრად დაფიფქულ მაგიდას ლურჯი ქსოვილი გადააფარა და
ქიშმიშიანი, შინ გამომცხვარი ბისკვიტი თხელ ნაჭრებად დაჭრა. „იცის, რომ მიყვარს,
ეს ნამცხვარი. ყველაფერი იცის, რაც მიყვარს“.
ყავა დაუსხა.
– რომ იცოდეთ, როგორ მიხარია, ასე კარგად რომ მიდის ცდები... „ირიბირიუსი“
არც ერთხელ არ შემცდარა... გახსოვთ, რა ეჭვის თვალით უყურებდნენ ყველაფერს,
რამდენი იწვალეთ ამ ლაბორატორიისათვის, არავის სჯეროდა, ახლა კი თვითონ
გეხვეწებიან. დღესაც მოვიდნენ – ნამცხვრის ნამცეცები გადაწმინდა მაგიდიდან.
– ჰო, – ყავა მოსვა, – ბევრი ვიწვალეთ. შენ რომ არ ამყოლოდი, სულ მარტო
ვიქნებოდი, სულ მარტო... ღმერთმა გამომიგზავნა შენი თავი – უნივერსალური:
ექიმი, ლაბორანტი, ბიოქიმიკოსი, ის, რაც ჭირდება ჩვენს საქმეს და საერთოდ,
დღევანდელ მეცნიერებას: სინთეზური, – ეხუმრებასავით.
სტელა გაწითლდა. ხალათის პირველ ღილს მისწვდა.
– ვინ იყო დღეს?
– ონკოლოგიური ცენტრიდან განყოფილების გამგე, ცოლისძმა მოიყვანა, ორმოცი
წლის კაცი, უნდოდა, სისხლის ანალიზი გაგეკეთებინათ „ირიბირიუსით“, ფილტვის
კიბოზე ეპარებათ ეჭვი, „ირბარიუმიო“ ამბობდა, – ჩაეცინა, მანგოს ბლანტი, მძიმე,
გოგრისფერი წვენი დაუსხა მაღალ ჭიქაში, საწრუპი ჩხირიც ჩადო.
– რა უთხარი?
– რაც დამიბარეთ. ძაღლების სისხლის ანალიზი არ დამთავრებულა და ადამიანის
სისხლზე ჯერ ვერ გადავალთ-მეთქი. ვიცი, არაოფიციალურად რომ აკეთებთ
ზოგჯერ, ეგებ დამეხმაროთო. ვუთხარი, გამგეს ელაპარაკეთ-მეთქი... დღეს ალბათ
გნახავთ...
– ეტყობა, მოგვიწევს ზოგჯერ, ახლობლებისთვის, რას იტყვი? სხვა გზა არა ჩანს.
– მეშინია. იმდენი ხალხი მოგვაწყდება, რომ ვერ აუვალთ, ყოველ შემთხვევაში,
ჩვენი ძალებით, – ხელის ზურგი ნიკაპქვეშ გაისვა, – გახსოვთ, საიდან დაიწყო
ყველაფერი? ის თქვენი ნაცნობი ლამაზი ქალი რომ მოვიდა, ისე, ხუმრობით გაიკეთა
ანალიზი, დაიჟინა გამიკეთეთო, ჩვენც ავუღეთ სისხლი და სრულიად
მოულოდნელად „ირიბირიუსმა“ სიმსივნე აჩვენა. შემდეგ, გასინჯვისას, მართლაც
მიაგნეს რაღაც ღილივით პატარა სიმსივნეს მკერდში, დროზე მიხედეს და უშველეს
კიდეც, ამ სტადიაზე ყველაფერს მოევლება... მერე თქვენი ნათესავი ბიჭი მოვიდა.
თქვენ რომ მოიყვანეთ. აქაც, მოსკოვშიც, ლენინგრადშიც ყელის კიბოს დიაგნოზი
რომ დაესვათ. „ირიბირიუსმა“ კი სიმსივნე არ აჩვენა არა და არა! და ბოლოს,
მართალი გამოდგა. ექვსი თვის შემდეგ იმ ბიჭს ფილტვში კავერნა გაუჩნდა და
ხორხისეული წარმონაქმნი იმის წინასიმპტომი აღმოჩნდა, თავისით გაქრა. მაგრამ,
გახსოვთ? ვიდრე „ირიბირიუსის“ სიმართლე დადგინდებოდა, რა დღეში ჩაგვყარეს
პროფესორ-მეცნიერებმა! რამდენი საჩივარი იწერებოდა, გაზეთშიც ხომ
მოგვიხსენიეს, თუმცა დაუსახელებლად. როგორ ნატრობდნენ ალბათ, რომ იმ ბიჭს
კიბო აღმოჩენოდა. არ აღმოაჩნდა! მას შემდეგ იყო, რომ მოგვაწყდა ხალხი. ძლივს
შევაჩერეთ ის ნაკადი. გახსოვთ, ლაბორატორია რომ დავკეტეთ დროებით, ახლაც
იგივე მოხდება. პროფილაქტიკისთვისაც რამდენი მოვა! თუმცა, თქვენ უკეთ იცით.
– უნდა მოვიდნენ. აბა, რისთვისაა ჩვენი ლაბორატორია. შენ ნუ გეშინია, ხუთი
ლაბორანტი გვყავს თავ-თავიანთი შტატებით მოსული, უსაქმურობისაგან ლამის
დაგიჟდნენ, ისინი მოემსახურებიან, სისხლს ისინი აიღებენ, შენ „ირიბირიუსისთვის“
მკითხველთა ლიგა
გაამზადებ მხოლოდ. ეგ არის რომ, ასე არაოფიციალურად ხალხის მიღება საშიშია.
ერთი თუ ფეხი გადაგვიბრუნდა, ჩაგვქოლავენ, შეიძლება ციხეშიც ამოგვაყოფინონ
თავი, მე და შენ. პრეპარატს ჯერ პატენტი არა აქვს, საშიშია, – მანგო მოსვა.
– მაშინ გააფორმეთ ექსპერიმენტი, პაციენტების დიდ რიცხვზე. მაგის ნებართვას
ხომ მოგცემენ.
– ჰო. ეტყობა, ეგრე უნდა მოვიქცე. არ მინდოდა ასე მალე გადასვლა ადამიანის
სისხლზე, დავიღალე, მაგრამ, რომ არ გამოდის! ექსპერიმენტს გავაფორმებ ამ
დღეებში ორი ათას ადამიანზე, ცხოველიც ხომ ამდენი იყო. ისეთი რაოდენობაა,
აჩქარებას ვერ დაგვაბრალებენ... ათი ძაღლიღა დაგვრჩა გამოსაკვები, ხუთი-ექვსი
თვის შემდეგ ყველაფერი დამთავრდება.
– ჰო, მორჩება ძაღლები, – ახლა კაბის პირველი ღილი შეიხსნა ნიკაპქვეშ, ყვითელი
კაბის ყვითელი ღილი, ამოისუნთქა, – თქვენც... დაიღალეთ, – გაუბედავად შეხედა
და: – სულ მინდა გკითხოთ და ვერ გიბედავთ...
– რა? მკითხე.
– რას შვრება თქვენი „ირიბირიუს 2“?
– რა გითხრა, სტელა, თითქოს ყველაფერი სწორია, თითქოს წინ ბევრი აღარაფერი
უნდა დაუდგეს და მაინც, რატომღაც გული გამიცივდა.
– რატომ, რატომ. თქვენი გეგმა ლოგიკურად უნაკლოა, – აღელდა, დაჯდა, – კიბოს
უჯრედები ჯანმრთელი უჯრედებისგან განსხვავებით ძალზე დიდი რაოდენობით
შეიცავენ თუთიას. თქვენი „ირიბირიუს 2“, როგორც მე მესმის, – სრულიად
განსაკუთრებული მაგნიტური სითხე, – შინაგანი მიღებისას უნდა მიიზიდოს ჭარბმა
თუთიამ. ორგანიზმის შინაგანი ქიმიური პროცესების შედეგად და თავისი
სპეციფიკური ბუნების გამო, სიმსივნეზე დალექილ-გარსშემოვლებული „ირიბირიუს
2“ თანდათან უნდა გამკვრივდეს და ისეთ გარსში მოაქციოს ზედმეტი უჯრედი, რომ
მექანიკურად შეაჩეროს მისი ზრდა-გამრავლება. ცხადია, მთელი ეს ღონისძიება
გათვალისწინებულია კიბოს ადრეულ საფეხურზე, როცა გადაგვარებულ უჯრედთა
მოცულობა მცირეა, ამის დადგენა კი „ირიბირიუს 1“-ის საქმეა.
„მოხსენება წაიკითხა. ასისტენტიც ასეთი უნდა“.
– ოღონდ, მაინტერესებს, „ირიბირიუს 2“-ის გარსში მოხვედრილ ზრდაშეწყვეტილ
უჯრედებს რა დაემართება? დანეკროზდება, გაილევა თუ როგორ წარმოგიდგენიათ?
– როგორც მე ვფიქრობ, ნელ-ნელა უნდა გაიწოვოს სწორედ „ირიბირიუს 2“- ის
ზემოქმედებით.
– ერთსახოვანი სითხეა?
– არა. მცირე რაოდენობით მცენარის წვენსაც შეიცავს, შხამიანი მცენარისას.
– ადამიანის ორგანიზმისთვის უვნებელია?
– თეორიულად დარწმუნებული ვარ. პრაქტიკულ შემოწმებას შენც იცი, რამდენი
დრო დასჭირდება... მე შეიძლება ვერც მოვესწრო მაგის ძალაში შესვლას...
– რას ამბობთ! – საყვედურით შეხედა, – 8-9 წელი დაკვირვება სრულიად საკმარისი
იქნება... ყოველ შემთხვევაში, თუ გაგიმართლათ, ასე ორმოც წელს რომ
მიუახლოვდებით, შეიძლება „ ირიბირიუს 2“-მა უკვე პატენტს გამოჰკრას ხელი.
– ვნახოთ, შენ თუ გვერდით მეყოლები...
გაწითლდა. უფრო აღელდა:
– და... ორგანიზმში მოხვედრისას, შინაგან ორგანოებში... არ შეიცვლება?
ორიოდ წამი ჩუმად იყო და მერე წამოიწყო:
– სტელა, ეს ყველაფერი საიდუმლოა, შენ გარდა არავისთვის მითქვამს, ამასაც
გეტყვი: ორ კურდღელზე ჩუმად ჩავატარე ცდა ექვსი თვის წინათ. მივეცი
მკითხველთა ლიგა
„ამბროზია“, „ირიბირიუს 1“-მა მალევე აჩვენა ავთვისებიანი სიმსივნე, მივეცი
„ირიბირიუს 2“. არ სვამდნენ, მაგრამ ძალიან მოვაწყურე და მერე დალიეს. ორი
თვის შემდეგ „ირიბირიუს 1“ აღარ აჩვენებდა კიბოს, კიდევ ორი თვის შემდეგ ისევ
ჯანმრთელი სისხლის სურათი მქონდა. ახლაც ცალკე მყავს ის კურდღლები
ვივარიუმში, კარგად არიან, რეგულარულად ვუღებ ხოლმე სისხლს, დავაკვირდები,
ერთი-ორი წლის განმავლობაში, ვნახოთ.
– კი მაგრამ, – თვალები გაფართოებოდა. ეგ, ხომ...ეგ ხომ უკვე გამარჯვებაა... ეგ
შედეგი ხომ უკვე სენსაციაა! რაღად გაგიტყდათ გული?
– რა ვიცი, სტელა, – უცებ დაიღალა, შუბლი ხელისგულს ჩამოაყრდნო, – აბა რა
ვიცი, ალბათ იმიტომ, რომ სულ შედეგს ვებრძვით და მიზეზს ვერა, მიზეზი ჩვენ არ
ვიცით, ვერა ვხედავთ.
– კი მაგრამ... მედიცინას ხომ სულ შედეგთანა აქვს საქმე... ავადმყოფობა შედეგი არ
არის?
– როგორ გითხრა. ძველი მედიცინა ავადმყოფობის მიზეზს კურნავდა. ჩვენ კი
შედეგს ვერ გავცილებივართ,.. გარედან ვებრძვით.. კარგი, შევეშვათ, ეს ყველაფერი
კარგი, მაგრამ შენ როდისღა უნდა მომმართო შენობით, არ არის დრო? – თემა
შეცვალა.
– არ შემიძლია, – გაწითლდა. ისევ შეიკრა ღილი.
მოწყენილობა დაეუფლა. მოეშვა და სევდიანად ჰკითხა ქალს:
– შენ? შენ არ დაიღალე?
– არა, რას ამბობთ! ჩემზე ნუ ფიქრობთ! – უჯრიდან ცელოფნის პარკში გახვეული
რაღაც ფაფუკი, ვარდისფერი ნაქსოვი გამოიღო, მუხლებზე გაიფინა.
– სტელა, ლოცულობ ხოლმე? – ჰკითხა თავისთვისვე მოულოდნელად.
– მე? – შეცბა. თვალებში შეხედა და გაწითლდა, – მე ლოცვა არ ვიცი, – უხერხულად
აიწურა მხრები, – არ ვიცი, ვის უნდა მივმართო ლოცვით, – პარკიდან ჩვილის
ფაფუკი, ნაქსოვი სამოსი ამოიღო, გაშალა და ისევ დაკეცა, – ხანდახან გავიფიქრებ
ხოლმე, ნეტავ ქრისტე ვინ იყო-მეთქი, ან... დავუშვათ, ღვთისმშობელი, და მეტი
არაფერი. მერე მავიწყდება ამდენ საქმეში, – ნაქსოვი პარკში ჩააბრუნა და შავ ჩანთაში
ჩაიდო.
– ეგ ვისთვის გინდა? – ჰკითხა და მაშინვე ენაზე იკბინა.
– ჩემი და... ბავშვს ელოდება, – აღელდა, ტუჩები სულ დაუმრგვალდა.
გაგონილი ჰქონდა. ზუსტად კი არაფერი იცოდა. სტელას და მეოთხე კურსზე იყო
თუ ამთავრებდა: თინა. ერთხელ თვითონაც დაინახა ვახტანგთან ერთად, მაგრამ
ვახტანგს არასდროს უხსენებია. ეს კი ცუდი ნიშანი იყო.
– ბავშვი... ბავშვი ყოველთვის კარგია... ყოველთვის მთავარია – თქვა: ისე.
– მეც მასე ვფიქრობ. – გამოცოცხლდა სტელა, მადლიერად შეხედა, – ჩემი და კი –
არა. სულ ტირის, საერთოდ ნერვიულია. ყავა ხომ არ დაგიმატოთ?
– დამიმატე. „ვნახავ ერთი ვახტანგს, რას აპირებს“.

ზარი დარეკა. ვახტანგის დედამ გაუღო კარი:

– ო, მათე. შვილო, შემოდი, შემოდი.
– როგორ ბრძანდებით დეიდა თამარ, ვახტანგი ხომ არ გიშლით ნერვებს?
– აბა სხვა რა უნდა გააკეთოს მაგან! ორივენი, შვილო, ორივენი. ისიც და ზიზიც! ამ
გოგოს ხომ არაფერი არ უნდა ჩაცმადახურვისა და დროს ტარების მეტი. შემოდი. აი,
აქ, ვახტანგის ოთახში, დაჯექი, არ ვიცი რისი იმედი აქვთ, მამა ამათ არა ჰყავთ და
ბიძა. ვეუბნები, ჩვენი წყნეთის აგარაკი მაინც გავყიდოთ-მეთქი, ზოგჯერ პურის
მკითხველთა ლიგა
ფული არა გვაქვს სახლში, ჰოდა, მეუბნებიან: თავი მოგვეჭრებაო. გესმის? საფერფლე
გინდა? მოიცადე, არ ადგე, აჰა, ძალიან ნავსიანი წელი მაქვს, შვილო, ათი წელიწადია
ინვალიდობის პენსიას ვიღებდი, მე ხომ მეორე ჯგუფის ინვალიდი ვარ, ათი წელი,
წელს ვეღარ მივეცი ფული, ორმოცდაათ მანეთს ვიხდიდი ყოველ წელს, რომ ის
პენსია დაენიშნათ – თვეში სამოცი მანეთი, აღარა მქონდა წელს, ის დასაწვავი
ორმოცდაათი მანეთი და თან ვიფიქრე, ათი წელი მაძლევდნენ პენსიას, ახლა ხომ
აღარ მომიხსნიან-მეთქი, რაც დრო გადის, ხომ უფრო ბერდება და უძლურდება
ადამიანი, ესე ვფიქრობდი და არ მომიხსნეს! გადამიყვანეს მესამე ჯგუფში და
დამინიშნეს ოცდახუთი მანეთი თვეში. აქეთ ვეცი, იქით ვეცი. შენც არ მომიკვდე!
ერთი ნაცნობი დამპირდა დახმარებას, ჩემი ძველი ამხანაგის შვილი, დამაწვინა ერთი
კვირით საავადმყოფოში, იქ გაგიკეთებენ ცნობასო, გამომიშვეს მერე იქიდან, არ
გამოვიდაო, თურმე იქაც ფული უნდა მიმეცა და ვერ მივხვდი მე უბედური,
ამხანაგის შვილია ჩარეული და ფულს როგორ ვაკადრებ-მეთქი... აი, ასეთი ცხოვრება
გვაქვს, შვილო, მართლა ინვალიდი ვარ, ძლივსღა დავდივარ, და არა ხარო,
მეუბნებიან, აი, ოთხმოც მანეთს მარტო ბინის ქირას ვიხდით კვარტალში... ესენი
კიდევ, ჩემი შვილები, დატორღიალებენ აღმა-დაღმა.
– რატომ არაფერი მითხრა ვახტანგმა!
– ოჰ, ეგ მაგას იკადრებს! ერცხვინებათ, პენსიონერი რომ ვარ.
– მე შემიძლია დახმარება, დეიდა თამარ. სწორედ მაგ პენსიების უფროსია ჩემთან
მოსასვლელი, როგორც პაციენტი, ისე რომ უარს არ მეტყვის.
– შენი ჭირიმე, შვილო, მათე, რა ჩემ ბედად გამოჩნდი, გაგახარებს ღმერთი! რა
ბედნიერია, შვილო, დედაშენი, ასეთი რომ ჰყავხარ საამაყო, სასახელო!
– რა ვიცი, ჩემით სიამაყე ჯერ არ გამოუმჟღავნებია, – ჩაიცინა.
– პირში ხომ არ შეგაქებს შვილო. ა, იჯექი აქ, ვახტანგი მალე მოვა. მე მეზობელთან
უნდა გავიდე, ცუდად არის, ნემსებს ვუკეთებ. შენ დაჯექი, დაუცადე, მალე მოვა,
რვაზე ვიღაცამ უნდა დაურეკოს. რაც მაგასთან გოგოები რეკავენ, რა ვიცი, შვილო, ესე
როგორ უნდა უჭირდეთ, რომ ამას დასდევენ, ჰეჰ, რა დროა! კაი, ბატონო, რეკავენ,
რეკავენ, მარა ხმას რომ არ იღებენ. ეს რაღა ფასონია, ეს რაღა მოიგონეს, დამაწყდა,
შვილო, ფეხები და ნერვები!
მძიმედ, ქოშინით გავიდა, ამხანაგის დედა.
სიგარეტი ჩააქრო და კეფა სავარძლის რბილ ზურგს მიაყრდნო. შესცქეროდა
სულისშემხუთავად დაბალ ჭერს, ვიწრო, მოგრძო, ულაზათო, ერთმანეთში გამავალ
ოთახებს, სადაც ერთ მყუდრო კუნჭულს ვერ იპოვიდი, ეგრეთ წოდებულ ტიპიურ
ბინას, სადაც ათასობით თბილისელის ვიწრო, ტიპიური ცხოვრება იყო შეჭყლეტილი.
თავიანთ ოთახებს შეადარა. ასეთ ბინაში რომ ეცხოვრა? გაფიქრებაზეც კი სული
შეეხუთა, სუნთქვა დაეხშო, და მერე, დაღლილს, ვერც გაიგო ისე ჩაეძინა...
„ალქაჯის სამზარეულო. ესე იგი: ალქაჯის სამზარეულო. მაშასადამე, ცეცხლის
დაბალ ქურაზე დგას დიდი ქვაბი. ორთქლში,ქვაბიდან რომ ამოდის, მოჩანს
სხვადასხვა სახე. რა სახეები ნეტავ? არ წერია. მაშასადამე, სხვადასხვა. მაი ლისა
მამაა... ტომ ჯონსი, გლიჯავს, რა სიმღერაა!.. ხო, ესე იგი. დედა ანთარი უზის
მაგიდას, არა, ქვაბს. ადუღებს და ყურს უგდებს, რომ არ გადმოვიდეს. ანთარი რა
არის? რომელი ცხოველია? კი გვითხრა ლექციაზე, ვიღაცამ ჰკითხა და აღარ მახსოვს...
ხვადი ანთარი თავისი შვილებით ზის მახლობლად და თბება. კედლები და ჭერი
მორთულია უცნაური ჩუქურთმებით... ესე იგი: ხვადი მამალი ყოფილა, ძუ –
დედალი, ესე გამოდის, სულ მერევა ხოლმე... ო, მამიი, ო, მამი, მამი ბლუუ, ო, მამი
ბლუუ...“
მკითხველთა ლიგა
 გაოგნებულმა გაახილა თვალი. რა ხანია ჩაესმის ძილში – ქალის გაფანტული,
ნაწყვეტ-ნაწყვეტი ხმა. თვალგახელილიც ერთხანს არ განძრეულა:
– ზიზღს მგვრის უაზრო მე ჯადოქრობა, ესე იგი, მეზიზღება უაზრო ჯადოქრობაო,
ნუთუ ბრიყვული წამლეულობა მომცემს ჯან-ღონეს და განკურნებას? რა
წამლეულობა? ხო, ჯადოქრები რომ აკეთებენ. ესე იგი, არა სჯერა ჯადოქრობის, ის
კიდევ ეუბნება კიო, ოღონდო, ეს ყველაფერი ბუნების წიგნის სხვა ნაწილში წერიაო,
მის საკვირველ და ყველასათვის უცხო ნაწილშიო და ეს გრძნეულებმა და
კუდიანებმა იციანო... მოიცა, ვინ ეუბნება ამას? ხო, მეფისტოფელი! მოიცა, ეს
მეფისტოფელი ვიღაა, უკვე დამავიწყდა... საიდან გაჩნდა? სულ ამერია. რა
უბედურებაა! ჰო, თუმცა! ღმერთისა და მთავარანგელოზების შემდეგ მაშინვე არ
ჩნდება?! ჰო, ეშმაკი! სულ რომ კუდში დასდევს! ისე, რა არის გრძნეული? ჯადოს რომ
აკეთებს, ალბათ... ოჰ, ღმერთო ჩემო, რა ჭირად მინდა ახლა მე ალქაჯის
სამზარეულო? ხომ აღარ არსებობენ ეს ალქაჯები. შემეჭამა რა გული! მანი, მანი,
მანიი! რომ დაეწერა ნიშანი, დღეს უკვე ტერსკორში ვიქნებოდი! იუ, იუ, იუ, – ბობ
დილანი გლიჯავს!“
„ზიზი – რამხელაა!“ – წინ, სარკეში ხედავს, მეორე ოთახში რწევა-რწევით
მოსიარულეს. მკერდზე გადაშლილი წიგნი მიეკრა და მაღალ ფეხებზე ირწეოდა. „რას
მოსთქვამს! იზუთხავს“.
განძრევას ვეღარ ახერხებდა სავარძელში. მოწყვეტილი იჯდა და უსმენდა... ზიზი
კედელთან მივიდა, იქაც სარკეა. სარკეში იხედება, მერე ქუთუთოებს იგრძელებს
თითებით, იაპონელ ქალს ბაძავს უკანალის უცნაური შეთამაშებითაც, და დივანს
აწყდება, მერე, გადაბეზრებული, წიგნს იქვე აგდებს და გადაბრუნებულ ფინჯანს
იღებს პატარა მაგიდიდან, ერთხანს დაძაბული ჩასცქერის, დგამს, კარტს შლის,
ეტყობა, პასიანსს. ჩუმადაა. მერე ოხრავს. კარტს ურევს. დგება. კაბა მუხლებზემოთ
წყდება, მაღალ, სწორ წვივებზე მოდურადა აქვს ჩაჩაჩული სქელი, ნაქსოვი გეტრები.
რწევა-რწევით მიდი-მოდის...
– მარტო ცოდნა და ხერხი არ კმარა, დიდი მოთმენაც სჭირდება ამას, მომთმენი
სული მუშაობს წლობით, მხოლოდ დრო აძლევს მის ნაშრომს ძალას და დამზადება
ამნაირ წამლის უცნაურად და საოცრად ხდება... ჰო, ესე იგი ჯადოქრები რომ წამალს
ამზადებენ... არა, რად მინდა, რათ... თუმცა ასეთი წამალი რომ მქონდეს,
სიყვარულის... დაალევინო, ვისაც გინდა... და შეუყვარდე? აი, ეს მესმის! ხო,
მაშასადამე, – რაღაც როკის რიტმში წაიმღერა –

საკვამლე მილით
მაღლა ავიდა
და საქეიფოდ
სადღაც წავიდა!

რა გლეჯვის მუსიკა დაწერა ბესიკამ! რა ნიჭიერია! დღეს რომ გოეთე რამეში

გამოიყენო, ნიჭი არ უნდა ამას! მაგ როკით გაიმარჯვა ჩვენმა ჯაზმა. ახლა მთელი
თბილისი ამას მღერის:

საკვამლე მილით
მაღლა ავიდა
და საქეიფოდ სადღაც წავიდა ტაან, ბარა-ბა-რაა
აუ! აუ! აუ! აუ!
მკითხველთა ლიგა
 დაიწყევლოს მხეცთა ტომი,
დაგავიწყდათ ქვაბის მოვლა,
სულ გაფუფქეთ ქალბატონი!
აუ! აუ! ტან-ბა-რა-ბა-რაა, ჯაგი, ჯუგი.
[ნაწყვეტი გოეთეს „ფაუსტიდან“ (გიორგი ჯორჯანელის თარგმანი)]

მანი, მანი, მანიი... გამოცდაზე მკითხა, ალქაჯის სამზარეულოში რა საგნები იყოო,

რა იყო და... ცოცხი, ბურთი, საცერი, სარკე, ციცხვი, მაშხალა, კიდევ რა? მამლის
ბუმბული, ცხენის ჩლიქები, ყუთი, რქები, წითელი სამოსი... და კიდევ ეს მკითხა,
რას ნიშნავსო: „მუდამ ცდილობდნენ ეჩვენებინათ ერთი სამად და სამი კი ერთად“. რა
ვიცი მე, რას ნიშნავს. საერთოდ, სრული დარწმუნებით შემიძლია ვთქვა, რომ
არაფერი არ მესმის! არაფერი! და შემეჭამა გული!
კიდევ ეს მკითხა: მაგია რა არისო. კიდევ რომ მკითხოს რა ვქნა? სადღაც ჩავწერე
პასუხი. რაღაც შავი მაგიაო. აი, აი, აქ მიწერია მგონი, „ბუნების ძალების ყოველგვარი
გამოყენება ღმერთთან კავშირის გარეშე. მორალურად განუწმენდავ პიროვნებათა
მიერ, ეკლესიის მიერ მიჩნეული იყო შავ მაგიად. ბუნების ენერგიის უწმინდურთა
ხელში ჩაგდება უბედურების საწინდრად ითვლებოდა“. უნდა დავიზეპირო...
მაშასადამე: „ბუნების ძალების...“
– ზიზი!
– ვაი! ვინ არის! მათე?! შეენ? ვაიმეე, გული გამიხეთქე!ვაქ იჯექი? არ გადამრიო!
მისმენდი, რომ ვიზუთხავდი? ტვინი მიდუღს, გეუბნები!
შეირწა, ოთახში, ტახტზე მოიკეცა გრძელი ფეხები.
– არაფერი გამიგია. ჩამძინებია, ახლა გამეღვიძა. არ მოსულა შენი ძმა?
– არა. მოვა. დაუცადე, რა. მოდი, ყავას მოგიდუღებ, კარგი?
– გამოცდა დაგრჩა?
– დამრჩა. ჩავიჭერი. ჩემი ამხანაგები უკვე ტერსკოლში არიან, ლამის გული
გამისკდეს! საზღვარგარეთის ლიტერატურის ისტორია, ხო აზრზე ხარ, რამხელა
საგანია, ლექტორმა მითხრა, სერვანტესი, შექსპირი და გოეთე მაინც ისწავლეო, ეს
სამი კარგად ჩამაბარე და ნიშანს დაგიწერო... ისინი წავიკითხე, შექსპირი და
სერვანტესი, იმათ რა უჭირთ. ამან შეჭამა ჩემი სიცოცხლე, გოეთემ, არაფერი არ
მესმის და არ მამახსოვრდება... აი, შენი ჭირიმე, ეს მაინც ამიხსენი, რას ნიშნავს, ეს...
მე... მეფისტოფელი რომ ეუბნება: „სწავლამაც ყველგან გაიდგა ფესვი და მიაღწია
ეშმაკის კერას, მე აღარ ვგავარ ჩრდილოელ მახინჯს, აბა თუ ხედავ კუდსა და რქებსა?“
– მე რა ამხსნელი ვარ? მეფისტოფელმა, ანუ ეშმაკმა, ანუ ბოროტებამ სახე იცვალა,
გაიგე! იმ სახით კი აღარ დადის: კუდით და ჩლიქებით! ისიც თანამედროვე ხდება,
ყველა დროში ახალ-ახალ სახეს იღებს. ძალიან მარტივია...
– მართლა არსებობს?
– რა? ეშმაკი? მაშ!
– შენ გჯერა?
– მე შემეშვი. შენ გოეთე ისწავლე, თორემ მოგარტყამენ ორიანს.
– ოჰ, რა გაუგებარია ყველაფერი! შენ, ყოფილხარ ტერსკოლში?
– ვა! ზდრასტი! – ვახტანგმა ქუდი სავარძელზე ისროლა, – აბა, შეუბერე! –
გადაუგდო ზიზის, – როგორა ხარ?
რაღაც ბალღამი დასწოლოდა გულზე. ლაპარაკის ხასიათიც მთლად გაქრობოდა.
მცირეოდენი მიეთმოეთის შემდეგ, უძალოდ ჰკითხა, ამხანაგს, თინასთან რას
აპირებო.

მკითხველთა ლიგა
 – შენ რა, როგორც სტელას უფროსი, თანამშრომლის ოჯახზე ზრუნავ?! – კევი
გაღეჭა, – რა უნდა დავაპირო! ვისთანაც ვიქნები, ყველას ცოლად ხომ ვერ მოვიყვან,
გვარს მივცემ, თუ უნდა, მეტი რა ვქნა. თუ არ უნდოდა, ნუ იქნებოდა ჩემთან, ვინ
აძალებდა? შენ რას შვრები? მაია როგორ არის?
გაღიზიანდა.
– კარგად. წავედი, – უპასუხა მთლად მოშხამულმა. აუტანელ დაღლილობას
გრძნობდა.
– რიუუნნ! – გაისმა საათის ხმა. შეხტა – როონნ! – მიაყოლა და გაჩუმდა. ღამის ორი
საათია. გული აუძგერდა, საათის ხმაზე... საათები მირბიან. წინ კიდევ ნახევარი
ღამეა, უჩუმარი შარიშურით და მოსალოდნელი ჩურჩულით სავსე...
– რაენნ! – რიინ! – ორჯერ დარეკა საათმა, ღამის ორი საათი აუწყათ, გაჩერდა და
გიორგიმაც შემოაღო კარი. ენდიმ გამოხედა თავისი ოთახიდან:
– სად იყავი, ბიჭო? – ერთად შეეკითხა და-ძმა.
– რეზოს ვეძებდი, დედამისმა მთხოვა.
– რა მოუვიდა რეზოს? – იკვლევს, თვითონ.
– რა ვიცი, წავიდა...
– სად წავიდა?
– არ ვიცი.
– აბა, სად ჯანდაბაში ეძებდი!
– რა ვიცი...
– რატომ წავიდა?
– არ ვიცი.
– ოჰ! ნეტავ შენი მეტყველების ნიჭი მომცა და მერე მომკლა!
დედა გამოდის თავისი ოთახიდან... სავარძელში ჯდება, საათის მოპირდაპირე
კედელთან...
– ძალიანაც კარგად იცის, რატომ წავიდა! – იცის ენდიმ.
– რატომ?
– რატომ და გაიგო, დალი დეიდა მაგისი დედა რომ არ არის...
– გაიგო? ვინ უთხრა?
– ვიღაცას უთქვამს...
– ჰოო. მაშინ წავიდოდა, აბა რას იზამდა!
– რატომ ვითომ, რა აუცილებელი იყო სახლიდან გავარდნა! – სავარძელში ჩაეშვა
გიორგი, საათის გვერდით – საათს ახედა, – ვა, ორია უკვე?
– შენ რა, პატარა ამბავი გგონია მაგის გაგება?
– რა ვიცი... პატარა ამბავი არა მგონია, მაგრამ უფრო მადლობელი არ უნდა იყო! –
მუჭით თვალს ისრესს, დაღლილია.
– რისი მადლობელი უნდა იყო, ტყუილში რომ გაცხოვრეს, იმისი?
დედა, სავარძელში, ცხვირსახოცით წმენდს პატარა სარკეს. აორთქლებს. ისევ
წმენდს.
– ჰა, ტყუილის მადლობელი უნდა იყო?
დედას ხელები უკან მიაქვს, კისერთან, ვერცხლის ჯაჭვის ცალი ბოლო მკერდზე
ეცემა, მერე ჯაჭვი მთელი სიგრძით ეკიდება ჰაერში და ნელა ეშვება პატარა
მაგიდაზე... დედა რგოლებად ახვევს ჯაჭვს. ფიქრში წასული.
– რა ტყუილია, – გიორგი მეორე თვალს ისრესს მეორე მუჭით, ეძინება ალბათ, –
გაგზარდეს, გივლიდნენ, უყვარდი და ტყუილია?

მკითხველთა ლიგა
 – რომ არ იცი, ვინა ხარ, ვისი შვილი ხარ, რატომ მოხვედი სხვასთან, შენი
ბედისწერა რომ არ იცი და სხვებმა რომ იციან, ეს არ არის საშინელება? ეს სიბნელე! ეს
ბურუსი! ეს ნისლში ყოფნა!
– რა გემართება, – მშვიდად უკვირს, გიორგის, – რა ძალიან იშლი ნერვებს! ჩვენი
დაბადება და პირველი წლები მაინც არავის არ გვახსოვს და ესე იგი ყველანი ნისლში
ვართ და ძალიანაც კარგი. ეგრეა ალბათ საჭირო და მერე... რეზო დედამისს
მიუტოვებია, ასე ამბობენ, უპატრონო ბავშვთა თავშესაფარში. ეს რომ ადამიანს
დაუმალო და უთხრა, ჩემი შვილი ხარო, ეს ტყუილია? რა ვიცი, აბა... ასე არა სჯობს
მისთვის?
– ტყუილი არ არის, არა, შენი აზრით? ადამიანმა სიმართლე უნდა იცოდეს.
სიმართლის წართმევა ყველაზე დიდი დანაშაულია.
ვერცხლის ჯაჭვი გაიკლაკნა პატარა მაგიდაზე, საფერფლის გვერდით.
– ერთი ნახე, დალი დეიდა რა დღეშია! ეგრე აღარ ილაპარაკებდი! ის მუტრუკი
ხვალაც თუ არ დაბრუნდა, ნამდვილად თავს მოიკლავს, ნამდვილად თავს მოიკლავს,
ეს არის სიმართლე?! სადაც ვნახავ, ერთს კარგად ჩავაზელ და ვეტყვი, რო ტრიპაჩი და
ვირია!
– შენ რა გენაღვლება! შენთვის ადვილია მასე ლაპარაკი!
– შენი ვერაფერი გამიგია! ალიკას დედას გაგიჟებული იცავდი, ალიკას ლანძღავდი,
დედამისს ცუდად რად ექცევაო, ახლა რეზოს იცავ, კარგია, დედამისს ცუდად რომ
მოექცაო! გამაგიჟებ, რა! თითქოს სულ სხვა რაღაც გალაპარაკებს!
ვერცხლის ჯაჭვი ნაზად გაიკლაკნა. გრძლად. თავი სევდიანად შემოდო საკუთარ
ტანზე და გაჩერდა.
– მე, მაგალითად, – გიორგიმ ტუჩების კუთხეში საბერველი მოიმრგვალა და
შუბლზე ჩამოყრილ თმას აუბერა, – უფრო მადლობელი ვიქნებოდი და უფრო მეტად
მეყვარებოდა...
დედა თავს იღებს. გიორგის უყურებს. მერე საკუთარ ხელს: ჯაჭვი კი ერთ დიდ
წრედ იკვრება...
მაშინ კი, მაშინ ცამიტისაც არ იყო ალბათ... სასტუმრო ოთახში შემოირბინა
აქოშინებულმა... და უცბად შეჩერდა... გაშეშდა მერე.
– თქვენ მაშინ ერთად ირ იყავით, თქვენ და თქვენი მეუღლე, ბავშვი როგორ
გაჩნდებოდა იმ ხანებში... თქვენ მაშინ ერთმანეთს არც ნახულობდით! – ტაფასა და
ქვაბს ერთმანეთს ახლიან, ხმაა ისეთი: უცხო, უხეში, მყიფე – უნდა დაგვიბრუნოთ.
თუმცა უკვე დიდი დრო გავიდა, მაგრამ მთელი ეს ხანი ვიკვლევდი. ვაზუსტებდი.
– გიკრძალავთ ჩემ ცხოვრებაზე ლაპარაკს. ახლა მიბრძანდით. არ მაინტერესებს
თქვენი მიხვედრები და მიგნებები. ბავშვი ჩემია და ჩემთან დარჩება. არ გირჩევთ
თქვენი ძიების გაგრძელებას! – ყინულის ლოლუაზე ვერცხლის თხელ, დრეკად
ხმალს ურტყამენ, ბრტყლად: – ხმაა ისეთი: დედის. უცხო, უცნობი.
– კი მაგრამ, რატომ მატყუებთ! – ტაფა გაიბზარა, ქვაბიც. მინანქარი ასძვრა.
ტირილმა დაფშვნა ხმის შენივთული სიცივე. – რატომ მატყუებთ! თქვენ ხომ მაშინ
ერთად არ იყავით! ეგ ბავშვი რომ გაჩნდა, ჩემი დის, მერეღა შეერთდით... იმ ბავშვმა
შეგაერთათ, ბავშვი თქვენ წაიყვანეთ... მეც გამოვიკვლიე...
– მცდარ გზაზე დგახართ! გირჩევთ, დროზე მოხვიდეთ გონს! თქვენ ასაკში
შედიხართ, მარტო ხართ, გეშინიათ სიბერისა და მარტოობის, ბავშვი მოგინდათ და
გადაწყვიტეთ... მე ნუღარ შემეხებით. მიბრძანდით! სავსეა უპატრონო ბავშვთა
სახლები... გაზარდეთ, მადლი იქნება! რაღა მე მირევთ ცხოვრებას! – ყინულზე
ვერცხლის ჯაჭვი მიცურავს, – დამივიწყეთ მეც და ჩემი შვილებიც!
მკითხველთა ლიგა
 სკამის ხრიალი. ვიღაც წამოდგა. ლაპარაკი მოახლოვდა.
– მე წავალ, მაგრამ მაინც მგონია, რომ მართალი ვარ, – ბრინჯი ჩაიყარა ქვაბში.
– სცდებით! – რკინის მონეტა დაეცა ქვაზე: ხმაა ისეთი, მართალს არ ამბობს, –
სწორი არა ხართ! – ვერცხლის ჯვარი დაეფინა მარმარილოს: მართალი თქვა.
ლამის უგონოდ შებორიალდა თავის ოთახში, ხელში ბადმინტონის ჩოგნით.
ჩოგანი სახეზე აიფარა, დაინახა ციცქნა ოთხკუთხედებად დაქუცმაცებული რუკა,
მერე ისროლა, მერე ისევ გალასლასდა სასტუმრო ოთახში და დედაც შემობრუნდა.
სტუმარი უკვე გაეცილებინა.
– რა დაგემართა? მათე! რა მოგივიდა!
ხმას ვერ იღებს „ეს მე ვარ. მე არა ვარ ამათი შვილი. ვიღაცისა ვარ. ვიღაცების,
ვიღაც ოხრების. დედა ტყუოდა, იგრძნო. მაგრამ თან რომ მართალი იყო? თან რომ
ტყუოდა? იგრძნო. დედა, ნუთუ მე არა ვარ შენი შვილი? მითხარი, ხარო, მომეხვიე“.
ქვითინებს უხმოდ შიგნით. დედა სახეში ჩაშტერებია.
– მათე! შენ მოისმინე ის ლაპარაკი?
თავს უქნევს.
დედა სავარძელში სვამს, საათის პირდაპირ. თვითონ მუხლის ჩოქზე დგება, წინ და
მუხლებზე აწყობს ხელებს:
– მისმინე!
– მე არა ვარ თქვენი შვილი? – გახსნა გულისწამსვლელად შეკრული კრიჭა,
ამოთქვა.
– მისმინე! – ფითრდება, – და დაიმახსოვრე: შენ ჩვენი შვილი ხარ.
– შენი და მამაჩემის? ნამდვილი?
– მისმინე! – ძალიან ნელა ლაპარაკობს, მარცვლავს: ვერცხლის ჯვრები ცვივიან
მარმარილოზე: ეკლესიაში: – მისმინე! გეფიცები თქვენს სიცოცხლეს, გეფიცები ნანის
სულს და ყველაფერს, რაც წმინდაა: შენ ჩემი შვილი ხარ. ჩვენი ნამდვილი შვილი და
თუ გატყუებდე, სამივე შვილის სიცოცხლე ჩამიქრეს. სამივე შვილის. გჯერა?
– მჯერა – და დაიჯერა: რადგან ის ხმა არ იტყუებოდა, დაიჯერა. მაშინ.
– მაგრამ, მათე, მისმინე: გაფიცებ ყველაფერს, რაც მე დავიფიცე, არასდროს
ხმამაღლა არ გაიმეორო, რაც გაიგონე. არასოდეს, გესმის? ეგ სისულელეა და
სისულელე ადვილად ვრცელდება. უკვე დიდი ხარ, ცამეტი წელი შეგისრულდა,
უნდა შეგეძლოს სიტყვის პატრონი იყო, მაძლევ სიტყვას?
– სიტყვას გაძლევ.
– ახლა წადი. ითამაშე და არასოდეს აღარ გაიხსენო. არასოდეს.
გაფითრებულმა თმა უკან გადაიყარა, შუბლზე აკოცა, ცალ მუხლს ხელით
დაეყრდნო და წამოდგა: „ნრიუნნ!“ – დარეკა საათმა. შეხედა ორ საათს აჩვენებდა.
შუადღეს.

ღია კარადას მიუბრუნდა. მესამე თაროდან ასანთის კოლოფისხელა ღრმა ჩარჩო

აიღო. ვაშლის ყვავილი იყო მინის ქვეშ, გამხმარი, ოდნავ სიყვითლეშეპარული
ვაშლის ყვავილი... მტვრიანებიც შერჩენოდა, პეპლის საცეცებივით – ძველი ჩარჩოა,
ღრმა, უცნაური. ერთი ციცქნა ყვავილი ისე მოჩანს, თითქოს ჭოგრიტის
დამაშორებელი მხრიდან ხედავდე... ამ ჩარჩოში ადრე სხვა რაღაც იყო: რაღაც
ქსოვილზე ამოქარგული ემბლემა, ღერბი თუ რაღაც სიმბოლო... ახლა გამხმარი
ყვავილია რომელი ხისა, ნეტავ? მათი ბაღის თუ სხვა, სულ სხვა ვაშლის ხის.
რომელიც შორს, სადღაც ტაფობში ჰყვაოდა ეგებ, ანდა ტყის პირას. კენტი, ველური,
ლაღი ხე, არავისი... მისი ყვავილი კი აი, აქ მოხვდა, ამ ღრმა ჩარჩოში... ვინ მოიტანა,
მკითხველთა ლიგა
რა ქარმა შემოაფრინა აქ, ამ ოთახში... რატომ შეინარჩუნა დედამ, და გაქრობას
გადაარჩინა, იმ იასამნის ტოტივით?.. ვაშლი... ვაშლის ფრცქვნა... ბავშვობის ერთ-
ერთი უხშირესი სურათი... გრძელდება, ეხვევა ნაფრცქვენი, წვნიანი სპირალი,
დაშვებული დედის დანიანი ხელიდან... და ქათქათა, წვრილ ნამცეცებად მბზინავი
ხორცი უშიშვლდება ნაყოფს... „არ გაწყვიტო, დე, მთლიანად მომეცი...“ მერე
სიცხისგან დამსკდარ ტუჩებზე დედა ფრთხილად ადებს სიფრიფანა ნაჭერს. და რა
ცივია... ჟრუანტელი უვლის ენაზე, ლოყების შიგნითა კედლებზე და მთელ სასაში.
კბილებსაც შესცივდათ... ძლივს ჩაღეჭა. ახლა ყელში ჩასრიალდება მოტკბო-მომჟავო,
ჟრუანტელიანი სიგრილე... მაგრამ არა, ყელს აღარ შესცივდა, გამთბარა გრილი
ლუკმა პირის ღრუში... და უმტკივნეულოდ გადაყლაპა. ჭიანჭველების ჯარი აღარ
მოსდებია გულში და ხერხემალზე.. „ვაშლი, სისხლივით წითელი“, – ამბობს დედა... –
„შეხედე, ისეთი წითელი კანი აქვს, ისეთი, რომ ხორცშიც ჩაუჟონია სიწითლეს,
ხედავ? გაფრცქვნილი ვაშლის ქათქათა ზედაპირი შვინდისფრადაა ოდნავ
გაჟღენთილი, მერე კი სრულყოფილ სითეთრეში გადადის... „ვაშლი ძალიან კარგია,
ძალიან საჭირო... უნდა ჭამო, რაც შეიძლება ხშირად“... და გაბზარა სხეულის მშრალი
გვალვა ვაშლის სისველემ, დაულბო, ლბილად გაუგრილა გულ-მუცელი... ჩაწმინდა
ენაზე მოდებული თეთრი ნალექი და გაალღო ცხელი, მშრალი უჟმური, მთელ ტანს
რომ უფშვნეტდა... რაღაც აკრიალდა მთელ არსებაში, ხალისი გაკრთა სადღაც... და
მერე: „მეთამაშე, დე, მეთამაშე, რა“.
„მოიცა, მაშოს ვუთხრა, გიორგის მიხედოს, გამოუცვალოს და ახლავე მოვალ“.
„ახლავე“ ყოველთვის გრძელია. ცუდია გიორგი. სულ გიორგი და გიორგი. სულ
ტირის, სულ ჭამს. რად უნდათ ნეტავ, რატომ არ გადააგდებენ! რისთვის არის
საჭირო, ტირის და ფეხებს იქნევს. ვერც დადის, ვერც ლაპარაკობს... ისვრის და
ისველებს, დორბლიც ჩამოსდის, ფუჰ! ნეტავ მოკვდეს“.
– რა ვითამაშოთ?
– აფრინდა-აფრინდა!
– მოდი, დავიწყეთ!.. აფრინდა, აფრინდა... ჩიტი აფრინდა!
ორი თითი, ორადორი თითი ფრინდება დედის ხელისგულიდან. მაშინ კი სამი
მიფრინავდა: ენდი წევს, ავადაა, თეთრი ხილაბანდითა აქვს თავი შეხვეული.
გიორგის - ყელი. ენდი ლოგინში ზის, სამ ბალიშზეა მიყრდნობილი... გიორგი
ფეხზეა. ჩაცმული, არ წვება. და ენდი იძახის.
– დედა, დედ, აფრინდა-აფრინდა, რა, – ხუთი წლის იქნება.
– აი, ჯერ ეს შეჭამე და მერე – და ლურჯი კობალტის განიერ თეფშზე გაფცქვნილი
ვაშლის თეთრი ნაჭრებია და მათ გვერდით მრგვლად დახვეული წითელ-ყვითელი
ნაფცქვენები:
– ამდენიი? – სასო წარეკვეთა ენდის.
– გიორგის წილიცაა და მათესიც... აბა, მოდით!
ხრამ-ხრუმ, ხრრშ. ხრრ. ხრ. ენდი თვალებმოჭუტული ფრთხილად კბეჩს ვაშლს,
ეპარება და ეტყობა: ჟრუანტელი უვლის.
– მორჩა. ახლა ავფრინდეთ! – ხელი ბამბაზიის ჟოლოსფერ პერანგზე გაიწმინდა,
კარგად მიისვ-მოისვა მუცელზე და უცბად მიხვდა, აკრძალულ რასმე რომ სჩადიოდა.
ვიდრე დედა მისკენ შებრუნდებოდა, ქაღალდის ხელსაწმენდი მოჭმუჭნა და თეფშზე
დააგდო. სახეში შეაჩერდა დედას და სიხარულის ჭინკა აუხტუნდა თვალებში: „ვერ
შეამჩნია“.
– ახლა აფრინდა-აფრინდა! – იძახის.

მკითხველთა ლიგა
 დედამ ხელისგული გაშალა და და-ძმის თითები ასაფრენად მოემზადნენ დედის
საჩვენებელი თითის გვერდით.
– აფრინდა, აფრინდა, ჩიტი აფრინდა!
თითები აფრინდნენ.
– აფრინდა, აფრინდა, ჩიი – თითები მოსწყდნენ დაღარულ აეროდრომს, - რგვი
აფრინდა!
გიორგის თითი შუაგზიდან დაბრუნდა, ენდისა ჰაერში გაშეშდა – შეცდომას
მიმხვდარი:
– ვაი!
– აბა! ჯარიმა! ჩირგვი არ ფრინავს! – იძახის შეცდომაში შემყვანი და სათითაო
წკიპურტს არიგებს.
– აფრინდა აფრინდა, ყვაა-ვი აფრინდა!
თითები კისრისტეხით აცვივდნენ ჰაერში.
– აფრინდა, აფრინდა, ყვავი – თითებმა დასტოვეს თბილი აეროდრომი – ლი
აფრინდა!
– ვაი, –- ენდიმ პირში იტაცა თითი.
გიორგიმ შუბლზე იტკიცა.
– ჯარიმა! – იძახის დედა.
იცინიან.
უცებ გიორგი ენდის ბღუჯავს და ლოყაზე კოცნის.
– გამიშვი, გამიშვი! არ მაკოცო, გიჟო!
– აფრინდა, აფრინდა! – ბავშვებს უძახის დედა.
თითები ხელისგულს უბრუნდებიან.
– ძროხა აფრინდა!
ენდი იცინის. თითს მაგრად აჭერს.
– კვერცხი აფრინდა!
ენდი ჩაბჟირდა.
– ენდი აფრინდაა! – იცინის დედა, – გიო აფრინდაა! მათე აფრინდაა!
ენდი დაოსდა. ხელს იშვერს უფროსი ძმისკენ:
– მათე ვერ აფრინდება, – კაკანებს, – და-დაეკრო...
იხედებიან, სამი, გაცინებული სახე უყურებს: თვითონ წებოიან მუყაოს ვეღარ
იცილებს თითებიდან. იცინიან.
ხუთი წლისა იქნება, ენდი.
გიორგი ვაშლის გრძელ ნაფცქვენს იღებს და ლოყაზე ადებს დას:
– მოდი, სახეზე დაგაკრობ, სოფიკო რო იკრავს ხოლმე, ვითომ ექიმი ვარ.
ენდი მორჩილად, სერიოზულად უშვერს სახეს.

მეორე მხარეს გადააბრუნა ღრმა, პატარა სურათი, არაფერი აწერია მუყაოს. არც
სიტყვა, არც რიცხვი, სულ არაფერი. თავის ადგილას დადო, მიაყუდა რაღაც ზღვის
კენჭზე. შორიდან შეხედა.
ფანჯარა ღიაა.. გარეთ მთვარეა, მისი შუქი დგას მაღალ ოთახში, თვითონ კი არ
ჩანს, აქედან არ ჩანს – საწოლიდან, სადღაც მიცურავს, ცის მინდორზე, ღრუბლების
ბორცვ-ტაფობებში, მიდის, მიდის, მიიზაფრება, მიყვავილობს, მერამდენედ მიუყვება
თავის ასავალ-დასავალს, მიეხეტება... ფანჯრის წინ გაბარდული დიდი ვაშლის ხე
ოთახის კედელზე გადაუხატავს და ვაშლის ხე ირწევა მათ საწოლთან, საწოლის

მკითხველთა ლიგა
კედელთან, ჩრდილის ტოტებით, ლანდის ვაშლებით... და ორივენი შავ, უსხეულო
ხეს შესცქერიან, რომელიც მალე გაჰყვება მთვარეს...
შესცქერიან. ჩუმად სუნთქავენ. ფიქრობენ, და სიტყვები არ იბადებიან.
მხარზე წვეთი დაეცა.
თავი მიაბრუნა. სველ უპეში აკოცა, უბგეროდ.
– ისევ ტირი?
– არა.
– რა გატირებს?
– ნუ მიყურებ, ნუ, არა ვტირი.
მეორე წვეთი.
– ნუ ტირი... შენ... იცი... მე არ მომინდომებია... თავისთავად მოხდა, ასე. ხელს
უსვამს შიშველ მხარზე... და... განა ცუდად ვართ, თქვი, – არ გიხარია ჩემთან ყოფნა?
ხომ გიხარია? მეც ამაზე მეტს რას მოგვიტანდა ერთად ცხოვრება... ერთი ჭერი... თუ
არ წაგვართმევდა...
სიჩუმე.
– იცი, შარშან, ამ დღეს პირველად მოვედი თქვენთან, აქ, პირველად შემოვედი ამ
ოთახში, მაშინ ოცდახუთი წლისა იყავი.
– ეს დღე იყო?
გაახსენდა: შუა ოთახში შეუშვა და შეჰყვა. ის კი იქვე გაშეშდა, ზღურბლთან: მაია,
და გაოგნებული მიაშტერდა ფარდას, დედის კარზე. „რა მოგივიდა?“ „ეს... ეს რა
არის?“ „ფარდაა, ვერა ხედავ?“ – გაუცინა, „ეს.. დედაშენის მოქარგულია?“ „ჰო, მიდი,
ახლოდან შეხედე“. ფეხს არ იცვლის: „მიდი, რა მოგივიდა?“ „მეშინია. ეს... ეს ხომ
საოცრებაა“, და ფარდის წინ არ გაუვლია. დიდ ოვალურ მაგიდას შემოუარა, იქიდან
შეხედა: „საოცრება“ – დაიჩურჩულა და დიდხანს უყურა გაფითრებულმა, ვიდრე
გიორგი და ენდი არ შემოვიდნენ და მერეც, რამდენჯერაც მოსულა, წინ არასოდეს
ჩაუვლია ფარდისთვის, მაგიდას შემოუვლიდა ხოლმე, იქიდან მიაშტერდებოდა
მონუსხული და ასე შედიოდა მის ოთახში...
– ეს დღე იყო?
– ჰო. ეს რიცხვი. მრცხვენია.
– რისი.
– არ ვიცი, რისი არა.
– აბა?
– დედაშენის.
– სისულელეა. დედაჩემი რა შუაშია. ის არავის საქმეში არ ერევა. მით უმეტეს,
ასეთში და საერთოდ, ქვის სროლა ეჯავრება, თანაც... ხომ არაფერი იცის.
– მერე რა.
– რა მერე რა.
– მე მრცხვენია.
– კარგი. კარგი რა. მე შენ უფრო... უფრო ძლიერი მეგონე.
– სიძლიერე რა შუაშია? – ამოიოხრა.
– ნუ ტირი, ერთადა ვართ, ერთად. სხვა რაღა გინდა? სხვებს რას უყურებ.
სხვებივით რას ფიქრობ. შენ შენა ხარ, შენი თვალით შეხედე.
– ჩემი თვალით ვუყურებ და... არ არის სწორი.
– რატომ?
– ბუნებრივი არ არის...
– ვისთვის?
მკითხველთა ლიგა
 – ჩემთვის. შენთვის, შენც იცი, მაგრამ...
– მაგრამ რა?
– ნუღარ ვილაპარაკებთ. არ გვინდა.
ჩურჩულებდნენ: ახალი ფოთლების შრიალზე უფრო ხმამაღლა, ქარი რომ გამშრალ
ფოთლებს გახვეტავს, იმ სიხმამაღლით.
სიჩუმე.
მერე ეხვევა. ერთმანეთს ეხვევიან, ერთმანეთში ემალებიან დაგროვილ-
დაგუბებულ, გასიებულ სიტყვებს...
ჩრდილის ტოტები ირწევა კედლებზე... ტოკავენ შავი, უწონო ფოთლები, შავი,
უწონო ნაყოფები. გარეთ ცოცხალი ვაშლის ხე შრიალებს... ორი ლანდის ვაშლი,
ტყუპები, ირწევიან და ერთი წყდება უეცრად და მაიას მუხლით ამობურცულ
საბანთან ქრება... გარეთ მიწაზე მძიმე ნაყოფი დავარდა... მერე, ნელ-ნელა ჩრდილის
ხე გადნა... წაიღო მთვარემ.
დილით:
– ცოტა ხანს გადი, ჩავიცმევ, – ხელი ფრთხილად დაუსვა ყელზე, სევდიანად, –
გადი, მათე.
ასეა ყოველთვის. არ უყვარს მის თვალწინ ჩაცმა. გადის, ხელ-პირს იბანს, ძალიან
ცივია წყალი. თბილი წყლის ონკანიც გახსნა.
მაია ჩაცმული ზის. თმადავარცხნილი. საწოლი გასწორებულია.
სავარძელში ზის, პატარა მაგიდასთან. ხელისგულზე დაუყრდნია ნიკაპი. მეორე
ხელით ნელა, უფიქროდ ატრიალებს ძველ გლობუსს. მზის ჭავლშია გახვეული
გლობუსიანად – მზის დამრეც სვეტზე აფუტფუტებული მტვრის ნაწილაკების
ჩქერალში...
მივიდა. ფარდა ჩამოაფარა. მზის სვეტი გაქრა. ის არ შერხეულა.
– ჩაი არ დავლიოთ?
– არა, – ჩუმად ამბობს, თითქოს სიზმარშია, – მე ახლა წავალ.
– რა გეჩქარება? იყავი. არავინ მოვა.
– არა. წავალ. ვეღარ ვჩერდები.
წამოდგა. სკამზე გადაკიდებული ჩანთა აიღო, გაჩერდა: თხელი, ფერმკრთალი.
– გინდა რაღაც გითხრა?
– რა უნდა მითხრა?
– ვიცი, არასოდეს მაპატიებ, მაგრამ მაინც გეტყვი:
–?
– იცი რატომ არ მოინდომე ჩვენი ცოლქმრობა?
– რატომ?
– გრძნობდი, დედაშენს უნდოდა ძალიან.
გული შეუხტა.
– საინტერესოა. ასე კრიჭაში ვუდგავარ დედაჩემს?
– ჰო, კრიჭაში უდგახარ... თუმცა ვერ ბედავ ამას აშკარად... და...
– და რა?
– იცი, კრიჭაში რატომ უდგახარ?
– რატომ?
– იმიტომ, რომ... შენზე მეტია და... არ გექვემდებარება. ის არის, შენ კი გინდა, რომ
იყო.
შეძლო და არაფერი დაიმჩნია. ნეტავ, ასე უღვარძლოდ მაინც არ ეთქვა,
ყოველგვარი ბრაზის გარეშე. ქუჩაში აღარ გაჰყოლია. ფანჯრიდან კი გახედა
მკითხველთა ლიგა
მიმავალს. იცოდა, თავს ვეღარ გადაახტებოდა: ვერ აპატიებდა: უკანასკნელად
ხედავდა...

– როგორ, მათე, შენ უარყოფ ფსიქოანალიზის მნიშვნელობას? არ გამაგიჟო, ბიჭო! –

ლადომ გლობუსს ჩამოჰკრა ხელი და დააბზრიალა, – მეცნიერი მაინც არ იყო! ჩვენს
დროში, როცა ამდენი რამის აზრზე ვართ უკვე, ფსიქოანალიზის უარყოფა შეიძლება?
– შეთხელებულ ქერა თმაზე ხელი გადაიკრა და მუნდშტუკი დააკაკუნა
დატრიალებული გლობუსის ალუმინის ჭიპზე.
– მოიცა, მოიცა მე კი არ უარვყოფ, მისმინე! შენა გგონია ფსიქოლოგიამ ამით უფრო
დიდ სირთულეს მიაგნო ადამიანში და აღფრთოვანებული ხარ! სინამდვილეში, თუ
დაუკვირდები, ძალიან ამარტივებს ადამიანს, მე ეს გამარტივება მეჯავრება...
– რას ამარტივებს? რას ამარტივებს! ვეღარ გავიგე!
– ადამიანსო! რა ვერ გაიგე! დამაცადეთ რა, მუსიკის მოსმენა! – ყვირის მერაბი და
ფირსაკრავს ხმას უწევს.
ფაგოტის ოდნავ მოგუდულ, ზემოთ მიმსწრაფ ლარზე აისხა დაფდაფების ყრუ,
თანაბარი დგან-დგარი. ელექტროგიტარის ნერვიულმა, მჭრელმა ბგერებმა
ერთმანეთის მიყოლებით ჩაიზუზუნეს, სათითაოდ ჩაიზრიალეს...
– ჩაუწიე რა, ბიჭო, ცოტა. ამასთან ხომ ვერაფერზე ვერ ილაპარაკებ! მარტო უნდა
იტროკო. მისმინე, რას ამარტივებს?
– ოხ, თქვენი! – მერაბი ფანჯრისკენ მიათრევს ფირსაკრავს. ვახტანგიც მიჰყვება,
ხელში კონიაკით სავსე სირჩით.
– ადამიანის მოქმედებისა და ფსიქიკის მთავარ იმპულსად რომ სხეულს მიიჩნევ,
გამარტივებაა, აბა რა არის! იმიტომ, რომ ეროტიკული, რა ფართოდაც არ უნდა
გავიგოთ, მაინც სხეულის სფეროა, ყოველ შემთხვევაში, ასეა მანდ.
– არა, გენაცვალე, არ არის სხეულის სფერო, მთლიანია, მთელი ადამიანია! –
მუნდშტუკი პირში გაიჩარა, – მანდ იჭრები სწორედ, ფროიდს მასე არ ესმოდა... და
ქვეცნობიერი სწორედ ფსიქოანალიზმა აღმოაჩინა, და კუთვნილი მნიშვნელობაც მან
მიანიჭა, ეგრე არ არის? მომიკიდე, სერგო.
სმენადქცეული, გაფაციცებული, ჭორფლიანი სერგო უკიდებს.
– არ არის. ჯერ ერთი არაცნობიერი ეროტიკულზე არ უნდა დაიყვანო, რასაც
აკეთებს ფსიქოანალიზი, და რაც მე დიდ სიბრიყვედ მიმაჩნია, ისევე როგორც მრავალ
სხვას, და მეორეც: არაცნობიერის არსებობა ყოველთვის იცოდნენ, ეგ სულაც არ
არის ახალი... ახალი ის არის, რომ ის მთლიანად სექსუალურზე იქნა დაყვანილი.
გუნდის ხმამაღალი სტერეოსუნთქვა ისმოდა, ძლიერდებოდა თანაბარი,
დამუხტული სულთქმა. შიგადაშიგ საქსაფონის წყვეტილი, წვრილი ელვა
გაიკლაკნებოდა, წკეპლასავით... და უცბად ამოსკდა მამაკაცის სასოწარკვეთილი,
ძლიერი, მღვრიე ხმა: ზემოთ წავიდა, წავიდა, შეასკდა ღრუბლებს, გაფატრა ცა
და ერთბაშად გაიყინა მუსიკასთან ერთად: უდაბნოში გაგრძელდა ჩუმი ექო... და ისევ
თანაბარ ქოშინში გადაიზარდა.
– გლიჯავს! – მერაბი რიტმულად იქნევს მუშტებს.
– ჰოდა, აქედან მივიღეთ ცირკები: თუ მამა გეჯავრება, ესე იგი დედას ელტვი
ეროტიკულად, თუ დედა გეჯავრება – ესე იგი, მამას ესწრაფვი სექსუალურად, თუ
ორივე გეჯავრება მაშინ, მაშინ აღარ ვიცი, ან ძმა, ან და, ან შენი თავი უნდა
გაღელვებდეს სქესობრივად, – იცინის.
სერგოც აჰყვა, მეათეკლასელი, ხითხითებს:
– მაზალოა, ხო იცი!
მკითხველთა ლიგა
 – ეგრე ყველაფრის გამასხრება შეიძლება! – ლადომ სერგოს გადახედა: გააცამტვერა.
– ეგრე არ არის!
– რა, არ შეიძლება მამა იმიტომ გეჯავრებოდეს, რომ არამზადაა ან რეგვენი! ჰა?
დავუშვათ! ან დედა? რა აუცილებელია, სექსუალურად ელტვოდე რომელიმეს!
მოიცა, ის ვინ იყო, ფროიდზე რომ თქვა, ფინჯანში რომ კოვზი დევს, მათ შორისაც
ეროტიკულ კავშირს ხედავსო!
ხარხარებენ: ყველანი.
ლადო თმას უკან იყრის.
– აი, ყავა მიირთვით, – დედამ ორთქლმდინარე ლანგარი დაუშვა გლობუსის
ძირში.
სერგო წამოხტა, ტანმორჩილი.
– გმადლობთ, ქალბატონო ელენე, – ხელი შეაშველა ლადომ.
– ნუ წუხდებით, დეიდა ელენე!
– გმადლობთ.
დედა გადის.
– საერთოდ, შვილისა და მშობლის ურთიერთობა უფრო რთულია, ვიდრე
ფსიქოანალიზი გვიჩვენებს.. მშობელი უკვე არის, – თქვა თუ არა ეს, ნაღველმა აავსო,
გულმა დამძიმება დაუწყო, – მშობელი უკვე არის, შვილს კი.. ჯერ.. უნდა, რომ იყოს.
არ გეჩვენება ეს უფრო დიდ მიზეზად, უფრო ძნელად. ყველა იტანჯება იმის გამო,
რომ არ არის, ჯერ არ არის თვითონ... ან ვინმე...
– ეგ კარგად თქვით! – აღტაცდა სერგო, მოხიბლული მიაჩერდა.
– თანაც სული... მისი განმარტება რომ არ ხერხდება, მისი ახსნა... ამიტომ ან
უარყოფენ, ან სურთ ნაწილებად დაშალონ, ატომივით, გამოაცალკეონ რაღაც-
რაღაცეები, თუნდაც ეროტიკული, და ასე ახსნან ადამიანის ქცევა თუ დაავადება. –
ხმა აშკარად შეეცვალა. მოწყვეტილი, უიმედოდ ლაპარაკობდა – ადამიანი კი
გაცილებით დიდ კავშირებშია განსახილველი... მისი დარდიც, ავადმყოფობაც და
საქციელიც.
– არ დამიწყო, ახლა, შენი ჭირიმე! სახელგანთქმული კაცი კი ხარ, მაგრამ... სულის
ხსენებაც კი ნერვებს მიშლის! სულის უკვდავებასა და მარადისობაზე რომ დაიწყებენ
ხოლმე მიეთ-მოეთს, ასე მგონია, ნაფთალინის სუნი მახრჩობს. მაგისთანა ტიპებს
კულულებიანი პარიკები უნდა ეხუროთ, თეთრი, ფუნჯებიანი გეტრები ეცვათ და
მენუეტს ასრულებდნენ ხავერდის ჟილეტებში!
– თუ დატრიალდა მოდა, შენც გიხილავთ ფუნჯებიან გეტრებში აცუნდრუკებულს,
მე შენ გეტყვი და მოდაზე მაღლდები! – ჩაიხითხითა ვახტანგმა.
– არსებობს: რასაც ვხედავ, ვყნოსავ, – შეუპოვრად განაგრძო ლადომ, – ვეხები,
ვბღუჯავ, ვსინჯავ და ვშლი! და მორჩა!
– ესე იგი, რუსიკო არსებობს, ამისი, – თავი ლადოსკენ გადააქნია მერაბმა.
გადაიხარხარეს.
– დიახ! სხვა არსებობა არ არსებობს და არ ვიცი მე! როდემდე უნდა კენკონ
შაქარმოყრილი ფეტვი! – დაასრულა ლადომ.
– ფეტვი და რეტი შენ! ჩაიგდე რა ენა ცოტა ხანს, არა გაქვს მუცელი? – ვახტანგმა
ერთიანად მოიყუდა ყავა.
– არა, – გატანჯული სახით წამოიწყო მერაბმა, – ამას რომ რაიმე დარგის შესწავლა
აუტყდება ხოლმე, ჩვენ რად უნდა ვისჯებოდეთ ამისთვის? – ფირსაკრავს ხმა აუწია
და თვალები დახუჭა.

მკითხველთა ლიგა
 მამაკაცის გაბზარული ხმა ჩუმად მოთქვამდა ფაგოტთან ერთად... წინწილების
წვიმაში.
მარტოდ დარჩენილი გამომფიტავმა მოწყენილობამ აავსო. უსურვილოდ, უაზროდ
დასჩერებოდა გლობუსის ძირში სამხრეთ პოლუსის მოარშიებული თეთრი ლაქის
ქვეშ მიმოფანტულ მუქნალექიან ფინჯნებს,
წამოკრიფა და მკერდთან ახუხულავებული სამზარეულოში გაიტანა.
– ცოტაც და მუშტი-კრივზე გადახვიდოდით, რაზე კამათობდით? – გაიცინა დედამ.
– რა ვიცი, არაფერზე.
– მეც მომინდა თქვენთან ყოფნა, მაგრამ ჩემთან ხომ თავისუფლად ვერ იქნებოდით.
– მართალია. თანაც რა მოსასმენი იყო!
– ლადო, მგონი, მართლა გააბრაზეთ.
– მაგის გაბრაზებას რა უნდა... სულის ხსენებაც კი ნერვებს მიშლისო, სულის
უკვდავებაზე რომ ლაპარაკობენ, ნაფთალინის სუნი მახრჩობსო...
– არა სჯერა?
– არც მე მჯერა, თუ გაინტერესებს... მაგრამ არ მინდა, რომ სხვებსაც არა
სჯეროდეთ... არ მინდა, იცოდნენ, რომ არავითარი მარადიული სული და გონი არ
არსებობს... ეგ ნამდვილად არ მინდა...
– აბა? იცი, რომ ტყუილია და გინდა, რომ ტყუვდებოდნენ?
– ადამიანს ტყუილი აცოცხლებს. რატომ უნდა გამოაცალო. არა?
შეხედა, დედას.
– არა, – თქვა დედამ, უფრო თავისთვის და გარეცხილი ყავის ფინჯანი ნიჟარის
თავზე დააპირქვავა. მერე ჩაეცინა.
– რა გაცინებს?
– ერთი ჩვენი... თქვენი საუბარი გამახსენდა... გახსოვს, რეზოს რომ ეძებდა გიორგი?
ვეღარაფერი უპასუხა. ისევ გაება ხლართებში, აბლაბუდაში.
სამზარეულოდან გავიდა და იგრძნო, რაღაც ტკივილი გამოჰყვა. თითქოს ხიჭვი
შეესო გულში. მიხვდა, დედასთან საუბრისას ეტკინა რაღაც: მეც მინდოდა თქვენთან
ჯდომაო. არასოდეს უთქვამს. მაშინვე გაუკვირდა. ახლა შეეცოდა: ზოგჯერ ისიც
მოიწყენდა ხოლმე ალბათ, მარტო რჩებოდა, მარტო გრძნობდა თავს. შვილებს თავ-
თავიანთი მოულოდნელი გზებისაკენ მიუხაროდათ. როცა იქ ფეხს წამოკრავდნენ
ხოლმე ქვა-ღორღს, მაშინ გარბოდნენ უკან, დედასთან. ის კი იჯდა და ქარგავდა და
ქსოვდა და ზოგჯერ უნდოდა მათთან ყოფილიყო, ახალგაზრდებთან, შვილების
თანატოლებთან, მათ ოთახში, უნდოდა და არ შეეძლო.. ასე ხდებოდა?
აწრიალდა და ისევ შებრუნდა სამზარეულოში. ფინჯანი აიღო, წყალს შეუშვირა,
მოსვა. დანარჩენი გადაღვარა.
– იყავი დღეს დიზაინერთა გამოფენაზე, ხომ გინდოდა წასვლა?
– არა, არ წავსულვარ.
– ის კაბა? იყიდე? კარგი კაბა იყო.
– არა. არ მიყიდია, – ღრმად ამოისუნთქა და სველი ტილო კედელზე მიჰკიდა.
„ტყუილად შემოვბრუნდიო“, – გაიფიქრა.
ნეტავ გიორგი რას იზამდა, ასეთ დროს? დედის მარტოობა რომ ეგრძნო, როგორ
მოუვლიდა ამ აღმოჩენას, როგორ გაართმევდა თავს იმ ძნელ, იშვიათ წუთს? მათი
კონფლიქტები სულ სხვანაირად წყდებოდა ხოლმე, კონფლიქტს ვერც დაარქმევდი.
ჩნდებოდა რაღაც წამიერი დაძაბულობა და გიორგი მუდამ უკან იხევდა,
მშვიდობიანად... პატარაობიდანვე ასე იყო და თუ არ შეეძლო დედის ნების
აღსრულება, დამნაშავედ თვლიდა თავს და დამნაშავესავით იქცეოდა. მართლა ასე
მკითხველთა ლიგა
იყო. თუ უბრალოდ, გულის სიღრმეში ჩაუშვებლად აფუჩეჩებდა ხოლმე
გაუგებრობას, უფროსი ძმისაგან განსხვავებით დაუდევრად უვლიდა გვერდს?..

... კარი ჯახუნით გაიღო სასტუმრო ოთახში. გიორგიმ დიდი, სპორტული ჩანთა
იატაკზე დააგდო, იქ მყოფნი შეათვალიერა და განაცხადა:
– ცოლი მომყავს!
ქეჩებზე მიმოსრიალე ენდი გაშეშდა. დაკვირვებით შეხედა შესულს და ცალ ფეხზე
დატრიალდა მოციგურავესავით.
– ჰსიუ- ჰსიი! – დაუსტვინა თვითონ, და ფანჯრის მოჯანჯღარებულ სახელურს
ერთხელ კიდევ დაარტყა ჩაქუჩი.
– როდის გადაწყვიტე? – მთელი სამყაროს სერიოზულობა ჩაიღვარა ხმაში ენდიმ.
– ამ საღამოს, რვა საათზე, – გიორგი სავარძელში ჩაეშვა.
დედამ თავი აიღო და საათს შეხედა. ათი სრულდებოდა. მერე ისევ მშვიდად
გააგრძელა რაღაც წიგნის ფურცლების აჭრა, ბრტყელი ძვლის დანით. თითქოს არ
ესმოდა, რაც იქ ხდებოდა.
– როდის მოგყავს? – საქმის დაზუსტებას ისევ ენდი განაგრძობს.
– ...ორ-სამ დღეში, – განაცხადა ორი საათის საქმრომ.
– ბარემ დღესვე მოგეყვანა, ხომ იცი, გადადებული საქმე ეშმაკისაა. – ჩაქუჩი
დაარტყა პატარა ლურსმანს, თვითონ.
– ნამდვილად! – აიტაცა ენდიმ, – და ქეჩები გაუსვ-გამოუსვა იატაკს. – ხო, მართლა,
ვის აბედნიერებ?
– დალი მომყავს, – სერიოზულად და მშვიდად დააკმაყოფილა დის
ცნობისწადილი.
სიჩუმე ჩამოვარდა.
მხოლოდ დალის შეეძლო ასეთი სიჩუმის ჩამოგდება: გამხდარ, ნერვიულ და ნატიფ
სახეზე სიცოცხლეს დანატრებული თვალები ენთო. გარეთ იშვიათად გამოდიოდა და
ბავშვობის შემდეგ გაღიმებული აღარ უნახავთ. გამოვიდოდა თუ არა სახლიდან, მისი
უფროსი დის ყვირილ-ტირილი მთელ ქუჩას ესმოდა: „დალიი მოოდი, სადა ხარ...
უკვე შემოყვეს თაავიი... მოვიდნენ ბერიკები... “ ორმოცს უახლოვდებოდა, დალის და,
სავარძელსა და საწოლზე მიჯაჭვული გონებასუსტი. და გაახსენდა ის ბნელი ღამე...
ერთსართულიანი სახლის ფანჯარაზე ძვრებოდნენ ხოლმე ისა და მისი
ამხანაგები... მაშინ დალის მამაც ცოცხალი იყო, ცოლისაგან მიტოვებული,
თავმოყვარეობა შელახული, გაძაღლებული, ლამაზი კაცი და ზოგჯერ დალიც
თამაშობდა ხოლმე გარეთ, ეზოში, ქუჩაში. ბიჭები კი ჩუმად ძვრებოდნენ კედელზე
და თუ ფანჯარა ღია იყო, აშინებდნენ სავარძელში ჩადედებულ ქალის გროვას:
მაკრატლის ეშინოდა. ჯერ წარბებს იჭმუხნიდა, იძაბებოდა. მერე, გამტკნარებული,
ცალი თვალით იყურებოდა მათკენ... მერე კი სახეზე დონდლო ხელებს იფარებდა და
ტიროდა... მამას უძახდა: ფანჯარაზე ანიშნებდა, სთხოვდა, გაეყარა „ბერიკები“.
მამამისი ფანჯარაში ვერავის პოულობდა: „ბერიკები“ სახლის ძირას მიიყუნცებოდნენ
ხოლმე, ვერავის პოულობდა და ბოლოს და ბოლოს, სცემდა უფროს ქალიშვილს, თუ
წელში წითელქამარწაჭერილი, თავშალმოხვეული მუთაქაც, კალთაში რომ
უსვამდნენ, ვერა შველოდა საქმეს. მაშინ კი – „გაიხადე!“ – უბრძანა ყველაზე უფროსმა
მათ შორის, გუჯამ, თოთხმეტი წლისამ „გაიხსენი!“ – და დიდი, შავი მაკრატელი
დაანახა. გადაფითრდა: ის, სავარძელში, სველი პირი ნელა მოკუმა და მერე ნელა
დაეღრიჯა სახე. ტირილი დააპირა. მაგრამ გუჯა – ყველაზე უფროსი – იდაყვებზე
აიწია და მაკრატელი აატკაცუნა: „გაიხსენი“ და ხელით ანიშნა ღილებზე. იმან,
მკითხველთა ლიგა
სავარძელში, ისევ დააღო პირი, უაზროდ, უბოროტოდ მიშტერებოდა „ბერიკებს“ და
უგრძნობლად გაიხსნა, სათითაოდ, რაღაცნაირი ჟაკეტის ღილები... თეთრი,
მზედაუკრავი ხორცი გამოჩნდა... და ვეღარაფერს ხედავდნენ ამ ხორცის გარდა:
ფანჯრის რაფას მიდნობილები, ვეღარც დუჟიან პირს, ვერც დონდლო ლოყებს...
ჩანდა მხოლოდ თეთრი ხორცის ნაწილი პერანგსა და ყელს შორის. და მტანჯეელად
დაძაგრულები სისხლის დენამდე უჭერდნენ ფრჩხილებს თუნუქის რაფას... და
„ჩაიწიე!“ – ამოთქვა ისევ გუჯამ. – გამშრალმა, თვალებადქცეულმა. თვალებად,
საიდანაც აზრის ნატამალიც გაფანტულიყო. „ჩაიწიე!“ – უცნაურად გადადნა
ერთმანეთში მუდარა და ბრძანება, და იმანაც, იქ – ქალის გროვამ დონდლო ხელებით
ჩაიწია ცისფერი, სუფთა პერანგი, ზონრებიც გადაიწია მხრებიდან და მთლიანად
გამოჩნდა: მკერდი – სავსე, მძიმე და თეთრი, და აღარაფერი ჩანდა მის გარდა, არც
დუნედ დაყრილი სქელი მუხლები, არც დაღრეცილად დაწყობილი, ფლოსტებიდან
ამობურცული ტერფები, არც უფორმო, სულ სველი ტუჩები და არც უაზროდ
მომლოდინე, დიდი თვალები. იყო მხოლოდ ის – ფერმკრთალ-ვარდისფერ,
განიერკერტებიანი, ნამდვილი. ცოცხალი, ხელშეუხები, და ბიჭი უკვე ოთახში იყო და
მას, როგორც გველის უწამწამო, მრგვალი თვალები ისე ნუსხავდა, აჯადოებდა,
მბრძანებლურად ეწეოდა ხორცის ორი თეთრი, თბილი მტევანი, ეძახდა: ცეცხლი,
ღამე და სიკვდილი, მარადიული სატანჯველი და მიმხმობელი: დედის მკერდს
მოშორებულთ, სხვა ქალის მკერდისკენ გზაში მყოფთ, და მიდიოდა, გუჯა,
გამშრალი, უცახცახებდა ვიწრო, ძვლებამოყრილი ბავშვური მხრები... და ხელი
გაიწოდა კიდეც წინ და იმ სითეთრეში ოდნავ ჩაიფლნენ გამხდარი თითები.
და ორი სხვა და სხვადასხვა ხელიც იმასვე სჩადიოდა წამების შემდეგ... და სამიდან
გუჯა პირველი მიხვდა, რომ მისი ტუჩებიც ულმობლად ითხოვნენ იმ ვარდისფერი
გუმბათის შეგრძნებას... და დაემორჩილა ტუჩების ბრძანებას... და რაღაც ბნელი
და საშინელი: მთელი თავისი მძვინვარებით ერთბაშად და დაუნდობლად
ამოვარდნილი, განუსაზღვრელად მბრძანებლობდა მათ არსებაზე, თარეშობდა მათ
ზრდადაუსრულებელ, გამხდარ სხეულებში, ანადგურებდა, და არაფერი გააჩნდათ
შემბრძოლებელი: – და კოცნიდნენ თეთრ მკერდს: როგორც კერპსა და როგორც
ბომონს: აღიარებდნენ, ეთაყვანებოდნენ: თელავდნენ და უცებ შედგნენ და გაიყინენ:
რაღაც, თითქოს ყმუილმა თავზარი დასცათ. გამტკნარებული, უაზრო სახე
აშლილიყო, აჭრილიყო, ცახცახებდნენ დუჟიანი ტუჩები... და სიცხეჩამდგარი,
დამრეცი თვალები ანთებულიყვნენ და აქამდე დუნე, უგრძნობელი გროვა ხორცისა
ატოკდა, აწკმუტუნდ-აყმუვლდა და რიტმულად დაირწა სავარძელში... მერე ხელი
სტაცა გუჯას ხელს და ტანზე მიიკრა და ქვემოთ დაიცურა... და ტკივილატეხილი,
საწყალი ცხოველი ეხვეწებოდა: სხეულით, ირიბი თვალებით... და ამ ყმუილზე უკან-
უკან იხევდნენ, უცხო ალმურში ნელა ჩაუდგათ ყინულის ზოდი, ხორკლიანი თოში.
სათითაოდ გადახტნენ ფანჯრიდან და დაინახეს: დალიმ და გიორგიმ შეირბინეს
ეზოში, პურსა და ყველს ილუკმებოდნენ გზადაგზა, სახლში შეცვივდნენ. თვითონ
ისევ ახტა კედელზე. სლუკუნი და წკმუტუნი ისევ ისმოდა, მალულად შეიჭყიტა
ფანჯრიდან. დალი შევიდა დის ოთახში; და გაქვავდა. ცხრა წლის კუშტი, გაკნაჭული
გოგო, „რა მოგივიდა“: ამოთქვა, მერე, დის გადაღეღილ, აფორიაქებულ,
დაწითლებულ მკერდს მიშტერებულმა – „რა მოგივიდა?“ – დაიჩურჩულა და
მიუახლოვდა. სავარძელი ისევ დაირწა და მან წკმუტუნით ჩაიცურა ხელი მუცელს
ქვემოთ: „მოიყვანე ბერიკები“. აკანკალებული ბავშვი ნელა მიუახლოვდა, მთელი
ძალით მოიქნია ხელი და სილა გააწნა, მოისმა შეყმუვლება და ხმამაღალი ზლუქუნი:
„რატომ მცემ, დალიკო, მე მტკივა აქ... აი, აქ მტკიოდა...“ დალი მეორე ოთახში
მკითხველთა ლიგა
გავარდა, და მეორე ფანჯრისკენ გაცოცდა თვითონაც. სკამზე დააწყდა და მაგიდაზე
დაემხო, დალი, ხელები თავზე გადაიფარა: ტიროდა. უკანკალებდა გამხდარი მხრები,
„რა მოგივიდა?“ – ლუღლუღებდა თავზარდაცემული გიო და სხვას ვეღარაფერს
ბედავდა და მერე უილაჯოდ დადო მაგიდაზე ყველი და პური.
„ნამდვილად მოიყვანს“ – გაიფიქრა და უკვე შეეგუა მათ ცოლქმრობას. გიორგი
ჯიუტი იყო, როგორც ყველა ამ ოჯახში. და:
– რატომ მოგყავს? – ჩუმად იკითხა დედამ, თავაუღებლად.
– იმიტომ... რომ ვუყვარვარ, – დაიბნა გიორგი, – თვითონ მითხრა... დღეს, ამ
საღამოს... რვა საათზე.
„ეს რვა საათი რაღა ოხრობაა“, – გაიფიქრა და ისევ დასცხო ჩაქუჩი ლურსმანს.
გიორგის ეტყობოდა, თავისი აზრით, ყოვლის ამხსნელი და ყველა შემდგომი
შეკითხვის გამაუქმებელი მიზეზი დაასახელა.
დედამ ხელები კისერზე მოიქცია, ცოტა ეწვალა და მოიხსნა ჯაჭვი, იქვე პატარა
მაგიდაზე დაუშვა. შემდეგ სავარძლის ზურგს მიენდო, მთლიანად, და სადღაც
იკითხა, ჰაერში:
– თვითონ უნდა?
– რა? – დაიბნა გიორგი.
– შენი ცოლობა,
წახდა: გიო. ენდი ისევ გაჩერდა: ქეჩებზე, თვითონ ძირს დაუშვა ჩაქუჩი.
– არ მიკითხავს...
– აბა, რა კითხე! – დოინჯი შემოიყარა ენდიმ, – ძალიან საინტერესოა!
– რა უნდა მეკითხა... რა უნდა მეკითხა.. ადამიანმა მითხრა, მიყვარხარო. დალი, ხო
იცი, ტყუილს რო არ იტყვის... და რაღა უნდა მეკითხა.
– დარწმუნებული ხარ, რომ ცოლობა უნდა შენი? – ამოიოხრა დედამ.
– თუ ვუყვარვარ, აბა რა უნდა უნდოდეს, გამაგიჟებს ეს ხალხი!
– სიყვარული, – ვერცხლის ქაღალდის ჩიტი გასრიალდა მთვარიან ღამეში: ხმა იყო
ისეთი. დედამ ხელი გადასწია და ვერცხლის ჯაჭვი პეშვში ჩამალა.
– მეც ხომ მიყვარს. რანაირად შეიძლება დალი არ გიყვარდეს...
– ეგრე ხომ ენდიც გიყვარს, – ჯაჭვი რგოლებად დაეხვა.
– ენდი! როგორ არა! ვგიჟდები პირდაპირ! მიყვარს, კი! ეს რა საყვარელია! –
აბუზღუნდა და სავარძელში თავგზააბნეული აწრიალდა.
– არა! შენა ხარ საყვარელი! ძალიან არ მედარდება, თუ არ გიყვარვარ! ვინც გინდა,
ის მოიყვანე! ყველა მიხვდება, რა გენიოსიც ბრძანდები! – თავისაზე გამწარდა უცბად
და უდანაშაულოდ შუაში გამოჭყლეტილი ენდი.
– გენიოსს მოგცემ, თუ ავდექი!
დედა ჩუმადაა. თავდახრილი, თითქოს არ ესმის, ირგვლივ რა ხდება.
– ჰკითხე, გიორგი, – ამბობს ხმადაბლა, მერე.
– ყოველ შემთხვევაში, ქორწილის დღე მაინც შეატყობინე, მომზადება ხომ უნდა! –
განგებ ჩაიქირქილა ენდიმ. განგებ ღვარძლიანად და დედისკენ დაიხია.
– ენდი, წადი, ჩაი გამორთე! – წამოდგა დედა.
გიორგის ხმა დაეწიათ.
– დედი!
გაჩერდა.
– დედი, შენ რომ კაცი გიყვარდეს და იმან ხელი გთხოვოს, არ გაყვებოდი?
– თუ არ ვეყვარებოდი.. არ გავყვებოდი... მე არ გავყვებოდი.

მკითხველთა ლიგა
 გიორგის ჩვიდმეტი წელი შეუსრულდა იმ ხანებში. ერთი კვირის დამთავრებული
ჰქონდა სკოლა. თბილისის ჩემპიონი იყო ძიუ-დოში. მერე ჭიდაობას თავი დაანება
და კარატეს შესწავლას შეუდგა.
„შენ არ შეიძლება კარატე იცოდე, – უთხრა ერთხელ. – „მე? რატომ?“ – გაუკვირდა,
გიორგის. „აუცილებლად გამოიყენებ!“ გიორგი ჩაფიქრდა. „ისე, კაცმა რომ თქვას, აბა
რისთვის არსებობს?“ – იკითხა მერე, უფრო თავისთვის. „შენ ადვილად გამოიყენებ,
და თავს დაიღუპავ“, – „ნუ გეშინია, მე კარატეს გარეშეც იოლას გავდიოდი
ყოველთვის“. იოლას გადიოდა. ასე იყო, გამორჩეულად ძლიერი იზრდებოდა. ჯერ
კიდევ მეცხრეკლასელი, ატრაქციონის რკინის ვერძს ისე ლაღად და ღონივრად
გასტყორცნიდა ხოლმე, რომ იქაურობა ზანზარებდა ძლიერი მიხეთქებისაგან. მაშინ
კი, მაშინ, თორმეტი წლისა იქნებოდა, ჰო, თორმეტის... რადგან თვითონ სკოლას
ამთავრებდა... და სკოლიდან მოდიოდა , თვიანთ ქუჩას მიუყვება. ქუჩაში ბავშვები
არიან. ენდი: დღეს პირველად გამოვიდა გარეთ, ნაავადარი. შებორკილი, ოდნავ
დუნე მოძრაობები აქეს, ერთი-ორი დღე კიდევ სჭირდება, ვიდრე ფრთებს გაშლიდეს,
და ქარბორბალასავით დატრიალდებოდეს, ამხანაგებთან დგას. შვიდი-რვა წლის
გოგოები დგანან და ითვლიან: „ანა ბანა ნიცა, რუსების ბალნიცა, ეი გედევანჩო, ნაშე
კაპიტანჩო, ბალანჩო“. მერე მიწაზე თეთრი ცარცით ხაზავენ „კლასს“ და თავ-თავიანთ
საგანძურს იღებენ ჯიბიდან: ფრიალა „სალკებს“. უცბად დიდთავა გოჩა ენდისთან
მირბის და ხელიდან სალკას გლეჯს... გოგოები გამოეკიდნენ.. ენდი დაეწია,
დაეჯაჯგურა, ამხანაგებიც ეხმარებიან, მსუქანი დოდო მუშტს ურტყამს ზურგში
დიდთავა გოჩას... იმან კი ენდი წააქცია... და მუხლით მუცელზე შეადგა... ცდილობს
მუჭი გაუხსნას და სალკა წაართვას. გული გაეყინა: ამის დამნახავს. მივარდა, ქეჩოში
დასტაცა ხელი და გვერდზე მიაგდო: დიდთავა, მძიმე. ენდი წამოდგა,
გაფითრებული, ტუჩები გალურჯებია, ძმას არ უყურებს: მიდის. მხრები უტოკავს.
გოჩა ღრიალით გარბის სახლისკენ და ცოტა ხანში გამოდიან: უკან მოსდევს მამამისს,
თვალს მუშტით ისრესს. მოდის, მუცელს მოჰყვება: გოჩას მამა, წაზრდილი ნეკა
ფრჩხილით კბილს იჩიჩქნის. გული აუძგერდა. ცდილობს იმათკენ არ გაიხედოს...
ჩანთას კრავს. აი, გიორგი გამოჩნდა, ძმაკაცთან ერთად. მოპარულ აგურებს
მოათრევენ. ახლა კარს მოაწყობენ ქუჩაში... მსუქან დოდოს ეხვეწება, ყელს უწევს ორი
თითით, მეკარედ დაუდგეს. ისიც, გიო უყვარს, ჯერ გაიდრიცა და მერე წაბაჯბაჯდა
ბატივით, დრუნცა, ჩადგა აგურებს შორის, დაიხარა, მსუქანი მუხლი მოიფხანა, მერე
ჩუმად ავიწროებს კარს... ის კი მოდის უახლოვდება, ნეკზე ფრჩხილწაზრდილი...
ამხანაგები კაბას უწმენდენ ენდის, „დებილი, დეგენერატი“ – იძახიან, გოჩას ამკობენ,
გიორგი ენდის უყურებს, მერე მიდის: „რა მოგივიდა!“ ენდი ზურგს აქცევს, და: ხო არ
გინდა, შუაზე აგხიო, შე ნაბიჭვარო?“ – უკვე აქ არის: სხვისი მამა, და ფორმის
საყელოში ეჯაჯგურება, ანჯღრევს, ანჯღრევს და ხელსა ჰკრავს... წამიერად შეიგრძნო:
კისრის მალები ატკინა გოჩას მამის მოხრილმა ფალანგებმა. ჩანთა უვარდება და: „ხო
არ გინდა, შუაზე აგხიო? ჰა? – და ხელსა ჰკრავს ისევ, ჩანთისკენ დახრილს და ძირს
აგდებს და წამოდგომას რომ აპირებს, ისევ სახეზე აფარებს გაჩაჩხულ ხელისგულს,
კუს თათს რომ აგონებს. „შე მათხოვარო“, „შე ნაბიჭვარო!“ – არყის ოხშივართან
ერთად ისვრის სიტყვებს გოჩას მამა და იმის გაჩაჩხულ ფალანგებს შორის ცა მოჩანს...
და უცბად მისი შეშუპებული, ზარმაცად გავეშებული სახე შეიშალა. „ვაიმე,
მომკლეს!“ ყვითელ, ძირებჩაშავებულ კბილებშორიდან ღრიალი ამოსკდა და სისხლმა
იფეთქა დატალღული პრიალა თმიდან... და „გიოო!“ გაისმა ენდის კივილი და თვალი
მოჰკრა დის მუდარით გამოწვდილ ხელებს... და გიორგის ჰოკეის თუ რაღაცის ჯოხი

მკითხველთა ლიგა
აღუმართავს და მხრებში მოხრილს ცეცხლი სცვივა თვალებიდან. ერთმანეთზე
უზომოდ დაჭერილმა კბილებმა ლამის კანი ამოახ- ეთქინონ გამხდარ ყვრიმალებს და
ახლა გატყორცნილ ქვასავით შეუქცეველი, სიბნელეში გასროლილი მთელი მისი
არსება ერთადერთ სიტყვას სცრის: „მოგკლავ!“ და ბოღმის, შეურაცხყოფისა და
შურისძიების მძვინვარე ხანძარში ცახცახებს: პატარა, გონდაკარგული... ვიღაცები
მორბიან, უფროსები, და გახეთქილი თავიდან სისხლი მოთქრიალებს და შავად
დაფჩენილ პირში ჩადის და იქ ხორხიდან ამოხეთქილი ღრიალი აბუყბუყებს და
სადღაც ყანყალებს დიდი, ახლად გადაპარსული, ბუნებრივკოპებიანი თავი და
მახინჯი გოჩა ყვირის: „ვაიმე, მამიი!“
რამდენიმე დღე თვალს არიდებენ ერთმანეთს, შინ, და-ძმანი, განსაკუთრებით
თვითონ – უმცროს ძმას, და სირცხვილის ხვლიკი უსხმარტალებს გულ-მუცელში და
ბუნდოვანი ზიზღისა და სირცხვილის აბანოში იგუდება და საბანს რომ თავზე
წაიფარებს, როცა ღამდება, ეს ურჩევნია, სულ სულყველაფერს... და დრო რომ გავიდა,
ახლაც დღემდე, ყველაზე მეტად ისეთი ეცოდებოდა უმცროსი ძმა, მაშინდელი,
იმდღევანდელი: გასრესილმა სიამაყემ და სისხლის ტკივილმა შურისძიების ბნელ,
ცოდვიან, ნეტარებამდე მისულ ხანძარში რომ ისროლა. „მოკლავდა“, – და
ამოსახეთქად ამობურცული ყვრიმალები უდგებოდა თვალწინ, „მოკლავდა იმიტომ,
რომ მამა არა გვყავს“.
ქუჩაში გასვლა ტანჯვად გადაექცა, დიდთავა გოჩას დანახვაზე აჟრჟოლებდა...
ვეღარ იშორებდა გონებიდან იმ წუთს, მიწაზე გართხმული, ამაოდ რომ ცდილობდა
წამოწევას... და ზემოდან, ცის მხრიდან რომ მოიწევდა გაფარჩხული, წითელი
ხელისგული – გიგანტური კუს თათი, რათა დაესრისა, მიწაზე დაეჭყლიტა, ცხვირ-
პირით მიწაში ჩაეზილა... და დასჩემდა გაუთავებელი დიალოგები, იმ ნეკზე
ფრჩხილწაზრდილ ნახევარცხოველთან, გაუთავებელი დიალოგები, სადაც
ოსტატურად უგებდა სიტყვაში, ამხელდა როგორც ტლუს, რეგვენს, არარაობას,
აცამტვერებდა. ანდა უარესი: უამრავ საქმეს აკეთებდა მის დასანახად: რადგან ის აქ
ეგდო, აქ ჩაუსახლდა, ამ ოთახში. უცბად დგებოდა, საქმიანად ატრიალებდა
გლობუსს, წერდა, რაღაცას ეძებდა წიგნებში, იყვანდა ურთულეს ამოცანებს, რათა
შთაბეჭდილება მოეხდინა მასზე, რათა დაენახა – თმატალღოვან ცხოველს, რა
მნიშვნელოვან საქმიანობას ეწეოდა ის ადამიანი, რა უსასრულოდ მაღლა იდგა.
სურდა გაესრისა თავისი მნიშვნელოვნებით! უნდა შეეგნო ზეთიან გომბეშოს – ვისზე
აღმართა ხელი! ანდა არაფრად აგდებდა, აქ, ამ ოთახში ჩასახლებულს – სტვენა-
სტვენით ივარცხნიდა თმას, ღიღინით ხაზავდა, რთავდა მუსიკას – ფეხი ფეხზე
გადადებული, უსმენდა დიდხანს: – თავისთვის იყო! და სურდა ათასი დეტალით
განემტკიცებინა ეს თავისთვისყოფნა, დამაჯერებელი გაეხადა. რადგან უკვე ეგრძნო:
თავისთვის მოფუსფუსე ადამიანს, რომელიც შენ ვერ გამჩნევს, ვერ გხედავს – რაღაც
მომნუსხველი ძალა აქვს. ეგებ იმიტომ, რომ ძალიან ბუნებრივია და მართლა არის,
რადგან ვერავის ვერ ამჩნევს ირგვლივ... შენ კი მასზე ხარ მიჩერებული, არა ხარ
დამოუკიდებელი და თავისთავადი და ამიტომაც სუსტად გრძნობ თავს... და ასე
თავისთვის ცდილობდა ყოფნას – რადგან ის აქ იყო, ოთახში იყო – გოჩას მამა.
იტანჯებოდა! წვალობდა! სამუდამოდ სიძულვილშეყრილს ცის მხრიდან
დაშვებული კუს თათი უღვივებდა შმაგ სურვილს, ამაღლებულიყო ამ მახინჯებზე,
უბადრუკებზე, ყველაზე – ჩვეულებრივებზე! გაზრდილიყო, ზემოთ წასულიყო,
ცისაკენ, გასცილებოდა გაფარჩხულ ფალანგებს და ზემოდან დაეფურთხებინა
მეჩხერბალნიან ხელის ზურგზე... და არა მარტო ეს ხელი, სხვისი მამისა.. თავისი
მამაც გადაქცეოდა უხილავ და მუნჯ მოკამათედ, დიდი ხანია. ხედავდა მის ზურგს,
მკითხველთა ლიგა
დიახ ზურგს – ისიც, ისიც კი არა, პირველ რიგში ის, ის ზურგი უნდა
შეცახცახებულიყო სინანულის მგესლავი ნესტრით. მას უნდა დაენახა – ვისგან
წავიდა!
და გაოგნებული, განცვიფრებისგან ელდანაკრავი შეჩერდა ერთ დღეს, ქუჩაში.
გიორგი შურდულს უკეთებს... დიდთავა გოჩას და ტკეპნა-ტკეპნით არიგებს ჭკუას:
– ჰოდა, შენი ბრალი იყო, რისთვის გამოიყვანე მამაშენი, რა, მათე მოგკლავდა თუ
რა, ერთი წაგარტყა, დიდი საქმე! მე კიდე მოვკლავდი, და უთხარი მამაშენს, რო, თუ
რამეს დაუშავებს ან ჩემს ძმას, ან ჩემს დას, მივეპარები და ქვას ჩავუშვებ თავში, ვერ
დამეწევა და ვერაფერი, რას მიზამს!
– გენაცვალე სულში! – ამბობს დიდთავა გოჩა და ზეთიან მაჭკატს იტენის პირში, –
გამეხარდება!
– გაგეხარდებაო? – ნელა უკვირს გიორგის და ძაფს უჭერს შურდულზე.
– ხო, – იღმურძლება, – ვირია და იმიტომ! დედაჩემს, იცი, როგორი ჩაარტყა
ზურგში წუხელ? მე კიდე ტახტის ქვეშ შევძვერი.
– დედაშენს არ მიეხმარე?
– როგორ უნდა მივეხმარო, მეშინია... როცა ბრაზდება, მეცა მცემს ხოლმე და თან
დებილს მეძახის... რასა გავს ეს უპატრონოო, ესე ამბობს ჩემზე, როცა მთვრალია.
მართლა დებილი ვარ?
– ნწ. რამ გაგადებილა. დაშინებული ხარ. რო გაიზრდები, მამაშენის აღარ
შეგეშინდება, მანამდე კი, იცი, რა ქენი? ივარჯიშე. ცოტაც და დიდი რო იქნები,
მამაშენი ფეხებსაც ვეღარ მოგჭამს, ვეღარც დედაშენს დააკარებს თითს, – მეორე
რეზინიც დაამაგრა.
– გიო, ძალიან დიდი თავი მაქვს? – პირდაღებული შესცქერის, დიდთავა,
ცხიმიანტუჩებიანი.
– მოგცლია! თავი ზოგს დიდი აქვს, ზოგს – პატარა, დიდი საქმე! ახლა ტანი
გაგეზრდება, თავი აღარ და მერე, დიდი რო გახდები, აღარ გამოგიჩნდება დიდი
თავი. ივარჯიშე.
– მართლა?
– ხო. მთავარია, ცოტა გაყოჩაღდე. გოგოებს რო ეჩხუბები, სირცხვილია, ქალაჩუნას
დაგიძახებენ.
– მეძახიან, – ჩაკბიჩა, მაჭკატი, – „გოგოების მაჩალკას“ მეძახიან. მამაჩემი კიდე ხანა
მცემს, ხან მეფერება, ხოდა, მეც იმიტომ ვუთხარი მაშინ, მათემ მცემა-მეთქი, რო
მომფერებოდა...
– აჰა, შურდული, ბავშვებს არ მოარტყა...
როგორ შეეძლო ასე უმტროდ ელაპარაკა, იმ გონებასუსტ მახინჯთან, ვისი
გულისთვისაც დატრიალდა ის ყველაფერი, მაჯლაჯუნასავით რომ დაასკდა მათ დას,
იმ კაცზე, ამაზრზენ ურჩხულად რომ ჩაეჩაჩხა სულში! „გოგოებს ნუ ეჩხუბები,
სირცხვილია, ქალაჩუნას დაგიძახებენ“, – რა უბრალოა ყველაფერი, რა უბრალო და
რა საშინელი... რა უბრალო და რა საშინელი, და უილაჯოდ შენატრა გიორგის,
შენატრა თუ შეშურდა...

უცებ ძაღლმა დაიყეფა, სადღაც, გარეთ, ქუჩაში აყეფდა მეზობლის ძაღლი, ალბათ,
ან უპატრონო, მაწანწალა ძაღლი: არავისი. შეკრთა. კარადას მოშორდა, ფანჯარასთან
მივიდა და ფარდა გასწია. აქედან მაინც ვერ დაინახავს. ეს ფანჯრები ეზოში გადის.
უცნაურად ყეფდა ცხოველი. თითქოს დარდი აყეფებდა და მარტოობა, არავის
ერჩოდა, თავის შფოთსა და წრიალს უყეფდა, თითქოს... ან მთვარეს შეჰყეფდა მაღლა
მკითხველთა ლიგა
ღრუბლებში: რაღაცას გრძნობდა მისგან მომავალს, ყვითელი კუნძულიდან
უცნაურად ძირს ჩამოდენილს... შემაშფოთებელს... „ნუთუ მართლა ხედავენ
სულებს? რატომ ყმუიან, ვინმე რომ კვდება?“ ძაღლმა დაიყმუვლასავით, მერე
საწყლად, ობლურად აწკმუტუნდა... შეაჟრიალა, ფარდას ხელი შეუშვა და
სავარძელში ჩაჯდა. „ნუთუ მართლა ხედავენ სულებს? რა ჯანდაბა აყმუვლებთ, აბა?“
პაპიდა მთვარისამ რომ უამბო, ერთხელ... მათ სოფელში კაცი მომკვდარიყო. იმ
კაცის ძაღლს რომ მთელი ღამე ეყმუვლა, როცა კაცი კვდებოდა, ეგ არაფერი. მერე,
დაემწყვდიათ ის ძაღლი. როცა კაცი დამარხეს და მეორე, მესამე დღეს საფლავზე
მიდიოდნენ ჭირისუფლები, ძაღლიც აეშვათ. შემდგარიყო ერთხანს ეზოში, სახლის
წინ, ერთი შეეყმუვლა სახლისათვის, მერე ჭირისუფლებს გაჰყოლოდა, მერე მათთვის
გაესწრო, ასულიყო სასაფლაოზე, იქ სამი ახალი საფლავი ყოფილიყო, ერთ დღეს
გაჭრილი, ერთ დღეს დაეკრძალათ სამივე: ორი კაცი და ერთი ხნიერი ქალი... თანაც
ერთმანეთის მახლობლად. ჭირისუფლებიც რომ ავიდნენ, ხედავენ: თავისი პატრონის
საფლავთან ზის ძაღლი და წკმუტუნებს საცოდავად. თან მისი პატრონის საფლავი იმ
ორის შემდეგ იყო. რაღაც ნამდვილად იციან ზუსტად. შეუმცდარად. იბადებიან
ამ ცოდნით, არა წვალობენ, თანდაყოლილი საჩუქარია. მადლი. მარტო კაცი იბადება
არაფრის მცოდნე, არაფრის მაქნისი. ტანჯვით და წვალებით აკოწიწებს რაღაც
ცოდნას, გამოცდილებას. ნამცეც-ნამცეც აგროვებს. ისიც სწორედ თუ მცდარს, ეშმაკმა
უწყის. ძალით გლეჯს ბუნებას ყველაფერს, თავისი თავიდან ძალით და გარჯით
ამოაქვს ნიჭი, უნარი, ჯახირობს, შრომობს. მათ კი უწვალებლად იციან: რაღაც
მთავარი, შიგნით არიან, ბუნების გულში. სამყაროს შვილები არიან. ხედავენ,
გრძნობენ. გუმანი აქვთ. გერი კი სახლს გარეთაა და ცდილობს ძალით შეიჭრას შინ.
თავგზააბნეულია: ტყუილი და მართალი ვერ გაურჩევია, ერთმანეთში გადასდის.
მთელი ცოდნა შესამოწმებელია, რასაც აგროვებს, რასაც შეიძენს, უბედური. უბედურ
დღეზე გაჩენილი კანონის დარღვევით ჩასახული, უკანონო, უფლის
გულსუწადინოდ წარმოქმნილი: რადგან ასე არ უნდა გამრავლებულიყო, ასეთ
მოდგმად არ უნდა ქცეულიყო, უნდა ეგოგმანათ იმ ძვირფას წალკოტში დედალ-
მამალი ხოხბებივით: ერთადერთ ქალსა და ერთადერთ კაცს. ცოდვის ნაყოფი არ
ყოფილა ჩაფიქრებული. მხოლოდ ცხოველის, მხოლოდ მცენარის ნაყოფს შეჰხაროდა
დამბადებელი. ვერ შეიშნოვეთ სახლი და ჩერო? მიბრძანდით გარეთ! იყიალეთ
უპატრონოდ და უმისამართოდ, ეგრე. მას შემდეგ კარზე უკაკუნებს სამყაროს: გამიღე
კარი! მაგრამ პაროლი არ იცის: სეზამ გაიღე! და ითოშება გარეთ, კარს წინ ატუზული:
ეგრე. ზედმეტი, უსახლკარო, უადგილო, ობოლი, გერი და ბუში – სამყაროსი. მაგრამ
უადგილობაა სწორედ მისი შემაშინებელი სიდიადის სიმპტომი. ცხოველი
განხორციელებული იბადება. მცენარეც. თავიდანვეა ის, რაც არის, თავიდანვე
თავის ადგილზეა. შემდგარია: ზუსტად განხორციელებული კოდით, მეტი არაფერი:
თავის თავს ემთხვევა, თავის თავშია: პირთამდე გალიცლიცებული ფინჯანი.
ადამიანი შესაძლებლობაა, ელასტიკური არსი: ჯერ გზაშია თავის თავისკენ,
სახლისკენ. შორსაა, წინა აქვს თავისი თავი, როგორც ფინიში, როჯორც სამიზნე. სულ
სხვა რამ შეიძლება გახდეს, ვიდრე არის. ის არის: რაც უკვეა და რაც ჯერ არ არის.
თავის თავზე მეტია. არსი მეტია და გამოვლენა ნაკლები! ფინჯნიდან წყალი
გადმოდის. ან პირიქით: წყალი ნახევარ ფინჯანს ავსებს. გააჩნია წყლად რას მიიჩნევ.
და კაცს შეიძლება ფრთები გამოებას, შეიძლება ეშვებ-ბრჭყალები: ხომ შუაშია?
ცხოველსა და ანგელოზს შუაა ჯერჯერობით გაჩხერილი. ჰოდა, საით წავა, ღმერთმა
უწყის. შეიძლება ღმერთმაც არ უწყის. ყოველ შემთხვევაში, ძალას ნამდვილად
არავინ ატანს. არა. მაგას ვერ წაართმევ მამას და გამჩენს, თავისუფალია. გერი
მკითხველთა ლიგა
თავისუფალია. ჰოდა, როგორც მოიქცევა, ისეთი გახდება. თუ კარგად მოიქცევა,
დედა, არა, მამა ჩაიხუტებს. თუ არა და... ტარტაროზი. შეიძლება აყმუვლდეს,
აღავღავდეს და ოთხზე დაიწყოს ხტუნვა, შეიძლება... ნათელში გაბრწყინდეს და
ჩიტივით აფრინდეს, ასეროს ლაჟვარდები. ყველაფერი წინა აქვს: ცხოველი ადამიანს
წინ უცდის, უკან კი არ ჰყავს მოტოვებული. მოკლედ, ისევ დასაბადებელია. ისევ
ფეხმძიმედაა სამყარო: ადამიანზე, რამდენსაუკუნოვანი ორსულობა სჭირს!“
ძაღლმა ისევ წაიწკმუტუნა და გაჩუმდა. „ყველაფერი ტირის. ავადაა. სტკივა.
სამყარო კი არა, ლაზარეთია. სამყარო – გატანჯული, მელოგინე, საბოლოო
მშობიარობისათვის ემზადება. ყველაფერი ტირის. კვნესის. მეტი არაფერი ისმის.
კვნესა და ოხვრა და ვაება“...

. . . . . . . . . . . . .
ვივარიუმის გრძელ სარდაფში შევიდა... გალიებს მიუახლოვდა.
– ავადა ხარ, მალხო?
გალიასთან ჩაცუცქულმა, ყელშეხვეულმა ბიჭმა გისოსებში შეყოფილი ხელი
ლამაზ, ყავისფერ ძაღლს გადაუსვა და ადგა. გალიაში ხუთი ძაღლი დაწრიალებდა...
– ყელი სტკივა, – ელისაბედმა მძიმედ გააცურა ჯოხზე წამოცმული სველი ტილო
წითელ ლინოლეუმზე და ლურჯძარღვებამობერილი დაკოჟრილი ფეხებიც მძიმედ
მიჰყვნენ სველ კვალს, – ანგინა აქვს. სკოლაში ვერ დადის... ერთი კვირაა აქ დამყავს
და... ამ ძაღლს გადაეკიდა, – რაღაცნაირად შეხედა, შემმოწმებელი მზერით...
„ამბობენ, აყვანილი ჰყავსო. ასეთმა ხნიერმა რომ აიყვანა, რასა ფიქრობდა... ძლივს
დადის. ეს კი კარგი ბიჭი უნდა იყოს, მალხაზი. თუმცა, უხასიათო ჩანს ცოტა“.
– რაო, მალხო, მოგწონს ეგ ძაღლი?
ბიჭმა თავი დაუქნია და იმანაც დედამისივით შეხედა: მომსინჯავად.
– სახელი დაარქვა. – სველი ტილო გისოსების ძირში მიჭყლიტა ელისაბედმა.
– რა დაარქვი?
– რინგო.
ძაღლმა ყურები ცქვიტა, გაფაციცდა, კუდი გადაიქნია და ჯერ ბიჭს შეხედა, მერე
მას.
– მაგისი შიშით ვეღარ გავჯავრებივარ, წეღან ყური ავუწიე და ისე გამომღრინა და
ისეთი ყეფა ამიტეხა, გააყრუა აქაურობა. როდის გაიყვანთ? – ისევ ისე შეხედა.
– ერთ კვირაზე ადრე ვერ გავიყვანთ, კანცეროგენი გაგვითავდა... ისე რომ, ცოტა
ხანს კიდევ მოგიწევთ ამათი მოვლა, ხომ ნორმალურად არიან?
მალხო მკლავს უკან აეყუდა დედას, და რაღაც წასჩურჩულა.
– ჩაიწყვიტე ხმა! მე ვინა მკითხავს, – ხმამაღლა გაღიზიანდა ელისაბედი,
მიბრუნდა და მხარზე უჩქმიტა რაღაცის ჩუმად მახვეწარ ბიჭს.
ძაღლი გისოსებს მოაწყდა, გააფთრებული.
– რა უნდა? რატომ უწყრებით?
– ძაღლი მაჩუქონო, ერთი ძაღლით რა დააკლდებათო, – ამოისროლა გაწვალებული
სათქმელი.
– რინგო გინდა, მალხო? – ძაღლმა ისევ ცქვიტა სახელზე ყურები, დაძაბული
მიაშტერდა სამივეს, კუდი გადაიქნია.
– იცი რა, ვკითხავ ამბროსის, ცხოველებს ის იწერს... უშუალოდ.
– მზადა გაქვთ კანცეროგენი? - ლაბორატორიის კარი შეაღო სამი-ოთხი დღის
შემდეგ.

მკითხველთა ლიგა
 – მზად არის, – მიეგება ამბროსი, ხელებს იწმენდდა თეთრ ტილოზე – ხუთიღა არ
დარჩა?
– ჰო.ხუთი. ბატონო ამბროსი, ერთ ძაღლს ხომ ვერ დამოთმობთ? ელისაბედის
ბიჭისთვის მინდა.
– აბა ელისაბედი? ა, ჩვენი ელისაბედი? რა არის იცი? ზუსტად ხუთასი თავდება მაგ
ბოლო ხუთით... ზუსტად გამოგზავნეს... სხვა დროს ხან გვაკლდება, ხან ზედმეტია
და რა ვიცი, – დაახველა, – ერთი ძაღლისთვის არ ღირს სადგურის შეწუხება...
– ეგებ ჰყავდეთ, სადმე, ზედმეტი...
– კარგი, დავურეკავ, ვნახოთ.
დარეკა. თავი იქნია ცოტა ხანს. „აჰა, აჰა“, – იძახა და „დიახ-დიახ“ -ის შემდეგ
„გასაგებია“ -თი დაამთავრა. ყურმილი დადო და ხელები გაშალა:
– რეიდები თბილისში და მის გარეუბნებში უკვე დამთავრდაო, თქვენი
გულისთვის გარდაბანიც და წყნეთიც კი შემოვიარეთო, ორ-სამ თვეს აღარაფერი აღარ
იქნებაო. რა ვუყოთ, აბა, მე და შენ ხომ ვერ გამოვუდგებით ძაღლებს ქუჩაში. სამი
თვის შემდეგ ავურჩიოთ ერთი კოხტა ნაგაზი და ვაჩუქოთ.
– იმას ის ძაღლი უნდა, რინგო.
– რა რინგო!
– სახელი დაარქვა და შეიჩვია.
– რინგოო? რა ვქნათ, აბა! რაც არ გამოდის, არ გამოდის! მისმინე, დღეს მოსკოველი
ბიოქიმიკოსთა ჯგუფი გვყავს სტუმრად, ძალიან უნდათ შენთან საუბარი... მე აქ
ვიქნები...
ორი დღის შემდეგ „პალმას“ სთხოვა ძაღლების შემოყვანა. „მარტო ვერ შევძლებ!“ –
უპასუხა ნაწყენმა. ერთად წავიდნენ. ყაზარმასავით ვრცელ სარდაფს ყეფა, ღრენა და
ელისაბედის ყვირილი აყრუებდა.
ქალი დაუნდობლად ურტყამდა ბიჭს. ძაღლი გალიას ანგრევდა, გააფთრებული
ყეფდა, მალხო ხელებს იფარებდა თავ-პირზე. ბიჭი ხელიდან გამოგლიჯა ავადმყოფ,
გააფთრებულ ქალს.
– გაპარება უნდოდა! გალიას ხსნიდა! – შეჰქოშინა ჭაღარა-თმააწეწილმა, – შენი
ჭირიმე, მათე, – „პალმას“ გადახედა, – ამბროსიმ არაფერი გაიგოს, ხედავ, რა ამბავშია?
– გალიისაკენ გაიშვირა ხელი. მერე ხმას დაუწია, – დილიდან საღამომდე
ეჩურჩულებოდა, ლაბორატორიის კარს ანახვებდა, იქ რომ ხორცს მოგცემენ, არ
შეჭამოო, ხორცის ნაჭერს აჩვენებდა, რაღაცებს უჩიჩინებდა.. საჭმელიც უჭმევია.
მშიერი არ არის. ამბროსიმ არაფერი გაიგოს, შენი ჭირიმე.
„პალმა“ გალიას მიაწვა და გააგორა. თვალი გააყოლა: „მარტო ვერ შევძლებ!“
გააჯავრა გულში, – „დურაკი“!
– რინგოო! – დაიყვირა ბიჭმა.
ძაღლი გისოსებს მოაწყდა. ელისაბედმა მალხოს თავ-პირი დონდლო, სქელ
მკლავებში მოიქცია, ჩაჩურთა და პირზე ხელი დააფარა.
ლაბორატორიის კარი მიხურეს.
„ამბროზიით“ გაჟღენთილი ახალი ხორცის წითელი ნაჭრები გისოსებში
შეფრინდნენ: „ვარდებს ისვრიან გისოსებიან მანეჟზე“. ძაღლები ხარბად დაეძგერნენ
ხორცს, რინგოს არ შეუხედავს, ნერვიულად წრიალებდა...
– ის რატომ არ ჭამს? – მაშინვე შენიშნა ამბროსიმ.
– რა მოგახსენოთ!
– ბატონო ამბროსი, მე აქ საჭირო აღარა ვარ, საქმე მაქვს, ზემოთ... თუ რაიმე
დაგჭირდეთ, დამირეკეთ.
მკითხველთა ლიგა
 რინგოსთვის რის ვაი-ვაგლახით, ზონდით ჩაესხათ წყალში განზავებული
„ამბროზია“. „პალმასთვის“ ფეხში ეკბინა. იმას ეჩქმიტა გაცოფებულს, „რა გაიკეთებს
ორმოც ნემსს მუცელშიო“, – ატირებულიყო, მერე.
წესით, ყველაზე ადრე რინგო უნდა დაავადებულიყო. მეორე დღეს ძაღლი
თვითონვე ჭამდა ხორცს: დუნედ, უხალისოდ...
თავი გააქნია. აღარ სიამოვნებდა ფიქრი ლაბორატორიაზე, ვივარიუმზე,
ცხოველებზე. ადგა, ისევ ღია კარადასთან მივიდა და რაღაც მოლურჯო კენჭი აიღო...
ლურჯი კენჭი ყველაზე იშვიათია. რადგან ბუნებაში ძალზე მცირეა: ლურჯი, ასეთ
კენჭს ბედნიერება მოაქვსო. კენჭს ფრინველის გულის ფორმა და ოღროჩოღრო
ზედაპირი ჰქონდა, მაგრამ პრიალა. თვითონ ვერასოდეს იპოვა, ზღვაზე. დედას კი
უპოვია, ან ეგებ აჩუქეს? რომელიღაც მცენარის ფერი აქვს... იის? არა, ია მუქია.
სოსნის? არც სოსნის, ლურჯი ზამბახის თითქოს, მაგრამ... მთლად არა. გლიცინიის!
ზუსტად იმფერია, გლიცინიის ხეივანი პარკშია, პარკში, რომელსაც გულივით
უძგერს შუაგულში შადრევნიანი მრგვალი აუზი...
პარკში მიდიან, ის და გიორგი. მიუყვებიან ვაზივით დაგრეხილი გლიცინიის
ხეივანს, ლილისფერი მტევნებით რომ დახუნძლულა, „აკაციის მტევნებსა ჰგავს,
ოღონდ ლურჯია“. დილაა, ჯერ ცარიელია პარკი. გიორგი გრძელყურიან ჩანთას
მოაქანავებს, ვარჯიშზე შეუარა, ხალისიანად მიაბიჯებენ, ხმამაღლა ლაპარაკობენ,
იცინიან... აუზის პირზე ჩამოსხდნენ: „აუზი – წყალი მარმარილოს ფინჯანში“.
ჯიბეები ამოიტრიალეს. გიორგი წყლისკენ იხრება, საკუთარ სახეს დასჩერებია, მერე
ათკაპიკიანებს ისვრის წყალში... ნელა ჩაეშვნენ. მერე უცებ გვერდზე იხედება და
პირი ღია რჩება: გლიცინიის ლურჯი ხეივნიდან პატარა, თეთრი პუდელი
გამოცუნცულდა. გრძელი თოკი კი... საშუალო სიმაღლის, გრძელ შავ კაბაში
გამოწყობილ ქალს უჭირავს... თეთრი ხელთათმანები იდაყვებამდე სწვდება,
იდაყვებზე მაქმანიანი მანჟეტები ეფინება... შვენის მაღალი „ლიპები“ და წვრილად
ჩალიანდაგებული გულისპირი, გადაზრდილი ყელს აყოლილ, ნიკაპამდე
მიწვდენილ საყელოში, შუაში მსხვილი, მოყვითალო-რძისფერი კამეა რომ აბნევია...
მოდის ქალი, მოირხევა, ვუალიანი შლაპით და არშიამოვლებული, ვარდისფერი
ქოლგით, ნელა, მელანქოლიურად გამოდის ხეივნიდან... მოაბიჯებს. ნიავი
აფრიალებს მსუბუქი ქოლგის თხელ, ნაზ არშიას: წინა საუკუნე შემოცურდა,
აბრეშუმივით, შემოდგომის ფერგაცრეცილ ფოთოლივით შემოფარფატდა.
გამოთაყვანებული ძმები ერთად დაეშვნენ აუზის კიდეზე: Дама с собачкой –
აღმოხდა გიორგის. ქალს თვალს ვერ აშორებენ. „ალბათ კინოს იღებენ“, – გამოერკვა
თვითონ, უფროსი და მიიხედ-მოიხედა, არავინ ჩანდა. მხოლოდ ქალი – მარტოობისა
და სინაზის განსახიერება – მოირხეოდა.
ალიკამ შორიდანვე დაიწყო ხელის ქნევა, პირდაპირ მათკენ მოდის, ქალს ვერ
ხედავს, იპოდრომის ბილეთებს აფრიალებს. მივიდა, ძმების გამოტვინებულ მზერას
გააყოლა თვალი და მათ გვერდით ჩაიცელა. ქალმა ქოლგა თოკიან ხელში გადაიტანა
და ნარნარად დაიხარა: ყვავილი აიღო მიწიდან, პარკის რომელიღაცა, ახლად
გაშლილი, უაზროდ განწირული ყვავილი... მრავლისმეტყველი სევდით დასჩერებია,
მერე ოხრავს და მკერდზე იბნევს, მათკენ ერთხელაც არ გაუხედავს.
– ქალბატონო! – ისმის ალიკას მოკრძალებით აღვსილი ხმა... ქალისკენ მიდის
მონუსხული, – ქალბატონო, მაპატიეთ, – და აქ ძმებმა დაინახეს, რომ ალიკასაც
დღემდე უცნობი, რაღაც საოცრად დახვეწილი მოძრაობა წასცდა: თითქოს ისიც
ფრაკში ყოფილიყო გამოწყობილი, – მაპატიეთ, ხომ არ შემიძლია, გემსახუროთ?

მკითხველთა ლიგა
 ქალი პირბადიან-შლაპიან თავს ნელა აბრუნებს, მქრქალი-აგურისფერი პომადა
გაკრთა პირბადის მიღმა. დუმს, მერე ნელა ტრიალდება და მიდის... გლიცინიის
ლურჯმტევნებიან ხეივნისაკენ. თოკს ფეხი წამოსდო, ძაღლიც დაითრია, ოდნავ,
მაგრამ მალევე გასწორდა, გრაციოზულად და ლილისფერ-მწვანე ხეივანში
გაუჩინარდა.
– რა სდება? – გონს მოეგო გიორგი.
– გიჟია, – დაასკვნა თვითონ, უფროსმა.
– არაფერი მესმის, – კეფას იქექავს ალიკა.
– გიჟი? რატო? ეგებ, ეგებ... ვიღაცაა, – ამბობს, გიორგი: შეპყრობილი.
– ვინ ვიღაცა!
მიდიან იპოდრომზე, შუა დოღის დროს, გაჭენებულ ცხენებს რომ შესცქერიან,
გიორგი იდაყვს კრავს – არა, მაინც ვინ იყო, როგორ გგონია? ჰა?
საღამოს შინ არავინ დახვდათ, გიორგიმ იმ დღეს ნაყიდი თევზების საჭმელი
პატარა პარკით შეიტანა ენდის ოთახში... და გონდაკარგულმა ვუალიანი შლაპა და
ვარდისფერი ქოლგა გამოიტანა. ხელში ატრიალა, ერთხანს და - „ენდი“ აღმოხდა
ორივეს. წამით სახეში შეაშტერდნენ ერთმანეთს და... უცებ გიორგიმ ფერდებზე
იტაცა ხელი და იქვე, სავარძელში ჩაენარცხა. თვითონ ქოლგა გაშალა, შლაპა თავზე
ჩამოიცვა და გააჯავრა, და კედელს მიაწყდა მერე... „ვაიმე, დედა, აღარ შემიძლია!
იხრჩობოდნენ, იგუდებოდნენ სიცილით და ბოლოს ორივენი ძირს გორაობდნენ:
„შენ, შენ როგორ აიღო ის ყვავილი, რა სევდიანად! მთელი შემოდგომის ნაღველი
ჩაიღვარა. ვაი, აღარ შემიძლია“, „ალიკას როგორ შეხედა, გახსოვს? როგორც, როგორც
არარაობას... ვაი, ვაი“. „შენ, შენ, ფეხი რომ წამოსდო თოკს და კინაღამ ძირს
გაიშხლართა... ვაიმე, დედა, ძაღლი კინაღამ მოახრჩო. აღარ შემიძლია”. „ძაღლი,
ბიჭო, დიდთავა გოჩას ეთხოვა, ალბათ, გეუბნები, იმის როზა იყო, დედი, მიშველეთ!“
„დაუსტვინა, გეუბნები! გუშინ ხო ვუთხარი, შენ რაღაც ლეტნადა ხარ-მეთქი“. „ვაი,
ვაი, გაჩერდი, მოვკვდი, დედი“.
მერე, დაოსებულებმა ისევ შეიტანეს ქოლგა და შლაპა და თევზების საჭმელი
გამოიტანეს.
გვიან მოვიდნენ დედა და ენდი, და ენდიმ უცნაურად შეხედა ძმებს, მერე თავისი
ოთახის კარს, და საეჭვო რომ ვერაფერი ინიშნა, მალე შევიდა დასაძინებლად.
გაგუდული, ჩახშობილი ხორხოცით სამზარეულოში უამბეს დედას... ისიც
იცინოდა... რბილად და თან რაღაცნაირად: თითქოს სინდისის ქენჯნით. მერე
ტუჩებზე მიიფარა თითი: „თუ თვითონ არ მოგვიყვება, თქვენ არაფერი წამოგცდეთ,
არაფერი აგრძნობინოთ, და მერე სევდიანად დაუმატა: „დიდი გოგოა უკვე, რაღაც
სხვა უნდა. უცხო, უცნაური, დიდებული. თქვენ კიდევ სულ კნაჭასა და კაპარჩხანას
ეძახით“... მერე ღია ფანჯარასთან მივიდა, ხელები აჭიმა, აქეთ-იქით მიაყრდნო ხის
ჩარჩოს და ღრმად ჩაისუნთქა ღამის ლბილი, ათასგვარად ამაფორიაქებელი,
მცენარეული სურნელით სავსე ჰაერი – „და თან გაზაფხულია“.
მოგონების მიერ გავლებული უნებური ღიმილი შეიგრძნო ტუჩებზე, ღიმილის
მდგომარეობაში აღმოიჩინა საკუთარი ტუჩები, უცებ, და მწარედ გაუკვირდა: ნუთუ
კიდევ შესაძლებელი იქნება გაღიმება? ალბათ, სიხარულის ყველა მიზეზი წარსულში
ჩარჩა. გუშინდლიდან სხვა ზონა დაიწყო: გადამწვარი ღიმილის, გადაბუგული
სიხარულის მძიმე, მწარე, მახინჯი ზონა. გულისმომწყვლელი ტრამალი. თავი
გააქნია: ისევ დაიბრუნა ნათელი სურათი: „და თან გაზაფხულია“, მაშინ კი
შემოდგომა იყო, იმავე პარკში... ეს ერთადერთი სურათი ახსოვს: სადაც ყველანი,
ყველანი ერთად არიან: ხსოვნის მიერ ოქროსვარაყიან ჩარჩოში ჩასმული ნეტარი,
მკითხველთა ლიგა
წმინდა, ნათელი სურათი, რომლის ფასსაც მუდამ მხოლოდ გვიან იგებენ, ძალიან
გვიან: სხივოსანი კლასიკა: დედა, მამა, ენდი და ნანი, გიორგი და თვითონ...
ხვეულთმიანი ტყუპები გამხმარი ფოთლების შვავში, მიეფლობიან... წელამდე
იძირებიან. ნანი ხელებს მაღლა სწევს და „ელთი, ოლიი!“ იძახის. გიორგი
ველოსიპედს დააქროლებს აუზის გარშემო, რომლის შუაგულშიც აღარ ჩუხჩუხებს
შადრევანი, იმანაც დაიძინა, შემოდგომის ძილს მისცა თავი, და წყალი დგას
მხოლოდ, უძრავი, მშვიდი, ყვითელი ფოთლებითა და ღრუბლის თეთრი ბატებით
სავსე... თვითონ წყალში იყურება, მისი სახე ლიცლიცებს ფოთლებსა და ღრუბლებს
შორის, მერე იხედება, იმათკენ: დედა და მამა სკამზე სხედან, ოდნავ ამოძრავებენ
ტუჩებს, მამას ხელი გაუშლია დედის ზურგს უკან, სკამის საზურგეზე და დედასთან
სულ ახლოსა აქვს სახე, სულ ახლოს. დედას საკუთარ მუხლზე შემოუხვევია ხელები,
ოდნავ ირწევა... და მამა ლოყაზე ჩამოშვებულ თმის ჭავლს ყურს უკან უწევს...
ამჯერად მხოლოდ თვალებში წაასწრო ღიმილს, ღიმილის ნათელ კვალს... და
შეიგრძნო თუ არა, გაქრა, აშრა, წავიდა. „ნანი“. პატარა დის სახე წარსულის ფსკერზე
ესვენა, თალხი ჭის ფსკერზე, უკვე გაცრეცილი, ნაკვთებწაშლილი, აღარ ახსოვდა,
როგორი იყო, აღარც ეცოდებოდა, აღარც სტკიოდა, დროს აელოკა, გაეგლუვებინა
ტანჯვის წახნაგები: სევდის წყალში იყო ჩაძირული დის სახე, შეჩვეული, არამძაფრი
სევდის ვარაყში ესვენა, ყვითელი ფოთოლივით. ნანის რომ დიდხანს ეცოცხლა
უფრო გვიან რომ მომკვდარიყო, ყველაზე მეტად ენდის გაუჭირდებოდა... ენდი.
ენდის უფრო ცუდად იცნობს, ვიდრე გიორგის. თუმცა გიორგის კი იცნობს? ვის
იცნობს საერთოდ. ამ ბოლო დროს მიხვდა; ენდი ყველაზე გულჩათხრობილია
ოჯახში. დედა? დედას თუ შეეკითხები, ყველაფერზე დაუფარავად გიპასუხებს.
მაგრამ, აბა, მიდი, ჰკითხე. ზოგს რამეს სწორედ მართალი პასუხის შიშით ვერ
ჰკითხავ. გიორგის შეგიძლია ყველაფერი დააფქვევინო, ოღონდ თავისი, სხვისი არა.
ენდი? ენდი არაფერზე გიპასუხებს. ენდისას ვერაფერს გაიგებ. უცნაური სახე აქვს.
ანდროგენული. თუ შარვალს ჩაიცმევს: ლამაზი ბიჭი გეგონება, თუ კაბა აცვია –
ლამაზი გოგო. თმაც ისე აქვს აკრეჭილი: გოგოსაც რომ შეიძლება ჰქონდეს და ბიჭსაც.
დაფარული ხასიათი აქვს, თან ლბილი და თან ძალიან ძნელი, ოღონდ ეს კია: თავისი
სიძნელით არ შეგაწუხებს, ურთიერთობაში უბრალოა, თავისთვის, შიგნით არის
ძნელი და იმდენად გულჩათხრობილია, გულჩათხრობილობასაც კი მალავს...
– ენდი! გელოდებით, ვეღარ დაამთავრე? – სამზარეულოს კარიდან გასძახა,
გიორგიმ.
– რასა წერს ამდენს?
– ქართულის დავალებას, – დედამ ხელსაწმენდები ჩამოარიგა.
– მოვრჩი! - შემოიზმორა ენდი, კვნესით დაუშვა აჭიმული ხელები მაგიდაზე და
სხეული სკამზე.
– რა გამოაცხვე? რა შემოიმოქმედე, – გიო.
– რა და... უნდა აგვეღო რომელიმე ანდაზა და იმაზე მოთხრობა ან ზღაპარი
შეგვეთხზა, - ტარხუნის ცალი ულვაში თანდათან მოკლდება ტუჩის კუთხეში.
– შენ რა ანდაზა აიღე? – პური გატეხა დედამ.
– იმდენი ვიფიქრე, იმდენიი. რა ვიცი, ყველა მომწონს, ზოგი ისეთი სასაცილოა,
მოკვდები სიცილით, აი, მაგალითად: ბადრიჯანს რომ ფრთები ჰქონდეს, მერცხალი
იქნებოდაო, არ გეცინებათ? ოღონდ რა არის, იცით? - ბოლოკი ახრამუნდა, – ისა,
ანდაზა კი არ უნდა დაწერო, პირდაპირ მოთხრობა უნდა შეთხზა და კლასში რომ
წავიკითხავთ, სხვებმა უნდა გამოიცნონ, რა ანდაზაზეა დაწერილი, – ოხრახუშის
გაფურჩქვნილი, მსუბუქი ულვაში გაჩნდა მეორე კუთხეში...
მკითხველთა ლიგა
 – შენ, რომ ვისადილებთ, წაგვიკითხე რა... – დედა მარილში აწობს რეჰანის
ფოთოლს, – აბა, თუ გამოვიცნობთ...
– კარგი.
სასტუმრო ოთახში გავიდნენ. ენდიმ წაიკითხა, სამფურცლიანი ზღაპარ-მოთხრობა:
– აბა, რომელ ანდაზაზეა?
– გიჟი ქალაქს მიდიოდა, რა მიჰქონდა, რა მოჰქონდა! – გაიცინა გიორგიმ, – უჰ!
როგორ მეცინება ამ ანდაზაზე! – ვეღარ ჩერდება, იცინის, – ვაი, ხო აზრზე ხარ, გიჟი
რო აიკრავს გუდა-ნაბადს, მოემზადება და ჩავა ქალაქში და ადგება და ისევ წამოვა
დიდის ამბით და ისევ ჩავა, ხო აზრზე ხარ, ვაი, ვაი, აღარ შემიძლია, – კინაღამ
სკამიდან გადავარდა, გიო, ყველას გადაედო, იცინიან. ენდიც უნებურად აჰყვა,
ბრაზნარევად, ნაწყვეტ-ნაწყვეტ იცინის.
– რა, არ შეეფერება? – სული მოითქვა გიორგიმ, – გენიალურია, არა?
– ერთ ნაწილს შეეფერება მარტო. მაგაზე არ დამიწერია, რას იხრჩობით, მორჩით
ახლა! შენ, შენ, მათე, შენ რას იტყვი?
– ააფრინე ალალიო, რაც არ არი, არარიო!
– რა შუაშია? არა, გეკითხები, რა შუაშია! სისულელეები მოგდით მარტო თავში.
– გეხუმრებით, რა იყო!
– მეხუმრებით! მეხუმრებით! აბა, მართლა მითხარით!
ჩაფიქრდნენ, ორივენი.
– დედა, შენა?
– ენდი... სხვათა შორის, ძალიან დამაფიქრა შენმა მოთხრობამ, არ ვიცი, შენ რა
ანდაზა ჩაიფიქრე. მაგრამ მე ერთი კაცის სიტყვები გამახსენდა: „არის საგანი,
რომელიც თუ არ ნახე, ვერ ირწმუნებ, და არის საგანი, რომელიც თუ არ ირწმუნე, ვერ
დაინახავ“. არ ვიცი, ზუსტად ეგრეა თუ არა, მაგრამ აზრი ეს არის...
– ვისი სიტყვებია?
– ილია იმოწმებს ვიღაცას, – არ გაგიგია?
– არა, ძალიან უცნაურია, – ჩაფიქრდა, ენდი. – შენა გიო? გაგონდება რამე?
– რა ვიცი, აბა! – კეფა მოიქექა გიორგიმ და ტუჩის კუთხით თმას აუბერა, – ეე,
სანთელ-საკმეველი თავის გზას არ დაკარგავსო, მე მგონი უდგება...
– კი, კი, უდგება, მაგრამ მე ეგ არ ჩამიფიქრებია... შენა, მათე?
– მე? ვერიდებოდი ღოლოსა, დამიხვდა სოფლის ბოლოსა!
– იტყვის ხოლმე რა! ვერ ვხვდები, შეეფერება თუ არა!
– ის რა კარგადა გაქვს, მნათე ციყვს რომ იშინაურებს, – ამბობს დედა.
– თქვი ახლა, რა ჩაიფიქრე? რომელ ანდაზაზე დაწერე?
– მე? იცი რა? მოდი, არ გეტყვით! ისე კი, რა კარგი ყოფილა ანდაზების წიგნი.
გაგიჟდებით! აი, პატარა მწვანე წიგნი როა! ზოგი ისეთი სასაცილოა! შენ ყველა
ანდაზას ეთანხმები, დე?
– არაა... ზოგი არ მიყვარს.
– რომელი, მაგალითად?
– მაგალითად; „ენდე, მაგრამ შეამოწმე“, იმიტომ, რომ ეგ ნდობა აღარ არის.
– მართლა, ხო იცი, – ამბობს გიორგი, – რაღაც მაზალოა, მართლა...
– ჰო. რაღაც ვერ გამოდის დალაგებული! – ვაშლი ჩაკბიჩა ენდიმ.
– რატოა მაზალო? – კითხულობს თვითონ, – ეგებ ადამიანს ძალიან უნდა, რომ
ენდოს ვინმეს, გესმით? ძალიან უნდა, მაგრამ ეჭვი გულს უღრღნის... თუ შეამოწმებს
და საეჭვო არაფერი იქნება, მაშინ ენდობა და მოისვენებს...
– ეჭვიანი ყოველთვის ეჭვობს, – ჭაღს ახედა დედამ.
მკითხველთა ლიგა
 – აბა, რა, ბრმად უნდა ენდო და მოტყუვდე?
– სჯობს, ასჯერ მოტყუვდე, ვიდრე ერთხელ მაინც არ ენდო სანდოს... გული
გეტყვის, ვის უნდა ენდო, ისე არ ვიცი, ვინ არის ანდო...
– არა. არა. ეგრე შორს ვერ წახვალ. ახლა არავინ არ არის სანდო.
– არც სიყვარულის ღირსია ვინმე? – დედა.
– რა ვიცი.
– ეჰ, ადამიანს მოთხოვნილება აქვს ვიღაც უყვარდეს და ენდოს, სხვას, მეორეს. თუ
არავინ შეიყვარა, არავის ენდო და სიფრთხილესა და ეჭვებში დაიხარჯა, თავის თავს
გაძარცვავს, დაასახიჩრებს... ისე, რომ თვითონ უფრო დაზარალებული გამოვა...
ბოლოს...
– არა, არა. რატომ უნდა გაგაბრიყვონ. გაგასულელონ! მერე მთელი ცხოვრება
ნაჭრილობევით იარო. არავისაც არ უნდა ენდო, შენი თავის გარდა... შენთვის უნდა
იყო. მარტო, მარტო.
– ადამიანს არ შეუძლია მარტო ყოფნა, – ფიქრში წავიდა დედა.
– ადამიანს სხვასთან არ შეუძლია ყოფნა, მეორესთან!
– არც სხვასთან შეუძლია, არც მარტო. მაგრამ მაინც სხვასთან უნდა, მეორესთან, –
დედამ საფერფლე გააცურა ხავერდის სუფრაზე, – და ეგებ შეძლოს ვინმემ სხვასთან
ერთად ყოფნა როდესმე.
„ეგებ შეძლოს როდესმე სხვასთან ერთად ყოფნა: ადამიანმა“. ვერაფერსაც ვერ
შეძლებს. სხვასთან ერთად ყოფნას სწორედ რომ ვერ შეძლებს. შეუძლია საკუთარი
მარტოობიდან, საკუთარი მარტოობის დასაძლევად რაღაც შექმნას, გამოიგონოს,
აღმოაჩინოს, დაანგრიოს, გააცამტვეროს, მაგრამ ყოფნას ვერ შეძლებს, ვერც
ადამიანთან, ვერც ცხოველთან, ვერც მცენარესთან. თვითონ, როდის იყო,
მაგალითად? მაიას რომ უვლიდა? მაშინ, პირველად რომ შეხვდნენ გარეთ? როცა
შეერთდნენ? როდის იყო არსებობა ისეთი სავსე და სრულყოფილი, რომ ეთქვა „ვარ“
ანდა „ვიყავიო“? უწყვეტ, შეუჩერებელ ნაკადად მიდიოდა დრო, ნაკადში იდგნენ,
მიჰყვებოდნენ, თან ატანდნენ ჩამოწყვეტილ ამბებს და სიტყვებს, ცხოვრების
ფლასებს, და რა რჩებოდა? მხოლოდ სევდა, სირცხვილი და სინანული, ბოლივით
რომ ასდიოდა მთელ წარსულს, ამაოების ნაცარტუტას... მართლა ასე ფიქრობს? ესეც
არ იცის. ახლა ასე ფიქრობს. სხვა დროს ეგებ სხვაგვარად აფიქრდეს. მერე რა გამოვა
საბოლოოდ? ჯამი? წყალნი წავლენ და წამოვლენ, წავლენ და წამოვლენ...
ლურჯი კენჭი თავის ადგილას დადო. პატარა, შავტარიანი დანა აიღო. „ეს თქვენ
სუყველას სასთუმალქვეშ გედოთო“ – უთქვამს დედას. ნანის და ენდის? მაშინ ხომ
ორი დანა დასჭირდებოდათ. ვინ იცის, სწორედ ნანის არ ედო. დედა დანის ტარებას
უკრძალავდათ. ბიჭებს. „დანა თუ ჯიბეში გექნათ, კიდეც მოიხმართო“. სათავისო
საქმეს იზიდავს: ყველა საგანი. ფათერაკს – საფათერაკო. პატარაობისას კი პირიქით.
სასთუმალქვეშ იდო და განიზიდავდა, აქარწყლებდა: ავს. ფიზიკის თვალსაზრისით
სწორია უფროს ადამიანთა მიერ გარედან შემოტანილ ელექტრომუხტებს, რაც
პატარასთვის მომაკვდინებელი შეიძლება აღმოჩნდეს, განმუხტავდა. მაგრამ
ელექტროველი, დასწყევლოს ღმერთმა, განა მთლიანად მატერიალური ველია?
ეშმაკმა უწყის. თუ ჩაუღრმავდები, დაბეჯითებით ვერავინ ვერაფერს იტყვის, დანა.
გიშერი. ქარვა. დანა...
– მისმინეთ, ნუთუ არ გესმით, რას გეუბნებით? – დედა თვალებში უყურებს,
მოსამართლეს, რომელსაც მარჯვენა ქუთუთოზე მეჭეჭი აზის და ის ქუთუთო უფრო
მძიმედ ადი-ჩადის. – სამ წელიწადში არ არის საქმე... მაგრამ ადამიანმა უნდა
იცოდეს, ზუსტად იცოდეს, რისთვის ისჯება.. დასაჯეთ ჩემი შვილი იმისათვის, რომ
მკითხველთა ლიგა
მან სცემა ორ ბიჭს, რომ ერთმა მოიტეხა ხელი და მეორეს დაემართა ტვინის შერყევა,
თუ მართლა დაემართა, არაფერი აღარ მესმის, მითხრეს, ტყუილად დააწვინეს
საავადმყოფოშიო... დასაჯეთ ამისთვის, მაგრამ რატომ სწამებთ ცილს... რატომ
იჯერებთ ცილისწამებას, თითქოს მას დანა ჰქონდა და დანის ჩარტყმა უნდოდა,
ხოლო ისინი თავსვიცავდნენ? ის სამნი? გესმით, გიორგი დანას არ ატარებდა... დანა
მას არ სჭირდებოდა... რატომ არ გინდათ სიმართლის დანახვა? დანა იმ ბიჭს ჰქონდა,
იმ ბიჭის დანაა... და გიორგისთვის სურდა დაერტყა...
– ქალბატონო, – მეჭეჭი აფოფრილ წარბს მიახტა, – თქვენ თქვენი შვილის გჯერათ.
ჩვენ კი მიკერძოებას ვერ გამოვიჩენთ, გამოვიძიეთ და ეს სურათი მივიღეთ, რაც
იცით, – მეჭეჭი ძირს დაეშვა...
– სიზიზღრობაა, – ხმადაბლა იწყებს დედა, – რატომ გატყუებთ? – მე თქვენ
გატყუებთ!
მეჭეჭი წარბში შევარდა.
– თავს ისე ვიჭერ, თითქოს მჯეროდეს, რომ სიმართლის დადგენა გინდათ. მაგრამ
სინამდვილეში, მე ხომ უაღრესად დაბალი აზრისა ვარ თქვენზე. თქვენ ხომ იმას
გაამართლებთ, ვისგანაც უფრო მეტ ფულს აიღებთ. მეტისმეტად გაშიშვლებულია
უკვე ყველაფერი. მეტისმეტად... თავსაც კი ვეღარ მოიტყუებ, რომ მიჩქმალული
სიმართლე შემთხვევითობაა, გაუგებრობის შედეგია. უბრალოდ, თქვენ გინდათ,
კარგად იცხოვროთ, ხოლო, თუ უსამართლო არ იქნებით, კარგად ვერ იცხოვრებთ
და...რა თქმა უნდა, გიყვართ დამნაშავეები, როგორც შემოსავლის წყარო. მე ეს ვიცი
და მოვდივარ თქვენთან და თავს ისე ვიჭერ, თითქოს თქვენ სიმართლეში გარკვევა
გსურდეთ და მე გეხმარებით. საზიზღრობაა. წეღან კი სწორად ბრძანეთ: მე მჯერა
ჩემი შვილის.
– ქალბატონო! თქვენი მსჯელობიდან ისე გამოდის, რომ ის ბიჭები საცემები იყვნენ
და თქვენი შვილი უდანაშაულოა! – ხმა გაიმკაცრა.
– მე არ ვიცი, მე არ ვიცი... ვინმე საცემია თუ არა. მაგრამ გიორგის ადგილას
შეიძლებოდა ყველას ეცემა: თქვენ, მეც, თუ ფიზიკურად მოახერხებდა. ისე, არ ვიცი,
საცემი იყო თუ არა.
– უცნაურად მსჯელობთ! – მოყავისფრო მეჭეჭი ახტა-დახტა, – ღმერთმანი!
– საცემი იყო! – გამოსცრა, თვითონ.
– რატომ, ახალგაზრდავ? – მოსამართლე მიუბრუნდა, ყალბი ყურადღებით.
– ...გიორგის დედა შეაგინა, – ზიზღისა და სირცხვილის მედუზა გადასრიალდა
გულის კოვზზე.
– ჰე! მასე ბატონო, რამდენი დედას შეგვაგინებს, იმდენი თუ მივასიკვდილეთ, სად
წავალთ, შე კაცო...
სიჩუმე.
– ასე, რომ, – ამბობს, გამომწვევად, – ტყუილად ვკარგავთ დროს. თქვენს შვილს
სამი წლის პატიმრობა არ ასცდება, სხვას რაღა მნიშვნელობა აქვს.
დედა დგება:
– მე სამართალში ფულს ვერ გადავიხდი, – გადის.
თვითონაც მიჰყვება, მაგრამ უცებ კარს ხურავს დედის ზურგს უკან, და
მოსამართლეს ეუბნება:
– მე კი, პირობას გაძლევთ, რომ თუ დედას შემაგინებს ვინმე, კატასავით
მივახრჩობ! და.. თუ ჩემს ძმას, ჩემს ძმას რაიმე დაემართა პატიმრობაში ექვსი თვის
შემდეგ, დაიმახსოვრეთ, ექვსი თვის შემდეგ, რადგან მხოლოდ ექვსი თვით
ეკუთვნოდა თავისუფლების აღკვეთა, თუ რაიმე დაემართა, – კანკალებს, – სადაც არ
მკითხველთა ლიგა
უნდა იყოთ, სადაც არ უნდა იყოთ, მოგძებნით, გიპოვით, და: ღორივით დაგკლავთ! –
და მარჯვენა ხელმა ჰაერს უნებურად დაუსვა შეჩვეული, აწ წარმოსახული ლანცეტი.
მთელმა მისმა სხეულმა იგრძნო აუტანელი წყურვილი: ხელისგულებით, კბილებით,
მუხლებით: დაეხრჩო, დაეგლიჯა ეს კაცი. ბნელად თრთოდნენ თითები იმის
წარმოდგენისას, როგორ შემოეხვეოდნენ ამ კაცის ყელს. მოუჭერდნენ, დაუნდობლად,
ბოლომდე. ვიდრე ხორხს ლაწალუწი არ აუტყდებოდა და კბილები ერთმანეთს
ეჭირებოდნენ, ყვრიმალები ამოებურცა და მთელი ტანი აუცახცახდა ბანჯგვლიანი,
მახინჯი ნეტარებით...
გარეთ რომ გამოვიდა, გაქრა ეს განცდა, შავბნელი რეტი, და გულსღა გრძნობდა.
მძიმეს, გასიებულს, სხეულზე დიდს – გასკდომამდე მისულს.
მერე:
გიორგის ემშვიდობებიან. მხოლოდ ამას მიაღწიეს. დაირხა ნაცნობ-მეგობართა
უზარმაზარი ლაშქარი, შეიძრა, და ახლა აქ არიან. გიორგის ფერი შესცვლია.
გაყვითლებულა. უპეები ჩაღრმავებია.
ოთახში ერთადერთი ტაბურეტი დგას. ზედამხედველი ყურს იჩიჩქნის გრძელი,
შავი გასაღებით.
– აბა, შენ იცი, ბიჭო, ღონით ვერავინ მოგერევა და სხვას არაფერს მოგაკლებთ. –
მხარზე დაარტყა ხელი, თვითონ, – უფროსმა ძმამ, მოგონილი სიმხნევით.
– არაფერი არ მინდა. ენდი სად არის?
– გარეთ... არ შემოვიდა.
– გიორგი, – ამბობს დედა, გაფითრებული, გატანჯულად მშვიდი.
„ნეტავ რას ეტყვის?“
– გიორგი, სამი წელი მალე გავა... გავა... ყველგან ადამიანები არიან... ადამიანები.
– შენ ნუ დარდობ, დე, ხო გჯერა, რომ მე არ დამიწყია? ჩემთვის ვიყავი...
– მჯერა და, – ჩაიცინა ჩუმად, მტკივნეულად, – თუ მართალი ხარ, მაშინ ღმერთს
მადლობა უთხარი, რომ მხოლოდ ამ ხნით გიკრეს თავი, სიმართლისთვის სამი წელი
ძალიან ცოტაა.
უყურებენ, დედას. გაეცინათ.
დედა თავზე ხელს უსვამს, თითქოს ეხუმრება.
– დედი, მისმინე, იქ ჩამოსული არ დაგინახოთ. არავინ. შენ და ენდის რომ იქ
მოგკრათ თვალი, იცოდე, საშინელებას ჩავიდენ...
– არ ჩამოვალთ, – დედამ მხრებზე დააწყო ხელები, – აბა, შენ იცი, მერე დაიხარა და
რაღაც ჩასჩურჩულა.
ზედამხედველმა ჩაახველა და გასაღები, რითაც ყურს იჩიჩქნიდა, ფორმაზე გაისვა.
გიორგის თვალები გაუნათდა და თქვა, სერიოზულად:
– ვიცი.
რომ გადიოდნენ დაადევნათ:
– შემოვიდეს ენდი.
ენდი კედელზე იყო აკრული, კართან. შევიდა. ორ წუთში გამობრუნდა, მათთვის
არ შეუხედავს და მანქანაში რომ ჩასხდნენ, მთელი გზა მაღლა იყურებოდა ცისკენ,
თვალებში ჩამდგარი ცრემლი ლოყაზე რომ არ დაგორებოდა. შინ უხმოდ შევიდა
თავის ოთახში და აღარ გამოსულა.
დედა კი მაგიდასთან იჯდა, შუა ოთახში. ვერცხლის ჯაჭვს კლაკნიდა ხავერდის
სუფრაზე, იქ, სადაც ჯაჭვი მისრიალებდა, ფერს იცვლიდა ლურჯი ხავერდი,
მუქდებოდა, ნაკლებ ბზინავდა.

მკითხველთა ლიგა
 თვითონ უსაგნოდ იწრიალა აქეთ-იქით, საათის ქანქარას მიაშტერდა, მერე
ფოთლებდაღუდუდებული ბეგონიის ძარღვებს დაადგა თვალი... და მერე უცებ:
– თავის ღონეში როა დარწმუნებული, იმიტომ ემართება ეგ ყველაფერი!
– არა, – თქვა დედამ, თავაუღებლად: მშრალი ფოთოლი გაშრიალდა მშრალ მიწაზე,
– ყოველ შემთხვევაში, ოცდაოთხი საათი კარატეზე, კრივსა და ჭიდაობაზე რომ იყო
გადასული, შეგეძლო რაიმე გეთქვა, რომ სპორტით გამოთაყვანებულთა რიგებში არ
ჩარიცხულიყო და ცოტა სხვა რამეზეც ეფიქრა!
მწარე ღიმილი გაიკლაკნა ტუჩის კუთხიდან და სადღაც ყვრიმალთან მიწყდა. მუქი,
ნაცრისფერი კაბა აცვია, ნიკაპამდე ღილებშეკრული. რგოლებად დაეხვა ვერცხლის
გველი.
– არასოდეს არიგებდი ჭკუას, არაფერს ეტყოდი!
– შენ გარიგებდი? – ჩაჰკითხა ხავერდის ხაოში დახვეულ ჯაჭვს, – ხომ გამოხვედი
კარგი?
გაშრა

– ჰო, რა თქმა უნდა. მე ყველაზე უარესი ვარ. ეგ ვიცი. მაგრამ ყოველ შემთხვევაში,
სპორტით არ გავგიჟებულვარ და კუნთებზე არ ვიყურებოდი, ცოტა სხვა რამეც
მაინტერესებდა.
– ანუ თავიდანვე კარგი იყავი და დარიგებ ა არც გჭირდებოდა, არა? – უღვარძლოდ
განმარტა, სერიოზულად, თითქოს რაღაც დაიზუსტა. ვერცხლის გველი თავისივე
რგოლებიდან ყალყზე შემდგარა და დედის პეშვში უქრება თავი. და მერე: – აქამდე არ
იცი, მიუხედავად შენი სიღრმისა, რომ შენ უფრო სპორტული ხარ, ვიდრე გიორგი?
ხმამაღლა განცვიფრდა.
– არასდროს გიგრძვნია, რომ გიორგის სპორტი სულაც არ უყვარს, პირიქით,
თითქმის ეჯავრება? ეჯავრება ის, რაზეც ბავშვობიდან დადიოდა. ჭიდაობა, კრივი,
კარატე? არ შეგიმჩნევია? გიორგის უყვარს ცურვა, კლდე-ღრეში ხეტიალი, მთაში
სიარული, მანქანის ტარება... ცხოვრება უყვარს... მაგრამ ჭირივით სძულს შეჯიბრი:
გასწრება, ჯობნა. ჯობნა ეჯავრება... შენგან განსხვავებით...
– მე შეჯიბრი მიყვარს?
– რა, არ იცოდი? მე მეგონა, იცოდი. ბავშვობიდანვე ყველას ეჯიბრებოდი, საბავშვო
ბალში, სკოლაში, უმაღლესში. შური არ არის ის სიტყვა... შენ უზომოდ იტანჯებოდი
სხვისი უპირატესობით და ამის პატიება არ შეგეძლო არც სხვისთვის, არც შენი
თავისთვის, ჯობნით კი მართლაც ვერავინ გჯობდა. – ხმაა: შრრშშ... ქვიშა
მისრიალებს მშრალ კლდეზე. გამხმარ ფოთლებში ცვივა, იმდენად უსწრებდი შენს
ტოლებს, შედარებას აზრი არ ჰქონდა... შენც ხომ იცი... ახლა იმიტომ გეუბნები,
გამოსული მგონიხარ იმ ასაკიდან...
– მაგიტომ ვარ სპოტული?
– თუნდაც. ხასიათიც ხომ არსებობს სპორტული. და ისედაც, შენ სპორტი გიყვარს:
ტელევიზორში საათობით უყურებ ხოლმე კრივს, ჭიდაობას, რაგბის და ისეთი
აზარტით! გიორგი მაგ დროს გადის და წიგნს კითხულობს... ან, – მქრქალმა ღიმილმა
გადაურბინა, – სახეს მიადებს აკვარიუმის კედელს და თევზებს უყურებს.
შეჯიბრებაზეც, გახსოვს, ყოველთვის გვიკრძალავდა მისვლას, – და ხმას დაუწია,
თითქოს აღარავის არ მიმართავდა, – შენ სპორტი ძალიან გიყვარს და არასდროს
გივლია, იმას ეჯავრება და ბავშვობიდან დადის...
– მაშ, რატომ იკლავდა თავს?
სიჩუმე.
მკითხველთა ლიგა
 – ეშინია.
– რატომ?
– იმიტომ, რომ... ახალგაზრდა დედა ჰყავს, და ჰყავს... და საერთოდ, იმიტომ, რომ
კაცია.
– გიორგი და ამდენი ფიქრი?
ნელა აიწივნენ ქუთუთოები, წარბების მაღალ თაღებში გაქვავდნენ და უმტროდ,
უღვარძლოდ შეეღვარა მწვანე თვალები.
და მერე, ღამე: სადღაც შავ ეკალ-ბარდებში გადაიკარგა ძილი. დაიძენძა. ნუთუ
გიორგიც იტანჯებოდა? ნუთუ ისიც ეჭვიანობდა მხოლოდ ცხოვრებაზე კი არა,
სიცოცხლეზეც. ნუთუ პატარა ბიჭობიდან მოკიდებული იმასაც არ აძინებდა დედის
სხეულზე აცურებულ-ჩაცურებული მზერები, ნუთუ ისიც არასდროს ივიწყებდა იმ
კაცს, ვისი მზერაც დედის მკერდსა თუ წვივზე დაეჭირა? ნუთუ და ნუთუ და ნუთუ...
და რა იქნება. ახლა, როგორ იქნება გიორგი იქ, სადღაც, სამი წელი იმისი ხასიათის
პატრონისათვის, სამი წელი... სასწაული უნდა მოხდეს. რომ იქიდან უფათერაკოდ
გამოვიდეს, მშვიდობიანად გამოეტიოს...
სასაგამშრალი წამოდგა საწოლიდან შუაღამისას, წყლის დასალევად, დერეფანში
გავიდა და სამზარეულოს კართან გაშეშდა: ხმადაბალი, მტკივნეულად დაოკებული
ტირილ-ჩურჩული გამოისმოდა:
– ოღონდ გიორგის არა, ოღონდ გიორგის არ დამართნოდა... შენ ხომ გესმის? შენ
მაინც ხომ გესმის? ვისაც გინდა, ოღონდ გიორგის არა.
– გაჩუმდი! შენი რა ბრალია! შენს თავს გაუფრთხილდი, შვილები მაინც არაფერს
დაგიფასებენ, ოხრებია ყველა... შენი რა ბრალია, შენ არაფერი დაგიკლია... შენ თავს
გაუფრთხილდი, იმას არაფერი მოუვა, ჭკუას ისწავლის ცოტას! – სოფიკო ამბობდა
ნერვებაშლილი.
„ოღონდ გიორგის არა. ოღონდ გიორგის არა.“ ხომ ამას გრძნობდა მთელი
ცხოვრება. ხომ იცოდა. ხომ გაიგო! – ბავშვივით მოიკუნტა საწოლში. „უცხო. სხვა.
სხვისი. სხვისი ვარ. ამისი არა ვარ. ნიკაპი სულ სხვანაირი მაქვს. გიო ზედგამოჭრილი
დედაა. ენდი – დედა და მამა. მე სულ ცალკე ვარ“. პატარაობის მთელი,
ენითგამოუთქმელი მარტოობა ადიდდა ახლა, დიდობაში და შიგ იხრჩობოდა –
მიუსაფრობის, უცხოობის ნეტარებამდე მტანჯველ წუხილს ვეღარ გაუძლო და
უილაჯოდ ატირდა... ტყუილი უთხრა მაშინ: ჩემი, ჩვენი შვილი ხარო. კარგი, ბავშვი
იყო. ასე სჭირდებოდა საქმეს... მერე, ჩვიდმეტი წლისა ხომ შეევედრა ერთხელ,
მართალი მითხარი, მინდა ვიცოდე, ვინა ვარო, ამით არაფერი არ შეიცვლება, ასე
მჭირდება, ასე სჭირდება ჩემს სულს, ჩემს ხასიათს... დაფარული ცუდის მეტს
არაფერს მოიტანსო, ცუდ დროს გამჟღავნდებაო და კვლავაც იგივე გაუმეორა: „მათე,
რატომ არ შეგიძლია გჯეროდეს? დამიჯერე... და აღარასოდეს აღარ მკითხო“. ასეთ
შეკითხვაზე ასეთი ტყუილი უწმინდურება იყო, სისულელე და სხვა არაფერი. რა,
ძუძუსთავზე კბილები ხომ არ უნდა მოეჭირა, რომ საიდუმლო ეთქმევინებინა,
როგორც ის ოტროველა მუტრუკები იქცეოდნენ იმ რეგვნულ ზღაპრებში?
და მერე მიჰყვა ერთმანეთს გასენილი, მძიმე დღეები: ჩაპირქვავდა მთელი სახლი.
უგიორგობა უხმოდ კვნესოდა ყოველ წუთს, ყველაფერში... დედა ხშირად შედიოდა
შუათანა შვილის ოთახში... გიორგით სავსე დუმილი იდგა... და როცა სოფიკო
მოდიოდა, გიორგით გამოწვეული სიტყვები ისმოდა, თუმცა მას არც ერთი არ
ეხებოდა, და ჭურჭლის ზედმეტი ხმაური და საგნების ზედმეტად ხმაურიანი
გადაადგილება...

მკითხველთა ლიგა
 – აბა, მოდით ჩქარა! – სოფიკო სუფრას შლის, კუშტი სახით, – აბა, მოდით, ჩქარა, –
იძახის, ისე, რომ სულ სხვაზე ფიქრობს, – ჩქარა, გაცივდა ყველაფერი! – და რადგან
სულ სხვაზე ფიქრობს, ასჯერ იტყვის ერთსა და იმავეს, თუ დროზე არ მივიდნენ: –
ყველაფერი გაცივდა! საერთოდ ცივდება ყველაფერი!
სხდებიან. სოფიკო დედას უდგამს მაწვნის შეჭამანდს, მერე მას და ენდის. უკვე
ორი თვეა, რაც გიორგის ადგილი ცარიელია. ორთქლი ადის ლურჯი კობალტის
მათლაფებიდან... კამისა და ქინძის კუწუბებიანი ფოთლები ნაზად დაცურავენ
რძისფერ, მოყვითალო წვნიანში, ენდი კოვზს ურევს, ფიქრში წასული...
სალათის დაჭმუჭნულ ფოთლებზე კოშკივით აღმართულა წითელი ვინეგრეტი...
შემწვარი კარტოფილიც გაჩნდა მოგრძო ლანგრით.
– რატომ არა ჭამ? – სათვალეებს ზემოდან უყურებს დედას დეიდა სოფო, – აღარ
გიყვარს მაწვნის შეჭამანდი?
– არა, რაღაც არ მინდა.
– არც ეს, ნამდვილი ვინეგრეტი? ზეთით! ლობიოთი! ის კი არა, აჯაფსანდალივით
რომ ატიტყნიან ხოლმე მაიონეზში! – ცხვირი აიბზუა, – ნამდვილი ვინეგრეტი! – ახლა
ნამდვილად იმაზე ფიქრობს, რასაც კითხულობს.
– რაღაც არ მინდა, ყველსა და პურს შევჭამ, ჩაის დავაყოლებ. – ჩუმად ამბობს დედა,
თვალგაშტერებული: ლურჯ გრაფინს მიჩერებია, მაგრამ, ეტყობა, ვერ ხედავს.
– პური და ყველი რას გიზამს? პური და ყველი რა, მწყემსი ხომ არა ხარ? პურითა
და ყველით სადილი არ გამიგია მე! – სოფიკომ მტრული მზერა ესროლა და-ძმას. თუ
დედა უგუნებოდაა, შვილებს ატეხს რისხვას და ქოქოლას.
დედა წყლისთვის ადგა. სოფიკო თვალს გააყოლებს. წყალს უშვერს გამჭვირვალე
ჭიქას. ერთხანს უყურებს, ჭიქიდან წყალი რომ ამოსჩქეფს შადრევანივით.
ენდიმ იდაყვი წაჰკრა უფროს ძმას. გადაუჩურჩულა:
– რაც გიორგის უყვარს, არაფერს აღარ ჭამს... – და კოვზის ტრიალი გააგრძელა
ორთქლდაკლებულ წვნიანში.
როგორ უყვარდა პატარაობისას წვნიანში ცქერა. კარტოფილი კუნძულივით
ამოჩრილიყო. სტაფილოს მრგვალი ნაჭრები იდუმალად დატივტივებდნენ
ოხრახუშის ფოთლებს შორის... და ცხიმის ლამაზ, მბზინავ წრეებს კოვზით ვერ
დაშლიდი, ოვალებად თუ გადააქცევდი... ენდი კი გამოუტყდა ერთხელ, შვიდიოდ
წლისა, რომ ყველაზე მეტად სოფიკოს დამზადებული რაღაც მოვარდისფრო სუპი
უყვარდა... და მერე მთავარი საიდუმლოც წამოცდა: რადგან ეს „სუპი“ დედის ერთ
კაბას აგონებდა. ახსოვს: შიფონის კაბა იყო ასეთი: წვრილი ფოთლებით
მოვარდისფრო მქრქალ წრეებს შორის...

– სტელლა! სტელლა! მარია-სტელლა! ძვირფასო, დღეს ბოლო დღეა! ბოლო დღე!

დამთავრდა ცხოველები! 2000 ცხოველის სისხლი. გაიხსენე ჩვენი ორი წელი: 500
თაგვი! 500 ზღვის გოჭი! 500 კურდღელი! 500 ძაღლი! – ხელები აჭიმა, – მოოვრჩით.
ღმერთო დიდებულო, მოვრჩით! – დილიდან კარგ გუნებაზეა, ხუმრობს, მღერის.
სტელას ხუთსინჯარიანი შტატივი უჭირავს ხელში და იცინის. სინჯარებში ბოლო
ხუთი ძაღლის სისხლია.
– მართლა, სტელა, თეთრი ვარდები მომქონდა შენთვის, მოხუცი ქალი ყიდდა
ქუჩაში და ამხანაგის მანქანაში დამრჩა, გაყვა იმ ოხერს, ვინ იცის, ვის მიართმევს.
– ძალიან კარგი. მე არ მიყვარს ყვავილები, – თქვა ჩუმად და თვალები დახარა.
– ყვავილები არ გიყვარს? – შტატივი გამოართვა.

მკითხველთა ლიგა
 – არა. არც ხეები. ყვავილები ტირილს მანდომებენ, ხეების კი მეშინია. ამიტომ არ
ვუყურებ. ჩვენს ქუჩაზე ორი აკაცია დგას, უკანასკნელად ექვსი წლის წინ შევხედე.
ყვავილებს კი უკანასკნელად დედაჩემის პანაშვიდზე ვუყურებდი, ათი წლის წინ.
– ვარსკვლავები?
– ვარსკვლავები? აღარც კი მახსოვს. ისე, იმათ უფრო არა უშავთ. ესენი ყველაფერს
მირჩევნია, – ხელი გაიშვირა ჭურჭლებში გამომწყვდეულ ფერადოვან ფხვნილ-
კრისტალებისაკენ, – განა ყვავილს არა სჯობია? – ნაზად უყურებდა წითელ
ბიქრომატს.
– რას ამბობთ, ფროილაინ, – უყვავილებოდ როგორ იქნება.მართლა, რა ლამაზი კაბა
გაცვია. ახალია?
მჭვირვალე, თალხ ქსოვილზე მოყვითალო ვარდები იყო მიმოფანტული.
– არა, ძალიან ძველი, – მოიწყინა, – თუმცა, დღეს პირველად მაცვია.
– როგორ? ძალიან ძველია და დღეს პირველად გაცვია?
– კი. დედაჩემის კაბაა. შენახული გვქონდა. დედა რომ მომიკვდა, მისი კაბები სულ
გავაჩუქეთ, ასეთი წესიაო, მხოლოდ ეს დავტოვე, ძალიან მიყვარდა და აი, ისევ
დაბრუნდა შიფონის მოდა.
– ჰოო. დედაჩემზეც მახსოვს მსგავსი კაბები. რაღაცნაირები. ძველ ფოტოებზეც
ეგეთი კაბები აცვიათ ქალებს, „ლიპებით“, არა? აბა, შევიკეტე ჩემს სენაკში, ჩემს
სარკოფაგში! ძვირფასო, – ხელზე ეამბორა, – რა მოსაწყენია, როცა რაღაც
აბსოლუტურად ნაღდია, არა? – ყალბ თე ატრალურ მეტყველებას ბაძავს და სტელა
იცინის.
ორი საათის შემდეგ კი:
– სტელა! – გაოგნებული დგას კარში, – N ხუთასს კიბო არა აქვს! „ირიბირიუსი“
სიმსივნეს არ აჩვენებს! სამჯერ ვსინჯე.
– რას ამბობთ! – თვალები და ტუჩები უმრგვალდება სტელას, – ამბროსი გაგიჟდება!
– კი, ნამდვილად. ჩვენ თვალწინ მოხდება ეგ ამბავი! თან გვარშიც რომ აქვთ სიგიჟე!
– მართლა, იცით, რომ მისი დისშვილი მაიმუნებთან ჩაჯდა? გალიაში? თქვენ რომ
მივლინებაში იყავით. მეც მაჭამეთ აზბესტი, ეს მე მამშვიდებს, როცა ვიცი, რისთვის,
რატომ და როდის მოვკვდებიო. ამბროსიმ, ჯერ: იჯდეს, რას აშავებსო, და ვითომ
მართლა აჭამეს კანცეროგენი და ორი კვირა იჯდა იქ, ბებიამისს მოჰქონდა საჭმელი...
მერე კი ყვირილი დაუწყია; ვინ დახატავს ჩემს თვალებსო, და ბიძამისმა
ფსიქიატრიულში გააგზავნა.
– რა უბედურებაა. დაურეკე ამბროსის, ქვემოთ ჩამოვიდეს, ვნახოთ რომელია N 500.
კიბეეები ჩაირბინა. მაიმუნების გალიას წინ ჩაუქროლა. ერთმა პატარა მაკაკამ
ასანთის ცარიელი კოლოფი ესროლა. ჰაერში დაიჭირა. „ვინ იდიოტმა შეუგდო!“
გატყავებულ კოლოფს დახედა: „13, 1, 2, 3, კორ“, – ეწერა მეორე მხარეს. მოისროლა.
გაირბინა თეთრი თაგვები, ზღვის გოჭები, კურდღლები, გავიდა გრძელ კორიდორში
და ლაბორატორიაში შევარდა.
ბოლო ხუთი ძაღლი. ერთ გალიაში – სამი, მეორეში – ორი. უხალისოდ მიყრილ
ძაღლებს შორის ერთი ფეხზე იდგა, მირბი-მორბოდა, ნერვიული რაღაც წუხილით:
ძლიერად.
სულ დაავიწყდა: რინგო! რა თქმა უნდა, ის!
– როგორ, გიმტყუნათ „ირიბირიუსმა?“ – შემოქანდა პროფესორი.
– რა მოგახსენოთ, აი, N 500! ხედავთ? არც გარეგნულად ეტყობა რაიმე!
– დაეტყობა! წინ კიდევ ოთხი თვეა. შეუძლებელია არ აღმოაჩნდეს! მოიცათ, ეს ის
არ არის, ზონდით რომ ჩავასხით! ჰა-ჰა, რას ამბობთ! ამას წყალში გახსნილი
მკითხველთა ლიგა
კანცეროგენიცა აქვს მიღებული და ხორცთან შერეულიც! არ არ-სე-ბობს ვარიან-ტი!
როგორც ამბობენ ახალგაზრდები. დიახ, სასწაულები არ არსებობს! ერთი თვის
შემდეგ განმეორებით ავუღებთ სისხლს! – ხალი ჩამოიფხანა.
„იმდენს იფხანს, თვითონ გაუჩნდება რაიმე“.
– მათე, ძვირფასო, ნურსად იტყვი, ხომ იცი, რამდენი მტერი ჰყავს ჩემს
ლაბორატორიას.
ერთი თვის შემდეგაც ირიბირიუსი ჯიუტად აჩვენებდა ჯანმრთელი სისხლის
სურათს.
– „ირიბირიუსიც“ არ არის ასპროცენტიანი, ზოგჯერ ცდებაო, ლაპარაკობენ ჩუმ-
ჩუმად, – ნაწყენი სახით შეატყობინა, სტელამ.
– აა, ამბროსიმ უკვე იზრუნა „ამბროზიას“ პრესტიჟისათვის? – გაიცინა.
– კი. უკვე იზრუნა. „პალმას“ უთქვამს მორფოლოგებისათვის. უკვე ყველანი
ლაპარაკობენ, – ტუჩები წყენით დაუმრგვალდა.
– ნუ ნერვიულობ. ილაპარაკონ. აღდგომა და ხვალეო! ორ თვეში გავკვეთავთ.
მანამდე კი რაც უფრო ნაკლები ხალხი შეგვაწუხებს სისხლის ანალიზისათვის, მით
უკეთესი, ჯერ ჩვენ ექსპერიმენტის რაოდენობა გვჭირდება მხოლოდ...
– თქვენ.. თქვენ დარწმუნებული ხართ? – გაუბედა.
– აბსოლუტურად!
და ქალის მრგვალ თვალებში ისევ აენთო თაყვანისცემა.

– მაშ წელს შიფონის სეზონია? დაბრუნდა მოდა?

შიფონის ღრმად ამოჭრილი სარაფანი აცვია. გამჭვირვალე, წითელ ქსოვილზე
მზესუმზირებია მიმოხატული.
– შიფონის, კი. მოგწონს?
– მე ის უფრო მომწონს, რასაც ფარავს.
– აა. – ფანჯარასთან მივიდა: კაბა მუხლის სახსარსაც არ უფარავს. შეტრიალდა და
კოხტად შესკუპდა რაფაზე. მზემოკიდებული, თხელი წვივები ლაღად ჩამოეშვნენ,
აქანავდნენ.
– რა კარგი ოთახია, მარტო შენია?
– ჩემია. „რა ლამაზი ფეხები აქვს“.
– ზღვაზე, პირდაღმა იწვა, მზით მოდუნებული, მოთენთილი, ზარმაცად
სურვილაშლილი. ხელის მტევანი პირსაწმენდს გარეთ გაფიცხებულ კენჭებზე ედო...
შიშველი ტერფი მიადგა მის ნებს, ვარდისფერლაქიანფრჩხილებიანი. თვალი ააყოლა
წვივებს, უფრო ზემოთ მიიწვიეს მისი მზერა... ახედა: ღიმილით დასჩერებია, სულ
ახალგაზრდა, ქერათმიანი, ოდნავ შემოსილი. ბადმინტონის ჩოგანზე ანიშნებს: „ეს
თქვენია?“ „არა, მაგრამ თქვენი იყოს“, – გაუცინა...
– ეზოც თქვენია? – ეზოში იხედება ახლა.
– ეზოც.
– ხეებზე არ ადიხარ?
– ავდიოდი ხოლმე, – საათზე დაიხედა: „ხუთია. რვისთვის ლაბორატო რიაში უნდა
დავბრუნდე. აქ გვიანობამდე არავინ მოვა“.
– მეც დავძვრებოდი ხეებზე, პატარაობისას, ჩვენთან, სოჩაში.
მივიდა, მუხლზე დაადო ხელი. ნელა ააცურა.
ნატაშამ მუხლებზე დაიხედა.
– მოგწონს? – ხმა შეეცვალა.

მკითხველთა ლიგა
 – ძალიან, – და ხელისგულებით მუხლები დაუფარა. მერე წელზე მოჰხვია ხელები,
ჩამოახტუნა, მოეხვია... ზურგზე დაუსვა ხელი და ოდნავ შეზნექილ წელზე შეაჩერა.
კაბა მხრიდან გადაუწია, მხარზე აკოცა – შენ უკაბოდ უნდა იარო, გიხდება სიშიშვლე.
საწოლთან მივიდნენ. დაეშვნენ. ყელზე კოცნიდა.
ტელეფონის ხმა მოისმა შუა ოთახიდან. შეკრთნენ, მერე განაგრძეს ალერსი, მაგრამ
სანახევროდ: ნახევრად ტელეფონთან იყვნენ, ელოდებოდნენ, როდის შეწყვეტდა
რეკვას. აღარ გაჩერდა. ადგა, პერანგამოჩაჩული, გავიდა. ტელეფონს დასწვდა. ყურში
შორეულმა, წყვეტილმა ზარმა ჩაუნისკარტა. ერთწამს უსმენდა. მერე დააგდო
ყურმილი, გაღიზიანდა. ნატაშაც გამოვიდა, ფეხშიშველი, ქვედა საცვლის ამარა.
გაუხდია, „ხომ უთხრა, კაბა არ გინდაო. აი, გამგონე“. მზემოკიდებულ ტანზე
მხოლოდ ძუძუსთავებს შემოვლებოდა არაზუსტი, თეთრი წრეები. უღიმის,
უახლოვდება. – ერთი წუთით, მგონი კარი დამრჩა ჩასაკეტი! – გავიდა დერეფანში,
ჯაჭვით ჩაკეტა კარი... შემობრუნდა და შუა ოთახის ზღურბლზე გაშეშდა.
– ხომ მიხდება? - იცინის, დედის კარის ორმაგი ფარდიდან, – რა საუცხოოა, არა? –
ტანზე შემოეხვია, მხრებზე ტალღებად დაექუჩებინა ყაისნაღით ნაქსოვი ბადე:
თითქოს აქაფებულიყო მის მხრებზე და ცალი ძუძუ თრთოდა ხავერდისა და
აბლაბუდის ნაკეცებიდან...
– რა მოგივიდა! რა მოხდა! – შემცბარმა ჩაუშვა ხელები, – რა ბოროტად მიყურებ!
– გაუშვი ხელი!
– რას?
– ფარდას.
ნელა გამოვიდა, მოსცილდა: გაოგნებული. ფარდა აღელდა მის ზურგს უკან.
– რა მოხდა?
– არაფერი. აიძენძება.
გუნებაწამხდარი, მოწამლული ჩაეშვა იქვე, სავარძელში. ფრთხილად
მიუახლოვდა: ნატაშა, და კალთაში ჩაუჯდა, ხელი მოხვია კისერზე. ტუჩებზე მიაკრო
შიშველი მკერდი.
მანქანის ხმა შემოესმა. მანქანა შემოვიდა, გაჩერდა. ეზოში.
– დედა მოვიდა.
– რა მოხდა მერე! რა ფერი დაკარგე! – ნატაშა წამოდგა: მოშლილი, აჭრილი,
მტკივნეულად ამღვრეული. მისი ოთახისკენ წავიდა, შეჰყვა. კაბა გადაიცვა, თმაზე
გადაიკრა ხელი, პატარა მაგიდასთან მივიდა, ჩრდილო პოლუსის თეთრ,
მოარშიებულ ლაქას პეშვი დააფარა და ნერვიულად დაატრიალა ძველი გლობუსი.
„რამ ჩამოიყვანა, ამ დილით წავიდა. რა მოუვიდა“, – ფიქრობდა შიშით და ბრაზით.
– მათე! შინა ხარ?
გაეგება: შუა ოთახში.
– ჰო, რა მოხდა? ხომ მშვიდობაა?
– ჰო. გადავიფიქრე წასვლა. გზაში გამახსენდა, რომ რაღაც საქმე მაქვს
მოსაგვარებელი. მარტო ხარ?
– არა. სტუმარი მყავს.
– კარგი. მიხედე, მე დავისვენებ.

კვერცხის ფორმის, ზომისა და ფერის ქვა აიღო მინის თაროდან. ესეც ზღვის ქვაა.
წყლის ხელობა. წყლის ნაკეთობა... ალბათ, საუკუნეთა მანძილზე გასარკულ-
გაგლუვებული. კვერცხის ქანდაკება. ზუსტი ქანდაკება. უხილავი კავშირები ისევე
უყვარდა, როგორც გარეგნული მსგავსებანი: ბუნებას. კვერცხი, ბოლი და ბავშვი.
მკითხველთა ლიგა
გიორგი ამბობდა ასე, ცამეტი წლის იყო მაშინ. რვეულს ჩასჩერებოდა და იმეორებდა:
„არ დამავიწყდეს კვერცხი, ბოლი და ბავშვი“. საინტერესოა: მთელი სამყარო სამ
საგანში. ყველაფერი – უძირითადესი. ყველა გამოცანაში ნაყოფი მონაწილეობდა.

– დედი, დედი, ოღონდ სამი გამოცანა დამაწერინე და რაც გინდა მთხოვე, – ყელს
უწევს გიორგი.
– გამოცანები არ იცი, ბიჭო? – თავს იქნევს დედა.
– მე რაც ვიცი, ის ყველამ იცის, ცოტა ისეთი მინდა, რა, ძნელი, აი, უცნობი.
– მე დავაწერინებ, – აცხადებს ენდი, – დავაბამ მიდის, ავუშვებ – დგას, რა არის?
– თვითმფრინავი!
– რა თქვა! რა თქვა! – აკაკანდა ენდი, – ფეხსაცმელია, ბიჭო. კიდევ გეტყვი. ვაშრე,
ვაშრე, ვერ გავაშრე, რა არის?
– ეე, ეე, – თავს იქექავს გიორგი, ერთობა, – ეე, მელანი!
– ვაი, ვაი, არაფერი არ იცის. ენაა, ბიჭო, ჩემმა კლასელებმა სუყველამ იცის! ვკეცე,
ვკეცე, ვერ დავკეცე, რა არის?
– ენდის ენა!
– გზაა, გზა, შე საწყალო. ენა ხომ წეღან იყო! – ჩაკაკანდა.
– ჩაგაწერინებ, ოღონდ პასუხებს არ გეტყვი, კარგი? – ამბობს დედა, – პირველი.
იცოდე, ვერც ერთს ვერ გამოიცნობთ, ვერც ერთს. პირველი: „მამა არ გაჩენილიყო,
შვილი ქალაქს მიდიოდა“.
– ვაიმე, – პირი ღია რჩება ენდის.
– ეე, აზრზე არა ვარ, ხო იცი, – გიორგიმ თმას აუბერა.
– ხომ გითხარით! მეორე:
უსულო ვნახე ორსული
სულიერისა მშობელი
შვილსა შობს, დედა მოკვდება
ვინ არის გამომცნობელი?
სიჩუმე.
– ეე, შენ რა ძნელები გცოდნია!
– ეგ არის, ეგ არის, – დაძაბულობისაგან გაფითრდა ენდი, – თოჯინის მუცელში...
გიო რო იჯდეს და მერე გაჩნდეს.
– უყურე შენ ამას! – ცალწარბაძგიბული დააჩერდა გიორგი დას – რეებს ამბობს! თან
რაღა გიო, მაგალითად?
– მათე, არც შენ იცი? – მოკავშირეობას სთხოვს გაწბილებული ენდი.
სახედაღრეჯილმა გადააქნია თავი:
– ნწ.
– იცით, მამიდა მთვარისა მეუბნებოდა ხოლმე და, სხვათა შორის, ვერც მე
ვხვდებოდი. და ახლა მესამე, საშინლად ძნელი და საშინლად საყვარელი:
ერთი სტუმარი მესტუმრა,
მის დღემში უსტუმრებელი,
იმას საჭმელი მივართვი,
სუფრაზე დაუდებელი.
– ეეუჰ! სულ გამოვშტერდი! – ხელი შუბლზე შემოიდო, გიომ.
– მე სულაც არ მესმის, რას ამბობთ და არ მამახსოვრდება, – გაღიზიანდა ენდი.
– ეგ მესამე სიკვდილია, – თქვა თვითონ.
– სიკვდილი? – უკვირს დედას, – როგორ გამოდის, მათე?
მკითხველთა ლიგა
 – როგორ და... სიკვდილი ერთხელ მოდის, მაშასადამე, უსტუმრებელია და შენი
თავი უნდა მიართვა, შენ კი სუფრაზე დაუდებელი ხარ...
– არა! არა! - ხელს ასავსავებს დედა, – რას ამბობ! სულ სხვაა! მაგაზე გეტყოდი,
ძალიან საყვარელია-მეთქი?! საიდან მოიტანე!
– გვითხარი რა, დეე? – ცნობისმოყვარეობისაგან ლამის იტიროს ენდიმ.
– დედი, მითხარი რა, ეგ რაღა გამოვიდა, გეხვეწები, რა. კლასში რომ მკითხავენ, თუ
მე თვითონ არ მეცოდინება პასუხი, რაღა გამოვა, გეხვეწები რა!
– არა. დღეს იფიქრე და ხვალ გეტყვი.
– ჰო, კარგი, კარგი, – შეიკუნტრუშა გიომ და სათამაშოდ გავარდა.
მთელი ის საღამო იფიქრა, თვითონ, ღამეც – ვერ გამოიცნო. „ორსული უსულო“.
„მამის გაჩენამდე ქალაქს წასული შვილი“. „უსტუმრებელი... მისდღემში, მისდღემში
უსტუმრებელი...“

ქვის კვერცხი მინის თაროზე დადო. ოდნავ დააბზრიალა. დანას მიეჯახა, გაჩერდა
ამოიოხრა... გიორგის წერილი გაახსენდა, ერთადერთი წერილი უმცროსი ძმისგან;
უცნაური, გულისგამხეთქი...
„მათე, ამ წერილს დედას ნუ უჩვენებ, არ შემიძლია, არ მოგწერო, რაც თავს
გადამხდა... ეს ისეთი ადგილია, სადაც ვერა გრძნობ, სამშობლო თუ გაქვს, ან
რომელიმე ერს თუ ეკუთვნი. ყველანაირი ჯურის ხალხია და თითქმის ყველა
გაბოროტებული, თითქმის. თუ არ აჩვენე, რომ არაფერს დაუთმობ და შეარჩენ,
გადაგქელავენ. ბოლო ხანებში ძალიან გამიჭირდა, თუმცა თავიდან უფრო მტრულად
მექცეოდნენ. არაფერი მინდოდა, ჩემთვის ვიყავი, მაგრამ არ გამოვიდა. ერთი-ორჯერ
მომიწია მაგარმა ჩხუბმა და შემეშვნენ. მთლად მოვიშხამე. მერე ყველაფერი
ჩაწყნარდა. ყველა მერიდება და მაინც მერე უფრო გამიჭირდა, ვიდრე თავიდან.
ყველაფერს დაწვრილებით ვერ მოგიყვები, მაგრამ ერთი ვინც ვცემე, ერთი მოხეული
ტიპია, გულისამრევი; 17 წლის ელამ, ნეფრიტიან ბიჭს მოისვამს ხოლმე გვერდზე.
მიუჩვევია, და ის ბიჭი ფერისმჭამელებს უღებს და ის კიდე ხელს უსვამს ყველგან და
კრუტუნებს და რა ვიცი, რაღაც უბედურება სჭირთ. აქ ერთი ექიმია, იმან მითხრა,
ავადმყოფია, რა ქნასო და ვეღარ ვიგებ, რა არის ავადმყოფობა და რა სიბინძურე, და
თუ სიბინძურე ავადმყოფობაა, მაშინ არავის აღარაფერი მოეთხოვება და საერთოდ,
სულ ამერია თავგზა და ვეღარაფერი გამიგია... და ზიზღმა შემიპყრო. მეშინია, ვიდრე
აქედან გამოვაღწევ, ის კაცი, ბინძური ავადმყოფობა რომ სჭირს, არ შემომაკვდეს და
აქ ძალიან ბევრს რაღაცა სჭირს, ნერვების მომშლელი, და საერთოდ შემეშინდა ჩემი
თავის. თუმცა, კარგი ადამიანიც ბევრი ვიპოვე. სამი ბიჭი აღმოვაჩინე ჩემი სკოლელი.
ერთი ჩემს მომდევნო კლასში სწავლობდა, ეგებ გახსოვს, ვატოს ეძახდნენ. ცალი
ხელი მოკლე აქვს, სულ თავის უფროს ძმაზე მიყვება, იმას გაუზრდია... ძალიან
განიცდის, ძმისა რცხვენია.
ერთ დღეს საშინელ გუნებაზე ვიყავი, აი, რაღაც რომ გემართება, იშლები, იშლები
და არც იცი, რა მოგდის, რა გინდა... კედლამდე აკრძალული ზონაა, ესე ოციოდე
მეტრის სიგანის... მაგრამ გადავდივართ ხოლმე, და კედელს, ალბათ იცი,
ელექტრომავთული მიჰყვება თავზე... ნისლიანი დღე იდგა, უჟმური, უგემური.
გუშაგთა კოშკებში, თუმცა დღე იყო, სინათლე ენთო. გადავედი იმ ზონაში,
მივდივარ, ერთ კოშკს მივუახლოვდი და მივაჩერდი. ვდგავარ, ასე გაშტერებული.
ფეხს ვერ ვიცვლი და ვუყურებ... ერთი გუშაგი მოტრიალდა ჩემკენ, მაგრამ ვგრძნობ,
ვერა მხედავს, დაიწყო უცბად მთქნარება, ამთქნარებს, ამთქნარებს და.. ასე
პირდაღებული შეშდება, თავი უვარდება და ეცემა... ეცა მეორე გუშაგი ტელეფონს.
მკითხველთა ლიგა
ყურმილში რაღაც ჩაჰყვირა, მერე ხელში შეაჯანჯღარა და დააგდო. მივარდა ამხანაგს,
დაუწყო ძახილი, ყურების სრესა, მერე გააღო კარი და ძირს მიათრევს. კიბეზე მეორე
საგუშაგოდან შენიშნეს. ახლა იქ აიღეს ყურმილი, იქაც ხელში შეაჯანჯღარეს,
დააგდეს და იქიდან ერთი ძირს დაეშვა, გამოიქცა ამათკენ... ამ დროს იჭექა და
დაუშვა წვიმამ... ძირს ჩამოათრიეს, თვალებგადმოკარკლული, პირდაღებული
ადამიანი, და მომესმა, ერთმა გადაულაპარაკა მეორეს, აქ დატოვე და ზემოთ ადი,
დენი გამოირთო, ტელეფონიც არ მუშაობსო, და აღარ მახსოვს, მათე, გავიქეცი. ერთ
ადგილას, კედელზე, ფეხის მოსაკიდებელი მეგულებოდა, ქვა იყო გადმოვარდნილი...
და კედლის თავზე ვიდექი უკვე. მახსოვს, მავთულები რომ დავწიე ხელით და უკვე
ძირს ვიყავი, მიწაზე... აქ ორი ასეთი გალავანია, მეორეზეც გადავხტი... აძრომა ძნელი
არ არის, თუ ნავარჯიშები ხარ, კლდეზე მცოცავი ადვილად ავა, მთავარი
მავთულებია... ეზოდან ჩოჩქოლი ისმოდა ისევ, ყური მოვკარი, მოკვდა, მოკვდაო,
რომ დაიძახეს... და გავიქეცი. წვიმა რაღაცნაირად სწრაფადვე შეწყდა... ნისლმა
გაფანტვა დაიწყო და ვხედავ: წინ სადღაც, ნისლში სუსტად, გულისშემაღონებლად
ბჟუტავს ჩამავალი მზე. მივრბივარ, მოხრიოკებული ველია ირგვლივ, ველი კი არა
უბრალოდ მიწა. გულისმომწყვლელად ტიტველი, ტიალი... არც ხე, არც ბუჩქი, სულ
არაფერი. მარცხნივ ბეტონის არხი მომდევს, უწყლო, დამშრალი და ცარიელი.
მარჯვნივ რაღაც უფორმო და უფანჯრებო შენობა მოჩანს და მის წინ ჯართის მთებია
აღმართული. ვუახლოვდები იმ შენობას და ჯართის ზვინებს და ვფიქრობ, ასე რომ
ვირბინო, ვირბინო და არაფერი გამოჩნდეს ამ ბეტონის ამომშრალი არხისა და
ჯართის გარდა და თუ სადმე რაიმეს მოვკრავ თვალს, ისიც ბეტონის უაზრო,
გაუგებარი სვეტი იქნება და სხვა არაფერი და უცებ დავუშვი, რომ ეს შესაძლებელი
იყო: აი, ასე გამოვიდოდი ერთხელაც სახლიდან ან ციხიდან და გადაბუგულ, ტრიალ
მინდორზე აღმოვჩნდებოდი... და ტყუილად დავიწყებდი ძახილს და არავინ აღარ
მიპასუხებდა... და ვერც ხეს ვიპოვიდი სადმე, და ერთ პატარა ბუჩქსაც კი ვეღარ... და
მივრბივარ და ხერხემლით ველოდები: როდის დაიწივლებს ჩვენი სირენა და
ატყდება განგაში.მაგრამ უკან დაბრუნება არ შემიძლია და აღარც იქ ყოფნა, სადაც
მივრბივარ... და ადამიანი მინდა შემხვდეს, ვინმე, მავანი, თავისთვის მიმავალი, ან
ხეს მაინც გადავეყარო, ნამდვილს, რომ შრიალებს და თბილი ქერქი აქვს, მაგრამ
არაფერი, გესმის მათე, არა-ფერი, არ იყო: ბეტონის მინდვრისა, და
სულისშემხუთავად გაუგებარი, გასაგიჟებლად უაზრო შენობის გარდა და ვფიქრობ,
მათე, ცოდვამ მიწია, წყევლა ამიხდა, რაღაც, ვიღაცის, აზრზე არა ვარ, და
ჯოჯოხეთში ვარ და როგორ ვერ მივხევდი აქამდე, რომ სწორედ ეს არის ჯოჯოხეთი
და ასეთი უნდა ყოფილიყო, სწორედ ასეთი: გამომატვინებლად უდაბური,
უკაცრიელი, უსიცოცხლო ბეტონის სივრცე... და ჯართის ზვინებს რომ ჩავურბინე
გვერდით, წამით შევხედე, დავაკვირდი, ეგებ რაიმე ნაცნობი ნივთი ვიპოვო-მეთქი:
ველოსიპედი ან სარეცხის მანქანა და დავიჯერო, რომ მეც ვცხოვრობდი, ნამდვილად
ვცხოვრობდი, ველოსიპედი მქონდა და სარეცხის მანქანით თეთრეულს რეცხავდნენ
ჩვენს სახლში და აქაფებული წყლის მორევი ჩვენს ზეწრებსა და პირსაწმენდებს
ადგაფუნებდა და მტვერსასრუტით ვასუფთავებდით ჩვენს სკამებს, დივანს... მაგრამ
ვერაფერი ვერ გავარჩიე, ჟანგით შეჭმული, ჩაშლილ-ჩაცხავებული რკინის გორების
გარდა. შენობის უკან კი უზარმაზარი სხეული იდგა. რკინის ქანდაკება. კი არ იდგა,
კედელზე იყო მიყუდებული: პირჩამსხვრეული, კეფაახდილი, მუცელგადახსნილი
ადამიანი. რკინის ხელებით რაღაც იარაღი ჰქონდა ჩაბღუჯული. არ ვიცი, იქ
აკეთებდნენ, თუ ჯართად იყო ისიც მოთრეული... და მივრბივარ, მათე, და ცუდადა
ვარ. ასე ცუდად არასდროს ვყოფილვარ, უკან დაბრუნება არ შემიძლია. წინ არაფერია
მკითხველთა ლიგა
და ვფიქრობ, რა იქნება, ახლა მეც შემხვდეს ერთი ირემი, უზარმაზარრქებიანი და
წყნარად მითხრას; „აქ, ჩემთან დარჩი, ვიდრე ჩემი რქები ცას არ შეეზრდება, არც შენ
მოკვდები“. ან ყვავი ვნახო, კუპრისფერი, უზარმაზარი ხრამის პირას
შემომყრანტალოს: აქ, ჩემთან დარჩი, ვიდრე ეს ხრამი ჩემი სკინტლით არ აივსება,
შენც იცოცხლებ და კარგად იქნები“, მაგრამ მე ხომ ვერავინ მეტყვის: დარჩი,
ნურაფრის გეშინიაო, არავინ არაფერს არ დამპირდება. ახლა ამქვეყნად ვეღარავინ
დამეხმარება. მივრბივარ და ვფიქრობ: „ღმერთო“. კი არ ვეძახი, ფიქრით ვიმეორებ:
„ღმერთო“ და „ღმერთო“ და უცებ რაღაცას დავადგი ფეხი. დავიხარე. ბავშვის
სათამაშო საათი შემრჩა: პლასტმასის, პატარა საათი. გაჭეჭყილი და უისრებო.
მუშამბის ვიწროსამაჯურიანი. რაღაც საცოდაობა. ვუყურებ და ზემოთ ავიხედე მერე.
სამადსამ ვარსკვლავს მოვკარი თვალი, ფერმკრთალს, პატარას. „ისევ აქ არიან?“ –
გამიკვირდა. და თუ ისინი ზემოთ არიან, ესე იგი, მე დედამიწაზე მივდივარ ისევ.
და უცებ რაღაც ოხვრა მომესმა... ვიღაც დიდმა და უბედურმა ამოიოხრა... და
ვიხედები: „რა ხმა იყო? ვინ დაიკვნესა? აქ ხომ არაფერია, სულ არაფერი!“ და ვგრძნობ
გონება მებინდება, და ისევ მომესმა ყრუ ამოოხვრა და ვფიქრობ: „აქ მიწის გარდა
არაფერია... ნუთუ ის ოხრავს?“ დავწექი, მიწას დავადე ყური... მერე ისევ გავიქეცი...
სადაც არის სროლა უნდა გაისმას, სირენამ დაიწივლოს... ნეტავ, სადა ვარ, და წინ
სინათლეს მოვკარი თვალი, ერთ მუჭა ანთებულ ფანჯრებს... მივუახლოვდი. ერთად
მიყუჟულიყო რამდენიმე პატარა სახლი, ფიცრულივით რაღაც სახლები, ფანჯრები
კაცის სიმაღლეს რომ არა სცილდება: ერთ-ერთ ფანჯარას ავეკარი და შევიხედე. ორი
ქალი და ერთი კაცი მაგიდას უსხდნენ... წინ დაჭრილი ძეხვი ედოთ, გახსნილი
კონსერვი და არყის ბოთლი. ერთმა ქალმა თითი გაიშვირა კაცისკენ. ტლანქად,
უაზროდ. კაცმა ჭამა შეწყვიტა და გაკვირვებული მიაჩერდა მეორე ქალს,
თვალებშეშუპებულსა და პომადიანს. ფეხი წამოვკარი რაღაცას, დავიხარე და ძველი,
ბლაგვი დანა ავიღე, ჯიბის დანა, შავტარიანი. მეორე ფანჯარასთან მივედი:
წელზევით შიშველი კაცი ტაშტის თავზე წახრილიყო და წითელთმიანი, მსუქანი
ქალი წყალს უსხამდა უზარმაზარი მწვანე ჩაიდნით და კაცს ზურგზე
ფრთებგაშლილი სვავი თუ არწივი ეხატა და ეწერა: Cлава... და წარწერა იღლიის ქვეშ
იკარგებოდა... ფანჯარას მოვცილდი და ერთგან ოდნავ შეღებული კარი შევნიშნე.
„შევალ და დავჯდები“, – გავიფიქრე. „შევალ და დავჯდები, არა, სარდაფი ექნებათ ან
საკუჭნაო; ბნელი, პატარა, იქ დავიცდი, ვინც არ უნდა დამხვდეს, ვეტყვი, ჩუმად
იყოს, ხმა არ ამოიღოს, ვეტყვი, რომ მოვკლავ“ და დანას მოვუჭირე ხელი. კართან
მივედი და ბავშვის წყნარი ტირილი გამოისმოდა და თანაბარი, რბილი დგან-დგარი...
და უცებ, გესმის, მათე, იმ ხრიოკში, იმ ჯოჯოხეთში, მესმის: „ეს აკვანი ლებანოზი,
ნანავ ნანინაოო, შიგა მწოლი ანგელოზი, ნანაავ, გეთაყვააოო, ეს აკვანი ბჟოლისაო,
ნანავ ნანინააო, შიგა მწოლი ბროლისაო, ნანავ ბატონოო“ და ამ „გეთაყვას“ ისე
ტკბილად აგრძელებს მოხუცი ხმა და ამ დროს, ბავშვის ხმა კითხულობს. „ბჟოლა რა
არის, ბები?“ და „თუთაა, შემოგევლე“, პასუხობენ და აღარ მესმის, მართლა ხდება ეს
ყველაფერი თუ მეჩვენება. ეგებ სახლი ცარიელია და არავინაც არ არის შიგნით? და
კარი შევაღე. თავი ასწიეს: მოხუცმა ქალმა და პატარა ბიჭმა, ასანთის ღერებისაგან
სახლს რომ აშენებდა: მიყურებენ. ქალმა აკვნის რწევა შეწყვიტა. მომჩერებიან სახეში
და მერე ჩემს ხელზე გადაიტანეს მზერა... და დანა მიჭირავს, მათე, უაზროდ, და პირს
ვაღებ და აზრზე არა ვარ, რა უნდა ვთქვა და უცებ თითქოს ჩვენს ზღაპარში ვიყო
რომელიმეში, ვამბობ:
– წყალი დამალევინეთ, ღვთის გულისათვის.

მკითხველთა ლიგა
 და ბავშვი აკვანში, მანამდეც რომ დაიძაბა, ვიგრძენი; – როგორც კი მოხუცმა რწევა
შეწყვიტა, და ახლა ჩემი ხმის გაგონებაზე სულ გაისუსა და მისკენ გავიხედე,
უცნაურად გატრუნულისკენ და... და ვხედავ: ნიკაპს მკერდზე იჭერს, თავს აქნევს,
რაღაცნაირად, უნდა სახეზე გადაფარებული ხილაბანდი მიღრიც-მოღრიცოს და
გამოიხედოს. წვალობს და ახერხებს ბოლოს: გამოიხედა. ქვემოდან. თვალებში
მივაჩერდით ერთმანეთს: მე და ის. და მოხუცი ქალი და ბიჭი ჩემს მზერას არ
აცილებენ თვალს, დაძაბულები, და ჭუჭყიანი ვარ, მათე, წვერმოშვებული. დანა მაქვს
ხელში და ძალიან სხვა ვარ, აზრზე არა ვარ, ვინა ვარ, ჩემთვისვე უცხო, უნდო,
უცნობი, და ბავშვი მიყურებს აკვნიდან თვალებში. შეგიხედავს თვალებში თოთო
ბავშვისათვის? ეს რა იყოო, მათე, ქლიავისფერი თვალები და სუფთა და საშინელი და
რატომ იყო საშინელი, აზრზე არა ვარ, ალბათ იმიტომ, რომ სუფთა იყო, ბოლომდე
სუფთა, და მიყურა, მიყურა და... ამღერდა. წყნარად, თავისთვის, და ხილაბანდიც
ჩამოეფარა, მაგრამ აღარ ებრძვის იმ თეთრ ხილაბანდს და მღერის, ღუღუნებს
უმშვიდესად: ააა-ააა-აა, და რაღაც გაქრა ოთახიდან, გასრიალდა: შიშის ხორკლიანი
ქვეწარმავალი. ამოვისუნთქეთ, ყველამ, და:
– წყალს როგორ დაგამადლით, შვილო, – ამბობს მოხუცი, მიმხვდარია, რომ
პატიმარი ვარ, გამოქცეული.
ბიჭს წყალი შემოაქვს თლილი ჭიქით, მიწვდის და ვგრძნობ, აშკარად: ვეცოდები იმ
პატარა ბიჭს.
ვსვამ. სახე მისველდება. ყელშიც ჩამდის წურწურით. ხელი მიკანკალებს და: – ნუ
ტირი, შვილო, ნუ ტირი, – ამბობს მოხუცი.
მე უხმოდ ვუქნევ თავს და ვიცი უკვე, რაც მოხდება და საერთოდ, რაღაც გავიგე,
რაღაც, ოღონდ არ ვიცი: რა.
და აღარ მახსოვს, როგორ გავიარე იგივე გზა, არ ვიცი, იყო თუ არა განგაშის რაიმე
ხმაური. ვიცი: უკან უნდა მივიდე. და კიდევ, ვიცი: რომ მივალ. ეს იყო, მათე,
გასაგიჟებელი, ვიცოდი. რომ ჩემს ადგილას დავბრუნდებოდი.
ღამეა. ბნელა. ვუახლოვდები ჩვენს გალავანს. ქარი ამოვარდა. ისევ დაუშვა წვიმამ.
დაუფიქრებლად მოვექეცი გალავანს თავზე, ხელით დავწიე მავთულები... მსუბუქმა
დენმა დამიარა, შემაჟრიალა, გადავხტი. ასე გადავიარე მეორე კედელიც. ჩვენი
შენობისკენ გავიქეცი, წელში მოხრილი, და დამიჯერე, მათე, გასაგიჟებელი რამ
მოხდა კიდევ: ზედამხედველს შევეფეთე შენობის კართან. ზურგზე ხელი დამკრა
„მოდი, მოდიი! “ – და ჩაიცინა, – წამოდი, ჩემს ოთახში დაიძინე ამაღამ“, გაკვირვების
თავი აღარ მქონდა. ძილმა წამიღო კი არა, შთამნთქა, ჩამყლაპა. მეორე დღეს
ვერაფერი დამარწმუნებდა, რომ ეს ყველაფერი სიზმარი არ იყო. მაგრამ ჯიბეში
ჩავიყავი ხელი და პატარა, უისრებო, გაჭეჭყილი საათი შემრჩა. ამ დღიდან აღარ
მეშინია, მათე, არც ჩემი თავის, რატომ, ვერ გეტყვი“.
ექვსი თვე და შვიდი დღე იყო გასული გიორგის დაპატიმრებიდან, ეს წერილი
როცა მიიღო. ვიღაც სახედალაქულმა, პერჰიდროლით თმაგადამწვარმა ქალმა
მოიტანა და ფული მოითხოვა ფეხის ქირად. წერილი ზუსტად ექვსი თვის თავზე იყო
დაწერილი. რაიმე რომ დამართნოდა, რა უნდა ექნა! მოსამართლისათვის მიცემული
სიტყვა თავისას იზამდა, შეასრულებდა, დაიღუპებოდა, არ შეასრულებდა, სიცოცხლე
გაუმწარდებოდა. ბოღმისაგან ადამიანად ვეღარ ივარგებდა და ეს წერილი რომ
წაიკითხა, უცნაურად მოეშვა, ამოისუნთქა. მიხვდა, რომ გადარჩნენ, ასცდნენ; რაღაც
საშინელს, ძმები, უმცროსიცა და უფროსიც. საფრთხე ამჯერად არიდებული იყო
თავიდან. თუმცა წინ კიდევ 2 წელი და 4 თვე რჩებოდა. „და ნუ შემიყვანებ ჩუენ
განსაცდელსა, არამედ მიხსენ ჩუენ ბოროტისაგან, რამეთუ შენი არს სუფევა,
მკითხველთა ლიგა
ძალი...“ ნუთუ შესმენილი ვედრების, ვიღაცის ლოცვის წყალობა იყო გიორგის
გადარჩენა, თუ, ყველაფერი, მიუხედავად იმ სას- წაულებრივი ამბებისა, რასაც ძმის
წერილი იუწყებოდა, მაინც შემთხვევად, უპატრონოდ, თავისით მიმდინარე
მოვლენათა შედეგად უნდა მიჩნეულიყო... „და ნუ შემიყვანებ ჩუენ განსაცდელსა...“
განსაცდელის პირას კი ხშირად უყვარდა კაცის ჩატარება ლოცვის ადრესატს...
თავსხმა წვიმაში ტაქსი გაუჩერა ქუჩის ბოლოს მცხოვრებ შუახნის მღვდელს, ძველი
სახლის სადარბაზოში დიდი, შავი ქოლგის გაშლას რომ ლამობდა. კარი გააღო და
გასძახა. „მობრძანდით, მამაო“, მღვდელმა გაშლილი ქოლგა იღლიაში ამოიჩარა,
ვეება, შავი ჩანთა აიღო ფილაქნიდან, მძიმედ მიცუხცუხდა და მანქანაში შეჯდა.
ქოლგა გარედან აეფარა ღია კარს. პატრონი ამაოდ შეეცადა მის დაკეცვას. ჩანთა
გამოართვა, სკამზე გადადო და მეზობელს ქოლგის დაკეცვაში მიეხმარა, მაგრამ ხელი
გაეხლართა მღვდლის მკერდზე გრძელ, შავ წვერსა და მსხვილ ვერცხლის ჯაჭვში,
რომელზედაც ჯვარი ეკიდა, თან ბოდიშს უხდიდა, რის ვაი-ვაგლახით დახურეს
ქოლგა და კარი, მიიჯახუნეს. მღვდელმა ცხვირსახოცი ამოიღო, შესველებული წვერი
ჩამოიწმინდა. „ლოცვას აზრი არა აქვს“, – წამოიწყო თვითონ ცოტა ხნის შემდეგ
ხმამაღლა და მოულოდნელად. თანამგზავრმა მშვიდად შეხედა, „რა აზრი აქვს, თუ
ღმერთმა, – ამ სიტყვაზე მუდამ რაღაც გაჰკენწლავდა ხოლმე სულის სიღრმეში,
თავისუფლად ვერასდროს ამბობდა და თვითონვე ღიზიანდებოდა ამის გამო, – თუ
ღმერთმა ისედაც ყველაფერი იცის, თუ ყველაფერი მისი ნებაა და თანაც ყველაზე
კეთილია ამქვეყნად, რაღა აზრი აქვს ლოცვას ვინმესთვის: „ღმერთო, გადაარჩინე,
უშველე, კარგად ამყოფე, აარიდე ფათერაკს, ადღეგრძელე, მოარჩინე, შეეწიე,
გაუმარჯვე, მეოხეყავი, გადაეფარე, ნუ შეიყვან განსაცდელსა!“ „რაღა აზრი აქვს? ჩვენ
უნდა შევახსენოთ მას, ყოვლისმცოდნესა და ყველაზე კეთილს, ვიღაცას უჭირს და
უშველეო? ხვეწნა-მუდარით უნდა გამოვთხოვოთ ერთმანეთის კარგად ყოფნა მთელი
ცხოვრება? არ მესმის“, „ნუ ქედმაღლობ“, – თქვა თანამგზავრმა წყნარად და
ცხვირსახოცი სახეზე დაისვა. „ადამიანი ამაყი უნდა იყოს“, – უპასუხა ამაყად.
„თვინიერი უნდა იყოს“, – მღვდელმა სველი ხელები გაიმშრალა. მაგრამ ეს პასუხი არ
იყო, არა. მას მართლაც არ ესმოდა, რა აზრი ჰქონდა ლოცვას, თუ ღმერთი არსებობდა,
და თუ არ არსებობდა, მით უმეტეს. „არა, თქვენზე უკეთ რომ ვხედავდე, რომ ვინმე...
კლდიდან ვარდება, და მხოლოდ იმიტომ გადავარჩინო, რომ თქვენ მეხვეწეთ და
კალთები შემომახიეთ, კეთილი ვიქნები? მითხარით!“ „საკვირველი არიან გზანი
უფლისანი. ჩვენ ღვთის სამართალს ვერ შევწვდებით, – თქვა თანამგზავრმა
სევდიანად და მყარად, – ღმერთს უნდა, – პირჯვარი გადაიწერა, – რომ შენ შეწუხდე
მოყვასისათვის, ამოიტანო შენი სულის ძალა, გამოიყენო და სხვასაც გადასცე. შენი
საშუალებით სურს დაეხმაროს ადამიანს. თუ შენ არ მიიღე მონაწილეობა და მარტო
უფალმა იზრუნა ქვეყნიერებაზე, საპყარი დარჩები. ლოცვით მლოცველიც
ძლიერდება და ისიც, ვისთვისაც ლოცულობს“, „კარგი, – ჩაფიქრდა, – მაშ, ბედისწერა
რაღაა? სიკვდილი ხომ ბედისწერაა. მე შემიძლია ჩემი ლოცვით ახლობელს
სიკვდილი ავარიდო?“, „შენ რომ იცოდე, რომ სნეული ორ თვეზე მეტს ვეღარ
იცოცხლებს, შეწყვეტ მკურნალობას?“ „არა. უფლება არა მაქვს. ექიმი ვალდებულია
სნეულს ბოლო დღემდე უმკურნალოს“, „რატომ?“ „წესია ასეთი... თან... ყველაფერი
შეიძლება მოხდეს...“ „ხომ ხედავ, არა ჰქონია იმის ცოდნას მნიშვნელობა, რომ
სნეული მალე მოკვდება. შენ შენი საქმე უნდა აკეთო.. თან ყველაფერი შეიძლება
მოხდეს. მე სხვას ვერაფერს გეტყვი, ღმერთის სახელით ვერ ვილაპარაკებ“. „აბა, წეღან
რა იყო: ღმერთს უნდაო, რომ ამბობდით, რა იცით, რა უნდა?“ „არის რაღაც, რაც
იციან, დიდი ხანია იციან, სწორედ იმას გეუბნებოდი და არის რაღაც, რაც უფლის
მკითხველთა ლიგა
მეტმა არავინ იცის, მაგალითად, ბედისწერა“, – ხელები ჯვარედინად დაიწყო
მუხლებზე და გაირინდა. გააღიზიანა მისმა აუმღვრევლობამ, და: „მითხარით, მამაო,
ყველაფერი მოგწონთ ღვთის მიერ შექმნილი, სულ ყველაფერი?“ მღვდელმა თვალები
დახარა, ხმა არ გაუღია. „ყველაზე უბადრუკ და უტვინო ადამიანსაც კი არ მოუვა
თავში, აფროდიტეს ქანდაკება საპირფარეშოს გვერდით აღმართოს, კანალიზაციის
ბინძურ მილებთან! ასე არ არის?“ შეშინებული შეაჩერდა ღვთის მსახური, ხელი
შეუხტა. მძღოლმა წამით მოხედა მათ, სარკე შეასწორა. მერე, იქიდანაც შეათვალიერა,
„ეს შეიძლებოდა? – ვეღარ გაჩერდა, – მითხარით, შეიძლებოდა, სიყვარულის ორგანო
და საშარდ-საგანავლე წერტილ-მილები ერთად რომ მიკუნჭა ბინძურ სარდაფში
სამარცხვინოდ? რა სანიტარული ტექნიკაა, მაგალითად? გული აუძგერდა, თვითონ.
მღვდელმა თავი ჩაჰკიდა და მერე „გააჩერეთო“, უთხრა მძღოლს, ქაშვეთის ეზოს
გაუსწორდნენ. „ჯერ გავშალოთ“, – ურჩია თავგზააბნეულ თანამგზავრს, თვითონ
უცბად დამშვიდებულმა. მღვდელმა ქოლგა გარეთ გაჰყო და ერთად გაშალეს. ერთი
შემოხედა ახალგაზრდა პატივისმცემელს დაბნეულად, თითქოს რაღაცის თქმა
დააპირა, მაგრამ ღრმად ამოისუნთქა მხოლოდ და მოუხერხებლად გადავიდა
მანქანიდან, ანაფორის კალთაზე ფეხი დაიდგა. კართან მიჩოჩდა, თვითონ, და მძიმე
ჩანთა გაუწოდა ორივე ხელით. დაძრული მანქანის ფანჯრიდან თვალი მოჰკრა:
ეკლესიის წინ პატარა სამრეკლოს კარში ახალგაზრდა, ლოყაწითელი მღვდელი
მაგრად ამთქნარებდა წვიმიანი ცისკენ და იღლიას იფხანდა. „გამოიჭირე?“ –
ჩაიხითხითა მოულოდნელად მძღოლმა და სარკეში თვალი ჩაუკრა. გულმა რეჩხი
უყო და უცებ, ვიდრე მანქანა რუსთაველზე აქშინდებოდა, უკან მიიხედა, მღვდელი
იქვე იდგა: თავსხმა წვიმაში. ჩანთა მიწაზე დაედო და მათ გაჰყურებდა. მერე
გაშლილი ქოლგა მარცხენა იღლიაში ამოიჩარა, შავი ქსოვილის სახურავი ზურგზე
მოექცა, და შორიდან პირჯვარი გადასწერა მიმავალ მანქანას.
ჩვიდმეტი წლის იყო მაშინ, სამედიცინო ინსტიტუტის პირველ კურსზე, სწორედ
ლექციაზე მიიჩქაროდა დილაადრიან, მესამე კურსიდან ბიოქიმიის ფაკულტეტზე
გადავიდა. მერე, მოგვიანებით მაინც აიღო ექიმის დიპლომი, ექსტერნად,
ბრწყინვალედ ჩაბარებული გამოცდების შედეგად. მაგრამ ექიმად მუშაობა არასდროს
უფიქრია. „რატომ არ ინდომეთ ექიმობა?“ – ჰკითხეს ერთხელ ინტერვიუს დროს, უკვე
„ირიბირიუსის“ აღმომჩენს. ნასვამი იყო და: „რადგანაც მივხვდი, რომ სულ სხვაგანაა
ძაღლის თავი ჩამარხული“. „ძაღლის თავი“ – დაბნეულმა კორესპონდენტმა წიგნაკში
მექანიკურად ჩაწერილ „ძაღლის თავს“ თვალი მოსწყვიტა და სათვალის ხიდზე
საჩვენებელი თითი მიიჭირა. „ამას რას ვერჩი, – გაიფიქრა, – ბეჯითად მუშაობს
რუბრიკისათვის: „ახალგაზრდა მეცნიერი“, ან „მიეცით ნიჭსა გზა ფართო“, ან „იამაყე,
საქართველოვ, შენი შვილებით“, ეტყობა, უშტატოდ, და იღვწის შტატისათვის. მე
კიდე: ძაღლის თავი. ჰოდა, აუხსენი ახლა. იდიოტი ვარ“.
– როგორ გითხრათ. ადამიანი იმაზე უფრო რთული არსებაა და იმაზე უფრო მეტად
არის დაკავშირებული მთელ სამყაროსთან, დედამიწასთან, მთელ პლანეტარულ
სისტემასთან, ვიდრე დღევანდელი მედიცინა ითვალისწინებს. ასე იზოლირებულად
მისი განკურნება არ მოხერხდება. ის კავშირები კი ჩვენ არ ვიცით. ასე რომ, მივხვდი,
წინ დიდი პერსპექტივები არ იყო იმ გზაზე, რომელზედაც ახლა ვდგავართ.
– ირიბი გზით მიდიხართ? – უეცრად ნამდვილი დაინტერესება გაუკრთა
თვალებში ახალგაზრდა კაცს. დაკვირვებით უყურებდა.
შეკრთა.

მკითხველთა ლიგა
 – დიახ, შეიძლება ითქვას... გარდა ამისა, იმაშიც ეჭვი შე- მეპარა, რომ დიდი,
ჯანმრთელი, პატიოსანი ბერძენის ფიცს... ყოველთვის, ყველგან, ყველა ვითარებაში
დავიცავდი...
– განიცდით? – კორესპონდენტის მზერამ ყურადღების გარდა თანაგრძნობაც
შეიძინა.
„მგონი ესეც კრეტინად მთვლიდა, როგორც მე მას“.
– როგორ გითხრათ, მე საუკუნეს ვერ შევცვლი.
– თქვენი მეხუთე კურსის სამეცნიერო ნაშრომი შეუცვლელად იქნა წარდგენილი
დისერტაციად?
– ოდნავ გავაფართოვე.
– რა იყო ზუსტი სათაური?
– „უჯრედების აღდგენის ბიოქიმიური საფუძვლები“.
– აღარ აგრძელებთ პრობლემაზე მუშაობას?
– არა, ჯერჯერობით, აღარ.
– რატომ: თქვენ ხომ იმდენი მიგნება და სიახლე გქონდათ. „ირიბირიუსი“ მაინც
პასიური გზაა, ალბათ, იქ კი, იმდენ საიდუმლოებას მიადექით, სრულიად ახალი
ექსპერიმენტებით დაადგინეთ, რომ ორგანულ სიცოცხლეს მკვდრეთით აღდგომის
უნარი აქვს, დილეტანტურად ვამბობ ალბათ, არა? რომ უჯრედში კოდირებულია
გაცოცხლების, გამთელების, სიკვდილის დაძლევის უნარი. ნუთუ აღარ
გააგრძელებთ ამ საკითხების კვლევას?
– რა გითხრათ, აბა, – გული დაუმძიმდა, – ხალისი დავკარგე. გულახდილად რომ
გითხრათ, სიცოცხლე აღარ მიყვარს ისე ძალიან, როგორც მაშინ, სტუდენტობისას,
თაყვანს რომ ვცემდი, რომ ვაღმერთებდი, აღტაცებული რომ ვიყავი და მინდოდა
ყველანაირი სიცოცხლე უკვდავი ყოფილიყო, მკვდრეთით აღმდგარიყო, ეყვავილა,
ესუნთქა, არ წარხოცილიყო. იმ სიყვარულმა შემაძლებინა ალბათ ის ყველაფერი.
– განიცდით? – ბავშვურად შეეკითხა ისევ კორესპონდენტი. გაეცინა, მხრები აიჩეჩა:
– რა ვიცი, ალბათ. ზოგჯერ ვეღარც გრძნობ, განიცდი თუ არა.
შემდეგ სათვალიანმა, ბრგე კორესპონდენტმა რამდენიმე ფორმალური შეკითხვა
მისცა, ჟურნალში მათი საუბრის სწორედ ის ფორმალური ნაწილი გამოაქვეყნა, ხოლო
ერთი-ორი თვის შემდეგ ამანათით საინტერესო საჩუქარი გამოუგზავნა:
„ზოდიაქალური ადამიანი“ – რვეულივით თხელ ალბომში შუასაუკუნეების
ცნობილი ნახატის მთელი ისტორია ეწერა, ნახატის კოსმოსური აზრი კი
გამომცემელთა მიერ განმარტებული არ იყო. დაჰყურებდა თანავარსკვლავედთა
სისტემად წარმოდგენილ ადამიანის ფერად სხეულს და შერცხვა, როცა თვალწინ
დაუდგა, რა დამრიგებლური ტონით გაესაუბრა დაბნეულ კორესპონდენტს
ადამიანის ერთიანობაზე მთელ სამყაროსთან. მისი დაბნეული შეკითხვაც გაახსენდა:
„ძაღლის თავი?“
უცებ შებრუნდა, საწერ მაგიდასთან მივიდა, ლურჯი წიგნი აიღო და სავარძელში
ჩაჯდა. გადაფურცლა! მათე, მარკოზი, ლუკა, იოანე. მოციქულთა საქმენი,
ეპისტოლენი, იაკობი, პეტრე, იოანე, იუდა, პავლე... „სად არის ნეტავ, რომაელთა
მიმართ თუ კორინთელთა მიმართ? რომაელებში არ ჩანს.. თავი 1, 10, 12, 16, მორჩა, აქ
არ არის, ახლა კორინთელებში ვნახოთ... სადღაც, მარჯვენა გვერდზე ქვემოთა
ნაწილში იწყება... კორინთელთა მიმართ. თავი 3, 9, 10, 13. აი! აქ არის:
1. ენასა-ღა თუ კაცთასა და ანგელოზთასა ვიტყოდი, ხოლო სიყუარული არა
მაქუნდეს, ვიქმენ მე, ვითარცა რვალი, რომელი ოხრინ, გინა წინწილანი, რომელნი
ხმობედ.
მკითხველთა ლიგა
 2. და მაქუნდეს რაღათუ, წინასწარმეტყველებაი და უწყოდი ყოველი
სარწმუნოებაი, ვიდრე მთათაცა ცვალებადმდე და სიყუარული თუ არა მაქუნდეს,
არა-ვე-რაი ვარ...
3. და შე-ღათუ-ვაჭამო ყოველი მონაგები ჩემი და მივსცნე ხორცნი ჩემნი
დასაწუელად და სიყუარული არა მაქუნდეს, არ- არაივე სარგებელ არს ჩემდა.
და წამოხტა, წიგნი ხელებში შეაზანზარა, ჩაჰყვირა: „არა ხარ სწორი! სასტიკი ხარ!
სასტიკი! „არავე-რაი ვარ!“ რა ჩემი ბრალია, თუ სიყვარული არ შემიძლია, აღარ
შემიძლია! აღარ შემიძლია სიცოცხლის სიყვარული! ეს ხომ სნეულებაა, როგორც
კიბო, როგორც ჭლექი, როგორც ნეფრიტი! რას მიკიჟინებ, მომარჩინე თუ შეგიძლია!
და უცებ, რიცხვებს რომ დააჩერდა, ელვასავით გაკვესა, აენთო გონებაში გიჟი
მხატვრის სისინი და გალიიდან მაიმუნების გადმოსროლილი გატყავებული ასანთის
კოლოფი: – „13, 1, 2, 3, კორ-კორ“. ეს არის! აი, თურმე რა რებუსებს ესროდა: „თავი 13:
1, 2, 3. კორინთელთა მიმართ“. გიჟი მოთვალთვალე! ავადმყოფი!“
და თვალწინ დაუდგა ბოლო შეხვედრა მასთან...
... გაკვეთა დაიწყო. N 500 ბოლოსთვის მოიტოვეს. „პალმა“ სწრაფად უსვამდა
ლანცეტს და გადახსნილი მუცლის ღრუდან, სისხლის ჭყაპიდან მოხერხებულად
ჭრიდა ხრაშახრუშ შემდგარ ღვიძლს...
რძისფერი სინათლით სავსე გრძელი შუშის მილები წყნარად ზუზუნებდნენ.
დააკაკუნეს.
ამბროსი უკმაყოფილოდ გაემართა, გასაღები გადაატრიალა და ძლიერად გამოჰკრა
ხელი კარს... გარეთ ელისაბედი იდგა.
– ჟურნალისტია, ბატონო ამბროსი, – უნდა გაკვეთას დაესწროს – ოთახში შეხედვას
ცდილობს ელისაბედი.
– არავითარი ჟურნალისტი! არავითარი გაკვეთა! არ უყვარს მეცნიერებას
ალიაქოთი და ტაშიტუში, გვაცალონ მუშაობა! – კარი მიაჯახუნა და სტუმარს
ესროლა მზერა.
სტუმარი – სპეციალურად მოწვეული ვეტერინარი, ხანშიშესული ქირურგი,
სარგადაყლაპულივით იდგა კუთხეში, ყველასაგან მოშორებით და ორი უზომოდ
გაფშეკილი თითით სიგარეტი ისე შორიდან მიჰქონდა პირთან, თითქოს უმიზნებსო.
მეოთხე ძაღლი გამოათრიეს. თითქმის აღარ უძალიანდებოდნენ ცხოველები, ისიც
მორჩილად მიწვა, მიეგდო და ლანცეტი დაუსვა „პალმამ“.
– რა უნდოდა ჩვენთან დედალ ძაღლს? – ამბროსის ღრიალი ქუხილივით გაისმა
ვივარიუმის სარდაფში.
„პალმას“ წვერი შეუცანცარდა.
– გეკითხები! როგორ ვერ შეამჩნიე დედალი ძაღლი, თუ არ იცი გარჩევა!
გასპარაშვილი!
– ხომ გავაფრთხილეთ სანეპიდსადგური, რომ დედლები არ გამოეგზავნათ! ეს
ერთი შერევიათ! ახლა, ყველას იქ ხომ არ ვუყურებდი, ქვემოთ!
– რატომ არ უნდა გეყურა, მაგალითად, მიპასუხე! ან ეგებ მე უნდა მეყურა, ჰა!
ძაღლის გაფატრულ საშოში სამი ცოცხალი, დასრულებული ჩანასახი ტოკავდა.
– თუმცა, – ხმა და სახე შეეცვალა უეცრად ამბროსის – საინტერესოა, საინტერესოა,
ხომ იცი... გაკვეთე ჩანასახები!
უტყვმა, ცალწარბაძგიბულმა ვეტერინარმა, გაყინული სახით რომ მისჩერებოდა
მათ საქმიანობას, ხმამაღლა გადააფურთხა და ზურგი შეაქცია, „პალმამ“ სამი პატარა
უკვე დეფორმირებული ღვიძლი ამოჭრა სათითაოდ.
– ხედავთ? ჩანასახსაც კი.. დამართვნია, ხედავთ, მათე? – გაიბადრა ამბროსი.
მკითხველთა ლიგა
 დააკაკუნეს.
გული შეუხტა.
– ფუჰ, – პროფესორმა იოდითა და სისხლით დალაქული ხალათი მიაგდო ჯერ ისევ
თბილ ძაღლს და კარისკენ წავიდა...
„ნერვიულობს. იმიტომ დარბის ესე, გიჟივით. აღდგომა და ხვალეო“.
კარში ამბროსის დისშვილი იდგა. გრძელთმიანი, წვერმოშვე- ბული, ყელზე
კაშნემოგდებული...
– მე მოვედი, – თქვა უმშვიდესად და თვალები დახარა. ისევ აღაპყრო. – მე მინდა
დავხატო ძაღლის თვალები, ო, დიდო მაგისტრო, – უცნაური რევერანსით
მიუბრუნდა საკუთარ ბიძას, – ნეტარ ამბროსის „ამბროზიას“ მივესალმები. მე მინდა
დავხატო თვალები იმ პირუტყვისა, რომელმაც მიიღო ზიარება თქვენის ხელითგან.
მხატვარი, რომელიც გადმოსცემს ნადირის მზერას, ო, საოცარ მზერას, სასუფეველში
დაიმკვიდრებს ნამდვილად ადგილს, რადგან ეს დღემდე ვერავინ შეძლო.
და ამბროსიმ მრისხანედ გაიშვირა ხელი და მის ქუხილს ყრუდ შეეხმიანა
ყაზარმასავით ვრცელი, ოთხკუთხა დერეფანი.
– გაეთრიე აქედან, თორემ ისევ იქ ჩაგსვამ, სადაც იჯექი!
გიჟმა სახეზე ჩამოყრილი თმა უკან გადაიყარა, თავის აქნევით, კაშნეს ერთი ბოლო
ხელით მტკიცედ ისროლა ზურგზე, მკერდზე ხელები გადაიჯვარედინა და:
– დიდი დერვიშის ძლიერ სიტყვას ვემორჩილები. – თავი დახარა და უკან რომ
უნდა გადაედგა ნაბიჯი, უცბად მისკენ გამოიხედა და საიდუმლო ხმით,
შეთქმულივით შეუძახა: „ ე! 13, 1, 2, 3, კორ“.
ამ დროს კიდეც მიახეთქა კარი ცხვირ-პირში „მაგისტრმა“ ბიძამ, „ვაი, შენს
პატრონსო“, ჩაიღრინა და გადაფატრული დედაძაღლისკენ გამოემართა...
გალიაში მარტოდ დარჩენილი რინგო ავად იყურებოდა, თუმცა, დაბალი,
ბრეზენტაკრული ტიხარი მიჯნავდა ქირურგიული მაგიდისაგან, საფრთხეს აშკარად
გრძნობდა და ეს შეგრძნება ყალყზე უყენებდა ბალანს.
ძლივს გამოიყვანეს გალიიდან და მაშინვე შეასუნთქეს ნარკოზი... „პალმა“ არ
გაკარებია.
ვეტერინარმა პაპიროსი რკინის საფერფლეში ჩაჭყლიტა და ნელა მიუახლოვდა
მიძინებულ პირუტყვს. ხელით ანიშნა მასპინძელთ, მაგიდას მოშორებოდნენ. მოხედა
და რატომღაც ის მიიწვია თანაშემწედ.
ფრთხილად გაკვეთა. ფაქიზად მუშაობდა. ხშირად ითხოვდა ტამპონსა და
ანტისეპტიკურ ხსნარს.
გაფაციცებით დასჩერებოდნენ გადახსნილ ღრუს და როცა ქირურგმა ხმამაღლა და
თითქოს ნიშნისმოგებით გამოაცხადა: „ღვიძლი აბსოლუტურად ჯანმრთელია“ –
ამბროსი სკამს დაენარცხა.
საოცარი ოსტატობით, სუფთად გაკერა და განაცხადა, რომ იმ დღეს და იმ ღამით
ძაღლთან თვითონ დარჩებოდა, და როცა ამბროსიმ მაკრატლის მიწოდება მოისურვა,
ხელი უბოდიშოდ გაჰკრა იდაყვში.
– უმეცარი! პრიმიტივი! ნემსის გაყრა-გამოყრა ჰგონია ყველაფერი! – ბუზღუნებდა
მთელი კვირა და წარამარა იფხანდა გრძელბეწვიან ხალს მარცხენა ყვრიმალზე.
რინგომ მალე მოიკეთა. როდესაც „პალმასაგან“ გაიგო შემთხვევით, რომ ამბროსი
ხელმეორედ აპირებდა რინგოს გამოკვებას კანცეროგენით, ძაღლს შინიდან
მოტანილი საყელური შეაბა და დერეფანში გაიყვანა.
– მალხოს წაუყვანეთ, დეიდა ელისაბედ, ეს ის ძაღლია, რინგო.

მკითხველთა ლიგა
 – გადარჩა? – სკამზე დაეშვა ელისაბედი, – რა მოხდა, შენი ჭირიმე? გაგიჟდება,
მოუკვდეს დედა, სხვა რა დიდი სიხარულები მაგასა აქვს.

„სიხარული. სიხარულები. სხვას ვისა აქვს. რა უხარიათ, როდის რას შეჰხარიან.

სიტყვას ჩაუკვირდა: სიხა-რული. სი-ხარ-ული. სიხარული. უცებ სიტყვამ რეალური,
ნაცნობი კონტური დაჰკარგა. გაუუცხოვდა. სიხარული. თითქოს წაიშალა, ბურუსში
ატივტივდა. ასე მოსდიოდა ყოველთვის, ბავშვობაში. ჩაუკვირდებოდა რომელიმე
სიტყვას და მაშინვე დაეჭვდებოდა. ბავშვი. რა არის „ბავშვი“? საიდან გაჩნდა? ნუთუ
„ბავ-შვი“. სიხარული მხოლოდ იქ იყო, ბავშვობაში. მერე გვიან, მინარევებით
შეიბღალა, დაილაქა: და ნელ-ნელა გადაიქცა დამდორებულ სიამოვნებად, ანდა
ნერვიულ აგზნებად და აღტკინებად, რაღაც სიცეტედ, რა ლამაზი სიტყვაა.
სიხარული. სადა ხარ? სად იყავი? რატომ დაგვტოვე, საით წახვედი? სიხარულო,
ნუთუ მოკვდი, გარდაიცვალე, დახუჭე შენი ვარდისფერი ქუთუთოები? სად
მილივლივებს შენი აფრები, რომელ ჰორიზონტს უახლოვდები? სიხარულო.
გერმანულად საროსკიპოს „სიხარულის სახლი“ ჰქვია. რა იდიოტობაა. ღმერთო ჩემო,
რა სიხარული ის არის. მარინა. რა ეტყობა იმას სიხარულის დედოფლისა. ტუტუცია.
ტუტუცი. გიორგისთვის უთქვამს ერთხელ: მეშინია, ღამე მარტო მეშინია, შიშით
ვკვდებიო. მარტოობას ყველაფერი მირჩევნია, ოღონდ ვინმე იყოს ჩემთან, გვერდით ს
სუნთქავდესო. მერეღა უთხრა ერთხელ გიორგიმ, იმ ჩხუბის შემდეგ, როცა თვითონ
ჩვეულებისამებრ წაიღრინა დის ამხანაგზე: „გარყვნილიო“. „შეეშვი რა, მარტოა,
გესმის? და ეშინია იმ სახლში მარტოს“. იმის მარტოობას გადაჰყვნენ კინაღამ...
...მანქანა მათ აღმართს მიუყვება. „გააჩერე, – უთხრა ვახტანგს, – პურს ვიყიდი“.
მაღაზიაში ათასი ჯურის დიდ-პატარა, თეთრ-შავგვრემანი ბეჭდებიან-უბეჭდო,
ბებერ-ახალგაზრდა-ბავშვური ხელი მრგვალ, თბილ პურებში დაფუთფუთებს:
თითებს უჭერენ პურის ყუას, სინჯავენ, ამოწმებენ, გვერდზე აგდებენ. არჩევენ. სულ
ზედა თაროდან ჩამოიღო ერთი თეთრი და ერთი შავი პური, ხალხს გადაასწრო,
მოლარესთან შავი ფული დაყარა, მანქანაში ჩაჯდა. „აგე!“ – წარბებაძგიბული სახე
აიქნია ვახტანგმა, – ის არ არის? თქვენი მარიამ ეგვიპტელი“. მაღაზიის გვერდით,
ვიწრო ტროტუარზე იდგა: ტანაყრილი, თმაჩამოშლილი. მარინა, ენდის კლასელი.
თბილი, თალხი პური მოღიავებულ მკერდზე მიეკრა, მეორე ხელით პურს იტეხდა,
თვითონაც ჭამდა და ხის ძირშიც ყრიდა დაქუცმაცებულს. ბეღურები ხის შორიახლო
ნერვიულად დასკუპსკუპებდნენ. გვერდულად, უნდობლად უთვალთვალებდნენ,
თვალებით ჩხვლეტდნენ შიშველმკლავება დამპურებელს. „დის ამხანაგი, ამხანაგის
და. მთელი ამბავია ქართველისათვის დის ამხანაგი. თანაც შენზე უმცროსი დისა.
უცნაურ, დაძაბულ მკაცრ-ნაზ გრძნობათა მორევი. გულისგამაწვრილებელი
პასუხისმგებლობის განცდა ჭიაყელასავით გისავსავებს გულის ღამეში. პურის
ნამცეცებს ეძებს. რაღაც ბუნდოვანი ტაბუ დაბუტბუტებს, და სირცხვილიც. როცა დის
ამხანაგი ან ამხანაგის და მრუშია, მრუში. ალბათ თორმეტი წლიდან დაიწყო ამანაც.
კი, კი, იმის ტიპია: წმინდა ტაძრისკენ რომ გაემგზავრა დიდი ხომალდით და
საფასური თავისი ნორჩი, მაგრამ უკვე მრავლისნაგემი სხეულით გადაუხადა
ჯანმრთელ მეზღვაურებს. ესეც ეგრე მოიქცეოდა ანდა იქცევა, მაგრამ ტაძრამდე ვერ
ჩააღწევს და არც იორდანეს უდაბნოში დაიდებს ბინას: მოსანანიებლად. რათა მერე
ჰაერში იფარფატოს ლოცვა-გვემით ტანამჩატებულმა და წმინდანური შუქი აფრქვიოს
თვალებიდან. ვენერულ დისპანსერში ამოხდება სული. ბატისტვინა! კრეტინი! თან
თარსები არიან. უბედურება მოაქვთ ყველასთვის. ეზიზღებოდა: დის ამხანაგი,
ეზიზღებოდა როგორც ყველა და ყველაფერი, დანაშაულის ბუნდოვან განცდას რაც
მკითხველთა ლიგა
აღუძრავდა. მარინამ თავი დასწია და გულში ჩაკრული პური ჩაკბიჩა. მერე
შეტრიალდა, ნელა წავიდა. ბეღურები დაქუცმაცებულ პურს მისცვივდნენ ჟივილ-
ხივილით. იმან კი უცებ მოხედა ჩიტებს და გაიცინა. ,„ბატისტვინა! კრეტი-
ნი!..“ ერთი კვირაც არ იყო გასული... კუკიის სასაფლაოზე მიწას მიაბარეს გიორგის
ამხანაგის ძმა. გვიან წამოვიდნენ. მაგიდების ალაგებაში ეხმარებოდნენ ღარიბი
ოჯახის ნათესავ-მეზობლებს. ფეხით დაუყვნენ ბნელ, ვიწრო თავდაღმართს. ცხრა-
ცხრა ჭიქა მაგარი, სამგლოვიარო ღვინო დუნედ უბურბურებდათ ძარღვებში. სტვენა
გაისმა. გულმა რეჩხი უყო. შეჩერდა. სტვენა განმეორდა და ხუთნი გადაუდგნენ წინ.
„შენთანა მაქვს საქმე“, – ნიკაპი გიორგისკენ აიქნია ყველაზე ჩაფსკვნილმა. „რა გინდა?
– მშვიდად იკითხა ძმამ. „აქეთ გამო“. გვერდზე მიდგნენ. თვითონაც გაიწია,
ინსტინქტურად. „შენ აქ იყავი“, – გადაუგდო ოთხიდან ყველაზე მაღალმა, არყის
სუნივით ეცა. „რას ეჩრებოდი, როცა მე იმ გოგოს დაველაპარაკე!“ – ხელებით
ალაპარაკდა ჩაფსკვნილი. „ვინ გოგოს?“ – გიორგი კითხულობს, დროის მოსაგებად,
„მარინას“, „არ უნდოდა შენთან ლაპარაკი, იმას ვეჩრებოდი“. „შენ რა იცი? თვითონ მე
რატომ არაფერი მითხრა?“ „შევატყვე“. „მერე შენ რას ეჩრებოდი?“ „ჩემი უბნელია“, –
ხუთივეს მოავლო თვალი, გიორგიმ. მორჩა, ჩხუბი არ ასცდებათ, დაიღუპნენ. გიორგი
სამი თვის გამოსულია ციხიდან. გული ამოუვარდა. მერე გაეყინა. თვითონაც
შეათვალიერა: წითულმუწუკებიანი წოწოლა; შავყვითელი, ლამაზი მსუქანი; კარგად
ჩაცმული ცხვირკეხიანი, თმახუჭუჭა და მეოთხე – ქუდჩამოფხატული ღლაპი; ესე, 14-
15 წლის წითელტუჩება და წვრილთვალება. „ესენი არაფერი. ამათ მარტო გიორგიც
ეყოფა. მაგრამ ეგეთი ნაბიჭვრები მუშტი-კრივის იმედით არ იქაჩებიან . მსუქანმა
ჯიბეში ჩაიყო ხელი, წოწოლამ კავბოიკის უბეში შეიცურა. „ეს კიდე ჩემი უბანია და
რასაც მინდა იმას ვიზამ“. „მაინც რას იზამ“, – ცუდად შეათამაშა ხელი გიორგიმ.
მსუქანი მოემზადა. „დედას მაინც არავინ შეიგინებდეს, – თუ რამე მოხდა გიორგი არ
უნდა გამოჩნდეს. ყველაფერი ჩემს თავზე უნდაავიღო“. „არ მინდა ჩხუბი, – მშვიდად
ამბობს ძმა, – შემეშვი, რამე რო იყოს, შენ არ დაიცავ შენ უბნელ გოგოს? თუ არ გესმის
ამდენი?“ „ბოზი ყველასია, – ხელი აიქნია ჩაფსკვნილმა, – შენ რას ჩაეჩარე?“ „წადი,
ეხლა, გეუბნები, არ მინდა ჩხუბი და შემეშვი“, „რა უნდა შეგეშვა, შენი დე...“ – და
ვეღარ დაამთავრა, ერთი შეჰყმუვლა და ოთხადმოკეცილი მიწას დააწყდა. დანიანმა
მსუქანმა გიორგისკენ ისკუპა, მაგრამ თვითონ მოასწრო, უფროსმა ძმამ, ფეხი დაუდო.
მსუქანი პირქვე გაიშხლართა. ვიდრე გონს მოეგებოდნენ. ახლა ახმახს აძგერა თავი
მუცელში და ორივენი ერთად წაიქცნენ. ცალი ხელით ცხვირ-პირზე დააწვა. მეორეთი
დანიანი მუშტი ქვაზე დაარტყმევინა და დანა წაგლიჯა. მაგრამ წამოდგომა ვეღარ
მოასწრო, ზურგზე დაახტნენ. ყელში ხელები წაუჭირეს და სახით მიწაზე
დააჭყლიტეს. პირი მიწით ამოეგლისა და იმწამში განთავისუფლდა კიდეც. გიორგიმ
ორი ხელით ააგლიჯა თმახუჭუჭა და ზემოდან დააწყვიტა მიწას. უკანიდან
ვიწროთვალება ლლაპი ეპარებოდა წვრილი ბებუთით. მსუქანი წამოდგა, დანა
ხელში აქვს ისევ. გიორგი უცბად შეტრიალდა, მსუქანს ფეხი ამოჰკრა ნიკაპში, ღლაპს
მოქნეული დანა დაუჭირა ხელით, ხელი გადაუგრიხა, დანა წაართვა. ღლაპი
დაიკლაკნა და ჩაიკეცა. გიორგი არცთუ ძლიერ ლეწა სახეში, წამით დახედა დანას და
მოისროლა. თმახუჭუჭა წამოდგა: ნიკაპში ამოჰკრა თვითონ, უფროსმა, ისევ წააქცია
და ძმებმა გაქცევა რომ დააპირეს, ხუთიოდე ბიჭი ყვირილითა და გინებით
გამოვარდა სიბნელიდან. მერე აღარ ახსოვს, რა როგორ ხდებოდა. ერთი იყო,
ზურგით ზურგზე აეკრა ძმას. მერე, გახეთქილი შუბლიდან სისხლი თვალებში რომ
ჩამოუვიდა, მოწმენდა სცადა, და ფერდში დაუნდობლად გლიჯეს ხელი თუ ფეხი,
მოიკეცა... თვალი რომ გაახილა, ვიღაცები ძირს ეყარნენ, ორი გარბოდა. გაიქცნენ, და
მკითხველთა ლიგა
ამ დროს ისროლეს ზურგიდან. ორჯერ ისროლეს. შესახვევიდან გამოვარდნილ
მანქანას გიორგი წინ გადაუდგა. ჩასხდნენ. მანქანა დაიძრა. ხმას არ იღებდნენ.
მძღოლიც ხმაგაკმენდილი იჯდა. მეგობრობის პროსპექტზე სხვა მანქანაში
გადასხდნენ. გმირთა მოედანზე კიდევ გამოიცვალეს მანქანა, მარტოდ მცხოვრებ
ძმაკაცს მიადგნენ სოლოლაკში. ხელ-პირი დაიბანეს, ძმაკაცის ტანსაცმელი
გადაიცვეს. გიორგის ქურთუკის საყელოში გაევლო ტყვიას, ისხდნენ, ეწეოდნენ.
„ჰოდა, რას ეჩრებოდი, მართლა?“ – წამოიძახა უცებ, გაბოროტებულმა. გიორგიმ ერთი
გახედა, მოქუფრულმა, ღრმად ჩაისუნთქა ბოლი, არაფერი უპასუხია. „ხო არ
მოკვდებოდა, ჰა, ის პირველი?“ – სასოწარკვეთილი შეაშტერდა მერე უფროს ძმას.
ძმაკაცი ასულიყო მეორე დღეს, გაეგო: იმ უბანში არავინ მოეკლათ.
შუაღამისას დაბრუნდნენ შინ. შორიდანვე მოჰკრეს თვალი: დედას აივნის
მოაჯირისთვის ჩაევლო ხელები და გაქვავებული გადაჰყურებდა ქუჩას...
აღარ შეიძლება ცხოვრება, აღარ. სად უნდა წახვიდე, სად უნდა გაიქცე, რომ
შენთვის იყო. შენთვის. რომ არა გჯიჯგნონ, არ გითვალთვალონ, დანა არ გაგიყარონ,
არ შეგაფურთხონ, მუჯლუგუნებით არ ამოგიჩეჩქვონ ზურგი და გვერდები. რა უნდა
ქნა? – ხელები სახეზე ჩამოისვა, – რომელ ერთს უნდა დაემალო, შეებრძოლო, აჯობო?
რამდენნაირ მტერსა და ხიფათს და ძალადობას: აშკარას, ნიღბიანს, ძველსა თუ
ახალს? „აჰა, ყარიბო, ბაღი იგი – წალკოტოვანი. ხეხილნარი და ყვავილნარი სუნთქავს
თბილ მზეში. ანკარებს წყარო, გალობს ჩიტი, მო, მოისვენე, მოიდრიკე დაღლილი
თავი. დაქანცულ შუბლზე წმინდა სიო გეამბორება, შენს დამსკდარ ტერფებს ეამება
ლორთქო ბალახი, დამაშვრალ ხელებს სხივტალღოვანი წყალი განგიბანს და
იჩურჩულებს მწვანე ტევრი წყალჩიტიანი: ჩუუ, დაგვიბრუნდა, დაიღალა, ისე
მტანჯველი გზებით იარა... ჩუუ-ჩუუ-ჩუ... აი, ისვენებს, ისვენებს იგი...“ ვისი
სიტყვებია? რად გვატყუებენ, რად გვატყუებდნენ? არ არსებობს ასეთი ბაღი. მწვანე
და ჩუმი. შენი პატარა მყუდრო სავანე. აღარ არსებობს სიჩუმე შენთვის, აღარ-აღარ.
„იქ ვეძიებდი ნაცნობ ადგილთ განსასვენებლად“. არ არსებობს მყუდრო ადგილი,
სადაც დაღლილის წყნარად ჩათვლემა გახარდებათ, თითის წვერებზე შედგებიან
მძინარის გგერდით და გულშეძრულნი, ნაზად მიუყურადებენ იმის ჩუმ სუნთქვას:
ხეები, ადამიანები და ქვეწარმავალნი. ამ ხრიოკი გზის ბოლოსაც ღრიანცელია:
მტრობა და ყროლი და შმორი, ერთმანეთი სძულს ყველას და ყველაფერს. კაცს – კაცი
და მთელ სამყაროს – ადამიანი: ყველაფერი მტრობს, უფრთხის, თავს ესხმის: წყალიც
და ქვაც და ვარსკვლავიც და ქარიშხალიც და ქვეწარმავალიც. უბრალო, შეჩვეული
ნივთებიც მტრობენ, სახლ-ოთახების უტყვი ბინადარნი, მტრობენ, უჩუმრად
უმხედრდებიან: ეკარგებიან ან ხელ-ფეხში უთავბოლოდ ებლანდებიან, ნერვებს
აწყვეტენ. დააფრთხო სამყარო და დაფრთხა თვითონ: უბედური, უჯიშო, უმწიფარი.
ტივტივა - ნისლში, ნაფოტი ნისლის მორევში. „მხოლოდ ტკივილი არის ნათელი,
სხვა ყველაფერი ბუნდოვანია.“ ვისი ლექსია.სწორია, სწორი. ჩემიანის ნათქვამია, ჩემი
თანამედროვის, თანაზიარის, თანატანჯულის. „სხვა ყველაფერი ბუნდოვანია,
ბუნდოვანი...“ ბუნდოვანია ყველაფერი ბედისწერასავით, სიყვარულივით,
დროსავით... თითქოს წყალში სხედან, წყალში აქვთ თვალები გახელილი. მუცლის
წყალში თვალებღია წევს ნეტავ ნაყოფი, თუ რომ იბადება მაშინ ახელს პირველად
თვალებს? და დროის წყალში თვალებგახელილი ისევ ნისლშია... მკაფიოდ ვერაფერს
ხედავს და არაფერი იცის დაბეჯითებით. ნეტავ მუცლიდან ხომ არ გამოჰყვა ეს
უცნაური, მოუშორებელი განცდა: რომ თითქოს წყალშია, წყალში აქვს თვალები
გახელილი და იმიტომ ასე ბუნდოვნად ხედავს ყველაფერს: მოვლენებს, საგნებს. და
მტანჯველი, მტანჯველი სურვილი აწუხებს: წყლიდან ამოყოს თავი, ამოიხედოს:
მკითხველთა ლიგა
კრიალა, ელვარე, მკაფიო სივრცეში და ერთბაშად დაინახოს ზემოდან მიმლტოლავი
ნაკადი, სადაც ჩაძირული იყო აქამდე. ერთბაშად დაინახოს ყველაფერი, რაც იმ
ნაკადის სიღრმეში იყო და ტივტივებდა: ცხოვრება. უბედური. მაშინ ამოყოფს თავს,
როცა მოკვდება. სიკვდილის ბიძგი სჭირდება. როგორც კოსმოსურ ხომალდს –
აფეთქება, რათა ამოსხლტეს, ზეაიჭრას ცხოვრების წყლიდან! ერთხელ კიდევ
გატოპავს მდინარეს, და- ვიწყების წყლებს და გადაეცლება თვალიდან ლიბრი:
გამკაფიოვდება არსებობა. უბედური, უმწიფარი, თვალლიბრიანი. აღარ
ეღირსა სიმწიფეში შებიჯება, სიცოცხლეშივე ზრდადასრულება... ვეღარ ისწავლა
სამყაროში მოქცევის წესები, თავის დაჭერა, გოიმი. ეკალბარდებში, წყლის ჯაგებში
გახლართული...

მოვიდა, როგორც იქნა გიორგი. სასტუმროს ოთახის კარში გაჩერდა და განაცხადა:

– გეგმები შევცვალე!
– ცოლი მოგყავს? – დაინტერესდა ენდი.
– აღარ ვაბარებ უნივერსიტეტში!
– აბა? სად?
– საერთოდ აღარ ვაბარებ, არსად.
– გაგიჟდი? - თვითონ გაგიჟდა ლამის, უფროსი ძმა.
– რა სიგიჟეა!
– ამისთვის ემზადებოდი მთელი წელი?
– დიდი საქმე!
– რას აპირებ?
გიორგი დედას უყურებს: ანთებულ ტორშერთან ზის, ხიჭვის ამოღებას ცდილობს
ხელისგულიდან. თითქოს არ ესმის, ირგვლივ რა ხდება.
– მთხოვეს... დავეხმარო... მეცნიერთა ჯგუფს ტბის ფსკერის შესწავლაში. მყვინთავი
სჭირდებათ. მე და ოთარს გვთხოვეს პირადად. ოთარის ბიძა ხელმძღვანელობს...
ასეთ შემთხვევას როგორ გავუშვებ!
– რა უნდა შეისწავლონ?
– რა ვიცი. წყალმცენარეები ისე გაჯაგრულა, ლამის მთელი ტბა ამოავსოს. კაფავენ –
იზრდება. ჩამოიყვანეს უცხო ჯიშის თევზი, რომელიც იმ წყალმცენარეებს ჭამს.
მაგრამ ის თევზი ჯერ თითქოს გამრავლდა, მერე კი ერთბამად გაწყდა. მთელი ტბის
ზედაპირი მკვდარი თევზით მოფენილა. წყალი ხან დაბლა იწევს, სადღაც მიჟონავს,
ხან დიდდება... რაღაცეები ხდება, მოკლედ, უნდა გაიგონ, რა ემართება ტბას.
– მერე, რომ გაიხლართო იმ წყალმცენარეებში და იქ ჩაიხრჩო? – დოინჯი შემოიყარა
ენდიმ.
– გავიხლართო არა ის! ენდი კი არა ვარ!
– აი, ვნახოთ. შენი ამბავი არ იცი, ყველაფერი შენ რომ უნდა დაგეძგეროს!
– ბიჭო, ორწელ-ნახევარი პატიმრობაში დაკარგე, მერე იმის მონელებაში!.. ახლა
მაგეების დრო გაქვს? დედი, შენ უშვებ?
– ჯერ ერთი, ჩემთვის არავის უთხოვია ნებართვა, და მეორეც, რომ ეთხოვა, რა თქმა
უნდა, გავუშვებდი... – თავი არ აუღია.
– დედი, კარგი რა, დედას გეფიცები... როგორ არა გკითხავდი, სწორედ შენთან
მოვდიოდი, ეგრე გამოვიდა, ესენი რომ კაცს დაეძგერებიან, ხო იცი... თორემ უნდა
მეკითხა... თუ არ გინდა,არ წავალ... მაგრამ, დარწმუნებული ვიყავი, რომ
გამიშვებდი...
– მართალი ხარ.
მკითხველთა ლიგა
 – როგორ, ეს მომზადება წყალში უნდა ჩაყაროს? ხომ დაავიწყდება ყველაფერი, რაც
ისწავლა. მერე სულ ვეღარ დაუდებს გულს.
– ნუ დაუდებს. ზრდადასრულებული კაცია, ვერავის ვერაფერს დააბრალებს.
თანაც კაცმა ის უნდა აკეთოს, რაც ეხალისება. თუ სწავლა არ უნდა, ძალათი ხომ ვერ
ისწავლის.
– კი, მაგრამ... იქ, იქ რომ რამე დაემართოს, ხომ იცი ამის ამბავი.
– არაფერი არ დაემართება. არაფერი ცუდი, – დედამ ხიჭვი გამოიღო, და
ხელისგული ტუჩებთან მიიტანა.
– რა იცი.
– რა ვიცი... გული მიგრძნობს. ეეჰ, ტბის ფსკერი, ალბათ რა საოცრებაა, რომ
შემეძლოს მეც ჩავიდოდი. ბავშვობაში რამდენს ვოცნებობდი, გუშინწინ გიორგის
მწვრთნელი შემხვდა, მითხრა, ბრწყინვალე აკვალანგისტია, დიდ იმედებს
ვამყარებო.. მართლა ბრწყინვალე ხარ, გიო? როდის იწყებთ?
– მაისის პირველი რიცხვებიდან... მთელი ზაფხული ვიმუშავებთ. დედი, ოთარის
ბიძას გამოუწერია ოთხი ისეთი აკვალანგი, გაგიჟდები, უკვე ვნახეთ დღეს, წყლის
ფანრები. პროჟექტორებივით ანათებენ, გენიოსი ლასტები, მთელი მოწყობილობა...
ხო აზრზე ხარ, რა ხდება, აუჰ, ბიჭო, გავაფრენ, ვიდრე წავალთ!
– მეც წამიყვანე, რა გიო, – გამჟღავნდა ენდი, – არ შეიძლება მეც ჩავყვინთო?
– წამოდი, ჩაგიყვან და ჩაგახრჩობ იმ წყლის ჯაგებში, მოგათავსებ ურჩხულის
ხახაში და მოვისვენებთ ყველანი... იჯექი იქ და წერე შენი ლექსები, – ხელები
გულზე მიიკრა და თვალდახუჭულმა ყელი მოიღერა: – „ო, ჩემი გული და უფრო
სული!“ – მერე დაეძგერა, მხრებზე მოიგდო ენდი და დაატრიალა. ენდიმ მუშტები
დაუშინა და ყურზე უჩქმიტა.
– გიორგი! – წამოდგა დედა, - ჩვენ რომ წყლის საათი გვაქვს! რა კარგია!
გამოგადგება! ფოსფორის ციფერბლატი აქვს, სიბნელეში ანათებს!
– დედი, დედი, ბარემ გეტყვი! ოთარის ბიძამ გვითხრა, მერე
ჰიდროარქეოლოგიური კვლევა-ძიება იწყება სოხუმის ყურეში და იქ გაგაგზავნითო...
ხო აზრზე ხარ. ძველი ქალაქის ნანგრევები, ჩაძირული ხომალდის ნაშთები და ეგეთი
რაღაცები უნდა ვიპოვოთ.. იქ ნამდვილი ბატისკაფი გვექნება, გესმით, ნამდვილი
ბატისკაფი!
– შურით ვკვდები, – ოხრავს ენდი.
– მეც, – აღიარებს დედა, – გიო, თუ გენდომება, დაუსწრებლად ისწავლი...
– დედი, დედი, შენი ჭირიმე! და საერთოდ დიმპიტაური! დამპიტაური!
დიმპიტაური! დამპ! – ჩამოუარა გიორგიმ, ენდის დასტაცა ხელი და მაგიდაზე
შემოსვა.

ისევ ღიმილი გაჩენილიყო მის სახეზე. მაგრამ, მერე, იქვე ქვის კვერცხთან ვიწრო,
მოგრძო ვერცხლის ვაზაში ლამაზად მიმოგრეხილ, პატარა, გამხმარ ტოტზე
დაკიდებული გოგრის თესლების მძივი ჩამოხსნა... თესლებს ზემოდან რაღაც
მბზინავი ლაქი ესვა და სადაფის ღილებს წააგავდა. დასჩერებოდა გოგრის თესლებს
და ღიმილი გაუქრა... სოლოლაკის ჩაბნელებულ ქუჩებს ჩასდევს, ნასვამი
ამღვრეული. შუაღამეა. ერთი-ორგანღა თუ ანთია ფანჯრები. რაღაც უწრიალებს
გულ-მკერდის ხაროში, რაღაც უსიამოვნოს მოლოდინში მთლიანად წკიპზეა
შემდგარი, გაფაციცებული. ჩაწყვდიადდა ქვაფენილიანი ქუჩა და ერთადერთ
ადგილას მიწაზეღა წევს სინათლის ღვარი. გოგრის ხორცისფერი, ყვითელ-
მონარინჯისფრო, მუქი შუქი... სარდაფის ოთხკუთხა ფანჯრიდან გამოდის, მუხლის
მკითხველთა ლიგა
სიმაღლეზე რომ სცილდება მიწას, წინ ორმო იქმნება: ფანჯარასა და ასფალტს შორის.
და ჩაიხედა. აუუ, რა შორის, რა ქვემოთ, რა ღრმად მოჩანდა რაღაც ოთახი და...
ოთახში ახლად აბიბინებული საფლავი თრთოდა, მწვანე ბორცვი. დააკვირდა და
საფლავი ქალად გადაიქცა, რომელსაც უზარმაზარ მუცელზე ბაყაყისფერი შალი
ეფარა. თეთრი, გაწამებული, პატარა სახე გაშლილ თმაში ესვენა. ვიღაც კუზიანი,
ბებერი ქალი ბუზებს ხოცავდა და დროდადრო ქალისკენ იშვერდა ბუზისსახოცს და
ეჩხუბებოდა... ბებერი, პირში ყალიონგაჩრილი კაცი გოგრას ჭრიდა ვეება, შავი
დანით და გოგრის ლორწოიან შიგთავსს – თესლებდასხმულ ნარინჯისფერ თმას
ნელა ჭყლეტდა ბებერი ხელით. შავი კატა იწვა ელექტროქურასთან, რომელზედაც
თავახდილ ვედროში ორთქლმდინარე წყალი დუღდა და იქვე, სარკმლის განიერ
რაფაზე ტანსაცმლის ჯაგრისში, რომელსაც შავ ჯაგარში შერეული თეთრი ჯაგრით
1937 ეწერა, იოდისფერი სავარცხელი იყო ჩარჭობილი, წარწერას რომ შუაზე კვეთდა.
მერე კაცი მწოლიარე ქალისკენ მიბრუნდა, დანიანი ხელი მისკენ გაიშვირა და რაღაც
უთხრა, ავი და მწარე. ქალმა დაიკვნესა და ცრემლები დასდინდა და საიდანღაც
გამოჩნდა ათიოდე წლის ცალფეხა გოგო, ყავარჯნებით მოფორხილობდა, ქალს
ჩაეხუტა და ერთად ატირდნენ.. და უეცრად ქალმა ფანჯრისკენ ამოიხედა.. და ხომ
შეუძლებელი იყო, თუმცა რა იცის, თითქოს დაინახა და სახე გიჟურმა სიხარულმა
გაუცისკროვნა. ხელი ფანჯრისკენ გაიშვირა და დაიძახა: „მოვიდა! აი, მოვიდა! ხომ
გეუბნებოდით! თმა ყალყზე დაუდგა, გული გაეყინა და გონს რომ მოეგო,
რუსთაველზე მირბოდა უკვე. მირბოდა და ვერ ჩერდებოდა...
„სად იყავით 13 მარტს ღამის პირველ საათზე? – სულ ეს შეკითხვა ედგა ყურებში,
მერე. დიდხანს იტანჯებოდა უაზრო მოლოდინით, რომ როცა იქნებოდა პასუხს
მოსთხოვდნენ, ოღონდ არ იცოდა რისთვის, იმ სარდაფის დანახვისა თუ იქიდან
გაქცევისათვის. „რა უპასუხოს, რა უპასუხოს დამაჯერებელი? უაზროდ ეძებდა
უაზრო პასუხს უაზროდ შესაძლებელ კითხვაზე: „ბატონებო. დიდად შემცდარი
ბრძანდებით, მე მაგ დროს უკვე მკვდარი ვიყავი ორი-სამი დღის“. ძლივს არ
მოიფიქრა, ძლივს დაიძვრინა თავი.უაზრობა. რეალური შიში არარეალური
განსაცდელის წინაშე. უაზრობა – მშობლიური, თანდაყოლილი, რეალური – რადგან
რეალური ტანჯვით კვებავდა. არასწორი, მაგრამ ნამდვილი ტანჯვით კვებავდა გონსა
და გულს.
გოგრის თესლების მძივი ისევ გამხმარ ტოტზე დაკიდა, შეასწორა და მერე ის აიღო,
ფოსფორის ჯვარცმა. სახესთან მიიტანა. ახლოდან დააკვირდა, პეშვებში მოაქცია და
განათდა ფოსფორი...
– დღეს წითელი პარასკევია, – ძალიან ხმადაბლა ამბობს დედა. – შენი დაბადების
დღეს დაემთხვა. ჩვენც ზეგ გადავიხადოთ, კარგი? ზეგ საღამოს მოიყვანე ამხანაგები.
თექვსმეტი წლისა ხარ უკვე, აუუჰ!
ენდროს სამი პატარა შეკვრა მაგიდაზე დადო, ოხრახუშისა და ქინძის სურნელოვან,
ხასხასა კონებთან...
– დღეს კვერცხებს შევღებავთ. – მოწითალო კაბა აცვია. ჩუმდება. თვალები
გაცურდნენ, გავიდნენ ფანჯრიდან და სადღაც ქუჩის ჰაერში გაჩერდნენ, – წითელი
პარასკევია.
ბოლოზე ქაღალდწამოცმული სანთლების კონა. ენდროს მიუწვინა „პირველი
კლასის ქართული წერის რვეული. იმის ფურცელში გაუხვევია ვიღაცას. ალბათ,
მოხუც, ღარიბ ქალს სანთლები“.
იის სამი კონა. მუქლურჯი, გულისმომწურავად სურნელოვანი და გამაგიჟებელი
ოხრახუშის სიმწვანეში ჩაიძირა. ენდროს ღეროებს კანი აქა-იქ გადაყვლეფიათ და
მკითხველთა ლიგა
თეთრ-მოიისფრო მერქანი მოუჩანთ. თითს აჭერს – კანი ბაც იოდისფრად ეღებება.
მერე ქინძის ფოთოლს სრესს ორი თითი. დაწყდნენ მცენარის უჩინარი, სუსტი
ძარღვები და ჯანსაღი, ახირებული სურნელი ეცა. დედას უყურებს.
– ამაღამ კვერცხებს შევღებავთ, – ძაფი შემოხსნა, იებმა ამოისუნთქეს, თეთრ,
გამჭვირვალე ფიალაში ჩაეშვნენ, იქ წყალში მათი ძირები ძაფებივით ლივლივებენ, –
სანთლები ჩემთან შეიტანე. – უწვდის. იდაყვამდე შიშველი, თეთრი ხელი: ცისფერი
ვენები ატყვია. მკრთალად.
– დღეს რომ გადაგვეხადა, რა მოხდებოდა? - განა თვითონ კი უნდა, მაგრამ განგებ.
– დღეეს? – მწვანე ბაიები შუაში შეჩერდნენ, ქუთუთოები ოდნავ დასცილდნენ
თვალის კაკლებს, – წითელი პარასკევია!
სანთლები აიღო და სამზარეულოდან გამოსულს „ფრთხილად იყავით!“ დაეწია
დედის ხმა.
ენდი, აჩაჩული. თმააწეწილი, სახემოქუფრული გამოდის ოთახიდან.
თავისნაირადვე გაჩეჩილი, გაუბედურებული თოჯინისთვის თმაში ხელი ჩაუვლია...
შიშველ, ვარდისფერ, პრიალა ფეხებს იატაკზე მიათრევინებს მობეზრებულ,
ათვალწუნებულ სათამაშოს. რაც სკოლაში დადის, ეს თოჯინა აღარ გახსენებია...
ახლაც, თითქოს დასასჯელად მიჰყავდეს სადმე.
– აჰა, სანთლები, დედასთან შეიტანე, ოთახში! – გაუწოდა, განგებ.
– შენ შეიტანე! შენ გითხრეს!
– დიდი ამბავი მოხდება, არა, შენ რომ შეიტანო, უფროსი როცა გეუბნება! – თმა
უხეშად აუჩეჩა შუბლთან, ვითომ ხუმრობით.
გაფითრდა და ავად ჩააფრინდა ხელში, ფრჩხილები ჩაასო: დამ.
– რატო ჩამარტყი! მეზიზღები!
– არ ჩამირტყამს! გაგეხუმრე! – არა, სწორედ გაღიზიანება უნდოდა,
გაღიზიანებულს და ყველაზე აბუჩად ამგდები აირჩია: თმის ჩამოჩაჩვა.
– ჩამარტყი! – ცრემლები უცახცახებს თვალებში, – მხეცო!
ხელი გამოგლიჯა უფროსმა და მაგიდას მეორე მხარეს მოექცა.
მთელი ძალით მოქნეული ხელ-ფეხგაჩაჩხული თოჯინა მისკენ გამოფრინდა,
ოვალურ მაგიდას თავს გადაევლო.
გვერდზე გადახტა, აიცილა, და:
– ვაიმე, დედა! – გაისმა გიორგის ყვირილი, სახეზე ხელებაფარებული უცბად
შეტრიალდა და ღიად დარჩენილი კარის მინას შეასკდა.
ზრიალით ჩაიმსხვრა მინა და სისხლმა შეუღება თავი და ხელები.
– გიორგი! – დედა გამოჩნდა: მიტკლისფერი. მიირბინა, ხელები ჩამოაღებინა,
აბაზანაში გააქცია, ცოტა ხნის შემდეგ უკანვე შემოჰყავს; ხელებშეხვეული,
ტუჩებგამსკდარი, თვალამობურცული, ლოყაგასერილი. ფარდა ირხევა, დედის
ოთახის კარზე, და ორივენი იქ უჩინარდებიან.. მთელი დღე აღარ გამოჩენილან.
სამზარეულოში შეჭკნა მწვანილის კონები, გაუხსნელად მაგიდაზე დატოვებული,
გაშრა ახალი, სველი, ქათქათა ყველი, წითელი ბოლოკი.
ენდი ხმამაღლა ღნაოდა დედის კართან და თვითონაც მოშხამული
დაბორიალობდა ოთახიდან ოთახში და ორივემ იცოდა, გიორგი კიდევ შეიძლება
გამოჩენილიყო, თუ კარგად იქნებოდა, დედის იმედი კი არ უნდა ჰქონოდათ, და
ენდიმ ტირილ-ტირილით შეალაგა ყველაფერი მაცივარში. თვითონ კი გარეთ
გავიდა, მოწამლული, მაგრამ: გამოფხიზლებული.
ასე იცოდა ყოველთვის. ჩხუბს ატეხავდნენ თუ არა – ძმები ან და-ძმა, ხმას არ
ამოიღებდა, ადგებოდა და ფარდის მიღმა უჩინარდებოდა...
მკითხველთა ლიგა
 – მომეცი, ჩემია, შენ ხომ გაქვს შენი, წადი და აიღე – დაეძგერა თვითონ გიორგის და
ხელიდან წაგლიჯა ბადმინტონის ჩოგანი.
– არ მოგცემ! რას დამეძგერე, წესიერად ვერ მეტყვი! – ჩაბღუჯა იმანაც: ათი წლის
იქნება.
ხელი ჰკრა და გიორგი ჩოგანიანად ჩაენარცხა სავარძელში, წამოვარდა
გააფთრებული...
დედა ადგა და ხმაამოუღებლად შევიდა ოთახში. გიომ ცივად მოისროლა ჩოგანი
და თავის ოთახს მიაშურა. ერთმანეთი რომ დაეხოცათ, სიტყვას არ ეტყოდა,
ადგებოდა და გაუჩინარდებოდა, თავის ოთახში. შეშრიალდებოდა თავის ნიჟარაში
და სიკვდილივით ეშინოდათ მისი შეყუჟვისა. ისეთი მარტოობა და გულისგამსრესი
სიცარიელე წვებოდა მთელ ბინაში, თითქოს წყალჩამდგარ ფუღუროში
დაჭრიალებდნენ, სახლის ყველა კუნჭულში რაღაც მტრული და ავბედითი
ისადგურებდა და ისინიც - მარტოები, იძაბებოდნენ... რიგდებოდნენ,
ერთიანდებოდნენ. მარტო დარჩენილნი ჩხუბს ერიდებოდნენ, გიორგის უჩვეულო
ღონის გამო, სულ უფრო საშიში რომ ხდებოდა.
ისედაც, უყვარდა მათი მარტო დატოვება. ხუთი-შვიდი დღით მაინც მიდიოდა,
გადაიკარგებოდა ხოლმე, ზღვას აკითხავდა, მამიდამისს. „უკვე დიდები ხართ, თავს
მოუარეთ, სოფიკოს მიეხმარეთ ენდის მოვლაში“, – თქვა და წავიდა. ენდი ოთხისა
იყო მაშინ, პირველად რომ დატოვა დედამ, მთელი შვიდი დღით გადაიკარგა და
როცა მიდიოდა, თმა ჰქონდა გაშლილი და უცნაურად უბრწყინავდა თვალის
კაკლები. მიუხაროდა გარეთ: შორს, შორს ოჯახისაგან, ბავშვებისაგან თავისუფალი,
ფრთაგაშლილი დღეების მხარეში... მაშინ კი ასე ჩაიარა ვნების კვირის პარასკევმა.
შაბათს, დილით კარზე დარეკეს. თვითონ გააღო. კარში სასულიერო პირი იდგა.
უღიმილო შუახნის კაცი, რომელსაც მხოლოდ ცალი წარბ-წამწამი გათეთრებოდა.
მისალმების ნიშნად ოდნავ დახარა თავი და დედა იკითხა.
– სასტუმრო ოთახში შეიყვანეს. მცირე საუბრის შემდეგ შავკაბიანმა კაცმა მაგიდაზე
რაღაც ფუთა დადო და წავიდა. დედამ ნელა, სათუთად გახსნა და სევდიანად გაშალა
ულამაზესად მოქარგული, განიერი, სალუქი ქსოვილი. განსაცვიფრებლად ცოცხალი,
მოვარდისფრო ვარდები ჩანდნენ მოცისფრო ქსოვილზე, მზისფერი ჯვრები და
სუროს გრძელი, მწვანე რტოები.
– შენი მოქარგულია, დე? – მუდარით შეჰკითხა ენდიმ, შერიგებას ევედრებოდა.
– პაპიდა მთვარისასი და ჩემი. დიდი ხნის წინათ მოვქარგეთ. მაშინ მე თექვსმეტი
წლისა ვიყავი. აქამდე იქ, ეკლესიაში ეკიდა.
– რატომ მოგიტანა?
– ის კაცი, ვისი სურვილითაც ეს ქსოვილი მოვქარგეთ, გარდაიცვალა. ახალ
ეპისკოპოსს კი ეს ვარდები არ მოსწონებია და დაგვიბრუნეს. მამიდაჩემმა კი ჩემთან
გამოატანა.
– ეხლა რას უზამ, დე?
– არ ვიცი. ეკლესიას ვაჩუქებ ისევ, აქ, რომელიმეს...
– ძიინ. ძრიინნ! – ზარი აწკრიალდა, კვირა დილით, – ძინნ! ძრრ! ძრრ!
– ქრისტე აღსდგა! - მანგლისელ მერძევეს ცალ ხელში მაწვნის თავმოხდილი ქილა
უჭირავს, ცალში – წითელი კვერცხები.
– ჭეშმარიტად! მარო, გენაცვალე! – დეიდა სოფოს ოთახში შემოჰყავს თავსაფრიანი
მანგლისელი მერძევე.
– ქრისტე აღსდგა! მათე, – მერძევე წითელ კვერცხებს უწვდის.
– ქრისტე აღსდგა, გიო!
მკითხველთა ლიგა
 – ქრისტე აღსდგა, ენდი! – სათითაოდ ურიგებს კვერცხებს.
– ჭეშმარიტად! – ყვირის ჯერ ისევ სახეშეშუპებული გიორგი და გარბის.
მაგიდას თოვლივით თეთრი სუფრა აფარია, ზედ სამი პატარა პასკის წრეში
მაღალი, თავთოვლიანი პასკა აღმართულა. ხასხასა ,მწვანილს კანიდან ეღვრება
სიმწვანე, წითელი, ალაგ-ალაგ თეთრად აფცქვნილი ბოლოკი ეშმაკურად
ამხიარულებს სუფრას. ფაიფურის ქათქათა, ოვალურ ლანგარზე ძოწისფერი
კვერცხები იბინდებიან. ლურჯ, ინდურ ლარნა კში თეთრი იასამანი გადაპენტილ-
გადაფიფქულა და დეიდა სოფოს საგვირგვინო ნახელავი – შაქარლამის ფიფქოვანი
მინანქრით დაფარული ნამცხვარი-ბატკანი მწვანე სინზე თვინიერად წამოწოლილა.
თხლად დაჭრილი, მოშვინდისფრო ლორი მადისაღმძვრელ სურნელებას აფრქვევს
და დამამშვიდებლად თეთრია წვნიანი, ახალი ყველი. და წითელი ღვინო დგას
გამჭვირვალე მინის სურაში და თონის პური ირიბ ნაჭრებად დაუჭრიათ და
ტანწერწეტა ვერცხლის შანდალში ერთადერთი სანთელი იწვის...
– ნამცხვარი-ცხვარი! ნამცხვარი-ცხვარი! – დახტის ენდი.
აივნის ღია კარიდან ბაღში მოყვავილე იასამნისა და ატმის ხის სურნელი
მოიფრქვევა, მზე ჭავლებად იღვრება ოთახში, სკის დახუნძლული ძილიდან ახლად
ამოფრენილი ფუტკრები გაიზუზუნებენ ზოგჯერ ღია კარში და მერცხალი ასხლტება
აივნის წინ, ამაფორიაქებლად სურნელოვან ჰაერში...
სამზარეულოდანაც ცნობისწამღები სურნელი მოიფრქვევა და დეიდა სოფიოს
საზეიმოდ შემოაქვს საგანგებო კერძი – ახალ ტყემალში ჩახრაკული ბატკანი და ის-ის
არის სუფრას უნდა შემოუსხდნენ, რომ – ძრრნნ! ძიინ!
და დედა გაშრიალდა და ენდიც მიჰყვა.
– მამიდა! – გაისმის დედის განცვიფრებული ხმა.
და წუთის შემდეგ მაღალი, გამართული, შაქარივით თეთრი, მოხუცი ქალი
მშვიდად ამბობს სასტუმრო ოთახის კარიდან:
– ქრისტე აღსდგა!
– ჭეშმარიტად! – ერთხმად უპასუხებს ყველა და – პაპიდა! – მუხლებზე ეხვევა
ენდი.
შორიდან აღწევს ეკლესიის ზარების ხმა, ფუტკარი ზუზუნებს, სურნელებით სავსეა
ოთახი... და მაგიდას უსხდება ყველა...

ისევ პეშვებში ედგა ფოსფორის ჯვარცმა. მომწვანო-ძვლისფრად უნათებდა

პეშვების თბილ, დაღარულ, ჩაბურცულ-ამობურცულ გამოქვაბულს. ფოსფორი.
ფოსფორი. მანათობელი ტანჯვა... მაშინ ბრწყინდება, როცა ბნელდება,
– დედი, გეხვეწები, შენ წამიკითხე რა ლექსი, შენ რომ კითხულობ, უფრო მალე
ვსწავლობ, – უნებივრდება დედას ენდი.
– რა გაქვთ?
– ვაჟას ერთი ლექსი, რომელიც გინდათო.
– რა კარგი ქართულის მასწავლებელი გყავთ, ეგრე რომ იცის. თქვენ თვითონ რომ
გარჩევინებთ.
– ჰოდა, მაგის გულისთვის ხსნიდნენ სწორედ, უჩივლეს, მაგრამ ისეთი ამბავი
ავტეხეთ მოსწავლეებმა, ხომ გახსოვს...
– რომელი აირჩიე?
– შენ ამირჩიე, რა.
– ეგ რაღა გამოვიდა. ხომ გეკითხებათ ხოლმე, რატომ აირჩიეო.

მკითხველთა ლიგა
 – როგორ არა, მაგრამ შენი არჩეული, ვიცი, მომეწონება და რატომაც მომეწონება
ვიტყვი. ამიტომ ავირჩიე-მეთქი, სულერთი არ არის!
– ეე, ენდიი, მოიგონებ ხოლმე რა რაღაცას. მომიტანე წიგნი, – წიგნს ფურცლავს და
ენდი ავიწყდება. შუა ოთახში სხედან.
თვითონ ფანჯრიდან გაჰყურებს ქუჩას:
– მოწვევა მივიღე ლენინგრადიდან. ასპირანტურას მთავაზობენ.
– მერე?
– რა მერე!
– რას ფიქრობ?
– რა ვიცი. წასვლა ჯობია, შენც იცი, იქ დავიცავდი და ბარემ იქვე დავრჩებოდი. აქ
რა უნდა გავაკეთო, სული მეხუთება, ყველანაირად ხელ-ფეხი მაქვს შეკრული.
ლაბორატორიას აქ არ მაღირსებენ და არაფერს. აპარატები არა აქვთ, ქიმიკატები არ
ყოფნით, ცხოველებს ვერ შოულობენ. რაიმე ქიმიური ნაერთის ფორმულა მჭირდება
თუ ანალიზი, აქ ვერ ახერხებენ, მოსკოვში აგზავნიან. ფულს უხდიან. როდის, როდის
მოდის პასუხი. წიგნები გვჭირდება, ფული გვჭირდება, უცხოეთთან კონტაქტი
გვჭირდება. ხან მოსკოვი ამბობს უარს, ხან თბილისი. მარტო საჩივრების წერაში
არიან მარდები ჩვენები და ერთმანეთისთვის მიწის გათხრაში. ერთი პატარა სიახლე
რომ დანერგო, ჯვარს გაცვამენ! შენც ხომ იცი. თან სამი ამხანაგია ლენინგრადში, იქ
მუშაობენ.
– დაიცავი და ჩამოდი.
– რიღასთვის ჩამოვიდე? მერე აქ ვეძებო ისევ ადგილი და შევაჭმევინო თავი?
რიღასთვის ჩამოვიდე?
– რიღასთვის? – კითხულობს დედა და ფიქრში მიდის. თავდახრილი დასჩერებია
ძირს რაღაც წერტილს, – რიღასთვის? – ამოიოხრა და ოდნავ აიწურა მხრები, –
როგორც გინდა.
– ნუ გვაწყვეტინებ, რა მათე, ვსწავლობ! – საავდრო ღრუბლები იგრძნო ენდიმ.
ცამეტი წლისაა.
„როგორც გინდა, რა უნდა ამას: როგორც გინდა! შენი ჭირიმე! თუ გინდა გააგიჟო
ადამიანი: როგორც გინდა, როგორც გინდა! უნდა უძახო“.

ბალახი ვიყო სათიბი,

არა მწადიან ცელობა,
ცხვრადვე მამყოფა ისევა,
ოღონდ ამშორდეს მგელობა...
ხმა ჩაიწურა, დარდის ხრამში ჩაიღველფა: წყნარია, საღამოსნაირია.
– იკითხეთ! ასწავლე! მაგან დაგვღუპა სწორედ: „ცხვრადვე მამყოფე ისევა, ოღონდ
ამშორდეს მგელობა! – ვიღაცას გამოაჯავრა: სენტიმენტალურსა და ყალბს. ლაჩრის
ნათქვამია და მეტი არაფერი! მგლები როცა გესევიან, მგლად უნდა იქცე, მგელზე
უარესადაც, ცხვრებად გადაცმულები რომ მოკიკინებენ, ტყავი უნდა ჩამოადღლიზო
და პანღური ამოუჭირო, რომ შენსავე მიწაზე არ გადაგჯეგონ!
– ვაჟა-ფშაველა იყო, ბიჭო, მშიშარა? – გაშტერდა ენდი,
– ყველანი! ჩვენი მამები! მშიშრები და ყალბები იყვნენ. გაგვამზითვეს კონკებით,
გადმოგვილოცეს ნაგლეჯ-ნაჯიჯგნი, ქეცშეყრილი საქართველო და დაგვაფიცეს
სიკვდილამდე მისი ერთგულება!
– შენ არ გიყვარს საქართველო? – თვალები უფართოვდება ენდის, ცამეტი წლისაა.

მკითხველთა ლიგა
 – საქართველო! როგორი საყვარელია, იქა ნახავ, უცხო ქალაქებში, როცა გაიზრდები
და მოგიწევს ჩასვლა! ქართული ლაპარაკი რომ შემომესმება ხოლმე, ტანში მცრის,
გესმის! ლენინგრადში, რიგასა თუ მოსკოვში, რადგან, ვიცი, მივიხედავ და საშინაო
ფლოსტებსა და ბამბაზიის ხალათებში გამოწყობილ დედაკაცების ჯგროს
წავაწყდები, რომ აყრილან და მოსდებიან დიდ, შორ ქალაქებს, უაზრო, მსუნაგი,
ცხოველური სახეებით დაყატყატებენ, ბავშვებსაც თან დაათრევენ: მაღაზიიდან
მაღაზიაში, დილიდან ღამემდე, წესი არ იციან და რიგი ვერ გაუგიათ. ყველგან
ცხოველებივით ეთხლიშებიან, და სადაც კი გაივლიან ან დაეყრებიან, ნაჭამ-
ნათქვლეფის, ფეხსაცმლის კოლოფების და ზონარ-ბაწრების კვალსა სტოვებენ. აი,
ჩემი მშობელი ხალხი, რომლის დანახვაზეც ყველგან სირცხვილით მიწა მისკდება!
– მარილი შინ რომ ჰქონოდათ, აღზევანს ვინ წავიდოდა, – ამბობს დედა.
– საქართველო! – აზრგაფანტული კიტხულობს ენდი...
– და საერთოდ, რაღა დროს საქართველოა, გოგო! როდემდე უნდა ისხდეთ ჭურში!
– ხელი სტაცა ტრანზისტორს, – უსმინეთ! უსმინეთ!
აღელვებული ხმები სხვადასხვა ენაზე, მაგრამ ერთნაირ რეგისტრში იუწყებოდნენ
რაღაცას – საერთო საფრთხეს, მრავალნაირი ხმათა და ენათა ერთნაირი სიმძაფრე
შიშისა და გამოუვალობის ერთიან ველს ქმნიდა.
და უცებ გაახსენდა: საათზე დაიხედა და – მოიცადეთ! – წამოხტა უკვე მთლად
აგზნებული – სწორედ ახლაა მე-9-ე არხზე! – და ტელევიზორი ჩართო: ეკრანის
ბურუსი განათდა, გაიფანტა და გამოჩნდა უცნაური ტრაქტორით მოძრავი საგანი:
„ნეიტრონული ბომბი...“ – იუწყებოდა დიქტორი. ბომბის მატარებელი რაკეტა
ფრინველივით მოქნილად ევლებოდა თავს ქალაქებსა თუ მთებს, ხან სულ დაბლა
იწევდა, ხან სულ, სულ მაღლა იზიდებოდა: მოუხელთებელი, წინაღუდგომელი. და
მერე წარმოსახვითი ფილმი აჩვენეს: ნეიტრონული ბომბის აფეთქების შედეგი ერთ
პატარა ქალაქსა და მის შემოგარენში. ბოლი ავარდა და მერე თითქოს უზარმაზარი
ფოთოლცვენააო: უჩუმრად, უბგეროდ ცვიოდნენ, უტანჯველად ეფინებოდნენ
დედამიწას: ადამიანები, ცხოველები და მცენარეები.
– ხედავთ? რაღა დროს საქართველოა დევების ბრძოლაში! რაღა დროს წიქარა და
ავთანდილის ანდერძია! გამოერკვიეთ! და ესეც რომ არაფერი, ქართველები სულ
მალე ნაციონალური უმცირესობა იქნება საქართველოში. თუ დასცალდათ! და იმისი
იქნება ქვეყანა, ვინც რიცხვით იჭარბებს! ხედავთ, რა მშვიდობიანად მოხდა
ყველაფერი! „ოღონდ ამშორდეს მგელობა!“ შენ არ ამბობდი, – მიუბრუნდა დედას, –
ადამიანს მარტოობა არ ასცდება და ბავშვობიდანვე მომზადებული უნდა შეხვდესო!
საქართველოს გადაშენება არ ასცდება და არა სჯობია, აქედანვე მომზადებული
შეხვდეთ! რად გინდათ ისევ ეგ „შენი ვარ, შენთვის მოვკვდები!“ რად გინდათ, მაგ
გადაღრძუებული სიყვარულით დაგვასნეულოთ! ხომ ხედავთ, მაგისი თავი რომ
აღარა გვაქვს. ტილი რომ შეეყარა იმ ტურფა ეთერს, ხომ გადაულოცა აბესალომმა
მურმანს! ეგებ სხვამ უკეთ მოუაროს, გადაარჩინოს ეს ცა-მაზუთ, ხმელეთ-ნაგავი. მე
ჩემდა თავად – პას. ვემშვიდობები თქვენს წიწამურსა და კრწანისს, „აი ია“ -სა და
„მერანს“ და მივდივარ! თქვენთვის დამილოცნია და იმის დედაც ვატირე, ვინც
ჯვრად აგვკიდა ეს ყველაფერი, ჯვრაად! ჯვრაად!
დერეფანში გავარდა და ვიდრე სადარბაზოს კარს გამოაღებდა, ხმა შემოესმა:
მშვიდი, ნირუცვლელი:

„ბალახი ვიყო სათიბი,

არა მწადიან ცელობა...“
მკითხველთა ლიგა
 ხელი გაუშეშდა კარის სახელურზე, ყური მიუგდო:

„ნუ დამასვენებ ნურასდროს

მამყოფე შეძრწუნებული,
მხოლოდ მაშინ ვარ ბედნიერ,
როცა ვარ შეწუხებული!“

– მაზოხიზმი! მარადიული მაზოხიზმი! – დაიყვირა და კარი გაიხათქუნა.

წვიმდა ქუჩაში. წვიმდა ირიბად. ცერად სერავდნენ სივრცეს წვეთები, როგორც
ხაზები პირველ-მეორე კლასის რვეულებს. სველ, დანაწვიმარ რუსთაველს
მიუყვებოდა. ქაშვეთის ჯვარს ჩიტი შეაფრთხიალდა და მწუხრის ზარიც გაისმა.
პატარა სკვერის წითელ მიწაზე რტოებჩამოღვენთილ ტირიფს პატარა გოგო და
ბიჭი შეფარებოდნენ, ნამცხვარს იყოფდნენ.
„ქალაქი. შენა ხარ ჩემი ქალაქი? ქაშვეთი, რუსთაველი, ბოტანიკური ბაღი და
მთაწმინდა? აღარ მინდიხარ! ჯანდაბამდე გზა გქონია. იყავი სხვისი. სხვამ მოგიაროს,
სოკოებივით რომ ამოგდის უცხო, უჯიშო, უჯილაგო სახეები, ჩუტყვავილასავით რომ
გეყრება ქუჩებსა და მოედნებზე, მარადიულო ბალაგანო! ჭრელო აბანოვ! საერთო
გუბევ! ნაზავო ბაზარო! საჯიჯგნად, საჭყლეტად, სათელად, სამასხროდ, საქეიფოდ
გაჩენილო კახპავ! გუგულის კვერცხებით ავსებულო, ფარღალალა, ძირგახვრეტილო
ბუდევ! ჯანდაბამდე გზა გქონია და მძულხარ, მძულხარ, რომ არ შემიძლია, არ
მტკიოდე!“

ფოსფორის ჯვარცმა ნელა დადო მინის თაროზე, გაასწორა. არსადაც არ წასულა.

უარი თქვა ლენინგრადზეც, რიგაზეც, სადაც ასპირანტურასაც სთავაზობდნენ და
სამსახურსაც და ყოველგვარ ხელისშეწყობასაც პირდებოდნენ. ხელმძღვანელს,
რომელიც დაჟინებით ურჩევდა წასვლას, ისევე გაღიზიანებული ელაპარაკა, როგორც
დედას. ვინც ასპირანტურას გამთავრებინებს და ყოველნაირ პირობას გიქმნის, იმას
თავისთვის სჭირდები მერეო. მე კი საქართველოში მაინტერესებს ყველაფრის
გაკეთება და სხვა თუ არაფერი, რუსულ ენაზე ვერ ვაზროვნებო. ხელმძღვანელის
შენიშვნაზე: ბრწყინვალედ იცი რუსულიც და უცხო ენებიცო, აგზნებულად დაიწყო
განმარტება, რომ ენის ცოდნა ერთია და აზროვნება მეორე, ან ეგებ გგონიათ, რაკი
ბიოქიმიაა, ფიზიკა და მედიცინა, – აზროვნება არა სჭირდებაო. ეგრე რომ გგონიათ,
იმიტომ არის ჩვენი საქმე კარგადო. კარგით ერთი, ძვირფასოო, უთხრა
ხელმძღვანელმა, ზუსტ მეცნიერებათა სფეროში ხომ დისერტაციებიც და შრომებიც
რუსულად იწერება, რა მნიშვნელობა აქვსო. იმიტომაც იწერება კარგადო, უპასუხა
მთლად მოშლილმა, ენობრივი გაორება აზროვნების დაჩლუნგებას იწვევს და მალე
ვნახავთ მაგის შედეგებს, ბევრი ერი ჩაპირქვავებულა მაგ ორმოშიო, და საუბარი ისეთ
ბილიკზე დაქანდა, რომ კარის გაჯახუნებით დამთავრდა ბოლოს. მაგრამ
გაოგნებული მერე დარჩა, რამდენიმე დღის შემდეგ, როცა ხელმძღვანელმა,
ყოველგვარი ჩხუბი უკვალოდ რომ ავიწყდებოდა, ხელი გადახვია და გაუცინა: ისე კი
მოთხრა დედაშენმა, არა მგონია, წავიდესო. როცა დააზუსტა, როდის შედგა მათი
საუბარი, აღმოჩნდა; სწორედ იმ დღეს დაერეკა ხელმძღვანელს მათთან,
მონოლოგური ჩხუბის შემდეგ გარეთ რომ გავარდა, და ისევ თავიდან გაღიზიანდა
დედაზე, ლამის ისევ გადაწყვიტა წასვლა. მეხუთე კურსს რომ ამთავრებდა, მაშინ
მოხდა ეს ყველაფერი, მერე კი მისი სამეცნიერიერო ნაშრომი დისერტაციად
მკითხველთა ლიგა
წარადგინეს. დაცვაზე მოსკოველმა ოპონენტმა – ცნობილმა ბიოქიმიკოსმა –
აღფრთოვანებით ილაპარაკა ნაშრომის სიღრმესა და მნიშვნელობაზე, ნაშრომისა,
რომელიც, მისი სიტყვებით, თავისი სინთეზური ხასიათის გამო გამორჩეულ
მოვლენად უნდა ჩათვლილიყო, რაკი ერთნაირად საფუძვლიან ცოდნას ამჟღავნებდა
მედიცინის, ბიოქიმიისა და ბიოფიზიკის სფეროში. დიდხანს ართმევდა ხელს
დისერტანტს და უდიდესი მომავალი უწინასწარმეტყველა, რითაც მრავალი
ადგილობრივი კოლეგისა და თანამშრომლის სახეზე გაჭირვებით დაფარული წყენა,
ტკივილი და შური ამოაფრქვია...
მინის კედელზე შეუმჩნევლად მიყუდებულ პატარა ხავერდოვან მუყაოს მისწვდა.
ზედ სირმის წვრილი გრეხილით შვიდქიმიანი ვარსკვლავი თუ რაღაც ამგვარი იყო
გამოსახული: „ეს რაღაა? პენტაგრამა? არასოდეს შეუმჩნევია. ნეტავ რა არის? რისთვის
არის? ნუთუ მართლა პენტაგრამაა? ავსულებს თავგზას უბნევს, კოვზს ნაცარში
უგდებს. ასე სჯეროდათ. რა, ჯვარზე ძლიერი ეგონათ, თუ რაში იყო საქმე, ეგზომ
დიდ იმედებს რომ ამყარებდნენ. არა. ეს პენტაგრამა არ იქნება. შემთხვევითი
გამოსახულებაა, მოსირმვის ხელოვნება. ალბათ, იქ კი: შავ ძაღლს დაანახვე, ააფარე
დრუნჩზე და გაიგებ: ეშმაკი ყავს თუ არა ტანში შემძვრალი, გულ-მუცელში
უტროკავს თუ არა. ეეჰ. რაღას არ ცოდვილობდა საწყალი კაცი, რაში აღარ
გაიხლართა, რაღას არ მიაწყდა თავგზააბნეული... მაინც ვერ მოიშორა ავი სულები.
– გაგვექცა, ძაღლი გაგვექცა, – დაუზუსტებლად და ოდნავ დაუდევრად ი მოახსენა
ამბროსის.
– გაგვექცაო? –- ამბროსი სავარძელში ჩაესვენა და უაზროდ მიაშტერდა, – სად
გაიქცა?
– ეშმაკმა უწყის! – ყალბ-არტისტულად წარმოთქვა: ქართულად რომ ახმოვანებენ
უცხოურ ფილმებს, იმ ხელოვნურობით.
– აღარ შემიძლია! ნერვებმა მიმტყუნა! – გაბზარული ხმით აღიარა ამბროსიმ და
ხელისგულზე ჩამოიდო თავი. თან ჩვენი ბიჭიც ავად არის, ჩემი შვილიშვილი, ჯაბა.
წითელა აქვს, კინაღამ დაგვეხრჩო ბავშვი, – ცრემლი გაუკრთა თვალში, – არა, მაინც
სად ჭირში გაიქცა? – უმწეოდ შეხედა, – მაინც გავიდა ეს ამბავი ლაბორატორიიდან
და ჭორები გამივრცელეს, გაბუქულია ალკილ... „ამბროზიას“ ამბავიო. არადა, შენ ხომ
იცი, ეს ერთადერთი შემთხვევა იყო. მეგონა ჩემი კანცეროგენით გადავახტი ამ
საზიზღარ გამონაკლისებს, შემთხვევებს, მთელ კანონსა და სიზუსტეს წირვას რომ
გამოუყვანენ ხოლმე, მაგრამ მეც მიწია, მეც გამომიტყვრა და წყალში ჩამიყარა მთელი
ასპროცენტიანობა. არადა, როგორ მძულს, იცი, აუხსნელი რაღაცები? გაუგებრობა?
ოჯახშიც და სამსახურშიც! ვერ ვიტან. მე მიყვარს: წყალი სველია, ქვა – მაგარი! ეს ეს
არის, ის – ის. მორჩა! რა მოხდა? გეკითხები, რა? რა ძაღლი იყო ამისთანა! ჯერ იყო და
იმ ხორცს პირი არ დააკარა: რატომ? მერე წყალში გახსნილი ის ჩავაცეცხლეთ, ის, რა
ჰქვია ალკილნიტროზ... ფუჰ, „ამბროზია“, წესით, ყველაზე სწრაფად მაგას უნდა
დამართნოდა და არაფერი, გესმის? არაფერიც არ დაემართა! ამიხსენი. შენ ხომ
გიყვარს ფილოსოფოსობა! რა-ტომ?
„ტომ-რა“.
– რატომ? – ხალი შეუხტა ამბროსის.
„ტომ-რა, ამიტყდა ახლა იდიოტურად“.
– გეუბნები! მეორედ ნამდვილად გამოვიდოდა!
– მეორედ აღარ ითვლება. ნიჩურტა ხომ არ იყო! – თვითონვე ჩაეცინა.
ამბროსის არ გაუგია:

მკითხველთა ლიგა
 – მეორედ ნამდვილად გაუჩნდებოდა! ნამდვილად! თუ არადა აქ, ამ
ლაბორატორიაში ჩამოვიხრჩობდი თავს, ამ კოლბებს შორის.
– ჰოდა, თავი რომ არ ჩამოგეხრჩოთ, იმიტომ გავუ... გაიქცა! კეთილშობილი
პირუტყვი!
– დამცინი? არა, მათე? მაშ, ფიქრობ, რომ არც მეორედ გამოვიდოდა? არა? არა!
შეუძლებელია. – ისევ მოეშვა, – აი, ეს არის ჩვენი ბედი, ეგრეთ წოდებულ ზუსტ
მეცნიერთა ბედი, ცხრაჯერ გამოვა, მეათეჯერ რატომღაც არა.
ოთხმოცდაცხრამეტჯერ გამოვა, მეასედ არა. აღარ. იგივე ნივთიერება. იგივე
ცხოველი. იგივე პირობები. იგივე დრო. და რატომღაც, – თითები გაპარჭყა და
თითების ბრტყელი ბალიშები ისე მიაჭყლიტა ერთმანეთს, თითქოს „რატომღაც“
გასრისაო, – აღარ გამოვა, აღარ. რატომღაც!
– „მღაც-ტომრა“, – აეკვიატა ისევ.
– და გაქრა ჩვენი სიზუსტე საპნის ბუშტივით და ვერავინ ვერ ახსნის, ვერავინ
ამქვეყნად, რატომ აღარ გავრცელდა უმარტივესი, 1999-ჯერ შემოწმებული კანონი იმ
ერთადერთ წვირიან ძაღლზე! მაშ გამოდის, რომ არაფერია მყარი, ასპროცენტიანი.
არც კანონი, არც ნივთიერება, არც მდგომარეობა, არა?
– ეგრეა. ყოფიერება ელასტიკურია, რას იზამთ. ქალობა და კაცობა არ არის მყარი,
არც ადამიანობა და არც არაფერი. „ამბროზია“ რაღა გახდა!
– ქალობა და კაცობაო?
– დიახ. გადაგვარდება რაღაც გორმონი და ქალი წვერ- ულვაშით დამშვენდება, ხმა
დაუბოხდება და მერე კაცის მოძრაობებსაც შეიძენს. კაციც ეგრეა და ისედაც,
გარდამავალი ფორმები ისედაც არსებობენ: ქალ-კაცი, კაც-ქალი, და რა ვიცი. თუ
ადამიანი ცხოველებში აღიზრდება, ცხოველი გახდება... ასე რომ...
– ეგ სხვაა, რასაც ამბობ, მე მგონი, ეგ არაფერ შუაშია...
– რატომ? უმყარობაზე ვლაპარაკობდით, მყარი არაფერია – ეს არის ადამიანური
ყოფიერების მთავარი ნიშანი. ეჰ, რა ვიცი, – უხალისოდ ლაპარაკობდა, რაღაც
აუტანელი სიცარიელისა და მოწყენილობის გასაფანტავად, – თუმცა, „ირიბირიუსი“
მყარია: არის კიბო – უჩვენებს, არ არის და არ უჩვენებს, – წაიმღერასავით.
ამბროსის ხალი შეუკუნტრუშდა.
– არა, გეკითხები, ხომ არაფრით განსხვავდებოდა ამ 499 ძაღლისაგან, ქუჩის
ძაღლებისაგან, უპატრონო ძაღლებისაგან, ქალაქის ნაგავივით, ნაყარნუყარივით
არავის რომ არა სჭირდება, ზედმეტია, არავისა ჰყავს! რა ენაღვლებათ ხელოვნების
ხალხს! ყველაფერს ბუნდოვნად ამბობენ, რასაც ამბობენ, საერთოდ
ბუნდოვანებასთანა აქვთ საქმე და წადი და ამოწმე, სწორი თუ არა. გულს შეგიძრავს
და მორჩა! ეგ არის და გორის ციხე! ჩვენ, ჩვენა ვართ განწირულები.
– განსხვავდებოდა, – მთვარეულივით ჩაილაპარაკა, მონუსხული მიშტერებოდა
ამბროსის მუქი ხალის თამაშს, პატრონის სათვალის ბლაგვკუთხა მინაში არეკლილს.
– ვინ? რა? ვისგან?
– ის ძაღლი სხვებისაგან.
– რით, მაგალითად?
– სახელი ერქვა, – გაშტერებულ თვალს ვერ ახამხამებს, – ისინი უსახელო ძაღლები
იყვნენ.
– არ გამაგიჟო. სახელიო? სახელი რაღა ჭირია? შენ რა, პოეზიაში გადავარდი?
ხუმრობ, არა?
– „თქვენი სახელი? ეს კითხვა მისთვის უმნიშვნელოა, ვინაც ჰგმობს სიტყვას“.
– ბატონო მათე, ძალიან გთხოვთ, ნუ ხუმრობთ.
მკითხველთა ლიგა
 – „თქვენი სახელი? ეს კითხვა მისთვის უმნიშვნელოა, ვინაც ჰგმობს სიტყვას“. მაშ!
გარდა ამისა, იმ ძაღლს სიყვარული გაუჩნდა, პირველად ცხოვრებაში და იბრძოდა...
– ვინ, რა, რა მოგივიდა, ბოდავ? ის დედალი ძაღლი მაგისგან იყო ორსულად? ფუჰ,
მაკედ?
– ვინ იყო ორსულად? აა, დედალი, თქვენ რომ გაფატრეთ, ესე იგი, ჩვენ? ჰოო, ეგ არ
ვიცი, მაგაზე თავს ვერ დავდებ. ის რინგო იყო.
– რა რინგო, რის რინგო, რეებს ბოდავ!
– ეჰ, მალხოს ძაღლი იყო და იმასთან გავუშვიი, – წაიმღერასავით.
გადაფითრდა: ამბროსი.
– სხვისი ჭირიო, არა, ძვირფასო? – წამოდგა, – მაშ, შენ გაუშვი? აჰაა. გახსოვდეს,
კარგო, შენი „ირიბირიუსიც“ დაგიდებს კვანტს, ერთხელაც იქნება, შენ რომ ურყევი
გგონია. ასეთია ზუსტთა ცხოვრება, მაშ! მაშ, სახელი, არა?

...რას ნიშნავდა ის წუთები, როცა ასე უაზროდ ეჩვენებოდა ყველაფერი, მთელი

ცხოვრება, როგორც მაშინ, ამბროსისთან საუბრის დროს და ამ განცდისაგან ისე
დუნდებოდა და ისე სულერთი ხდებოდა ყველაფერი, როგორც მკვდრისთვისაა
სულერთი. და კაცმა რომ თქვას, ყოველთვის უმიზეზოდ, თავისით, თვითნებურად
ეწვეოდა ხოლმე ეს განცდა. არაფერი განსაკუთრებით ცუდი რომ არ ხდებოდა მის
თავს. ან ეგებ ცუდის წინათგრძნობა იყო? უაზრობა და ამაოება ერთი და იგივეა!
ალბათ, არა. ამაოებაში აზრია, უაზრობაში – ამაოება. და მაინც არ არის ერთი და
იგივე.
ისევ ნანის ფაჩუჩებს შეხედა... „ერთი სტუმარი მეწვია... მისდღემში
უსტუმრებელი...“ სიკვდილი არ არის, თურმე...

– სად იყავი? – დედას ეკითხება. არ უყურებს, ისე.

– რამდენიმე ადგილას.
– მაიას სახლთან რა გინდოდა, იქ იდგა მანქანა.
– შენ რა გინდოდა.
– თანამშრომლის მანქანით ჩავიარეთ, იქით ცხოვრობს...
– რა დახუთულია, ფანჯარა გამოაღე.
– ხვალ მივდივარ.
– კონფერენცია როდის იწყება?
– ოთხ დღეში.
– ასე ადრე რა გინდა?
– რა ვიცი, წასვლა მინდა.
– ჰოო. თვითმფრინავით?
– ჰო. თვითმფრინავით. მაიასთან იყავი?
– ვიყავი.
– რა გინდოდა?
– ისე. ჩაალაგე უკვე?
– ჩავალაგე.
– მათე, ის გოგო ვინ იყო, გუშინ რომ მოგყვათ შენ და ვახტანგს?
– ამხანაგია... ამ ზაფხულს ზღვაზე გავიცანი. რა იყო?
– არაფერი, რა გვარია?
– როდის იყო, გვარს კითხულობდი?
– რა ვიცი... ვიღაცას მივამგვანე. ძალიან მოგწონს?
მკითხველთა ლიგა
 – ეგეც შენიშნე? ძალიან. შენ რა, არ მოგწონს?
– რა ვიცი... რა გვარია?
– რუსული გვარი აქვს. რა იყო? – და გვარი უთხრა.
– არაფერი, – თავი აქვს დახრილი. ჯაჭვს ახვევს რგოლებად, – არაფერი. – სადღაც
ჩასრიალდა ხმა, მერე ისევ ამოიზარდა.
– სად ცხოვრობს?
– აქ – დეიდასთან. ისე სოჭში. სოჭელია.
– რამდენი წლისაა?
– ჩვიდმეტის. რა გემართება? რა უცნაურად ლაპარაკობ!– იფეთქა უცებ, მორჩილად
რომ პასუხობდა, იმიტომ.
– არაფერი,– ყვითელი ხმაა, ნაღველში ამოვლებული. ჩაიწრიტა ისევ, ჩაიკარგა.
მერე, გრძლად მიმოიკლაკნა ჯაჭვი მაგიდაზე, მკერდის წინ – მათე, – თუ სახელით
მიმართავს, რაღაც ხდება მნიშვნელოვანი, – მათე, მაპატიე... – ვარდისფერმა გადაჰკრა
სახეზე.
–?
– მე არასოდეს ჩავრეულვარ. იცი. მაგრამ ახლა... მინდა გკითხო: ახლოს ხართ?
სირცხვილის ლორწო. საზიზღარი რამ გასხლტა გულისკენ.
– არა, – შეეზიზღა: რა, რა? ვერ იტყოდა, – არა, მაგრამ შეიძლება ვიყოთ. რა მოხდა?
რა გემართება!
– არაფერი, – ხმა ისევ ჩაიწრიტა: ნაღვლის ყვითელ ხრიოკში, ჩაშრა: ვერცხლის
გველს საკუთარი კუდი უჭირავს პირში და: – ხვალ მიდიხარ? – უცებ ამოიზარდა
ასკილის ბუჩქი: ხმა – ახალი, ფხიზელი.
– ჰო-მეთქი, ხომ გითხარი.
– მარტო მიდიხარ?
– მარტო.
– ძალიან კარგი.
– რა კარგი?
– არაფერი, – ქვა დააფარა სოროს, გველისას.
– მაიამ... რაო?
– გაინტერესებს?
– რა ვიცი.
– მაშინ რად გინდა.
– არც მინდა, წავალ, გავემზადები... ისე, მართლა ძალიან მომწონს ის გოგო, ნატაშა.
– მაია ბავშვს ელოდება.
– ვისგან?
იელვა უდაბნოში. საიდანღაც, გვერდიდან გამოცურდნენ: მწვანე, ცეცხლოვანი
დისკოები. სიტყვა არ დასჭირვებია: ის შემოხედვა იყო, ის: გამანადგურებელი. რასაც
ვერასდროს ვერ გაუძლებდა.
– მაპატიე, – აღმოხდა: უნებურად, – შენ... რა ურჩიე?
– ვურჩიე, – ამოისუნთქა, – რომ გააჩინოს.
– რატომ?
– იმიტომ, რომ უყვარხარ,
დილით დაუმშვიდობებლად გავიდა სახლიდან და ტაქსით გაემგზავრა
აეროპორტში...
კონფერენციის მესამე დღე მიიწურა. მისმა მოხსენებამ „ირიბირიუს 1“-ის შესახებ
სენსაცია გამოიწვია. ფაქტობრივად, ეს ქიმიკატ-ინდიკატორის პირველი
მკითხველთა ლიგა
ოფიციალური, თეორიული განხილვა იყო. ექსპერიმენტის შედეგებმა ყველა
განაცვიფრა. ამერიკელი მეცნიერები – ერთი ექიმი, ერთიც – ბიოქიმიკოსი, –
შესვენებაზე დიდხანს და აღელვებული ელაპარაკნენ: დაწვრილებით ეკითხებოდნენ
ექსპერიმენტის მიმდინარეობასა და სპეციფიკაზე. ახალგაზრდა ქიმიკოსი გულღია
აღფრთოვანებით წარა-მარა „ვერი გუდ“-ს გაიძახოდა და ხმამაღლა იცინოდა. ექიმმა
აღნიშნა, რომ მრავალი მასკენირებული აპარატის მიუხედავად, რომლებიც მთელ
ორგანიზმს ძირისძირობამდე ამჭვირვალებენ, „ირიბირიუს 1“ მაინც უბადლოდ უნდა
ჩათვლილიყო: ამ სითხით უტყუარად დგინდებოდა სიმსივნის არსებობა უადრეს
სტადიაზე. სხვა თერმული თუ ათასგვარი უკვე არსებული აპარატებით კი
შეიძლებოდა სიმსივნის ადგილის ზუსტი განსაზღვრა. ასე რომ, მათ
თანამშრომლობას უდიდესი წარმატებების მოტანა შეეძლო მედიცინისათვის.
ახალგაზრდა ბიოქიმიკოსმა ჰკითხა, საიდან მოდიოდა ინდიკატორის სახელწოდება,
„იღიღიბიუს“ო ამბობდა. „ეს ჩემი საიდუმლოაო“, უთხრა და ახალგაზრდა მეცნიერს
პასუხიც უზომოდ მოეწონა. კიდევ ერთხელ დასძახა „ვერი გუდ!“ მერე სახესავსე,
სევდიანი ინდოელი ონკოლოგი მიუახლოვდა. ინგლისურად ელაპარაკა ისიც და
დასძინა: „სწორედ მოიქეცით, სისხლს რომ მიმართეთ. სისხლი მთელ სამყაროს
შეიცავს და ძველია სამყაროსავით. წესით, ადამიანის, ანუ მიკროსამყაროს ყველა
ცვლილება უნდა არეკლოს.“
ინსტიტუტიდან გამოსულს კარგა მანძილზე გამოჰყვა ერთი ბავშვური სახის
კურდღლისტუჩა ბიოფიზიკოსი. მთელი მისი მოხსენების მანძილზე ტუჩებს
აცმაცუნებდა და ბოლოს, სხვათა აღფრთოვანებული გამოხმაურებისა და უამრავი
დამაზუსტებელი შეკითხვის შემდეგ, სიტყვა ითხოვა. ადგა, გაწითლდა, სათვალე
მოიხსნა და ჰკითხა: რატომ დაანებეთ თავი ცხოველური მაგნეტიზმის შესწავლასო.
მისი სტუდენტობისდროინდელი ნაშრომის თეზისები ჰქონდა წაკითხული.
„ირიბირიუს 1“-ის მიმართ სრული გულგრილობა ეწერა სახეზე. ლენინგრადელმა
მეცნიერებმა ირონიულად ჩაიცინეს დარბაზში და თითები მაგიდაზე ააკაკუნეს.
ეტყობა, შექანებულად თვლიდნენ. „იმიტომ, რომ არავითარი პირობები არ იყოო“, –
უპასუხა. რა თქმა უნდა, მიხვდა, ან რა მისი პასუხი სჭირდებოდა, თვითონ კი არ
იცოდა, რომ ცხოველური მაგნეტიზმი ბიოველთან იყო დაკავშირებული და მაშინ, იმ
დროს ამის კვლევა, თანაც საქართველოში საეჭვო და ფუჭ საქმიანობად ითვლებოდა?
ახლა გზაში ამცნო, რომ ექსპერიმენტების უფლება მიეღო მცენარეთა
მგრძნობელობის შესწავლის სფეროში, სთხოვა სწვეოდა ინსტიტუტში, სადაც ამჟამად
ოცდაათ კაქტუსზე ატარებდა ცდას. „ძალიან მგრძნობიარენი არიან, ძალიან, –
გაიმეორა რამდენჯერმე, – მათი ბიოველი ოთახის კედლებს მიღმაც ვრცელდება.
თქვენ თვითონ ნახავთ, რა ძლიერი რეაქცია აქვთ ყველა შესულზე...“
დაპირდა მისვლას. დაემშვიდობა და ნევის პროსპექტს გაუყვა. თან დაღლილი, თან
აგზნებული. თითქოს თავისი სახელი შემოესმა. ყურადღება არ მიაქცია. კიდევ
დაუძახეს. მიიხედა და... მამა შეიცნო იმ კაცში, დაბნეული რომ იდგა და უხერხულად
იღიმებოდა. უკანასკნელად ექვსი წლის წინ ნახა, თბილისში. შეცვლილიყო:
მოტეხილიყო. ხელების დახვეწილი მოძრაობა კი მაინც შეენარჩუნებინა. გული
აუკანკალდა. გაულღვა. გაეყინა. დაიძაბა.
ხელი ჩამოართვა და ერთად გაუყვნენ ქუჩას.
– რა უცნაურობაა.
– რა?
– ხვალ თბილისში მივფრინავ. დედაშენმა დამირეკა გუშინწინ. შენ როდის
ბრუნდები?
მკითხველთა ლიგა
 – სამი დღის შემდეგ. დედა გიბარებს?
– ჰო... მიბარებს.
– რა უნდა?
– რა ვიცი, მაგისას რას გაიგებ...
– ძალიან ცდილობდი, გაგეგო?
– რა ვიცი. მე მეგონა, რომ ვცდილობდი... შენ რა, გაბრაზდი?
– აქ რას აკეთებ?
– დღეს ჩამოვედი... საქმეზე... საღამოს ისევ მივდივარ მოსკოვში. ენდი და გიორგი
როგორ არიან?
– გმადლობ. არა უშავთ, შენ? ერთი შვილი გყავს ისევ?
– უკვე ორი... პატარა ორი წლისაა. ტანია ჰქვია, დეიდის სახელი.
„რა საინტერესოა!“
– შენი ცოლის გესმის?
– რა იყო, ასე გაბრაზდი? მითხარი, დედაშენი როგორ არის?
– კარგად.
– გათხოვებას ხომ არ აპირებს?
– ეგ ჩვენ არ გვეხება.
– ვიცი. მაგრამ ვიფიქრე, შეიძლება თხოვდება და რაღაც საქმე გაუჩნდა-მეთქი...
დავუშვათ, თქვენთან დაკავშირებით. როცა დავშორდით, მითხრა, რაც უფრო
ნაკლებად ნახავ ბავშვებს, მით უფრო უკეთესი იქნება მათთვისო.. და თუ სულ არ
ნახავ, ძალიან დამავალებო...
– კიდევ კარგი, გითხრა.
– რატომ? მაინც მასე მოვიქცეოდი, არა? შენ რა, დედაშენს იცავ ჩემგან? ჯერ ერთი,
იმას სხვისი დაცვა არა სჭირდება, შენც იცი, და მეორეც... არც მეჯავრება და
სამწუხაროდ... არც გულგრილი ვარ, – ფიქრში წავიდა და ნაღვლიანად დაუმატა. –
პირიქით.
– შეიძლება მე მოვიყვანო ცოლი.
– კარგს იზამ. დროა. ცალკე იცხოვრებთ ალბათ... დედაშენთან ძნელი იქნება.
– რატომ გგონია? შენით ზომავ?
– იმიტომ, ჩემო კარგო, რომ მე, რომელსაც გადაწყვეტილი მქონდა, როგორც არ
უნდა დაეძახა, მაგ ადამიანისკენ აღარ გამეხედა, რადგან მართლა ვიყავი
გაბრაზებული და გასრესილი, ჩვიდმეტი წლის შემდეგ მირეკავს, უნდა გნახოო,
ცოლი გვერდით მიდგას, თვალებით მბურღავს, და მე ვეუბნები, ჩემთვისავე
მოულოდნელად: თუ გინდა ამ საღამოსვე გამოვფრინდები-მეთქი და მზად ვარ, იმავე
წუთს გავქანდე. ყურმილს ვდებ და საკუთარ თავზე ვცოფდები; ერთი დამიქნია ხელი
და კისრისტეხით გავქანდი, ისიც კი არ მიკითხავს, რა საქმე გაქვს-მეთქი: ხმა ჰქონდა
ისეთი... და საერთოდ... ამიტომ არის ძნელი, მიმიხვდი?
მიუხვდა, როგორ ვერ მიუხვდა. მაგრამ ენდი და გიორგი ნამდვილად ვერ
მიხვდებოდნენ, რას ამბობდა ეს კაცი. განსაკუთრებით გიორგი. ისინი არ
იტანჯებოდნენ დედის სიძნელით. არ თვლიდნენ, ალბათ, ძნელად. აღიარებდნენ.
სჯეროდათ: მისები იყვნენ. თვითონ კი უცხო. უცხო სახლიდან, უცხო სხეულიდან,
უცხო სისხლიდან მოსული. აკი არც ერთს არ ჰგავდა! ადგეს და ჰკითხოს ახლა ამ
კაცს, ბოლოს და ბოლოს, ჰკითხოს: „ვინა ხარ ჩემი? ვინა ვარ შენი? შენი შვილი ვარ?
თქვენი შვილი ვარ? ნამდვილი შვილი? მაშ რა ტრიალებს ჩემს თავს, რა მემართება?“

მკითხველთა ლიგა
მაგრამ არ შეეძლო. სიამაყე ვერასდროს შეაძლებინებდა, და თან რომ ჰგავდნენ
ერთმანეთს! მამა და შვილი, რაღაც შინაგანი იყო ეს მსგავსება, უსახელო,
გამოუთქმელი, მაგრამ მუდამ საგრძნობი, ყველა ასაკში.
შეჩერდა. შეხედა: ნეტავ შეეძლოს, მხარზე დაჰკრას ხელი, უბრალოდ, ძმაკაცურად
და ერთად წავიდნენ სადმე, პური გატეხონ ერთად, ერთად დალიონ, სულ სხვა
ნაბიჯით წავიდოდნენ, ლაღად, ჩვეულებრივად, მხარში გაშლილნი. ლაპარაკ-
ლაპარაკით, სიცილითა და შიგადაშიგ ხმამაღალი წამოძახილებით, არც ერთად
დუმილის მოერიდებოდათ. მაგრამ ეს უკვე შეუძლებელი იყო, სამუდამოდ
შეუძლებელი: თუ სადმე შეხვდებიან, სადმე, შემთხვევით, მუდამ ასე ილაპარაკებენ:
წაღმა-უკუღმა და შორიახლო, და მათი სიტყვები გასუსული გველების ხაროზე
გადაფარებული ქვები იქნება, შიში რომ გიპყრობს, უცაბედად არ გადაცურდეს, ქვა,
და არ ამოიკლაკნოს, არ ამოსხლტეს შხამუხვი, ცივი ქვეწარმავალი: რადგანაც
უმამობის მტანჯველი წლებით იყო ის ხარო გაჩენილი, შელახული
თავმოყვარეობითა და მყიფე ხმამაღლობით მიჩქმალული სირცხვილის წლებით... და
ილაპარაკებდნენ მუდამ ამ მთისას და იმ მთისას და მუდამ იფიქრებდნენ იმ
ამოსასხლტომად განაბულ, ლიპ სხეულებზე და არასოდეს გაიცინებდნენ უშუალოდ,
ძალდაუტანებლად...
დაემშვიდობნენ.
იდგა და გასცქეროდა ნელა მიმავლის ზურგს და უეცრად რაღაც უმწეო მოძრაობა
წასცდა მამამისს. ვიღაც ბრგე ქალმა სარფის ბოლო მოიქნია, მხარზე გადაიგდო და
გრძელი ფოჩები მამას მწარედ მოხვდა სახეში.. და მან ისე ბავშვივით, საცოდავად
აიფარა ხელი სახეზე და ისე რაღაცნაირად მოიხარა მხრებში...
„მამაა“, – უნდოდა დაეძახა, მაგრამ ვერ შეძლო და თანდათან ხალხმა დაფარა
თვალზე ხელაფარებული.
საშინლად მარტო იგრძნო თავი ამ დიდ, ძველ, მშვენიერ, მაგრამ მაინც უზომოდ
უცხო ქალაქში. ტირილი მოუნდა... მაგრამ „ირიბირიუსი!“ რისთვის იყო
„ირიბირიუს1“ და თუ ღმერთი მოინდომებდა, შეიძლება „ირიბირიუს 2“-ც! –
ელექსირი გულისშემჭმელი მარტოობის, განუხორციელებელი სურვილების,
გაწბილებისა და ყველაფრის წინააღმდეგ, რასაც გაძლება უნდოდა! ყველაფრის
სამაგიერო, მას რომ მილიონობით უსახო, ჩვეულებრივ ადამიანზე მაღლა აყენებდა...
ნაცრისფერებზე, უღიმღამოებზე, დედამიწაზე როგორც ყინულზე უნატერფალოდ
რომ გადადიოდნენ. სულ მალე იგი აშკარად მოევლინებოდა ქვეყანას, ყვითელი,
როგორც დამდნარი მთვარე, ხელოვნურ-ბუნებრივი ნაერთი, სისხლის უჯრედებს
უსასრულოდ რომ შლიდა, ანამცეცებდა.

შინ რომ დაბრუნდა, დედა მარტო იყო, სამზარეულოში.

– ჩამოხვედი? – ჰკითხა დაძაბულად და სახეში შეხედა.
– ჰო.
– რა ქენი, როგორ ჩაიარა?
– კარგად. ძალიან კარგად.
– მოგვიყვები?
– რა? ჰოო... თუ გაინტერესებს... მამაჩემი შემხვდა...
– ვიცი. მითხრა.
– რა საქმე გქონდა?
– არა გშია?
– ცოტა.
მკითხველთა ლიგა
 – დაჯექი.
თეთრი ხელსახოცი გადახადა ყველს, მწვანილს...
– შენს სანახავად ჩამოსულა ლენინგრადში. რომ დავურეკე, მაშინ ვუთხარი, იქ
არის-მეთქი... მინდოდა, სადმე, დამეპატიჟა, ერთად სადმე დავმსხდარიყავით. მეცა
მშიოდა და ისიც, ალბათმ მშიერი იქნებოდა, მაგრამ ვიგრძენი, უარს მეტყოდა და
აღარაფერი ვუთხარიო...
ძაფი გაუწყდა თითქოს გულში,
– სხვა? სხვა რა ხდება თქვენთან?
– არაფერი... ისეთი, რომ უცბად გითხრა... ხვალ გახვალ სამსახურში? – პური
დაჭრა.
– რა? ჰოო. ალბათ. დედა... ალბათ, ნატაშას ცოლად მოვიყვან.
სიჩუმე.
– ვერ მოიყვან, – კი არ აუკრძალა, აღიარა: გარდაუვალი. ჩაშრა ხმა: ქვიშა ჩაცვივდა
კლდეზე, გორად აიბურცა.
– რატომ?
– ...ნატაშა მამაშენის შვილია... შენი ნახევარდა. მამაშენის ერთ-ერთი შემთხვევითი
გატაცების ნაყოფი. – „შემთხვევითი“ ხაზგასმით წარმოთქვა და ადგა. გავიდა.
გაუჩინარდა.
საწოლზე ეგდო. „ღმერთო, დიდებულო“, – გადარჩა. სირცხვილის თქეში
მიდგაფუნებდა ძარღვებში... უსახური ტანჯვით გასენოდა ყველა უჯრედი. თავის
ხელებს ხედავდა ვარდისფერ, თეთრწრეშემოვლებულ ძუძუსთავებზე,
გამაღიზიანებლად რომ გამოირჩეოდა მზეზე გარუჯულ, სპილენძისფერ სხეულზე
და თავის ტუჩებს... დაუნდობლად, თვითგვემით იხსენებდა იმ წამებს, იშორებდა,
იხსენებდა... კიდევ ერთი მარცხი დედის წინაშე. კმაყოფილი იყო ალბათ,
სრულყოფილად რომ გამოხსნა კვანძი. ქსოვდა, არღვევდა, ქსოვდა – ხელობა ჰქონდა
ასეთი. როგორ იგრძნო! ცივმა, მოარულმა ბრაზმა აავსო, გაღიზიანებამ... დედის
მიმართ და თან: კიდევ კარგი, არ დაიღუპა! და „კიდევ კარგი, რომ არ მიყვარს,
ღმერთო“, „კიდევ კარგი, რომ არ მიყვარს – სხივივით გაკვეთა უეცრად გონება ამ
მიგნებამ, თუმცა ადრევეც ხომ იცოდა, მაგრამ არ სურდა ცოდნა, და ახლა
რაღაცნაირად ამოისუნთქა.
– რა მოგივიდა?
ენდი იდგა ზღურბლზე და თვალებგაფართოებული შესცქეროდა – რა მოგივიდა?
კარში იდგა. უკვე ცხრამეტი წლის, ნაზი, გამხდარი და უცებ გაახსენდა;
მოყავისფრო რაღაც ნიშანი, ორივეს – დისა და ნახევარდის ზურგზე და:
– გადიი! – დაიღრიალა.

მეორე დღეს დილაუთენია წავიდა სამსახურში...

– რა მოხდა, დეიდა ელისაბედ, ეგ რა გიჭირავთ?
ელისაბედმა უილაჯოდ გაუწოდა ნაცნობი საყელური.
– რა არის?
– საყელური.
– ვხედავ. მე რომ მოგიტანეთ, რინგოსთვის. რად მინდა?
– შენ მომეცი, შვილო, მათე და აი, ისევ ხელში მაქვს.
– რა ამბავია? ორი თვის წინ ეგ საყელური მოგეცით და მას შემდეგ ხელში გაქვთ?
– რინგო გაიქცა.
– სად?
მკითხველთა ლიგა
 – შინ.
– სად შინ? შინ არა გყავდათ?
– ჰოდა. სახლში გაიქცა, მალხოსთან, ამბროსიმ მითხრა საიდუმლოდ, როგორმე
ძაღლი მომიყვანეო, ხელმეორედ უნდა ეჭმია ის რაღაც ოხრობა, შენ მივლინებაში
იყავი, მაშინ უნდა მომეყვანა. მაგრამ მეც ავად გავხდი და აი, დღეს წამოვიყვანე.
შემოვუხვიეთ თუ არა ამ ქუჩაზე, ჯერ ჩვენი შენობა არცა ჩანდა. ერთი შეხტა და
გაიწია, მეც ვეღარ შევუშვი ხელი და ძირს გავიშხლართე ამხელა ქალი, კინაღამ იქვე
გავაფრთხე სული. ეგღა მინდოდა? ძლივს ამაყენეს გამვლელებმა. ეს საყელური კი
ხელში შემრჩა და აი, აქა მაქვს. რინგო შინ წავიდა, ანდა სკოლაში...
– გაანებეთ თავი, ცოდოა. ბიჭიც ცოდოა.
– გადამეკიდა ამბროსი, შვილო, თვალი მაგასაც დაუდგეს. ძაღლი სკოლასთან
ელოდება ხოლმე ბიჭს, შინ ერთად მიდიან...
– მერე, მაგიტომ გაიმეტეთ?
– რა ვიცი, შვილო, თან მაგისი რჩენაც მიჭირს, იმ ბიჭს ძლივს ვარჩენ.

დედამისს ეს პრობლემა არა ჰქონია: რჩენა. იმ სასწაულებრივი სალაროს წიგნაკის

წყალობით. ფული ყველაფრისთვის ჰყოფნიდათ. ჭამისთვის, ჩაცმისთვის,
დასვენებისთვის, მგზავრობისთვის. ენებს სწავლობდნენ სამივენი. მუსიკას. ფული
ოჯახში არ ილეოდა და ფულისთვის არავინ ზრუნავდა. ნეტავ რას იზამდა,
სიმდიდრე რომ არა ჰქონოდა, იძულებული რომ ყოფილიყო, დღე და ღამე
ესწორებინა შვილების სარჩენად! დედა და მძიმე სავალდებულო შრომა! არა,
შეუძლებელი იყო. იმ მცირეოდენ და მსუბუქ საქმესაც, შინ რაც უწევდა, ისე
აკეთებდა, თითქოს მას არ ეხებოდა, თითქოს ვიღაც სხვა ამოძრავებდა ხელებს
წყალსა და ქაფში... თვითონ კი უყურებდა და ერთობოდა. რასაც მთელი არსებით
ეძლეოდა, ეს ქარგვა იყო. ქარგვა და მოსმენა. ისე გისმენდა, გრძნობდი, მთლიანად
ირეკლებოდი მის არსებაში, იქა რჩებოდა შენი ხმა, სიტყვები და გამოხედვანი.
რჩებოდა, აღიბეჭდებოდა. ოღონდ, შეიძლება ერთი სიტყვაც არ ეთქვა ნუგეშისა თუ
თანხმობის გამომხატველი.
ენდიმ ჰკითხა ერთხელ: „დედი, რატომ არ ისწავლე უმაღლესში?“ „რაში
მჭირდებოდა? – სავარცხელი დაისვა ჩამოშლილ თმაზე, – ხელობა ისედაც ვიცი,
წიგნებს ისედაც ვკითხულობ და ბავშვების გაზრდას იქ არ ასწავლიან“. სხვა იტყოდა:
„აბა, როგორ უნდა მესწავლა! ოთხი შვილი მყავდით, მარტო ვიყავი, თქვენ ვერ
აგიდიოდით...“

სუნამოს ციცქნა მომინანქრებული ბოთლი აიღო, თავი ახადა: ჩამშრალი, ძველი,

მიმქრალი სურნელი ამოიშალა, და ბუნდოვან შეგრძნება-მოგონებათა ნაღვლიანი
კორიანტელი ამოაფრქვია...
ახლად აყვავებული აკაციის უნაზესი სურნელი იდგა უცნობი ქუჩის შებინდულ
ჰაერში... ამხანაგს გამოჰყვა ქალაქის შორეულ გარეუბანში, ვიღაც შინაურ ექიმს,
უსინათლო მოხუც ქალს ეძებდნენ. ამხანაგი კითხვა-კითხვით მიგნებულ ეზოში
გაუჩინარდა. თვითონ გარეთ უცადა ერთხანს, მერე კი თეთრ მტევნებად მოყვავილე
ხეთა გულისგამპობ სურნელებას ვეღარ გაუძლო, აწრიალდა და აფორიაქებული
აუყვა უასფალტ-უქვაფენილო პატარა ქუჩას, რომლის ბოლოშიც, სადაც დაბალი
აკაციები და აგურის მომცრო სახლები წყდებოდა, დიდი და ველური მინდორი
მოჩანდა და იქ, ქუჩისა და მინდვრის შესართავთან ჩამავალი მზის ელვარე ჩქერალში

მკითხველთა ლიგა
ქალის თხელი სილუეტი გაარჩია. რაღაც მანქანასთან გაქვავებულიყო უცნობი ქალი
და ვიღაცას გაჰყურებდა მზის მიმართულებით. მიმწუხრებული მნათობის
შუქით ნარინჯისფრად შეღებილ ბილიკზე, მაღალ ნარსა და ოროვანდებში კაცის
მუქი სილუეტი მიირხეოდა: მაღალი, ძლიერი. წამიც და იმ მანქანაში თავიანთი
მანქანა და იმ უცნობ ქალში საკუთარი დედა შეიცნო „დედა?“ – აღმოხდა. მოხედა, არ
გაუღიმა და მშვიდად ჰკითხა: „რა უცნაურად ჩადის მზე, არა?“ თითქოს დათქმული
ჰქონდათ შეხვედრა გადაკარგული ქუჩის ბოლოში, რათა ერთად შეეხედათ მზის
ჩასვლისათვის... რა უნდოდა იქ, იმ შორეულ გარეუბანში, ვის გაჰყურებდა? რას
გაიგებდი. ძაფის საყიდლად ქალაქის ყველა კუთხე-კუნჭულში უწევდა ყოფნა: ვისგან
აღარ ყიდულობდა დიდ-პატარა გორგლებსა თუ მოგრძო ხვეულებს. ბაწარს ფშავ-
ხევსურებისა და კახელებისაგან, ბამბის ფერად, მბზინავ ძაფებს ერთი მოხუცი
ჩინელი ქალისაგან, სელისას და აბრეშუმისას ვიღაც ყრუ-მუნჯი ყირგიზი ქალი
აძლევდა თურმე... ნაწილს და უგზავნიდა ზღვისპირეთიდან... და ასე ყველა
ადგილიდან იკრებდა ძაფებს, იგროვებდა და წნავდა მერე. ქსოვდა, ქარგავდა... „რა
უცნაურად ჩადის მზე, არა?” და აკაციათა მოტკბო სურნელში დაბრუნდა ისევ...

სუნამოს პატარა, ამომშრალ ბოთლს თავი დაახურა და თაროზე დადო.

ეგებ დაისვენოს? ეგებ აღარაფერი არ დაინახოს? კედელთან მივიდა, სინათლე
ჩააქრო. მარტო სარკე ლიცლიცებდა უცნაურად – ფარდებში შემოღწეული მთვარის
შუქის დაბურული ჭავლი ეღვრებოდა... თვალი მოავლო სიბნელით ავსებულ,
საგნებისაგან დაცლილ ოთახს, კარგია სიბნელე, შავი თოვლი. გადაეფარება
ყველაფერს, აუჩინარებს, და გასვენებს. მინის კარ-კედლებიან კარადაში მომწვანო-
მოყვითალოდ ბრწყინავდა ჯვარცმა. ფოსფორი. რა უცნაურია. წყვდიადში
მანათობელი საგანი, შთამბეჭდავია ყველაფერი, რაც სიბნელეს არ ეპუება, მასში
ბრწყინდება. რაც არ უნდა იყოს: ცეცხლი, ნაკვერჩხალი, გინდა ტყის დამპალი
კუნძი, კატებისა და ცხვრების, ტურებისა და მგლების ფოსფორული თვალები. რატომ
ადამიანის თვალი არ ანათებს? გულებს დაუხეთქავდნენ ერთმანეთს. შემზარავი იყო
ელექტრონის მბზინავი თვალები...

ლიფტში შევიდა და მეშვიდე ღილაკს დააჭირა თითი.

რბილი რწევით, უხმაუროდ დაიძრა კაბინა. მეხუთე სართულზე გაჩერდა, და
თეთრხალათიანი ნამტირალევი ქალი შემოვიდა. მეექვსე ღილაკს დააჭირა გამხდარი,
იოდით დალაქული თითი და მთელი ერთი სართულის მანძილზე აღარ აუღია.
ღრმად ამოისუნთქა და გავიდა.
მეშვიდე სართულის გრძელი, თეთრი დერეფნის ორივე მხარეს ნადირ
ფრინველთა, თევზთა და ქვეწარმავალთა ტვინის გადიდებული ფოტოები იყო
ჩამწკრივებული. თითოეული ტვინის ქვეშ კი შესაბამისი ჩანასახის სურათი მიეკრათ.
ვეშაპის ტვინსა და ჩანასახთან შეჩერდა, მერე დელფინისას უცქერდა ერთხანს,
გველისას წამით შეავლო მზერა, მაიმუნისას თვალი აარიდა და კარი შეაღო.
პირდაპირ კედელზე ადამიანის ტვინის გადიდებული ფოტო პრიალებდა:
დანაოჭებულ-დაღარული ჰემისფეროები, ქვეშ კი ადამიანისვე მოკუნტული და
თავკომბალა ჩანასახი მოჩანდა, ხოლო მათ გვერდით ორდანაოჭებულ-ლებნიანი
ნიგოზის ზუსტი, ვეებერთელა ფოტო იტაცებდა თვალს.
– ო, მათე! მოდი! მოდი!
– სისხლი ამობრძანდა, ჩვენც გავახსენდით! ცოტა ხშირ-ხშირად ამოგვაკითხეთ,
თორემ ჟანგბადი აღარ გვყოფნის! დავშრით, დავობდით!
მკითხველთა ლიგა
 – რამ გამოიწვია თქვენი ტვინში ამომგზავრება?
– თქვენ არ დამიძახეთ! აბა, რა მოგივიდათ, რა გაგიჭირდათ! გამარჯობა, ილო, სად
დაიკარგე?
– ეჰ! ახლა ვიკარგები, მივიკარგები, აქამდე სამშობლოში ვწოწიალებდი! ჩემს
სამშობლოში მე მოვვლე მხოლოდ უდაბნო მაგრად გადატრუსული!
დასამშვიდობებლად შემოგიარეთ! არაფერი არ გამოვიდა. მივდივარ რუსეთში! სულ
მივდივარ! – დიდი ხნის უნახავმა ნაცნობმა ბუნებისმეტყველმა კბილზე ნერვიულად
მიიკაკუნა შავი, მბზინავი ყალიონი.
– რას ამბობ! რომ აღარ გამოჩნდი, ვიფიქრე, საქმე კარგად არის-მეთქი. შენი
ბავშვია?
მაგიდის ფეხთან ჩაცუცქული თმახუჭუჭა გოგო ასანთის თავმომწვარი ღერებით
იატაკზე ხაზებს ავლებდა.
– ჰო. ჩემია. ზოოპარკში მყავდა. რაღაც ვერ არის კარგად. დასუსტებულია.
– რა გინდოდათ იმ აქოთებულ ზოოპარკში! – დაამთქნარა წოწოლა და
ცხვირკეხიანმა მეცნიერ-მუშაკმა.
– კეთილსურნელოვანი და სუფთა ადგილი მე თბილისში არ მეგულება და რა ვქნა
ახლა!
– ცოლ-შვილიც მიგყავს? – ჰკითხა თვითონ.
– ჯერ მე წავალ, დავბინავდები, მერე ამათ წავიყვან.
– აი, ეს შენ გქონდეს, – ჯიბიდან შავი, უცხოური ფლომასტერი ამოიღო და ბავშვს
გაუწოდა.
ბავშვმა შავი თვალები შეანათა, ჩუმად გამოართვა და მაგიდას მიუჯდა.
– მადლობა? – უნიათოდ შეახსენა მამამ, მაგრამ გოგონას ყურადღება არ მიუქცევია.
ცერის ფრჩხილს იხაზავდა გულმოდგინედ.
გამხდარმა, თეთრშარვალ-ხალათიანმა ლაბორანტმა ქალმა ბავშვს თეთრი
ფურცლები დაუწყო წინ, თმაზე რბილად მოუთათუნა ხელი, გრძელი სწორი თმა
უკან გადაიყარა და ფანჯრის რაფაზე შემოჯდა.
– რაო, რა გითხრეს?
– რაო და არაო, რას მეტყოდნენ! ვინმე რაიმეს ჭკვიანურს გეტყვის თუ რა! არაო და
მორჩა. სად არ ვიყავი, ინსტანცია აღარ დამრჩა სოფლად თუ ქალაქად, რაიკომი,
მეცნიერებათა აკადემია, შენ ხარ ჩემი ბატონი, მწერალთა კავშირი, მხატვართა
კავშირი, – რა შუაშია და რა შეუძლიათ, მაგრამ მაინც, ყველანაირი სამინისტრო და,
რა ვიცი, შენც არ მომიკვდე, ისიც კი ვერ გავაგებინე, ვერ მოვასმენინე, რას
წარმოადგენს ბიოსფერული ნაკრძალი. ხო აზრზე ხარ. არადა, მე რაზეც ვმუშაობ,
ბიოსფერული ნაკრძალის გარეშე იმ საკითხის შესწავლა შეუძლებელია და მეც რომ
არ ვიყო, ეგეთი ნაკრძალი აუცილებლად უნდა შეიქმნას ყველა ნორმალურ ქვეყანაში.
უკვე თერთმეტია საბჭოთა კავშირში, – უენერგიოდ ბორგავდა ბუნებისმეტყველი.
– კაცო, აზრზე მოდი! – წამოხტა წოწოლა და ცხვირკეხიანი, – ბიოსფერული კი არა,
აქ ჩვეულებრივი, ელემენტარული ნაკრძალიც არ არსებობს! ეს საქართველოა, ძმაო,
საქართველო! თუ ფული გაქვს, აკრძალული არაფერია და რა ნაკრძალი აგიტყდა,
ბიჭოს! თანაც ბიოსფერული! – ჭერისკენ აატრიალა თვალის კაკლები, – გამაგიჟებს რა!
ნაკრძალები იმიტომ არსებობს, რომ იქ მყუდროდ ინადირ-ითევზაონ მყუდროებმა!
აზრზე მოდი, სადა ხარ-მეთქი, ხომ სულ ამას გეუბნებოდი, ვაა! – გულსგარეთ
გიჟდებოდა მაღალ-გამხდარი სერგო.

მკითხველთა ლიგა
 – ილო, თუ შეიძლება ამიხსენით, რა ნაკრძალზე ლაპარაკობთ, მე შორსა ვარ მაგ
საკითხებისაგან, – ტანმკვრივმა მეცნიერმა ქალმა სათვალე შეისწორა, ფეხი ფეხზე
გადაინარცხა და ილოს მიმართულებით გაგზავნა ბოლის მორუხო ჭავლი.
– ეს არის ნაკრძალი ნაკრძალში, – უნუგეშოდ წამოიწყო შავყალიონიანმა
ბუნებისმეტყველმა და ქალის ზედა, აქანავებული, მძლავრი წვივიდან მზერა მის
ბოლამომდინარე, ბოლოკისფერ ტუჩებზე გადაიტანა, – ესე იგი, სამზონიანი,
სამშრიანი ნაკრძალია. გარეთა შრეში ადამიანის სამეურნეო საქმიანობა
ნებადართულია: გამხმარ-დამპალი ხის მოჭრა-გაზიდვა, ბალახის მოთიბვა, ნაყოფის
მოკრეფა და ასე შემდეგ. მეორე შრეში ეს საქმიანობა, რაც შეიძლება შემცირებულია,
ხოლო ბირთვში, ანუ გულისგულში –- მთლიანად აკრძალული. იქ, საკუთრივ
ბიოსფერულ ნაკრძალში ჩხირის მოტეხვაც კი არ შეიძლება. ქვა ქვას არ უნდა
მოაშორო და კენჭი კენჭს. ნაყოფი მწიფს, ცვივა, ლპება, ნადირ-ფრინველი
მრავლდება, იხოცება, – ამოიოხრა და ახლაღა ჩამოჯდა სკამზე, – იხრწნება, ესე იგი,
ბუნებას ხელშეუხებლად, ბუნებრივ მდგომარეობაში იცავენ და ინარჩუნებენ.
სწავლობენ, აკვირდებიან. თავისუფალს, უადამიანოს, მარტო იმ სამი შრის
შედარებაც კი ააშკარავებს, რა გონიერია ბუნება და რა იდიოტია ადამიანი, – თქვა
უშფოთველად და თვალი გაუშტერდა.
– ჰე! უყურე ერთი! – დოინჯი შემოიყარა ტანდაბალ- პირმრგვალმა მეცნიერ-
მუშაკმა და ჟღალი ულვაშის ბოლო გაიწიწკნა.

– აბა, თქვენ რომ აქ მკვდრების ტვინებს სწავლობთ, დამფრთხალ ცხოველებს

ჯიჯგნით და ელექტრონს უერთებთ, ტყავისა და ხორცის ნაგლეჯებსა თუ სისხლის
კოლტებს ხან რომ სპირტში ჩაყრით და ხან ვაკუუმში, მასე რა უნდა შეისწავლოთ, რა
აღმოჩენებთან უნდა მიხვიდეთ, თუ ღმერთი გწამთ.
– საწყალი! იმიტომ ვერ მივიდნენ აღმოჩენებთან! – ჟღალულვაშამ და პირმრგვალმა
ხალათის ჯიბიდან კანფეტი დააძრო, უგულისყუროდ დახედა შავად აჭრებულ
ფურცელს და „ყოჩაღ, ყოჩაღ, რა მშვენიერიაო“, – თმაზე გადაუსვა ხელი ბავშვს,
თავგადახრილი და ენაგამოყოფილი რომ ხატავდა და მთლიანად დანთქმული ჩანდა.
– რა გინდა, მათე ხომ მივიდა აღმოჩენასთან! – შეეშველა კოლეგას წოწოლა.
– „ირიბირიუსი“ უფრო გამოგონებაა, ვიდრე აღმოჩენა, – თქვა თვითონ.
– აბა, რა გინდა შენ, – ისევ ილოს მიუბრუნდა შესწორებული, – ცოცხალ ადამიანს
ხომ ვერ ავხდით თავის ქალას და ვერ ვუჭყიტინებთ!
– ჰოდა, იყავით ეგრე. ორგანიზმის გარეთ იკვლიეთ ორგანო, ჰე, – ჩაიცინა, – ეგ
არის თქვენი ბედი.
– რატო, ცოცხალი ტვინის პროცესებსაც ხომ ვაკვირდებით! თან ჩვენს საკუთარს.
აი, გუშინ მე მქონდა ეს აპარატი შეერთებული და ეს ყმაწვილი აკვირდებოდა ჩემი
თავის შინაგან პროცესებს. ა, ბატონო ჩემი ელექტროგრამის სურათი!
– მოიცა, ეს შენი ამპლიტუდაა? შენი „ცნობიერების ნაკადის“ მრუდი? არა ყოფილა,
გენაცვალე, ეს აპარატი სწორი, შენი ელექტროგრამა იქნება თუ რადიოგრამა, – სწორ
ხაზს უნდა აცვენებდეს.
– უყურე ერთი!
ქალებმა გაიცინეს, გამხდარმა ისევ გადაიყარა თმა ზურგს უკან და ფანჯრის
რაფიდან ჩამოხტა.
– და შენ რომ გაიძახი, ბუნებრივი ბუნებაო, კაი ბატონო, არ გავჩეხეთ ტყე და
არაფერი, ჟანგბადი? ჟანგბადი ხომ მოწამლულია, ყველგან, მთელ დედამიწაზე, მაინც
ბუნებრივი გამოგივა ის ბუნება?
მკითხველთა ლიგა
 – წადი, წადი, – პასუხი აღარ დააცალა ჟღალპირბადრმა ილოს, – იმ ველურ
ჯაგებში მოგისწრებს ნეიტრონის ბომბი, ასე, საუკუნის დამლევს.
– არადა, ჩვენ ჩამოვალთ მაგ დროისათვის. ჩამოგაკითხავთ, გესტუმრებით იმ
პირველყოფილ უღრანში და, ალბათ, უკვე ხეზე დაგვხვდები შიშველ-ტიტველი,
კუდით ჩამოკონწიალებული რომელიმე არყის ხის ტოტზე.
ქალები თავშეკავებულად ახითხითდნენ.
– ეს შიბაქი მაინც პირში ექნება გაჩრილი და იქაურობა ბუნებრივი ბოლით
გაბუთქული! – უკანასკნელად გადაილაშქრა ბუნებისმეტყველზე ახმახმა სერგომ,
უბოროტოდ გადაიხარხარა და წკიპურტი უთავაზა ყალიონს, მერე წამოდგა და
ჩაიღიღინა:
ნუ გაგვიბრაზდი, ნუ შეგვიწუხდი!
გიხდება მშვილდივით მოქნილი კუდი!

– ეგ ბანდარ-ლოგის სიმღერაა, – ჩაილაპარაკა ბავშვმა და ხატვა განაგრძო.

– გესმის, მათე? ელაპარაკე ახლა ამ ტვინიკოსებს! – თავი გადააქნია ილომ და
ყალიონის ელასტიკურად ამოხრილი, გლუვი მილი ტუჩებში მოიქცია, – იმათზე
უკეთესები კი არა ხართ, ვინც უარი მითხრა!
კარი გაიღო. გაცრეცილი, მხრებში მოხრილი და მუცელშედრეკილი ბიძინა
მინდიაშვილი შემოვიდა. სქელი საქაღალდე იღლიაში ამოეჩარა, მეორე ხელში კი
პატარა მაგნიტოფონი ეჭირა. ცივად მიესალმა იქ მყოფთ და არჩილი იკითხა.
– თავის ლაბორატორიაშია, – თავით ანიშნა ბოლოკისფერტუჩებამ და ბოლის
ჭავლით მარცხენა გასასვლელზე მიუთითა.
მინდიაშვილი უხმოდ გაუჩინარდა ბოლის მიმართულებით.
– რა მოუვიდა? – იკითხა თვითონ.
– არ იცი? დისერტაცია ჩაუგდეს. – ხმას დაუწია სერგომ.
– მოიცა, როდის კი მაგრამ?
– შენ მივლინებაში იყავი, მგონი, ჰო, მაშინ იყო. სხვათა შორის, გიკითხა თვითონ,
დაცვის დაწყებამდე, მათე სად არისო.
– როგორ თუ ჩაუგდეს?
– როგორ და კარგად. შავების დიდი უმრავლესობით. სამი თეთრი ჰქონდა მარტო.
– ოპონენტები ვინ იყვნენ?
– სამი ოპონენტი ჰყავდა: ერთი ენათმეცნიერი, ერთი – ცნობილი ფსიქიატრი, იცი,
შენ, და ერთიც – ფსიქოლოგი. სწორედ იმ ფსიქიატრმა იზრუნა დიდად, რომ
დისერტაცია ჩავარდნილიყო, – ხელი ჩაიქნია სერგომ.
– რას მეუბნებით, – ძალიან შეწუხდა, – არაფერი გამიგია. ისე გავა ხოლმე კვირები
იმ სარდაფსა და ლაბორატორიაში, აღარაფერი აღწევს ჩემამდე და თქვენ რაღას
გერჩით?
– მთელ ინსტიტუტზეა გაბრაზებული... ჩვენგან არავინ გამოსულა სიტყვით. რა
აზრი ჰქონდა! საქმე წინასწარ იყო გადაწყვეტილი, ჩვენი დირექტორი, ხომ იცი,
სიახლეებზე რომ გიჟდება, თავიდან ძალიან უწყობდა ხელს, დიდად ამაყობდა,
ჩვენთან ასეთი პრობლემა მუშავდებაო და მერე, საქმე ცუდად რომ წავიდა, პირველ
მტრად ექცა. მოხსნას უპირებს.
– სათაური რა ჰქონდა ნაშრომს?
– მგონი „ენა და ფსიქო-ნევროზები“ თუ „ენა და ცენტრალური ნერვული სისტემა“,
რაღაც ეგეთი, – პირმრგვალმა მეცნიერ-მუშაკმა ისე დაამთქნარა, ხორხი ამოებურცა.

მკითხველთა ლიგა
 – ეჰ, თავიდანვე ვეუბნებოდი, დისერტაციად მაგის გატანა არა ღირს მეთქი,
დისერტაცია რაიმე უწყინარ თემაზე უნდა დაეცვა, და არ დამიჯერა. მართლა
მიკითხა?
– კი. გათვალიერებდა. მეც მკითხა, თუ იცი, მათე არ მოვაო, – თქვა
ჟღალპირბადრმა.
– მერე ვერ მითხრა წინასწარ! უცნაური როა ყველაფერში, აღარ წავიდოდი იმ
კონფერენციაზე და ეგ იქნებოდა! – სიგარეტს მოუკიდა გულდაწყვეტილმა და
გაბრაზებულმა, – სიტყვას მაინც შევაწევდი!
– რა, გამოხვიდოდით? – იკითხა შავსწორთმიანმა ლაბორანტმა ქალიშვილმა და
ისევ შემოჯდა ფანჯრის რაფაზე.
– აბა რას ვიზამდი.
– კაი, ერთი, თუ ძმა ხარ, – ხელი აიქნია სერგომ, – რა აზრი ექნებოდა?
– რა და მორალური! სხვა რა აზრი აქვს საერთოდ რაიმეს! მარტო მაინც აღარ
იგრძნობდა თავს.
– შენ რომ საბჭოსა და დარბაზის განწყობილება გენახა, არა მგონია, რაიმეს თქმა
გაგებედა. ერთი სტუდენტი გოგო გამოვიდა და გააჩუმეს.
– რა, რა ხდებოდა ამისთანა?
– რა და მაგან რომ თავისი დასკვნა ჩააბულბულა...
– დასკვნებიც ესე პირდაპირ მოახსენა საზოგადოებას? მე ხომ ვიცი მაგისი
კონცეფცია. თუმცა მაგისი კი არა, თეორიულად ძველია, მაგრამ ბიძინას ახალი და
უნიკალური ექსპერიმენტული მასალა აქვს შეგროვილი, თავისი ტესტებით, თავისი
მეთოდებით.
– ჰო. ძცელია. მაგასაც ვიღა არა ჰყავდა მოხსენიებული: დანტედან მოყოლებული,
ჰუმბოლდტის, გოგებაშვილის, უშინსკის, ვიტგენშტეინის, ფოგტისა და სხვათა
გავლით და თანამედროვე უცხოელ მკვლევართა ჩათვლით.
– კი, კი, ერთი დამამახსოვრდა, – რაფიდან წამოიწია თეთრშარვალხალათა
ლაბორანტი, – ვიღაც ფილოსოფოსს უთქვამს ენა ყოფიერების სახლიაო და ვიღაც
პოეტსა თუ მეცნიერს – ენა ყველაზე საშიში საჩუქარია, რაც კი ადამიანს ღმერთმა
უბოძაო.
– ჰოდა, იმას გეუბნებოდი – წამოდგა სერგო, – რომ ჩამოძერწა თავისი დასკვნა და
ჩამორეკა იმ კათედრიდან, – სკამი წინ დაიდგა და საზურგეს ჩაავლო ორივე ხელი, –
ა, მიყურე და მისმინე, როგორ იყო! – ხელით ჰაერი აკვეთა და მგზნებარედ დაიწყო, –
ორი ენა ისევე ეხლება ბავშვის ფსიქიკაში ერთმანეთს, – ხელისგულები ერთმანეთს
მიაჭყლიტა, – და ისევე არყევს მას, როგორც ორი გალაქტიკის შენარცხება შეარყევდა
სამყაროს! ერთი ეროვნების ადამიანი სხვა ენაზე რომ იდგამს ენას, უკვე მაშინ
ჯანყდება გენეტიკური კოდი! რადგან ყოველი ადამიანის გენეტიკური ფსიქო-
ფიზიკური კონსტიტუცია: ცნობიერება, ხორხი, სამეტყველო აპარატი თუ სახმო
სიმები სწორედ მისი მშობლიური ენისთვისაა მზად, მისთვისაა მომართული და
მოწყობილი! ამიტომ ბავშვის ამეტყველება არამშობლიურ ენაზე იგივეა, რაც
ბულბულს კნავილი ან ზმუილი რომ დააწყებინოთ! და ეს ფსიქიკური გადახრა-
დაძაბულობა, სამწუხაროდ, შეუმჩნევლად მიმდინარეობს და ძნელი დასადგენი
ხდება, რომ გვიან ჩამოყალიბებულ ნევროზს ფესვი ენობრივ გაორებაში აქვს
გადგმული! ასეთივე ფსიქიკური დაძაბულობა იქმნება, როდესაც ბავშვს შვიდ
წლამდე ვაძალებთ უცხო ენის შესწავლას და თან ისევე ინტენსიურად, როგორც
მშობლიურს! ის წარმოუდგენლად მძლავრი და მრავალფეროვანი ინფორმაცია
სამყაროზე, რასაც ბავშვი იღებს ჯერ სამ წლამდე და შემდეგ სამიდან შვიდ წლამდე,
მკითხველთა ლიგა
მხოლოდ მშობლიური ენის საფუძველზე უნდა იქნეს შეწოვილი და შეთვისებული!
ეს გახლავთ აუცილებელი, ფუნ დამენტური პირობა ბავშვის ფსიქო-ფიზიკური
სიმტკიცისა და პიროვნული მთლიანობისათვის! ამიტომ, უცხო ენის შესწავლა
ბავშვს უნდა დავაწყებინოთ შვიდი წლიდან და ისიც დამზოგველი ზომიერებით, ისე,
რომ იგი კონკურენციას არ უწევდეს მშობლიურ ენას და მხოლოდ მაშინ, როდესაც
ბავშვი ამ უცხო ენას კარგად დაეუფლება და გამართულად ამეტყველდება, შეიძლება
დავუმატოთ მეორე უცხო ენა. ეს კი. ზოგადად შესაძლებელია 12-13-14 წლის ასაკში,
რადგან გავიხსენოთ იაკობ გოგებაშვილის ბრძნული სიტყვები: „ენები ერთმანეთს
ხელს უშლიან. ერთი ენა მეორეს არ აცლის მოიკიდოს ფესვები ბავშვის ბუნებაში,
შეუხორცდეს იმის მეხსიერებასა და გონებას“, – ძველქართლურად მოუქცია სერგომ,
– და გოგებაშვილით იმოწმებს უშინსკის სიტყვებს: ერთდროულად რამდენიმე ენაზე
„გაზრდილი ბავშვები ყოფილან ან მტკნარნი ტუტუცნი, ან სრულიად მოკლებული
რაიმე შემოქმედებითს ძალას. ისინი მშობლებს მოუწყვეტიათ სამშობლოს, პოეზიასა,
ხასიათსა, სასულიერო საზრდოსა. ადა- მიანები გადაუქცევიათ სამასხრო
თოჯინებად თანახმად მოდის მოთხოვნილებისა“.
მეცნიერების კანდიდატი ქალი ჩუმად ახითსხითდა.
– ხოლო თუ ბავშვი, – განაგრძო სერგომ, – პირველდაწყებით განათლებას
არამშობლიურ ენაზე იღებს, ეს ნიშნავს: ა) აზროვნებისა და შემოქმედებით
პოტენციათა დამუხრუჭება-დაქვეითებას, ბ) პიროვნული მთლიანობის რღვევას, რაც
ძალზე ხშირად ვლინდება ფსიქიკური პათოლოგიის სახით: ნევრასტენია, ბოდვითი
იდეები, დევნის მანია, ენაბლუობა, შიში თუ ნებისყოფის მოდუნება, რადგან, ისევ
გოგებაშვილის სიტყვებით რომ ვთქვათ: „დედა ენა როდი ჰგავს ტანისამოსსა,
რომლის გამოცვლა ადვილად და უვნებლად შეიძლება. მას აქვს ღრმად გამდგარი
ფესვები ადამიანის ტვინში, ნერვებში, ხმის ორგანოებში, ძვალსა და რბილში, მთელს
მის ბუნებაში“. და თავად განსაჯეთ ახლა, რა დღეში გვყავს ქართველი ბავშვები,
უმეტეს სკოლებში პირველი კლასიდანვე ერთდროულად რომ ითვისებენ ორ უცხო
ენას! რუსულსა და რომელიმე ევროპულს და თანაც ამას ემატება გაძლიერებული
მათემატიკა. მაშასადამე მშობლიური ენა ბავშვის ფსიქიკაში ყოველმხრივ მიკუნჭულ-
მიჭყლეტილია! – სერგომ სული მოითქვა.
– და აქ იყო სწორედ, რომ იყვირეს დარბაზიდან: „რაღა დროს გოგებაშვილი და
უშინსკია, მაგათ შემდეგ მთვარეზე ავიდა ხალხი!“ „მაშ უმეცრებაში დავტოვოთ ჩვენი
შვილები?“ „რამდენი ენაც იცი, იმდენი კაცი ხარ, არ გაგიგია!“ „ქართული მარტო
ოჯახშია საჭირო! ქართულით შორს ვერ წახვალ!“ „არა ხარ სწორი, მინდია
ბიძინაშვილო!“ – ხელების ქნევით განასახიერა ჟღალწვერამ დარბაზი და უცბად
გაჩერდა.
გაჩუმდნენ.
ბიძინა მინდიაშვილი გამოვიდა, მაგნიტოფონსა და საქაღალდეს ქაღალდის
გრძელი გრაგნილები დამატებოდა და მთელი ეს აღჭურვილობა თანაბრად იყო
გადანაწილებული ორ ხელსა და ორ იღლიაზე. ჟღალწვერამ კარი გაუღო და ისიც
უმადლობოდ და უხმოდ გავიდა.
– აყვირდებოდნენ, აბა რას იზამდნენ! – ყალიონი დაფერთხა ილომ, – იმ დარბაზისა
და საბჭოს მესამედს თვითონაც რუსული სკოლა აქვს დამთავრებული და შვილებიც
რუსულ სკოლაში დაუდის. ევროპულ ენებზე ლამის აკვნიდან ასწავლიან და
რუსულით თუ არ შეკაზმეს ქართული, ისე, ხომ გემოს ვერ ჩაატანენ! მხოლოდ
ქართულად რომ აიძულო ლაპარაკი, უთავბოლოდ აბლუკუნდებიან, აკადემიკოსი
გინდა თუ მასწავლებელი! ის საბჭოს თავმჯდომარე არ იყო სწორედ, ხაინდრავა,
მკითხველთა ლიგა
ახალი წელი რომ მოგვილოცა ტელევიზიით: „იდღეგრძელოს და იხაროს ქართველი
ერიო?!“
– ჰოდა, იმათი სახეები რომ გენახა, – მიუბრუნდა სერგო, – ვეღარაფრის თქმას ვერ
გაბედავდი! ისე, ბიძინამაც კარგად დასჭექა, ნუ გეშინია: „გაიგეთ, წიწილა, რომელსაც
კვერცხიდან გამოძრომისას დედის ხმის ნაცვლად ტრაქტორის გუგუნი გააგონეს, იმ
ტრაქტორისაკენ გარბის მერე! ინსტინქტურად. დედა ჰგონია! და იმდენს გარბის,
ვიდრე ბოლოს შიგ არ შეუვარდება!“ თან დააძრო დამატებითი სქემები, ბავშვების
ნახატები, ჩართო მაგნიტოფონი: მოგვასმენინა ბავშვებთან საუბრები. მაგარი ტესტები
აქვს, რაც მართალია, მართალია. უამრავი მასალით გვიჩვენა, რომ ფანტაზია,
შინაგანი თავისუფლება, მორალური საყრდენები: თანალმობისა და თავგანწირვის
იმპულსები, ნებისყოფა და ადამიანური ურთიერთობის ნიჭი ენობრივად გაორებულ,
თუ გასამებულ ბავშვებს მართლაც შესუსტებული ჰქონიათ. ბავშვებზეც ჰქონდა
ექსპერიმენტები და დიდებზეც, და რა იყო იცი საინტერესო? რაც უფრო აშკარა
ხდებოდა ბიძინას სიმართლე, მით უფრო მეტად ყვიროდა დარბაზი: „არ გვინდა,
სწორი არ არისო!“ ბოლოს გაჩუმდა საწყალი „მინდია“. გამშრალი და გაოგნებული
მიაჩერდა ხალხს, ერთი კი დაიყვირა გამწარებულმა: „თქვენზე იყოს თქვენი
შვილების ცოდვაო“ და დარბაზიდან გავარდა. სკანდალური დაცვა გამოვიდა, არადა,
ლამის ოცი წელია უკვე მაგაზე მუშაობს, მთელ ჩვენს ულტრა-თანამედროვე
ხელსაწყო-აპარატებს ბიძინასავით ვერავინ იყენებდა, რამდენი იწვალა...
– ვაი, ჩვენს პატრონს! – გადააწიტა ილომ, – ისე, ჩვენში დარჩეს, და რა გადასარჩენი
ხალხი ჩვენა ვართ, ჰა? არა, ყველაფერი, ყველაფერი და იმას ვიღა გვაძალებს,
ბავშვები რუსულ სკოლაში შეიყვანეთო!
– და იმაზე საერთოდ აღარაფერი უთქვამს, – განაგრძო სერგომ, – მშობლიური ენის
საშუალებით ნერვიული ავადმყოფები რომ განკურნა,
– როგორ კაცო? მართლა? – გაოცდა ილო.
– კი, ენის საკუთრივი ბირთვიდან, გულისგულიდან, – შენთვის რომ გასაგები იყოს,
– ენის ბიოსფერული ნაკრძალიდან იღებს თურმე ძირეულ სიტყვებს და მარცვლებს
და ავადმყოფებს, არ ვიცი აწერინებს, ასმენინებს თუ სიტყვებს ადგენინებს, მაგრამ
ერთი სახეობის ფსიქიკურ აშლილობას, რომლის დიაგნოზსაც თვითონ სვამს და
პირობითად „დარდილას“ ეძახის, თურმე მთლიანად კურნავს...
– ფილმიც აჩვენა? – იკითხა თვითონ მთლად მოშხამულმა.
– არა. უნდოდა, მაგრამ საბჭომ საჭიროდ არ მიიჩნია, – უპასუხა ლაბორანტმა
გოგომ.
თვალწინ დაუდგა: უსახელო ნაღვლის ამშლელი, უცნაური, სამეცნიერო ფილმი,
ტანჯვა-წვალებით რომ გადაეღოთ ბიძინასა და მის მეგობარ დოკუმენტალისტს.
ბიძინასთან უშვებდნენ სახლში, ასე, ორი-სამი წლის წინათ, იმ ფილმს არც მერე
ეღირსა ეკრანი: სხვადასხვა აპარატებითა და ხელსაწყოებით სავსე ლაბორატორიაში
მხიარულად შემოჰყავთ ათი წლის ქართველი ბავშვი. სვამენ სავარძელში. თამაშ-
თამაშით ამაგრებენ სპეციალურ ელექტროჩამწერებს მაჯებზე, კოჭებზე, გულსა და
თავზე. მერე, უცებ, სერიოზულად სთხოვენ, არ გაინძრეს, ცოტა ხანს მოიცადოს, და
მარტოს სტოვებენ ოთახში. ბავშვი ერთხანს გაუნძრევლად ზის, მერე თვალს ავლებს
ლაბორატორიას, ინსტრუმენტებს, დანადგარებს, ვერაფერს პოულობს მშობლიურს,
თბილსა და გასაგებს და თანდათან იძაბება, შიში ეფინება სახეზე, სადაც არის,
ტირილს დაიწყებს. საგანგებო, უნატიფეს ჩამწერთა ეკრანებზე ნერვიულად
ცახცახებენ კლაკნილი ხაზები. ისინი გულისა და ტვინის დაძაბულობას იუწყებიან.
რენტგენის ეკრანიც ნათლად აჩვენებს გულის აჩქარებულ შევიწროება-გაფართოებას.
მკითხველთა ლიგა
ოთახში შედის უცნობი ქალი, გაუღიმებლად, მაგრამ ძალზე გულისხმიერად
მიმართავს ბავშვს: „შენ შემოგევლე, ხომ არ შეგეშინდა, ჩემო პატარავ, როგორ
ჭკვიანად ზიხარ, გენაცვალე, აი, რა კარგი ბავშვი ყოფილხარ“. ელექტროჩამწერთა
ეკრანზე დაძაბულობის ცახცახა მრუდები გასწორდნენ; დამშვიდნენ. რენტგენის
ეკრანზეც მოჩანს გულის თანდათანობითი დამშვიდება და დაწყნარება. ბავშვს შიში
უქრება სახიდან. „შეხედე, მათე! – ყვირის ბიძინა. წარამარა რომ მირბი-მორბის
ზეწრის ეკრანსა და დივანს შორის, – შეხედე! – და თითს არჭობს – ხედავ? რას შვრება
სიტყვა „გენაცვალე“ და „შემოგევლე“? ხედავ, რა ძალა აქვთ გულსა და ტვინზე!“ მერე.
იგივე პირობები: შემოჰყავთ რუსული სკოლის მოსწავლე ქართველი ბავშვი, ბავშვს
უფრო სწრაფად ეუფლება შიში და ნერვიულობა. შემოდის იგივე ქალი, იგივე
სიტყვებით მიმართავს, გულით ეფერება. დაძაბულობის მოცახცახე მრუდები
გაცილებით გვიან დამშვიდნენ და არც მთლიანად. სიტყვები „გენაცვალე“ და
„შემოგევლე“, თუმცა იმავე გულისხმიერებით იყო ნათქვამი, აღარ მოქმედებენ ისე
სწრაფად, ისე ძლიერად: და ამას აშკარად აჩვენებს უზუსტეს ჩამწერთა
ელექტროეკრანი. მეორე ცდა: თეთრხალათიანმა ლაბორანტმა უხეშად წააწყვიტა
ყვავილი აფიფქულ პატარძალას, რომელსაც ჩამწერები აქვს ღეროზე და ფოთლებზე
მიერთებული: ეკრანზე ხაზები დაიკლაკნენ და ასავსავდნენ. აუწყეს მცენარის
შინაგანი ცახცახი, შიში. მეორე ოთახში ცხრა წლის გოგონას არიგებენ, შევიდეს
ყვავილთან და მოეფეროს იმ საალერსო სიტყვებით, რაც იცის, რაც გაუგია,
რადგან ყვავილს ეშინია, სტკივა და ტირის. აღელვებული ბავშვი მირბის
პატარძალასთან, ფრთხილად უსვამს ხელს და ებუტბუტება: „ჩემო საყვარელო, ნუ
ტირი, მალე მოგირჩება შენი ჭირიმე, შენ გენაცვალე, შენ შემოგევლე“. და
ზემგრძნობიარე ეკრანი აჩვენებს, რომ მცენარე მშვიდდება. შემდეგ: მეორე
პატარძალას აწყვეტენ ყვავილს. შედის რუსული სკოლის მოწაფე ქართველი ბავშვი
და ქართულად ამშვიდებს ყვავილს: „არ იტირო, აი კარგო, ჩემო ლამაზო, მალე
მოგირჩება“ და მცენარე გაცილებით გვიან და არც მთლიანად მშვიდდება. მესამე
პატარძალას აგლეჯენ ფოთოლს: შედის რუსული სკოლის მოწაფე რუსი ბავშვი და
გულაჩუყებული ამშვიდებს ყვავილს: Не плачь, мой хороший, мой милый, не плачь
родненький мой – მცენარე უფრო სწრაფად წყნარდება, ვიდრე წეღან რუსული
სკოლის მოწაფე ქართველმა ბავშვმა რომ დაამშვიდა და მეოთხეჯერ, პატარძალას,
როცა მას ქართველი ბავშვი ეფერება რუსულად, ყველაზე მცირედ და ყველაზე გვიან
უქრება შიში. – „დაინახე, მათე? – აღელვებულმა ბიძინამ სიგარეტი უკუღმა იტკუცა
პირში, ყურადღება არ მიაქცია, – რა დააშავეს ამ ბავშვებმა, გეკითხები?“ – ეკრანზე
მეორე და მეოთხე ბავშვის სახეები მოჩანდა; დიდად, ახლოდან.– „რა დააშავეს? ძალა
აქვს წართმეული მათ სიტყვებს, ენერგია აქვს დაკარგული მათ გულს! ხომ დაინახე?
ისე ძალიან უნდათ, ყვავილს მოეფერონ, მერე ეგ სურვილიც შეუსუსტდებათ, –
მაგრამ ახლა,ძალიან უნდათ ყვავილს მოეფერონ და გამტარი! გესმის გამტარი არა
აქვთ შესაფერისი! ენა, ენა ღალატობთ!“ „შენ კიდევ ჭკუა გღალატობს, ჭკუა! – გაისმა
მშრალი, უღონო ხმა და სინათლე აინთო ოთახში. გამოჩნდა ბიძინას ცოლი, –
გამხდარი, ნერვიული, ყელამობურცული ქალი და მექანიკურად შეუდგა
საყვედურებს, რომლებიც, ჩანდა, თვითონვე უღმერთოდ მობეზრებოდა, –
თხუთმეტი წელია, მაგ ექსპერიმენტებს აკვდები. ენა და ენა და ენა! ენად იქეცი,
მართლა, და იმას აღარ ფიქრობ, შენი ასოცდაათი მანეთით ორი ბავშვის დაპურება
რომ არ შეიძლება. რად უნდათ ენა, თუკი შიმშილით დაიხოცნენ? რა გამოგივა
მანდედან, მაგასაც ნახავ,“ – უილაჯოდ ჩაეშვა სავარძელში. „სულ ცოტა მოითმინე,
გენაცვალე, შენ შემოგევლე“ – „გენაცვალე“ და „შენ შემოგევლე“ – ხაზგასმით,
მკითხველთა ლიგა
საზეიმოდ წარმოთქვა ბიძინამ და თვითონვე გაეცინა, – ცოტაც! დავიცავ
დისერტაციას და ყველაფერი გამოსწორდება!“ მერე ისე ხშირად ვეღარ ნახულობდა
ბიძინას.
– გადაჭარბებულია ეგ ყველაფერი! – მეცნიერმა ქალმა დაამთქნარა და ხელი
აიფარა პირზე, – მე რომ რუსული სკოლა მაქვს დამთავრებული, იმიტომა ვარ
ჩლუნგი?
– როგორ გეკადრებათ! – ხელი გაასავსავა ილომ, – მაგრამ თქვენში შეიძლება საფო
ჩაკვდა, ანდა მარინა ცვეტაევა, ან ტერეშკოვა!
– ხოლო უკეთუ გოგებაშვილს მივმართავთ, – დარბაისლურ ქართლურ კილოზე
წამოიწყო სერგომ, – „თუ კაცი გენიოსად იყო დაბადებული, გამოვა მხოლოდ
შესანიშნავი ნიჭის პატრონი, თუ ნიჭიერად იყო გაჩენილი, საშუალო ნიჭის ადამიანი
შეიმნება და თუ ბუნებისაგან დაყოლილი ჰქონდა უბრალო ნიჭი, მტკნარს
სიტუტუცეზედ ჩამოხტება“, – მაშ! შენ, ეტყობა, გენიოსად იყავი დაბადებული!
– გოგებაშვილი, ეს ის არ იყო, „Что смогла колыбельная“ რომ დაწერა?
– არჩილი რაღას ა კეთებს? – იკითხა თვითონ, გულს დაწოლილი უჟმური რომ
გაეფანტა.
– ჩაკეტილია თავის ლაბორატორიაში. ერთი კვირის წინ ჩვილის ტვინი მივიღეთ
მორგიდან, იმას უზის. რაღაც ახალი ნივთიერება აღმოაჩინა.
– ახალიო? „ყრმის ტვინზე უფრო ყრუ ზამთარი... სად წაიკითხა? ვისი სიტყვებია?
„ყრმის ტვინზე უფრო ყრუ ზამთარი“.
– არც აცეტილხოლინია, არც ადრენალინი, არც ნორადრენალინი, არც სეროტინინი,
არც არაფერი, რაც დადგენილია ტვინის ქსოვილში, – ქალმა ისევ გაუგზავნა ბოლის
რუხი, დახვეული ამბორი.
– ეგ, პათანატომისტს ადესა ან ლეღვის არაყი დაეღვრებოდა გაკვეთისას, იმით
იქნება გაჟღენთილი! – დაუზუსტებელი მისამართით მოიოხა გული ილომ.
– ვისი ტვინი, ვისი? – თავი აიღო ბავშვმა.
– ბავშვის, პატარა, სულ პატარა ბავშვის, გენაცვალე. – უაზროდ მიესიყვარულა
ბოლოკისფერტუჩება და ხელით პატარა სხეული აჩვენა.
ბავსვს მიწისფერი დაედო და ხელი გაუშეშდა.
– იმ ადამიანის ტვინს, რომელმაც სიკვდილი გააცნობიერა და იმ ადამიანისას,
რომელმაც ეს ვერ მოასწრო, ერთნაირი ქიმიური შემადგენლობა აქვთ? – იკითხა
თვითონ თავისთვისვე მოულოდნელად.
სიჩუმე ჩამოვარდა.
– მართლა გენიოსი ხარ, ხო იცი, მათე, მაგაზე არც მიფიქრია,– დაძაბული
მისჩერებოდა სერგო.
– უკარნახე პრობლემები ამ უბედურებს, ეგებ ცოტა გაუნათდეთ ტვინი, –
ჩაიქირქილა ილომ.
– წესით არ უნდა იყოს ერთნაირი, – ჩაილაპარაკა ლაბორანტმა ქალიშვილმა და თმა
უკან გადაიყარა, – დიდი შიშის დროს ადრენალინი დიდი დოზით იქნება
გამოყოფილი.
– მათე! მათე! მოხვედი? – გამოსძახეს გვერდითა ოთახიდან, – შემოდი, მე
გირეკავდი, შემოდი, თუ ძმა ხარ!
– ჰომო ელექტრიკუს მოგვეშალა, ააფრინა ოფოფები! – ხელი თავთან აიქნია
სერგომ.
ჩაბნელებულ ლაბორატორიაში ადამიანის სხეული იდგა და კაშკაშებდა.
მიუახლოვდა: ხელოვნური, გამჭვირვალე კუნთოვანი ქსოვილი მთლიანად
მკითხველთა ლიგა
დაქსელილი იყო ელექტრონერვებითა და სისხლძარღვებით და ელექტროგულის
რითმული შეკუმშვა-გაფართოება ვითომ სისხლს აღმა-დაღმა და შეუსვენებლივ
ამოძრავებდა. ნათლად მოჩანდა სისხლის მთელი მიმოქცევა და შემოსრბოლა.
ძვლები თეთრად ენთო, ნერვები ცისფრად, სისხლძარღვებში კი წითელი სითხე
არბოდ-ჩარბოდა: დიოდნენ სისხლის შვეული და ვიწრო მდინარეები, წყაროები,
რუები და ნაკადულები, მიიმდორებოდნენ, მიწანწკარებდნენ. ფერად, ერთმანეთში
ჩაწნულ-ჩაქსოვილ დენის სადინართა ურთულესი ნაგებობა ხის კვარცხლბეკზე იდგა
უძრავად – ადამიანის შიგნიდან მოძრავი ელექტრო მოდელი.
წინიდან შემოუარა და თუმცა ერთხელ უკვე ნანახი ჰქონ და, მაინც დაზრინა;
მთლიანად გამჭვირვალე თვალის კაკლებში ფსკერი მოჩანდა, ყველა ძარღვი, ყველა
ხაზი და წერტილი ენთო. „ისიც ასე ილაპლაპებდა ალბათ, ჭექა-ქუხილისა თუ
ცეცხლის ღმერთი, ბუნებრივი ელდენის კერპი, უზარმაზარი ოქროს ქანდაკება,
გადმომდგარი მცხეთისა და ზედაზნის თავზე: თვალებად – თვლები, გოგრისხელა
ბივრილები ან ალმასები, იასპები, სარდიონები, და მზე რომ მიაფრქვევდა პირველ
სხივებს, ფეთქდებოდა ოქრო-ბროლი, დამაბრმავებლად კაშკაშებდა და დაუდგა
აღსასრული: ფერმკრთალმა, სალუქმა ხელმა ჰაერში პირველი ჯვარი რომ
ამოტვიფრა“.
– ხომ იცი ეს, ხომ ნახე ერთხელ, – შავღილაკებიანი პულტიდან გაწამებული და
მძიმე, უცნაური შუქით განათებული სახე აიღო ამხანაგმა: პირდაპირ, კედელზე
ადამიანის სხეულის ორ დახაზულ-დანომრილ სქემას მიაჩერდა.
– რა მოუვიდა?
– ეშმაკი და ქაჯი! – რიგრიგობით დააჭირა თითი ღილაკებს, – შეხედე! აი, ეს
ღილაკები ხომ მაგ დეგენერატის ნერვებთან არის შეერთებული, შეხედე სქემას,
რომელიმე ღილაკს თითს რომ დავაჭერ, ესე იგი, ნერვის დაბოლოებას ვუერთდები
და მაშინვე ტვინის შესაბამისი უბნები უნდა გაეპასუხოს – ციმციმი დაიწყოს ან
თავში, ან ზურგში, აბა, ნერვები რა ჩემ ჭირად გვინდა, თუკი გაღიზიანება ტვინს არ
აცნობეს, არ გაატარ-გამოატარეს. უყურე, თუ ძმა ხარ, არაფერზე აღარ იძლევა
რეაქციას!
ელექტროტვინი მონაცრისფროდ და თანაბრად ენთო. მისი მრავალი ნაწილი კი
საერთოდ ბნელში იყო ჩაძირული.
– და აქ სიბნელე რატოა?
– ეგეც გაფუჭდა, მაგისი პატრონი დედაც... რაც ახლა ბნელია, ადრე მუქლურჯად
ენთო. ეგ ტვინის პასიური, უმოქმედო უბნებია, რომლებიც ადამიანს ჯერ
ათვისებული არა აქვს. ეგ ადგილები სულ ჩაქრა. ცისფრად რომ ანთია, ეგ მუშა,
მოქმედი ტვინია და მანდ ციმციმს უნდა იწყებდეს შესაბამისი უჯრედები
გაღიზიანებისას. ეს გახლავს ამ აპარატის მთელი მუღამი, თვალნათლივ გაჩვენებს
სისხლის მიმოქცევას და ნერვიულ ინფორმაცია-რეაქციებს: ეს კიდე დადგა გაქირ
ვირივით და არაფერზე რეაქციას აღარ იძლევა, ამისი გამომგონებლის დედაც... –
შუბლი ხელს დააყრდნო და ღილაკებს დააშტერდა, – არადა, შემოვა დღეს
დირექტორი და სულ ბოლს აგვადენს, ხო იცი მაგისი სიგიჟე, თუ ყური მოჰკრა,
სადღაც რაღაც ახალი გამოუგონებიათო, თავს მოიკლავს და გამოიწერს, თავის
ხელფასსაც ზედ მიახარჯავს, ოღონდ კი ყველანაირი აპარატ-დანადგარი ჩვენთან
მოხვდეს. გვიყრია მერე ის ხელსაწყოები და გვიოხრდება, ვინ არის მაგათი
ამთვისებელი. ამისი გულისთვის, მაგალითად, ორი თვე იჯდა მოსკოვში და როცა
მივიღეთ, სპეციალისტიც ჩამოჰყვა თან შტატებიდან, დაიტონიდან, ბიონიკის
სიმპოზიუმი რომ იყო სამოც წელს, დადგა, ჩართო, აამუშავა, დაგვიტოვა „ომი და
მკითხველთა ლიგა
მშვიდობას“ ხელა ინსტრუქცია და წავიდა. ჩახედე ერთი, თუ ძმა ხარ, ინგლისურ და
გერმანულ ენებზეა, ეგებ გაიგო რამე.
– მე კი ჩავხედავ, მაგრამ ინგლისურის სპეციალისტი ხომ გყავთ?
– ზელიმხანა? ვაიი, მაგისი ინგლისური არ გაიშვა! რაიკომის მდივნის შვილია,
თორემ ინგლისური ისეთი იცის, იმ ჩამოსულს მარტო ის გააგებინა, საღამოობით
ერთად რომ უნდა ექეიფათ ხოლმე და მერე იმას შმოტკები რომ უნდა გამოეგზავნა
შტატებიდან. ამაზე ეყო, – გამწარებულმა ჩაჰკრა თითი ღილაკს.
– რამდენად ზუსტია? რამდენად შეესაბამება ადამიანს?
– ზუსტი არა, ის, რა წარმოდგენაც დღესა აქვთ ადამიანზე, იმას შეესაბამება. გულის
მუშაობისა და სისხლის მიმოქცევის პრინციპითაა აგებული. ნერვებიც, რომელთა
მოქმედებაც შესწავლილია, ისინია მოცემული. პატარა ელექტროსადგურია რა,
მუშაობს თავისთვის სისხლს ატრიალებს.
– მაინც საოცრებაა. არა, კაცი ჩხირკედელაობაში გენიოსია, ვერ წაართმევ.
– ეჰ, – ხელი ჩაიქნია, – ერთი კვირა კარგად იმუშავა და ერთი თვეა, რაც კანი
გაუსქელდა: ნერვს აღარაფერი უტოკებს.
– არც ერთს?
– ა. სამი-ოთხი ნერვიღა მუშაობს. აჰა, უყურე, აი. 18. ხედავ? აი, ესეც – 38, ხედავ?
ტვინის ცისფრად განათებულ ნაწილში ვარსკვლავივით აციმციმდა რამდენიმე
წერტილი, ერთი – ღრმად, შიგნით.
– ხომ ხედავ და ესეც, – 3. მორჩა, სულ ეს არის.
ტვინში საგანგაშო შუქურებივით ციმციმებდნენ სხვადასხვა წერტილები.
– რომელი ნერვებია?
– რომელი და, – სქემას შეხედა, – clunium, gluteus sup…
– საჯდომის, კაცო? – სქემას უყურებდა, სადაც. ადამიანის მუქფერ, უსიცოცხლო
ორგანოებს ისრებივით ჰქონდათ შერჭობილი ბოლოში რიცხვდასკუპებული სწორი,
შავი ხაზები.
– ჰო. ეს კიდევ კუჭისა და სასქესო ორგანოსი. 38 და 3.
სქემაზე მამაკაცის სასქესო ორგანოსთან შეერთებული შავი ხაზი შავივე მრგვალი
სამიანით მთავრდებოდა.
– ა, სულ ეს არის.
– ვენაცვალე სულში! – ყალიონი შემოიქნია და მერე შემოაბოლ-შემოიხითხითა
ილომ.
– ვისა? – დაბნეულად ახედა კოტემ. გამოფიტულ სახეზე ელექტროსხეულის
ფერადი შუქი ეფინა.
– მაგას, ჰომო ელექტრიკუსს. გაქართველებულა. გენაცვალე! და იმ აუთვისებელ
ტვინს რაც შეეხება, – ელექტროკაცს თავის ქალაზე მიუკაკუნა იქ, სადაც უნუგეშოდ
ჩაბნელებულიყო ტვინის უბანი, – იმას მაინც ვეღარ აითვისებს დღევანდელი
ადამიანი, მით უმეტეს, საქართველოში, ისე, რომ სწორად აჩვენებს ეს აპარატი, რას
უჩხიკინებთ!
– დაიცა, ერთი, – მწარედ ჩაილაპარაკა კოტემ და ისევ პულტს დააშტერა
დამშრალი, ცისფერი თვალები.
– აბა, 33-ს დააჭირე! – პომიდვრისფერი გულის მწვერვალიდან ძლიერად
აკლაკნილ შავ ნერვს მისჩერებოდა სქემაზე.
– არაა. არ პასუხობს აჰა!
– ამ ინსტრუქციის შესწავლას ერთი წელი მაინც მოუნდება. დასვით ზელიმხანა და
ათარგმნინეთ, სხვას რას აკეთებს!
მკითხველთა ლიგა
 – ვაა, ისევ იმას ამბობ? მაგ მუტრუკის ნათარგმნით რომ ავამუშაოთ, ამას ისეთი
ერექცია დაემართება, ჩვენს ქალებს ვიღა ჩივის, ჩვენც ზედ მიგვაყოლებს, ამისი
გამომგონებლის გვარი და ჯიში...
– თქვენი არ ვიცი, შეიძლება ჯერ არა გაქვთ სამაგისოდ საქმე, მაგრამ იმათ მადლს
ნაღდად მოისხამს, – ხმას დაუწია და თავი ქალებიანი ოთახისკენ გადააქნია ილომ.
– კაცო, მაგაზე გამახსენდა, – პულტს მიუახლოვდა იმწუთს შემოსული ახმახი
სერგო, – დამღუპა მგონი ჩემმა საქმიანობამ, ხო იცით! როგორ ლამაზ და გადასარევ
ქალთანაც არ უნდა ვიყო...
– სხვანაირთან შენ როგორ იქნები!
– დაიცა! – ხელი აუქნია ილოს, – როგორ ლამაზთანაც არ უნდა ვიყო, ცოტა თუ
მოისულელებს, და აბა სხვანაირი ქალი მე ცოტა შემხვედრია, მაშინვე იმისი ტვინი
წარმომიდგება თვალწინ: გლუვი და უნაოჭო. რა საზიზღრობაა, არა! ჰოდა, მორჩა! –
მწყრალად ჩაიქნია ხელი შარვლის უბისკენ, – არაფერი აღარ გამოდის!
– ტვინზე კი არა, საქმეზე უნდა იფიქრო, ტვინი რა შუაშია მაგ დროს, გიჟია ეს
ოხერი! – ყალიონი აიქნია ილომ.
– კაცო, მეფიქრება და რა ვქნა! აქეთ ვაწვები ჩემს ფანტაზიას, იქით ვაწვები, არა და
არა. დავინახავ გლუვ, ოდნავ, აქა-იქ დანაოჭებულ ტვინს და მორჩა!
– რით ვეღარ შეგხვდა ტვინნაოჭიანი, ბიჭოს! – გაბრაზდა კოტე და ისევ ჩაჰკრა
თითი მესამე ღილაკს.
ტვინში ძლიერად აციმციმდა ორი წერტილი.
– ახლა საიდან მოგიყვანოთ ფილოსოფოსი და მეცნიერი? – გააბოლა ილომ.
– ჰო, იმ ვიღაცამ სწორედ იმიტომ იწვალა მთელი ცხოვრება და შეისწავლა
ფილოსოფია, რომ ამან იმასქნას, რა ქვია... ისიამოვნოს ბოლოს, – იუმორის კვალიც არ
ეტყობოდა კოტეს. წამოდგა და პულტის დახურვა დააპირა.
ჯერ ხუჭუჭა თავი შემოჰყო კარში და მერე შემოირბინა: ბავშვმა. გაჩერდა ანთებულ
სხეულს მიაშტერდა ზურგიდან. მერე ფრთხილად შემოუარა, წინ დაუდგა, სახეში
შეაცქერდა და შემზარავი კივილით მოიცელა.
ელექტროტვინს ნარინჯისფერ-იისფერი ცეცხლი ავარდა. კოტე პულტს ეცა. ილო –
გულწასულ ბავშვს. თვითონ მოიფიქრა და როზეტი გამოგლიჯა კედლიდან. სხეული
ჩაქრა, ბავშვი გაიყვანეს, სინათლე აანთო, გაფითრებულ კოტეს პულტის მძიმე
სახურავი მიეკრა მკერდზე.
– რა მოხდა?
– გადაიწვა. ბავშვმა რომ დაიკივლა, ეს ოხერი ხელიდან გამივარდა და ყველა
ღილაკს ერთად დაეცა. მორჩა. გადაიწვა.
მეორე ოთახში გავიდა. ბავშვი შხაპთან გაეყვანათ. თან გაჰყოლოდა ყველა.
მაგიდასთან მივიდა და შავად მოხატულ ფურცელს დააჩერდა, თეთრი
ფურცლების წრეში რომ ეგდო. აიღო: ჰაერში ირიბად გაფშეკილ უსწორმასწორო
საქანელაზე ადამიანის მსგავსი, პატარა ხელფეხგაჩაჩხული, თმახუჭუჭა არსება იჯდა.
უშნო, მაგრამ საყვარელი მუშტებით მაგრად ჩაებღუჯა სქელი თოკები და
გაუბედავად იღიმებოდა უშნო და საყვარელი პირით. ხიდან დამფრთხალი ჩიტი
მიფრინავდა. ძირს მიწაზე შავეშვებიან-საცეცებიანი ქვეწარმავლები დახტოდნენ,
ხოლო ხე, რომელზედაც საქანელა ეკიდა, სანახევროდ მიწიდან იყო ამოთხრილი და
ამოყრილი ფესვები გაწვდილი ხელივით სავსავებდნენ ჰაერში...
ისევ ჩაბნელებულ ოთახში იდგა. სარკესა და ფოსფორის ჯვარცმას შესცქეროდა.
სწრაფად მოტრალდა და სინათლე აანთო. ამოისუნთქა. ფოსფორის სულ ორი საგანი

მკითხველთა ლიგა
ჰქონდათ. მანათობელქვებიანი საათი გიორგის ერგო, როცა ტბაზე ასვლა
გადაწყვიტა...

... კარი გაიღო.

– გიო! – წამოფრინდა ენდი და იქვე დაუწია ხმას, – მოხვედი ბიჭო?
– გიორგი? - დედა გამოდის ოთახიდან.
– როგორა ხარ? სად დაიკარგე! – ეკითხება თვითონ.
გიორგი დუმს და ისე ათვალიერებს სამივეს, თითქოს უცხოპლანეტელი იყოს და
დედამიწის შვილთ პირველად ხედავდეს. გაოგნებული შესცქერის მათ ხელებს, თმას,
სახეებს...
შეცბნენ
– რა მოხდა? – ძალიან ჩუმად კითხულობს დედა, და სავარძელში ეშვება.
– რა მოგივიდა, ბიჭო, დამუნჯდი? – ენდიმ მკლავზე მოკიდა ხელი. შეაჯანჯღარა.
გიორგი ჩუმად უყურებს სახეში... მერე თვალები აახამხამა და თითქოს ჯადო რამ
ჩამოეხსნაო, ამოისუნთქა.
– არაფერი... რა მოგივიდათ?
– ჰე! ჩვენ მოგვივიდა?! – გაოგნდა ენდი.
– რა მოგივიდათ?რატომ მიყურებთ ასე უცნაურად? – განაგრძო გაოცება გიორგიმ:
ხელებზე დაიხედა და რომ შეძლებოდა, სახეშიც შეხედავდა საკუთარ თავს, – რა
მჭირს?
– ჩვენ გვეკითხება!!! – გადაირია ენდი.
– რა მოხდა? – კითხულობს დედა.
გიორგი სავარძელში ეშვება, საათის გვერდით, სახეზე იფარებს ხელებს.
სიჩუმე.
„რა მოხდა?“ – გაბმით კითხულობენ დედის თვალები.
„ისევ რაღაც უბედურებაში გაება. რომ ამტკიცებდა, გული მიგრძნობს, ცუდი
არაფერი შეემთხვევაო?!“ – გაიფიქრა თვითონ.
– არაფერი, – თავი აიღო გიორგიმ, მაგრამ იქვე გადაიფიქრა: – წყალქვეშა მღვიმე
ვიპოვე, დედი...
ხმა უცნაური, თითქოს ჩარაზული საგანძურის კარი გაიღო და ამიტომ:
სიჩუმე.
– წყალქვეშა მღვიმე? – ამოთქვა ენდიმ.
– მერე? – კითხულობს თვითონ.
და აქ გიორგი დედას უყურებს და მერე უცნაურ, აუხსნელ რამეს კითხულობს.
– ვთქვა?
სიჩუმე.
– თქვი, – ამბობს დედა, თითქოს იცოდეს, რა არის სათქმელი...
– მერე! – სკამიდან წამოხტა ენდი.
– ლელქაშისა და გორების მხარეს... ფსკერზე უზარმაზარ ხვრელს გადავაწყდით.
რაღაც ღრმა ორმოს. იმ ადგილას წყლის ჭავლი ამოვარდება ხოლმე შადრევანივით,
ზოგჯერ, დროდადრო. სწორად იფიქრეს, რომ იმ ხვრელიდან უნდა ისროდეს
დედამიწა იმ ძლიერ ნაკადს.. სიგრძის გაზომვას ვერ ვახერხებდით. ძალიან ღრმა
ჩანს. სიგანით კი იმხელა, რომ ხელებგაშლილი ჩაეტევი...ლელქაშს თეთრი ქსოვილი
შემოვახვიეთ იმ ხვრელის თავზე.
ამას წინათ რაღაც დარდი შემომაწვა, ნაცნობი და გაუგებარი და ასეთ დროს, ასეთ
გუნებაზე რომ ვარ, მინდა ხოლმე რარაც დამემართოს: ძნელი, მწარე, მოკლედ, ვერ
მკითხველთა ლიგა
ვამბობ: რომ გამოვერკვე, უფრო მეტი ტკივილით ის ჯავრი გამეფანტოს, თუ რა ვიცი,
რატომ. აი, რაღაც ეგრე ვიყავი და რაღაცნაირად გამწარებული ჩავცურდი ფსკერზე და
არც დავფიქრებულვარ, პირდაპირ ხვრელში ჩავეშვი თავით... სხვა დროს ალბათ, ვერ
გავბედავდი. ფანარი მინთია, მაგრამ არაფერია დასანახი. ხელებს ვშლი, ხვრელის
სიგანე მაინტერესებს... თითის წვერებით ვეხები კედლებს... და უცბად ჩემმა მარცხენა
ხელმა კედელი ვეღარ იგრძნო... იქეთ მივბრუნდი: ხვრელია შეჭრილი გვერდით,
მთის მხარეს დერეფანივით გრძელდება... ისიც წყლით არის სავსე. მაგრამ ვიგრძენი,
გვირაბი ოდნავ ზემოთ იწევს და წყალი კლებულობს. იკლო, იკლო და ფეხზე
დავდექი, წელამდე წყალში, თან დათან მუხლებამდე რომ დაიწია. სინათლეც
მატულობდა, მატულობდა, მატულობდა, მე მივდიოდი და უეცრად გვირაბი დიდ
მღვიმეში გადაიზარდა, რომელიც რაღაც დამაბრმავებლად კაშკშა სვეტით შუაზე იყო
გაკვეთილი. ფსკერზე თხელი გუბურები ბრწყინავს სარკესავით და წყლის ხავსია
მოდებული და ალაგ-ალაგ რაღაც მწვანე, შრიალა ლელი, ბზინავს, ყანასავით ირხევა,
ოდნავ, ირგვლივ მარილის მბრწყინავი კოჟრებია, ნუჟრების მტევნები.. თითქოს ზედ
ვენახი მიყინულა, ბროლის ვენახი.. და ზემოდან სინათლის ირიბი სვეტია
დაშვებული, ლაპლაპა, ელვარე, თვალს ვერ გაუსწორებ. ვდგავარ გაოგნებული.
არ ვიცი, რამდენ ხანს, და უცბად სვეტმა დამოკლება დაიწყო და მისი ბოლო ნელა
მოშორდა მღვიმის კუთხეს, სადაც მთელი ეს ხანი იყო მიბჯენილი. ნელა გაცურდა და
შუა სივრცეში შეჩერდა ერთხანს. გავიფიქრე, რომ გარეთ მზემ ადგილი იცვალა და
ხვრელს გადასცილდა, რომელიც მღვიმიდან სადღაც მიწის პირზე, გორების მხარეს
უნდა ადიოდეს... და ამ დროს... ისევ ის..
სიჩუმე.
„რა?“ „რა ის?“ – კითხულობს სამი წყვილი გაფართოებული თვალი. – ოხვრა
მომესმა... ვიღაც უზარმაზარმა და უბედურმა ამოიოხრა. შემაჟრჟოლა. მიმოვიხედე.
არავინ ჩანდა და უცბად წინ.. სვეტის იქითა მხარეს მბრწყინავ, ლაპლაპა რაღაც საგანს
მოვკარი თვალი... და...
სიჩუმე.
„და რა?“ „და რა“. – მოთოკილი კითხვების რკალშია გიორგის სახე, გამხდარი,
ფერმკრთალი.
– აკვანი, – ამოიოხრა გიორგიმ, – ოქროსი.
სიჩუმე.
– ...და ნიავი თუ რა უბერავდა, არ ვიცი, ის ლელი თუ რაღაც მცენარე ყანასავით
ირხეოდა და შრიალებდა ძლივს გასაგონად... და სველი ფსკერი ბზინავდა ირგვლივ
და აკვანს იქით კედელზე თუ კედელთან, არ ვიცი, მაგრამ თითქოს მოჩანდა...
თეთრებში ჩაცმული, თავდახრილი: ქალი. თუ... ეგებ ფრესკა იყო კედელზე
მიხატული და ცრემლები სდიოდა ღვარად. ან ეგებ წყალი ჩამოდიოდა კედელზე და
იმ ფრესკას ზედ დასდიოდა, მაგრამ, სულ ერთია... მე განვიცდიდი, რომ ქალი
ტიროდა, ქალი ტიროდა. უხმოდ. და ისე ჰქონდა ხელები გაშლილი, თითქოს...
ჯვარზე იყო გაკრული და იმ ოხვრის ექო ისმოდა, იმ დიდი ოხვრის, და ვიბრაცია
ჰქონდა უცნაური და აკვანი ოდნავ ირწეოდა... ეს იმან ამოიოხრა, ვიღაც თუ რაღაც
უბედურმა, რომელიც ყველგან იყო და არსად ჩანდა, და რომლის ოხვრაც მესამედ
მომესმა ჩემს ცხოვრებაში... მაჟრიალებდა... მუხლებზე დავეცი, ცრემლი მდიოდა...
და ხელები გავიწოდე იმ ქალისაკენ და შევძახე: „მაპატიე, შემინდე, შემინდე-მეთქი“.
და მზის ჭავლი ისევ გაცურდა ზემოთ, დამოკლდა, აიკრიფა და გაუჩინარდა.
ჩამოწყვდიადდა. გონს რომ მოვეგე, საათზე დავიხედე: გაჩერებულიყო. ფოსფორის
ქვები კიაფობდნენ უძრავი ისრების ირგვლივ. ჩემი აზრით, დაახლოებით იმ დროს
მკითხველთა ლიგა
აჩვენებდა, როცა მღვიმეში უნდა შევსულიყავი. ჯერ გამოვბრუნდი და მერე ავანთე
ფანარი. შევცურდი შვეულ ხვრელში, ავცურდი მაღლა, ფსკერზე და მერე სულ მაღლა
ზედაპირისკენ.კარავში შევედი, დავწექი, ხელები თავზე წავიფარე და ძილმა წამიღო.
ოღონდ, ვიდრე ჩამეძინებოდა, ყურში საათის წიკწიკი ჩამესმა.
სიჩუმე.
– ასეც ვიცოდი, რომ მაგას იტყოდი!
– „რას? “ – სევდიანად გაოცდნენ გიორგის თვალები.
დედაც გაოცებული აბრუნებს თავს.
ენდი ისევ მღვიმეშია: უცნობი მღელვარებისაგან მომუშტული ხელები გულში
ჩაუკრავს, ნელ-ნელა გახსნა მუჭები და ჩაჭერილი ფრჩხილების თეთრი ძეწკვი ნელა
წაიშალა ხელისგულებზე. უაზროდ უყურებს უფროს ძმას.
– მისმინე! – სიფხიზლე და აზრი სურს შეიტანოს ამ უსახელო ბურუსში, რითაც
გიორგის მღვიმე ჩაწვა სასტუმრო ოთახში: გაფანტოს, უბრალო, დღის სინათლით
გაანათოს საგნები, სიტყვები, – მისმინე, რამდენჯერაც ბაზალეთს ახსენებენ, ხომ
იმდენჯერ ის გაგონდება: „ბაზალეთისა ტბის ძირას ოქროს აკვანი არისო?“
– მაგონდება, – მორჩილად და ნაღვლიანად დაეთანხმა გიორგი.
– ყველანი ეგრე ვართ, ვისაც ბავშვობაში გვასწავლეს ეგ ლექსი. ასე ხდება
საერთოდ. იმიტომ გვასწავლიან ათას რამეს ბავშვობაში, – მრავალმნიშვნელოვნად
გაიმეორა, – ათას რამეს. ჰოდა, როგორც კი იმ ხვრელში ჩაცურდი, სულ მაგაზე
ფიქრობდი, ასეა თუ არა!
გიორგი კვლავ დაეთანხმა: თავის დაქნევით.
– რაზედაც ფიქრობდი, ის მოგეჩვენა! ცხადზე ცხადი ამბავია, განწყობის ფაქტორი
ელემენტარული საკითხია ფსიქოლოგიაში.
მაგრამ აქ დედამ, მანამდე რომ თვალი ჰქონდა გაშტერებული, თავი მოაბრუნა და
სახეში შეხედა. შეწუხებული იყურებოდა, როგორც მაშინ – ბავშვობაში – სამი მწვანე
თვალიდან რომ უმზერდა, და თქვა: – ხოლო თუ განწყობილი ხარ, რომ რაც არ გინდა,
არ დაინახო, ვერც დაინახავ. ასე გამოდის არა, მაგ ფაქტორის მიხედვით?
„ფაქტორი“ მისი ხმით წარმოთქვა, უფროსი შვილის ხმით, მაგრამ დაცინვის
გარეშე. მისი დენადი, დარხეული, იის მუქი ფოთოლივით ხმა ადვილად
გადაიღვრებოდა ხოლმე ნებისმიერ რეგისტრში. ზუსტად ბაძავდა სამივე შვილს და
ხშირად სთხოვდნენ მიბაძვას. და გიორგის მიუბრუნდა:
– ცუდადა ხარ?
გიორგიმ შუბლზე დაისვა ხელი:
– ცუდად... აარა, რაღაცნაირად ვარ, – და ისევ შეხედა დედას და იკითხა, – უნდა
მეთქვა?
დედამ უხმოდ დაუქნია თავი.
– გუშინ იყო, – თქვა გიორგიმ.
– ხვალ წამოგყვები და მეც ჩავყვინთავ... ვნახავ ერთი!
გიორგი უცნაურად უყურებს და მერე ამბობს: ნაღვლიანად და მორიდებულად:
– შენ შეიძლება, ვერ ჩახვიდე. მათე.
– რატომ, მაგალითად?
– არ ვიცი. ამ დილით, რომ გავიღვიძე... ოთარს ვუთხარი, იმ ხვრელში ჩავცურდი
და წყალქვეშა მღვიმე ვიპოვე-მეთქი. თუმცა სხვა არაფერი მითქვამს, უცბად მივხვდი,
რომ არც ეს უნდა მეთქვა. წამოხტა, გაემზადა და ჩაეშვა წყალში, ამოვიდა ცოტა
ხნის შემდეგ და მუშტი ჩამაზილა: რად მომატყუე, იქ არაფერი გვერდითა დერეფანი
არ არისო. არ ვიცი, შეეშინდა და საერთოდ აღარ ჩაცურდა ფსკერის სიღრმეში თუ
მკითხველთა ლიგა
მართლა ვერ იპოვა: ან გასცდა, ან ვერ მიაღწია. იმან კარლო გააგიჟა, მე და გიორგიმ
წყალქვეშა მღვიმე ვიპოვეთო. „ახლავე შევამოწმებო“, – იმან, აიკიდა ფოტოკამერები,
ხელსაწყოები და ჩაქანდა. სწორედ მაშინ ამოვარდა წყლის ჭავლი და კარლო
ზედაპირზე ამოსტყორცნა ბურთივით, თავის ხელსაწყოებიანად, ფოტოაპარატები და
ფანარი გაუტყდა, თვითონაც ძლივს გადარჩა. წარმოიდგინე, რა ძალის ნაკადია.
გეიზერივით ამოიფრქვევა ხოლმე და ორ წუთში ქრება. ვერ დაადგინეს, რა
კანონზომიერებას ემორჩილება. ძალიან ვინანე მაშინ. მთელი დღე ვიჯექი,
გაოგნებული და შინ წამოვედი.მთვარე იყო უკვე ამოსული, მცხეთაში რომ
შემოვედი... „მკრთალი ნათელი სავსე მთვარისა... მკრთალი ნათელი სავსე მთვარისა,“
– ამეკვიატა რატომღაც, გულში სულ ამას ვიმეორებდი, – სევდიანად დაასრულა
გიორგიმ.
სიჩუმე. წყალქვეშამღვიმისებური.
– აკვანი... ცარიელი იყო? – გაბედა ენდიმ.
გიორგიმ ნელა აიწურა მხრები: – მგონი. თითქოს რიკულებიანი იყო, თითქოს
თავზე ჯვარივით რაღაც უბზინავდა... იმ კვნესის... სიო ადვილად არწევდა.
ყველაფერი ბდღვრიალებდა დამაბრმავებლად.
– მაგიტომ, სწორედ მაგიტომ! მზის სინათლე ერთ გარკვეულ დროს იღვრება,
ალბათ, იმ მღვიმის ყელში და მერე სცილდება! – დღის სხვა მონაკვეთში იქ სრული
წყვდიადი იქნება. მზემ თვალი მოგჭრა და ის მარილის ქვა იქნებოდა, ან რაიმე
მინერალი, მოლაპლაპე! შენ კი აკვნად მოგეჩვენა!
– როცა ისეთი რამ ეჩვენებათ, – წამოიწყო დედამ ხმადაბლა, თავისთვის, – რაც არ
არსებობს, ის შთაბეჭდილება მალე იფანტება ან არადა, ავადმყოფობაა...
– ჰე. კარგი რა, დედი! მე მინახავს სიზმარი, ნამდვილი აბსურდი! უაზრობა!
დაზაფრულს, გაყინულს გამღვიძებია და ის ზაფრა დღემდე არ გამფანტვია. ერთხელ
ვნახე: შავმა კატამ თვალი ამომაცალა, ბრჭყალებით. მაგრამ კი არ შეჭამა, როგორც
ველოდი, ბეწვზე მიიკრა, ძვირფასი თვალივით, გულსაბნევივით, თან კუდს
თითივით მიქნევდა: „მეორეც მიინდაა, მიაუორეც, მიაუმიინდაა, ასეთი მძივები მაქვს
შინ სარდაფში“. ვერ გადმოგცემ, როგორ კნაოდა და მთელი ცხოვრება ეგ იდიოტური
უაზრობა ვერ დამივიწყებია და მაშინ ხომ, იმ ხანებში მთლად გაუბედურებული
ვიყავი.
ვერცხლის ჯაჭვს პეშვი დაეხურა.
დედა შეძრული და მიტკლისფერი, ყოყმანით ამბობს:
– შეიძლება... ეგ რასაც ნიშნავს... ის არის მართალი... ნამდვილად არსებული...
სიზმარშივე ხომ გრძნობ ხოლმე, რომ რაღაც სხვას ნიშნავს?
გიორგი ადგა. თავის ოთახში შევიდა.
– მერე, გიორგიმ რაც ნახა, სიზმარია? იმ მღვიმეში დაესიზმრა გახელილი
თვალებით? ჰა? სიზმარია თუ მოჩვენება?
– ხილვაა, ალბათ... საქმის ვითარება იხილა ალბათ... გლოვა...
მხრებს იჩეჩავს. უფროსი შვილი ფანჯარასთან მიდის... ფარდას წევს... მთვარე
იღვრება ოთახში.
ენდი, მუხლზე დაჩოქილი დგას დედის წინ.
– დედი, რა საოცრებაა, არა? როგორ გაბედა, როგორ ჩავიდა! მე შიშით
მოვკვდებოდი. რა ბედნიერია, არა, გიო? ჩვენ ხომ იქ ვერ ჩავალთ, – ცრემლი
გაუკრთა, – როგორ იდგმებოდა იქ წყლის ხავსში, წყლის სარკეებში! სულ თვალწინ
მიდგას. მე შიშისაგან მოვკვდებოდი. ჩვენ იქ ვერ ჩავალთ, დე, არც ყვინთვა ვიცით,

მკითხველთა ლიგა
არც ჩაგვიშვებენ, – ცრემლი დაუგორდა, - ეგენი, კაცები ყველგან წავლენ, ყველაფერს
ნახავენ. მეც მინდა, – ყელს ქვემოთ ჩურჩულებს.
– შენ სხვაგან წახვალ, სხვაგან შეხვალ. რაღაც, მაგ მღვიმისგვარი ყველგან
არსებობს, ალბათ. რა გატირებს, – ყვითელი ფოთოლი გაცურდა წყალზე, ხმაა: სევდა
– ჩამოქნილი.
– არ მინდა, არ მინდა: სულ სახლში, სულ ოთახში, ან ჩემთან ან ჩემს ამხანაგებთან,
სულ კედლებში. მეც მინდა გარეთ,შორს მწვერვალებზე, მღვიმეში, ოკეანეში... დე, ვინ
იყო ის ქალი? – ყელს ქვემოთ ჩურჩულებს, ჩაგუბებული ტირილის თავზე, რომელიც
მალე წალეკავს სიტყვებს.
ფანჯარა გამოაღო, თვითონ. ღამის ნიავი შემოფრინდა და ორმაგი ფარდა
ატივტივდა, შუა კარზე, ამოიბურცა. წინ წამოვიდნენ თევზის მრგვალი, სველი
თვალები. ფანჯარაში გაიხედა. „მკრთალი ნათელი სავსე მთვარისა... მკრთალი
ნათელი სავსე მთვარისა“ – გადაედო.

დაიღალა. კარადის კარი მიხურა. გასაღებით ჩაკეტა. შუბლი მიაყრდნო გრილ

მინას; ასე. ახლოდან შეხედა საგნებს, დედამისის ღიადახურულ გამოფენას. ყველას
ერთად უყურებდა: როგორც ერთიან ნახარს ან ქვეყანას. არა, შეუძლებელი იყო მათზე
სათითაოდ ფიქრი. მათი ცალ-ცალკე განცდა. მოგონებათა, სურათ-სახეთა ტივტივა
ჯაჭვი მოსდევდა თითოეულ მათგანს. დაიღალა.
მოშორდა შემინულ, ჩაკეტილ კარადას, ბუხართან მივიდა. მერე სარკესთან. სარკის
წინ იდგა. ჯერ თავისთავს არ უყურებდა: სარკეზე ჩამოცოცებულ მწვანე რტოებს
მისჩერებოდა. მერე საკუთარ გამოსახულებაზე გადაიტანა მზერა: აი, ეს მე ვარ.
ასეთი ვარ. ასეთი ვიყავი და ასეთი: აღარ ვიქნები. გადაუვლის სიკვდილისა და მიწის
საშლელი, წაშლის სისხლ-ხორცის თბილ, მსუნთქავ ნაკვთებს. შეჭამს, შეიწოვს და
შეისრუტავს. დარჩება ძვალი. საუკუნეები ძლებს. ვერაფერს აკლებს მიწა და ჭია,
ყინვა, სიცხე და ქვეწარმავალი. არის და არის. მარტოოდენ ცეცხლი ან ქიმიური
მძლავრი ნაერთი თუ დაადნობს და აამტვერებს. ძვალში ფოსფორია? ძლებს. მერე ის
გამძლე ძვალი რას იზამს, ნეტავ? ისევ თავიდან შემოისება სისხლით და ხორცით,
როგორც შიშველი, ნაზამთრალი ხე? ძვლური ხმითა და საიდუმლო რამ პაროლებით
მოუხმობს, შემოიკრებს სამყაროს მტვერში გაფანტულ უჯრედებს, სისხლსა და
ხორცს, კანსა და თმასა და ფრჩხილს. თავიდან აისხამს თავის სხეულს. ცოცხალ
უჯრედში მკვდრეთით აღდგომის კოდია ჩატვირთული? ნაწილს მთელი ახსოვს,
ნაწილაკი ნაწილაკს მიერქმის, მთელისკენ ისწრაფვის, სიბერე პირობითია. გაიხსენეთ
სარა. აყვავდა დაშრეტილი საშო. თვითონაც მიადგა ამ ჭეშმარიტებას, დისერტაციაც
ამაზე დაიცვა, მოახერხა, რომ საშიშად არ მოსჩვენებოდათ მისი დასკვნები, არავინ
გაეღიზიანებინა. ხოლო ქართველმა, დიდად სათნო და მორწმუნე ბრძენმა
აგრერიგად თქვა, ცოცხლად და ხატოვნად: იატაკზე დავარდნილი ვერცხლისწყალი
დანამცეცდება, დაქუცმაცდება და განიბნევა მთელ ოთახში. მაგრამ თუ კარგი
ცოცხით მოჰგავე, ისევ აესხმება ნამცეცს ნამცეცი. შეერთდება და გამთელდება, ისევ
იმხელა წვეთი დარჩება და იკრიალებს. ეგრეა მკვდარიც. ვერცხლისწყალი
გამოხატავს უჯრედის საიდუმლო კოდს, წყალი კი – სიცოცხლეს. მაგრამ ის ცოცხი?
როდის, როდის დაიძვრება აღსაგველად და მოსაგველად? სად არის ახლა
მიყუდებული: უხმარი, ახალი, გამოსაყენებლად გამზადებული? ან ეგებ ის მცენარე,
რისგანაც მაგარი და თან რბილი და სანდო ცოცხი უნდა შეიკრას, ჯერაც არ გაშლილა
უცნობ მინდორზე? ჯერ იმასაც მიწაში სძინავს – გაფუებული თესლის წიაღში?
როდის გასკდება იგი თესლი, როდის ამოვა? როდის შეკრავენ, როდის დაგვიან?
მკითხველთა ლიგა
როდის გაიფაჩუნებენ აღსადგომად, გასაცოცხლებლად ჩაფიქრებული ის უჯრედები?
როცა ცეცხლი განკითხვის დღისა გადაუბურბურებს მრგვალ დედამიწას? აი, ამ
ფოთოლივით მწვანე სიცოცხლის გამოსაწვავად? მწვანეა სიცოცხლე? თუ რა ფერია?
არა. სიცოცხლე ყველა ფერია. სიკვდილი კი მისი მხოლოდ ერთ-ერთი ფერი. ასე არ
წერია: მწვანე ცხენი – სიკუდილიაო? გადაიგელვებენ უხორცო ცხენები. ცხენები:
სპეტაკი წითელი, შავი და მწუანე, და ატყდება მკვდართა ღაღადი, და მერე მეექუსე
ბეჭედიც აღიღო: ვითარცა ძაძაი ბალნისაი. იქმნა მზე და ვითარცა სისხლი –
მთოვარე, ვარსკვლავები ლეღვის ყვავილებივით ჩამოცვივდნენ, ჩამოიპენტნენ. რა
უბედურებაა! ლეღვის ყვავილი ჩემს ცხოვრებაში არ მინახავს. ცა აიგრაგნა და
წარიგრაგნა და გადაიგრაგნა და მთანი და ბორცვნი და ქვანი შეიძრნენ. კაცმა რომ
თქვას, ვარსკვლავებმა რაღა დააშავეს? ხომ იმას აკეთებდნენ მთელი სიცოცხლე, რაც
ევალებოდათ: ეკიდნენ,ანათებდნენ. თუ სამყაროს ყავლი გაუვიდა, ჩვენი ცოდვები რა
შუაშია, თუ ჩვენ უნდა გვიწიოს ცოდვამ, ვარსკვლავები რა შუაშია, „მთოვარე“ ან მზე?
ის უფრო უპრიანი არ იქნებოდა, მთელ-მთელი, უვნებლად და ფრთხილად რომ
ჩამოეხსნათ ციდან, როგორც ნაძვის ხის სათამაშოები: ვერ შეიშვნეთ, ამათი ყადრი
ვერ გაიგეთ და ახლა თვალსაც ვეღარ მოჰკრავთო, მტვერი გადაეწმინდათ. უკეთესი,
დამჯერე მოდგმისათვის გადაენახათ. მაგრამ არა, უნდა იყოს: ქუხილნი და ხმანი და
ელვანი! სეტყვა და ცეცხლი, შეერთებული სისხლითა! ზეცას მოსწყდება,
უზარმაზარი ვარსკვლავი აფსინთ-საზარი, ჯურღმულნი და ქვესკნელნი
აბოლდებიან. თან სულ ზემძლავრი საყვირებით დასჭექ-დარეკენ ანგელოზნი
დიდრონ-დიდრონნი. იქუხებენ და იღრიალებენ ვითარცა ლომნი. ოჰო-ჰო-ჰო.
არაფერი დააკლოთ. არა, რა ფილმი გაუშვეს პათმოსის წყნარ, მწვანე ჭალაკში!
მიდიოდა კაცი თავისთვის, ჩიტს უსმენდა, ბალახს ეფერებოდა, ჭია ეცოდებოდა.
გინდა თუ არა, უნდა გაჩვენოთ ქვეყნიერებას რა დღე მოელის სულ, სულ მალეო.
კარგი მალეა, რას იზამ. სხვადასხვაა ათვლის წერტილები. ეს ხომ აჩვენეს და აჩვენეს,
– გველეშაპი, სატანა და ცრუ უფალი და ის – მხეცზე გადაჩაჩხული მეძავი –
ბაბილონი, ბიწლირწყროლით დატენილი დედაკაცი, – ხომ აჩვენეს ცეცხლთა
ბუყბუყი და ღველფი და თქეში, ახლა წიგნიც რომ შეაჭამეს, პირში ეტკბილა და
მუცელი სულ გამოუშუშხა, გინდა თუ არა, ნახე ყველაფერი და ჩაიწერეო.. რათა მერე
თავი იმტვრიონ! ის ეშვი რას ნიშნავს, კუდზე ვარსკვლავი – რა სიმბოლოა, იმ მხეცში
ეს აზრია, იმ ტბაში კიდევ ეს იგულისხმება, აპოკალიფსური რებუსების შიფვრაში
დაატყდებათ თავს მრისხანე კრავი. რისხვა და სისასტიკეა აქ აშკარა, გაშიფვრა რომ
არა აჭირდება. რისხვა და ზარი. გენაცვალეთ, მიდით, მიდით. არ დაზოგოთ ნავთი
და დენთი და ცეცხლი და კვარი. შეუნთეთ, შეუკეთეთ, სული შეუბერეთ, რომ
ევერესტს ასცდეს ღველფი და ალი. კარგად კი გახურდება ეს ქვაბი, ძირად რომ მიწა
აქვს – ხუფად ცა. კარგად ითუხთუხებს მისი შიგთავსი. თუ კოცონი უნდა გააჩაღონ
ბოლოს, რაღას უცდიან? რა, რაც უფრო მეტად იხრწნება, მით უფრო კარგად იწვება:
კაცი? გენაცვალეთ. ხმელი შეშაა საჭირო. ხმელია კარგი, მკვდარი ხე. ნედლი
ხრჩოლავს. რას ადუღდება ეს ამდენი რკინა და პლასტმასა და ცელულოიდი!
დამდნარი ლითონ-ალუმინის ფაფაში ვიბუყბუყებთ. რა მუშკამბრისა და საკმევლის
სურნელი აღევლინებათ! ერთი მიკროსკოპი გადაინახეთ, დიდად საინტერესო იქნება
იმ ნაცარტუტის საბოლოო ნივთიერება. რა ფორმულას მივიღებთ ნეტავ;
ნახშირმჟავაალკალნიტროზობენზინაცეტილინშარდოვანა... ჩაიწერეთ:
ექსპერიმენტის შედეგი. მკვდარნი როდისღა აღსდგებიან? ვეღარ გავიგე. ჯერ
მკვდართ აღადგენს და შემოუძღვება: მკვდარ-ცოცხალთა განსაკითხავად. პირი რომ

მკითხველთა ლიგა
გააღონ, როგორც კი გამთელდებიან და დაიყვირონ: რისთვის გაგვაღვიძეთ! რა
კარგად გვეძინა. ჯერ არ დაგვისვენია მაგ კოშმარისაგან! მკვდრები და ცოცხლები
ერთმანეთს გადაეხვევიან. ტრაგიკული პაემანი – აღსასრულის წინ. დიდი
არეულობაა მოსალოდნელი. დაბეჯითებით ვერაფერს იტყვი. ისე, დაჩაჩანაკებულ-
დასნეულებული სამწყსო კი ჩაბარდება - მოსახარშავად; დიაბეტ-ციროზ-ლეიკოზ-
ნეფრიტ-გასტრიტ-კოლიტ-ანემია-რევმატიზმოვან სნეულებათა ფერადი თაიგული,
ჭრელსპექტროვანი ცისარტყელა. ალერგიით ხომ სულ აყვავებულ-აქავებულნი
მიუვალთ, ქავილისაგან თავ-პირ-გადაყვლეფილნი მივუკონწიალდებით: რომ
შეგვწვან და მოგვხრაკონ. უნივერსალური, ანტისეპტიკური პროფილაქტიკა:
განმწმენდი ცეცხლი. სულ ამოიბუგება კოხის ჩხირები და ბოტკინის ბაცილები,
სულხორცის ვირუსები და ბაქტერიები, სტაფილოკოკები, სტრეპტო კოკები,
ექინოკოკები, კოკების როკები. ერთიანად ამოიწვება: ყოველი დამპალი, და ლპობის
ყოველი მიზეზთმიზეზი. ერთი-ორი ნეტარი ისეირნებს გასარკულ მიწაზე,
ჩაისუნთქავს ახალთახალ ჟანგბადს. ფილტვებს გაუკვირდებათ. ხალისიანად
აუყვებიან ახალი იერუსალიმის მბზინავ საფეხურებს. გენაცვალეთ.
როცა ამ ყველაფერს ხედავ, ადვილდება რაღაც. სულერთი ხდება ალბათ.
პასუხისმგებლობაც აღარ გინისკარტებს ისე მწარედ. რას იზამ, შენ ქვეყანას ვერ
გაასწორებ, ვერ გადაარჩენ. მაგრამ, საბოლოო ხანძარი თან რომ გჯერა და თან არა?
როგორც საკუთარი სიკვდილი. თან გჯერა, თან ვერ იჯერებ. ამასობაში მოდის. ეჰ, –
ამოიოხრა, ხსნა არსად იყო. არც დასასრულში. დასასრულიც შორს ჩანდა. თან ახლოს,
დასასრულამდე კი რაღაც იწყებოდა. დაიწყო. ძალიან, ძალიან ძნელი...

. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

– მათე! მათე!
რა ხმაა! დედა იძახის! თითქოს მუქი ქარვა დავარდა რკინაზე. დაიბზარა.
– მათე!
შიშით დაზაფრული საშველად უხმობს.
ოთახში შევარდა.
დედა სარკის წინ ზის, ღამის პერანგით. ზურგს უკან გაჩერდა. სარკეში შეხედეს
ერთმანეთს.
რა შემოხედვა იყო! საწყალი, გერი გოგო იყურებოდა: შველას ითხოვდა: სიტყვას,
ნუგეშსა და თანადგომას. თითქოს სიბნელე ჩამოწოლილიყო ოთახში. გული
გაულღვა: რა ადვილი იყო ასეთის სიყვარული. უტანჯველად შეიძლებოდა
გყვარებოდა: შენი ამღიარებელი, ბუნებრივად სუსტი და ამით ლამაზი.
– რა მოხდა!
– ...აარაფერი. რაღაც მომეჩვენა. 5არაფერი...– მკვდრისფერი აძევს.
– რა მოგეჩვენა? – და თან არ უნდა რომ უპასუხონ.
– ისეთი არაფერი.
– მითხარი!
– აი, აქ...ნახე... – და პერანგი გადაიწია მარცხენა მხრიდან, გაიჩერა და მარჯვენათი
მისი ხელი შეიხო მკერდის დასაწყისთან, იღლიისკენ...
თითებმა უმალ იგრძნეს კვერცხის ფორმის უცხო სიმკვრივე... რომელმაც მთელი
მტევანი გაუყინა.. იქიდან კი მკლავს აუყვა, მტრული სიცივე, და გულ-მკერდის
მღვიმეში თოშად ჩაუდგა...
– ნუ გეშინია. ჩაიცვი. წავიდეთ.
მკითხველთა ლიგა
 სიჩუმე.
– არ მეშინია, მათე, – და ისევ ისეთი გახდა უცებ, როგორიც იყო: დახურული.
პერანგი გაისწორა მხარზე.
ენდი და გიორგი შუა ოთახში გაჩერდნენ, ნელა მიდიან სარკისკენ...
დედას მწვანე თვალები აქვს, მთვარის ქვასავით ელფერს რომ იცვლის დღის
სინათლეზე: ხან მუქცისფრად ჩაღრმავდება, ხან მოთაფლისფროდ, ხან კი მწვანეა,
ბალახები წყალს რომ ღებავენ. თვითონ ცისფერი თვალები აქვს, ენდის – მომწვანო,
გიორგის – თაფლისფერი და სამი ფერის სამ წყვილ თვალს დედის თვალებში
მოუყრია თავი. სარკეში.
გიორგი, გაფითრებული, მხრებზე ხელებს აწყობს:
– რა მოხდა, დედი?

. . . . . . . . . . . . . . . .

დედას თვითონ მიჰყავს მანქანა. ცუდი ფერი აქვს და თვალები ხალისჩამქრალი.

მერე გრძელი დერეფანი გაიარეს, ორივე მხარეს უამრავი კარი რომ აქვს
დატანებული, და მრგვალ, დახშულ ოთახში ამოჰყვეს თავი, სადაც პირდაპირ, თეთრ
კარს შავად აწერია: „ექსპერიმენტული ბიოქიმიური ლაბორატორია“.
– ეს არის შენი ლაბორატორია? – კითხულობს ღიმილისმაგვარი რაღაცით.
„ლაბორატორიას“ ისე ამბობს, როგორც ამბროსი, იცნობს იმასაც.
კარი შეაღეს.
სტელა წამოდგა. მიაჩერდა, გაკვირვებული.
– სტელა, სისხლი აიღე და გამიმზადე ანალიზისთვის. თუმცა, ჯერ გაიცანი, დედაა
ჩემი.
სტელა ფითრდება, თმაზე ხელს ისვამს, გაღიმებას ცდილობს და არ გამოსდის.
– მობრძანდით, ქალბატონო.
დედა უჯდება ცივცისფერ, ოთხკუთხა მაგიდას და თვალს ავლებს ოთახს. მერე
პლასტიკატზე გულაღმა აწვენს ხელს.
სტელა სპირტიანი ბამბით ჩვეულებრივზე მეტხანს წმენდს არათითის ნაზად
ამობურცულ, ვარდისფერ ბალიშს და უცბად ურჭობს რკინის კალამს.
„ამანა სთქვა, რომ არ მოგვცესო?.. იმ ეჭვებისათვის ისჯება.“
სისხლის პირველი, მუქი წვეთი ნამივით დასკუპდა უცნაურ ამბავში გაბმული,
მუდამ დაეჭვებული არათითის ბალიშზე.
სტელამ სველი ბამბით გადაწმინდა და თითები მოუჭირა და შუშის წკირით
დაეწაფა უკვე კარგად გამოდენილი სისხლის წყაროს, ნელა რომ აიწია შუშის
მილაკში.
შეიღება ერთი, მეორე, მესამე წკირი. ჩვეულებრივ, საერთო ანალიზიც კეთდება და
სპეციალურიც. შემდეგ კაბის სახელოს აწევა სთხოვა. „ირიბირიუსისთვის“ ვენიდან
არის სისხლი საჭირო.
გამოხარშული, თბილი შპრიცი ხელში ნერვიულად შეათამაშა სტელამ. სათუთად
გაწმინდა განტოტილი მდინარე ხელის სახსარში და... ნემსის წვერი ფრთხილად
დააჭირა ერთ-ერთ ნაკადს...
ფანჯარასთან მიდის, ზეცას აჰყურებს.
– ორ საათში პასუხი იქნება და რა თქმა უნდა, კარგი. ახლა შინ წაგიყვან,
დავბრუნდები და ანალიზს შევუდგები...
– არა, რად მინდა შენი წაყვანა. მე თვითონ წავალ.
მკითხველთა ლიგა
 – წახვალ? კარგი. როგორც გინდა. შინ დამელოდე.
წავიდა.
სტელამ, გამშრალმა, დაზაფრულმა უხმოდ მიაწოდა შტატივის ღერძში მასრებივით
ჩამწკრივებული, სისხლით სავსე სამი სინჯარა.
– ჩავწერო? – იკითხა, ყოყმანით, უფრო იმიტომ, რომ რაიმე ეთქვა.
– რა? ეს? არა. ხომ დამთავრდა ექსპერიმენტი!
– იცით, გუშინწინ უკანასკნელს ავუღეთ სისხლი. მაგრამ სინჯარა გამივარდა...
დამეღვარა. ხვალ, პასუხისთვის რომ მოვიდოდა, მაშინ ვაპირებდი მეორედ აღებას.
ისე, რომ ერთი აკლია ორი ათასს.
– ჩაწერე მაშინ, რა მნიშვნელობა აქვს? – მაგრამ გულმა რეჩხი უყო. – რამდენი ხანი
დასჭირდა მაგ რაოდენობას?
– ზუსტად გეტყვით, რიცხვს, როცა დავიწყეთ. დღეს მთავრდება, ფაქტიურად, –
რვეული გადაშალა, – 17 იანვარს დაგვიწყია. დღეს 28 აგვისტოა.
აყოვნებდა თავის ოთახში გასვლას – ლაბორატორიის პატარა სენაკში, რომელიც
მხოლოდ მის გამგებლობაში იყო. აქ, ორი წლის წინ მიიღო „ირიბირიუს 1“. სულ სხვა
რამეზე წვალობდა მაშინ და სულ სხვა რასმეს გადააწყდა, სრულიად შემთხვევით.
შევიდა. კარი ჩაკეტა. თამბაქოსფერი ფარდები გადასწია: მზე შემოიღვარა:
კოლბებში და სინჯარებში ჩადგა უფერო გამხსნელებში მზის ათინათი ათამაშდა.
სეიფი გახსნა და შავ, ნაქსოვ ბადეში გამოკრული, მძიმე კოლბა გამოიღო. ბადე
ჩაწია და მზეზე დაიჭირა მინის ჭურჭელი. ავად აიგზნო, აციაგდა „ირიბიორიუს 1“. –
დამდნარ მთვარესავით მძიმე, მძიმედ ელვარე სითხე. სუნიც მძიმე აქვს,
გულშემაღონებელი: მაგნოლიისა და იოდის ნაზავი. მერე სისხლით სავსე სინჯარას
გახედა მზეზე: მზემ ბლანტი ძოწი ააელვარ-აახასხასა „ბროწეულის წვენივითაა... თუ
ჭარხლის წვენივით? ანდა ანწლის, შვინდის, ძახველის, ჟოლოს, მაყვლის მუქი
წითელი ერთად. სიცოცხლის მეწამული. მაინც ყველაზე მეტად ბროწეულისას
უახლოვდება“. უეცრად ამაზრზენი განცდა დაეუფლა: შიში და ზიზღი
ერთდროულად. ქვემოთ დასწია მოგრძო სინჯარა, მზეს მოაშორა.
აყოვნებდა ანალიზის დაწყებას. დაზაფრულიყო. ცდილობდა ამ შიშსა და ზაფრაზე
აღარ ეფიქრა. რაც დედასთან ერთად ლაბორატორიაში შემოაბიჯა, აუტანელმა
დაღლილობამ შეიპყრო. უცბად მოწყდა. თითქოს აღარაფერი აღარ უნდოდა. ახლაც:
სურვილმა წამოუარა: წამომხტარიყო, უკანმოუხედავად გაქცეულიყო, სადმე ჩუმად
მიკუნტულიყო: ზემოდან რაღაც წაეფარებინა; მძიმე, გაუვალ-შეუვალი ჯადო-საბანი,
რადგან რაღაც იწყებოდა, რაღაც დაიწყო, რაც ძალასა და რკინასავით ნერვებს
მოსთხოვდა და მას არ ექნებოდა არაფერი: გამძლები, წინაღმდგომი. – „დედა“, –
ყრუდ დაიკვნესა გულმა სხეულში, ჩამორეკა მუქად, საბრალოდ. „დედა“. ნუთუ ასე
დამთავრდება ყველაფერი?
გრძელი, გამოხარშული პიპეტი ნელა ჩაუშვა ასპროცენტიან ინდიკატორში და
მერე: ყვითელი, მძიმე წვეთები ერთმანეთის მიყოლებაზე ჩაიკარგნენ ბლანტ, თხევად
ძოწში. „ერთი... ორი...ათი...“ ფრთხილად შეანჯღრია. დადგა. ნახევარი საათის
შემდეგ გაირკვეოდა ყველაფერი. თუ სისხლი უცვლელი დარჩა და ჭროღა-ყვითლად
არ შეიღება... არაფერია მაშინ საშიში. მაგრამ თუ ფერი იცვალა და სისხლის წითელმა
ბურთულაკებმა დაშლა დაიწყო, რაც ისე უცნაურად ჩანს ხოლმე მიკროსკოპში...
მაშინ, მაშინ... და რაც მეტ ნაწილად დაქუცმაცდება, მით უფრო შორსაა წასული
პროცესი. ვიდრე სიბნელეში მოათავსებდა, სისხლით სავსე სინჯარას კიდევ ერთხელ
გახედა მზეზე.
გაიყინა.
მკითხველთა ლიგა
 შვინდისფერი ფიფქები ცალ-ცალკე ირეოდნენ, უწესრიგოდ ეფინებოდნენ
ერთმანეთს, ისევ სწყდებოდნენ. ციცქნა ნაფლეთები თითქოს წითელი პატარა
პეპლები დაეკუწათ. სისხლი რძესავით იყო აჭრილი. არ მიიღო უცხო სითხე: აიჭრა.
გაოგნებული მისჩერებოდა სინჯარაში დაფლეთილ სისხლს. ვერაფერი გაეგო, რა
ხდებოდა. აბსოლუტური სტერილობის პირობებში კეთდებოდა ანალიზი, კიდეც რომ
შელახულიყო ეს სტერილობა, ასეთი შედეგის მიღება მაინც არ იყო ბუნებრივი.
სწორედ არაბუნებრივ სურათს აჩვენებდა სისხლი. არც ორი ათას ცხოველზე და არც
ათას ცხრაას ოთხმოცდაცხრამეტ ადამიანზე გაუგებრობა არ ჰქონია, რა მოხდა?
მეორე სინჯარას მისწვდა. ხელის კანკალით ჩააწვეთა ყვითელი სითხე... და..
მეხუთე წვეთიც რომ ჩაეშვა: გაოგნებულმა შეჰყვირა: „ირიბირიუს 1“ სისხლში არ
იხსნებოდა: ყვითელი წვეთები ვერცხლისწყლის წვეთებივით მძიმედ ეშვებოდნენ
სისხლის მეწამულში, ასე წვეთებად შეკრული-შენივთული რჩებოდნენ და უგზო-
უკვლოდ დაბორიალებდნენ სისხლის ზღვაში და ეს ყველაფერი თვალნათლივ,
დაუძაბავად ჩანდა.
სისხლის საქციელი არავითარ ლოგიკას არ ემორჩილებოდა. ერთი და იგივე
სისხლი ამწუთს რძესავით აიჭრა. მეორე წუთს კი ისეთი ერთიანი, განუყოფელი
სიმტკიცე გამოამჟღავნა, უცხო წვეთი არც გაიკარა, არ შეუშვა, არაფრად ჩააგდო.
რა მოხდა? – სკამზე იჯდა და ორივე სინჯარას გამოფიტული შესცქეროდა. მესამეს
წაატანა ხელი. ნეტავ აქ რაღა მოხდება, საინტერესოა. შტატივიდან ვერ ამოაძრო,
ჩაჭედილიყო ღერძში, მეორე ხელით შტატივი დაიჭირა, სინჯარას დაეჯაჯგურა და...
უეცრად ამოსხლეტილი მიკროსკოპს მიანარცხა... სისხლმა შეღება ხელი,
მიკროსკოპი, მაგიდა...
არა, ჯადო ტრიალებდა მის თავს. გათვალული იყო. მარცხენა ფეხზე ამდგარი,
კვიმატი, თარსი, ნავსი რამ დასდევდა, გონებას ურევდა. ხომ არის ხოლმე ასეთი
დღეები... უაზრობა უაზრობას გადაებმება, მარცხი- მარცხს, გაუგებრობის, აუხსნელი
შემთხვევითობების ფერხულში ამოჰყოფ გაოგნებულ თავს... რა აღარ ხდება. ესეც
მოხდა. მიდი და იმტვრიე ისედაც დაღლილი თავი! მიდი და ახსენი! რა ქნას? მეორედ
აუღოს სისხლი? „მეორედ არ ითვლება! ნიჩურტა ხომ არ არის“. ვინ უთხრა? ვინ ვის
უთხრა ერთხელ? ესეც „ირიბირიუსი“! ხომ არ დაძველდა? ნუთუ გაფუჭდა. არა,
შეუძლებელია. და შეუძლებელია ამის გამხელა, ნუთუ სისხლია ასე სნეული?
მთლიანად სახეცვლილი? რას ამბობს! ყველაფერი თავდაყირა დადგა. ამის გამხელა
შეუძლებელია. რა თქვას? დედას ეტყვის, რომ სითხე დაეღვარა, ახალი ერთი
კვირამდე არ იქნება, ჩვეულებრივ გასინჯვას უნდა დასჯერდეს. არა, ეჭვი შეეპარება.
ცუდს იფიქრებს. ონკოლოგებს უთხრას, რომ... კიბოა, მერე, ოპერაციის დროს რომ
ჩვეულებრივი კისტა აღმოჩნდეს? ან ეგებ სულაც არ არის საოპერაციო. უბრალოდ
ჯირკვალია გაღიზიანებული? თქვას, რომ „ირიბირიუსმა“ კიბო არ აჩვენა და
ოპერაციის დროს რომ კიბო აღმოჩნდეს! ქირურგები აუცილებლად იკითხავენ მისი
ანალიზის შედეგს. ახლა ყველა მას ეკითხება. არა, იტყვის, რომ დაიღვარა
„ირიბირიუსი! მაგრამ სტელა? სტელამ ხომ იცის, სამ კოლბს ერთად ხომ ვერ
დაღვრიდა. გარეთ ელოდება, ფეხს არ მოიცვლის, ვიდრე პასუხს არ გაიგებს,
შუაღამემდე დაელოდება, და მისი თვალები? სტელას თვალები – „ირიბირიუსისა” და
მისი გამომგონებლის ურყევი ღირებულების სარკე!
დიდხანს იჯდა თავგზააბნეული. ტელეფონთან მივიდა მერე, ვახტანგს დაურეკა.
– ეგებ ცოტა ხნით გაიყვანო, მერე აგიხსნი.
– ჰა, რა იყო, ოხერო, მანდ ხომ არ მიგყავს ვინმე, მაგ კოლბებში და ქიმიკატებში...
უჰ, რას ისიამოვნებს! ჰი-ჰა-ჰი...
მკითხველთა ლიგა
 – მისმინე, უთხარი, რომ მაგის დასთან დაკავშირებით, ხო, რა ჰქვია, თინასთან
დაკავშირებით გინდა მოელაპარაკო... მერე რაც გინდა მთხოვე.
– ხომ იცი, რასაც გთხოვ, ცოტა, ბევრი არ მინდა.
– მოგცემ, მოგცემ. ოღონდ გაიყვანე. ახლავე დარეკე, გესმის? მე არ ავიღებ. ის
გიპასუხებს. მე ჩემთანა ვარ. ის იქ არის... წინა ოთახში.
– რა ვუთხრა, ისე, კაცმა რომ თქვას? აუჰ, რას ვაკეთებ შენი გულისთვის, ხო აზრზე
ხარ? მაგის და ძლივს დავაშოშმინე თავის დროზე. მაგის გულისთვის არ იყო, ლექცია
რომ წამიკითხე ამას წინათ და ახლა, ხო აზრზე ხარ...
– ცოტა ბუნდოვნად ელაპარაკე თავიდან, არეულად, მერე უთხარი ბოდიშის მოხდა
მინდოდა-თქო. ბავშვს არაფერს მოვაკლებ, ოღონდ ცოლად შერთვა არ შემიძლია,
ნერვიული ავადმყოფი ვარ, ყველასთან ხომ ვერ ვიტყვი, ისე ძალიან განვიცდი-თქო
და რაღაც ეგეთი.
– უჰ, შენი, კარგი, დავრეკავ. შენ რაღაც ვერა ჩანხარ გუნებაზე. რა დაგემართა. არ
ითქმება?
– ახლავე დარეკე. შესვენება იწყება და პირდაპირ წამოვა.
წამის შემდეგ ტელეფონი აწკრიალდა. უცებ, რატომღაც საშინლად მოუნდა
დაენახა, როგორ წავიდოდა სტელა: აჩქარდებოდა, ალბათ ხელი ხალათში
გაეხლართებოდა და თმის კუდი ფარფლებივით აეშლებოდა.

– არაფერი ცუდი არ აღმოჩნდა.ეტყობა კისტაა. მაგრამ ოპერაცია უცილებელია.

გიორგი დედას შემოეხვია. ენდი ორივეს.
– ხომ გეუბნებოდი! – ყვიროდა გიორგი, – რა სისულელეა! რა სისულელე! ნუ
გეშინია!
– დროს ნუ დავკარგავთ. ონკოლოგმაც უნდა გასინჯოს. „ირიბირიუსის“ პასუხი ჯერ
ოფიციალურად არ ითვლება. ექსპერიმენტის დონეზე რჩება.

ყვითელ ღილაკს ხელი დააჭირა და რკინის მაღალმა ქათქათა კარმა ყურთწამღები

ჟღურტული ატეხა. გაოგნებულებმა შეხედეს ერთმანეთს. თითი აუშვა – შეწყდა.
კიდევ დააჭირა და ისევ ჩამოეპენტათ სტვენა-ჭიკჭიკის ღრუბელი. „სამოთხის
მისადგომებთან გეგონება თავი... ნეტარი ხმები გეგებებიან...“
კარი თეთრხალათიანმა, ენერგიულმა კაცმა გააღო, რომლის სრულყოფილად
მელოტი თავი საიდანღაც დაცემულ შუქს ირეკლავდა. თვალები მოჭუტა და მერე
სწრაფად მოიძრო სათვალე.
– ოო, ეს თქვენა ხართ? რა ქარმა გადმოგაგდოთ? გამარჯობათ! მობრძანდით. ნუთუ
ჩვენც დაგჭირდით?
– გამარჯობათ, ბატონო სავლე. გაიცანით. დედაა ჩემი.
– ოჰ! რას ბრძანებთ! სასიამოვნოა. დიდად მოხარული ვარ, თუმცა, ვნახოთ, დიახ,
შემობრძანდით, დაბრძანდით, ქალბატონო, აქეთ, აქეთ, დიახ.
კაბინეტში შეუძღვა დედა-შვილს. დედა იქ დატოვეს. თვითონ ვრცელ სასტუმრო
ოთახში განმარტოვდნენ.., კაცები.
– ბატონო სავლე, მინდა, გასინჯოთ. ის ჩემი მეთოდი..- რატომღაც არ მოინდომა...
უცნაური ადამიანია... ათასი უცნაური თავისებურება სჭირს... თქვენ იცით, თხოვნა
რად გინდათ, როგორი ყურადღებით ... – და გასრიალდა თეთრსახიან-ხალათიანი.
თრითინასავით მიმომსხლტომი ექიმი.
თვითონ იქ რჩება. „ზალაში”. ჯდება. მერე დგება. მაგიდასთან მიდის. სიგარეტს
საფერფლეში ჭყლეტს, ისევ უკიდებს. მიდის ფანჯარასთან. გვერდზე სწევს ფარდას.
მკითხველთა ლიგა
უყურებს თავის მანქანას. „ნეტავ ეს ქუჩა სად გადის“. ოთახის შუაგულში მრგვალი
მაგიდა დგას. თავისი სკამებით. ერთ კუთხეში უზარმაზარი იაპონური ფაიფურის
ვაზა. მეორეში „სერვანტი“; ფაიფურით და ბროლით. მესამეში ორი სავარძელი.
მეოთხეში მრგვალი, მაღალი მაგიდა. ასეთ მაგიდებზე ერთი ყვავილი ეტევა ქოთნით.
აქ ყვავილი არა დგას. ამავე კუთხესთან მეორე კარია, რომელიც, ალბათ საძინებელ
ოთახში გადის. ის იაპონური ვაზა, ასე სამი ათასი მანეთი ეღირება, ჭაღი ხუთი
ათასი, ის სერვანტი, მთელი შიგთავსით – ალბათ, ოთხი ათასი მანეთი... რას
ანგარიშობს, სულ ფეხებზე არა ჰკიდია? აეკვიატა. მორჩა. ის ფარდა რაღა ეღირება,
საძინებლის კარზე რომ ირხევა, ძვირფასი ჩანს. მივიდა. შეხედა მოთეთრო ფარდას,
მაგრამ ვერ აღიქვა, რადგან მისი ყურადღება პატარა, მრგვალმა მაგიდამ მიიპყრო,
რომელსაც ფოჩებიანი სუფრა იატაკამდე დასთრევდა. მაგიდა წელამდე სწვდებოდა
და... საეჭვოდ ცმუკავდა... უკან დაიხია, დაიხარა და შეხედა. მაგიდა მისკენ
წამოვიდა. ისევ დაიხია უკან. მაგიდაც აყანყალდა და გაჰყვა. უცებ განათდა კიდეც:
შიგნიდან. სუფრა გამჭვირვალდა. გულგახეთქილი იხევდა უკან, სავარძლებისაკენ.
მოულოდნელად პრიალა ფოჩებში იატაკზე გაბრტყელებულ პატარა ხელს მოჰკრა
თვალი. მაგიდა გაჩერდა, ახითხითდა და უკანვე წავიდა. გაჩერდა. სუფრა აიწია და
ფოჩებში სათვალემ გაიბრწყინა. სუფრიდან გამოყოფილმა, გვერდზე გადახრილმა
სახემ აჰკითხა:
– შეგეშინდათ?
ექვსი წლისა იქნებოდა ბიჭი. დიდი, მუქჩარჩოიანი სათვალე თვალებს საოცრად
უდიდებდა და უფრო მკვეთრად უჩენდა მარჯვენა – ელამ თვალს, ცხვირთან,
საცრემლე ჯირკვლის კუნჭულში რომ მიყუჟულიყო. სათვალიანი ბავშვის უმწეო
მზერით შესცქეროდა. მოუხერხებლად.
– შემეშინდა, – გამოტყდა.
– ეს ჩემი სახლია. სოკო-ნათურაც შიგ მიდგას. წიგნებსაც აქ ვკითხულობ.
– გიყვარს წიგნები? „იტყუება. ალბათ ათვალიერებს. კითხვა არ ეცოდინება“.
– თამაში უფრო მიყვარს. გარეთ. ქუჩის ძაღლები და შორს გადაფურთხება, მაგრამ
არ მიშვებენ. ქუჩა ცუდიაო, – ძირებჩაშავებული, დიდი, უსწორმასწორო კბილები
მოუჩანდა.
გამოფორთხდა. უფერული თმა და სახე გამოაჩინა და ისევ შეძვრა თავის ბუნაგში.
„საწყალი. უჯიშო. უდღეური“. ბავშვმა გააღიზიანა. სათნოების მაგვარს ვერაფერს
განიცდიდა, „ნეტავ შვილია თუ შვილიშვილი.“ ისევ ფანჯარასთან მივიდა.
შემოსხლტა: ექიმი. სათვალე სწრაფად ჩამოიგლიჯა და ცალი ყურით ხელისგულზე
დაიკაკუნა.
– სასწრაფო ოპერაცია! ამპუტაცია! დღესვე საავადმყოფოში. არც ერთი წუთი!
თქვენი ანალიზი რომ ჩაგეტარებინათ, ისიც ამას გიჩვენებდათ.
– ჰამ! ჰამ! – დაიყეფა მაგიდამ და შეხტა.
– ტუთ! – გამკაცრდა ექიმი და მაგიდაზე დააკაკუნა. – ტუთ-მეთქი!
„ნეტავ, შვილია თუ შვილიშვილი“.

მანქანა დედას მიჰყავს. გზა ონკოლოგიურ საავადმყოფოსკენ უხვევს, ხელოვნურ

ნაძვნარში. თანდათან მაღლდება.
გადასახვევთან ორისრიანი ძელი აღმართულა. მარჯვენა ისარს შავად აწერია:
„ლისის ტბა“, მარცხენას „ონკოლოგიური ცენტრი“, – „აირჩიე: წინ წყალი, უკან
მეწყერი“.

მკითხველთა ლიგა
 გამოჩნდა: ჯადოქრული საამქრო, რომელსაც განაგებს ერთადერთი მთავარი და
ძალთა მპყრობელი: უჯრედი. ზედმეტი სარეველასავით რომ პოხიერდება კაცის
სხეულში, სრულიად უცხო, უსამართლო და უუფლებო, გუგულის ბარტყივით რომ
ჭყლეტს, სრესს და ამღიერებს იმ სამართლიან, ჭკვიან უჯრედებს, ფუტკრებივით
უხმო რუდუნებით, პატიოსნად და შეუსვენებლად რომ ასრულებენ ოდესღაც, ჟამთა
საშოში მიჩენილ საქმეს, დაწესებულს და აუცილებელს. მთელი სამყაროს სიცბიერე
და ვერაგობა, სიბინძურე და ძალადობა დაწნეხილა, შენივთულა ციცქნა უჯრედად.
ეს არის მისი უმცირესი ნაწილაკი, იმ უზარმაზარის, ქვეყნის მომცველის – ამა ქვეყნის
ბნელთავადისა. მოძალადე უჯრედი, ნამდვილ მკვიდრს რომ მიერეკება, სდევნის და
ორივენი ერთად კვდებიან ბოლოს. მტევნებად რომ იხუნძლება კაცის გულ-ღვიძლში.
რამდენი წამი, რამდენი საათი გაუტარებია ამ უსახურ უჯრედზე ფიქრით...
მილიონობით ადამიანთა ლაშქარი ებრძოდა, შეიარაღებული ლანცეტებით,
ნემსებით, სხივებით. სჭრიდნენ, სწვავდნენ, ძირკვავდნენ – ის კი ხარობდა,
ცოცხლდებოდა როგორც ფენიქსი, მრავლდებოდა დევის თავებივით, ერთის
ნაცვლად – ორი, მოდებულიყო – ეშმაკის მეჭეჭ-ჯიბლიბოები დაფრქვეოდა კაცის
ჯილაგს, თესლივით მოეპნია ბნელ-თავადის თათს მსუნთქავ სხეულებში... პოხიერი
ნიადაგი იყო მისთვის ხორცი და სისხლი, კანი და ფრჩხილი... ერი და ქვეყანა. –
გუგულის ბარტყები.
და მათთანაც შემოცოცდა სახლში, ოჯახში... ჩუმად გაბარდულ-გაჯაგრულიყო
დედის სხეულში!
მანქანამ უეცრად მოუხვია და დამუხრუჭდა. ბადიან მესერს მიადო ცხვირი, სხვა
მანქანებს მიუდგა გვერდით.
დედამ მანქანის გასაღები გაუწოდა და მის პეშვში ზემოდან ჩაუშვა: „ეს შენ“.
გააჟრჟოლა.
შევიდნენ. შეეგებნენ: ამხანაგები, ნაცნობები, ელოდებოდნენ. წინასწარ დარეკა.
დედა დააწვინეს. მარტოა პალატაში. ენდია მასთან. მერე ენდი გამოდის. შედიან.
ორი პროფესორი, სამი ცნობილი ქირურგი. თერაპევტი.
გიორგი კედელზეა აკრული, პალატის გვერდით. ენდიც იქვე ზის, რკინის თეთრ
სკამზე. დამლაგებელმა ჩაიარა ცოცხითა და ჭუჭყიანი თეთრეულის ვეება ბოხჩით.
ყვრიმალებიდან ნიკაპისკენ როგორც ვაცს, ისე მოსდებია ხვეული წვერი. პალატიდან
მკერდსავსე ქალი გამოდის, თერაპევტი, სისხლისფერი პომადით ტუჩებისათვის
აკოკრილი ფორმა მიუცია, ენდის თავზე ადებს ხელს: „ნუ გეშინია, გოგონი“. ენდი
კედელზე აცურებს კეფას: „არ მეშინია“. გიორგი უაზროდ უყურებს ამ სცენას.
ყველანი გამოდიან. მიდიან მასთან. გიორგიც უახლოვდება. ენდი ადგილიდან არ
იძვრის, მაგრამ თვალები ლამის შიგნით ჩაექცეს: მუდარით. პროფესორი შუბლზე
ხელს ისვამს: „ამპუტაცია“, „სრული“. „სასწრაფო“.
გიორგის თვალის კაკლები მარჯვნივ გასრიალდნენ, წრიულად მდგომთა სახეებზე
გადაცურდნენ. მერე შუაში შეჩერდნენ, გაფართოვდნენ. თვალის ბაიები
გამჭვირვალდნენ და „არაა!“– დაიყვირეს. გაიქცა, გიორგი.
ენდი ფეხზეა. უყურებს გაქცეულს. მერე ფითრდება, ტუჩები უწვრილდება, უფროს
ძმას შეკითხვას მიახლის თვალებით. და პალატაში შედის. თვითონ არ შეუძლია
შესვლა.
გიორგი მანქანასთან ელოდება, მესერის ძირას ჩამომჯდარა ბეტონის დაბალ
კედელზე. ბადეზე მიუყრდნია თავი. თვალები დახუჭული აქვს. მესერს იქით,
ნაძვებით დაჩაგრულ, მწირ ბალახს კორტნის წითელი მაკე ძროხა.
მანქანაში სხდებიან.
მკითხველთა ლიგა
 – მათე. – წინ იყურება გიორგი, თვალგაშტერებული, – მათე, ეგებ მოვიცადოთ, ჰა...
ცოტა ხანს... რაღაც გული მეუბნება: არაო.
„დედამისივით ლაპარაკობს“.
– გაიგეთ, სასწაულები არა ხდება! გაიგეთ! რა ხალხი ხართ! ვინა ხართ! რა გული!
რის გული! მოდებულია მეტასტაზები! – ხელები აუცახცახდა.
– შენ იცოდი?
– ვიცოდი.
„გადასერილი, ნაიარევი: მკერდი. ნამკერდსალი, თითქოს გადაბუგული, ტრიალი
მინდორი მერე ხელოვნური ღრუბლის მკერდი. კორსეტი. „მეტასტაზები“ – რანაირი
სიტყვაა: ცილისა და პლასტიკატის, ცელულოიდის, ნიკელის, ალუმინის, ნეილონის
ნაზავი. თითქოს საკუთარი აკუსტიკა აქვს, თუთიის საცეცი, ანკესივით
დაუტრიალდა გულ-მუცელში და თითქოს ანკესს ზემოთ ეწევიან ყელიდან. თეთრი,
მოკვეთილი მკერდი თრთის ლანცეტებს, დანებსა და ცხვირმოკაუჭებულ
მაკრატლებს შორის, ჯერ ისევ თბილი... გადაჭრილი სისხლძარღვები სავსავებენ, იის
ფესვებივით ტოკავენ... რამდენი მილიონი მკერდია უკვე ჩამოსხეპილი, თეთრი
ყორღანები... რამდენი საშვილოსნო ამოგლეჯილი, დასერილი ამორძალები...
„დედა“. „დედა“, – დაიყვირა უხმოდ და თითქოს სამართებელმა გადაუსერა
ნაწლავები. ცალი ხელი მუცელზე შემოიჭირა. არადა ხვართქლასავით გაცოცდება,
აყვავილდება მეტასტაზები. დაშლის, დააცხავებს მთელ სხეულს, უნდა მოიკვეთოს,
ძირიანად ამოგლიჯოს, რაკი სხვა გზა აღარ არსებობს...
– მათე, ზემოთ, ტბაზე, ამ ორი თვის წინ სიზმარი ვნახე, ძალიან ამრია, აი, სწორედ
იმ დღეს ჩავედი იმ სიზმრის შემდეგ... ფსკერის ორმოში... ვნახე: ღამეა. მთვარე
დამნათის, თეთრი და მრგვალი. ხან კვერცხს მაგონებს, ხან აბრეშუმის ჭიის პარკს,
მივდივარ, რაღაც მიმაქვს კალათით. არ ვიცი, სად მივდივარ და რა დევს იმ კალათში.
არადა მძიმეა. ცუდადა ვარ, ძალიან ცუდად და ვტირი. ავედი რაღაც აღმართის თავში
და სასაფლაოზე ამოვყავი თავი. ნანის საფლავისკენ მივდივარ. მივედი, მიწის
ამოთხრა დავიწყე და უცებ თეთრ ფაჩუჩებს მოვკარი თვალი, ავიხედე და ნანი
ჩამომჯდარა. რაღაც ქვაზე. დიდი გოგოა. ჭკვიანი, მშვიდი, და ნაღვლიანად
მომჩერებია; „მანდ მეძებ? – მეკითხება გულნატკენი, – მათემ გითხრა, არა? –
მიწაშიაო. რა მომიტანე?“ კალათს მივხედე. თუთის ფოთლები ეფარა, მწვანე, ხასხასა
და თან აბრეშუმის ჭიის ნაჭამი. „ბჟოლის ფოთლები ყოფილა“, – ვფიქრობ ჩემთვის.
ავაცალე ფოთლები და რაღაცამ თეთრად გაიქათქათა, ჯერ აბრეშუმის პარკი მეგონა,
უზარმაზარი, მაგრამ ავიღე და ქალის მკერდი შემრჩა ხელთ, მოკვეთილი,
მოყვითალო, სისხლნარევი ხსენი სდიოდა და იმწამშივე მუხლებზე დავეცი ნანის
წინაშე: „დედა ცუდად არის, ნანი“. მაშინღა გამახსენდა, რაც მაწუხებდა. „დედა
კვდება, ნანი“ და ვტირი, ვტირი... რაღაც გიჟურად. „ეგ მე მომიტანე?“ „რატომ
მოკვეთეთ?“ – მეკითხება ნაწყენი. „არ ვიცი“, – ვეუბნები. „შენ უკვე მოგიკვდა დედა,
გიო, აღარ მოგიკვდება... ეს კი წაიღე, უკან მიუტანე, ვიდრე თბილია, გაიქეცი. ხელი
გადაუსვა და გაქათქათდა, გათბა ძუძუ. ისეთმა შვებამ მომიცვა, ვერ აგიწერ.
ვუყურებთ ორივენი: თეთრი იასამნის ყუნწულას დაემსგავსა, მერე თეთრი ყურძნის
მტევანს, ხან თეთრი ბატკნის თავს მაგონებს... როგორ ფიქრობ, რას უნდა ნიშნავდეს
„დედა უკვე მოგიკვდა, აღარ მოგიკვდებაო“, ან საერთოდ ის ყველაფერი! და ამის წინა
დღეს ალიკამ ენდის წერილი ამომიტანა. მწერდა, „წუხელ ნანი მესიზმრა, ასე
მითხრა: დედას ოთახში ფანჯარა გააღეთო“.

მკითხველთა ლიგა
 ბაზარში გაიარეს. ხილი იყიდეს: ბროწეული, ვაშლი, ყურძენი, სოფიკოს გაუარეს.
შინ არ დაუხვდათ. დედის მეგობარ ცოლ-ქმართან მივიდნენ, ქალაქში არ იყვნენ.
დედის დეიდაშვილს მიაკითხეს, კარი არავინ გაუღოთ.
– როდის არის დანიშნული? – იკითხა გიორგიმ.
– ზეგ დილას.
საღამოს ისევ საავადმყოფოში იყვნენ.
– ახლა შინ წადით ყველანი, მე წავიკითხავ რაიმეს და მერე დავიძინებ.
– დე, მე ჯერ არ წავალ... გეხვეწები, შენთან დავრჩები. გიორგიც, რა, გეხვეწებით, აი,
ხომ ხედავ,ზუსტად სამი საწოლია. დავრჩებით რა, – ენდი ამბობს.
– რად გინდათ, ენდი, წადით შინ,– ძალიან არ ეწინააღმდეგება.
– დარჩებით, რა... ვრჩებით, ხო? ვრჩებით!
– მათე, სოფიკოს გული არ გაუხეთქო. ხომ იცი, საშიში არაფერია.
– არა. აბა, წავედი. ყოჩაღად იყავით. ხვალ 12 საათზე მოვალ.
რა უცნაურად თქვა. „ხომ იცი, საშიში არაფერია“ თითქოს მას გამოაჯავრა. ნუთუ
მიხვდა, რომ მკერდის მოკვეთას უპირებენ! არავის უთქვამს. იცის, რომ კისტაა. ან
ეგებ მოეჩვენა. ისე, არაფერი ეტყობა: შიშის მაგვარი. არის თავისთვის.

შინ წავიდა. სამგასაღებიანი რგოლი ამოიღო ჯიბიდან. ერთი – ბინის იყო. ორი –
ლაბორატორიის. გააღო სქელი ხის კარი. შუა ოთახში შევიდა და დიდი საათის
პირდაპირ სავარძელში ჩაესვენა. იჯდა და იჯდა. ბუნდოვნად ესმოდა, დროის ტაატს
გულმოდგინედ რომ იუწყებოდა ძველი საათი. დედის ოთახის კარს უყურებდა,
მიშტერებოდა, მისწებებოდა. თვალები აუჭრელდა ბოლოს.
– რიიინნგ! – ჩამორეკა დიდმა საათმა და ფარდა კარზე თითქოს შეკრთაო, ოდნავ
შეტოკდა...
თავსდატეხილი უბედურებით მხრებში მოხრილს, განადგურებულს, სულში
დაუძლეველი გაღიზიანება, ბრაზი და ამბოხი დაგროვებოდა. არ ეთანხმებოდა!
ბედისწერას! არ იღებდა! აცოფებდა მისი ძირები, მისი ბნელი, გრძელი ძირ-ფესვი...
ჩამოწოლილი, წლითიწლობით შედედებული ნისლისა და ბურუსის გაფანტვა
სურდა. ბინდის დაშლა, ბადის გაგლეჯა, იმ ქსლის დაწყვეტა, რაშიც გაბმულიყვნენ,
ჩაჭუპრებულიყვნენ ყველანი.
– რიიინნგ! – შუაღამისას რეკდა საათი, – უეცრად წამოხტა, მოთმინების
ქანცგაწყვეტილი და მიიჭრა ღამის ფანჯრიდან შემონადენი, ნელი სიოთი ოდნავ
მსუნთქავ, მოლივლივე, ორმაგ ქსოვილთან...

ისევ სარკესთან იდგა. თავის სახეს ვეღარ ხედავდა... გამოსახულებაში გადიოდა

მისი მზერა და სარკის სიღრმეში როგორც წყალში, საკუთარი სხეულის ფონზე
მისჩერებოდა მიმომქროლავ წამებს, სურათებს.
შუბლი მიადო სარკეს და გლუვი, მბზინავი სიგრილე გაეღვარა საფეთქლებისაკენ...
საშიშად ჰქონდა წარმოსახვა და მეხსიერება გამოღვიძებული. ფენა-ფენა აშლილიყო
და მტვერივით სდიოდა ტვინის ხვეულებს დალექილი ცხოვრება. ერთ ამბავს მეორე
მოსდევდა, ერთი სახე მაგნიტივით ეზიდებოდა სხვასა და სხვას, დიოდნენ ამბებისა
და წამების ჯაჭვები, დგებოდნენ ხსოვნის სარკოფაგებიდან, ბოლივით ირხეოდნენ...
და უეცრად გაუელვა, რომ ეს შეუძლებელი იყო, რომ ფარდისა არ იყოს, ოთახშიც
რაღაც ჯადოქრული ძალმომრეობა დატრიალდა. რადგან ასე დაწვრილებით, ასე
მკაფიოდ არც ერთ ადამიანს არ ახსოვდა განვლილი წლები, როგორც მას გაახსენდა ამ
ჭერქვეშ, ამ საგნებსა და ამ კედლებში. წარსული ახსოვდათ როგორც ნაქარგის მეორე
მკითხველთა ლიგა
მხარე: ბუნდოვან ლაქებად. სადაც მხოლოდ ზოგი ამბავი, ზოგი არსება და სურათი
ელვარებს წაღმა პირიდან: ზუსტად, აშკარად. დანარჩენი ნისლში ტივტივებს.
წაშლილია კონტური, დეტალები, მოძრაობანი. ძირითადი ამბავი რჩება, ძირითად
ხაზებში, ნიუანსები ორთქლდება, ქრება. იფანტება სიტყვები, ხელის შეგრძნებანი,
სურნელებანი. დიახ, სიტყვები! სიტყვები სულ არ ამახსოვრდებათ! რჩება მხოლოდ
მათგან მიღებული შთაბეჭდილება და სწორედ ამიტომ: დიალოგები იყო ყველაზე
საეჭვო! დიალოგები! – არაბუნებრივი! რადგან შეუძლებელი გახლდათ მათი ასე
ცოცხლად აღდგენა. საუბრები გაისმა, გახმოვანდა: ჩურჩულით, ყვირილით,
ხმადაბლა, ხმამაღლა, მაშინ დააჩნდა მოსაუბრეთა სმენის წიაღს და... წაიშალა დღეთა
სრბოლაში. ვის შეუძლია ათი-ოცი წლის წინანდელი საუბრის მოყოლა.
დაწვრილებით! თანმიმდევრულად!
ვიღაც წარმართავდა მის გონებას, აქ: მოჩვენებითი შემთხვევითობით სავსე
ოთახში, სადაც ფარული, აწ მოძალადე წესრიგი მიმალულიყო, ერთი შეხედვით,
თავისთვის, უწყინრად მდებარე საგანთა შორის. მისი მეხსიერებაც რაღაცამ
ჯადოქრულად აამოძრავა, ტვინის ხვეულებში ჩათესილ-ჩალექილი ცხოვრება
კინოფირივით გაამჟღავნა და გაუშვა: თავის ქალის მრგვალ, მხურვალე დარბაზში.
სხვაგვარად, ჩვეულებრივად, ხსოვნის ასეთი ძალისხმევა შეუძლებელი იყო! არადა,
ამბობენ, ცხოვრების ფირი მხოლოდ სიკვდილის წუთებში მჟღავნდებაო.
აბსოლუტური თანმიმდევრობით, ოღონდ: უკუღმა, სიკვდილიდან ბავშვობისაკენ.
ალბათ იმიტომ, რომ დაბადებით დამთავრდეს სიცოცხლე. დაბადება იყოს ბოლო
მოგონება: სიკვდილის ჭიშკარში, სადაც ცახცახებენ გასასვლელად გამზადებულნი.
გამოსვლა ახსენდებათ. ასე ამბობენ, და თან: რა ტკივილიც სხვას მიაყენე, იმას
თვითონ განიცდიო. სიხარული, ნეტავ? ნეგატივ-პოზიტივი. არ სჯობდა, სხვებსაც
ენახათ ფილმი! მკვდრები შემოხვეოდნენ ახალმოსულს, დამჯდარიყო, მოეთხრო: ასე
და ასე იყო ჩემი საქმეო და ყველას თვალწინ გასულიყო მისი ცხოვრება, ერთად
ენახათ. ზოგი თავისთავსაც აღმოაჩენდა ეპიზოდურ როლიში, წამოიძახებდა: „აი, აი,
ეს მე ვიყავიო“. ძმა იქნებოდა მთავარი მოქმედი გმირის ან მამა, მეზობელი ან
ბიძაშვილი, და გაიმართებოდა სანახაობა. უხორცო თავების ქნევას მოჰყვებოდნენ და
„რას გავუძელითო“ – იშრიალებდნენ.
„უაზრობას ვფიქრობ. ფიქრებს ვეღარ ვთოკავ. ვინ არის აქ? ვინ განაგებს
აქაურობას?“
თავი ასწია და ჭერს ახედა. რას ეძებ. უფლის სახე ხომ არ იქნება მოხატული, ძირს
ჩამომზირალი დიდი თვალებით: რაღაც მოეჩვენა ჭაღის ჩრდილებში. თითქოს ქალის
სახე ჩამოსცქეროდა. თმაჩამოშლილი, დაკვირვებით ჩამომზირალი. დედის ოთახში
იყო.
სავარძელში ჩაესვენა, პატარა მაგიდას დააყრდნო იდაყვები. ლოცვა მაინც
შეეძლოს. ილოცებდა. მაგრამ რას იტყოდა, რა აქვს სათქმელი. ძველი ლოცვა მისთვის
სულ აღარ, აღარ არსებობდა აი, რას ეტყოდა, რას შესძახებდა გადამალულს შორეულ
ცებში:
„ღმერთო, რომელსაც ვერასოდეს გიწოდე მამა, და არ ვიცი, სად ხარ.
შენ არასოდეს მოისურვე ჩემთან შეხვედრა. ვცოდავდი, რათა სასჯელში მაინც
დამენახე და ვერ დაგინახე.
ახლა მოგმართავ: მე, ვინც შეურაცხყოფილი ვარ არა მხოლოდ ცხოვრებით, ჩვენ
რომ მოვიწყვეთ, არამედ სიცოცხლითაც, შენ რომ შეჰქმენი, ვინც შეურაცხყოფილი
ვარ არა მხოლოდ სხვით, არამედ საკუთარი ჩემი თავითაც, ნიადაგ ხელიდან რომ
მისხლტებოდა. ვინც გამაჩინე: რათა ცოდვა მეხარებინა, ცოდვა სრულმეყო.
მკითხველთა ლიგა
 ისმინე ვედრება ჩემი: დაასრულე ადამიანობა! დაასრულე ეს სიცოცხლე: –
ნაკლოვანი, სიკვდილი რომ სჭირდება განახლებისათვის და ავადმყოფობა –
სიძლიერისთვის. სიცოცხლე, ხრწნას რომ უერთდება ყოველწამიერ.
შეურაცხყოფილი ვარ, ღმერთო, რომელიც, ვერ გავიგე: სად ხარ, როდის ხარ.
სირცხვილია – აკვანი ჩვენი.
შენ სიმახინჯე აგვიზილე სილამაზეში და სიწმინდეში – ბიწიერება!
მახინჯი და სამარცხვინოა ჩასახვა ჩვენი. სამარცხვინოა დაბადება ჩვენი(დედა –
გულისგამხეთქად გადაშლილი) და მახინჯია სიკვდილი ჩვენი – ლპობა და დაშლა.
მოსპე სიცოცხლე, რომლის არსებობის საფუძველია სქესობრიობა, წყვილთა ისეთი
უსახური შეერთება, დედ-მამაზე რომ წარმოიდგენ, მთელი სამყარო მძვინვარედ
გძულდება!
ღმერთო, შეურაცხყოფილი ვარ ცხოვრებით, სიცოცხლით და ადამიანობით!
შეგვადუღე, თუკი მაინც ეს გვიწერია, გამოგვხარშე, გამოგვწვი, აზილე ჩვენი
ნაცარტუტა და გამოძერწე სულ სხვა არსება: ძლიერი, შეუბღალავი და
კეთილშობილი, რომელიც ილივლივებს წყალში, ჰაერში. სახლი იქნება მისთვის
მიწაც და მიწისქვეშეთიც.
რომლის სიყვარული არ დასრულდება წამხობით, დაწოლით და წაპირქვავებით,
რომლის სხეულის გვირაბებშიც ხრწნაშემდგარი, ოხშივრიანი საჭმელ-სასმელი არ
იბუყბუყებს, რომელსაც ექნება თვალები – წყაროს წყალივით და ფრთები – ძლიერი
და დაულაქავი.
დახურე, ღმერთო, დედამიწის ლაზარეთი. წალეკე დრო, სისხლი და ხორცი და
ჩვენი ნაცარტუტა ახალ თიხად გამოიყენე. ამინ.“
თავი აიღო. „ცუდადა ვარ, საშიშად ვფიქრობ. თუმცა, სულ ერთია“.
დედის საწერი მაგიდისკენ გაიხედა. მთელი ეს ხანი არ შეუხედავს. რად უცდიდა;
ცდუნება. უძრავი, ოთხ ფეხზე შემდგარი.
რაღა აზრი ჰქონდა აქ შეჩერებას – ბოლოსწინა საფეხურზე. ხეზე მიდგმული კიბის
კი არა, ხაროში ჩადგმულის! იქ შეჩერებას, სადაც ხელის გაწვდენაზე სუნთქავდა
ფსკერი და თანაც „უკეთუ გულსა შიგან შესცოდე“ კი, კი, გულსა შიგან სულ
სცოდავდა, მუდამ, გაუთავებლად, მაშ რაღა აზრი ჰქონდა ცოდვის არჩადენას, თუკი
სურვილი ცოდვის ჩადენისა არა ჰქრებოდა! და არც გეპატიებოდა! თან რა შვების
მომტანია: „რაც მოსახდენია, მოხდეს!“ „მოხდეს, მოხდეს, რაც მოსახდენია“. თუმცა
რას ამბობს! რომელი ვარდნა, ხარო ან ცოდვა, გულსშიგან თუ გულს გარეთ. განა აქ
კვანძის გამოსახსნელად არ შემოვიდა? ძაღლის თავის ამოსათხრელად. იმ
დაფარული რაღაც ცოდვისა, რომლის გამოც სნება გასხივდა ოთახებში, დედის
სხეულში! დიახ, დაფარული რაღაც მიზეზი სარეველასავით იბარდებოდა.
ბოლქვიანად უნდა ამოთხრილიყო!
მაგიდასთან მივიდა და უჯრა გამოაღო. სამი მოგრძო საერთო რვეული იდო
ერთმანეთზე. სხვადასხვა სისქის, სხვადასხვა ფერის. რატომღაც შუა აიღო. შუა და
ნისლისფერი. დედისავე მაგიდას მიუჯდა და რვეული გადაშალა.

... დედა ისევ ტიროდა... მამაჩემმა დაუყვირა და მაგიდას მუშტი დაარტყა.

წაბარბაცდა, საფერფლეს გადაემხო, მერე სკამზე დაენარცხა და უთხრა: სულელი
ხარო. გან-სა-ცვი-ფრებ-ლად – სწორედ ასე დამარცვლა – სულელი, უაზრო ქალი ხარ,
მეზიზღები... შენი ტირილიც მძულს, ეგ თვალთმაქცური ცრემლებიო.
დედა ჩუმად იწმენდდა თვალებს აბრეშუმის მაქმანიანი ცხვირსახოცით, ზოგჯერ
მის მუჭში მთლიანად რომ უჩინარდებოდა... მერე თავი უკან გადასწია, კეფა სკამის
მკითხველთა ლიგა
საზურგეს დააყრდნო: ერთმა მსხვილმა ცრემლმა საფეთქელი გადაკვეთა და თმის
ძირებში ჩაჟონა, და თეთრი ყელი დაეჭიმა და ორი მსხვილი ძარღვი თეთრად
ამოებურცა ახლად გათლილი საშურდულე ტოტივით.
მერე დავინახე: მამა დედაჩემთან მისულიყო და მისი მოცახცახე მარცხენა ხელი
ნელა უახლოვდებოდა თეთრ, დაჭიმულ ყელს... დედა კი, არ ვიცი, ვერ ხედავდა თუ
დაიღალა, არც შეტოკებულა და აი, თითები შეეხნენ კიდეც კანს ლავიწის ძვალთან...
საშინელებისაგან ისე დავდამბლავდი, თვალის დახუჭვასაც ვერ ვახერხებდი. მაგრამ
ის ხელი გასაოცრად ფრთხილად შეჩერდა, მერე კი ჩემთვის უცხო – რაღაცნაირი
ტანჯული სინაზით, კანკალით აცურდა ნიკაპისაკენ და მაშინვე მოშორდა. მამა
შემობრუნდა და ნელა დაეშვა სკამზე.
მინდოდა ოთახიდან გავსულიყავი, მაგრამ ვერ ვბედავდი. არც დედასთან შემეძლო
მისვლა. მამაჩემი უარესად გააფთრდებოდა. ფანჯარასთან ვიდექი და ასე მეგონა, რაც
კი სხეულში სისხლი მედგა, ნელა შრებოდა, შრებოდა და ამ აუტანელი
სიმშრალისაგან გული თონეში დამწვარი პურივით მეფშვნიტებოდა,

თავი აიღო. გააღიზიანა დაწვრილებითმა, აუჩქარებელმა თხრობამ: „ძველი

თხრობაა; დინჯად, თანმიმდევრულად, დაგემოვნებით გიამბობენ: აღმოსავლელი
ბერიკაცები ჩაის წრუპავენ, მზე მინეტარებს ცარგვალზე. წინ სვეტებია: ჩამოქნილი,
ნელად ნატვიფრ-ნაჩუქურთმები, ციცარის მორკალული ბუმბული ნელა, რა ნელა
ეშვება ძირს. ძაღლი დინჯად აბრუნებს თავს და ჭროღა დისკოები ზანტად
გასრიალდებიან თვალების სარკოვან ოვალში: წვეთავს, მოჟონავს დღე და საათი. და
როცა იქ სიჩქარე ჩნდება – ის სიჩქარეა; ცქაფი. წმინდა, ნამდვილი, ისარივით,
სამართებელივით ჰაერის მკვეთი: რადგან ნაჩქარეობას არ შეუნელებ-
დაუდამბლავებია მისი უეცარი ამოვარდნა, ზეამოსხლტომა და იელვებს ლომის
თვალები და ველური სკუპი, შმაგი ნახტომი, დაძაბული კიდურების ჰაერში გაშლა
მზის ტრაექტორიით! მახვილის ქნევა, მოლაპლაპე! და ისარივით მიმსწრაფი ცხენი!
ძველი თხრობაა, ყურადღება თანაბრად ნაწილდება გამომეტყველებაზე,
მოძრაობებზე, სიტყვებსა და ფერებზე. ყველაფერი თავის წილად აღიბეჭდება. დრო
აქვთ: ფილიგრანი. ინკრუსტაცია; ნეტარება დაწვრილებითი ფორმისა, მათი დრო-
ჟამი ნელა მიდის ბარის მდინარესავით, დარბაისლურად, თავაზიანად აცლის
მოყოლას, მათ მხარეზეა, გენაცვალეთ, ჩვენ დროსავით კისრისტეხით კი არ
მიექანება, მუჯლუგუნებს რომ გვიჟაჟუნებს და გვახტუნებს კალიებივით! სკუპ-სკუპ!
აქეთ-იქით! – ფიქრში, თხრობაში, სიყვარულში და საუბარში. ყოფნა – ჰაიჰარად
შეძერწილ-შეთითხნილი, ადამიანი – ფაცაფუცით მოფერებული, ნაჩქარევად
ჩასახული, ფეთებით დაბადებული, ელდისცემით ნაკვებ-ნაზარდი. ჩქარა! ჩქარა! წინ!
ჩქარა დატკბი, ჩქარა ისიამოვნე. ჩქარა იმშობიარე! ჩქარა განიკურნე! ცხოველები კი
ძველ დროში დარჩნენ, მცენარეებიც, იქა დგანან: ტაატა ჟამში. მზე თავის დროზე
შეცურდება ზოდიაქოში, და მის მღუარ ძარღვთანაა ქვეყნიერების მაჯა შეწნული:
ჩვენ ამოვვარდით და გავუჩნდით ტახიკარდიად. ჩქარა, ჩქარა წინ! მერე – თქლაფ! –
გამოფიტვა, დეპრესია, აპათია – სხეულის თარაზულად გდება. მერე ისევ!
წამოვარდნა. ჩქარა, ჩქარა წინ! რასაც მივწვდებით, ვუჯიკავებთ. მუჯლუგუნით
მივერეკებით: მცენარეს, ცხოველს, რასაც მივწვდებით: ჩქარა აყვავდი! ჩქარა
დამწიფდი! ბევრჯერ მოისხი! დამაკდი! შობე! ჩქარა! ბევრჯერ! ჩქარა წინ! და
ნაჩქარეობით გაბერწებულ ცხოვრებაში, ჩაქრა: სიჩქარე! წმიდა სისწრაფე, ცქაფი!
ისინი კი, ძველები, უსმინე ერთი, რა დაჯერებულად და დამაჯერებლად
გეუბნებიან, რა იყო გარეთ და რას იწვევდა შიგნით, მათ სულში. არშინი აქვთ,
მკითხველთა ლიგა
დალოცვილებს, ზუსტად იციან: სინამდვილეში ასე ხდებოდა, მე კი ასე აღვიქვამდიო.
დიდება შენდა, ღმერთო! საიდან იცოდნენ, ნეტავ! ჩვენ ცხვირწინ ხდება რაღაც ამბავი,
გვერდით სახლში, ჩვენს თავს ტრიალებს და თავი და ბოლო ვერ გაგვიგია: რაა
მიზეზი, რაა შედეგი, რა კიდევ ძალა, ვინ მსხვერპლია, ვინ – დამნაშავე. და ამიტომ
ვერ მოყვები, ვეღარავის ვეღარ უამბობ და თუ მოყვები, წარამარა „მე მგონი“ უნდა
იძახო, „ალბათ“, „ვინ იცის“ „ეგებ“ და „თითქოს“. ან ერთმანეთში არ ერეოდათ გარეთა
და შიგნითა? როცა არ იცი, ნამდვილად ხდება თუ შენ გეჩვენება!
ამიტომაც აუტანელია ახლა: კლასიკა – ამ დგანდგარში, ამ ბურუსში, ამ სიჩქარეში.
მაღიზიანებს ძველების კითხვა, მათი მკაფიო თვალები ჩვენ ვერ გვხედავენ და
მკაფიო სიტყვები ჩვენ არ გვეხებიან. და გამოთქმები აქვთ რევერანსებივით. „ხოლო
მან მიუგო“, „თქვენ თავად როგორ გიკითხოთ“, „და მე ისე მიძგერდა გული“ და
„მეტადრე“, „ნუთუ“ და „არამედ“. სად წავედი? არ მინდა წაკითხვა? იმიტომ
დავწანწალებ წაღმა-უკუღმა? ესეც არ ვიცი, მინდა თუ არა, მაშ: „დედა ტიროდა და
მამა ყვიროდა?“ აბა, რისთვის არიან დედა და მამა?

... ამ დროს დედამ ჩემკენ გამოიხედა: რაღაცნაირად. და მისკენ რომ გადავდგი

ნაბიჯი, მამაჩემი წამოიწია, ორივე ხელით დასწვდა ჩემს დიდ, ალისფერ ნიჟარას,
მთელი ეს ხანი მაგიდაზე რომ ყანყალებდა და ძირს დაახეთქა. შევხტი და მერე
ადგილზე გავქვავდი: ნამსხვრევებს დავაჩერდი, იატაკზე: ნუთუ იქ არაფერი იყო,
შიგნით? აბა, რა შრიალებდა, ვინ მღეროდა ხოლმე? მაგრამ ნიჟარას ალისფერი
ფარფლები შემომსხვრეოდა მხოლოდ, აგრაგნილი ნაპირი, მისი მკვრივი, ჩახვეული
მუცელი კი გადარჩენილიყო, ნამსხვრევებში ეგდო და ირწეოდა. „შენც მაგნაირი
გამოხვალ – მიყვიროდა მამა და ხელს დედაჩემისაკენ იშვერდა – უსულგულო და
ქარაფშუტა, ან რა უნდა გამოხვიდე ამისი გაზრდილი“ – და შეიგინა.
როცა ჩხუბობდნენ, ანუ როცა მამა დედას ეჩხუბებოდა, ყოველთვის იქ უნდა
ვყოფილიყავი: დედაჩემს მარტო დარჩენა არ უნდოდა და არ წახვიდეო, ხშირად
შემხვეწია, ჩუმად. მამაც არასდროს მიშვებდა ოთახიდან. ალბათ, დედისა ვიყავი
მისთვის, და მისი ლანძღვა-გინება ორთავეს გვეხებოდა.
„გადი, ღვინო შემოიტანე!“ – დამიყვირა, არ გავნძრეულვარ. გაოგნებული
დავშტერებოდი ფერად ნატეხებს: ცრემლებით მქონდა თვალები სავსე და მთელი
ოთახი ტივტივებდა: ნიჟარაც: მომწყდებოდა ცრემლი – ჩნდებოდა, მომადგებოდა, –
დაიბინდებოდა. კიდევ და კიდევ. მამაჩემმაც დახედა იატაკს და ეტყობა, მაშინღა
მიხვდა, რაც გაეტეხა: თვალები აახამხამა, ნიკაპქვეშ ოდნავ ამოზრდილი წვერით
ჩაშავებული ყელი მოიფხანა, შეემჩნა:საშინლად ეწყინა, ისე ეწყინა, რომ ოდნავ
გამოფხიზლდა კიდეც, და უარესად დამიღრიალა: „გესმის, გოგო, გადი, ღვინო
შემომიტანე!“
გავედი. სამზარეულოს კარადა გამოვაღე და ღვინით სავსე თეთრი სურა რომ
გამოვაცურე, გამივარდა და გატყდა. უაზროდ ჩავჯექი, ყველაფერი ისე ბუნდოვნად
ტივტივებდა ჩემს ცრემლებში. ჩავჯექი და თეთრი ნამსხვრევებით სავსე წითელი
ღვინის გუბეში თითები ჩავყავი. ხელებს სისველეში ვურევდი, უაზროდ
ვაფათურებდი და თან იმაზე ვფიქრობდი, რომ სადაც იყო, დამიძახებდნენ, ოთახში
უნდა შევსულიყავი, იმ საშინელ ოთახში, მამაჩემისთვის მეთქვა, რომ ღვინო
დავღვარე და ყველაფერი გადამეტანა.
„სადა ხარ ამდენ ხანს!“ – მომესმა კიდეც. ავდექი, კარიც გაიღო და მამა გამოჩნდა.
უცებ შედგა, თვალები აახამხამა და სულ სხვა ხმით აღმოხდა: „რა დაგემართა!“
ხელებზე მიყურებდა. მეც დავიხედე და იმწამსვე საშინელი წვაც შევიგრძენი: ორივე
მკითხველთა ლიგა
ხელის მტევნიდან თქრიალით მდიოდა სისხლი. მერე მამაჩემი ლანდად იქცა და
ლანდი ჩემკენ მობარბაცებდა და დედაც, მის ზურგს უკან რომ გამოჩნდა ზღურბლზე,
ჩრდილისა იყო და მერე აღარ მახსოვს...
თვალი რომ გავახილე, ორი თეთრი ნიჩაბი მაღლა მიიწევდა, ჩემი სახის ზემოთ და
ვიღაც გაბმულად, ძალიან შორიდან იძახდა: „სად არის ჩემი ზღვის სული... სად
დაიკარგაა... ცალი თვიალი მწვანე აქვს და ცალი – ყვითელ-მწვანე, ხომ არ გინახავთ...
სახლი გაუტეხეს და აღარ დაბრუნდება... შიი შირლა-სა-ი, დაბრუნდი ჩემთან“.
ბუნდოვნად გამიკვირდა: საიდან იცის იმ ვიღაცამ, ნავში რომ ზის და ზღვაში
მიცურავს, ჩემინ ირე შირლასაის სახელი, რომელიც ნიჟარაში ცხოვრობს! ცოტა ხნის
შემდეგ აღმოვაჩინე, რომ ის თეთრი ნიჩბები ჩემი ხელები იყო, თეთრი დოლბანდით
მძიმედ შეხვეული და ეს მე ვუძახდი ზღვის პატარა სულს, შირლას ან შირლასაის,
რომელსაც, დარწმუნებული ვიყავი, ტანზე საკუთარი თმა ეხვია. სხვადასხვა ფერის,
ძალიან სველი თვალები ჰქონდა, ჩემს ნიჟარაში იჯდა და მღეროდა. ოთახის საგნებიც
ჯერ რაღაც დამღლელ ბურუსში დატივტივებდნენ, მერე ნელ-ნელა დაეშვნენ ძირს,
გასწორდნენ და მყარად დადგნენ თავიანთ ადგილებზე. პირველი, რაც გავარჩიე,
გვერდით, დედაჩემის საწოლზე გადაფარებული ზღვისფრად მოლივლივე ლურჯი
ქსოვილი იყო. მე მამაჩემის საწოლში ვიწექი.
თავი გვერდზე მივაბრუნე და იქ მამა დამიხვდა: საწოლთან მეჯდა. გაუპარსავ,
დაბზარულ სახეზე, თითქოს ცუდად შეწებებული ნატეხებისაგან რომ შედგებოდა,
ვაება ეხატა. ასეთი იყო ყოველთვის, ახლად ფხიზელი, ახლა კი განსაკუთრებით.
მოიწია და რაღაც მითხრა, მაგრამ ვერ გავიგონე რა, რადგან ამ დროს დედაჩემის ხმა
შემომესმა და იქით გავიხედე... დედა აუჩქარებლად წმენდდა მტვერს საწოლის
თავიდან, ნათიბისფერი, აბრეშუმივით თმა კეფაზე აებულულებინა და ეტყობოდა,
ცუდ გუნებაზე არ იყო.
„დამშვიდდი, – მითხრა დედამ და შეჩერდა, – იქ ნიჟარაში მართლა კი არ
ცხოვრობდა ვიღაც, – მტვრიანი, წითელი ჩვარი მაღლა ასწია. – ნიჟარები ცარიელია...
პატარა ხომ აღარა ხარ, მალე თერთმეტი წლისა გახდები, ნუ დარდობ, არავინ
გაქცეულა, – ჩვრიანი ხელით რკალი ახაზა ჰაერში, – არც გაქცეულა და არც
მომკვდარა, ნიჟარები ცარიელია, – ხელი დაუშვა და საწოლის თავზე მსუბუქად
გაასრიალა.
მამაჩემს უცბად შეეცვალა სახე. რაღაც ზიზღნარევმა გაღიზიანებამ გადაურბინა და
ძლივს დაშოშმინებული ნაკვთები ისევ წამოუშალა... ისეთი მზერა ესროლა
დედაჩემს, ეტყობა, გულში სილა გააწნა ან დაუყვირა, მაგრამ ხმამაღლა არაფერი
უთქვამს, რაღაც ძნელად ჩასაბრუნებელი უკანვე ჩაიბრუნა და ხელი ჩაიქნია
მხოლოდ. ფხიზელი არასოდეს უყვიროდა დედას, პირიქით, ძალიან ხმადაბალი
ლაპარაკი იცოდა, მცირე ხმაურზეც კი შეკრთებოდა ხოლმე, ცოლს რაღაც
გულდაწყვეტილი და მორჩილი თვალებით შესცქეროდა, და დედაც იფერებდა ამ
გატანჯულ, გაუგებარ მორჩილებას, ჩანდა: გრძნობდა თავის ძალას ქმარზე, ალბათ
თავისთვისვე აუხსნელ ძალას და ეს მშვიდ, დარწმუნებულ მოძრაობასა და იერს
ანიჭებდა, რაც მამაჩემის დათრობისთანავე ხუხულასავით ჩამოიფშვნებოდა ხოლმე.
და მე ვერ გამეგო, ბოლოს და ბოლოს, ვინ ვის მორჩილებდა და ვის ვისი ეშინოდა.
როდესაც დედა ოთახიდან გავიდა, მამაჩემი გადმოიხარა და ყრუ, დაგლეჯილი
ხმით მითხრა: „ყურს ნუ უგდებ, არაფერი არ ესმის... რა იცის მაგან! იცი, შ-შირლასაი
მაინც ვეღარ ეტეოდა იქ, წუხდა, ნიჟარა მისთვის ნამდვილად პატარა იყო,
ღმერთმანი, წუხდა. კაბის კალთებსაც კი ვერ იშლიდა ხეირიანად... აი, ნახე, ეს
როგორია, რამხელაა, ხედავ?“ – ხელი გაიწოდა, იქვე სკამიდან ვეებერთელა,
მკითხველთა ლიგა
რძისფერ-ვარდისფერი, გადაგრაგნილი, ფარფლებაშლილი ნიჟარა აიღო და ყურთან
მომიტანა: „უსმინე, როგორ მღერის! როგორ უხარია, ხომ გესმის?“
დახვეული, შორიდან მოღწეული შრიალი ჩამესმა, უფრო ძლიერი, ვიდრე ძველი
ნიჟარიდან გამოისმოდა. ნიჟარა საბანზე დავისვენე, თვალები დავხუჭე და როცა
მამაჩემმა გაჭირვებით ამოღერღა: „ნუ გეშინია, მალე მორჩები... სუულ მალე
ადგებიო“, უღონოდ და უსაყვედუროდ ჩავილაპარაკე: „არ მინდა, მამა... არ მინდა
მორჩენა... მინდა ნიჟარაში ვცხოვრობდე და... არაფერი არ დავინახო“. მან ჩემი მძიმე
შეხვეული ხელი აიღო, ფრთხილად მიიკრა ლოყაზე, მაპატიეო, ამბობდა. მე ხელი
გავწიე, მისი ხელებიც გავიყოლე. ყელში ჩავიწვინე და ნიკაპი დავაყრდენი...
ვტიროდით, ორივენი ვტიროდით. რადგან ვიცოდით: ჩვენი საშველი არ არსებობდა,
ის ძველი ნიჟარაც მამაჩემის ნაჩუქარი იყო.
სამ დღეს მქონია მაღალი სიცხე. ექიმს ეფიქრა, ჭრილობიდან შეჭრილი ინფექციის
ბრალი იქნებაო. მამას კი ეთქვა, არა, ინერვიულა, იმისი ბრალიაო. მამაჩემი გვერდით
მჯდომია მთელი ის ხანი, თურმე არაფერი მესმოდა და ვბოდავდი.
ორი კვირის შემდეგ ეზოში გამიყვანეს, დაწნულ, სარწეველა სავარძელში
ჩამაწვინეს. ახლად შეხსნილი, ნაჭრილობევი ხელები კალთაზე მეწყო და
მსიამოვნებდა, მზე რომ მელამუნებოდა. მამა გვერდით მეჯდა, ხელებზე
დამყურებდა და მერე მითხრა, რომ ამის შემდეგ მთვრალს რამდენიც არ უნდა ეძახა
და ეყვირა, ჩემი ოთახიდან არ გავსულიყავი. „კარგი“, – დავეთანხმე ძალიან ჩუმად.
მეორე საღამოსვე შემომესმა მისი ყვირილი, ჩემს საწოლზე ჩაძინებულს, და გული
კინაღამ ამომივარდა. მოვიკუნტე და საბანი თავზე წავიფარე.
მამა ხშირად ერთი-ორი დღე შინ არ მოდიოდა და ასეთ დღეებში დედა მუდამ კარგ
გუნებაზე იყო. ღიღინით ალაგებდა სახლს, რწყავდა ოთახის ყვავილებს ან
ფორტეპიანოს მიუჯდებოდა. ნოტებს გადაშლიდა და ტანის ოდნავი რწევით
უკრავდა. დიდხანს და ხალისიანად იცვამდა, სახლიდან გადიოდა თეთრი, არშიიანი
ქოლგითა და პატარა ხელჩანთით. ორ-სამ საათში უკან ბრუნდებოდა ყვავილებითა
და მცირე რამ ნავაჭრით. ისედაც, მამა დაიძინებდა თუ არა, მაშინვე გახალისდებოდა,
ისე ადვილად გადაეყრებოდა ხოლმე ნაღველი, თითქოს არც არაფერი მომხდარიყოს,
რაც მუდამ უსაზღვროდ მაკვირვებდა, რადგან მე მამაჩემის სიფხიზლეშიც კი
არაფერი მიხაროდა. ისეთი კარგი იყო ეს ადამიანი, ასე სამი დღის ფხიზელი, რომ
შინაგანად ვიკრუნჩხებოდი ხოლმე მისი წარსული სიმთვრალის გახსენებითა და
მოახლოებულის მოლოდინით. დედა კი ხალისიანი იყო. შეიძლება ამით გვნუსხავდა
მე და მამაჩემს. თავის უიღბლობასაც კი – ასეთი ქმარი რომ ჰყავდა – ცოცხლად და
გატაცებით უამბობდა ხოლმე მეგობარ ქალებს, ან ჩვენთან სახლში, ან მათთან
სტუმრად როცა ვიყავი. ასეთ დროს სადმე მივიკუნტებოდი და მრცხვენოდა.
პატარაობისას შეეძლო, მთელი დღე კაბა ეკერა ჩემთვის. შემიკერავდა რუშებიან,
ნაოჭაყრილ კაბას, გამომაწყობდა, სარკის წინ დიდხანს მატრიალებდა, წვალობდა
ჩემი ხშირი თმის მორჯულებაზე და ასე წამიყვანდა ხოლმე ვინმესთან სახლში. იქ
ორი ან სამი მისი ასაკის ქალი გვხვდებოდა, ზოგჯერ კაცები და ბავშვებიც
ტრიალებდნენ, იქვე, დიასახლისის ვიღაცები, რომლებიც მალევე ქრებოდნენ და მერე
შიგადაშიგ კიდევ ჩნდებოდნენ ან დამშვიდობებისას დერეფანში გამოლაგდებოდნენ
ხოლმე. სასტუმრო ოთახში ქათქათა სუფრა ეფარა მაგიდას და ზედ ამპარტავანი,
ვერცხლისფერი სამოვარი თუხთუბებდა, რომლის გაბერილ მუცელთან შეერთებულ
მოკაუჭებულ ცხვირს, წარამარა ატრიალებდნენ და ქვეშ რიგრიგობით უდგამდნენ
ფაიფურის სიფრიფანა ფინჯნებს. მერე ხან ფინჯანი მიჰქონდათ წითელ ტუჩებთან,
ხან შავ, მბზინავმურაბიანი კოვზი... და ლაპარაკობდნენ, ლაპარაკობდნენ... ზოგჯერ
მკითხველთა ლიგა
აჩურჩულდებოდნენ და ამ დროს თავებს ატყუპებდნენ და მათი თმები ერთმანეთს
ეხებოდა, მერე გაიშლებოდნენ და მაგიდის შუაგული ისევ ჩნდებოდა. მერე ხმამაღლა
იცინოდნენ: სკამის საზურგეებს აწვებოდნენ და მათი მკერდი მაგიდას შორდებოდა.
ან უცებ ამღერდებოდნენ და მაშინ იდაყვებით მაგიდას ეყრდნობოდნენ, ან სუფრაზე
აწვენდნენ ხელებს. მერე ადგებოდნენ და ოთახში მომოფანტულ სავარძლებში
ჩაეშვებოდნენ, რომელიმე მათგანი პიანინოს მიუჯდებოდა და ქალები ხშირად
ხუჭავდნენ თვალებს.
მე კი, თავიდან აღტაცებულნი რომ მხვდებოდნენ ყველანი, თმაზე ნაზად
მისვამდნენ ხელს, ლოყებს მიკოცნიდნენ და რა ლამაზიაო, გაიძახოდნენ – მერე
აღარავინ მაწუხებდა, თითქოს იქ აღარ ვიყავი. ჯერ ქალებს შევცქეროდი, მუდამ
უსაზღვროდ განცვიფრებული, ვუყურებდი მათ ბეჭდებიან ხელებს, მათ კაბებს,
სიცილსა და მოძრაობებს. ისეთი მიუწვდომელი იყო ეს ყველაფერი, რომ ვერ
წარმომედგინა, ნუთუ როდესმე დადგებოდა დრო, როცა მე ამათსავით ზუსტად
მეცოდინებოდა, როდის უნდა გამეცინა ხმამაღლა და როდის ჩუმად, როდის
გამეშალა ხელი და გადამეგდო თავი ისე, რომ თმა ლამაზად გადაყრილიყო, როდის
შემეკრა ტუჩები და მეთქვა: „ო. რას ბრძანებთ“, „რა მშვენიერია“ და „მოდი ჩემთან,
ჩემო პატარა“, და როდის უნდა დამეხარა თვალები ან უეცრად, სწრაფად გამეხედა
ქმრისკენ... ოო, ქალებმა იმდენი რამ იცოდნენ...
მერე სურათებს ვათვალიერებდი კედელზე, ან ოთახის მცენარეებს: ფიკუსებს,
კაქტუსებს, პალმებს, ზარის ენებს. მერე აივანზე გავბორიალდებოდი ან საკიბურში,
ხშირად კატას გადავაწყდებოდი სადმე და ვუცდიდი, კუდს როდის აირკალავდა. ის
კი უცბად უნდობლად და გამომცდელად შემომანათებდა ყვითელ, ცივად გიზგიზა
თვალებს და მერე აგდებით, დაუდევრად მაქცევდა ზურგს... ბოლოს საშინელი
მოწყენილობიდან ძილში გავრბოდი, სადაც მუდამ მელოდებოდა ფერად-ფერადი,
უცნაური სურათხატების მთელი ლაშქარი. „ჩემი მძინარა, ჩემი პატარა უჟმური“–
მაღვიძებდა დედა და შინ ვბრუნდებოდით. და მე ბედნიერი ვიყავი, რომ, ბოლოს და
ბოლოს, დედაჩემის მკლავს ვგრძნობდი ლოყით. თუმცა განუყრელად ერთად
ვიყავით, მაინც სულ დედა მენატრებოდა: თითქოს იქ არ იყო, თითქოს შორეულ
ქვეყანაში გამგზავრებულიყო დიდი ხნის წინათ და ახლა ყოველ წუთს მის
დაბრუნებას ველოდებოდი. თუმცა დედაჩემს სულარ ეთქმოდა ბრაზიანი ან უკარება,
პირიქით, პირიქით, მაინც სულ მაკლდა, რაღაცნაირად არა მყავდა და როცა
ვეხვეოდი, დედას ვეძებდი ხოლმე...
სხვებს კი, ადამიანებს, საერთოდ ბუნდოვნად აღვიქვამდი. თავბრუს მახვევდნენ.
არასოდეს ვიცოდი, გვერდითა ეზოებში რა ხალხი დაფუსფუსებდა, ვინ ცხოვრობდა
მეზობელ სახლებში, ვინ ვისი შვილი იყო, ვისი ცოლი, ვისი დედა. თითოეულ
მათგანს ან სულ ცალკე, მარტოდ ვხედავდი, ვერავისთან ვაკავშირებდი,ან ყველა
ერთად მეგულებოდა სადღაც გარეთ, ერთ ლაქად თავმოყრილი, ერთად – უჩემოდ.
ბავშვების კი მეშინოდა. ყველაზე უფრო მეშინოდა ამქვეყნად რადგან თვალს
მოკრავდნენ თუ არა სახლისკენ ბარბაცით მომავალ მამაჩემს, გამოეკიდებოდნენ და
სიარულში აჯავრებდნენ. შემდეგ უძახდნენ, დამცინავი სერიოზულობით რაღაცას
ეკითხებოდნენ... ის კი შეჩერდებოდა, გულწრფელად პასუხობდა და მერე
უსაზღვროდ გაკვირვებული ახამხამებდა თვალებს, როცა უეცრად ახითხითებული
ბავშვები ზურგს აქცევდნენ და გარბოდნენ. ცოტა ხნის შემდეგ ყვირილს
დაადევნებდა ხოლმე გაქცეულებს, რაც კიდევ უფრო ახორხოცებდა ქუჩას. მე ჩვენს
ეზოში ვიდექი ხოლმე, მეჩხერ მესერთან.

მკითხველთა ლიგა
 თითქმის მთელი დღე ეზოში ვიყავი, თუკი მაცლიდნენ. იქ შქერისა და ჟასმინის
დიდი ბუჩქები გვედგა, ერთი ევკალიპტი და ერთიც – პატარა ფიჭვი. დღე
ყოველთვის შეუმჩნევლად გადიოდა და საღამო მუდამ მოულოდნელი იყო.
გაუთავებლად დავცქეროდი მიწაზე მოფუსფუსე ჭიანჭველებს, ჭიამაიებს, ქვიშის
ნამცეცებივით ციცქნა წითელ ობობებს, ქინძისთავით ნაჩხვლეტზე წამოსკუპებულ
სისხლის წვეთს რომ წააგავდნენ, გოგრის თესლებივით ბრტყელ, აგურისფერ ჭიებს,
ზურგზე შავი ჯვრები რომ ეხატათ... დავჩერებოდი ამ ნამცეცა, ფუსფუსა სამყაროს,
ისე პატარა მწერებს და ჭიაღუას, ნემსის წვერზე რომ დაეტეოდნენ და ბალახის
ღერები მუხებად ეჩვენებოდათ, ალბათ. ვუყურებდი, არ მწყინდებოდა და უკვე
იმდენი რამ ვიცოდი მათზე... ვიცოდი მათი ჩვევები, ცხოვრების წესები. მათი ცქერით
თვალები დამეღლებოდა, ბალახზე ვწვებოდი და ღრუბლებს ვაშტერდებოდი.
მოიგრაგნებოდნენ მთაგრეხილები, ქალაქები და გოლიათები და ცამტვერდებოდნენ,
იფანტებოდნენ ხელებაწვდილ, თავებაპენტილ რაღაც ლაქებად... ის შუა სამყარო კი,
რაც ბალახსა და ღრუბლებს შორის იყო, ადამიანებიანად, რატომღაც ნისლში
რჩებოდა ჩემთვის.
ერთხელ მამაჩემი ავად გახდა და საწოლიდან დიდხანს ვეღარ წამოდგა. თავთით
ვეჯექი და დაწვრილებით ვუამბობდი, რა ხდებოდა მიწაზე, ბალახის ძირში,
შეუმჩნეველ, არადჩაგდებულ სამყაროში, რომელსაც ყველა ფეხით თელავდა,
აპარტახებდა: არადა, მთელი გვარ-ტომები ცხოვრობდნენ იქაც, ოჯახები და
სამეფოები, თავიანთი დედოფლებით და წინამძღოლებით. იქაც თავს
დაჰკანკალებდნენ შვილებს, უსაშველოდ წვალობდნენ დედები, იქაც იცოდნენ
წესრიგი, ომი და თავგანწირვა და შიში. შიში მეფობდა იქაც, შიში აწრიალებდა და
აფუთფუთებდა მათ სამეფოებს, არავინ იცოდა, რა იყო სიმშვიდე და ამით ჰგავდნენ
ადამიანებს. ზრუნვით და შიშით, მუდმივი შიშით საფრთხის წინაშე.
მამაჩემი თვალებგაფართოებული მისმენდა, ხშირად რაღა- ცას მეკითხებოდა, მერე
ისევ იტრუნებოდა და ბოლოს, როცა გავჩუმდი, თქვა: „აი, თურმე როგორ მარტო
ხარ“. ცამეტი წელი მისრულდებოდა.
როცა გამოკეთდა და გამოშუშდა, მითხრა, რომ სადღაც ერთად უნდა
წავსულიყავით.
ჩუმად მივუყვებოდით ზღვის ნაპირს. ალაგ-ალაგ დიდ ქვებს ამოეყოთ თავი
ქვიშიდან. მთელი სანაპირო გამორიყული, დაკრუნჩხული შავი ტოტებითა და
აძენძილი რაღაც ფესვებით მოფენილიყო. ზღვას აღარაფერი სურდა, ისვენებდა,
მოდუნებული. ხმელეთთან ოდნავ თუ აეკეცებოდა ხოლმე მიმოკლაკნილი ქაფის
მაქმანი და მაშინ ნაზი ტყლაშუნი ისმოდა, თითქოს დიდმა თევზმა კუდი დაჰკრა
წყლის ზედაპირსო...
„არ მიყვარს ზღვა, ზღვისპირეთი, ვერ შევიყვარე, – ამბობდა მამა – აქ მიწაც
წყალგამჯდარია, რბილი, ფხვიერი, ვერ დაეყრდნობი, აგრე გგონია, ფეხქვეშ
ჩაგეშლება, ჰაერი – სულ სველი, ისეთი გრძნობა მაქვს, თითქოს ძვლები კი არა,
წყლის მილები მედგას ტანში. ყველგან ნესტია, სულ მაჟრიალებს. აქ ვერაფერს
დაეყრდნობი, ყველაფერი სველია, მოძრაობს, თითქოს იშლება...ყოველივე ზღვას
ბაძავს, ზღვას ჰგავს... ადამიანებიც: მიიქცევ -მოიქცევიან, გისხლტებიან. ჩემს
სოფელში კი მიწა ცხელია, მკვრივი, მაგარი... სითბო ამოსდის, მშრალი სითბო. ალაგ-
ალაგ ქვაში გადადის, ის მიწა, ქვავდება, და ქვის ბორცვები და კუზები უჩნდება...
ადვილად არაფერს გაძლევს, უნდა ჩაეწურო, მაგრამ სანდოა, დაყრდნობა შეიძლება...
ააგე, რამდენიც გინდა საყდრები და კოშკები და სამრეკლოები. ატარებს, მკვიდრად...

მკითხველთა ლიგა
იქ მიწა დგას, მაგრად, ჯიუტად. ფეხქვეშ არ გეცლება. ჰაერიც მშრალია, უვნებლად
მშრალი, კარგი.
ჩვენი სოფელი ფერდზეა შეფენილი, ერთხელ ხომ იყავი. გახსოვს? თუ არა, ალბათ
არ გეხსომება. ფერდის თავზე, სულ მაღლა, ეკლესია გვედგა, ღვთისმშობლისა,
პატარძალას ეძახდა ხალხი. თეთრი ეკლესია იყო, ნარნარი, გუმბათქვეშ თორმეტი
ვიწრო და გრძელი სარკმელი ჰქონდა დატანებული და იმ სარკმლებს შორის კედელს
ჩუქურთმები დაუყვებოდა, განა ერთნაირი, სულ სხვადასხვა მოხაზულობის... ზოგან
მტევნები ამოეკვეთათ, ზოგან კიდევ ვარსკვლავები. ეკლესიის ირგვლივ სასაფლაო
იყო ჩვენი სოფლისა, სასაფლაოს ქვემოთ ღელე თუ რუ მიწანწკარებდა და იმას
ქვემოდან სახლები იწყებოდა, პირველ სახლში სასაფლაოსა და სოფელშუა,
დედაჩემის მამა – ჩვენი სოფლის მღვდელი ცხოვრობდა. ჩემი ახალგაზრდა ბიძა კი,
დედაჩემის მომდევნო, მნათე იყო. ღვთის მონააო, ბიძაჩემზე ამბობდნენ ხალხში,
უყვარდათ, მაგრამ რაღაცნაირად ერიდებოდნენ, მარტოს ხეტიალი უყვარდა დღითა
და ღამით, დამინახავს, თავისთვის რომ იღიმებოდა, თავისთვის ხმადაბლა
ლაპარაკობდა და წყნარად, კეთილად ჩაიცინებდა ხოლმე.
პაპაჩემი კი ხის რიკულებიან აივანზე მინახავს ხშირად, ეს აივანი ორსართულიან
აგურის სახლს გარშემო ერტყა. და იქიდან მთელი სოფელიც მოჩანდა ქვემოთ და
ჩვენი საყდარ-საფლავებიანი გორაკიც. ამ სახლში ხშირად ვიყავი და ზოგჯერ,
მთვარიან ღამით რომ გამღვიძებია და ფანჯრიდან გამიხედავს, აივანზე
პაპაჩემისთვის მომიკრავს თვალი: იდგა მოაჯირთან გულზე ხელებშეწებებული,
დიდხანს იდგა ასე მდუმარედ და მერე მშვიდი და ფართო მოძრაობით პირჯვარს
გადასწერდა ხოლმე მძინარე სოფელს, მერე გვერდზე შებრუნდებოდა და ახლა
ეკლესია-სასაფლაოსკენ ამოჰკვეთდა ჯვარს ღამის ჰაერში.
დედაჩემს, ელენეს, დუნედ, რბილად დაწნული თმა ხან გვერდზე ერწეოდა, ხან
ახვეული ჰქონდა და მაღალ ყელ-კისერს უჩენდა. ყველას და ყველაფერს ეფერებოდა
ირგვლივ: ხელს შეავლებდა, რაღაც საალერსოს ეუბნებოდა: მზეზე გარუჯულ,
ფეხებდატყავებულ გოგო-ბიჭებს, სოფლის მოხუცებს, სოფლის ნახირს, კენჭებს ჩვენს
ორღობეში, საფლავის ლოდებსა და სასაფლაოს ბალახს. პირჯვარს რომ იწერდა და
ლოცულობდა, სხვებივით დაძაბული და შეშინებული კი არ იყო, არა, სიხარული
ედგა თვალებში, თითქოს საყვარელ სიმღერას მღეროდა ძველ, უხილავ მეგობართან
ერთად, ვისთანაც ხმა ჰქონდა შეწყობილი, შეთანხმებული... ეზოში შემომავალ
მამაჩემს რომ მოჰკრავდა თვალს, რა საქმეც არ უნდა ეკეთებინა, ხელს შეუშვებდა და
კიბეზე ჩაფრინდებოდა. მერე უეცრად შედგებოდა და თითქოს სასწაულს რასმე
ხედავსო, მიაჩერდებოდა: გაკვირვებულად ბედნიერი. მეც ეგრე მიცქერდა ხოლმე:
ჩემს სახეს ხელებში მოიქცევდა და თითქოს სასწაულს რასმე შეესწროო, ჩამცქეროდა:
განცვიფრებულადნ გახარებული: ეგეთი ყურება ჩემს ცხოვრებაში აღარ მინახავს და
არც ეგეთი ღვთის მადლიერი, უცნაურად გაოცებული ადამიანი. დედამთილი
აუბუზღუნდებოდა ხოლმე, დიდედაჩემი, სად გაგონილა, ქმარს დღისით, მზისით
ეგრე საქვეყნოდ რომ შეჰფოფინებო. მაგრამ დედაჩემი ისე გაიცინებდა და ამოკუზულ
მხრებზე ხელს მოჰხვევდა და მიმჭკნარ ლოყაზე ხმამაღლა აკოცებდა და ისიც ჩუმად
ჩაიღიმებდა უკბილო პირში ჩადრეკილი ტუჩებით და რძალი რომ გაეცლებოდა,
ფარული სიამაყით დაადევნებდა ხოლმე თვალს: იმისი მალალი ტანის რხევას...
ერთხელაც, მაშინ ათი წლისა ვიქნებოდი, ვილაც ქალი შემოვიდა ეზოში და
ექვსიოდე წლის გამხდარი, ფერმკრთალი ბიჭი შემოიყოლა, ბიჭი ხელჩაკიდებული
მისდევდა დედამისს, თვალებს ცნობისმოყვარედ აცეცებდა, მე რომ დამინახა,

მკითხველთა ლიგა
უხერხულად გამიღიმა და კისერმოღრეცილმა განაგრძო გზა ჩვენი სახლისკენ. კიბეზე
ავიდნენ.
დედაჩემი გამოეგება, შევატყვე, სტუმრებს არ იცნობდა. ქალები შინ შევიდნენ, ბიჭი
აივანზე დარჩა. მინდოდა ხელი დამექნია: ჩამოდი, ვითამაშოთ-მეთქი, მაგრამ
შემრცხვა, ხეზე ავძვერი, კენჭებით ჯიბედატენილი და იქიდან კენჭების სროლა
დავიწყე. როცა დედა-შვილმა ისევ გადაიარა ეზო, ბიჭმა ისევ შემომღიმა და ისევ
კისერმოღრეცილი გავიდა ჭიშკრიდან.
დედაჩემი კი მთელი დღე აღარ გამოჩენილა. ნასამხრევს მასთან შევედი და ვეღარ
ვიცანი: მიყურებდა, მაგრამ ვეღარ მხედავდა. თვალები ჩავარდნოდა და სახეზე
მიტკლისფერი გადაჰფენოდა. მერე აჩურჩულდა: „არაფერი არ ეტყობოდა, მთელი ეს
ხანი, სულ არაფერიო... ღმერთო, ეს რანაირად შეიძლებოდა... ვიხსენე, ვიხსენე და
ვერაფერი გავიხსენე ნიშანდობლივიო. სხვაც ჰყვარებია... – გაოგნებულმა ჩამარცვლა
ეს სიტყვა, ჩაცრა, – და ვერაფერს მივხვდი.. – მე სხვანაირი ქალი ვიყავი, – „ვიყავიო“
და გული გამეყინა, – მე უნდა მეგრძნო... თუ არ ვუყვარდი, ხომ საშინელებაა და თუ
ვუყვარდი, კიდევ უფრო საშინელებაა და ხომ გჯერა. – თვალებში შემომხედა, არა
როგორც ბავშვს, არამედ როგორც ერთადერთ შემსწრეს და გამკითხავს, – ხომ გჯერა,
რომ არაფერი ეტყობოდა, კი არ შევგუებივარ! ვერაფერს მივხვდი, გესმის ეს რას
ნიშნავს? – მერე სახე ახლოს მომიტანა და უფრო ხმადაბლა დაიჩურჩულა: მრცხვენია.
სახეში ვერ შევხედავ. არ შემიძლია, ვერ შევხვდებიო“.
აზრით ვერაფერს მივხვდი, რას მეუბნებოდა: ან რისი რცხვენოდა, ან რა ვერ აეტანა,
მაგრამ რომ რაღაც საშინელება დასტყდომოდა თავს, უეჭველი იყო და მოვეხვიე.
ტირილი დავიწყე. უცბად გამოერკვა, თვითონაც მომეხვია, განწირულად მწუხარე,
ისეთი სახით, ამ მოხვევნის მეტს ვერაფერს რომ ვერ მპირდებოდა. მერე რაღაც ძნელი
და უცნაური ფიქრით შეპყრობილმა გამომიშვა. ცოტა ხანში თვითონაც გამოჩნდა
კიბეზე, პატარა კალათი აიღო და ჭიშკრისკენ გაემართა. დედამთილის შეკითხვაზე,
მალე მოვალო, – უპასუხა და ეზოდან გავიდა. მართლაც მალე დაბრუნდა
ოქრომხალათი სავსე კალათით. შვინდისფერი კაბა ეცვა.
მეორე დღეს, მამაჩემი რომ შემოვიდა ეზოში და დედაჩემი არ შეეგება, და თან
აღმოჩნდა, რომ თუმცა უკვე მოდღევებული იყო, თვალი ჯერ არავის მოგვეკრა –
შეკრთა, გაფითრდა, სწრაფი, წამიერი მზერა მესროლა, სისხლიანი ხოხბები ძირს
დაყარა, თოფი მოაჯირზე მიაყუდა და კიბეზე ავარდა. მეც მივყევი. მამაჩემი ტანადი,
ძალ-ღონით სავსე კაცი იყო, ადვილად შეამტვრია ჩარაზული კარი... და მე დავინახე,
რომ დედაჩემს ტუჩები და ხელები პატარა ბავშვივით წითლად მოთხუპნოდა მთლად
მიტკლისფერი ძირს ხალიჩაზე იწვა ხელებგაშლილი, თითქოს ჰაერში ფრინავდა და
ძირს ჩამოვარდაო.. თმა დაშლოდა, გვერდზე მიჰქცეოდა და ოქრომხალაც ხალიჩაზე
მოშანშლულიყო, მის თმას შერეოდა. თითქოს ზედ ასხიაო. ხოლო ცარიელი კალათის
პირზე ძაღლყურძენას შავად წითელი ყუნწულა ეკიდა, წინა საღამოს სასაფლოოზე
მოკრეფილი და კალათის ძირში ჩამალული.
გვიან გავიგე, ის ქალი მამაჩემის საყვარელი ყოფილიყო და დედაჩემისთვის ეთქვა,
მე და შენი ქმარი ექვსი წელია ერთადა ვართ, ერთმანეთი გვიყვარს, უერთმანეთოდ
ვერა ვძლებთ, ეს ბიჭიც იმისგან მყავსო. მერე კი, დედაჩემის სიკვდილი რომ გაეგო,
ეგრე ეთქვა, ცოლი ძალიან უყვარდა, მაგრამ მეუბნებოდა, შენც მინდიხარ, შენცა
მჭირდებიო. ვეჭვიანობდი, მინდოდა, გამემწარებინა, მე რა ვიცოდი, ის უბედური
დღისა თუ ამას მოიმოქმედებდაო. სხვა სოფლიდან იყო ის ქალი. იმისი პატარა,
გაცრეცილი ბიჭი სახადმა იმსხვერპლა ორი წლის შემდეგ.

მკითხველთა ლიგა
 დედაჩემზე მზე ამოსდიოდა ახლომახლო ყველას. მახსოვს, ავლა-ჩავლაში როგორ
შემოსძახებდნენ ხოლმე ჭიშკრიდან ხნიერი დედაკაცები: „სადა ხარ, სოფლის
ვარსკვლავოო!“ და სოფელმა მამაჩემი შეიძულა. პირს აღარავინ უჩვენებდა. მე კი
რამდენჯერმე მოვკარი ყური, მთვრალი თავისთვის რომ ლაპარაკობდა: „რა სულელი
ყოფილა, რა სულელი ყოფილა ეს ჩემი ცოდვით სავსეო.. იმ ქალის გულისთვის
როგორ მოიკლა თავიო“, – „იმ ქალის“ ხსენებაზე მწარედ და გესლიანად ჩაიცინებდა
ხოლმე, – გაგიჟებამდე მიდიოდა გაუგებრობისაგან, ხელებსა შლიდა სახესთან
ახლოს, – „იმ ქალის გულისთვის! შეიძლება გიჟი იყო, სულ თავიდანვე და ვერას
ვამჩნევდი! ალბათ გიჟი იყო, თან დაუნდობელიო“. – გულწრფელად გაოგნებული
ჩანდა, და დედაჩემზე გაბრაზებული, უსამართლოდ მისგან დასჯილი. მერე კი
წავიდა ჩვენი სოფლიდან, გადაიკარგა. მამაჩემის დედა, ელენე, არცა ტიროდა. არცა
ჩიოდა, დილიდან საღამომდე ხელაპყრობილი სწყევლიდა „იმ ქალს“.
მე პაპაჩემთან გადავსახლდი.
კიდევ ერთი სურათი მიდგას თვალწინ. ერთხელ, ექვსიოდე წლისა, ჩვენს სახლს
უკან დიდი მსხმოიარე შავი თუთისკენ ბილიკს მივუყვებოდი. დედაჩემი და მამაჩემი
დავინახე. დახუნძლული, შავად მბზინავი თუთის ქვეშ იდგნენ, და ერთმანეთს
სახეში შესცქეროდნენ... მერე მამაჩემმა რაღაც უთხრა, დედამ საფეთქელზე დაუსვა
ხელი. მამაჩემის ხელიც უცბად დედაჩემის წელზე გაჩნდა. გაოგნების, სირცხვილისა
და ეჭვიანობის რაღაც მწარე, უცნობმა განცდამ შემიპყრო: ადგილზე გავშეშდი და
ტირილი მომინდა. უცებ დედაჩემმა მოიხედა, ხმამაღლა გაიცინა, გამოიქცა და ხელში
ამიყვანა... ჩემი თავი მამაჩემს ჩაუხუტა, ერთად მოგვხვია მერე ხელები და ხან მე
მკოცნიდა, ხან იმას... შვებით ამოვისუნთქე და სიცილი დავიწყე. სამივენი
ვიცინოდით. როცა მინდა, სიხარული გავიხსენო, რას ერქვა და როგორი იყო, სულ ეს
სურათი მიდგება თვალწინ.
სახეზე სუსტი ღიმილი გადაეფინა, ამოიოხრა. სულ უფრო ახლოს მიდიოდა
ზღვასთან. უკვე სველ შლამში მივაბიჯებდით. ზოგჯერ შეჩერდებოდა, განზე
გადგებოდა და საკუთარ ნატერფალს აშტერდებოდა. და ისევ მივდიოდით.
მივდიოდით და მიამბობდა.
„პაპაჩემმა წესი არ დაარღვია და დედა, როგორც თავის მკვლელი, წესის აუგებლად,
უკურთხებლად და შეუნდობლად სასაფლაოს გარეთ დაკრძალეს. მე და ბიძაჩემი
ღამით ხშირად ავსულვართ სამრეკლოზე...და იქიდან კარგად მოჩანდა თეთრ
იასამნებში მიმოწოლილი საფლავის ლოდები და დედაჩემის გარიყული საფლავი
ძაღლ-ყურძენებს შორის... თუ მთვარიანი ღამე იყო, მაშინ ხომ სულ თეთრ-ყვითლად
ქათქათებდა ჩვენი სასაფლაო.
პაპაჩემი დღისით წირვა-ლოცვას უნდებოდა, განათვლას, ჯვრისწერასა თუ წესის
აგებას, გვიან საღამოს თავის ქალიშვილს ჩასტიროდა ჩუმად, მალულად: მაპატიე, აქ
რომ ეგრე მარტო დაგაგდეო. შუაღამისას კი აივანზე იდგა, გულზე
ხელებშეწებებული და პირჯვარს სწერდა: ქვემოთ, ძილში წასულ სოფელსა და
ზემოთ – ამ სოფლიდან სამუდამო ძილში წასულებს... ჩვენს ხეებს, წყაროსა და
სახლებს. საერთოდ, დედაჩემის გვარში კაცები ღვთისმსახურები იყვნენ მეტწილად.
ხუთი წლის შემდეგ პაპაჩემი გარდაიცვალა.
დავრჩით მე და ბიძაჩემი მარტო. სოფელს მღვდელი აღარ ჰყავდა და წირვა-ლოცვა
დროებით შეწყდა. ბიძაჩემი, მანამდე ხომ მნათე იყო, ახლა მღვდლად უნდა
ეკურთხებინათ... მთელი დღე ერთად ვიყავით. ტყიდან მუხის ნერგი წამოვიღეთ და
ეკლესიის გვერდით ჩავრგეთ. დიდ, ძველ მუხას ფუღურო გაუჩნდა, და – ეს რომ
წაიქცეს აქაურობა სულ მოშიშვლდება. ეგებ სანამ ეგ ჩაიმუხლებს, ეს ახალი
მკითხველთა ლიგა
წამოეწიოსო, – ბიძაჩემმა. ცოდოა საყდარი, გვერდით ერთი ხე მაინც თუ არა ჰყავსო.
ეკლესიას თვითონ უვლიდა. დიდხანს და აუჩქარებლად სწმენდდა ხატებს,
ჩარჩოებს, სასაკმევლებს... უპატრონო საფლავების მიხედვაც იცოდა. ღოლოსა და
ნარ-ეკალს უთიბავდა, ხავსსა და გახეხეშებულ სუროს აცლიდა. სოფელს თუ
სალოცავი და სასაფლაო გაუვერანდა, ის რაღა სოფელია, ცოცხლად დამარხულა და
ეგ არისო, – ამბობდა. ტყეშიც გვიყვარდა ხეტიალი. მელიებისა და კურდღლების
სოროებს მაჩვენებდა. და მე უსაზღვროდ განვცვიფრდი, როცა დავინახე, რომ
ბიძაჩემს ზოგი ნადირი მიჩვეული ჰყოლოდა. ერთ მელას დაუძახა, რაღაცნაირად,
ჩუმად დაუსტვინა და ისიც გამოცუნცულდა სოროდან, ცოცხალი, ცნობისმოყვარე
თვალები მიჩხვლიტა და ბიძაჩემმა რომ უთხრა, მოდი ნუ გეშინიაო, მართლა მოვიდა.
პატარა მელაკუდებიც გამოლაგდნენ სოროდან და მშვიდად გვიცქერდნენ. იმან
საჭმელი რაღაც დაუდო ძირს, და წავედით. მერე დედა ციყვი გამაცნო ოჯახიანად.
ხის ასაკის გამოცნობა მასწავლა. ვარსკვლავებით გზის გაგნება, ჩიტივით სტვენა და
სალამურის გამოთლა...
იმ დღეს კი ეკლესიის გვერდით იმ ძველი, უზარმაზარი მუხის ამოყრილ-
ამოკოჟრილ, ხედქცეულ ფესვებზე ვიდექით და სოფელს ჩავცქეროდით: გული
ამოვარდნაზე მქონდა...
„არა, ეგ არ მოხდება, ღმერთი გვიხსნისო“, – დაიჩურჩულა ბიძაჩემმა და
ჯერჯერობით მართლაც არავინ ჩანდა... მაგრამ მერე ამოეფინენ, სასაფლაოს
ფერდზე... ნელა მოუყვებოდნენ, გაიშალნენ საფლავებშორის, მოდიოდნენ: ჩვენი
სოფლელები, უმეტესად ახალგაზრდობა. ხანდაზმულნიც ერივნენ და გოგო-ბიჭებიც
მოსდევდნენ ხტუნვა-ხტუნვით. მოდიოდნენ უროებითა და წერაქვებით და
რამდენიმე თაოსანი განსაკუთრებით ომახიანად მოხმიანებდა და მოაბიჯებდა.
ამოაღწიეს და ეკლესიის წინ შედგნენ. შეჩქვიფდნენ. ჩვენ თვალს გვარიდებდა ყველა
და მე იმ თაოსანთა შორის თავზარდაცემულმა ხუთი წლის წინათ გადაკარგული
მამაჩემი აღმოვაჩინე.
ეკლესიას მზე დაჰნათოდა და გუმბათს თეთრად ულაპლაპებდა.. „ჰა, რაღას
უცდით! აბა! ჰე! – დაიძახა ერთ-ერთმა მეთაურმა, ტყავის ქურთუკში გამოწყობილმა.
მაგრამ უეცრად ჩამოვარდნილი მოდუნება და უხერხულობა რომ ვერ გაჰფანტა, ერთ
ცალთვალა ბიჭს ხელიდან ურო წაგლიჯა და ეკლესიასთან მიირბინა. უყურებდნენ:
ზოგი ლაზღანდარულად, ზოგი შემკრთალი, ზოგი ცნობისმოყვარედ, სხვანი –
აღტაცებით და სხვანი კიდევ – დაღონებულნი. ორიოდე ხნიერი გლეხი
თავჩაღუნული, სახედაღრეჯით იდგა. და გაისმა პირველი ზათქი... თეთრი, სქელი
მტვერი ავარდა... კიდევ. ზოგი ნაძალადევად გაყოჩაღდა, ზოგი – მართლა.
მეთაურებმაც ისევ შეუძახეს და... დაიძრნენ ლომებითა და წერაქვებით. ხათქახუთქმა
გააყრუა იქაურობა. მთელი სასაფლაო. გადმოფშვნილი კირქვა მტვრად ადიოდა და
თანდათან ფარავდა ყველას...
ბიძაჩემს მიწისფერი დასდებოდა, გულზე ხელებგადაჯვარებული, ცხედარივით
იდგა ჩემ გვერდით, ეკლესიის ზემოდან ვიღაც კუზიანი დედაბერი გამოჩნდა.
მოკავკავებდა, მოქოშინებდა და ჩვენ შორიახლო ხელჯოხს ჩამოეყრდნო ორივე
ხელით. შავი თაფრიდან თეთრ, მეჩხერ თმას სტაცებდა ქარი და ჰაერში
უფრიალებდა.
მძიმე, კვრებამოკვეთილი ხის კარი ჩამოგლიჯეს, გამოათრიეს. მაგრამ ვეღარ
შეაკავეს და კარი იქვე, საფლავის ძველ, წარწერაწაშლილ ლოდს დაენარცხა...

მკითხველთა ლიგა
 – წყეულიმც იყავით უკუნითი უკუნისამდე! – დახავსებული ხმით დაიხავლა
დედაბერმა და ჯოხით ჰაერში დააკაკუნა, – ცოდვა თქვენი თქვენს შვილებზე და
შვილთაშვილებზე!
ერთი-ორმა ყური მოჰკრა და ავად შეშფოთებულმა გახედა მაწყევარს. – შეუნდე
უფალო, არ უწყიან, რასა სჩადიან, – მომესმა ბიძაჩემის ჩურჩული, – შეუნდე უფალო
იესო, ძეო ღვთისაო, მაცხოვარო ჩვენო!
ცალთვალა ბიჭს შეებჯინნენ და ისიც ყოჩაღად აფოფხდა ეკლესიის კედელზე...
გუმბათის ძირში გაჩერდა... ერთი მამაჩემი იყო, ვინც ებჯინებოდა... გაოგნებული
ყურს ვეღარ ვუგდებდი ჩემი გულის კვნესასა და ტკივილს, რასაც მამაჩემის დანახვა
იწვევდა. ისიც არ იყურებოდა ჩემკენ, თვალს გვარიდებდა, მე და ბიძაჩემს. ბიჭს თოკი
აუგდეს, იმან ყულფი გამონასკვა და ჯვარს მოხერხებულად ესროლა: ორჯერ,
სამჯერ. ბოლოს ჩამოაცვა, ჯვრის ძირთან ჩააგდო, თოკს ჩამოსწია, ყულფი შეიკრა და
ბიჭი უფრო დაეჭიდა თოკს. „მიდი, მიდი, ჩვენი გაკეთებული კი არ არის,ადვილად
მოსძვრეს“ – სიცილით ამხნევებდნენ ქვემოდან. მეორე მხრიდანაც აცოცებულიყო
სახურავზე ორი კაცი, კიბე მიეყუდებინათ კედელზე. ცალთვალას უძახდნენ,
მოგვიცადე, ერთად მოვაძროთო... ერთ-ერთმა ფეხი რაღაც ვეღარ მოინაცვლა.
გადმოქანდა და ლოდზე აყირავებულ მუხის კარს პირქვე დააწყდა. თავ-პირი
გადაეგლიჯა და რომ მოიკუნტა, ვეღარ გაშალეს. წეღანდელი სიყოჩაღე გაჰქრობოდა
და ახლა საცოდავად იხვეწებოდა წყალსა და დედას. ახლაღა ვიცანი, ჩემი ამხანაგი
იყო, სამი-ოთხი წლით ჩემზე უფროსი. დედა არა ჰყავდა და სულ დედაჩემს
დასდევდა ხოლმე კუდში. პატარაობისას ერთად ვთამაშობდით და დედაჩემი ერთად
გვაჭმევდა პურს. მივირბინე და თავი ავუწიე. შემომხედ... ტიროდა. ორმა კაცმა
სისხლიანი ბიჭი ხელში აიყვანა და თავქვე დაეშვნენ სოფლისაკენ.
ხალხი შედრკა. აღარ იძვროდა. ცალთვალას არაფერი გაუგია. და ისევ ისე იწევდა
ჯვრისკენ. მერე ერთ-ერთმა მეთაურმა დაიძახა: „აბა, მოდით, ამისი პატრონის
დედაო“ და ისევ შეესივნენ კარჩამომწყდარ საყდარს. – წყეულიმც იყავით უკუნითი
უკუნისამდე, ცოდვა თქვენი თქვენს შვილებსა და შვილიშვილებზე! ცოფი და სიგიჟე
თქვენს გვარსა და ჯილაგს, დასჭამეთ და დახარით ერთმანეთი, ძაღლებივით
დატკვირეთ ძმამ – ძმა და მამამ – შვილი. – ხრინწიანი ხმა უწყდებოდა დედაბერს და
ჯოხშემართული ერთიანად ცახცახებდა ქარში.
– შეუნდე უფალო, არ იციან, რასა სჩადიან, შეუნდე უფალო იესო, მაცხოვარო
ჩვენო, გზაკვალაბნეულთ! უფალო, უფალო იესო, ძეო ღვთისაო, მაცხოვარო ჩვენო! –
გაძლიერდა ბიძაჩემის ჩურჩული.
ეკლესიას ბოლივით ასდიოდა მტვერი. მოსწყდა კართან დატანებული ერთი დიდი
ლოდი და თავქვე დაგორდა: იქვე დაეჯახა საფლავის ქვას და გვერდზე მიღრიცა,
მერე მეორეს მიეხეთქა, გადაქელა საფლავის ჯვრები, ერთგან ახლად ამობურცულ,
ფხვიერ მიწას გადაუარა, გადატკეპნა, მერე პატარა ლოდი, ჩვილების საფლავებზე
რომ იცოდნენ, გვერდზე მიაგდო და სადღაც ქვემოთ შეჩერდა. გამოჩნდა
ხანგრძლივად ქვის ქვეშ გამომწყვდეული, მზისუნახავი მიწა: დატკეპნილი და
დასვრეტილი. მზეზე ასავსავებული ვარდისფერი ჭიაყელებითა და ძაფისსიმსხო,
თეთრი, სუსტი რაღაც ფესვებით.
ამასობაში, ის მეორე – გუმბათის ძირში დარჩენილი, ცალთვალას შეებჯინა. ისიც
ნელა აიჭიმა, ჯვრისკენ, ხელი სტაცა და ყვირილით გაუშვა ისევ: ჯვარი მზეს
გაევარვარებინა. ბიჭმა თოკი ჩამოუშვა ძირს, რკინის ლომი გამოაბეს და ააწოდეს.
ცალთვალამ ქვემოდან აუქნია... ჯვარი ერთ მხარეს გადაწვა. ახლა იქიდან ამოჰკრა,
მეორე მხარეს გადაიზნიქა, და მესამედაც რომ გაისმა დარტყმის ხმა, ჯვარი გუმბათს
მკითხველთა ლიგა
მოსწყდა, ფრინველივით გადმოფრენილმა ჰაერში მზეზე გაიბრწყინა და
ლოდგადაცლილი საფლავის დასვრეტილ მიწაში ორი ქიმით ჩაერჭო.
ეკლესიიდან ოქროსფერი ემბაზი გამოაგორეს. ამ ტაშტს ყველა ჩვენგანის ტანი
ახსოვდა: შიშველი და ახალშობილი, პაპაჩემს ან იმის მამას ხელისგულზე რომ
ვეწვინეთ მუცლით... მირონს რომ გვცხებდნენ და ატირებულებს თეთრ მიტკალში
გვახვევდნენ მერე... ბევრი იმათგანის ტანიც ახსოვდა, ვინც ახლა უკვე ტანდაშლილი
მიწის ქვეშ იწვა. ტაშტი ზრიალითა და ხეთქებით დაგორდა საფლავებს შორის. მზეზე
ლაპლაპებდა, და შეჭეჭყილ-შემოჭეჭყილი სადღაც. ქვემოთ ჩაჟღრიალდა. ვიღაცამ
ვერცხლის ბარძიმი გამოარბენინა და გაოფლილებს წყალი ზედ გადაასხა.
– წყეულიმც იყავით უკუნითი უკუნისამდე. ცოფი და დელგმა თქვენს შვილებსა
და...
ვიღაც დაიხარა და რაღაც ჯოხი თუ გოროხი დედაბრისკენ გაისროლა. დედაბერმა
აირიდა, მაგრამ წაიქცა. მიწიანი, ტუჩებდათეთქვილი სახე აიღო და: ცოდვა თქვენს
შვილებზე და შვილთაშვილებზეო, – დაიძახა.
– მარიაამ, წმიდათა უწმიდესო ოქროსა სასაკმევლეოო, – ამღერდა ბიძაჩემი, მაგრამ
რომ შევხედე, თვალები ამოვარდნაზე ჰქონდა. ხმამაღლა გალობდა და დედაბრის
ხმას ფარავდა: – შენ გვყევხარ მეოხად წინაშე ღვთისაა... მოყავ ხელი შენი უძლეველი,
ზღუდევ უბრძოლველო, ევედრე სოფლისა მაცხოვარსა, რათა ვედრებითა შენითა
გვიხსნას ჩვენ, ქალწულო, ყოვლად უბიწოო, მოხედენ ერსა შეცოდებულსა,
ყოვლადწმიდაო და აჩვენე მარადის ძლიერება შენი, ვედრებასა ჩვენსას ნუ
უგულველჰყოფ, ღელვათაგან და ჭირთაგან გვიხსენ ჩვენ, მხოლოდკურთხეულო
დედაო...
ისევ დაცვივდა ქვები გრუხუნით და საფლავის ჯვრებსა და ლოდებს მოასკდა.
უცბად დავინახე, რომ მამაჩემმა განზე გახტომა ვეღარ მოასწრო და დაგორებულმა
ოთხკუთხა ლოდმა ტერფზე გადაუარა... ამ დროს ერთმა ჯმუხმა, ჯანღონიანმა
გლეხმა, მანამდეც რომ პირქუშად იდგა ერთ ალაგას, მუშტები ჰაერში აღმართა და
დაიღრიალა: „გეყოფათ! გეყოფათ! ჩემი ბალღის საფლავს არ დაეძგეროს ქვა, თორე,
გამჩენის მადლმა!“ და წინ წაიწია. ერთი-ორი სხვაც ამოუდგა გვერდით: „გეყოფათ!
საფლავებიდან ხო არ უნდა წამოჰყაროთ ხალხი!” შეჩერდნენ, მე მამაჩემთან მინდოდა
მირბენა, მაგრამ ვიღაცები შემოხვეოდნენ, ტერფს უსინჯავდნენ სახედაღრეჯილს.
სიჩუმე ჩამოვარდა. მტვერი თანდათან გაიფანტა. მერე შებრუნდნენ და უბრად,
ცალ-ცალკე დაეშვნენ თავქვე... გვერდით რომ ჩაგვიარეს, ქამარში
რევოლვერგაჩრილმა ერთმა თაოსანმა სახელო აიწია, საათზე დაიხედა და მეორეს
გადაულაპარაკა: „დღეს რა საქმე გვაქვს კიდევ?“ „კრება უნდა ჩავატაროთ“, – უპასუხა
იმან და ჩაირბინეს.
მზე გადაიწვერა. მე და ბიძაჩემიღა შევრჩით კარჩამოგლეჯილ, ჯვარმომძვრალ
ეკლესიას. ის მუხლებზე დაეცა და სახეზე ხელები აიფარა. მე კი აღარ მახსოვს,
როგორ დამიბნელდა თვალთ და თავი გამეტებით როგორ ვაძგერე ბებერ მუხას.
ბიძაჩემი წამოვარდა და მკლავებში მომიმწყვდია, „შეჩერდიო“, დამიყვირა. „რისთვის
ბიძავ, რისთვის?“ – ვეკითხებოდი სასოწარკვეთილ მნათეს, და დაუძლურებულ
მუხას ვეხვეოდი.
იმ დღის შემდეგ ბიძაჩემი სახლში ჩაიკეტა და გარეთ აღარ გამოდიოდა. ერთ
მთვარიან ღამით კი ეზოში დავინახე: უცნაურად ხელებაწვდილი უძრავად იდგა და
ნეტარად იღიმებოდა. სისხლი გამეყინა. მივედი. დავუძახე. არ შერხეულა. შინ
შევირბინე და ჩემი ყრუ-მუნჯი ძალო გამოვიყვანე. უყურა, უყურა: ცრემლები

მკითხველთა ლიგა
ჩამოსდინდა, პირჯვარი გადაიწერა, იმასაც გადასწერა, შინ შემიყვანა და ლოგინში
ძალისძალად ჩამაწვინა.
მერე ბიძაჩემი გადაიკარგა. დიდხანს ვეძებე და ტყეში ვიპოვე. ხელებაწვდილი
ხეებშორის იდგა უძრავად. ხანდახან თითებს აატოკებდა, იშმუშნებოდა და წყნარად,
კეთილად ჩაიღიმებდა ხოლმე. ფეხებზე შემოვეხვიე, ვტიროდი და შინ წამო, ბიძავ, მე
ხომ შენ მეტი აღარავინა მყავს-მეთქი, ვეუბნებოდი. ჯერ არა და მერე ჩამომხედა და
რა ვაებით ჩამომჩურჩულა, გამენდო: – „მე ხე ვარო“. და კიდევ ცოტა ხნის შემდეგ,
მალულად ახედა მაღალ ხეებს და საიდუმლოდ, რათა იმათ არ გაეგონათ,
გაწამებულად შემევედრა: „წადი. შინ წადიო“, ასწია თავი და თელებს და მუხებს
გაუღიმა. სულ მარტო დავრჩი...“

მამაჩემი შეჩერდა. სული მოითქვა: ჩაიმუხლა და ხელი ზღვაში დაისველა,

საფეთქელზე მოისვა: აი, ეს მახსოვს, ელენე, ეს ყველაფერი და, მე მეგონა, თანდათან
დამავიწყდებოდა და თანდათან უფრო მითრევს და მითრევს ჩემი ბავშვობა. ვფიქრობ
და ვფიქრობ მამაჩემზე და დედაჩემზე, ბიძაჩემზე და პაპაჩემზე. ჩვენს საყდარსა და
სასაფლაოზე და ამ ფიქრს ვეღარსად გავქცევივარ, და მფქვავს ეს ფიქრი, მაგრამ
ფქვილად კი არა, ნაცრად. თითქოს იმიტომ ვარ ამქვეყნად, რომ წარსულზე ვიფიქრო.
მარტო წარსული მაქვს, სხვა აღარაფერი შემიძლია მქონდეს, მე წარსულსაც ვერ
ავუდივარ... იმან ამომჭამა და აწმყოსთვის ვეღარა ვრჩები. ნუთუ ჩემს ანაბარა მოხდა
ამდენი რამ? ჩემ დასანახად? და სხვა არავინ არის დამნახავი და გამგები? ეს ამბები
უფრო მახსოვს, ვიდრე გადასახლებაში გატარებული ის ცხრა წელი,
სასწავლებლიდან რომ მიკრეს თავი. იქიდან დავბრუნდი, მამაჩემის მოძებნა ვცადე
და ვერსად ვიპოვე. მხოლოდ ამ ათი წლის წინათ ერთი ნაცნობის წყალობით
მივაგენი: სურამის საგიჟეთში. მივედი და მითხრეს: აი, ეს არისო. მოხუცი
ჩამოძონძილი კაცი იჯდა ეზოს კუთხეში და ძველი, მონჯღრეული საცრით ნაცარსა
ცრიდა. სახენაიარევმა, ზორზოხა ტანის მომვლელმა კაცმა საცერი ხელიდან წაგლიჯა
და იმან ტირილი დაიწყო. „ესა აქვს აჩემებული. სხვას არაფერს აშავებსო, - მითხრა
შავმა მომვლელმა, – მერე შიგა შარდავს, ნაცარში, ზილავს და კვერებს აცხობს
მზეზეო.“ – ზიზღით ჩაიცინა და გადააწიტა და ისევ მიუგდო ძველი საცერი. „მამა“-
მეთქი, ვუთხარი და მის წინ ჩავიმუხლე. შემომხედა. მერე თავზარდაცემულმა სახეზე
საცერი აიფარა და ღმუილი დაიწყო. მომვლელს ფული დავუტოვე, შევემუდარე, არ
ეცემა ხოლმე და წამოვედი.
ისევ გაჩუმდა. ფიქრმა წაიღო. თითებს უგრძნობლად ათამაშებდა წყალში.
ვგრძნობდი, კიდევ ბევრი რამ მიამბო: უხმოდ. მერე, უცებ ამომხედა და თავისი
მთავარი საიდუმლო გამანდო: „მე კაცი აღარ ვარო“. ხელი ჩაიქნია: „ვერ დავრჩი
კაცად. კიდევ ბევრი რამ ხდებოდა ისეთი, რამაც გამტეხა. იცი? არის ისეთი
ბოღმა, თუ ჩაყლაპე, კაცად ვეღარასდროს ვეღარ ივარგებ. თუ ბედი გაქვს... ძალიან არ
უნდა გაგსრისოს ცხოვრებამ. თუ ძალიან შეგდგა ფეხით და აიტანე.. მოკლედ, არის
შეურაცხყოფა, რომლის ატანაც არ შეიძლება... სჯობს იქვე გადაუხადო სამაგიერო და
შენც იქვე მოკვდე, სულერთია, თუ აიტან, კაცად მაინც ვეღარ ივარგებ..“
ისევ წაიღო ფიქრმა. „დედაშენი კი ძალიან მიყვარდა. ჟასმინს მაგონებდა. ფერი აქვს
ისეთი. მაგრამ, – ხელისგული შლამს დააჭირა, და როცა ტალღამ მისი
ნახელისგულარი ჩარეცხა, ცივად ჩაიცინა, – აი, ეს არის დედაშენი: არაფერი ამ ქალში
არ რჩება. არაფერი. სულერთია, ვისი ცოლი იქნებოდა, სულერთი. თითქოს წარსული
არა აქვს, თითქოს უბავშვობოდ იცხოვრა. გახსენდება, რომ მაგან როდესმე რაიმე
მოიგონოს? არა, მოგონებები არ აწუხებენ. შენა გგონია, როცა ტირის იტანჯება? არაა!
მკითხველთა ლიგა
ისე ტირის. თან დარწმუნებულია, რომ მტირალი უფრო ლამაზია. იცი, რომ ჩვენი
ჩხუბით და აყალმაყალით მხოლოდ ერთობა? არ შეგინიშნავს? ერთი სული აქვს,
როდის მოუყვება თავის მეგობრებს: რა უსამართლოდ იტანჯება. ერთობა. ისინიც
თანაუგრძნობენ: რა საშინელებაა, როგორ უძლებ, რა მძიმე ბედი გქონიაო.
ლაპარაკობენ. სულ ის მაწვალებს, ფიქრობს ეს ქალი საერთოდ, თუ არა? მე მგონი,
არა. მაგას ვერაფერს მოუყვები, არ ამახსოვრდება, არ აინტერესებს. ისე, მოგეფერება,
გიმღერებს, გაგართობს, თუ წამოუარა რაღაცამ, თავს შემოგევლება, ვიდრე
გადაუვლიდეს, ოღონდ, შენ თვითონ სულ არ აინტერესებ. ერთი ადამიანია, ელენე,
მარტო იმან იცის ჩემი ცხოვრება. არ დაგამშვიდებს, არ გაგიადვილებს, არ გაგართობს
– ცივია ისეთი, მაგრამ, გისმენს. გისმენს. და ესმის. არაფერს გეტყვის სანუგეშებელს,
მაგრამ შეგეკითხება, ისეთ რასმე შეგეკითხება, რაც გინდა, რომ გკითხონ, ან რაც შენ
აღარ გახსოვს, არადა, უნდა გახსოვდეს და კარგია, რომ გაგახსენეს... და იმის მეტთან
ვეღარავისთან ვეღარა ვძლებ... მაგრამ დედაშენი, – უცბად მომიბრუნდა და
გამწარებულად აღიარა: – თან ხომ მაცოფებს და ლამის მეზიზღება, არაფერი არ სწამს,
არსად არაფერი არ ეგულება! მაგრამ არ შემიძლია, არ მინდოდეს, გესმის? ვერ
დავტოვებ. მინდა, რომ ჩემი იყოს. მინდა, რომ მყავდეს, თუმცა როგორ უნდა იყოს
ქვიშა ვინმესი? ან როგორ შეიძლება წყალი გყავდეს? მოეხვევი და მისხლტის,
მიიღვრება! არ გრჩება! არ გაგიყოლებს! არ ამახსოვრდები! გესმის? მე კი მინდა!
მინდა! რა მინდა? – უცებ ისევ მოტყდა, – ვნება მაქვს მაგ ქალისადმი, სიყვარული
კი არა, ვნება. ზოგჯერ მგონია, მტრობა და ბრაზი მაკავშირებს მაგასთან, რომ ჩემი
თავი ვერ დავამჩნიე, – მამაჩემი სულ ჩაქრა, ჩაკვდა და გაჩუმდა. მერე მწარედ და
ყრუდ ჩაიცინა: გახსოვს, რა გითხრა? – ნიჟარები ცარიელიაო?“
მახსოვდა. რადგან ეს სიტყვები იმ გატეხილ ნიჟარაზე უარესი იყო.
– ეჰ, რეებს გიყვები.მაპატიე, – ამოიოხრა და ხელი ჩაიქნია – წავიდეთ.
წავედით. ძლივს მიმქონდა ქვასავით დამძიმებული გული.
რაღაც ბილიკს ავუყევით. გზაზე გავედით. ცოტა ხანს კიდევ ვიარეთ და აი,
მოვედითო, თქვა მამაჩემმა.
პატარა, ბადეგაკრულ ჭიშკართან ვიდექით. ჭიშკარსა და თეთრი აგურით ნაგები
მომცრო სახლის კარს ვიწრო ბილიკი აერთებდა. და ეს ბილიკი პატარა ბაღნარის
გულში გადიოდა, მაგრამ რა უცნაური იყო იქაურობა! მხოლოდ თეთრი ყვავილები
ხარობდნენ ირგვლივ. თეთრი პიონები, თეთრი ვარდები, თეთრი ზამბახები, თეთრი
ქრიზანთემები და ჰორტენზიები. თითქოს ყინვით მოხატული ფანჯარა
გაცოცხლებულიყო, ამობურცულ-დატალღულიყო, სუნთქვა და მოძრაობა შეეძინა.
არა, თითქოს თოვლი აეპენტა ვიღაცას, მატყლივით, და ჰაერში აშლილი ძირს
ყვავილებად დაშვებულიყო, ფოთლებად შეფიფქულიყო და საცაა ისევ დაიშლებოდა.
ეს გამაოგნებელი, შემაწუხებელი სითეთრე ალაგ-ალაგ სიყვითლეში გადიოდა:
ყვითელი ვარდები და ჭროღაგულიანი ყვითელი ზამბახები კრთებოდნენ შიგადაშიგ.
ამ თეთრმა ყვავილნარმა უცნაურად შემაშფოთა და მომნუსხა, თითქოს ზამთრის
ბაღი იყო, სპეტაკი, საშინელი – სიკვდილის ტევრი. სახლის კარი გაიღო და მაღალი,
წელში გამართული, თეთრკაბიანი ქალი გამოვიდა. მოგვიახლოვდა თუ არა, მაშინვე
მისი არაჩვეულებრივი სიფერმკრთალე მეცა თვალში. ჩვენ წინ შეჩერდა და მამაჩემს
მისალმების ნაცვლად ჰკითხა: „მოიყვანე?“ – და მე მომაჩერდა. თითქმის
გამჭვირვალე სახის კანზე ცისფერი ძარღვები შემაწუხებლად მკვეთრად ემჩნეოდა და
მის მოლურჯო თვალებზე გავიფიქრე, თოვლის ალყაში მოქცეული ტბებია-მეთქი.
ხახვისფურცელივით თხელი, ფერმკრთალი, მშრალი ტუჩები ჰქონდა. მამაჩემმა
ჩემკენ ამოიოხრა: „გაიცანი მამიდა, მამიდა, არა? – დაიბნა და მასპინძელს შეხედა, –
მკითხველთა ლიგა
ჰო, მამიდა მთვარისა“. შემდეგ დასძინა, რომ გზა უკვე ვიცოდი, როცა მომინდებოდა,
ყოველთვის შემეძლო აქ მოსვლა და წავიდა.
ვრცელი ოთახი, სადაც პირველად შევაბიჯეთ, ძაფებით აღმოჩნდა დაქსელილი.
ფერად-ფერადი, თმის ღერივით წვრილი ძაფები ოთახის ყველა კუთხეში გაებ-
გამოებათ. ოთახის გულიღა იყო დაუქსელავი. და იქ, ჭაღის ქვეშ, მრგვალ მაგიდაზე
უწვრილესი ნემსებით ზღარბადქცეული პატარა ბალიშები შევნიშნე. თარგები,
მაკრატლები და ყაისნაღები. და მთელ ოთახში დიდ-პატარა, მრგვალ თუ
ოთხკუთხედ ქარგებზე გადაჭიმულ სიფრიფანა ქსოვილებს ვხედავდი ყველგან.
ხოლო როცა მასპინძელმა თავისი ნაქარგი ქსოვილები გადამიშალა – სუფრები,
ტილოები, აბაჟურები, საწოლზე გადასაფარებლები – საბოლოოდ შემეკრა სუნთქვა.
თავბრუ დამეხვა და მეტისმეტი გაოგნებისაგან რაღაც უცნაურმა დაღლილობამ
შემიპყრო.
ნაქარგები მანამდეც მენახა: ჩვენთან სახლში, დედაჩემის კუთხეებმოქარგული
სუფრები თუ ხელსახოცები, სხვასთანაც – დედაჩემის მეგობრებთან, მაგრამ ეს, რასაც
ახლა დავჩერებოდი, ადამიანის ხელით შექმნილს არ ჰგავდა. ჯერ ერთი, არ ჰგავდა
ნაქარგს და ერთი შეხედვით ნახატი გეგონებოდა. მაგრამ გაბნევდა ის, რომ: ეს
ნაყოფები, ტოტები, ჩიტები, ხავსი, ტბა, ნიჟარა თუ ჰორიზონტი – ყველაფერი, რაც ამ
შემაშინებელ ქალს თავზარდამცემი, გამანადგურებელი გულმოდგინებით ამოექარგა
– ყოველგვარ ნახატზე უფრო ცოცხალი, თბილი და შთამბეჭდავი იყო: ჩიტებს
თითქოს ყელი უთრთოდათ. დანაწვიმარ ფოთლებს უკანასკნელი წვიმის წვეთი
ეკიდათ კუწუბებიან კიდეზე... წყალი კი ისე ნამდვილად კრიალებდა და
ლაპლაპებდა მთვარის ქვეშ პატარა, შემაღლებული კონცხის ნაპირთან...
– წყალი რითი გაქვთ ამოქარგული? – გავბედე.
– გეტყვი. მერე. იცი, არა? რომ წყლის ამოქარგვა თითქმის შეუძლებლად ითვლება!
– ოდნავ გაეღიმა. ოთახში მიმოვდიოდით.
– რა არის ქსოვილი? – იკითხა ჩუმად და შთაგონებულად, – ერთმანეთზე
გადაჯვარედინებული მილიონობით ძაფი! ძაფის უთვალავი, უჩინარი ჯვარედინი,
აურაცხელი უჯრედი, აურაცხელი – როგორც ქვიშისა და თოვლის ნამცეცები!
დააკვირდი. ხომ ხედავ ამ ჯვრებს? ამ ციცქნა უჯრედებს! და ელენე, სადაც ერთ ძაფს
უნდა ამოუყარო ნემსის წვერი და მის ქვეშ სხვა, სხვაფერის ძაფი გაასრიალო, იქ
არასოდეს უნდა მიგიყვეს ორი! თუ მიგიყვება, ერთი ისევ გაუშვი. თუ ერთხელ მაინც
გიმტყუნებს ნერვები, გესმის? ნერვები! და ერთი ძაფის მაგივრად ორს ამოუყრი
ნემსის წვერს, – აი, ასე, ხედავ? – იქ, სადაც მხოლოდ ერთია საჭირო, ნამდვილი
მქარგავი ვერასოდეს ვეღარ გახდები! და ნელ-ნელა უნდა დაფარო ათასობით ძლივს
შესამჩნევი, ციცქნა უჯრედი, ძაფების უხილავი ჯვრებ-ნამცეცები, ქსოვილის მისხალ-
მისხლები... – მონუსხული ლაპარაკობდა, თითქოს ვეღარ მხედავდა. – ზოგჯერ აი,
ჭიამაიასხელა ოთხკუთხედს უნდა გადაატარო ძაფი, გადააფარო და ამოავსო... ეს
ადვილია. მაგრამ ხშირად, ძალიან ხშირად, ჭიანჭველას თავის ან თვალის ხელა
ნამცეცს უნდა დაასვა ძაფის წერტილი და ასეთი ცალკეული, ასობით წერტილით
დაფარო ერთი მტკაველი თეთრი ტილო, ან – აქ უცნაურად გაეღიმა, ხმას დაუწია, –
მთელი ქსოვილი, – და მკლავები ბოლომდე გაშალა. – რა გინდ დიდ ქსოვილსაც არ
უნდა ქარგავდე, მუდამ გახსოვდეს, რომ ის უთვალავი ნამცეცის, ჯვარედინის,
უჯრედისაგან შედგება და შენ ამ უხილავ უჯრედებთან გაქვს საქმე... ერთი
კუთხიდან მეორემდე გადაავლებ ძაფს, ნელა, ნელა, აუჩქარებლად: ამოავსებ და განა
ერთი, არა, უმეტესად რამდენიმე, ერთმანეთის ახლობელი, ერთმანეთთან
დაზავებული ფერის ძაფით. არასოდეს გამოტოვო რომელიმე ეს ოთხკუთხედი, ისე
მკითხველთა ლიგა
უაზროდ, არ გამოტოვო, არ ასწრაფდე და ერთის მაგიერ ნემსის წვერი ორ ძაფს
ერთად არ ამოუყარო.
უცებ გაჩუმდა და მკითხა: „გინდა ისწავლო?” – თავისი, თოვლში მოქცეული
ლურჯი ტბები შემომაღვარა. ახლა აღარ მიკვირდა მისი თავზარდამცემი სითეთრე.
ამ ქალის სისხლი წვრილ, ფერად ძაფებსა და ამ ძაფებით დაწნულ ძნელ ქვეყნიერებას
შეესრუტა. ალბათ. თვითონ კი მითხრა: „სისხლნაკლულობა მჭირს. და ვეღარ ვიტან
მკვეთრ ფერებს გარეთ. ტკივილს მაყენებს, თითქოს თვალებსა და კანს მიჭრის.
ფერადი – მხოლოდ ძაფები – შემიძლია მიყვარდეს“. ამ დროს შევნიშნე, რომ მამიდას
მარჯვენა ხელის სამი თითი – ცერი, შუა და საჩვენებელი – თითქოს დადნობოდა,
მათი ერთმანეთისკენ მიქცეული მხარეები გალეულიყო და ზედ ნემსის
ჩაღრმავებული, წვრილი, აწ სამუდამოდ წარუშლელი კვალი აჩნდა. გამაჟრიალა.
– რისთვის გინდათ ეს ნაქარგები? – ვკითხე, რომ ამომესუნთქა.
– ჯერ ჩემთვის. მერე ვნახოთ, თავის გზას მონახავს. გინდა ისწავლო? – ისევ მკითხა
და რომ შევხედე, ტკივილიანი თანაგრძნობა ედგა თვალებში, – მაგრამ იცოდე, ისე
ჩაგითრევ როგორც ჭარბი. გინდა? – და მომეჩვენა, თუ „არას“ ვეტყოდი, შვებით
ამოისუნთქავდა. ისევ შემეშინდა და მით უფრო მტკიცედ ვუთხარი:
– მინდა.
საღამოს, შინ რომ მივედი, მამაჩემის ყვირილი მომესმა და რაღაცის გატეხვის ხმა.
ძალაგამოცლილმა ჩემს პატარა ოთახს მივაშურე. დიდი ნიჟარა იქვე იდო, სკამზე,
სასთუმალთან. ლოგინში ჩავწექი, თავზე საბანი წავიფარე და ღმერთს შევეხვეწე,
წავეყვანე ამქვეყნიდან, ამ სახლიდან, ამ ქალაქიდან, რომ აღარ დამენახა, როგორ
ტიროდა დედა და როგორ ღადრავდა ცხოვრებას მამაჩემი.
ამის შემდეგ მამა თითქმის აღარ მინახავს ფხიზელი. ერთმანეთს იშვიათად
ვხვდებოდით. ჩემი ფანჯრიდან გავყურებდი ხოლმე სახლიდან მიმავალს. და
როგორც კი შინ ფეხს შემოდგამდა, თუ ძალიან გვიან არ იყო, მამიდაჩემთან
გავრბოდი. ორმოც წუთში უკვე იქ ვიყავი ხოლმე, მივიჩქაროდი და მრცხვენოდა, რომ
გავრბოდი მათგან, მარტო ვტოვებდი ერთმანეთთან, ორს – რაღაც აუხსნელ,
უსაშველო ხლართში გაბმულებს, რომ მიხაროდა გარეთ გასვლა და მათი ხმის აღარ
გაგონება...
– რატომ აქამდე არ მომიყვანა მამამ? ან რატომ არაფერს ამბობდა თქვენზე? –
ვკითხე მამიდას,
კი ვიცოდი, რომ მამაჩემის ნათესავი ქალი ცხოვრობდა სადღაც, ქალაქის
გარეუბანში, მაგრამ მეტი არაფერი. ამ ქალს არავინ ახსენებდა შინ. მამიდა მთვარისა
მამაჩემის მკვიდრი დეიდა ყოფილიყო.
– არ ვიცი, – ამოიოხრა მამიდამ, ქარგიდან თავი არ აუღია.

კითხვა შეწყვიტა: „არა. ეს ძველი თხრობა არ არის. ძველიცაა და ახალიც,

ერთდროულად. ერთი შეხედვით ვითომ ჩვეულებრივ გიყვება; უამრავ შემთხვევით
დეტალს გაწვდის, მაგრამ „ვითომ“, აქ შემთხვევითი არაფერია. მოჩვენებითი
შემთხვევითობა. ყველაფერი შერჩეულია და ყველაფერზე მთავარი მახვილი მოდის.
გიამბობს ცხოვრებას, რაც ჩარჩა და რაც განიცადა. მაგრამ რადგან თვითონა აქვს
შემკრები სული – სხივების შემკრები პრიზმა, ისე გარდატყდება მასში ცხოვრების
ჭრელი ჭავლი, რომ მთავარი რჩება, ყველაფერი მთავარი გამოდის. ამიტომ
ბუნებრივიცაა და სიმბოლურიც. ძველიცა და ახალიც, რაღაცნაირია. არ ჩქარობს,
ნერვები მოთოკილი აქვს, დრო ნელა მიდის, აკომპანიმეტს უწევს ფიქრსა და წერას,
კი არ ასკდება, კი არ ფატრავს შინაგან ნაკადს, როგორც მე მექცევა. დედაჩემიც არ
მკითხველთა ლიგა
ჩქარობს, მაგრამ აუჩქარებლად ტოვებს; უამრავ ამბავს, წლებს და საათებს.
აუჩქარებელი ნახტომებია, მთავარიდან მთავარზე. მამამისი ხომ სხვასაც ბევრ რაიმეს
მოუყვებოდა. ნუ ვწყვეტ. ვერ მოვასწრებ. შესვენებებით უფრო გამიჭირდება. თუ
კითხულობ, იკითხე. რას არჩევ. ანალიზის დროა? ისედაც ცუდადა ხარ. ეგებ თავს
არიდებ. წინ, წინ. წაიკითხე, რაკი დაიწყე.

იმ დღეს კი კოვზით ამოვიყვანე ჟოლოს მურაბაში ჩავარდნილი ფუტკარი და

ფანჯრის რაფაზე დავსვი, ფრთები ტანზე მისწებებოდა და ვეღარ იცილებდა,
ძაფივით წვრილი, მოხრილი ფეხებითაც რაფას ეკვროდა. კოვზით ფრთხილად
დავასხი წყალი ისე, რომ თავზე არ მოხვედროდა, თან სულ ახლოდან შევცქეროდი
თვალის წერტილებში, მერე გარეთ გავიყვანე და ბალახზე დავსვი, რომ მზეზე
გამშრალიყო. ტანზე შერჩენილი, ჟოლოს მურაბის ერთი-ორი წვეთიც ჩამოვაცილე
ჩხირით და სწორედ ამ დროს გაისმა მათი ხმა:
– ეე-ე, მამაშენი სილაში წევს ზღვასთან!
ორი ბიჭი მესერზე ამომძვრალიყო. ერთ გოგოს კი ამოგდებული ფიცარი გვერდზე
გადაეწია, თავი შემოეყო და თვალები დაეჭყიტა:
– ხვრინავს. წადი, გააღვიძე!
მეორე ბიჭმა მოხრილი სალოკი თითი ცერზე აისხლიტა და ყელზე მიიკაკუნა.
– გადაკრულშია და ზღვასთან სძინავს!
– ნანაა-ნანაა – ძინავს, – თავი გადააქნია გოგომ.
ახითხითდნენ და ძირს ჩახტნენ. გოგოც მიიმალა და განზე გაწეული ფიცარი თავის
ადგილას დაბრუნდა.
გავიქეცი. ისინიც დამედევნენ. სანაპიროზე დავეშვი და შორიდანვე მოვკარი
თვალი სილაში წამხობილს. მივირბინე, ქვიშაში ჭვინტებით ჩაძირულ
ფეხსაცმელებთან შევჩერდი და მიახლოებას ვეღარ ვბედავდი.
ბავშვებიც შორიახლო ჩაცუცქდნენ. კენჭების სროლა დაიწყეს, მამაჩემის თავთან
ჩავიმუხლე. მზე ბუგავდა ცარიელ ნაპირს – თაკარა, ალისფერი. მამაჩემი ლოყით
ეგდო სილაში. სახის ნახევარს მზე უწვავდა. ერთი პატარა კენჭი მზისგან
ვარდისფრად გამჭვირვალებულ ყურის ნიჟარაში ჩაუვარდა, მაგრამ მას არაფერი
უგრძვნია. ხელის კანკალით ამოვაცალე კენჭი, ბავშვებისაკენ არ გამიხედავს. კიდევ
ისროლეს. მხარში მომხვდა. „მამა“ – დავუძახე ჩუმად, თუმცა გამოპასუხება უკვე
შეუძლებლად მიმაჩნდა. რაღაც უცხო, უსახელო, აქამდე უცნობი შიში, გულს რომ
მიყინავდა და მადამბლავებდა, აუტანელმა მზემ დაადნო, მზემ, რომელიც
დაუნდობლად ისრუტავდა ჩემგან სიცოცხლის ყოველ ნამცეცს, ხალისსა და
სურვილს, შიშისათვის საჭირო ძალასაც და სიკვდილს მიიოლებდა. მაგრამ ხელი რომ
დავუსვი ლოყაზე, უკანვე ვიტაცე მაინც. მე შევიგრძენი ხორცი, რომელიც მზეს რომ
არ გაეფიცხებინა, ცივი იქნებოდა, ძალიან ცივი. შევიგრძენი შედედებული, მზეზე
გამთბარი სისხლი გრძნობადაკარგულ, წვერამოზრდილ კანქვეშ. არ ვიცი, რა ძალა
მომეცა: მამაჩემს ცალ მხარში ჩავეჭიდე და გულაღმა გადავაბრუნე: სახის ნახევარი
ქვიშით მოსვროდა, თვალები როგორც ძილში, ახლაც ოდნავ ღია დარჩენოდა.
გუგების ღია ნაწილი ფრჩხილის ნახევარმთვარეს მახსენებდა. და ცალ, კრიალა
ნახევარმთვარეზედაც ქვიშის ნამცეცები მისწებებოდა. „მამა. მამა“, – ვეუბნებოდი. არ
ვიცი, გულში თუ ძალიან ჩუმად. „მამა-მამა“ – მეტ გამოსავალს ვერ პოულობდა ის,
რაც მაშინ ჩემში ხდებოდა... თვალებში მზის ალმური მიბიბინებდა, რომლის ძალამ
მწვერვალს მიაღწია და მე ვნებდებოდი... და ამ დროს ერთი დიდი, ფაფუკი, მოწყალე

მკითხველთა ლიგა
ღრუბელი მზეს გადაეფარა: უკანასკნელი, რაც დავინახე: ღრუბლის უზარმაზარმა
გრეხილმა კოშკმა უბგეროდ შთანთქა ცეცხლისმფრქვეველი, ყვითელი დისკო, და
უკანასკნელი, რაც გავიფიქრე ის იყო, რომ არ მოვკვდებოდი. თვალთ დამიბნელდა
და მამაჩემის გვერდით ჩავეცი ქვიშაში.
როდესაც თვალი გავახილე, თავი შეხვეული მქონდა – და შუბლი მტკიოდა. ოდნავ
შემოღებული კარიდან დედაჩემის წყნარი, სევდიანი ღიღინი მოისმოდა. დავუძახე.
შემოვიდა; შავი ატლასის, ტანზე ლამაზად მომდგარი კაბით. დაიხარა და შუბლზე
მაკოცა: „მზემ დაგარტყა, ჩემო საყვარელო, ნუ გეშინია“.
მამაჩემი ორი დღის დამარხული იყო.
„მახრჩობს, სულს მიხუთავს – წამდაუწუმ უჩიოდა დედაჩემი ძაძას, რომელიც
ძალიან შვენოდა: ბზინვარებას მატებდა მის სალუქ კანსა და ბუნებრივად
ნათიბისფერ, აბულულებულ თმას. მისი მოყვითალო-მომწვანო, ჭროღა თვალები კი
ყველაფერზე ისევ ისე – ატლასივით დასრიალებდნენ, ვერც ერთი საგანი მათ
ვერ აკავებდა, ვერ ინარჩუნებდა.
ორმოცზე, ჩათავდა თუ არა ათკაციანი თავშეყრა, შავები გაიხადა, წლისთავზე კი
გათხოვდა. დედაჩემისა და მისი ახალი ქმრის ერთად ყოფნას ახალი ურთიერთობის
მანძილი არ ეტყობოდა.
ჩვენი სახლი გავყიდეთ და დედაჩემის ქმართან გადავედით: დიდ, ორსართულიან
სახლში, რომელსაც ვრცელი, ამწვანებული ეზო ერტყა გარს. სამი დიდი მაგნოლია
გვედგა ეზოში, ორი ხნიერი, კელაპტარივით კვიპაროსი, ორი ფაფუკი ფიჭვი, ერთიც
კედარი, ლიმონის პატარა ხეები და კიდევ შქერი და ოლეანდრები ყვაოდა უხვად.
დიდებული იყო იქაურობა, მაგრამ ვერაფრისთვის ვერ ვიხსნებოდი: ყველაფერი
გარეთ რჩებოდა, მხოლოდ ჩემი თვალებისათვის, ჩემი ჩარაზული გულის წინ, გარეთ.
მთვარეულივით დავაბიჯებდი ეზოში თუ მეორე სართულის ვრცელ აივანზე და
სულ მამაჩემი მელანდებოდა: ცოცხალი, მკვდარი, ცოცხალ-მკვდარი. ღამით მეორე
სართულის განაპირა, მყუდრო ოთახში ვიწექი და ღია ფანჯრიდან ლამის ღრუბლებს
მივაცილებდი: ნაღველში ამოვლებულ, მოლურჯო სიფაფუკეებს. მიცურავდნენ,
ქვეყნიერებას ათვალიერებდნენ და ცრემლსა და ვარამს ისრუტავდნენ ყველგან,
დედამიწიდან ოხშივრად ადენილს... ვუყურებდი, მამა მტკიოდა, სხვაც ბევრი რამ
მტკიოდა – და წყნარად, გაუნძრევლად ვტიროდი. თხუთმეტი წლისს ვიყავი მაშინ.
ჩემი მამინაცვალი უცნაური კაცი იყო, გამოუცნობი. ძალიან კარგად მექცეოდა. რას
აღარ ყიდულობდა ჩემთვის. ძვირფას კაბებს, ყვავილებს, წიგნებს. ყველანაირად
ცდილობდა გავერთე, გავეხალისებინე... მაგრამ რაღაც დაძაბულობა, რაღაც
დამთრგუნავი, გუნებისწამხდენი სიმძიმე მოდიოდა ამ კაცისაგან... წარბებქვეშ კანი
შეშუპებული ჰქონდა და გრძელ, დამრეც ქუთუთოებს ბოლოში ისე ჩამოსწოლოდა,
რომ ირიბი ნაკეცით ჰკვეთდა თვალის ჭრილს, თვალის დაბოლოებას ჰფარავდა.
ხშირად მიგრძვნია მისი უცნაურად დაკვირვებული, მძიმედფიქრიანი მზერა, სულს
რომ მიფორიაქებდა და სახელი ვერ დამერქმია. ჩემს ოთახში რომ შევდიოდი,
დასაძინებლად, შიში ამეკვიატებოდა ხოლმე: უცებ შემოვა-მეთქი, და კარს
გულდაგულ ვკეტავდი. სულ მამიდასკენ მიწევდა გული, სკოლიდან მოვიდოდი თუ
არა, ცოტა ხანში იქით გავრბოდი. დედას საწინააღმდეგო არაფერი ჰქონდა.
ვისხედით და ვქარგავდით, სულ უფრო მეტად მითრევდა ძაფით ნახლართ-
ნაქარგი ქვეყანა. ღია ფანჯარაში თეთრი ბაღი სუნთქავდა, თეთრ სურნელს
აფრქვევდა. მამიდა ქარგვისას ლაპარაკს ვერ იტანდა. მერე კი ერთად ვვახშმობდით
და ვსაუბრობდით. თანდათან შევეჩვიე და აღარ მეუცხოებოდა მისთვის მამიდა
დამეძახა. მერე შინ მაცილებდა. დღესა და ღამეს დიდად არ ასხვავებდა
მკითხველთა ლიგა
ერთმანეთისაგან, სულ არ ეშინოდა ღამით სიარული და ძალიან გამიკვირდა, როცა
გავიგე, რომ სიბნელეშიც კარგად ხედავდა. მეც ვერ წარმომედგინა, რომ ვინმეს
შეეძლო რაიმე შეებედა ამ თეთრი, მკაცრი ქალისათვის. მამაჩემის სიკვდილის
შემდეგ თითქოს მოტყდა, ხშირად იწვა თვალდახუჭული და სისხლნაკლულობა
გაუძლიერდა.
ერთხელ დედაჩემი და მისი ქმარი შინ არ იყვნენ. მეორე სართულის ვრცელ
აივანზე ვიდექი და ჩვენს ბაღს გადავცქეროდი, ნელა რომ ალბობდა უჩინარი წვიმა.
მამიდასთან ვაპირებდი წასვლას, მაგრამ, ჯერჯერობით ფეხს ვერ ვიცვლიდა, ისე
უნუგეშოდ, გულისშემჭმელად ცრიდა. შევყურებდი და ძველ, უსახელო ნაღველს
ვნებდებოდი: თვალები ისე გამიშტერდა, დახამხამება ვეღარ მომეხერხებინა. და,
უცებ მომეჩვენა, რომ ერთი კიპარისის ძირში მიწიდან შუქი ამოდიოდა... თვალებში
წერტილები ამიბრჭყვიალდა და ბოლოს და ბოლოს, დავახამხამე... ერთხანს ისევ
მოჩანდა ორთქლივით ამომავალი ნათება... და ნელა გაქრა. გავოგნდი, მაგრამ მერე
გადავწყვიტე, რომ მომეჩვენა და კიბეზე დავაპირე ჩასვლა. მოულოდნელად ჩემი
მამინაცვალი გამოჩნდა კიბის თავზე. გაუცნობიერებელი, ბუნდოვანი შიშისგან გული
მომიდუნდა: ერთმანეთს სახეში შევაჩერდით. ნაძალადევად გაიღიმა: „რატომ არ
რჩები შინ? სულ მამიდაშენთან რომ გარბიხარ, არ მოგწონს აქ? მითხარი, რა გინდა, რა
გაკლია. გინდა სადმე გაგიშვათ შენ და დედაშენი?იმოგზაურეთ ცოტა“, – პირს რომ
კუმავდა, ტუჩები თითქმის აღარ მოჩანდა და ეს მწარე, ჩაკეტილ იერს აძლევდა.
გულამოვარდნილმა ძლივსგასაგონად წავილუღლუღე:“ არაფერი მაკლია. არაფერი
მინდა. მამიდასთან მინდა ცხოვრება“. „სულელო – ხმა და მზერა გაუთბა,
დაურბილდა. ხელი წამოსწია თავზე გადასასმელად, – არ გწყინდება იმ გამომხმარ
ქალთან?
უკან დავიხიე. არ ვიცი, რა დაინახა ჩემს სახეზე ისეთი, რომ განზე გადგა და გზა
გამითავისუფლა. „წადი თუ გინდა, კი არ გიკრძალავ“ – ჩაილაპარაკა უმწეოდ და
თითქოს დაღონდა.
კიბე ჩავირბინე და მამიდასთან გავიქეცი.
მამიდასთან ამბიონზე ჩამოსაფარებელი ქსოვილი შეეკვეთა ეკლესიას და მამიდამ
მითხრა, ორი თვე დაისვენე, ნუღარ მოხვალ, მარტომ უნდა ვიმუშაოო. თან დავალება
მომცა: თეთრი იასამნის პატარა ტოტი უნდა ამომექარგა. წამოვიღე საცრისხელა
ქარგაზე გადაჭიმული შაბიამნისფერი ბატისტი და წამოვედი.
თუმცა მამინაცვალს აღარაფერი უთქვამს, მაგრამ მისი მძიმე შემოხედვა, აშკარა თუ
ზურგს უკან დადევნებული, უსახელო, უცნობ შფოთსა და ტკივილს თესდა ჩემში.
ღამით ხშირად მეღვიძებოდა გულამოვარდნილს და სულ მეგონა სიბნელეში ჩემკენ
იყო გადმოხრილი და შორიდან, საიდანღაც ძალიან შორიდან მესმოდა მისი ხმა:
ჩუმი, სასოწარკვეთილი. „ელენეეეე“ და უსაშველოდ ნაღვლიანი სინაზით თავსა და
ლოყაზე მისვამდა ხელს.
ძილ-სიფხიზლეს შორის რომ ჩვენებები იცის, აი, იქ, იმგვარად, ხშირად
მომჩვენებია მისი ხელები, ვიღაცის ყელზე შემოხვეული... ხელები ყელს
ეჭირებოდნენ და ადამიანს სასიკვდილოდ აჯანჯღარებდნენ. არ ვიცი, საიდან
ამეკვიატა, ეს მოლანდება.
ხშირად ვიყავი მამაჩემის საფლავზე. იქ შევხვდი გაზაფხულს. გაიშალა თეთრი
იასამნის პატარა ბუჩქი, მე და მამიდაჩემმა რომ დავურგეთ. ვიჯექი და თეთრი
იასამნის შეხუნძლულ, შეფიფქულ მტევანს ვქარგავდი შაბიამნისფერ ბატისტზე...
ფუტკრები დაბზუოდნენ მკვდრების ყვავილებს... შაშვები სტვენდნენ და დაღლილი,
ძველი მოთქმის დამშრალი ხმა აღწევდა შორიდან.
მკითხველთა ლიგა
 ერთხელ ჩემმა მამინაცვალმა, რაღაცნაირად სხვათა შორის მითხრა, მარტო შორს
ნურსად წახვალო.
ერთ დღეს კი, არ ვიცი, ქმარმა რა უთხრა, მაგრამ მათი ოთახის ღია კარიდან
დედაჩემის პასუხს მოვკარი ყური. „რაა?! უბრალოდ გზაკვალაბნეული კაცი იყო,
მაგრამ ძალიან კეთილშობილი! და მეც მიყვარდა! დიახ! ძალიან მიყვარდა! არც ერთი
წყენა არ მახსოვს მისგან! – ფეხი დაჰკრა და ეზოში ჩაირბინა. ოლეანდრების დიდი
თაიგული შეკრა საჩქაროდ და მამაჩემის საფლავზე წავიდა. ეს იყო და ეს. მეტად აღარ
გასჩენია მსგავსი სურვილი. ალბათ, აღარც წაკინკლავებულა ქმართან. ოლეანდრები
კი მამაჩემს გამორჩეულად ეჯავრებოდა.
უმზეო, მშრალი და თბილი დღე იდგა. სასაფლაოს ჭიშკარს გამოვცდი თუ არა,
ერთი კუზიანი დედაბერი მომიახლოვდა და მთხოვა, მძიმე ჩანთა მაქვს და შენს
გახარებას, აქვე, ახლოს ვცხოვრობ, შინ მიმატანინეო. ქართული ეშლებოდა, შეიძლება
ბერძენი ან სომეხი იყო. სასაფლაოს მესერთან დიდი შავი ჩანთა იდო მიწაზე. ერთი კი
გამიკვირდა, ეს ჩანთა აქ ვინ მოგიტანა-მეთქი, მაგრამ არაფერი მიკითხავს. თავისი
ქართულით მაინც ვერ გამაგებინებდა და თან, არც მაინტერესებდა.
დედაბერი წინ მიკავკავებდა და მე უკან მივდევდი. შევუხვიეთ მარჯვნივ
ქვაფენილიან ძველ ქუჩაზე, სადაც უცხოური ტიპის, სახურავწაწვეტილი,
მანსარდიანი სახლები იდგა. მერე მარცხნივ, ორსართულიან, ეზოებიან სახლებს
ჩავუარეთ. ისევ მარჯვნივ, უსახეო, ერთმანეთზე მიჯრით მიშენებულ სახლებს
მივუყვებოდით... ამასობაში სახლების თვალიერება მომწყინდა, მიწას დავაშტერდი
და ფიქრში წავედი. უცბად წავიბორძიკე, თუმცა ძირს არაფერი ეგდო... წინ
დედაბრის ყვავის ფეხებივით გამხმარი, შავწინდიანი კანჭები მიმიძღოდნენ, ერთ
მტკაველზე რომ აჩენდა შავი, ოკრობოკრო ქობიანი კაბა, წვრილი კანჭები, კოჭებით
ერთმანეთს რომ ეხებოდნენ და მერე უცებ ერთმანეთისაგან გარბოდნენ... ჩანთამ
დამღალა.
მიკუსკუსებდა. მომხედა, ხელი დამიქნია და სადარბაზოში გაუჩინარდა. მივყევი.
ავიარეთ ძველი ხის კიბე და ბნელ დერეფანში ამოვყავით თავი. დედაბერმა
რომელიღაც კარის სახელური დასწია და ოთახში შემიძღვა. ჩანთა ძირს დავდე და
გამოსვლა დავაპირე. იმან შემომცინასავით და სკამი გამომიწოდა, დაისვენეო. კარი
სხვათა შორის ჩაკეტა და მეორე ოთახში გაუჩინარდა.
გული საშინლად დამიმძიმდა. არა, მივხვდი, რომ კარგა ხანი იყო, ქვასავით
დამმძიმებოდა. მაგიდაზე, შუშის ვაზიდან გასანთლული ქაღალდის ჭყეტელა, მძიმე
ვარდები ამოჩრილიყო. კედელზე გრძელფოჩებიანი, მბზინავი გობელენი ეკიდა.
სადაც ღამის პერანგისამარა შავთვალწარბა ქალი წეროსაკენ დახრილიყო და მისი
გრძელი ნისკარტი სავსე, მოღიავებულ მკერდზე ეხებოდა. ოვალური სარკის ჩარჩოში
მისალოცი ღია ბარათები და ფარშევანგის ფრთები ჩაემაგრებინათ, გარდერობის
თავზე ათამდე დიდ-პატარა, წითელტუჩება, პრიალასახიანი თოჯინა იჯდა. მათი
სხვადასხვაფერის შუშის თვალები ნათურის შუქს ირეკლავდნენ და ამაზრზენად
ბრჭყვიალებდნენ მკვდარი თმის ვარაყში. და კიდევ კედელზე ვიღაც კინომსახიობი
ქალის, ვიღაც სახელმწიფო მოღვაწისა და რაღაც ახალი ტიპის ავტომანქანის
ფოტოები გაეკრათ. და საერთოდ, ოთახში ერთიანად გულისშემაღონებელი
უგემოვნობა სუფევდა. ამ უბადრუკობამ და მდარე პრეტენზიულობამ რატომღაც
მძიმე წინათგრძნობა ამიშალა. ფორიაქა სევდამ შემიპყრო და წამოვდექი. ამ დროს
გაიღო ოთახის კარიც, სადაც წეღან ჩემი მეგზური ყვავი გაუჩინარდა და ის
ახალგაზრდა წყლისფერთვალება ბიჭი გამოჩნდა, ჩემი კლასელის მეშვეობით რომ
გამეცნო ერთხელ, მერე რამდენჯერმე სკოლის წინ დამხვდა, ბოლოს სიყვარული
მკითხველთა ლიგა
ამიხსნა, და მე რომ საერთოდ აღარ მახსოვდა, არც თვითონ და არც მისი სიტყვები,
რადგან სერიოზულად იმთავითვე არ აღმიქვამს.
– ახლა ჩემი ხარ, – თქვა უბოროტოდ.
ჩუმად ვიყავი.
– აბა, რა მექნა, ნებით არ გინდოდა და... – ხმა დაუთბა და მომიახლოვდა. ღელავდა
– ცუდი არაფერი გაივლო თავში – ( „გულში“ – შევუსწორე გულში) ხომ იცი, რომ
მიყვარხარ, ცოლად მინდიხარ, – „ცოლობა“ დიდმნიშვნელოვნად წარმოთქვა,
გაიღიმა, – როგორ შეიძლება შენ სხვაგვარად უნდოდე ვინმეს, შენ ყველას ცოლად
მოუნდები...
– არა.
– რა არა.
– არ ვიქნები შენი ცოლი.
– რატომ?
– არ მინდა.
– მიყვარხარ და იქნები ჩემი, ხელები ნერვიულად შეუხტა. სცადა ბრაზი დაეფარა, –
ბრაზობ, რომ მოგიტაცე?
– ეს არის მოტაცება? – ჩამეცინა, – ეს მოპარვაა. რომ მოგეტაცებინე, შეიძლებოდა,
მომწონებოდი.
– სულ ერთია, – უფრო გაღიზიანდა და უფრო შეეცადა დაფარვას, – ჩემი ცოლი
იქნები.
– არ ვიქნები. არასოდეს.
– უკვე ჩემი ხარ! – ისევ ნერვიულად შეუხტა თითები და მომიახლოვდა. მხრებზე
დამაწყო ხელები, ოდნავ მომიჭირა. მისი სუნთქვა სახეში მცემდა. საკმარისი იყო
გამეღიმა, დავთბობოდი და მოეშვებოდა, დარბილდებოდა. მაგრამ რაღაც
დაუძლეველმა ბრაზმა შემიპყრო, ჩემს თავს ვეღარაფერს მოვუხერხებდი.
– ნუ გაჯიუტდები, – თითქმის შემეხვეწა, – აბა, რა შეგიძლია, – დამიყვავა, – ჩემი
ხარ, ჩემთანა ხარ. აქ ვერავინ მოგეშველება.
– არ ვიქნები შენი ცოლი!
– იქნები! – დამიყვირა, – მალე! ახლავე! – და გადაფითრდა. – და როცა ჩემი
გახდები, მერე აქეთ შემეხვეწები ცოლობას. ქართველი არა ხარ!
– არ ვიქნები! – ვგრძნობდი, ნერვები აწყდებოდა.
– რისი იმედი გაქვს? – მომეხვია. კისერზე მომაწება ცხელი, მოცახცახე ტუჩები.
ეს პირველი შეხება იყო. პირველად შემეხნენ როგორც ქალს და...რაღაც
დამთავრდა: რაღაც ხანგრძლივად მშვიდი, კუშტი, უკარება და გარკვეული.
ზიზღნარევი ჟრუანტელი ჩამეღვარა სხეულში. შხამიანმა ბრაზმა იფეთქა მთელი ჩემი
არსებიდან, ცოფივით რაღაცა ძალამ, და მისი ხელები გააფთრებულმა ჩამოვიწყვიტე.
ერთმანეთს მივჩერებოდით აცახცახებულნი.
– არ მომეკარო, – გამოვცერი – არ მომეკარო, თორემ ამოგთხრი მაგ თვალებს, –
მძულდა. კარისკენ წავედი, უკან-უკან.
კომოდთან მივიდა და... ხელში რევოლვერი აუბრჭყვიალდა.
– გესვრი, – ხელები უთრთოდა, სახეზე მკვდრისფერი ედო.
– მესროლე. არ გავხვდები შენი ცოლი!
– ნუ მეუბნები! მასე ნუ მეუბნები! სხვანაირად მაინც მითხარი. მართლა გესვრი! –
თითქმის მევედრებოდა.

მკითხველთა ლიგა
 „ისვრის. სუსტი ნერვები აქვს. გიჟია“, – გავიფიქრე და მოვეშვი. უცებ საშინელი
დაღლილობა დამეუფლა: უაზრობის შეგრძნებამ დამცალა, მომადუნა. კედელზე
თავი მივაყრდენი და გავიფიქრე: „მამა არა მყავს. პირველად ვიგრძენი უმამობა, და
მავხვდი, რომ ხშირად ვიგრძნობდი კიდევ, თუ საერთოდ თავს დავაღწევდი ამ
საშინელ, გულისამრევ ოთახს და ამ საიდანღაც გამომტყვრალ, წყლისფერთვალება,
ნერვიულ ბიჭს. გარდერობის თავიდან ათიოდე წყვილი ბრჭყვიალა,
სხვადასხვაფერის შუშის თვალი მომჩერებოდა.
მომიახლოვდა. რევოლვერი ხელში უკანკალებდა.
დაღლილი და დაცარიელებული ვუყურებდი. ნუთუ შეიძლებოდა აქ
მოვმკვდარიყავი, ამ პარაფინისვარდებიან, ფარშევანგისფრთებიან ოთახში? მე ხომ
სულ ზღვაში ვნატრობდი სიკვდილს. ნუთუ შეიძლებოდა აქ კაბა შემოეფლითათ
ჩემთვის, და უცხო, ამაზრზენად უცხო ტუჩებით შემხებოდნენ? ცრემლები მომადგა
თვალებში... მისი სუნთქვა ისევ შეეხო ჩემს სახეს და... უცებ კარს რაღაც მოაწყდა
გარედან. ისევ მოეხეთქა. კარი შემოიმტვრა და ჩემი მამინაცვალი შემოჰყვა.
– მამა! – ამომხდა და მისკენ გავქანდი. მაგრამ სახეზე რომ შევხედე, უკანვე
დავიხიე. გამომეტყველება ჰქონდა ისეთი, მისი უფრო შემეშინდა, ვიდრე იმ ჩემი
მომტაცებლისა ,ბიჭისკენ წავედი და მომესმა ჩემი წამოყვირება:
– არ მოკლა!
მამინაცვალი უცებ შეჩერდა, ხელა და უხმოდ რომ უახლოვდებოდა ერთ ადგილზე
გაყინულ, დადამბლავებულ ბიჭს. თავი ჩემკენ მოატრიალა და:
– რატომ? – მკითხა უცნაურად.
მოულოდნელობისაგან გავოგნდი. აღარ ვიცოდი რა მეთქვა:
– არ... არ უნდა მოკლა.
– რატომ? გეკითხები, რატომ? - ხაზგასმით მკითხა, რაღაც საშინელ მნიშვნელობას
ანიჭებდა თავის შეკითხვას და... ჩემს პასუხსაც.. ვერაფერი ვუპასუხე და შევევედრე:
– ნუ მოკლავ.
– ეგ სხვა საქმეა, – ჩაილაპარაკა მძიმედ, ფიქრიანად, მერე თითქოს გაეღიმა და
მითხრა, – წადი, ქუჩაში დამელოდე, ნუ გეშინია.
გამოვედი: მთლიანად ერთი შთაბეჭდილებით შეპყრობილი: ჩემი სიტყვები
სამთაგან არც ერთს არ მოგვჩვენებია უადგილოდ: არც იმ ბიჭს აღუქვამს
გადაჭარბებულად. ეს შთაბეჭდილება ყველაფერს აფერმკრთალებდა, მავიწყებდა. და
აღარ მქონდა იმის თავი გავოცებულიყავი: საიდან გაჩნდა ჩემი მამინაცვალი აქ ან
რატომ უცქერდა ის ბიჭი ისე მორჩილად, შიშით გაუბედურებული.
მალე გამოვიდა და უხმოდ გავუყევით ქუჩას.
– რა უთხარი? – ვკითხე ცოტა ხნის შემდეგ და ამ შენობით მიმართვამ მევე
შემაცბუნა.
– არაფერი,
– გაარტყი?
შემომხედა, გაიცინა და ხელი ჩაიქნია:
– შიშით სახლიდან ვეღარ გამოვა ან სულ გადაიკარგება ამ ქალაქიდან, – ისევ
ჩაეცინა, – მიყვარსო... ცოლად მინდაო...
მძიმე ნაღველი ჩამიწვა სულში.
– ხომ გითხარი, შორს ნურსად წახვალ-მეთქი.
– მი... მაკვირდებოდი?
– იგრძენი? – არ მიყურებდა.

მკითხველთა ლიგა
 – ჰო. მაგრამ ჩემს გულს არ დავუჯერე. სასაფლაოდან რომ გამოვდიოდი, შენზე
ფიქრი ამეკვიატებოდა ხოლმე.
– მხოლოდ სასაფლაოსთან, არა? - მწარედ ჩაეცინა. მერე შუბლი შეეჭმუხნა, – არ
მიყვარს ქალის მარტო სიარული... სასაფლაოზე, სულ მგონია, რაღაცას გადააწყდება...
ცუდს.
უცებ რაღაც უნუგეშო სურვილი ვიგრძენი, ამ კაცის მხარზე თავი ჩამომეყრდნო და
მეტირა.
შევხედე.
შეჩერდა.
მეც შევჩერდი.
– რა იყო? – მკითხა ჩუმად.
თავი გავაქნიე და წავედი.
– შეგეშინდა? – მკითხა უფრო ჩუმად, მიწას დაჰყურებდა.
უხმოდ დავეთანხმე.
– იმ მაიმუნის?
– არა.
– ჩემი? – მხრები აიჩეჩა და ცოტა ხნის შემდეგ ჩაილაპარაკა, – ის ჯოჯო
მოგიახლოვდა თუ არა, სასაფლაოსთან, მაშინვე მივხვდი. როგორც კი გამოვიდა
ოთახიდან, მარტო რომ დაგტოვათ... მე ჩამივარდა ხელში.
„სადაც ერთ ძაფს უნდა ამოუყარო ნემსის წვერი, იქ ორი არ მიგიყვეს, თუ მიგიყვება
ერთი ისე გაუშვი... თუ ერთხელ მაინც გიმტყუნებს ნერვები, მერე მიეჩვევი და სხვამ
შეიძლება ვერც შენიშნოს, მაგრამ ნაქარგი ის აღარ იქნება, რაც უნდა იყოს“, – სულ
ყურში მედგა მამიდაჩემის სიტყვები და მეც არ მიჭირდა ამ წესის დაცვა. რადგან
გარეთ არაფერი მიძახდა, არ მაჩქარებდა, არსად მიმიხაროდა და სურვილები ხელს არ
მიშლიდნენ. ჩემი გულმოდგინება ძაფის მდინარეში ჩაწვნის, იქ ჩახლართვის
სურვილი იყო. უბედური უნდა ყოფილიყავი, რომ ასე მთლიანად მისცემოდი საქმეს,
რომელიც ენით აუწერელ მოთმინებასა და ყურადღებას მოითხოვდა. ყვავილი
ყვავილზე ემატებოდა შეფიფქული, ღრუბელივით ფაფუკი იასამნის ყუნწულას.
მერე დედაჩემი და მისი ქმარი დასასვენებლად წავიდნენ. ზაფხული იდგა. სკოლა
დავამთავრე. ჩემი სურვილით მარტო დამტოვეს. მარტო – დიდ, ორსართულიან
სახლსა და დატევრილ ეზოში. და პირველად ვიგრძენი შინ თავი. ჩემად ვიგრძენი
ხეები და ბუჩქები ეზოში; ხმადაბლა ვმღეროდი ხოლმე და ოთახიდან ოთახში
დავდიოდი ან ჩვენს ბაღში, მაღალ ხეებქვეშ დავსეირნობდი. ჩემს წარმოდგენაში
გრძელი, კოჭებამდე კაბა და დაწნული სანდლები მეცვა. შუბლზე ვერცხლის ვიწრო
სარტყელი მეკეთა, ძალიან ლამაზი ვიყავი. თანაც დედოფალი, ჩემი სასახლე კი
ამწვანებულ კონცხზე იდგა და იქიდან ზღვას გავცქეროდი და დიდი ხომალდის
გამოჩენას ველოდი, რომლის კიჩოზე ის უნდა მდგარიყო, ვინც მეძებდა და ჩემთვის
იყო დაბადებული.
სავსე მთვარე მძლავრობდა იმ ღამეებში და მაგნოლიის დიდრონ, რძისფერ,
მძიმედსურნელოვან ყვავილებს ყვითლად აქათქათებდა. ერთ ასეთ ღამეს ხეებს
შორის დავბორიალებდი, მიწაზე დავჯექი, ხეს მივეყრდენი, მთვარეს შევაცქერდი და
თანდათან რაღაც უცნაური განცდა დამეუფლა. რაღაც სრულიად უცნობი,
მშფოთვარე წუხილი. რატომღაც გავიფიქრე, რომ მიწისაგან გადმომეცემოდა და
წამოვხტი. ახლაღა შევნიშნე: იმ კვიპაროსს მივყრდნობოდი, რომლის ძირშიც
ერთხელ რაღაც ანათებდა და უცებ. არ ვიცი, ეს ფიქრი იყო თუ განცდა, მაგრამ

მკითხველთა ლიგა
სადღაც, ჩემს არსებაში – ტვინსა და გულში – სინათლის ასოებით დაიწერა: „აქ ვიღაც
მარხია“.
გავიქეცი და ჭიშკრის ჭრიალი შემომესმა. გავქვავდი. დეიდა სოფიკო შემოვიდა. –
დედაჩემის ნახევარდა, რომელიც ღამღამობით ჩემთან რჩებოდა. ახლა კი ბოდიშს
მიხდიდა, რომ ასე დააგვიანდა.
– რა მოგივიდა? – შეწყვიტა უცებ ლაპარაკი.
არაფერი მითქვამს და კიბეს ავუყევით.
დეიდა სოფიკო, მამაჩემის სიმთვრალის გამო, ჩვენს ძველ სახლში არ დადიოდა.
მამა როცა მთვრალი იყო, დედაჩემს ხომ „თმაგრძელსა და ჭკუამოკლეს“ ეძახდა,
სოფოზე კი „თმა-ჭკუა-მოკლე და ენა-გრძელიო“, ამბობდა. ერთი შეხედვით, ცივი და
უკმეხი ქალი იყო, დედაჩემთან ვერ რიგდებოდა და სულ კინკლაობდნენ. მე კი თავს
დამტრიალებდა. ალბათ, საერთოდაც ჩემი გულისთვის მოდიოდა ჩვენთან. „როგორ
სულ იჩხვლიტება, ღმერთო ჩემო. ქალი კი არა ზღარბია, – გულსგარეთ ჩიოდა დედა,
ან: „რა უხეშია, ღმერთო ჩემო, ქალი კი არა კაციაო“.
დეიდა სოფო მამიდაჩემს შორიდან იცნობდა, შეშლილად მიაჩნდა და არ მოსწონდა
ჩვენი დაახლოება. „სულ მამაშენის ბრალია, – აბუზღუნდებოდა ხოლმე, – საწყალი,
ღმერთმა აცხონოს, ისიც გიჟი იყო“. „ეს კი სულელია“, – ხელის ჩაქნევით ამბობდა
დედაჩემზე.
დეიდა სოფო შებინდებისას მოდიოდა, სახლს ალაგებდა და საჭმელს მიკეთებდა.
იმ ღამის შემდეგ, კვიპაროსის ძირში უცხო და უსახელო განცდა რომ დამეუფლა,
დავიძაბე და აღარ მიხაროდა შინ მარტო დარჩენა.
სამი დღე იყო გასული. ბინდდებოდასავით. აივანზე ვიდექი მოაჯირთან. ხის
სვეტზე ხელი მქონდა მოხვეული, საფეთქლით ვეყრდნობოდი და ბაღს გავცქეროდი.
დილიდან უცხო რამ წვალებამ დამღალა. რაღაც სიზმარი გამომყვა, უფრო სწორად,
სიზმრით მიღებული რაღაც შთაბეჭდილება, თვითონ სიზმარი კი არ მახსოვდა: და
ახლა ვერც ვიხსენებდი და ვერც ვივიწყებდი. და მთელი დღე ასე ვწვალობდი:
აკვიატებულ, გასახსენებელ მელოდიასავით თავს დამტრიალებდა და საშველს არ
მაძლევდა. კიბეზე ფეხის ხმა გაისმა, გავიფიქრე, დეიდა სოფო მოვიდა- მეთქი,
მოვტრიალდი და... ჩემი მამინაცვალი შემოდგა კიბის თავზე.
უხერხულობამ, შიშმა და კიდევ რაღაც უსახელო, მძაფრმა განცდამ სისხლი
ძარღვებში გამიჩერა. უხმოდ შევაცქერდით ერთმანეთს.
– გეწყინა ჩემი ჩამოსვლა? – გაწვალებული ღიმილი გაუკრთა.
ჩუმად ვიყავი. თვალს არ ვაშორებდი. მერე მივტრიალდი და ჩემი ოთახისაკენ
გავემართე. ვცდილობდი, ფეხი არ ამეჩქარებინა და მთელი მგრძნობელობა
ხერხემალში მომექცა. კარი შევაღე და ხელი რომ მივკარი მისახურად, არ დაიხურა:
და მხრებზე მისი ხელები ვიგრძენი კიდეც. შიშისაგან ისე მოვდუნდი, განძრევა არც
მიცდია. თან მისმა სიტყვებმა შემიპყრო ერთიანად.
– აღარ შემიძლია. აღარ შემიძლია. აღარ. სულ შენზე ვფიქრობ, სულ შენზე, მარტო
შენზე, სულ თვალწინ მიდგახარ. თან დამყვები. სულ ჩემთანა ხარ. ვეღარ გავძელ იქ,
შორს, დედაშენთან, წავიდეთ აქედან, მე და შენ, სულ ერთად ვიყოთ. არავინ მინდა,
არავინ შენ მეტი. არავინ. მიშველე რამე, გადამარჩინე... მარტო შენ შეგიძლია ჩემი
გადარჩენა. არ ვიცი, რა დამემართა, რა მემართება, რა მჭირს შენ მიმართ. მაგრამ რაც
მჭირს, ორივეს დაგვღუპავს, დაიმახსოვრე. მარტო მე ვერ მოვუვლი... – მთელი
სხეულით თრთოდა, მაგრამ ხელები არ უდუნდებოდა. და ისე, რომ ხელი არ
გაუშვია, წინ მომექცა, მუხლებზე დაეშვა და ახლა ასე შემომეხვია. გატანჯული,
ჩამწყდარი ხმით ამოთქვა: – როგორ მიყვარხარ, რომ იცოდე, როგორ მიყვარხარ...“
მკითხველთა ლიგა
თავზარდაცემული ვიდექი. სწორედ თავზარდაცემული: მისი სიტყვებით, მისი
სიტყვების სიმართლით, რადგან ამ სიტყვების გამანადგურებელი ძალა მათი
სიმართლიდან მოდიოდა... აუტანელი, უსაშველო სიმართლიდან. ეს კაცი მხოლოდ
იმას ამბობდა, რასაც მართლა განიცდიდა. არ აჭარბებდა, არ იტყუებოდა. თვალები
დახუჭა და ჩურჩულით დაამთავრა: „არ შემიძლია უშენოდ“. და მე შემეშინდა, როცა
გიგრძენი, რომ მასზე ვერ ვბრაზდებოდი, ის წეღანდელი შიშიც გამიქრა და ახლა
რაღაც სასოწარკვეთილი დაღლილობა მეუფლებოდა, გამოუვალობის დაღლილი
შეგრძნება. უცებ თავი გამოვიფხიზლე. ძალა მოვიკრიბე და ვუთხარი: „გამიშვი,
გამიშვი, მძულხარ“. ვიტყუებოდი.
„გძულვარ?“ – გაიმეორა და წამით მოეშვა. ხელები ჩაუცურდა და თვალები
საშინელი სევდით აევსო... მაგრამ უეცრად იმ ნაცნობმა რისხვამ იფეთქა მის სახეზე.
ისევ მომეხვია, ისევ მუხლის ჩოქზე მდგარი: „არა, არ შეიძლება. ეგ არ შეიძლება“.
უაზროდ ჩურჩულებდა. სადაც იყო, წავიქცეოდი. სადღაც მივექანებოდით. ელვის
სისწრაფით. სადღაც ბნელ სიღრმეში, და აღარ მახსოვს, როგორ გადავიხარე გვერდზე,
ხელი დავტაცე ჩემს დიდ ნიჟარას და მთელი ძალით დავუშვი ძირს. სისხლი
წამოსკდა შუბლიდან და უკან გადაქანდა...
გავრბოდი... ეზოში, ქუჩაში, ქუჩიდან ქუჩაში... ვერც ვერაფერს ვხედავდი, ვერც
ვერაფერს ვგრძნობდი. რამდენიმე სიტყვა ტრიალებდა მხოლოდ ჩემს ტვინში,
ტრიალებდა ჩემი ნაბიჯების სისწრაფით, მატარებლის ბორბლებივით რომ
ადგანდგარებდნენ აკვიატებულ სიტყვებს: „ჩქარა ზღვაში. ჩქარა ზღვაში. მოკვდა.
მოკვდა. ჩქარა ზღვაში, დაისვენებ. დაისვენებ. ჩქარა. ჩქარა. ზღვაში. ზღვაში“.
ფეხქვეშ ქვიშა შევიგრძენი და.. წყალში რომ უნდა შევვარდნილიყავი,
მეხდაცემულივით გავშეშდი... ზედ ნაპირთან ბავშვის ცალი, თეთრი ფაჩუჩი
ტივტივებდა. ტალღა ხან შლამზე ამოაგდებდა და ტოვებდა, თვითონ კი უკან იხევდა
– ლეკვმა რომ იცის წინა თათების გაჭიმვა და წელის ჩაზნექა, ისე – ხან უკანვე
იტაცებდა და ატივტივებდა, თითქოს ეთამაშებაო. დავიხარე, ხელში ავიღე და ყურში
განწირული კივილი ჩამესმა: „დედაა! მიშველე!“ თმა ყალყზე დამიდგა. ზღვას
გავხედე: ცარიელი იყო და მშვიდი. ირგვლივ ძეხორციელი არ ჭაჭანებდა. ხელში
ჩაბღუჯული ფაჩუჩი მკერდზე მივიხუტე და საშინელი სიმკვეთრით გაჩახჩახდა
წუხანდელი სიზმარი: ძაღლყურძენებისაკენ მივდიოდი წინ, ბილიკზე ბებიაჩემი
გადამიდგა – მამაჩემის დედა. ახალგაზრდა და ტანმაღალი. წითელი კაბა
ულივლივებდა. წვივებთან მუქფერ ტალღებად სცემდა. დუნედ დაწნილი თმა
მკერდზე მძიმედ უტოკავდა... ხელები და ტუჩები წითლად ჰქონდა მოთხუპნული.
სევდიანად გაიცინა, ხელი ბავშვივით გააქნია: წითლად დალაქულმა ხელისგულმა,
ხელისგულის ხაზებმა გაიელვა ჰაერში – და თქვა „არა“. „რატომ, ელე, რატომ? მეც
მინდა ძაღლყურძენა... ისე მარტო ვარ, ისე მარტო... და მეტი აღარ შემიძლია“.
სახელით მივმართავდი, ჩემს თანატოლად, მეგობრად განვიცდიდი. „შეგიძლია“ –
დამიყვავა. და მერე დაღონდა: „მე უკვე გავსინჯე“, და ბავშვივით შეიჭმუხნა შუბლი:
„ისეთი მწარეა“· უცებ გაჩუმდა. სახე გაუფაციცდა, ხელი გაიშვირა და დაძაბულმა
შემომჩურჩულა: „ყური დაუგდე!“, „დედაა! მიშველე!“ გაისმა ბავშვის განწირული ხმა.
გამაჟრიალა. მივტრიალდი: რაღაც ლელქაშიან წყალში პატარა, შიშველი ბავშვი
იძირებოდა. ხელები მაღლა, ცისკენ აეწია და უკვე მკერდამდე ფარავდა წყალი.
„დედაა!“ ისევ დაიკივლა და წყლისკენ გავიქეცი. მე მიძახდა, ჩემი ბავშვი იყო. და
გამეღვიძა.
ფაჩუჩი ხელიდან გამივარდა, ტალღამ წაიღო და გადაკარგა. აღარ ამოუგდია
შლამზე, თითქოს გამიბრაზდა. მზე ჩადიოდა. და გავიქეცი. მაკანკალებდა, ცრემლები
მკითხველთა ლიგა
მდიოდა ღვარად. ვერაფერს ვხედავდი. „მამიდა, მიშველე!“ – ერთი კი დავიძახე, კარი
რომ გაიღო და გონი დავკარგე.

– რიიინნგგ! – ჩაიგრიალა უცებ საათმა და გულგახეთქილი წამოვარდა

სავარძლიდან, ძირს დაუვარდა დედის რვეული. „რა მომდის? ხომ ვიცი, რომ საათია
და რეკავს“. რვეული აიღო. შუბლზე მოისვა ხელი. ცივი ოფლით დანამოდა.
ტყლაშუნი გაისმა. მიიხედა: აკვარიუმის კედელს წამახული სახით მობჯენოდა:
Telapia Maria – წყალ- შუშისაგან გაბუნდოვანებული. „მე მიყურებს. მეშინია“. თვალი
აარიდა, რვეული გადაშალა ისევ.

ხუთი დღე მქონოდა მაღალი სიცხე. რას აღარ ვხედავდი იმ დღეებში. ვინ აღარ იყო
ჩემ ირგვლივ: გარდაცვლილი წინაპრები, ნათესავები ბებია, პაპა, მამაჩემის ბიძა და
მამაჩემი, ნაცნობები და მეზობლები. ქუჩაში დამახსოვრებული და სიზმარში ნანახი
ადამიანები. ბავშვობისდროინდელი სახეები, მერე რომ აღარსად მენახა. ქალები,
ბავშვები. კაცები, მოხუცები. ამ სანახაობას შეჩვეული ვიყავი ყოველთვის, როცა კი
მაღალ სიცხეს მაძლევდა, მე კი, თუ სიცხე მქონდა, მუდამ – მაღალი, მაშინვე რაღაც
უცხო სინამდვილეში გადავიხვეწებოდი ხოლმე, სადაც ყველას და ყველაფერს
ერთად ვხედავდი. წარსულს, განცდილსა თუ მონათხრობს, ჩემს უცნობ წინაპრებს და
მომავალსაც, ალბათ. რადგან ვგრძნობდი, მრავალი უცნობი ჩემი მომავლიდან
მოდიოდა და როდისმე შემხვდებოდა ცხოვრებაში. უფრო დაწვრილებით ამაზე წერა
არ შემიძლია და არცა ღირს.
გონს მოსვლა რომ დავიწყე, იქამდე, ვიდრე საბოლოოდ გამოვფხიზლდებოდი,
ძილსა და სიცხადეს შორის, საოცარი სიხარული ვიგრძენი. რაღაც უსაზღვრო
ხალისმა ამავსო ერთბაშად, შვებამ, ნეტარებამ, სიყვარულმა, სინათლემ. მაგრამ
როგორც კი ფეხი შევდგი ცხად სიცოცხლეში და აზრი მოვიკრიბე, შიშისაგან თმა
ყალყზე დამიდგა, წამოვიწიე, მაგრამ ვერ ავდექი, გვერდზე გადავქანდი და იქვე
მჯდომ მამიდაჩემს კალთაში ჩავაფრინდი:
– მამიდა, მოკვდა?
– რა იყო, ელე, ვინ? როდის? – ხელები დამიჭირა გულგახეთქილმა.
– ჩემი მამინაცვალი, მოკვდა?
მამიდას თვალები გაუფართოვდა.
– შენ, რა, იცოდი?
– რა ვიცოდი?
– მატარებლიდან რომ ჩამოვარდა...
– ვინ ჩამოვარდა?
– შენი მამინაცვალი... მატარებლიდან ჩამოვარდნილა...
– მოკვდა?
– არაა. – და ჩაიცინა, - ეგ ეგრე ადვილად არ მოკვდება. თვითონვე წასულა ექიმთან.
შუბლი გახეთქია, ჯერ დეიდაშენი იყო აქ. გეძებდა, მერე დედაშენი, ისინი მომიყვნენ.
ახლაც წევს თურმე. თავის ტკივილები დარჩენია. ელე, შვილო, – ხმა შეეცვალა უცებ
მამიდას, – არ მოველოდი. განცვიფრებული ვარ. განცვიფრებული.
გული გადამიქანდა.
– დედაშენმა შენი ქარგა მოიტანა, – მამიდა ქარგას გადასწვდა, – ეგრე მე მხოლოდ
ათი წლის წინათ დავიწყე ქარგვა, მთელი ოცდაათწლიანი წვალების შემდეგ. იცი,
რომ ეს საოცრებაა?! – თვალს არ აშორებდა დასამთავრებელ იასამანს, და მერე,

მკითხველთა ლიგა
ჩაფიქრებულმა ჩაილაპარაკა: – ეს იმიტომ, რომ შენ უფრო მეტი ტანჯვა შეგხვდა, ნიჭი
კი შეიძლება ერთნაირი გვაქვს. ახლა სულ აქ იქნები, ჩემთან, – თავი აიღო, – ერთად
ვიცხოვრებთ, გინდა? ეს კი, დაამთავრე და თუ არ გენანება, მე მაჩუქე.
უცებ ისევ იმ გიჟურმა, აუხსნელმა სიხარულმა წამომიარა, საბანს ხელი ვკარი,
წამოვფრინდი და მამიდაჩემს მოვეხვიე: ვკოცნიდი თმაზე, ლოყებზე, ხელებზე, მერე
ისევ საწოლზე ავხტი, საბანს ვტაცე ხელი, დავატრიალე, ვიცინოდი, ვიცინოდი,
ბალიშზე დავეცი – და მამიდაჩემსაც გადაედო და ნაწყვეტ-ნაწყვეტი სიცილით ამყვა.
მერე მითხრა:
– იცი? ახლა მართლა ჩემი და იყავი, მამაშენის დედა, ვისი სახელიც გქვია, იცი,
როგორი სიცილი იცოდა? ძალიან ლამაზი იყო, და ამაყი. თან ნაზი. შეგიძლია
წარმოიდგინო? ცოტა და ნახევარი არაფერი უნდოდა, არ შეეძლო. მამაშენი
მეუბნებოდა ხოლმე შენზე, დედაჩემსა ჰგავსო... ვიდრე გაგიცნობდი.
სამი დღის შემდეგ დედაჩემი გვესტუმრა. შუბლზე მაკოცა და მამიდას მიუბრუნდა:
– სულ ასე მოსდიოდა პატარაობიდან. უცებ და უმიზეზოდ აძლევდა სიცხეს,
ორმოცდაერთამდე აუვიდოდა, მთელი სამი-ოთხი დღე იწვებოდა და ვერაფრით
ვშველოდით, ვიდრე თავისით არ გაუვლიდა. რა უცნაურობა აღარ ხდება, – ჩანთა
გახსნ და პირველი, რაც ამოიღო, ჩემი ნიჟარა იყო. მერე კაბები მოაყოლა. მეორე
ხელჩანთიდან ხილი და შოკოლადის კოლოფი ამოალაგა, თან დაბალი, მელოდიური
ხმით განაგრძობდა ლაპარაკს. ცოცხლად მოგვიყვა, რა ხდებოდა იქ, შორეულ
კურორტზე, ვინ გაიცნო, საიდან იყვნენ, ოსტატურად ბაძავდა ყველას, აგვიწერა მათი
ჩაცმულობა და უცნაურობანი, ეგ იყო მხოლოდ ამინდებმა არ გაგვიმართლაო, ახალი
კაბები ვერც კი ჩაეცვა. ეს რომ გაახსენდა, ისევ გაბრაზდა წვიმიან დღეებზე. და მერე
იმაზე, ნაადრევად რომ მოუხდა კურორტის დატოვება, რადგან მისი მეუღლე
სამსახურში გამოიძახეს და ის კი, აქეთ რომ მოდიოდა, რატომღაც მატარებლიდან
ჩამოვარდა, ნეტავი, გამაგებინა, რამ ჩამოაგდოო. შენს წიგნებსაც მოგიტანო, –
მომიბრუნდა, – მაინც როგორ ცხოვრობთ აქ ასე მარტოო, – უთანაგრძნო მამიდას. –
ისე კი მშვენიერი ბაღი გაქვთ, მაგრამ მე ფერადი ყვავილები მირჩევნია, რაც შეიძლება
ჭრელი, ფერადი, მძაფრსურნელოვანი. ეს ფეხსაცმელი მიჭერს, ახლა მთელი აგვისტო
აქ უნდა ვიყო. ჩემი მეუღლე ჯერ თავსაც ვერ წევს ბალიშიდან. არა, მაინც რა
უცნაურები არიან ეს კაცები, რამ ჩამოაგდო მატარებლიდან? ჩემი პირველი ქმარი კი
რატომღაც სულ ყვიროდა, ხოლო მამაჩემს, არც დაიჯერებთ, ჭირივით სძულდა
გამხდარი ქალები, ყოველგვარი უკეთურების კერად მიაჩნდა. არც ერთ მათგანს არ
ენდობოდა და ქვებუდანებს ეძახდა. ეს კიდევ არაფერი.ყველანაირი სუნამო და
ზარის ხმა თავს ატკივებდა, იქამდე, რომ ვიღაცას ფული მისცა და ჩვენს ქუჩაზე
მდებარე ეკლესიის ზარი მოაპარინა. თანაც ზამთარ-ზაფხულ ფეხშიშველი დადიოდა
სახლში. და იცით? – სტუმრად იყო, ქათმის ხორცს ჭამდა და ძვალი გაეჩხირა –
რადგან ეკლესიის ზარი დარეკეს იმ დროს და თანაც მის გვერდით მჯდომ ძალიან
გამხდარ ქალს საშინლად მძაფრი სუნამო ესხა თურმე. ძვალი გაეჩხირა და ოპერაცია
დასჭირდა. ძლივს გადაარჩინეს, თუმცა მერე დიდხანს აღარც უცოცხლია. „ხედავთ?
ტყუილად კი არ მეჯავრებოდა ზარი და სუნამო! ხედავთ, რა მიყვესო?“ – სულ ამას
იძახდა. საერთოდ, ყველა კაცი – დედაჩემმა ვარდისფერფრჩხილიანი თითი
საფეთქელზე მიიკაკუნა და წამოდგა. აბულულებულ, ნათიბისფერ თმას ხშირ-
ხშირად ისწორებდა, ყელს მარაოთი ინიავებდა, რომელსაც უცბად კეცავდა და
მუხლზე მსუბუქად დაირტყამდა ხოლმე. იადონისფერი კაბა ეცვა, აბრეშუმისა.
მამაჩემის სიტყვები გამახსენდა: „რომ იცოდე, როგორ მიყვარდა.. ის ჩემი
სიყვარული მიყვარს... და ვერ ვივიწყებ, ვეღარ ვეშვები, ჟასმინს მაგონებდა...“ კიდევ,
მკითხველთა ლიგა
დეიდა სოფოს ნაამბობი წამომიტივტივდა: შეძლებულად უცხოვრია დედაჩემის
ოჯახს. ორი ქალიშვილი ჰყოლიათ. დედაჩემი უმცროსი იყო. დეიდა სოფო
დედამისთან იზრდებოდა, მაგრამ მამასთანაც ხშირად მიდიოდა, მამის უკვე მესამე
ოჯახში. ჰოდა, აი, იმ ოჯახში ხან რა იკარგებოდა, ხან რა. ქრებოდა ფული, წვრილ-
წვრილი ნივთები და რაც ძალიან უცნაურად ეჩვენებოდათ: ყველის თავები, მთელ-
მთელი ძეხვები, თაფლით სავსე ქილები და ასე შემდეგ. ჯერ ვერ ამჩნევდნენ,
ყურადღებას არ აქცევდნენ... მერე უკვე აშკარა შეიქნა, და ერთმანეთის მიყოლებით
ითხოვდნენ და იღებდნენ შინამოსამსახურეებს. ერთხელაც, საზეიმოდ რომ გატეხეს
ბავშვების ყულაბა – თავგასერილი თიხის დათვი და იქ ნაგულვები მონეტების
ნაცვლად რკინის ღილები წამოზვავდა, უკვე განგაში ატეხა ოჯახის უფროსმა და
განაცხადა, რომ ახალგაზრდა მოსამსახურე გოგოს დაუყოვნებლივ ს სამართალში
მისცემდა. აქ კი წინ წამომდგარა თორმეტი წლის დედაჩემი. ფეხი დაუბაკუნებია და
განუცხადებია, რომ ყველაფერი თვითონ გაჰქონდა სახლიდან და მომავალშიც იმავეს
აპირებდა, რადგან ისე ცხოვრება ძალიან უინტერესო იყო: არაფერი მათ სახლში არ
ხდებოდა. ნათესავებიც კი არ უკვდებოდათ! ნათესავებიც კი! რომლებიც მხოლოდ
ამით იყვნენ საინტერესო, რომ შეეძლოთ ხანდახან დახოცილიყვნენ. მათი ძაღლიც
მეტისმეტად ჭკვიანი იყო და არავის დაგლეჯას არ აპირებდა, არც ქურდები
ესხმოდნენ თავს და მამამისმა რომ იმ ვიღაც ბანდიტს ზარი ჩამოახსნევინა
ეკლესიიდან, ეს იყო და ეს, არაფერი საინტერესო მერე თავში აღარ მოსვლია, და რომ
დედას, დედას მაინც! სალომეს დედასავით შაკიკი მაინც ჰქონოდა, რომ ცივ-ცივი
ბაყაყები დაესვათ შუბლზე! ან თვითონ მაინც ყოფილიყო აყვანილი, სადმე ნაპოვნი,
ვინმეს გადაგდებული, ან სადღაც მოპარული ბავშვი, არა! კანონიერი შვილი იყო,
მაინცადამაინც! არაფერი საინტერესო მათთვის არ გაიმეტა ღმერთმა! არაფერი –
საიდუმლოდ მოსაყოლი! და რომ ასეთ პირობებში ადამიანი გაგიჟდებოდა, თურმე
საგანგებოდ გამოიპრანჭებოდა ხოლმე, დედამისის სამაჯურს გაიკეთებდა და
დედამისის შარფს მოისხამდა, შარფის ქვეშ ძეხვს ან თაფლის ქილას ამოიჩრიდა,
კალათიც მოსაკითხით ჰქონდა სავსე, ოღონდ ზემოდან სულ სხვა რამ, რაიმე
უწყინარი მოჩანდა და ასე გასწევდა ხოლმე რომელიმე მეგობრის ხელმოკლე ოჯახში.
იქ სავარძელში მოკალათდებოდა, და დიდი ქალივით გააბამდა საუბარს ამინდზე,
ფასებზე, ქალაქის ამბებზე. შუა საუბარში სხვათა შორის ამოიღებდა მოსაკითხს,
თითქოს მაშინღა გაახსენდაო, დედამ გამოგიგზავნათო, უმნიშვნელოდ ჩაურთავდა
და ისევ აგრძელებდა მასლაათს. ეს ყოფილა ყველაზე დიდი გასართობი
დედაჩემისთვის. განსაკუთრებით ასაჩუქრებდა თურმე იმ ბიჭებს, რომლებსაც
უყვარდათ, მაგრამ რომელთა მიმართაც, როგორც გოგო, გულგრილი იყო.
ყიდულობდა მათთვის ბურთებს, საათებს, დანებს. „განსაცვიფრებლად გულუხვი
იყო. ოღონდ ვინმესთვის რაიმე ეჩუქებინა! – ამბობდა დეიდა სოფიკო, – მაგრამ სულ
ახალ-ახალ ამხანაგებს ირჩევდა, ხან ვისთან მეგობრობდა, ხან ვისთან. სულ ერთთან
დიდხანს ვერ ძლებდა და როცა ძველი ამხანაგი შეხვდებოდა, თითქოს ახლა
გაიცნოო, თავიდან იწყებდა მასთან ურთიერთობას. ეკითხებოდა სახელს, ასაკს და რა
ვიცი. სხვათა შორის, ვერ მიხვდებოდი, ხუმრობდა თუ მართლა აღარ ახსოვდა“.
მართლაც, დედაჩემისთვის რაც არ უნდა ეთხოვნა ადამიანს, არ დაიშურებდა და
ისეც, უთხოვნელადაც, ისე ადვილად გააჩუქებდა ხოლმე რაიმეს, თუნდაც ძალიან
ძვირფასს, თითქოს მისი არ ყოფილიყოს...
გასვლისას უცებ მომიბრუნდა:
– მართლა სულ აქ დარჩები?

მკითხველთა ლიგა
 თითქოს რაღაც გულდაწყვეტამ გადაუარა სახეზე, ჩრდილის სიფრიფანა ტალღა
აუცურდა ჭროღა, მომწვანოდ გამჭვირვალე თვალებში. გაკრთა და გაქრა.
– დავრჩები, დედა, – გული მომეწურა, ეს რომ ვუთხარი. მივედი და უხერხულად
მოვეხვიე.
თვითონაც მაკოცა, მაგრამ აღარაფერი უთქვამს. ხელი დაგვიქნია მხოლოდ და
ბაღის ბილიკზე მიმავალმა ქოლგა გაშალა.

მამიდა საამბიონე ქსოვილს ქარგავდა.

ბაციისფერი, სალუქი მირინოსის შუაგული მქრქალი ფანქრით სულ შეუმჩნევლად
მოეხატა, დიდი ფიქრის შემდეგ. შვიდი ვარდის გვირგვინის მოქარგვა გადაეწყვიტა.
ოთხი მათგანი უკვე მოემთავრებინა: პირისფერ, სანახევროდ გაშლილ ყვავილებს
ეხებოდა და არც ეხებოდა წინა ვარდის ოდნავ მორკალული ღერო, ორი-სამი ღია
მწვანე ფოთოლი რომ ება.
„ყვავილებიდან ვარდი ყველაზე ძნელი ამოსაქარგია“,– ამბობდა მამიდა და
მართლაც წარმოუდგენელი იყო: როგორ უნდა გაეჩინა ძაფს ერთმანეთიდან
ამომავალი უამრავი თეთრი თუ ვარდისფერი ნახევარმთვარე? ოდნავ გადაზნექილი,
არც მკვრივი, არც სიფრიფანა ფურცლები, ერთმანეთს შუამდე რომ ფარავდნენ,
მაგრამ ფერით ერთმანეთისაგან არ განსხვავდებოდნენ!
მამიდა ერთდროულად ოთხ ნემსს ხმარობდა, ოთხ უწვრილეს ნემსს, სულ
სხვადასხვა ფერის ძაფებით. ამ ოთხნაირი ძაფიდან ორი ხახვის ფურცელში იყო
შეღებილი, ხახვისფურცლისავე ფერი დაჰკრავდა. ოღონდ ერთი მუქი იყო, მეორე –
ბაცი: შუქჩრდილების, გარდამავალი, მოლიცლიცე ელფერის შესაქმნელად, მესამე კი
– ფერფლისფერ-მოთეთრო.
თითოეული ფურცლის მორკალულ ნაპირს, ნაპირის ხაზს, ძლივს შესამჩნევ
კუწუბოს ქმნიდა ძაფის მიმართულება და არაფერი. ეს ხაზი, რომლის დამჩნევა
აუცილებელი იყო, რათა ერთი ფოთოლი მეორეს გამოჰყოფოდა, მამიდას
თარაზულად გამოჰყავდა და თან იმ პირისფერ ძაფში მიყოლებით ურთავდა
ფერფლისფერ წერტილებს. ვარდის ფურცლის დანარჩენი ნაწილი კი შვეულად
იქარგებოდა, მაგრამ ნაქარგზე ამ ხერხს ვერასდიდებით ვერ შენიშნავდი – ისე
შეუმჩნევლად ერეოდ-ერთვოდნენ ძაფები ერთმანეთს. ძაფის სხვადასხვა
მიმართულების შემჩნევა მხოლოდ უკუღმა მხრიდან შეიძლებოდა, რომელიც
მამიდაჩემის ქსოვილებზე აბურდულ-დაბურდულ შავ პირს კი არ წარმოადგენდა,
არამედ ისიც ნაქარგი იყო – ოღონდ ფერად-ფერად ლაქებს გვიჩენდა. თითქოს ეს იყო
პირველადი ნივთიერება, სადაც მომავალი სურათის ყველა ფერი ჯერჯერობით
ერთმანეთში გაღვრილ ლაქებად არსებობდა, მერე კი სახე და მკაფიოება შეეძინა:
წაღმა მხარედ დაწმენდილიყო.
ვარდები კი სუნთქავდნენ, თრთოდნენ და აქა-იქ წვიმის წვეთებიც უკრიალებდათ.
ეს კი მეოთხე ნემსის დამსახურება გახლდათ, რომელსაც ძაფი კი არ ჰქონდა
გაყრილი, არამედ...
ჩვენი გაცნობის პირველსავე დღეს მამიდამ მითხრა: თმას რომ დაივარცხნი,
ჩამოცვენილ ღერებს ნუ გადაყრიო“ და თან მირჩია, საერთოდ, კვერცხის გულით
დამებანა თავი. მეც ვაგროვებდი. თმის ღერს მამიდა ვერცხლისწყალში ავლებდა,
მარმარილოს თეთრ კოლოფში რომ ინახავდა, და მოვერცხლილი თმით იქარგებოდა
წყალი, წვიმის წვეთი, სისველე... მაგრამ რა ძნელი იყო, ღმერთო ჩემო... თმას ვერ
განასკვავდი, ნასკვი ხომ ქარგვისას ისედაც არ კეთდება, მაგრამ დროებით მაინც რომ
გაგენსაკვა, რათა ნემსიდან ან ძაფსქვემოდან არ გამძვრალიყო... არა, ვერ
მკითხველთა ლიგა
მოახერხებდი, და ნემსიდან სხლტებოდა, თითებში მისრიალებდა და მაინც ღირდა
ტანჯვა-წვალებად. მისი წყალობით ისე აკამკამდებოდა ხოლმე წყლის წვეთი
ქსოვილზე... და თან: ღამით ნათურას პატარ-პატარა ოქროსფერ-მოყავისფრო,
თითქოს შეუხედავი, და კიდევ მათზე პატარა, ვერცხლისფერი პეპლები
დაჰფარფატებდნენ, დილისთვის კი იხოცებოდნენ. მამიდა იმ პეპლებს აგროვებდა და
მერე ძაფს ატარებდა იმათ ფრთებზე... ბრონზასავით რჩებოდა ძაფზე პეპლების
მტვერი და თუ ძაფს ნათურის სიმხურვალეზე გაათბობდი, ის მტვერი აღარ
მოშორდებოდა: არათანაბრად იწყებდა ბზინვას. ოთხივე ძაფი ამგვარად იყო
დამტვერილი. და ამოქარგული ვარდები სუნთქავდნენ თრთოდნენ და წვიმის
წვეთებიც უკრიალებდათ.
ბოლო დროს მამიდა სულ უფრო ხშირ-ხშირად ისვენებდა. იწვა და გვირილის
სველ, გრილ საფენებს იფენდა თვალებზე. მარჯვენა ხელის დამდნარ სამ თითსაც
ხშირ-ხშირად აწობდა გვირილის ნახარშში. აი ასეთ დროს, ზოგჯერ წყნარი ხმით
მიამბობდა თავისი წარსულის ზოგ ამბავს. იგონებდა დიდი, დიდი ხნის წინ
გარდასულ დღეებს: „უკვე ცხრამეტი წლისა ვიყავი, მეორედ რომ ჩამიყვანეს ჩემს
სოფელში, ამჯერად მამაჩემის დაკრძალვაზე.. მამაშენს კი ცამეტი წელი
უსრულდებოდა, ექვსი წლით იყო ჩემზე უმცროსი... ჩვენი სოფლის სასაფლაოზე
მარტო თეთრი იასამნები ხარობდა, რატომღაც სხვა ყვავილს არავინ რგავდა, არ ვიცი,
რასთან იყო დაკავშირებული ეს ჩვეულება, საიდან მოდიოდა... ჩვენს თეთრ,
ჩუქურთმებიან ეკლესიას პატარძალს ეძახდა ხალხი. მე და მამაშენმაც თეთრი
იასამანი დავურგეთ მამაჩემს, ჩვენი სოფლის უკანასკნელ მღვდელს, როგორც
მანამდე ჩემს დას, მამაშენის დედას. და მამაშენმა მითხრა: „მესამედ ალბათ ჩემს
დასამარხად ჩამოხვალ და იასამანიც არ დაგავიწყდესო“. დედა არც ერთს არა
გვყავდა, მე საერთოდ არ მენახა, რადგან ჩემს მშობიარობას გადაჰყოლოდა, – მამიდა
მთვარისას თვალი გაუშტერდა, მწარე და ძნელ ფიქრში წავიდა, – მამაშენს კი ისეთი
დედა ახსოვდა, რომ რა დაავიწყებდა, თუმცა, ათი წლისაც არ იყო მაშინ... ჩემმა დამ
სიცოცხლე რომ მოისწრაფა.. მეც დედას ვეძახდი, ჩემს დას. ყველას სინათლე
ჩაგვიქრა, ის რომ წავიდა: ბავშვებს, დიდებს, მოხუცებს. მე და მამაშენი სულ იქ
ვისხედით ხოლმე, იმის საფლავთან, სასაფლაოს გარეთ, ძაღლყურძენებში...“ ისიც
შევიტყვე მამიდასაგან, რომ გადასახლებიდან დაბრუნების შემდეგ მამაჩემს
მამიდაჩემი მოეძებნა და თვითონაც აქ დასახლებულიყო. მერე დედაჩემი შეერთო
ცოლად. და მამიდას ყოველთვის ხშირად ნახულობდა თურმე. „ლაპარაკი უნდოდა,
სჭირდებოდა, და უხაროდა, რომ ვუსმენდიო“, და მე მივხვდი, რომ მამიდა იყო ის
ადამიანი, ვისზედაც მამაჩემმა მითხრა: „არ დაგიყვავებს, არ გაგამხნევებს, ისეთი
ჩუმია, თოვლივითაა, მაგრამ გისმენს მთელი არსებით, გისმენს და ესმისო“. იმასაც
მივხვდი, რომ მამაჩემს ბოლოს უკვე ეშინოდა ამ უსახელო ურთიერთობის, ეშინოდა,
რომ ამ ადამიანის მეტი არავინ ჰყავდა, რომ სხვასთან ვეღარავისთან ძლებდა,
ვერავისთან იყო ის, რაც იყო, რადაც უნდოდა ყოფნა, რომ ეს ქალი უცნაურად,
აუხსნელად უყვარდა. და მე მიმიყვანა. მიმიყვანა, რათა იქ დავეტოვებინე,
გავერიდებინე ჩვენი სახლის ჯოჯოხეთსა და თავისთვის ეს ერთადერთი
მისასვლელიც წაერთმია...
მამიდას ხშირად უცნაურად უშტერდებოდა თვალი. საგანს, რომელსაც
მიჩერებოდა, თითქოს ვერ ხედავდა, ან უფრო სწორად, თითქოს ის საგანი
გამჭვირვალე იყო და მის მზერას ატარებდა. ჩემთვისაც ხშირად შემოუხედავს
ამგვარად. ერთხელ კი მითხრა:

მკითხველთა ლიგა
 „ამ ბოლო წლებში უცნაურობა დამჩემდა, ელე, ყველაფერს ნაქარგად აღვიქვამ,
ფერად ნაქარგად... ვეღარ ვხედავ ხაზს, კონტურს, რითაც ადამიანი სივრცეშია
გამოკვეთილი, სივრცისაგან გამოყოფილი. ფერად ნაქარგს ვხედავ მხოლოდ. წვრილი,
ცოცხალი ძაფებით ნაქსოვს. დახედე კანს: ისიც ხომ უამრავი, ერთმანეთზე
გადაჯვარედინებული ძაფისგან შედგება სამკუთხედების, რომბებისა და
ხაზებისაგან. ვუყურებ ადამიანს, ცხოველს ან მცენარეს და თითქოს სხივებით
ნაქარგი, ფერადი, მოლივლივე სურათია ჩემ წინ. და ფერადი სხივები იტალღებიან,
გამჭვირვალე ქსოვილად თრთიან. ზოგი ძალიან ფერადია, ზოგი უფრო მუქი...
წერტილოვანი. ბოლო ხანებში განსაკუთრებით გამიძლიერდა...“
– ეგებ, ამდენს არ უნდა მუშაობდე, მამიდა, – შიშით მივაჩერდი გვირილადაფენილ
თვალებზე.
ჩვენი პატარა სახლი ზღვას გადაჰყურებდა. ბილიკზე ჩაირბენდი და უკაცრიელ
სანაპიროზე ამოყოფდი თავს. ქალაქის გარეუბანში ვცხოვრობდით. და მე ხშირად
ვიჯექი ნაპირზე, მარტო, სულ მარტო და არავინ მყავდა მესაიდუმლე – ყოველთვის
სხვადასხვანაირი ზღვის გარდა: „აი, მარტო როცა ხარ, მაშინ ხარ კარგი. წუხელ რას
მეჩურჩულებოდი: მოდი, მოდიო. ან მერე, გამთენიისას, რატომ აღმუვლდი. რა
ღრიალი იცი, დუჟი რომ გადგება პირზე! და მაინც მარტო სიზმარში მეშინია შენი,
ცხადში კი არა. სისხლი მეყინება შიშისაგან შენი საშინელი ტალღებისა და წყლის
ქარაფების, წყლის უფსკრულების დანახვაზე. რა საშინელი ხარ! რომ მეუბნები: მოდი,
მოდი, ჩემი იყავიო, არ გეცოდები? ფსკერზე რომ მაცხოვრო შენს ქალიშვილად, ხავსის
ტყეებში, ხავსის ქოხებში, კი, კი, როგორ არ მინდა! მაგრამ შენ ხომ დამახრჩობ,
მელნისფრად შემღებავ. ყინულის ზოდად მაქცევ, მიმახეთქებ და მომახეთქებ და
ნაპირზე გამომისვრი დასახიჩრებულს. ამისთვის მეძახი? გაგიხარდა მაშინ,
სიკვდილისთვის რომ მოვრბოდი შენთან? ბნელო, ბოროტო! შენც დაუნდობელი ხარ,
როგორც ყველაფერი ირგვლივ. მაგრამ თან როგორი ალერსი იცი! იცი? ვგიჟდები მაგ
შენს ალერსზე. როგორ დამარწევ ხოლმე, მატივტივებ. მარილიანი, სველი ტუჩებით
გრილად მეხები, გრილად მეხვევი, ზოგჯერ რა მაცდურად ინაბები... მერე თამაშობ...
განა არ გიცნობ. გეხვეწები, მიშვილე. რა მოხდება, შენი შვილი ვიქნები: თევზად
მაქციე... და დამასახლე შენს ჯურღმულებში. ჯადოქრობა არ შეგიძლია? ამხელა ხარ,
ასეთი ძალის და არ შეგიძლია ერთი გოგო თევზად აქციო? ოოჰ! მომშორდი მაშინ! –
და ხელს გავკრავდი ხოლმე მიწაზე ამოსრიალებულ თეთრენა ტალღას, – თავი
დამანებე! მაგრამ მაინც რომ შენ მიყვარხარ ყველაზე მეტად! რა ვქნა, უშენოდ არ
შემიძლია, მზეც როცა აქ არის, რა კარგადა ვართ, არა, მაშინ! ოო. როგორ
აკრუტუნდები ხოლმე ვეფხვივით. ვეფხვი კრუტუნებს? არ ვიცი. მოვალ. შენთან
მოვალ. სიკვდილს რომ დავაპირებ. გპირდები, თუ დამაცალა ჩემმა სიკვდილმა.
მოგიტან ჩემს ტანს, ჩემს ხელებს, ჩემს მხრებს და მომეხვიე, შენ დამიხუჭე თვალები,
გრილ-მლაშე გულში ჩამიკარი, ჩამკარგე და ერთს გეხვეწები, გემუდარები: არ
გამომრიყო. ჩავეხვიოთ ერთმანეთს: მაგრად, საზარლად, სამუდამოდ. კარგი?
ვგრძნობ: შემისრულებ. მოდი, სველ, მარილიან თვალებში გაკოცო“. – ვიხრებოდი და
ზღვის წყალს ვკოცნიდი.
ჩემი ფანჯარა ზღვას გადაჰყურებდა. და ღამით ხშირად მეძახდნენ ორივენი:
მთვარე და ზღვა: საშინელი, სამყაროსხელა სევდით მავსებდნენ. განსაკუთრებით
მაშინ, თუ შორს, შორს ზღვის შავ სივრცეში უძრავად იძვროდა დიდი,
მრგვალფანჯრებანთებული ვეება გემიც. ვინ იყვნენ იქ, მის მუცელში, სად
მიდიოდნენ, სად მიცურავდნენ. რა ელოდათ, რას შორდებოდნენ: ერთად, უჩემოდ
შეყრილი უცხო მგზავრები. მე რატომ არავის არსად მივყავდი. არავის არსად. ნუთუ
მკითხველთა ლიგა
ჰაერის, ზღვისა და ხმელეთის გზებ-ბილიკები სულ სხვებისთვის იყო, მე არც ერთი
არ მელოდა, არ მეკუთვნოდა? და ნუთუ ვერსად წავიდოდი, შორეულ ქალაქებში,
შორეულ ქვეყნებში, სადღაც, სულ სხვაგან? და მთვარისკენ ვიშვერდი ხელებს, სავსე
ვიყავი უცნაური, გაუსაძლისი რაღაც გრძნობებით, შეიძლება ღამისა და ზღვის
სილამაზის გამო, რასაც ვერ ვერეოდი, შეიძლება იმის შეგრძნებით, რომ
მიუწვდომელი იყო ყველაფერი, ზღვაცა და მთვარეც, და მათი ენა არ ვიცოდი, არ
ვიცი, რის გამო, მაგრამ სიკვდილი მინდოდა, სიკვდილი მწყუროდა ჩემი ფანჯრიდან
ზღვის ტენიანი სიბნელისკენ გადაკიდებულს. თუმცა გული უცხოობისაგან
მეწურებოდა, მაგრამ გულივე მეუბნებოდა, რომ მათი ვიყავი, ირგვლივ ყველაფრის:
ვარსკვლავების, ზღვისა და ღამის, თუმცა არ ვიცოდი რას ითხოვდნენ ჩემგან და რა
მმართებდა მათი და მათ წინაშე, მაგრამ ვგრძნობდი, მათი მსგავსი და წილი ვიყავი,
მათ ვგავდი ჩემი სისხლით, თვალებით: მეც ვანათებდი, მეც მივიქცევ-მოვიქცეოდი,
სულ ვახლდებოდი, რაღაც ნიადაგ იწყებოდა და მთავრდებოდა ჩემს სხეულში, ჩემს
არსებაში: მთვარესავით, თვესავით, ზღვასავით. მათი ვიყავი. მაგრამ იმასაც
ვგრძნობდი; შეეძლოთ წაველეკე, ნაფოტივით ვეტივტივებინე თავიანთი წყლისა თუ
შუქის ტალღებში: ზღვასა და მთვარეს. თუკი წინ ვერ აღვუდგებოდი: ერთხელ, სავსე
მთვარეში ზღვის პირას აღმოვაჩინე ჩემი თავი, ტერფზე სველი, გრილი ენის შეხებამ
გამომარკვია, გამომხსნა ყვითელი ჯადო-ბადიდან: ღამის პერანგისამარა,
ფეხშიშველი ვიდექი ზღვასთან და არ მახსოვდა გზა ჩემი საწოლიდან პირველ
ტალღამდე, მე რომ შემეხო. მაგრამ როცა ვქარგავდი, ვმშვიდდებოდი. რაღაც ხასიათი,
რაღაც ცოდნა და ძალა იწვნებოდა ჩემში. სახეს იღებდა. და ამ დროს მზისა ვიყავი
ხოლმე.
ჩვენთან იშვიათად თუ შემოივლიდა ვინმე. მამიდას ნაცნობი ან ახლობელი.
ხანდახან უცნობებიც მოგვადგებოდნენ და მამიდას რაიმეს მოქარგვას სთხოვდნენ.
მამიდა იშვიათად იღებდა შეკვეთას და მაშინ , მოსული თვლიდა, რომ ბედმა
გაუღიმა.
მამიდა მეშვიდე ვარდსაც ამთავრებდა. მეც ვეხმარებოდი: მთელ ქსოვილს უკვე
შემოვაქსოვე ყაისნაღით მოცისფრო ქობა. ქსოვილს კიდეზე სურო უნდა დაჰყოლოდა:
გრძელი, დარხეული, ოდნავ მიმოკლაკნილი რტო, მის ოთხივ კუთხეს ერთმანეთთან
რომ შეაერთებდა და რაკი ეს ვარდებთან შედარებით იოლი ამოსაქარგი იყო და
მამიდაც ძალიან დაიღალა, ამ მწვანე რტოს ამოქარგვა მე მანდო.
ერთხელაც ჩვენი სახლის შორიახლოს, პატარა ბექობზე ძაფის შესაღებად
თავშავები შევაგროვე და მკლავზე გადაწვენილი ყვავილების ძნით შინ
ვბრუნდებოდი. დილიდანვე აწრიალებული ვიყავი და გარეთ დავმშვიდდები-მეთქი,
ვიფიქრე. მამიდამ კი მითხრა, მოდი, დღეს შინ იყავიო, მაგრამ ვერ გავჩერდი. უცებ,
გზის პირზე ნაძვი შეირხა და ჩემი მამინაცვალი გამოვიდა.
ადგილზე გავქვავდი. მოტეხილიყო. შუბლზე ცუდად შეხორცებული ნაიარევი
ემჩნეოდა და თვალებში ენით გამოუთქმელი ჯავრი ედგა. სწორედ, ენით
გამოუთქმელი, რადგან ასეთი სევდა ნადირთა თვალებში მინახავს მხოლოდ.
– არ შემეძლო არ მენახე. შენი ნახვის სურვილმა გამაძლებინა. მაპატიე ის დღე.
დაივიწყე. სულ სხვა რაღაც იყო. შენ სხვა მოგეჩვენა. დაბრუნდი. დაბრუნდი ჩვენთან.
ვერც კი იგრძნობ ჩემს იქ ყოფნას, სიტყვას გაძლევ. ოღონდ იქ იყავი. იქ. გვერდით.
ახლოს.
სიტყვებს წვალებით აბამდა ერთმანეთზე. მე ხმა ვერ გავიღე და მცირე სიჩუმის
შემდეგ თვითონვე განაგრძო:

მკითხველთა ლიგა
 – მე ავადა ვარ. რომ არ გხედავდე, არ შემიძლია, ეს ხომ ავადმყოფობაა, – თვალებში
ცრემლი გაუკრთა და გული გამილღვა.
– არ შემიძლია, – ვუთხარი ჩუმად.
– გემუდარები, – ხელი ოდნავ აუკანკალდა, – მოდი შინ.
– არ შემიძლია, – ამოვიოხრე ძალაგამოცლილმა.
– მაშინ მითხარი, რა ვქნა? – მკითხა უსასოდ და მორჩილად.
– არ შემიძლია.
– ბავშვობიდანვე რაღაც... რაღაც ავადმყოფურად დაიპყარი ჩემი გული, – ფიქრში
წასულმა მძიმედ ხმადაბლა წამოიწყო; – გნახე თუ არა. ქუჩაში გამაცნო დედაშენმა
შენი თავი... აღარ გახსოვს, ერთხელ რომ შემხვდით, ნავსადგურთან? ისეთი
ნაღვლიანი, მორჩილი თვალები გქონდა, ისეთი ნაღვლიანი. ცხრა წლისა იყავი.
ჩამეჭრა, რაღაც ჩამეჭრა შიგნით. იმ ღამით თვალიდან ვერ მოგიშორე: მე და
დედაშენი ვლაპარაკობდით, შენ კი ხმაამოუღებლად იდექი, იდექი და იცდიდი...
მერე პატარა, ჩალის კალათი, სადაც ნაძვის გირჩები გეწყო და ბეწვის ციყვი გეჯდა,
ხელიდან გაგივარდა. მე მოგაწოდე. და შენ შეგრცხვა, გაწითლდი და დედაშენს
ამოეფარე... და იქ წავიდა ჩემი საქმე. არ ვიცოდი, რა მემართებოდა, რა უბედურება
ტრიალებდა ჩემს თავს. გამიჩნდი. ამტკივდი. გამეჭერი. ერთი ვიცოდი: მინდოდა
თვალთაწინ მყოლოდი, მცოდნოდა რას ფიქრობდი, რა გაწუხებდა, გამეხარებინე.
შენთვის ვყოფილიყავი.
ცრემლი დამიგორდა. საშინელ დაღლილობას ვგრძნობდი.
– ნუ ტირი, – მითხრა ჩუმად, – დაბრუნდი, ხმასაც არ გაგცემ, თუ გინდა. ოღონდ იქ
იყავი.
– არ შემიძლია, – ვთქვი ისევ ისე და თან გამოსავალდაკარგულმა გულში ვინატრე,
რომ შემძლებოდა.
უცბად ის: ჩემთვის უკვე ნაცნობი რისხვა ამოეფრქვა სახეზე, თვალები
გაუფართოვდა და მკვდრისფერი დაედო.
– შენი გულისთვის შევირთე დედაშენი, – გამოსცრა დაუნდობლად, – თორემ
საყვარლად ისედაც მეყოლებოდა. შენთვის ვაქციე ეზო ბაღნარად. შენ გელოდებოდი.
სულერთია, სულერთია. ჩემ გვერდით უნდა იყო, ჩემთან. ჩემ თვალწინ. დამიჯერე,
დამიჯერე! – მჯეროდა. რასაც ამბობდა, მართალი იყო, გაუგებარი, ქვასავით მძიმე
სინამდვილე მოჰყვებოდა მის სიტყვებს – დამიჯერე: თუ არ დაბრუნდები, დედაშენს
ისე მივახრჩობ, ვერავინ ვერაფერს გაიგებს. – ამ სიტყვებზე ისევ დავინახე: ხელები
როგორ ჩაეჭიდა მხრებში ვიღაცისთვის და გაცოფებული აჯანჯღარებდა, – და
დავუჯერე. – ორ თვეს გაძლევ. დამშვიდდი. იფიქრე. მოდი. არ გატყუებ. – და წავიდა.
შინ მივედი თუ არა, სიცხე მომცა. როგორც ჩანს, ჩემმა ორგანიზმმა ეს გამოსავალი
იცოდა: როგორც კი ჩემი სასოწარკვეთა ზღვარს მიაღწევდა, მაღალ სიცხეს მაძლევდა
ხოლმე. ისევ წამიღო ბურუსიანმა პაპანაქებამ. ალმურიანმა უდაბნომ, თითქოს
სულების სკაში ჩავვარდი. წამოიშალნენ, ამოტივტივდნენ მკვდრები და ცოცხლები,
ახლობელნი და შორეულნი. ჩემ წინ რიალებდნენ, მიღიმოდნენ, მეჩურჩულებოდნენ,
მიყვიროდნენ, მკოცნიდნენ, ხელს მკიდებდნენ... საიდანღაც ზემოდან
მიახლოვდებოდნენ, ან ქვემოდან – უჩინარი უფსკრულებიდან, სახე მოჰქონდათ ჩემს
თვალებთან და ისევ უკან მიცურავდნენ, თითქოს ქარმა გახვეტაო. მხოლოდ ერთი
ჩვენება მსურს ჩავიწერო; ძველთაძველ, მაღალკოშკებიან, აწ უკვე აღარ არსებულ
ქალაქში მივდიოდი. ვიღაცას ვეძებდი (არ ვიცოდი, ვის), აუცილებლად უნდა მენახა.
ამ ქალაქში პირველად ვიყავი „აღარ შემიძლია“, „აღარ შემიძლია“ – ვიძახდი
ღონეგამოცლილი და მკვდარი ქუჩებიც თითქოს გმინვით იმეორებდნენ: „აღარ
მკითხველთა ლიგა
შემიძლია“. „ნუ იტყუები – ზარივით დარეკა უცებ რაღაც ხმამ, კოშკის ვიწრო
ფანჯრიდან მკაცრსახიანმა, მანტიამოსხმულმა კაცმა ჩამომძახა: „ნუ იტყუები!“
ცრემლები დამდინდა: „განა ვიტყუები?“ „ეგ ყოველთვის ტყუილია! - თვალი
თვალში გამიყარა და მიიმალა და მაშინ მივხვდი, რომ მთელი სახლები ადამიანებით
იყო სავსე, მაგრამ რატომღაც გარეთ არ გამოდიოდნენ, და დამავიწყდა, რომ ვიღაცას
ვეძებდი“.
გონს რომ მოვედი და თვალი გავახილე, მამიდა გახარებული დაიხარა ჩემკენ:
– ნუ გეშინია, შვილო, ნუ გეშინია, ახლა აღარაფერი გიჭირს.
ორი დღის შემდეგ, შებინდებულზე, ბაღში ვისხედით, მზე ჩადიოდა და თეთრი
პიონები და ჰორტენზიები მსუბუქ ნიავზე თავს ხრიდნენ მძიმედ.
– მამიდა, წეღან რასა ქარგავდი?
– ერთმა ახალგაზრდა კაცმა თავისი დისთვის შარფის მოქარგვა მთხოვა. შენ რომ
ავად იყავი, მაშინ იყო. თვითონ მოიტანა ეს მწვანე მარკიზეთი. მიყვარს მარკიზეთი,
ბატისტს მირჩევნია... სიმპათიური ახალგაზრდაა, მომეწონა და შევპირდი, ორ-სამ
კვირაში მზად მექნება-მეთქი. ხვალ გამოივლის, მოვალ, ვნახავ, როგორი გამოდისო.
მერე სხვათა შორის იკითხა:
– ნეტავი, შენი მამინაცვალი როგორ არის?
შევკრთი. შევხედე.
– არ ვიცი...
– შენ საიდან გეცოდინება... დედაშენიც აღარ მოსულა. მე კი მეგონა უშენოდ ვერ
გასძლებდა.. ისე დამიხატა შენმა მამობილმა.
– რაა? შენ იცნობ... იმ კაცს?
– ჰო. თვითონ გამეცნო. აქ იყო ერთხელ, ვიდრე მატარებლიდან ჩამოვარდებოდა,
კარგა ხნით ადრე. დედამისი საშინლად განიცდის, ელენე სულ აქეთ რომ გამორბის,
ხომ იცით, მაგის მეტი არავინა ჰყავს და ეჭვიანობს, არ ვუყვარვარო. ჩვენი
სიმშვიდისთვის სჯობია, შინ იყოს, სახლი იქ ეგულებოდეს, ოჯახს გრძნობდეს, აქ ასე
ხშირად არ დადიოდეს. არაფერს ვაკლებთ, თანდათან შემეჩვევა და... საერთოდ ასე
სჯობიაო. მეც რა გზა მქონდა, იმიტომ გთხოვე, ერთი-ორი თვე დაისვენე-მეთქი.
არაფერი მითქვამს.
მამიდასაც სხვა აღარაფერი უკითხავს, მაგრამ მომეჩვენა, რომ დაკვირვებით
მიყურებდა.
– ვბოდავდი? – ვიკითხე უცბად და უნებურად.
– როდის? – გაკვირვებით შემომხედა მამიდამ
– სიცხე რომ მქონდა...
– არა. წუხდი...
მეორე დღეს მართლაც მოვიდა ის ახალგაზრდა კაცი. შემოვიდა თუ არა,
ყურადღებით შემომხედა. ცოტა ხნის შემდეგ კი ახლობელივით მკითხა: – ახლა ხომ
უკეთესადა ხართ? პირველად რომ გესტუმრეთ, ცუდად იყავით... მაღალი სიცხე
გქონდათ.
მაღალი, ქერა კაცი იყო, ოდნავ დაბნეული, კეთილშობილი იერი და სევდიანი
თვალები ჰქონდა.
„ობლის თვალ ები“, – გავიფიქრე რატომღაც.
მამიდამ შარფი გამოუტანა. მწვანე მარკიზეთზე თეთრი იების ამოქარგვა დაეწყო.
სტუმარმა ნაქარგი დაბნეულად ათვალიერა წაღმა-უკუღმა და ბოლოს განაცხადა:
მშვენიერია, ჩემს დას ძალიან მოეწონებაო. გული მეტკინა, ძმა რომ არა მყავდა.
სხვისმა ძმამ კი ცოტა ხნის შემდეგ უხერხულად ითხოვა ნებართვა, კიდევ ერთხელ
მკითხველთა ლიგა
მოსულიყო და შარფისთვის დაეხედა. მამიდა ცოცხლად შეეგება ამ სურვილს და სამი
დღის შემდეგ, ჩვენს სტუმარს რომ ვაცილებდით ბაღის ბილიკზე, მოულოდნელად
ჩაიზე მიიწვია.
იქვე ბაღში ბამბუკის მრგვალ მაგიდაზე დავაბრძანეთ ჩვენი სამოვარი. მალე
აშიშინდა, მსუბუქი ორთქლიც დაირხა საღამოს ჰაერში ცისკენ წავიდა. თეთრი
პიონები და ჰორტენზიები თავს მძიმედ იქნევდნენ ბინდის ნიავზე და „ჰო“ – „არა“,
„ჰო“ – „არაო“ ამბობდნენ. სტუმარმა მოცვის შავი, მბზინავი მურაბა მომაწოდა.
– თქვენ სულ ასეთი სევდიანი ხართ? თუ ავადმყოფობის ბრალია?
– არა, – გამეცინა, – ავადმყოფობაა სევდის ბრალი. – თან გამიკვირდა, რადგან იმ
საღამოს სწორედაც რომ არ ვიყავი ნაღვლიან გუნებაზე. ჩვენი სტუმარი ჩაფიქრდა,
მერე სწრაფად შესვა ფინჯანში დარჩენილი ჩაი და ზღვაზე გასეირნება შემოგვთავაზა,
რაზედაც მაშინვე დაეთანხმა მამიდაჩემი. შარფი მომახურა, თავისთვის მკლავზე
გადაიფინა და წავედით. მას საკუთარი ნავი ჰყოლოდა, რომელიც ჩვენი სახლიდან
მოშორებით ზღვაზე ირწეოდა. ზღვაში რომ შევცურდით, მთვარეც ამოვიდა, ძლივს
დააღწია რუხ-ლურჯ ღრუბლებს თავი, მხრებში გაიშალა და ტალღები ყვითელ-
შავად აალაპლაპა. ნავი ნელა მიცურავდა. ისინი წყნარად საუბრობდნენ, ზოგჯერ
ჩუმდებოდნენ, და ყველანი ნიჩბების ხმასა და ტალღების ტყლაშუნს ვუგდებდით
ყურს. ზღვის ნიავმა და წყლის მომლაშო-მკვრივმა, ტენიანმა სურნელმა
გამომაცოცხლა. ხელს წყალში ვყოფდი, წყალში ვიხედებოდი; ზღვა ჩემს მუქ,
ბუნდოვან ანარეკლს შემაშფოთებლად აცახცახებდა. თან მათ ხმადაბალ საუბარს
ვუგდებდი ყურს: ალექსი, ასე ერქვა ჩვენს სტუმარს, ახლა კი მასპინძელს, ახალი
დაბრუნებული აღმოჩნდა რუსეთიდან, სადაც ავიამშენებლობის სასწავლებელი
დაემთავრებინა. მამიდამ ასაკი ჰკითხა. ოცდაექვსი წელი მისრულდება ამ თვეშიო.
„ჩემზე ათი წლით უფროსია“, – გავიფიქრე რატომღაც.
ამის შემდეგ ორჯერ კიდევ გვეწვია; ყოველ მოსვლაზე სულ უფრო დაბნეული და
შეკვეთილი შარფის მიმართ სულ უფრო უყურადღებო. მერე კი ერთი კვირა არ
გამოჩენილა და აღმოვაჩინე, რომ ყოველ წუთს ველოდებოდი. თვალი სულ გზისკენ
გამირბოდა. ეზოს ჭიშკართან წავასწრებდი ხოლმე ჩემს თავს: გზას გავყურებდი.
ისევ შემიპყრო მტანჯველმა მოუსვენრობამ. ერთი თვე მიიწურა. რჩებოდა კიდევ
ერთი თვე და მერე რაღაც უნდა მომხდარიყო: ან დედასთან უნდა
დავბრუნებულიყავი: იმ დამთრგუნველ, შემაშინებელ სახლში, ან არადა... არა, არა.
ჩემი მამინაცვალი სიტყვებს ტყუილად არ ხარჯავდა. ცუდად მჯეროდა ამ კაცის.
მჯეროდა.
ერთხელ, პური და შაქარი ვიყიდე ჩვენი უბნის პატარა მაღაზიაში და რომ
გამოვდიოდი, მოპირდაპირე მხარეს, ევკალიპტის კანაფცქვნილ ტანთან მამინაცვალს
მოვკარი თვალი. შიშისაგან კინაღამ ჩავიკეცე, შაქრის პატარა, ოთხკუთხა კოლოფი
ხელიდან გამივარდა და თეთრი ნატეხები მიწაზე მოიფანტა. თავი რომ ავიღე,
ევკალიპტის ქვეშ აღარავინ იდგა. თავი დავირწმუნე, მომეჩვენა-მეთქი. მაგრამ ვეღარ
დავმშვიდდი. და უცნაური იყო, რომ: თან ხომ ეგრე მზარავდა ეს კაცი, თან თავს
როცა საშინელ გაჭირვებაში წარმოვიდგენდი, როცა ძალიან მარტო ვრჩებოდი
საფრთხის წინაშე და მართლა მჭირდებოდა ვიღაც ძლიერის დახმარება და
თანადგომა, მხოლოდ ჩემი მამინაცვალი მახსენდებოდა და მეგულებოდა.
გაჭირვების დროს სულ მასთან გავრბოდი ფიქრში. მჯეროდა, ამ კაცს ყველაფერი
შეეძლო. მაგრამ ახლა, სინამდვილეში დრო იწურებოდა და მე არ ვიცოდი, რა გზას
დავდგომოდი, სად გადავკარგულიყავი. აბა ვინ იყო ისეთი, ვინც ამ კაცისაგან
დამიფარავდა, მას შებედავდა? – არავინ.
მკითხველთა ლიგა
 იმ საღამოს ალექსი მოვიდა: ხელში თეთრი ვარდების უზარმაზარი თაიგულით,
მაგრამ ვარდები რატომღაც საკიდარის თავზე შემოდო და დაავიწყდა. ოთახში
შემოვიდა თუ არა, სავარძელში ჩაეშვა და მაშინვე წამოდგა, ფანჯარასთან მივიდა,
შემობრუნდა, შუა ოთახში გაჩერდა, ცხვირსახოცი შუბლზე გადაისვა, ჯიბეში ჩაიდო,
მერე განწირულად ჩაუშვა ხელები და არეულ-დარეულად გვამცნო, რომ ხელსა
მთხოვდა, რადგან სხვაგვარად არ შეეძლო, ხოლო სხვაგვარად იმიტომ არ შეეძლო,
რომ თვითონაც არ იცოდა რატომ და როგორ... მაგრამ ვუყვარდი და... – გაჩუმდა.
გული კინაღამ ამომვარდა. ჩუმად ვიყავი.
– თქვენი დის შარფი მზად არის, – ჩაილაპარაკა მამიდამ და სავარძელში ჩაჯდა.
– დის? ვისი დის? დიახ. დიახ. რა თქმა უნდა! ასე მალე?
– ერთი თვე გავიდა.
– ერთი თვე. უკვე... ჰო, მართლა, ვარდები! სად დამრჩა? მე ხომ ვარდები მომქონდა
თქვენთვის! ნამდვილად ხელში მეჭირა, რადგან მახსოვს, რომ ხელს მაგრად
ვუჭერდი და ეკლები მჩხვლეტდნენ.
– საკიდარის თავზე, – გაეღიმა მამიდას.
ალექსი გავარდა და ვარდები შემოიტანა.
– მაპატიეთ. რატომღაც დამავიწყდა. მივხვდი, რომ მუქი ფერის ყვავილები არ
გიყვართ, ამიტომ თეთრები... – ვეღარ გააგრძელა. ისევ სავარძელში ჩაეშვა და
ბავშვივით გამოტყდა; – რაღაც დაბნეული ვარ, – მე შემომხედა, მაშინვე გაიხედა, –
მაპატიეთ – მე მგონი, რაღაც მემართება... – მერე ფანჯარასთან მივიდა და შესძახა, –
ნახეთ, ნახეთ, რანაირი ღრუბელი მოცურავს, ნამდვილი ვეშაპია, თეთრი ვეშაპი...
თქვენი ბაღიც როგორ ქათქათებს!
აღელვებულმა მოგვხედა და ფანჯარასთან მიგვიწვია.
– მამიდა, – მოვეხვიე, მარტო რომ დავრჩით, – როგორ უნდა ვიყო უშენოდ?
– კარგად, – თავზე გადამისვა ხელი, – შენი სამყარო უნდა გქონდეს და არავის არ
გააქელინო. ასეთი უფრო დასჭირდები ყველას, ვიდრე მხოლოდ სხვისით მცხოვრები
და უშენთავისო.
როდესაც ალექსის ვთხოვე, რომ ამ ქალაქიდან წავსულიყავით და რაც შეიძლება
ჩქარა, ჩემდა გასაოცრად, სიხარულით დამეთანხმა. მეც სწორედ ეგ მინდოდა და
თქმას ვერ გიბედავდიო. ისედაც თბილისში ვაპირებდი გადასვლასო.
მისიანს არავის ვიცნობდი, რაც მას სულაც არ ადარდებდა და, მგონი, არც აპირებდა
ვინმეს გაცნობას, მაგრამ სხვას ვინ ჩიოდა, როცა ერთმანეთსაც არ ვიცნობდით
ხეირიანად. სამაგიეროდ, ჩემი დღე-ღამის ყოველი წუთი ახლა ამ ადამინით იყო
დასახლებული. გული მეკუმშებოდა, მიქროლდებოდა, რამდენჯერაც მისი
კეთილშობილი, სევდიანი იერი წარმომიდგებოდა ხოლმე და ბავშვურად უხერხული
მოძრაობანი... ვფიქრობდი, ვფიქრობდი, სულ მასზე ვფიქრობდი. ფიქრი რომ იმასაც
ღლიდეს, ვისზედაც ფიქრობენ, მაშინ ჩემი საქმრო ცოცხალ-მკვდარი უნდა
ყოფილიყიო. თან, არ ვიცი, ეს ფიქრი იყო თუ, რა იყო, განუწყვეტლივ ვხედავდი. ჩემი
თვალები თითქოს სხვას ვეღარაფერს ირეკლავდნენ მის გარდა. მთელი
სამყაროსთვის დავიხურე. თითქოს აღარ ვიყავი. ჩემს ყოფნას მისი არსებობითღა
ვგრძნობდი. თითქოს მის სარკედ ვიქეცი. თან როცა ვფიქრობდი, რომ დადგებოდა
წუთი, როცა ჩვენ მარტო დავრჩებოდით, სრულიად მარტო სადმე ოთახში,
ერთმანეთის გვერდით, პირისპირ, და ერთმანეთს შევეხებოდით... ისეთი განცდა
მეუფლებოდა, როგორიც თექვსმეტი წლისებს თუ ეუფლებათ ალბათ.
თავზარდამცემი, მომნუსხველი და წამლეკავი რაღაც მოსულიყო: ჩემში, ჩემს
ცხოვრებაში. და მაინც, ხშირად გამიელვებდა ხოლმე თვალწინ ჩემი მამინაცვლის
მკითხველთა ლიგა
აუხსნელი უბედურებით დაღდასმული სახეც... რომელსაც შინაგანად მხოლოდ ახლა
და ძლივს გავექეცი.
საშინლად ვჩქარობდი, სიჩქარისგან მაკანკალებდა. ვითვლიდი დღეებს, საათებს:
როცა ამ ქალაქს მოვშორდებოდი.
და ახლა ღამით, როცა ფანჯრიდან ზღვას გავცქეროდი, ანდა ნაპირთან ვიჯექი
მარტო, ვემშვიდობებოდი: ჩემს საშინელ, თანდაყოლილ სატრფოს; ხან რომ
ბოროტად იფოფრებოდა, სხეულს იმსხვრევდა. ილეწავდა, იუფსკრულებდა და
აღმუვლებულს ზეცა სურდა ჩამოექცია. ხან კი დნებოდა ნეტარებისაგან,
საწადელმიღწეულივით, შვებანაპოვნივით მზეზე ან მთვარეზე იტრუნებოდა,
ინაბებოდა, მაცდურად შრიალებდა. მერე სველ ენას ატლაშუნებდა და გაიძახოდა:
მოდი, მოდი, ჩემი გახდიო. დაგარწევ ისე, ჩაგიხუტებ, განანავებ და ჩაგკარგავ,
ჩაგიშლი, ჩაგიგრეხ ჩემს სველ სხეულშიო. მერე მსუბუქად გაჯავრდებოდა,
იბუტებოდა, თანდათან ისე გააფთრდებოდა; მთელ თავის რისხვას, თავის ჟინიან
სისასტიკეს, დაუნდობლად გადმოანთხევდა... ვემშვიდობებოდი: მიმზიდველს,
საზარელს.
ქსოვილი ამბიონისათვის დავამთავრეთ, მეორე დღეს ეკლესიის მსახური მოგვადგა
ეტლით; ფერმკრთალი, ოცდაათ წელს მიტანებული კაცი, ცალი წარბ-წამწამის
ნახევარი რომ გათეთრებოდა. ზოგჯერ ტუჩები უტოკავდა უხმოდ, უბგეროდ.
მამიდამ ნაქარგი თეთრ ტილოში გადაახვია და ჩვენც წავიდეთო, – მითხრა.
ჩავსხედით. ნახევრად დახურული ეტლი იყო. ახლა უკვე თითო-ოროლა დადიოდა
ჩვენს ქალაქში. მივირწეოდით, ჩვენს ძველ სახლს ჩავუარეთ, სადაც ახლა სხვები
ცხოვრობდნენ. რკინის ჭიშკარი დაეკიდათ ხის კარის ნაცვლად და ჩვენი ევკალიპტი
მოეჭრათ. გული მომეწურა. ჩუმად მოვიწმინდე ცრემლი.
ვიწრო ჩიხში შევუხვიეთ, მერე ქვაფენილზე გავედით და ბოლოს ჩემი მამინაცვლის
ქუჩაზე აღმოვჩნდით. ცხენები თავს არწევდნენ და ყურებს ათამაშებდნენ. მეეტლეს
დუნედ ეჭირა სადავეები ჩაშვებულ ხელში. ჩვენი თანამგზავრი შავკაბიანი კაცი კი
ღრმა ფიქრებში ჩაძირულიყო.
მივუახლოვდით ჩემი მამინაცვლის სახლს. უნებურად კუთხეში მივიკუნჭე,
შემეშინდა ჩემი გულის ბაგაბუგი მამიდაჩემს არ გაეგონა. გამოჩნდა ხეთა კენწეროები,
მეორე სართულის აივანი, ჭიშკარს გავუსწორდით... უცებ გაიღო და... ჩემდა
განსაცვიფრებლად: ალექსი გამოვიდა. ჩავუარეთ. გაფითრებული და
შუბლშეჭმუხნილი წამით შეჩერდა, უაზროდ შემოხედა ჩვენს ეტლს და წავიდა. უცებ
მამიდამ, იქითა მხარეს რომ იყურებოდა და ეს ჩვენი სახლი არც იცოდა, მომხედა და
ჩუმად მკითხა:
– როდის მოვა ალექსი?
– ხვალ. ასე თქვა.
მივედით. მამიდამ ეზოშივე გადაიწერა პირჯვარი, – „რა უნდოდა იქ, ვისთან იყო?“
– ვფიქრობდი გაოგნებული.
შევაბიჯეთ თუ არა ეკლესიაში, თავად ეპისკოპოსი შეგვეგება. მამიდა ხელზე
ეამბორა, ჩანდა, კარგად იცნობდნენ ერთმანეთს. მერე მე შემომხედა მასპინძელმა და
თავზე დამადო ხელი, ყოველგვარი სხვა ფიქრი გამეფანტა და მთლიანად ამ
ადამიანზე და იქაურობაზე გადავერთე.
მამიდამ თეთრი ტილო შემოხსნა ქსოვილს. ჩვენი თანმხლები კაციც მიეხმარა.
კიდევ ორი შავკაბიანი ბიჭი მოგვიახლოვდა. და ერთი მოხუცი ქალიც, მანამდე
ნაღვლეფს რომ სწმენდდა სასანთლეებიდან. კუთხეებში სათითაოდ ჩასჭიდეს ხელი

მკითხველთა ლიგა
და გაშალეს. გაშალეს და ოხვრა აღმოხდა ყველას, ჩვენი თანამგზავრის გარდა. ის
ისევ ისე უმეტყველოდ და უნუგეშოდ იყურებოდა.
ღიაიისფერ მირინოსს კუთხეებში მზისფერი ჯვრები ჰქონდა ოქრომკედით
ამოქარგული. დაბინდულ-მწვანე, მიმოკლაკნილი სუროს რტო ჯვრებს ერთმანეთთან
და შვიდი ვარდის გვირგვინთან აკავშირებდა, გვირგვინთან, ვარდისფრად რომ
ანათებდა ქსოვილის შუაგულში.
ვარდებს მისჩერებოდა ყველა. შვიდი პირისფერი, დანაწვიმარი ვარდი ბაციისფერ
მირინოსზე ისე თრთოდა, რომ კაცს ქსოვილის გატოკება შეეშინდებოდა: წვეთები არ
დასცვივდეთო. თვალს ვერ აშორებდნენ გაოგნებულნი. ვარდებს ცოტაღა უკლდათ,
რომ მათებური ნეტარებით გადაშლილიყვნენ. ჯერ კი სადღაც შუაში
შეჩერებულიყვნენ: სრულ გაშლასა და სიკოკრეს შორის. თითოეული ფურცელი
ოდნავ გადაზნექილიყო და ნაპირი ნებიერად აეპრიხა. წვიმის თითოეული,
დიდრონი წვეთის ქვეშ და ირგვლივ ფოთლის ფერი უფრო კრიალებდა და
მჭვირვალებდა.
უსაზღვრო სიამაყით ამევსო გული: მამიდაჩემის გამო. და როგორც ხშირად
მემართებოდა მის მიმართ: მოწიწებისაგან დავმუნჯდი და შეხედვას ვეღარ
ვუბედავდი. ხომ ჩემ თვალწინ შეიქმნა ეს უცნაურად ცოცხალი სილამაზე, მაგრამ
ახლა სხვათა აღფრთოვანებაც რომ დაემატა, უფრო ვიგრძენი ამ ადამიანის
ძალა და ფასი.
როცა მიმოვიხედე და გარშემო კედლებზე სარკმლებივით ფართოთვალებიან
წმინდანთა სამოსს დავაკვირდი, ან სხვა ტილოებს და ქსოვილებს ირგვლივ:
ამბიონზე, ნიშში, ხატის პირბადეს თუ რაღაც ალამს, გავიფიქრე, რომ ჩვენი ვარდები
იქაურობისთვის ზედმეტად ცოცხალი და მგრძნობიარე ჩანდა. ეს არ გახლდათ
მბზინავი, დეკორატიული ტილო, სადაც სიმბოლოა მხოლოდ მთავარი: სიმბოლური
ფერი, ნიშანი თუ გამოსახულება. ჩვენს ნაქარგზე მთავარი სიცოცხლე იყო: ვარდები
სიცოცხლეს აფრქვევდნენ, მზითა და მიწით თრთოდნენ, შემოჰქონდათ დედამიწის
ენით უთქმელი სინაზე და სუნთქვა, ის თბილი, ახლობელი, მტანჯველი სინატიფე,
რთული ფეროვნება, რაც მხოლოდ დედამიწას ხელეწიფება და რომელთან
შედარებით ვარსკვლავის სილამაზე გრილი, შორი და ერთფეროვანია. ეს ვარდები
მათ შემყურეს გულს უძრავდნენ, აცახცახებდნენ: მეტისმეტად მკვეთრი სიცოცხლე,
მგრძნობელობა ფეთქავდა მათში. ირგვლივ ყველას აფორიაქებდნენ, ყველაფერს
აფერმკრთალებდნენ, მთელ ყურადღებას თვითონ იტაცებდნენ და მნახველს სხვა
აღარაფრისთვის აღარ სტოვებდნენ.
ერთმა შავკაბიანმა ბიჭმა ბავშვივით წაიღო საჩვენებელი თითი და ერთ-ერთ ვარდს
შეახო ფრთხილად.
– ღმერთი იყოს შენი შემწე, მთვარისავ, ნუმც მოგაკლდება იმისი მადლი, გული და
სული ჩაგიტანებია და ღვთით მომადლებული ნიჭი არ დაგიზოგავს, – ლმობიერი და
ძლიერი სახე ჰქონდა ეპისკოპოსს.
– ეს რტოები და მთელი ქობა ელენეს ხელობაა, მეუფეო.
– რას ამბობ, მთვარისავ, ეს ხომ ერთი ხელია! – ქსოვილზე გადაიხარა ეპისკოპოსი.
მერე ალერსიანი გაკვირვებით შემომხედა, საფეთქლებზე მსუბუქად შემახო
ხელისგულები და თავზე მეამბორა.
– გფარავდეს ღმერთი, შეგეწიოს უფალი იესო, ძე ღვთისა, მაცხოვარი ჩვენი, –
პირჯვარი გადამწერა – მამაშენს ბავშვობიდანვე ვიცნობდი, კეთილი, ტანჯული
გულის კაცი იყო, გაწვალებული. შეუნდე, ღმერთო, და გაანათლე იმისი სული –
პირჯვარი გადაიწერა.
მკითხველთა ლიგა
 მოხუცი ქალი მივიდა მამიდაჩემთან და ხელები აღაპყრო. მამიდა დაიხარა და
მოხუცმა შუბლზე აკოცა.
– სულ პატარა რომ ჩამოგიყვანა მამიდაშენმა, გახსოვს? როგორ ტიროდი ხოლმე, –
ტკბილი ხმა და მეგრული კილო ჰქონდა.
ქსოვილი ჩამოაფარეს, კელაპტრები აანთეს. მათ ციმციმზე უფრო ათრთოლდნენ
ჩვენი ვარდები. და ქსოვილიც ისე წყალივით იყო ჩაღვრილი აღსავლის თაღში...
წამოსვლა რომ დავაპირეთ, ეპისკოპოსმა მკითხა:
– აქ ხომ არ დაიწერ ჯვარს, შვილო?
თუმცა გული მთლიანად გამლღვალი მქონდა – არა, მეუფეო- მეთქი, ვუთხარი
ძალიან ჩუმად.
როგორც გულმა გითხრასო, – და პირჯვარი გადამწერა.
წამოვედით.
– მამიდა, საიდან იცოდა ეპისკოპოსმა რომ ვთხოვდები? – ვკითხე შინ.
– მისგან არაფერი მაქვს დამალული.
სულიერი მამა ყოფილიყო მამიდაჩემის. მამაჩემის პაპას, მათი სოფლის მღვდელს,
გაეზარდა ობოლი ბიჭი და გზაზე დაეყენებინა: ყველას კარგად იცნობდა თურმე იმ
ოჯახიდან.
ორი დღის შემდეგ ქალაქი დავტოვეთ. მატარებელი შერახრახდა. დაიძრა,
ასწრაფდა და ნელ-ნელა დაპატარავდა ჩვენი ორი გამცილებელი: წელში გამართული,
მაღალი, თეთრი მამიდაჩემი და გამხდარი, სათვალიანი, ბუტია და უეშმაკო დეიდა
სოფო. დაპატარავდნენ და გაქრნენ. თითოეულმა თითო პატარა ჩემოდანი
გამომატანა. მზითევი. დედაჩემი ქალაქში არ იყო. სადგურიდან ერთად წავიდოდნენ
ალბათ, ორივენი ჩემზე ჩაფიქრებულნი და ჩემ გამო ნაღველშეყრილნი, სადღაც,
რომელიღაც ქუჩაში ერთმანეთს დაემშვიდობებოდნენ და გასწევდნენ თავ-თავიანთ
მარტოობაში.
კუპეში საწოლზე ჩამოვჯექი. გრილოდა, შუა შემოდგომა იდგა. ჩვენი ქალაქის
უკანასკნელმა სახლებმაც გაირბინეს ფანჯარაში და მერე უკაცრიელი სანაპიროს
ვიწრო ზოლი გაწვა. მოვწყდით ჩვენს ქალაქს, გამოვუსხლტით, მაგრამ შვებით არ
ამომისუნთქავს.
ალექსიმ თავისი ჩემოდნიდან მამიდაჩემის მიერ მოქარგული შარფი ამოიღო:
თეთრიებიანი მწვანე ბატისტი და მხრებზე მომახურა:
– რატომ წამოიღე შენი დის შარფი?
– მე და არა მყავს, ელენე, და... საერთოდ, არავინ არა მყავს...
–?
– მერე გიამბობ.
– რა გინდოდა დედაჩემის სახლში? ვისთან იყავი?
შეწუხებულმა შემომხედა.
– მერე გიამბობ, – გაიცინა, – ხელი ხომ უნდა მეთხოვა შენი, როგორც წესი და
რიგია?
კუპეში მესამე მგზავრი შემოვიდა.
თბილისში ალექსის ნათესავ კაცთან მივედით, რომელიც უკვე გველოდა თურმე.
წვიმიანი დღე იდგა. ჩვენი მასპინძლის ოთახში ორფად გაბმულ თოკზე უამრავი
ცხვირსახოცი ეკიდა – თითო ორ-ორი ხის სამაგრით დამაგრებული. პიჟამას ყოველი
ჯიბიდანაც ცხვირსახოცი ამოსჩროდა შუახნის ცისფერთვალება,
ნესტოებშეწითლებულ კაცს. მთელი ცხოვრება ქრონიკული სურდო სტანჯავდა
თურმე.
მკითხველთა ლიგა
 ერბო-კვერცხით, ლორითა და არყით გაგვიმასპინძლდა, ჩვენი სადღეგრძელო
დალია. მეც ვაპირებ ცოლის მოყვანას, ეგებ დამეხმაროთო, და მერე წინასწარ
შეგულებული ბინა მიგვასწავლა. იმავე დღესვე ვიქირავეთ მყუდრო, ერთოთახიანი
ბინა.
ალექსიმ სამსახური მალე დაიწყო და მთელ დღეს მარტო ვატარებდი შინ. კიდევ
კარგი. კიდევ კარგი, რომ იმ უეცარი და მთლიანი სიახლოვის შემდეგ კვლავ მარტო
დავრჩი. ისე ვიყავი ავსებული ახალი ცხოვრებით, ახალი განცდებით, ახალი
ადამიანით, რომ სული მიგუბდებოდა, დაღლას ვგრძნობდი და ცოტა გონს მოსვლა
მჭირდებოდა.
გარეთ იშვიათად გავდიოდი. გავუყვებოდი ხოლმე ახლომახლო ქუჩებს.
ვეცნობოდი ჩემს უბანს, ქალაქს, ადამიანებს. შუა ქალაქში ვცხოვრობდით და
გამოკვეთილად ქართული სახე ბევრი მხვდებოდა. და ნამდვილი, დაწყობილი
ქართულიც ისმოდა. ვიგრძენი: თბილისი შემიყვარდებოდა: რაღაც ჰქონდა:
დასრულებული და მახლობლური.
უმეტესად კი მაინც შინ ვიყავი და ჩემს ქმარს ველოდი. და მიყვარდა ეს
მოლოდინი. ძალიან მიყვარდა. მაგრამ სხვა მოლოდინიც მქონდა, რომელსაც
ვჩქმალავდი, არ მსურდა მეღიარებინა, რაღაც მძიმეს და საშიშსაც ვუცდიდი.
ერთი თვე გავიდა.
კარზე დააკაკუნეს, თუმცა ზარიც გვქონდა.
„ის არის“. – გავიფიქრე დადამბლავებულმა, მაგიდასთან ვიჯექი და ადგომას ვერ
ვახერხებდი.
კაკუნი განმეორდა. ავდექი. განწირულის მორჩილებით მივაშურე კარს.
მოტეხილიყო.
– ნუ გეშინია, – მითხრა და უკვე ვიცოდი, რომ საშიში აღარაფერი იყო. ეს კაცი
არასოდეს იტყუებოდა. ასევე დავუჯერებდი, რომ ეთქვა: გეშინოდესო.
უხმოდ შევედით ოთახში. მაგიდას მიუჯდა და შუბლი ხელისგულებს
ჩამოაყრდნო.
– ამის შემდეგ ვეღარ მნახავ, მშვიდად იყავი. ვეღარც ვეღარაფერს შეიტყობ ჩემსას, –
უსასრულო ჯავრით გაჟღენთოდა ხმა, – ბედისწერაა. მივხვდი. ვნებდები. ორ დღეში
მივდივარ. სულ მივდივარ საქართველოდან. არ შემეძლო, არ მენახე. მინდა რაღაც
გითხრა. გიამბო. მინდა რაღაც ამოვთქვა, ამოვუშვა: ზემოთ ისვრის გული, აღარ
იჩერებს და შენ მოგითხოვა: გულმა. უთხარი შენს ქმარს ჩემზე რაიმე? – თავი არ
აუწევია.
– არა.
– ასეც ვიცოდი, – მაგიდას დასჩერებოდა, – არც თვითონ უთქვამს?
– არა, რაღაც უნდა ეთქვა და... ჯერ არ უთქვამს.
– ასეც ვიცოდი, – ჩაეცინა, – არც მამიდაშენისთვის გითქვამს ჩემზე?
– არა.
– ასეც ვიყავი დარწმუნებული. ჩემს რწმენას ვამოწმებ, – ჩაეცინა, – თუმცა,
მამიდაშენი რომ ვნახე ბოლოს, თითქოს რაღაცას უგრძნობდა გული, – შუბლი
შეეჭმუხნა, – იცი, რომ შენი ქმარი ჩემი გერია?
– გერი? – სუნთქვა შემეკრა, – არა. არ უთქვამს.
– ჰო.გერი. ჩემი გერები ხართ. საშინელებაა, არა?
– არ... ვიცი, – მართლაც არ მესმოდა, რას ნიშნავდა ეს ახლა ჩვენთვის, ჩვენი ცოლ-
ქმრობისთვის, ჩვენი სიყვარულისთვის. მაგრამ რაღაც ავბედითი ჩამიწვა სულში.

მკითხველთა ლიგა
 – ალექსი ხუთი წლისა ხდებოდა... ცოლად რომ შევირთე დედამისი. დედის
კალთაზე ხელს ვერ გააშვებინებდი, ერთ წუთს ვერ ძლებდა უიმისოდ, რაღაც
დაშინებული ბავშვი იყო, სუსტი, მტირალა. ლამაზი დედა ჰყავდა და ძალიან
მიყვარდა, ექვსი წლით იყო ჩემზე უფროსი. ორივენი მიყვარდნენ, თავს ვევლებოდი.
ღალატი იცი რა არის? – მკაცრად მომიბრუნდა, – ჯერ არ იცი... მეც მაშინ გავიგე
პირველად. ლამაზი კეფა ჰქონდა ჩემს ცოლს... მიყვარდა ხოლმე ხელის გადასმა, იმ
კეფით მივახეთქე კარადის კუთხეს, საყვარლისგან როცა დაბრუნდა. არ ვიცი,
მინდოდა თუ არა, რომ მომკვდარიყო... მაშინვე დალია სული. ვთქვი, რომ
შემთხვევით ჩავარდა კიბიდან. ბავშვი ჯერ ჩემთან იყო, მერე ჩემს ნათესავ ქალთან
გადავიყვანე, არაფერი დამიკლია... მერე სასწავლებლად გავგზავნე რუსეთში.
თვითონაც უნდოდა იქ წასვლა. არ შემეძლო მაგის ყურება, დედამისის ასლია სახით...
ვერ გამიგია, ეს რანაირი სიყვარულია, რაც მჭირს შენს მიმართ, რაც დამემართა. ეგებ
შენ იცი? რა მინდა შენგან? არა, ნამდვილად სასჯელია! აუხსნელი, გაუგებარი. ის კი
ვიცი, რის გამოც არის, რის გულისთვისაც... – თვალი გაუშტერდა. – რატომ ვერა
ვძლებ? დაგინახე თუ არა, ცხრა წლისა იყავი, გულმა პირი დააღო, დავსხეულდი,
გამოვთაყვანდი... დღე და ღამე შენზე ვფიქრობდი. ახლა, მისმინე: თქვენი ამბავი რომ
გავიგე, ჩემს თავს ვარწმუნებდი, ვუჩიჩინებდი, დავღრიალებდი: ალექსი
ერთადერთია, ვისაც მაგისი თავი უნდა აპატიო, ისიც გეყოფა, დედა რომ მოუკალი-
მეთქი... მხოლოდ ამიტომ, განა შენს შესაფერისად მიმაჩნია. არაა, პირიქით, – ცივად
ჩაეცინა, – ჩემი ხელით შეგაერთეთ, მე შეგაუღლეთ, მე შეგახვედრეთ. ბედისწერაა.
მაგრამ მალევე მივხვდი, ვერც ჩემი გერი მიშველიდა, ვერაფერს გააწყობდა ამ ჩემს...
განცდასთან, ვერ შეაცერებდა. მეშინოდა. მეშინოდა, რომ აქ ჩამოვიდოდი და იმასაც
დედამისის კვალზ გავამწესებდი. – თავი აიღო და თვალებში შემომხედა,– რა
საშინელებაა, როცა იცი, რომ კაცის მოკვლა შეგიძლია? მე კი ბავშვობიდან ვიცოდი.
დარწმუნებული ვიყავი. ყოველთვის ვიცოდი,ო, ღმერთო, ხომ ერთხელ, ოდესღაც
მაინც უნდა გეგონოს, რომ ადამიანის სისხლს ვერ დაღვრი! უნდა გეგონოს, უნდა
გეგონოს მაინც! მე კი სულ ვიცოდი, თუ დამჭირდებოდა, მოვკლავდი. ელენე,
ვერავინ, გესმის, ვერავინ გამაგებინა, რატომ არ უნდა მოვკლა კაცი, რომელიც
მაწუხებს? მითხარი! – თვალები გაფართოებოდა, უცხო, ცივი ცეცხლი უგიზგიზებდა,
ტუჩებზე კი ნაცრისფერი ედო.
– მითხარი! რატომ არ უნდა მოკლა ადამიანი? თუკი ის სიცოცხლეს გიმწარებს, წინ
გეღობება, სულში გაფურთხებს! ან ზედმეტია, სრულიად. ზედმეტი, ხოჭოსავით
დაბობღავს შენს გზაზე, შენს კედელზე, შენს ბალიშზე, არარაობა! ლორწოიანი ჭია!
რატომ არ უნდა გასრისო, დააჭყლიტო, ეს ბილწი, საზიზღარი მწერი! მითხარი! –
მევედრებოდა, – გამაგებინე, რატომ არ უნდა მოვკლა ადამიანი? ვინ გამაგებინებს, ვინ
მეტყვის ისე, რომ დავუჯერო? ვიცი, ამბობენ, რომ ეს ბოროტებაა! – ვიღაცებს
გააჯავრა, – მე კი ვეტყვი, რომ სისულელეა! რაღა ბოროტებაა, თუ ის, ვისაც კლავ,
უფრო დიდ ბოროტებას სჩადის, ხალხს სულს უწამლავს, სიბილწეს აფრქვევს,
ზედმეტია, გესმის ზედმეტი! და თუ ეს ასეა, მაშინ სამუდამოდ ხსნილი გაქვს გზა, –
თითქოს ქვითინებდა, – რადგან რამდენი საზიზღარია! უმეტესობა ხომ ბინძური,
მხდალი და წუნკალია. ვინ მეტყვის ისე, რომ გულმა ირწმუნოს: არ უნდა მოკლა
ადამიანი! და მისმინე: შენ რომ გელტვოდი... შენ რომ... გელტვი, ასე მგონია, შენ
გვერდით გული გადასხვაფერდებოდა, გალმობიერდებოდა. ასე მგონია. მჯერა.
მჯეროდა. მხოლოდ შენ გვერდით. ისეთი მორჩილი, უსაყვედურო, ნაღვლიანი სახე
გქონდა... პირველად რომ გნახე. წარმომიდგება თუ არა ის სახე – სიმწარეს
შეგუებული ბავშვის სახე, უკვე თანახმა რომაა თავის უბედურებაზე, თვინიერად რომ
მკითხველთა ლიგა
მიათრევს უმძიმეს ტვირთს... არც ეძებს სიხარულს, არა ვერ ვამბობ, რაღაც გედგა,
გიდგას სახეში – სულის შემძვრელი, და ამ სახეს როცა ვუყურებ, ვიცი: არ უნდა
მოვკლა ადამიანი, კაცზე არ უნდა აღვმართო ხელი. რატომ, არ ვიცი. მაგრამ ვიცი,
რომ არ უნდა აღვმართო. რა წყევლა მაწევს? – ჩურჩულით მკითხა, – რატომ არა მაქვს
ძალა ვითმინო, ვიტანჯო, შევეგუო, რატომ მაშინვე ამბოხი მეწყება და... თან... ის მე
არა ვარ. გესმის? – ისევ ჩურჩულებდა, – მე არა ვარ ის კაცი, ვისაც სისხლითა აქვს
ხელები შეღებილი. გესმის? მე ეგ არ შემხებია, უჩემოდ ხდებოდა. ვიღაც სხვა,
მოსჯილი „მე“ სჩადის. და მე არ მინდა ის ვიღაც და არ მიყვარს და ვივიწყებ. მე ის
ვარ, ვისაც შენ უყვარხარ. გესმის? – გაჩუმდა.
– ახლა მისმინე, – ისევ მოსწყდა საკუთარ სიღრმეს, თავის სიბნელეს, – თქვენი
წამოსვლის ამბავი რომ გავიგე, მეორე დღეს მხვდება ერთი კაცი, ძველი ნაცნობი, ჩემი
პირველი, ნეტარხსენებული ცოლის მკურნალი ექიმი. ემ ხანებში... ჩემი ცოლის
სიკვდილის შემდეგ სხვა ქალაქში გადასახლდა და მთელი ეს ხანი აღარ მენახა. ჩემდა
ჭირად მივიპატიჟე, სადღაც, რესტორანში. ვსვამთ, ვლაპარაკობთ... მინდა არ
ვიფიქრო, შენზე, თქვენზე, არადა მეფიქრება: ცუდად, საშიშად, მეშინია, ვცდილობ არ
ვიფიქრო, და მაინც მიდუღს ტვინი, თავი მისკდება. ვსვამთ, ვლაპარაკობთ და ამ
დროს მეკითხება: შვილი არა გყავსო? არა-მეთქი. და შეუბნება: მაშინ ამის თქმა
საჭირო არ იყო, ცოლი რომ მოგიკვდა, ისედაც შენს ჭკუაზე არ იყავი, შენი
საცოდაობით ქვა იწვებოდა, – ეგრეც იყო, შენ რა გგონია, – და ახლა გეტყვი: შენი
ცოლი მეექვსე თვეში იყო, როცა დაიღუპა. იმიტომ მივიხმარე ერთი ქირურგი,
გავკვეთეთ და ბავშვი ამოვიყვანეთ, გოგო, ჩუმად ჩავმარხეთ თქვენს ეზოშიო...
– კვიპაროსის ძირში, – მომესმა ჩემი ხმა.
– რა? – სახე შეეცვალა მამინაცვალს, – რა კვიპაროსი?
– კვიპაროსის ძირში დამარხავდნენ.
დაბნეულად შემომხედა:
– არ ვიცი, არ მიკითხავს, შეიძლება... არ მიკითხავს. ჩემს ცოლს მუცელი ხშირად
ეშლებოდა და ბოლოს ექიმისთვის უთქვამს, ვიდრე ძალიან არ დამემჩნევა, არავის
ვეტყვიო. ეშინონოდა, თვალი არა სცემოდა! – რაღაც ღიმილივით გადაეგრიხა და
გაუქრა, – როგორ მინდოდა შვილი, ჩემი შვილი და სწორედ გოგო... და საკუთარი
ხელით მომიკლავს. იმ ქალისაგან მინდოდა, დედაშენისგან არ მინდა, რატომ, არ
ვიცი. თუმცა არც უჩნდება. თუ არ აჩენს, მაგისას რას გაიგებ. რაც ეს ამბავი შევიტყვე:
მოვტყდი, დავიშალე. ავად გავხდი. არ ვიცი, გული რატომ მოგეჯაჭვა, შენ მეტი
არავინა მყავს და რატომ მგონია, რომ მყავხარ, შენ ხო გძულვარ, ასე არ მითხარი?
– შენც ხომ იცი.
– რა ვიცი.
– რომ არ მძულხარ. მეშინია.
– შენი თავისაც? – და მაშინვე მიაყოლა: – ბევრს ფიქრობ ჩემზე?
თავი დავუქნიე თანხმობის ნიშნად.
– ვიცი. ვგრძნობ. იცი, რომ რკინასავით ხასიათი გაქვს? მე ეგეთი ხასიათი არ
შემხვედრია.
– არ ვიცი,
– იცოდე,
რაღაც ფუთა დადო მაგიდაზე.
– ყველაფერი უკვე გავყიდე. სულ მივდივარ. დედაშენი არასოდეს მყვარებია...
მაგრამ ის მაინც მინდა, რომ თვითონ ვუყვარდე. ჩემი იყოს. რაც უფრო ნაკლებ
მიყვარს, მით უფრო მეტად მინდა, რომ ვუყვარდე, რაღაცამ ხომ უნდა გაამართლოს
მკითხველთა ლიგა
ჩვენი ერთად ყოფნა... მაგრამ მისხლტის, თავისთვისაა, თავისთვის ტივტივებს. ჰო,
ამაზე კი უარს ნუ მეტყვი და ძალიან მინდა ამ ფულით სახლი იყიდო. აბა, სხვა რა
შემიძლია. გინდა, ალბათ იცოდე: ეს სახლში და იმ ყველაფერში აღებული ფულია,
ხოლო ის სახლი და ის ყველაფერი მამაჩემის ქონება იყო. დიდძალი ფული დაუჯდა,
რომ არ ჩამოერთმიათ. როცა საბოლოოდ გაინაღდა, კიდეც გარდაიცვალა. მე სხვა
არავინა მყავს.
ადგა, ოთახის კართან შეჩერდა და მომიბრუნდა:
– საოცარია, შემეძლო ძალიან მყვარებოდა ადამიანი, სიკეთეც ადვილად,
ძალდაუტანებლად მოდიოდა ჩემგან და მაინც არავის ვუყვარდი. არასოდეს
ვყვარებივარ ვინმეს. არც დედაშენს ვუყვარვარ... თუმცა მაგას არავინ არ უყვარს, ასე
მგონია.
გული შემეკუმშა. რაღაც დაიძრა ჩემი სიღრმიდან, მაგრამ უკანვე ჩავიბრუნე.
დერეფანში გავედით. ისევ შეჩერდა.
– ფეხმძიმე – სამი თითი მოკრუნჩხა, – ჩემგან ფეხმძიმე სხვასთან იწვა და მაინც არ
იყო სიკვდილის ღირსი? ან გინდაც სხვისგან ყოფილიყო, ჩემთან ხომ იწვა, ხომ
მეხვეოდა! – შეშლილივით მიყურებდა, – მაგრამ ჩემი იყო! ბავშვი. ჩემი! ის კაცი
ორი თვის გაჩენილი ჰყავდა, როცა გავიგე. და მერე რა, რომ არ ვიცოდი მთელი
სიბინძურე: ბავშვიანად რომ ქვეშ ეგებოდა იმ ბინძურს. ეგებ გულმა მიგრძნო! და რა
დამაჯერებდა... როგორ წარმოვიდგენდი იმის ღალატს, ყველაფერი რომ არ
შემემოწმებინა! რომ იცოდე რა უცოდველი, განაზებული სახით შემოვიდა შინ...
მაგრამ რა სხვანაირად განაზებული. ოო... იმ კაცს რაც დაემართა, აღარ გეტყვი,
გეყოფა, – სადარბაზოს კარი გამოაღო. წამით ჩაფიქრდა და მწარე ღიმილი გაუკრთა
სახეზე.
– შენს ქმარს უფრთხილდი, დედამისის ნამდვილი ასლია. ვითომ იციან
მაგისთანებმა სიყვარული?
მერე თავზე გადამისვა ხელი: ნელა, ჯავრიანად.
– შეცვლილხარ.
– მიყურებდა. და დაიჩურჩულა:
– გმადლობ.
– რისთვის?
– თვალებისთვის. ეგეთი თვალებით რომ მისმენდი.
და წავიდა.
ფანჯრიდან გავყურებდი. ცრემლები ღვარად მდიოდა. გაუგებარი, აუხსნელი,
გულისგამხეთქი ჯავრისაგან. წელმოწყვეტილი მიუყვებოდა ქუჩას.
„ღმერთო, რა გვაკავშირებს მე და ამ ადამიანს?“ – აღმომხდა უნებურად და ფიქრში
ჩავაბრუნე ამდენი ხნის მიმალული შეკითხვის გრძელი, დაგრეხილი ტოტები: „რა
წარსული გვაკავშირებს ან რა მომავალი? საბედისწერო, უცნობი. რატომ განვიცდით
ასე ერთმანეთს ან რატომ ვგავართ? დიახ, დიახ, რაღაცით ერთმანეთს ვგავდით,
ძალიან. და ეს ვიცოდით. ორივენი გრძნობდით, რაღაც სიმძიმით, საბედისწერო
დაღდასმულობით, რაღაცა ჯავრით ვგავდით ერთმანეთს, რაღაც საერთო გვქონდა.
რა – არ ვიცოდი. და მხოლოდ ის კი არა, მეც მივიწევდი მისკენ: გულის სიღრმეში,
ფარულად, და სწორედ ამიტომ გავურბოდი ცხადად.
ცოტა ხანში ალექსი მოვიდა და ფული რომ ვუჩვენე, სიხარულით გადაირია.
ვიგრძენი ისიც გაეხარდა, მამინაცვალს შინ რომ არ დაუხვდა. ფუთა გახსნა, ფული
გადათვალა და გაოგნდა: თანხა წარმოუდგენლად დიდი აღმოჩნდა. – ეს შენ
მოგიტანა, მე არა, – ჩაიცინა უცნაურად და მაშინღა მიამბო ყველაფერი.
მკითხველთა ლიგა
 ჩემი მამინაცვლის თხოვნით მოსულიყო პირველად ჩვენთან და დის შარფი
მოემიზეზებინა.
– რაღა და, საცოლე რატომ არ სთქვი?
– რა ვიცი. დაგინახე თუ არა საწოლში მძინარე, – ღია კარიდან შემოვიხედე, –
მაშინვე ჩემს საცოლედ წარმოგიდგინე.
ჩემს მამინაცვალს ეთხოვა თურმე. გაიგე, როგორ არის, დედამისთან იჩხუბა, არც
ჩემი ნახვა გაეხარდება, არადა ნაცნობმა მითხრა, ცუდად ყოფილაო.
– საიდან იცოდა, რომ ცუდად ვიყავი? – გამიკვირდა.
ალექსიმ ვერაფერი მიპასუხა. მერე ჩემი მომჯობინების ამბავი რომ მოეხსენებინა
დაბნეულ ჯაშუშს, მამინაცვალს ეთქვა, როგორმე გარეთ გამოიყვანე და სადმე
შემთხვევით შემახვედრე, სალაპარაკო მაქვსო: „რატომ თვითონ არ წახვალ და არ
ნახავ, დედამისს ეჩხუბა, შენ ხომ არაო“, უკითხავს ალექსის, „საგანგებოდ მისვლა არ
მინდა, მინდა შემთხვევით შევხვდეო“. ზღვაზე რომ გავისეირნეთ, მაშინ უნდა
შევხვედროდით თურმე „შემთხვევით“. ალექსის მაშინვე მოუკრავს თვალი,
სანაპიროზე როგორც კი ჩავედით. „მაგრამ მერე თვალიდან დავკარგე და თვითონაც
აღარ გამოჩნდაო“. გერს ჩვენი ამბავი აღარ შეუტყობინებია, ვიცოდი, ჩაშლიდაო.
მხოლოდ ის უთქვამს, თბილისში გადავდივარ საცხოვრებლადო და მამინაცვალი
რატომღაც საშინელ გუნებაზე დამდგარა. აქ დაეტიე, იქ რა დაგრჩენიაო.
ვიგრძენი: ჩემს ქმარს ამ კაცის ეშინოდა და ამიტომაც არ უყვარდა: აღიზიანებდა.
ცდილობდა მსუბუქი ტონით ელაპარაკა მასზე, ნიშნად იმისა, რომ არაფრად
აგდებდა.
უზომოდ დაღლილი და დაძაბული ვიყავი მთელი დღის მოსმენილითა და
ნანახით, თავი მისკდებოდა. ჩემი მამინაცვლის ნაამბობიდან ფრაზები და სიტყვები
ამეკვიატა, ფიქრში მიტრიალებდა, მისი მონათხრობის სურათხატები მიქროდნენ
თვალწინ... რაღაც აბლაბუდად იხლართებოდნენ, ბადედ იქსოვებოდნენ და ეს ბადე
ჩემ ირგვლივ ცახცახებდა.
ცუდადა ვარ-მეთქი, და ადრე დავწექი. საბნის კუბოში. საბნის აბურცულ-
დაბურცულ სიბნელეში ვიწექი უძრავად, ძილი არ მიღებდა, მატივტივებდა, როგორც
მსუბუქ რაღაცა საგანს. მერე კი გახსნა პირი და ჩავიძირე... ძილის შავ წყალში, და
მაშინვე საშინელმა სიზმარშა შთამნთქა: ძველისძველ, უცხო ქალაქში ჩავედით: მე და
ჩემი დანიშნული თუ შეყვარებული – გასაოცარი აღნაგობის, ახლგაზრდა, ლამაზი
კაცი, რომელიც უგონოდ მიყვარდა. ასეთი სიყვარული მხოლოდ სიზმარში
განმიცდია; არამიწიერი ნეტარებისაგან თითქოს ჰაერში მივლივლივებდით, კი არ
მივდიოდით. უსახელო, უსაზღვრო სითბოს და სინაზეს გული და სხეული გაელღო
ჩემთვის. ზღვის, უდაბნოსა და მთაგრეხილთა გავლით ვიყავით ჩასული იმ უცხო
ქალაქში, სადაც ჩემი დანიშნულის ახლობელი შეგვეგება – დაწნულ სანდლებსა და
მბრწყინავ მოსასხამში გამოწყობილი შავგვრემანი, ბრგე მამაკაცი, მსახურებისა და
ბავშვების ამალით. ჩემს მეგობარს გადაეხვია და წინ წაგვიძღვა. მივდიოდით:
ტაძრებითა და აუზებით, ქოხმახებითა და კოშკებით სავსე ქალაქში. ქუჩებში
ჩამოძონძილი მათხოვრები, ხეიბრები და სნეულნი ირეოდნენ. ფეხმორთხმით
ისხდნენ ხილისა და თაფლის შაოსანი გამყიდვლები. და რატომღაც შავ ლეღვს
ყიდდა ყველა, ლეღვის შავი გორაკები მისდევდა ქუჩებს, და მათი თაფლიც შავი იყო,
ხის მრგვალ გობებში. თანდათან ვიგრძენი, რომ რაღაც ხდებოდა ირგვლივ.
ავბედითი რაღაც ამბით გასენილიყო მიწაც, ჰაერიც; ხალხი ჩოჩქოლით გარბოდა
სადღაც. ჩვენი მასპინძელი კი ხმამაღლა და სიცილით გვესაუბრებოდა: ცდილობდა,

მკითხველთა ლიგა
იქაური მღელვარება არ შეგვხებოდა. თანდათან საშინელმა შიშმა და წუხილმა
შემიპყრო და ტირილს ძლივსღა ვიკავებდი. აქეთ-იქით ვიხედებოდი, მა-
გრამ ვერაფერს ვარკვევდი.
შევედით ჩვენი მასპინძლის ეზოში. იქაც ლეღვის ხეები იდგა და ახლად
გაფოთლილ ლეღვებს ტრუსის სუნი სდიოდათ: ჩუმად იწვებოდნენ, შავდებოდნენ
და ვერავინ ამჩნევდა... მე კი ვფიქრობდი, რომ ამ ახალ გაზაფხულზე ის, ქუჩებში
გამოფენილი მწიფე ლეღვი საიდან გაჩნდა-მეთქი.
უეცრად ჰაერი გაკვეთა ბუკისა თუ საყვირის გულისგამგმირავმა ხმამ – მაგრამ
არავის გაუგია. ჩემმა დანიშნულმა ხელი მომხვია და გაშლილ სუფრასთან მიმიყვანა:
დაბალ მაგიდაზე ხილით სავსე თასები იდგა, ღვინის სურები, თაფლიანი დიდი
ჯამი და რაღაც კვერები. მასპინძლის ნიშანზე მსახურებმა უცხო რამ კერძები
შემოიტანეს: ბრინჯი, ხორცი და რაღაც უცნობი ბოსტნეული. და ფეხშიშველა,
მოცეკვავე ქალებიც გამოსრიალდნენ წინწილების წკრიალ-წკრიალით: ყველას
ყვითელი თვალები ჰქონდა, ფოსფორული, და შავატლასშემოტმასნილ მკვრივ
ტანებს ვნებიანად არწევდნენ, წელს იწვრილებდნენ ავაზებივით.
რაღაც ბანზე თუ აივანზე ვიდექით. გადავიხედე. მეზობელ ეზოში სასულიერო
პირების მუქი გუნდი შევნიშნე და ათასი ჯურის ადამიანი. და დავინახე: შებოჭილი,
მაღალი კაცი, რომელსაც ყველა უჭვრიტინებდა, გარს უვლიდა, ხელსა ჰკიდებდა.
ყვიროდნენ, იცინოდნენ, ილანძღებოდნენ. „ვინ ცხოვრობს იმ სახლში?“ – შევძახე
სასოწარკვეთილმა, მაგრამ მასპინძელმა ყურადღება არ მომაქცია, სუფრასთან
მეპატიჟებოდა. „ვინ ცხოვრობს იმ სახლში?“ – მივუბრუნდი ჩემს დანიშნულს. მან
ხელი მომხვია და მოცეკვავე ქალ-ავაზებისაკენ გამახედა. მოვიშორე, მასპინძელს
მოსასხამზე შევავლე ხელი, მოვატრიალე: „რა ხდება იქ?“ – ვკითხე მუდარით. მან
ხელი ჩაიქნია. „ვიღაც ავაზაკი შეიპყრესო“ და შავი ლეღვი შემომთავაზა შავი
თეფშით...
ისევ იმ ხალხმრავალ, აყაყანებულ ეზოში გადავიხედე. და უცბად შევნიშნე: სახლის
კედელს წამახული, ლურსმნებივით წვეტიანი, შავი ასოებით ეწერა: კ ა ი აფ ა.
ძარღვებში სისხლი გამეყინა. კიბე ჩავირბინე და იმ ეზოსკენ გავიქეცი. ჩემი
საქმროს ხმა დამეწია: დაბრუნდიო. და ხმას თანდათან შეემატა რისხვა. ბრბო ვერ
გავარღვიე ეზოს ჭიშკართან. ჩემი დანიშნული დამიდგა გვერდით. გამიხარდა,
ერთად ადვილად შევაღწევთ-მეთქი. მაგრამ მან ხელი მომკიდა და წაყვანა დამიპირა.
გავუძალიანდი, სახეზე გაკვირვება და ბრაზი დაეფინა. ამასობაში, რომ მივიხედე,
ხალხი ეზოდან გახვეტილიყო, აღარავინ ჩანდა. და ისევ ჩამესმა საყვირისა თუ ბუკის
გულისგამგმირავი მოთქმა. ცას ავხედე: თითქოს ჭრილობებს დაეღო პირი, მთლად
სისხლისფრად დასერილიყო. ჩემს დანიშნულს მოვეხვიე, ზემოთ ავახედე, მაგრამ მან
ვერაფერი განსაკუთრებული ვერ დაინახა. მაგრად ჩამჭიდა ხელი და დაოკებული
ბრაზით მიბრძანა, თან გავყოლოდი. ხელი გამოვგლიჯე და გავიქეცი: „გაექცა, გაექცა“
– ჩაიკრუტუნ-ჩაიკისკისეს ქალ-ავაზებმა, ჩვენი მასპინძლის ბნელად მხიარულ ბანზე,
და ააბზინეს ფოსფორული, ცივი თვალები...
ვიწრო, ცარიელ ქუჩებში მივრბოდი გულამოვარდნილი. რაღაცას ვნატრობდი,
ვივედრებოდი. ვეება შავ ჭიშკარს ჩავურბინე, რომელზედაც დონდლო უსახური
ასოებით ეწერა: პ ი ლ ა ტ ე. „უკვე წავიდნენ! უკვე წავიდნენ!“ – ღვარებად
გადმომსკდა ცრემლი. „სად წაგიყვანეს, რას გიშვრებიან ძვირფასო, ძვირფასო ჩემო?“ –
ვტიროდი. ქოშინით ავირბინე მთის თხემი... ბილიკი დამწვარ-დახრაკული
ლეღვებით, ხორცის ნაგლეჯებით, ჩლიქებითა და ბრჭყალებით მოფენილიყო,
გორაკის წვერი შავად შეეღება ხალხს: ხორხოცებდნენ, ხტუნავდნენ, ყვიროდნენ.
მკითხველთა ლიგა
ბევრს გრძელი, შავი კუდი დასთრევდა, მაგრამ არ იცოდნენ, ვერა ხედავდნენ. თითის
წვერებზე ვიწევდი. ხელები გავიწოდე: „ვერ მოგისწარი? ნუთუ ვეღარ გნახავ
ძვირფასო, ძვირფასო ჩემო?“ ხალხის თავზე ჯვარი აღიმართა. გავარღვიე
მოტორტმანე ჯგრო და დავინახე: მაღალი, ფერმკრთალი, წითელსამოსიანი კაცი,
რომელიც არავის უყურებდა. წინ იცქირებოდა, ჰორიზონტისკენ და უკიდეგანო,
სამყაროსხელა მწუხარება ედგა თვალებში. მისკენ დავაპირე გაქცევა, მინდოდა
ფეხებზე შემოვხვეოდი, არაადამიანურად, შაშინლად მიყვარდა, მაგრამ ისევ
ჩამჭიდეს ხელი და გამაჩერეს. ჩემი დანიშნული იყო. ჩაქუჩების ხმა გაისმა, მან კი
გამოსცრა: „მიღალატე. არ გყვარებივარ“. ხელი გამოვგლიჯე და გავიქეცი. მაგრამ
კაცგაკრული ჯვარი უკვე ჰაერში ტორტმანებდა. თვალებივით თუ თვლებივით
ბრჭყვიალებდნენ ლურსმნის თავები. დავიკივლე და მიწაში იმწუთას ჩასობილ
ჯვარს შემოვეხვიე. ვიღაცამ დაუზოგავად ჩამარტყა ზურგში, ჯვარს ამაგლიჯა. ერთმა
ჯარისკაცმა შუბი ასწია, კაცის გაშიშვლებულ ნეკნებს დაუმიზნა. მივვარდი, სახე
ჩამოვღადრე, კაბა შემომეფლითა, თმა დამეშალა. ხელი მკრეს, ჯვარს მივეხეთქე,
თვალთ დამიბნელდა და იქვე, მიწაზე ჩავიკეცე: „ვერ მოგისწარი, უახლოესო,
სიცოცხლევ ჩემო“. თბილმა, ბლანტმა წვიმამ გამომაღვიძა. სისხლი დამდიოდა
ზემოდან. ზარდაცემული დავყურებდი ჩემს ხელებს. ვიღაც კაცი მოვიდა და ჩუმად
სისხლს თასი შეუშვირა. მე პეშვებში მომეგროვებინა სახეზე ჩამოღვრილი სისხლი,
ჩემი გახეთქილი მხრიდან დადენილიც შერეოდა, მივედი და იმ კაცს თასში ჩავუსხი.
უცბად გვერდზე გავიხედე და თმა ყალყზე დამიდგა: ჩემი საქმრო ქვას აწვდიდა
პატარა ბავშვს და ხელით ჯვარცმულზე ანიშნებდა: ესროლეო.
გაისმა საყვირის გამყინავი ხმა: ყველაფერი გაქრა. და დავრჩით მე, ჩემი საქმრო და
ხელში ქვამომარჯვებული ბავშვი. არაადამიანური შიშით ვიყავი შეპყრობილი. ჩემმა
დანიშნულმა კი გამიღიმა და ჩემკენ წამოვიდა: მაღალი, ჩამოსხმული. მე უკვე
ვიცოდი, რომ ჩემამდე ვეღარ მოაღწევდა. მართლაც უცებ დაეშვა ეკლებიანი ფარდა,
ჩადგა ჩვენ შორის. ზედ უამრავი პირშეუკრავი, ღია ბეჭედი ეკიდა და ჯაჭვის პერანგს
წააგავდა და გაისმა ზეცით მრეკავი ხმა, რომელიც ზრიალით მარცვლავდა: „ყოველი
ცოდვაი და გმობაი მიეტეოს კაცსა, სულიწმიდის გმობაი არა მიეტეოს კაცსა“.
მუხლებზე დავვარდი, ხელები აღვაპყრე: მივხვდი, ჩვენი ქორწინება აღარასდროს
შედგებოდა. და როცა ეკლებიანი ფარდის მიღმა ერთხელ კიდევ შევხედე ჩემ
საქმროსა და შეყვარებულს: მას ჩემი მამინაცვლის სახე ჰქონდა, უსაზღვრო ვაებით
ავსებული, ხელები ჩემკენ გამოიწოდა და შემევედრა: „მიშველე”, „შეუნდე, ღმერთო-
მეთქი“, აღმომხდა. „ილოცეთ მოყვასთათვის თქუენდა“ – ისევ დარეკა ხმა-ზარმა.
მთელი მეორე დღე ვიწექი. ისე ვიყავი ამ სიზმრით დაზაფრული და შეპყრობილი,
რომ მთლიანად ამოვვარდი დღიდან, დროიდან, ყოფნიდან და ჩემი ოთახიდან. უცხო
და არაფრისმთქმელი მეჩვენებოდა ყველა ნივთი და ყველა საგანი. არაფერს
მპირდებოდნენ, ოდნავადაც ვერ ესიტყვებოდნენ ჩემს ღამეულ მწუხარებასა და
ბურუსს. ვიწექი ასე, თვალებდახუჭული: დღეში ვეღარ შევდიოდი, დროის
მდინარეში ვერ ვიძირებოდი, სიცოცხლის მიღმა, უსივრცო მშრალ ნისლში ვიყავი
გარიყული. თითების შეტოკებაც კი მეუცხოებოდა. ნაშუადღევს ჩუმი წკაპაწკუპი
შემომესმა. ფანჯრები წკრიალებდნენ: ნელა, უჩუმრად. თვალი გავახილე. გარეთ
მშვიდად და ნაღვლიანად ცრიდა. და მეც ჩუმად, წყნარად ავტირდი. და ნელა
გადალეკა ცრემლებმა პირქუში სიმძიმე, გაადნო გულის მაჯლაჯუნა და ჯანღი.
მეორე დღეს მამიდაჩემის პირველი წერილი მივიღე. ჩემს ამბებს მეკითხებოდა და
თან მწერდა: ამა და ამ სახლში, ამა და ამ ქუჩაზე ჩემი ძველი ნაცნობები ცხოვრობენ,

მკითხველთა ლიგა
დიდი ხნის წინ სუფრა მოვუქარგე. წადით, სახე გადამიხატეთ და გამომიგზავნეთ,
ისევ ისეთი მინდა მოვქარგოო.
წავედით, ხანშიშესული ცოლ-ქმარი დაგვხვდა, რომელთაც ქალიშვილი სხვა
ქალაქში ჰყოლოდათ გათხოვილი, ერთი თვის წინ სიძე მოკვდომოდათ და ახლა
თავადაც იქ აპირებდნენ გადასახლებას, რაკი შვილიშვილებს თბილისისაკენ გული
არ უწევდათ, უმცროსი ვაჟი კი ათი წლის წინ დაღუპვოდათ: ოცდასამი წლის ბიჭი
სახლიდან სტვენა-სტვენით გასულიყო და უგზო-უკვლოდ დაკარგულიყო. მოხუც
კაცს თითები უკანკალებდა. უბრალოდ, წყნარად შემოგვჩივლეს სატკივარ-
სადარდებელი. ქალი უღონოდ იწმენდდა ცრემლებს. მამიდაჩემი სიყვარულით
გაიხსენეს და თან შეწუხდნენ: სუფრა ქალიშვილისთვის გაეტანებინათ მზითევში.
გაიხსენეს დიდი ხნის წინათ, ზღვაზე როგორ გაიცნეს მამიდაჩემი. იქვე მეზობლად
ჰქონდათ ოთახი დაქირავებული. საღამოობით ერთად შეექცეოდნ თურმე ჩაის
და მაშინ ეჩუქებინა მამიდას ის სუფრა. „მაშინ ბედნიერები ვიყავით“, – თქვა ქალმა
და წარსულს სუსტად გაუღიმა. „ჰო. – ჩუმად დაეთანხმა კაცი და ამოიოხრა.
გაჩუმდნენ. „ძვირფასი ადამიანია მამიდათქვენი“ – მომიბრუნდა კაცი,
„უძვირფასესი“ – დაუმატა ქალმაც და ისევ გაირინდნენ. „კიდევ ჩაბრძანდით,
შვილიშვილებიც ჩაიყვანეთ. თუ მარტო წახვალთ, მამიდასთანაც შეგიძლიათ
გაჩერდეთ“. მადლიერად შემომხედე. „გმადლობთ, გენაცვალე, შეიძლება წავიდეთ
კიდეც... მაგრამ ჯერ ეს სახლის საქმე გვაქვს მოსაგვარებელი“ – თქვა კაცმა. იმ სახლს
ყიდდნენ.
ალექსი აღელდა და ამცნო, რომ ჩვენ ბინის ყიდვას ვაპირებდით. ეგებ
მოგეწონოთო, გვითხრეს. დიდ, ოვალურ სასტუმრო ოთახში ვისხედით. ამ ოთახს
ექვსი კარი ჰქონდა. ერთი დერეფანში გადიოდა, საიდანაც შემოვედით (იმ კარის
გვერდით მაღალი, ხის ძველებური საათი იდგა), მეორე – აივანზე, დანარჩენი
ოთხი კი ოთხი ოთახისა იყო. შემოვიარეთ: მაღალი, ნათელი ოთახები, აქედან
ყველაზე ვრცელს აივანი ჰქონდა და იქიდან კიბე ეშვებოდა ეზოში. სამზარეულოც
თავის აივანზე გადიოდა და ქუჩას გადასცქეროდა. ძველებური ბინა იყო. მკვიდრი
და დარბაისლური. ნება-ნება, გულმოდგინედ ნაგები, ხანგრძლივი დრო-ჟამისთვის
გამიზნული, გულდადინჯებული, მნიშვნელოვანი და დიდებული ცხოვრებისთვის
გათვალისწინებული. საყდარივით სქელი კედლები სიმშვიდესა და სიმყარეს
განიჭებდა. სქელ, განიერ რაფებზე ყვავილების ქოთნები ეწყო, ფანჯრები კი გარეთ
იღებოდა: სივრცეში ძველებური ავეჯი მშვენივრად შენახულიყო, ამაყად იდგნენ
თათებიანი სავარძლები, ფეხებდაჩუქურთმებული მაგიდები და წვრილსვეტებიანი
კარადები. ეზოში ჩავედით. ხეხილსა და ყვავილებს აევსო საკმაოდ ვრცელი ეზო,
სახლს გარს რომ ევლებოდა. „სულ აქ დავფუსფუსებთ, ეს ეზო გვაცოცხლებს... აი,
პატარა კვლებიც გავაკეთეთ, მწვანილი გვითესია ჩვენი სამყოფი, ნურც თქვენ
მოშლით ამ კვლებს, გამოგადგებათ. ჩემს მამამთილს და მის ძმას აუშენებიათ ეს
სახლი, და ასე მოაღწია ჩვენამდე“. სათნო ადამიანები იყვნენ, ძველი, თაობიდან
თაობაზე გადაცემული სიდარბაისლე ბუნებრივად ჰქონდათ გამჯდარი მოძრაობებსა
და მეტყველებაში. ტანჯვა და სიბერეც ღირსეულად დაჰფენოდათ, ვერცხლის
ნივთებს რომ ედებათ სიძველის ფერი. დიასახლისი დამპირდა, რომ სახეს – და არა
„უზორს“, როგორც იტყოდა ყველა, – „თვითონვე გადახატავდა და გაუგზავნიდა
ქალბატონ მთვარისას“. „ნუ გაუგზავნით – შევეხვეწე – თქვენ თვითონ ჩაუტანეთ.
ზღვა ყველას აცოცხლებს. თქვენი ქალიშვილიც დაისვენებს, გამოცოცხლდება“.
„ჩავალთ. ნამდვილად წავალთ“ – ცრემლი მოერია ქალს. „ახლა შეიძლება გედიდებათ

მკითხველთა ლიგა
აქაურობა – მომიბრუნდა მოხუცი კაცი – მაგრამ შვილები შეგეძინებათ,
შვილიშვილები, ღმერთმა გამრავლოთ, და მერე, ვინ იცის, აღარც კი გეყოთ“.
ასე შევიძინეთ ეს სახლი თავის ავეჯიანად. სადაც ათი წელიწადი ქმართან ერთად
გავატარე და სადაც ახლა, მე და ჩემი შვილები ვცხოვრობთ.
მოხუცებს რაღაც წვრილ-წვრილი ნივთების გაყიდვაში მივეხმარეთ, ჩავაბარგეთ და
გავამგზავრეთ. „რას წარმოვიდგენდით, თუ ამ ასაკში აქედან აყრა მოგვიწევდა“, –
სინანულით თქვა მოხუცმა ქალმა, და გალიაში დროებით ჩაკეტილ, ბებერ, შეჩვეულ
კაჭკაჭს დახედა. „არ მეგონა, თუ ასეთი ძნელი აღმოჩნდებოდა“, – ამოიოხრა მოხუცმა
კაცმა და მატარებელში ავიდნენ. ტირილს ძლივს ვიკავებდი. ვთხოვე ჩამოსულიყვნენ
ხოლმე როცა თავიანთი სახლი მოენატრებოდათ, მათაც ცრემლი მოადგათ
დასუსტებულ, ნაღვლიან თვალებში, ფანჯარასთან დადგნენ და უკანასკნელად
შეხედეს მშობლიურ ქალაქს. ერთი წლის შემდეგ მოხუცი კაცის გარდაცვალება
შევიტყვეთ დეპეშით.
ნათელი იყო ჩვენი სახლი. კეთილი სული ჰქონდა, გულს გიხსნიდა, სილაღეს
განიჭებდა. და რა ბედნიერება იყო, რომ ეზო გვარგუნა ბედმა! შენი ხეები! შენი მიწა.
შენი მცენარეები. „ჩემი სახლი“ – რას წარმოვიდგენდი თუ ამდენს ნიშნავდა. გულზე
დალექილი ჩემი ძველი ჯავრი თითქოს ნელ-ნელა გალღვა – გაზაფხულის ქარმა
ააშრო, ჩიტებმა აკენკეს, მზემ შეისრუტა. კი არ დავდიოდი, დავფრინავდი და ეზოში
ხეებს ვეხვეოდი, ჯერჯერობით არავინ და არაფერი მენატრებოდა.
მაგრამ მალე მთელი სამყარო შეიცვალა: თითქოს მკერდზე მაჯლაჯუნა გადამემხო,
გული შემიხუთა და შემიკრა რაღაცამ. ჰაერი ფილტვებამდე ვეღარ აღწევდა,
რატომღაც დავიწროებულ სასუნთქ გზებში იჭედებოდა: და საიდანღაც, მკერდის
სიღრმიდან თითქოს რაღაც მძიმე და აუხსნელი ოხშივარი ამოდიოდა, გულისკოვზსა
და ყელს რომ მიბერავდა, მგუდავდა და ვერსად გავურბოდი. ყოვლად საზიზღარი,
ენით აუწერლად მტანჯველი სუნი მცემდა ყველა საგნიდან: სუნისა და გემოს
გულისამრევი ნაზავი, რასაც ერთდროულად შეიგრძნობდა ნესტოები, კანი და ენა.
მთელი სხეული მიცახცახებდა. ნაწლავები და ძარღვები იძაგრებოდნენ, რომ
ყველაფერი ამოენთხიათ, მაგრამ ყელზე მებჯინებოდა მხოლოდ, გუბდებოდა და
მახრჩობდა: თითქოს სველ მიწაში აზელილი დამბალი პური, შეზავებული შაქრით,
ხახვის წვენითა და სუნამოთი. ხახვისა და სუნამოს ეს კოშმარული ნაზავი
მანადგურებდა. სხეულში ზიზღის ზღვა მქონდა ჩაღვრილი. სასოწარკვეთამდე
მეზიზღებოდა ყველაფერი, რასაც საკვები ერქვა, განსაკუთრებით ცხელი კერძები.
შემეძლო პური დამეყნოსა მხოლოდ, წყალი დამელია, – შემეძლო, მაგრამ რაც
მინდოდა, – ეს ჰაერი იყო. ბევრი, ბევრი ჰაერი მჭირდებოდა, ჰაერის ზღვა, ჰაერის
ოკეანე – ფანჯარასთან სულ ზემოთ და ზემოთ ვიწევდი – ჰაერი მწყუროდა: პურის
ნაცვლად, შაქრისა და მიწის ნაცვლად. ასეთი რა სასწაული ხდებოდა სხეულში, რომ
მიწიერი საკვებისადმი ასეთმა გამანადგურებელმა ზიზღმა შეიპყრო? ღმერთო ჩემო,
რა კარგია, რომ ქალის სხეულზე გულმავიწყი არაფერია. ისე ივიწყებს ყოველგვარ
ტანჯვას, თითქოს არასდროს განეცადოს. ასე რომ არა, მეორე ან მესამე შვილს ვინ
გააჩენდა.
ქარგვა დავიწყე, რომ გავქცეოდი ამ საშინელებას, ქარგვის დროს ყველაფერი
მავიწყდებოდა და უკვე ძალიან მენატრებოდა: ზრვა...
სინ გაჩნდა ბავშვი, ჩემს ოთახში. მამაჩემის პაპის სახელი დავარქვი: მათე. ალექსის
გოგო უნდოდა.
ბავშვი სულ ტიროდა და მიზეზს ვერ ვხვდებოდი. თან რაღაც ბურუსი მედგა
თვალებში, თავბრუ მეხვეოდა. მეშინოდა ამ მოძრავი, პატარა არსების, რომელიც
მკითხველთა ლიგა
ჩემგან გამოვიდა, ახლა კი სხეულზე მომეწება, ერთი წამით არ სურდა უჩემობა და
მთლიანად მითხოვდა, მთლიანად ვჭირდებოდი: ჩემი სულით და ჩემი სხეულით.
მისრუტავდა და ერთიანად დამეპატრონა. ჩემი გონება ვერ აუდიოდა ამის
გაცნობიერებას და ითანგებოდა: იქ, სადაც ცდილობდა ეს გაეცნობიერებინა და
აეხსნა, გამოსახულებადაკარგული კადრივით იმღვრეოდა, რაღაც ისეთ ზღვართან
ტივტივებდა, რომ ერთი ნაბიჯიც და სიგიჟეში გადავიდოდა: ვუყურებდი ციცქნა
ტუჩებს, ნესტოებს, ხელებს და ვფიქრობდი: „ეს არის ადამიანი. ის მე გავაჩინე“. და
ვერ ვაცნობიერებდი და გონება მენისლებოდა, და მაშინ ვიგრძენი, ტანით ვიგრძენი:
რომ ადამიანი მუდამ ასე ჩნდებოდა. აი, ასეთი დასრულებული, ოღონდ პატარა. რომ
ჩანასახი სიბნელეში, სხეულის დახურულ, ჩაკეტილ სივრცეში საიდუმლოდ
ვითარდებოდა, ყალიბდებოდა, როგორც თესლი მიწაში. მაგრამ მერე, მცენარისგან
განსხვავებით, გარეთ, მიწისზემოთაც რომ ვითარდება, სახეს იცვლის – გაიკვირტება,
კვირტი ყვავილად გადაიქცევა, – ადამიანი ჩნდებოდა ერთბაშად: დასრულებული,
სრულყოფილი, ოღონდ პატარა და ეს მუდამ სასწაული იყო, როგორც ყოველი
დაბადება ამქვეყანაზე და არ შეიძლება ადამიანი არაადამიანისაგან წარმოქმნილიყო,
გარეთ, საჩინოდ, მზის სინათლეზე ჩამოყალიბებულიყო. და ამას ქალი მიხვდებოდა
მხოლოდ.
ბავშვი სულ ხელში მეჭირა, სულ რწევას ითხოვდა. მე კი მთელი სხეული წოლას
მევედრებოდა და... ღვთის წყალობა იყო, რომ ერთი კვირის შემდეგ სრულიად
მოულოდნელად დეიდა სოფიკო გამომეცხადა. განმიმარტა, რომ სამუდამოდ
გადმოსახლდა თბილისში, მიბრძანა დავწოლილიყავი და ბავშვი გამომართვა.
დავწექი თუ არა, ძილმა წამიღო. წავედი, ჩავეშვი და ჩავიძირე ძილის მორევში:
ამოიშალნენ, აფუთფუთდნენ სახეები, როგორც იცოდნენ: ვიღაც ქალმა მაწვნის
ქილებით სავსე კალათა მომცა, თვითონაც ჭრელი ხურჯინი გადაიკიდა და წავედით
მკვდრების ქალაქში. მაწონი მიგვქონდა...
სამი დღე მეძინა. თურმე მანჯღრევდნენ და რომ ვერ გამაღვიძეს, დამეხსნენ. თან
ხედავდნენ, რომ მშვიდად ვსუნთქავდი და სახეზეც ფერი მიბრუნდებოდა. ბავშვს
გვერდით მიწვენდა თურმე დეიდაჩემი და ისიც რომ ძღებოდა, იძინებდა. რაც უფრო
ვისვენებდი, ბავშვიც სულ უფრო მშვიდდებოდა. რაც უფრო მიბრუნდებოდა ძალა,
ბავშვიც თანდათან ძლიერდებოდა და ასე ვბრუნდებოდით ორივენი სიცოცხლეში და
ასე შემყავდა დიდ დედამიწაზე შორი გზიდან მოსული ერთი ბეწო მგზავრი.
მე ვიწექი. ყველაფერს დეიდაჩემი აკეთებდა. ორმოც დღეს უნდა იწვეო, –
მომისაჯა. „ორმოცი. ორმოცი, მკვდრის სული ხომ არა ვარ“, – ვბუზღუნებდი ისე,
უბრალოდ.
„ასე იქცეოდა ყოველთვის ყველა ნორმალური ქალი! თქვენ რომ ორ დღეში იცით
წამოვარდნა, იმიტომ არის თქვენი საქმე საუკეთესოდ!“ - ყვიროდა დეიდა, რომელიც
თუ მღელვარედ ამბობდა რაიმეს, ყოველთვის ყვიროდა. და ყვირილ-ყვირილით
დატრიალებდა ჩვენს ოთახებში, გაუთავებლად აკაკუნებდა, აჩხაკუნებდა,
აკრიალებდა და ადგაფუნებდა, სულ ცეცხლი სცვიოდა და თან მიყვებოდა. იმ
ხანებში დედაჩემთან ნაჩხუბარი ყოფილიყო და იმათი მთიან ალტაიში გადახვეწის
ამბავი არც კი სცოდნოდა. ის „აკლდამა“ (ჩემს მამინაცვალს ეძახდა ასე) კი შეხვედრია
სადღაც ქუჩაში, როგორც მერე დაადგინა – გამგზავრებამდე ორი დღით ადრე, მაგრამ
ერთი სიტყვაც კი არაფერი უთქვამს. ეგ იყო რომ, მოულოდნელად რჩევა მიუცია:
„ნეტავი აქ რას აკეთებ, არ გირჩევნია თბილისში გადახვიდე და ელენესთან
იცხოვროო?“, რაზედაც დეიდას უპასუხნია: „ჩემი გეგმები მხოლოდ მე მეხება და

მკითხველთა ლიგა
სხვას არავისო“. ხოლო ორი თვის შემდეგ, როცა დისთვის დიდსულოვნად
მიუკითხავს, დაუნახავს, რომ იმათ ეზოში ვიღაც მთვრალი კაცი თავის მსუქან ცოლს
დასდევდა, ცხვირის წვერზე უნდა გაკოცოო. დეიდა სოფო ერთხანს გაოგნებული
შესცქეროდა თურმე ამ სურათს: ჩემი და და სიძე ვინმემ ხომ არ მოაჯადოვაო. მერე კი
ქოლგის აქნევითა და ხმამაღალი შეძახილებით შეუწყვეტია მათი კუნტრუში.
მხიარულ მთვრალს მოუხსენებია: „რუსეთში წავიდნენ, მააშ!“ და თვალი ჩაუკრავს.
დეიდას უსიტყვოდ შეუქცევია ზურგი და შინ წასულა, როგორც თვითონ აღნიშნა:
„გულშეკუმშული”. „წავიდა აკლდამა და წაიყვანა ბოლოქანქარა“ – დაასრულა
ნაღვლიანად თავისი ნახევარდისა და სიძის ამბავი, რომელთა ასავალ-დასავალი არც
გამგზავრებამდე ესმოდა და „ნეტავ რა ჭირი აძლებინებთ ერთმანეთთანო“, – სულ
ამას ბუზღუნებდა ხოლმე.
მე ამ სახლის წარსული ვუამბე. და დეიდა სოფო, ბავშვის საფენებს რომ აუთოებდა,
ჩუმად ოხრავდა.
ალექსი დეიდაჩემს მხოლოდ ერთხელ ჰყავდა ნანახი, მაშინ სადგურზე რომ
გამოგვაცილა. ახლა კი მცოდნის თვალით აათვალიერ- ჩაათვალიერა, მაგრამ
უყოყმანოდ რომ სჩვეოდა ადამიანთა მკვეთრი შეფასება, ამჯერად თავი შეიკავა.
„არ მოგეწონა?“ – ვკითხე, მარტო რომ დავრჩით, – „თქვი, თქვი, არ მოგეწონა?,
„კარგი ბიჭია, მაგრამ რაღაც აკლია“. „ესე იგი, გადაჭარბებული არ არის?“ , „არა,
პირიქით, რაღაც აკლია... საერთოდ, შენ უკეთესი გეკუთვნოდა, ბედი არ გქონია“,
„მაინც როგორი მეკუთვნოდა, დე?“ „ეე, როგორ გითხრა, სიტყვით ვერ გეტყვი. აიი,
ნუ... ძალგულოვანი!“ ხმამაღლა გამეცინა. დეიდაჩემს ადამიანთა შეფასების ორი
ძირითადი საზომი ჰქონდა: „გადაჭარბებულია“ და „რაღაც აკლია“. მამიდაჩემი და
მამაჩემი „გადაჭარბებულთა“ ჯგუფში შედიოდნენ. დედაჩემს „რაღაც აკლდა“. ჩემს
მამინაცვალზე კარგა ხანს სიტყვას არა ძრავდა, მერე ჩუმად „აკლდამა“ შეარქვა,
ნაწყენმა: ორი ძირითადი საზომი რომ არ მიუდგა; ახლა კი აღმოჩნდა, რომ ალექსისაც
„რაღაც აკლდა“. ხმამაღლა გამეცინა და ალექსიმ შემოყო თავი; „რა გაცინებთ, მეც
მითხარით“. ბავშვივით დაინტერესდა. „არაფერი! მე და დეიდა ვჭორაობთ!“ „მეც
მაჭორავეთ, რაა“. „აჰ! აჰ! არ გამოვა!“ ალექსიმ ამოიოხრა და გაუჩინარდა. უფრო
გამეცინა. „იცინე, იცინე, სულაც არ არის სასაცილო“, – მოიწყინა დეიდა სოფომ.
კარგად ვიყავით...
ერთხელ, მათე ათი თვისა იქნებოდა, ხელში მეჭირა და ქუჩაში მივსეირნობდი.
ძაფი ვიყიდე სადგურთან ახლოს, ძველ, ვიწრო ქუჩაზე ერთი მოხუცი ფშაველი
ქალისაგან და ახლა აუჩქარებლად მივუყვებოდი მაღაზიის ვიტრინებს. გულმა
ბაზრისკენ გამიწია. კარგა ხანი იყო, – მას შემდეგ, რაც ბავშვით დავმძიმდი, – ბაზარი
აღარ მენახა. და ახლა სიამოვნებით ვათვალიერებდი ვაშლ-ატმის თეთრ-წითელ და
ქლიავ-ჭანჭურის მოლურჯო-ღამისფერ მთაგრეხილებს, ხახვისა და ნივრის გრძელ
გალებს, ნესვისა და საზამთროს ყვითელ-მწვანე გორებს, ჩხებსა და აკიდოებს, საკმაზ-
სუნელის ნარინჯისფერ, შავსა თუ წითელ ნაფქვავს ციცქნა ტომრებში, მოყვითალო
თუ ქათქათა ფქვილის პირამიდებს, ცოცხებსა და საცრებს, აკვნებს, შიბაქებს,
ყულაბებს, იატაკის ჯოხებს, ჭიჭლებსა და ჯამებს, სტვირებსა და ტანის სახეხ,
გაბერილ, თითქოს მოქსოვილ მცენარეებს... და საცივის ყვავილის ნარინჯისფერი
გვირგვინები ეკიდა ყველგან ხასხასა, ტალღოვანი მწვანეულის თავზე... და ხილს
მივუყვებოდი ისევ და გუდა ლეღვის პატარა ბექობთან შევჩერდი. უზარმაზარ
ლეღვებს პირი დაეღოთ. მოწითალო, თეთრად დაწინწკლული გული მოუჩანდათ და
ყუნწებზე რძის წვეთები შედედებოდათ: ავიხედე: ქალი ყიდდა, მაგრამ რა ქალი!
ფურ-ირემივით იდგა და მაღალი მკერდი მცირე შეტოკებაზეც კი უტორტმანებდა.
მკითხველთა ლიგა
ფართო, თეთრი კბილებით შემომცინა და ლეღვი შემიქო, მეც შევუქე და სასწორის
თეფშზე გადავაწყვე ერთი-ორი. ბავშვმა ხელები ქალისკენ გაიწოდა, მე ოდნავ
გვერდით შევბრუნდი, უკან დავიხიე, ქალმა გააგრძელა თეფშის დატვირთვა და მე
ვკითხე, რომელი სოფლიდანა ხარ-მეთქი. მამაჩემის სოფელი დაასახელა. ვკითხე,
მღვდლის სახლი თუ იდგა ისევ. კედლები კი დგას, მაგრამ სახურავი, კრამიტ-ყავარი
გადაცლილი აქვს, და შიგნით გაპარტახებულია ყველაფერიო. იმ ეზოზე ბევრს
უჭირავს თვალი, მაგრამ მარანში დიდი გველი უნახავთ და ჯერჯერობით
ერიდებიან. ხო გაგიგონიათ, სახლის ფუძეს თუ გველი ჰყავს მცველად, იმ სახლში
უცხოს შესვლა არა ღირსო. მერე ვინმე მაინც დასახლდება, ალბათ, ახლა კი საქონელს
ვაძოვებთ ხანდისხან, რა დიდი საქონელი ჩვენა გვყავს, თითო-ოროლა ცხვარ-ძროხა
დაბენტერაობსო. ბავშვმა ისევ გაიწია ქალისკენ და იმანაც ბუმბულივით აიტაცა
ხელში, მკერდში ჩაიფლო და ისე მიესიყვარულა და მიემხურვალა, რომ თვითონვე
აუპარპალდა სახე მოზღვავებული გრძნობისაგან: – ჩვენი გვარის ქალებ ჯიში გვაქ
იგეთი, – ხელი მკერდზე დაიდო, – აი, ეხლა, ამ ყმაწვილ რო არ უყურებ? პატარა ხან
რო ჩემ გემოზე მივუგურგურო და, - ხმას დაუწია, – ძუძუზე პირი მოვავლებინო, რძე
წამომივა, რო სუ თქაფათქუფი გაუდიოდეს! ხო უკვე ოთხი წელია, მეოთხე ბალღიც
რაც გავაჩინე. – უფრო წამოწითლდა, – შარშან ჩემმა მაზლიცოლმა ყმაწვილი
დამიტოვა, – ქალაქში დააწვინეს საცოდავი, ჩემი მაზლიცოლი, საავადმყოფოში.
ნახევარი კუჭი იგრე ამაარიდეს თითქო ჩაყლაპული აბაზიანი ყოფილიყო.
დამინაღვლდა ბალღი, მიტირის, მიტირის, სუ ღვართქაფად გადმოსდის მდუღარე.
სამი თვისაა და სანახევროდ უძუძურად წამოზრდილი. აბა იმ ავადმყოფ დედაკაცს
რა რძე წამოუვიდოდა, გამშრალი იყო თონეში ჩაბრუნებული ლავაშივით.
მივუგურგურე, მივუგურგურე, რო სუ სულში ჩავიძვრინე და რო გამეჩერებინა, ძუძუ
ჩავუდე პირში – წოვს, წოვს... ი ბალღი და არ დამიარა ტანში რაღაცამ! – ქალი
გადმოიხარა და რაღაც ჩამჩურჩულა, – დამიარა, რო სუ შემეძრა გულ-მუცელი,
დამებერა გულ-მკერდის ძარღვები. ვიძახი, რა მემართება, ოჯახს ხო არა ვღუპავ
დედაკაცი. წნევაა თუ ეშმაკი, იმან ხო არ დამკრა-მეთქი. და არ წამამსკდა: რძე!
გაიხარა ბალღმა, სულ ჭყლაპაჭყლუპი გაუდიოდა, თან ხელს მირტყაპუნებდა
როგორც დოლსა, ყმაწვილებმა რო იციან იგრე. იგეთი დავახვედრე თავის დედას,
სულ გატაპტაპებულ-გადაპენტილი! კვირვობდნენ სოფელში, განა არა კვირვობდნენ.
მაგრამ ხნიერმა დედაკაცებმა თქვეს, იცისო, ეგრე იცისო, ადრეც მომხდარა,
განა არ მომხდარაო. პაპიდაშენსაც ეგრე დაემართა, ღმერთმა აცხონოსო, –
ტორტმანებდა ბავშვის სიახლოვით აღელვებული ქალი, – მათეს ყელში ჩაურგო სახე
და შეისუნთქა, – ამათი სურნელი რო მომივა, რაღაცა დამივლის ტანში იგრე,
საწადელი მიჩნდება საკვირველი. ტანს მოუნდება ხოლმე ჩვილი.
მერე აწონილი ლეღვი პარკში ჩამიწყო და ფული გადაჭრით იუარა: – როგორ
იქნება! ყმაწვილი გულში მყავდა ჩაკრული და ფული გამოგართვა? მაინც ხო ამასთან
მივა ეს ლეღვი! ხო ძუძუზე გყავს? – გაიცინა. და მერე სიცილის მქრქალი, მოწყენილი
ნარჩენით განაგრძო, – ლეღვის გაყიდვა რაღა დოზანაა, მაგრამ თვალი დაუდგეს
გაჭირვებას. ჩემი ქმრის პატრონს ბაზარში რა მინდა, ეზო-კარიდან რო გავდივარ,
ისიც არ უყვარს, ჩვენი ორღობისთვისაც არ ვემეტები, იმის უჩუმრად ვარ წამოსული.
მეზობელ გამოვყე. ბალღებს ფეხსაცმელ მაინც ვუყიდი-მეთქი, რა ქნას ი კაცმაც,
ვეღარ აგვიდის. თორემ ლეღვის გაყიდვა რაღა დოზანაა, უჩარაობის ჩარააო, ხო
გაგიგია. შეძლება რო გვქონდეს მეტი, ათს გავაჩენდი... ვაჩენდი და ვაჩენდი... იჰ! –
ხელი აუქნია უცებ საკუთარ ჩივილს და ფართოდ გაიცინა, – მაინც, ოთხზე ნაკლები
არ იყოლიო. – გადმოიხარა და ისევ ჩამჩურჩულა რაღაც, – დამიჯერე, ეგრე იცის.
მკითხველთა ლიგა
დაიზრდებიან, ფიქრიც არა აქვთ. ჩვენ რა, შიმშილში რო დავიზარდენით, ვერ
ვივარგენით, თუ როგორ არი! – მხრები შეათამაშა.
მთელი ის დღეები თვალიდან არ მშორდებოდა ტანსავსე ქალი, უშრეტი რძე რომ
ედგა წიაღში, რძე, რომელიც სხვა კანონს არ ემორჩილებოდა და მოდიოდა: როცა
მეტისმეტი გულმხურვალება დაძრავდა ბავშვის ტუჩებისაკენ... როგორ იდგა
ბაზარში და ქმრის უჩუმრად პირღია, დიდ-დიდ გუდა ლეღვებს ყიდდა,
გულდაწყვეტილი, თვითონაც რომ კარგად იცოდა- არ იყო იქ დგომის ღირსი. აქეთ-
იქიდან პამიდორის, ხახვის, ბროწეულის, ჭარხლისა თუ კარტოფილის ზვინებიდან
წუნკლად უჭვრიტინებდნენ ყიდვა-გაყიდვაში ენაგადატყავებული ჩარჩ-
ვაჭრები,თვალებს აწებებდნენ საბავშვე მკერდზე: ქართველები და სომხები,
უზბეკები თუ გადაჯიშებული ბერძნები, აფხაზები და ოსები: ულვაშიანები და
ქოსები, ნაყვავილარი და წვერმოშვებულნი. ვფიქრობდი ამ ქალის ქმარზე, ახლა
ცხვართან რომ იყო მთაში. რა დაემართებოდა კუშტ, უენო კაცს, იმ წუპაკი თვალების
ალყაში რომ ენახა თავისი ცოლი, რომელიც „ეზო კარიდან გასაშვებადაც არ
ემეტებოდა“.
უკვე საშინლად მენატრებოდა ზღვა: მისი გრილი, მლაშე, თევზის სურნელი, და
მამიდა. ბავშვს ერთი წელი რომ შეუსრულდა, მამიდასთან წასვლა გადავწყვიტე.
– ბავშვის დარდი ნუ გაქვს. ჩადი, ჩახედე იმ საცოდავს, გამოყრუვდა ალბათ თავის
სუდარებში. ბაღიც რომ კუბოს კრეპ-სატინს მიუგავს!
– სოფი, სოფი, ნუ იცი ეგეთი ლაპარაკი. მამიდაჩემს რა აქვს საცოდავი.
– შესაცოდია ყველა! მამიდაშენიც! უნდა გათხოვილიყო, ვის არ მოკვდომია საქმრო.
– რა საქმრო.
– მაგისი. ზღვაში დაიხრჩო.
– ზღვაში დაიხრჩო?
– ჰო. უნდა გათხოვილიყო.
– შენ რატომ არ გათხოვდი, იმაზე რომ ამბობ.
– მე? ძალიან კარგად იცი!
– რა ვიცი?
– იცი!
– არაფერიც არ ვიცი.
– იცი. რატომ თვალთმაქცობ? მე.. მე შეუხედავი ვარ, – თქვა უხერხულად და
გაწითლდა, – მამიდაშენი კი ლამაზი იყო, – და გამალებით გაუსვა-გამოუსვა უთო
პირსაწმენდს.
გულამოვარდნილი ვიდექი მამიდაჩემის ბადეგაკრულ ჭიშკართან და ვუყურებდი:
პატარა სკამზე იჯდა ეზოში. ჩვარს რაღაცაში აწობდა და აუჩქარებლად წმენდდა
სამოვარს. გული მომეწურა.

თბილისში რომ დავბრუნდი, სამზარეულოში ალექსის ნათესავი კაცი დამხვდა, ის,

ვისაც პირველად მივადექით აქ ჩამოსულნი. დავარცხნილ-გაკოხტავებულსა და
წელში გამართულს ფეხი ფეხზე გადაედო და მოწიწებით ესაუბრებოდა დეიდა
სოფოს, რომელსაც, ჩემი ვარაუდით, მთელი ექვსი თვით დაეხვია თმა, საგარეო
კაბაში გამოწყობილიყო და ჩაის ასხამდა. პირველი ვიზიტი არ უნდა ყოფილიყო.
ბატონი რენე შეძახილებით შემეგება. დეიდაჩემი კი ღირსეულად და
თავშეკავებულად. დაბნეული მივჩერებოდი, თითქოს მამიდაჩემს ბაძავდა, მერე კი
ეზოში ჩავირბინე, სადაც ალექსის ბავშვი ეჭირა ხელში და დაასეირნებდა. ორივეს

მკითხველთა ლიგა
მოვეხვიე. ორივე მომეხვია და ასე დავტრიალდით. „ჩვენ იქ ზედმეტები ვართ“ –
ჩაიფხუკუნა ალექსიმ და თავი სახლისკენ აიქნია. ძალიან სასაცილო გამომეტყველება
ჰქონდა და სიცილი ამიტყდა. ვიცინოდი და ვეღარ ვჩერდებოდი, თუმცა, ვიცოდი,
რომ ვიღუპებოდით. დეიდა სოფოს მახვილი სმენა და ეჭვიანზე-ეჭვიანი გული
ჰქონდა. მართლაც გამოჩნდა სასტუმრო ოთახის აივანზე და სათვალე თვალებთან
მიიტანა: „ალექსი მაცინებს დეიდა, რაღაცას... რაღაცას მიყვება“, ყოვლად საეჭვოდ
მოვუბოდიშე და ყველაზე უარესი ვთქვი. „ალექსი? გასაგებია“. დეიდა შებრუნდა და
ცოტა ხანში ბატონი რენე გამოჩნდა აივანზე. წარმოუდგენელი ძალდატანებით
სახეზე სერიოზულობა დავიმკვიდრე. მაგრამ ალექსიმ ჩაილაპარაკა: „ამაზე
შორეული ნათესავი შეუძლებელია: დედაჩემის დეიდაშვილის ნათლიის ქმრის
ძმისშვილია“ და ისევ წამსკდა სიცილი. ბატონმა რენემ ერთი კი შემომხედა
დაბნეულად, ორი თითის შეტოკებით ბავშვს დაემშვიდობა: „დანდურიკი,
ბამბურიკი“ და მიიმალა. მათე გაშტერებული მიყურებდა, მერე მამამისს მაგრად
მოეხვია კისერზე, ამის დანახვამ მთლად ბოლო მომიღო: სკამზე დავვარდი და
იმდენი ვიცინე, ვიდრე ბავშვი არ აღრიალდა...
დეიდა სოფო, როგორც მოსალოდნელი იყო, დაუმშვიდობებლად წავიდა და ერთი
კვირა აღარ გამოჩენილა. კვირის თავზე კი სამივენი შინ მივადექით და ორმა
მხურვალედ შევფიცეთ, რომ სულ სხვა რამეზე ვიცინოდით.
– მე არც მიფიქრია, რომ ჩემზე გაიცინებდით! – ამაყად ასწია თავი, – რა მაქვს მე
სასაცილო! უბრალოდ, მარტო მინდოდა ყოფნა.
– დეიდა, უშენოდ წყალმა წაგვიღო, არაფერი გამოგვდის – შევწუწუნე და ისიც
დიდსულოვნად დაბრუნდა წყალწაღებულებთან.
ერთი კვირის შემდეგ ბატონმა რენემ დეიდა სოფო თეატრში დაპატიჟა.
მათე მეოთხე წელში იყო, როდესაც... ის ქალი მესტუმრა. თუმცა ჩემზე ბევრად
უფროსი, ასე ალექსის ხნისა ჩანდა, ბავშვური და გულუბრყვილო იერი ჰქონდა, რის
გამოც თავი მასთან შედარებით უფროსად აღვიქვი. მისმა შემყურემ ჩემი
თანდაყოლილი სიმძიმე ვიგრძენი უცბად და შევწუხდი. წამით თითქოს შევნატრე
სტუმარს. ის გაუბედავად მიღიმოდა, ოდნავ შემკრთალი, თითქოს სითბოსა და
გამხნევებას მთხოვდა. მე და... ალექსის ერთმანეთი გვიყვარსო – ძალიან ჩუმად თქვა,
მაგრამ მისმა თვალებმა სიხარული ვერ დამალეს – უკვე წელიწადია ერთადა ვართ,
ახლა ბავშვს ველოდები – ხმა დაუთბა – და გვინდა სულ ერთად ვიყოთ. მარტოს
ძალიან გამიჭირდება, – ხვეწნით შემომხედა, – მკაცრი მშობლები მყავს, ხომ გესმით,
თან ბავშვიც ცოდოა... უკანონოდ... უმამოდ.. თვითონ ვერ გიბედავთ თქმას და..
გადავწყვიტე, მე მეთქვა ყველაფერი. თქვენ ხომ ისეთი ქალი ბრძანდებით, –
მღელვარება მოემატა მის ხმას, – რომ არც მოისურვებთ იმ კაცის გვერდით ყოფნას,
ვისაც სხვა უყვარს, ვინც სხვასთან არის, სხვაზე ფიქრობს... ასეთად გხედავთ...
ალექსი რასაც მიყვება თქვენზე, იმის მიხედვით... თან... ხომ არც ძალიან...
მიჯაჭვული ხართ თქვენს მეუღლეზე...
თვალებში სიბნელე მედგა. ნისლში ჩაძირულიყო ყველაფერი. – და თუ ეს იცის,
თუკი იცის, რომ მირჩევნია არ მომატყუონ, რატომ თავიდანვე არ მითხრა, რად
მატყუებდა... თან თუ... არც ძალიან ვარ მიჯაჭვული? – ჩემი ხმა იყო, მაგრამ
პირველად მესმოდა. რაღაც ჩამქცეოდა სხეულში: ნაღველი, ზაფრა, თუ ღადარი,
რომელმაც მომკრუნჩხა, შიგნიდან გამომაშრო რაღაც ერთ წამში...
დაბნეულმა უმწეოდ აიწურა მხრები.
მზარავდა ამ ქალის ყურება, მისი მკლავებისა და მკერდის, თეთრი ყელისა და
მგრძნობიარედ დატკეპნილი ქვედა ტუჩის დანახვა მანადგურებდა. ენით
მკითხველთა ლიგა
აღუწერელი, გამპარტახებელი უწმინდურებისა და სირცხვილის ლორწოთი
ამომგლესოდა სული: ორი ქალი, ორი სხეული, რომელთაც ერთი და იგივე კაცი
ერთდროულად ეუფლებოდა, რიგ-რიგობით, კოცნიდა, ეძლეოდა, იღებდა... არ ვიცი,
სწორი იყო თუ არა ის გულმუცლისამდუღებელი ზიზღი და სიმწარე, მე რომ
შემიპყრო, მაგრამ, ალბათ ქალისა და კაცის კავშირში მაინც დიდი საიდუმლოა
ჩადებული, რაღაც კანონი, რაკი ასეთ გაცამტვერებას იწვევს რომელიმეში მისი
შებღალვა – სამი სხეულის კავშირი ერთმანეთთან, – ერთი სხეულის ერთნაირად
ზიარება ორთან. როგორც კი გამიელვებდა, რომ ამდენი ხანი, როცა მე
დარწმუნებული ვიყავი მის სიყვარულში, სხვაც თურმე სწორედ ასევე ყოფილა
დარწმუნებული, სასოწარკვეთილი ამბოხი გულს მიხეთქავდა. ამ ხნის მანძილზე
მე რომ აღარ გამკარებოდა, ალბათ, როგორმე, როცა იქნებოდა, გადავიტანდი, არ
შემძულდებოდა და ვაპატიებდი, როცა იქნებოდა, მაგრამ ახლა გამოუსწორებლად
განადგურებული მქონდა სიამაყე და ამას აღარაფერი ეშველებოდა.
არ ვიცი, რა ძალამ შემაძლებინა, ან ეგებ ძალა არც სჭირდებოდა და სრულმა
უძლურებამ შვა ის სიმშვიდე, რითაც ვუთხარი:
– გადაეცით, რომ შეუძლია იცხოვროს თქვენთან. არავითარი ახსნა-განმარტება არა
მჭირდება. კარგს იზამს, თუ შინ აღარ მობრუნდება. მისამართი მითხარით.
ყველაფერს მე თვითონ გამოვუგზავნი.
მაგრამ ეს სიმშვიდე კი არა, სრული შეგუება იყო სიკვდილთან. მხოლოდ ერთ
სურვილსღა განვიცდიდი: ეს ქალი მალე წასულიყო, დაკარგულიყო, აღარასოდეს
დამნახვებოდა.
მარტო რომ დავრჩი, საწოლზე მოვიკუნტე, ჩვენს საწოლზე, მერე წამოვვარდი,
ბავშვის ოთახში შევედი და იქ მივწექი. ბოლო ერთი წელი მიქროდა ჩემ თვალწინ:
თავიდან ბოლომდე, შუაში წყდებოდა, მერე ბოლოდან იწყებოდა და დასაწყისით
მთავრდებოდა... არა. არაფერი. და „რომ არაფერი არ ეტყობოდა! – აღმომხდა
ხმამაღლა. ბავშვს გაეღვიძა, წამოიტირა, დავაშოშმინე და ძილი გაიხშირა. თუმცა არა.
ეტყობოდა! – უფრო ალერსიანი და ლაღი გახდა! და ყურში ჩამესმა ჩემი მამინაცვლის
სიტყვები: „იცი, როგორ გამიჩნდა ეჭვი, რომ ცოლი მღალატობდა? რომ რაღაც მოხდა
მის ცხოვრებაში ჩემს უჩუმრად, ჩემ წინააღმდეგ, რომ რატომღაც, რაღაცით შური
იძია? სამაგიერო გადამიხადა! ოღონდ არ ვიცი რისთვის – ეგებ იმისთვის, რომ
ძალიან ღარიბი იყო და მე დავიხსენი შიმშილისა და გაჭირვებისაგან? არ ვიცი...
მაგრამ, იცი, როგორ მივხვდი? ბოლო ორ თვეში, რაც მღალატობდა, ძალიან
ალერსიანი და ლაღი გახდა! დამყოლი, თვინიერი. მანამდე კი გულჩათხრობილი იყო,
დაძაბული, რაღაცით შებორკილი და მოწყენილი. ჩემს ალერსს ხშირად გაურბოდა
და გრძნობების გამომჟღავნება არ უყვარდა“. გამახსენდა და მენიშნა.
მეორე დღეს, დეიდაჩემი როგორც კი შემოვიდა, რა დაგემართაო, შესძახა:
– არაფერი.
– როგორ თუ არაფერი! ადამიანის სახე აღარა გაქვს!
– არაა... ალექსი აღარ მოვა.
– ალექსი? აღარ მოვა? რატომ? მოკვდა?
– არა, არა. – ღრმად ჩავისუნთქე – სხვა... შეუყვარდა...
– რაო? სხვა? – გადამტკნარდა, – ჯანდაბას იქით წასულან ორივენი! ხედავ შენ! სხვა!
ხომ გეუბნებოდით! ხომ გეუბნებოდით! რაღაც აკლია-მეთქი! შევხედე და მივხვდი!
მაგრამ თქვენ რას გაგაგებინებთ ადამიანი! მე ხომ არავინ არაფერს მიჯერებთ!
ნეტავ ვის უნდა დაეჯერებინა, მრავლობითში რომ მომმართავდა: მე და ალექსის
თუ მე და ბავშვს?
მკითხველთა ლიგა
 – პრახაძიმეც! აფერისტ! ბეზხრებეტნი იძიოტ! გეუბნებოდით თუ არა, რაღაც
აკლია-მეთქი!
– დეიდა, – ვცადე გონს მომეყვანა, – შენ მაშინ ამბობდი მაგას, როცა ბავშვი უკვე
ერთი კვირისა იყო, რა უნდა დამეჯერებინა!
– ბავშვის რა შუაშია ბავშვი! არ ვიცი მე ბავშვები! ბავშვი თავის ადგილას გამიგია
მე! საწოლში ან... ქოთანზე. რა შუაშია ბავშვი საუბარში! წ-ს მაგივრად ც-ს რომ
ამბობდა, ეგ ხომ ბავშვამდე იყო! ეგ მაინც არ უნდა შეგენიშნა! ბრმად რომ გაყევი!
მამიდაშენის ბრალია ყველაფერი! იმან შეგიწყო ხელი! არა, მამაშენის ბრალია, იმან
მიგიყვანა მამიდაშენთან! ჩემი იდიოტი და მყავს მოსაკლავი, მამაშენს რომ
ჩამოეკონწიალა კისერზე! არ დავინახო იმ გარეწრის ნათლიის ძმა თუ მაზლი აქ
შემოთრეული! ისიც მაგასავით აფერისტი იქნება! გადავადღლიზავ იმ ყვავილებს
თავზე, ერთ-ორ კინკილა მიხაკს რომ მომიკონწიალებს ხოლმე! ცინგლიანი!
ცხვირსახოცებად ქცეული ბეხრეკი! არ დავინახო! ბეზხრებეტნი იძიოტ! პრახაძიმეც!
– დეიდა, – დავუძახე. სახეში შევხედე, – ჩემი შვილის მამაა.
– მაპატიე, – ხმა ჩაუწყდა. თავი დახარა.
მთელი ჩემი ძალა იმას ხმარდებოდა, ბავშვს არ ეგრძნო, რომ ძალიან, ძალიან
ცუდად ვიყავი. დეიდაჩემი თავისთვის ჩუმად ილანძღებოდა, კიდევ უფრო ჩუმად
ტიროდა, მე კი ცოცხლად და ხმამაღლა მიამბობდა ათასგვარ ამბებს. ერთი კვირის
შემდეგ კი მკერდზე ორმიხაკმიკრულ ბატონ რენეს კარი ცხვირწინ მიუხათქუნა.
მაგრამ ცოტა ხნის შემდეგ მე ვინახულე უსამართლოდ გაძევებული. მისამართი
მივეცი, ტანსაცმლითა და წვრილმანი ნივთებით სავსე ორი ჩანთა დავუტოვე და
ვთხოვე ალექსისათვის გადაეცა. მერე დეიდაჩემის მაგივრად ვუხდიდი ბოდიშს. მან
კი სამი ცხვირსახოცი ერთად აამოქმედა, ქოქოლა დააყარა საკუთარ სურდოს, ამინდს,
ცხოვრებასა და სახლმმართველობას და გაურკვეველი ბოდიშებით გამომაცილა.
მამიდაჩემისგან წერილი მივიღე. უცნაური წერილი იყო. ხომ არაფერი იცოდა ჩემი,
თითქოს ამ მდგომარეობას გულისხმობსო: ისე მამშვიდებდა და მამხნევებდა, თან
ნაწერს ქვემოთ ნაწნავი თუ ჯაჭვი დაეხატა: ქარგვის რაღაც საიდუმლო ხერხი,
რომელიც ახლა აღმოეჩინა.
სამი თვე გავიდა. ერთ დღეს საოცრად მსუქანი და მრგვალი ქალი მეწვია. შემოვიდა
და საიდუმლო ხმით განმიცხადა, რომ ჩემთან საუბარი სურდა: „მოწმეების გარეშე,
ასე ვთქვათ, – ტეტ. ა-ტეტ“.
შინ არავინ იყო, მაგრამ მაინც ჩემს ოთახში განვმარტოვდით.
– ჩემო კარგო, – შეიმართა სტუმარი – ის ქალი, წარბები მრავლისმეტყველად
ზეასტყორცნა, – ჩემი ძველი ამხანაგის შვილია.
გაჩუმდა.
– ვინ ქალი, ქალბატონო?
– როგორ გითხრათ, – წარბები დაეშვნენ, – თქვენი კანონიერი მეუღლის უკანონო
მეუღლე...
მხრები ავიწურე.
– დიახ. ამხანაგის. მაგრამ სიმართლე და პატიოსნება ჩემთვის უფრო ძვირფასია! მე
სიმართლე მიყვარს! და ტყუილი მეჯავრება! და არასოდეს არ ვიტყუები!
– როგორ ახერხებთ?
– როგორ და ყოველთვის სიმართლეს ვამბობ! მე, ასე ვთქვათ, სიმართლის
ტრფიალს რომ იტყვიან, ისა ვარ! ამიტომაც მოვედი თქვენთან!
– მე არავითარი სიმართლე არ მჭირდება. მით უმეტეს , იმ ქალის შესახებ. მასთან
საერთოდ არა მაქვს საქმე. ის რა შუაშია...
მკითხველთა ლიგა
 – თქვენ მე გადამრევთ, ძვირფასო! აბა ვინ არის შუაში! მე? მე მითვისე თქვენი
ქმარი? მე ძალიან მეჯავრება მითვისება. კანონის დარღვევა! მიმთვისებლებს
დაუზოგავად უნდა ვებრძოლოთ ყველანი. ეს ჩვენი ვალია! ყველა პატიოსანი ქალის
და კაცის ვალი, რადგან მიმთვისებელნი ზარალს აყენებენ ყველას და ყველაფერს:
ოჯახს, ხალხს, სახელმწიფოს. ამიტომ ძირფესვიანად უნდა აღმოვფხვრათ! ოჯახი – ეს
წმინდა ტაძარია! სახელმწიფოს საფუძველია და უჯრედი, რისგანაც იგი შედგება! ასე
არ არის? და ვინც ოჯახს ანგრევს – ქალს მსუქან ლოყებამობურცულ სახეზე, სადაც
უდრტვინველად ჩაფლულიყო პატარა, უმნიშვნელო ცხვირი, რისხვა აუზვირთდა,
რამაც კიდევ უფრო კომიკური იერი მიანიჭა. მაგრამ თვითონ სრულიად
სერიოზულად ღელავდა: – გეკითხებით, ვინც ოჯახს ანგრევს, განა სახელმწიფოს
მტერი არ არის! ამიტომ ჩვენ ხელი ხელს უნდა მივცეთ ვერაგი მტრის წინააღმდეგ!
უნდა გავერთიანდეთ: კანონიერი ოჯახის დედები, კანონიერი ცოლები და ერთად
გავანადგუროთ უკანონოები, ე. ი. მიმტაცებელნი! ჩვენ ამით სახელმწიფოს
ძლიერებას ვიცავთ, ასე არ გამოდის? სიმართლე და ძალა ჩვენს მხარეზეა. ბრძოლა
მიმთვისებლებს! – ქალმა მსუქანი მუშტი ჰაერში შეაზანზარა.
ამაზრზენი სანახაობა იყო და იუმორის გრძნობა უკვალოდ ჩამეხშო. დროშას
ითხოვდა ჩემი სტუმრის ხორცსავსე პეშვი.
– ქალბატონო, – წამოვიწყე ყრუ და ცივი ხმით, – ციხე ყოველთვის შიგნიდან
ტყდება. მიმთვისებელი რა შუაშია?
– როგორ, თქვენ არ გსურთ ჩაებათ ბრძოლაში? ამორალობის წინააღმდეგ?
სახელმწიფოს ძლიერების განსამტკიცებლად?
– არა.
– თქვენ... თქვენ უბრალოდ ძალა გაქვთ გამოცლილი, განადგურებული ხართ... ნუ
გეშინიათ, მე გვერდში დაგიდგებით, თქვენთან ერთად ვიბრძოლებ თქვენი
კუთვნილის დასაბრუნებლად. თქვენ უფლება არა გაქვთ, ხელი შეუწყოთ
ამორალობას, უმამოდ დატოვოთ თქვენი ბავშვი!
– ქალბატონო, თქვენ ხომ არ იცით, რატომ წავიდა ჩემი მეუღლე. ეგებ მე ვიყავი
დამნაშავე, ან ეგებ მე ვთხოვე?
– ოო, ვიცოდი, რომ ასეთ კეთილშობილებას შევეხლებოდი ამ ოჯახში, ამ ჭერქვეშ.
მაგრამ ეს უკვე მეტისმეტია! არ არის საჭირო! ჩემო კარგო, მე ყველაფერი ვიცი! –
მიიხედ-მოიხედა და აჩურჩულდა, – მე ისეთი რამეც ვიცი, რაც თქვენ არ
დაგესიზმრებათ.. ეს ჩემი მეთოდია... მე ვიღვწი იმისათვის, რომ რაღაც ვიცოდე,
რაიმე გავიგო მიმთვისებელთა შესახებ ისეთი, რაც, რაც... მათ ძირს გამოუთხრის...
იცით, თქვენ, რამდენი გზაკვალაბნეული ქმარი მყავს ცოლთან დაბრუნებული!
მგლის ქონითა და ვირის ტვინით კი არა! მე მძულს ჯადო-მადოები, ათეისტი ვარ.
ჩემი ტვინით, ჩემით! – შუბლზე თითი მიიკაკუნა. მე ეს საქმე ჩემს ღვიძლ საქმედ
ვაქციე, ასე ვემსახურები ჩემს იდეალებს, ჩემს ქვეყანას. მე, როგორც იტყვიან, ოჯახის
ტრფიალი და მიმთვისებელთა რისხვა ვარ!
ბედისწერა იმ დღეს აშკარად არ მზოგავდა. და მეც დავნებდი. ძალაგამოცლილი
შევცქეროდი ამ გამოცხადებას.
– პატიოსნებას გეფიცებით, – ხელი ამოზვირთულ მკერდში ჩაიფლო, – სიმართლეს
ვამბობ, სიმართლეს ვეძებ და სიმართლეს ვემსახურები, ათასში ერთხელ გვიწევს
გადახრა: მცირე ტყუილი, მაგრამ სიმართლის გულისთვის! ასე რომ, ისიც სიმართლე
გამოდის! ჩვენ დარღვეულ ოჯახებს ვაწებებთ, ვადუღაბებთ; ჩვენ – იუმორის კილოში
რომ ვთქვათ – ოჯახთა წებო და დუღაბი ვართ! მაშ ასე: თუ დაკვირვებიხართ:
მიმთვისებელნი – მაშასადამე, სხვისი ქმრის მიმტაცებლები უმეტესად მსუბუქი ან
მკითხველთა ლიგა
მომსუბუქო ყოფაქცევის ქალები არიან: ქმარგაყრილები (ანუ ბედგამონაცვალნი),
ქვრივები ან საკმაოდ ნასეირნი გაუთხოვრები. ისე, გამოუცდელი ქალიშვილი ქალი
იშვიათად ახერხებს სხვისი ქმრის მიტაცებას. ქმარგაყრილსა და ქვრივს არ შეიძლება,
ყოველ შემთხვევაში, ძნელი წარმოსადგენია, სხვისი ქმრის მიტაცებამდე რაიმე
ამორალური კავშირი არ ჰქონდეთ ჩადენილი. ეს კი საქართველოა, როგორც ვიცით,
და წარსულში მდებარე ამორალურ კავშირებს დიდი მნიშვნელობა ენიჭებათ... აი, ეს
ფაქტები და კავშირები უნდა არმოვაჩინოთ და გამოვიყენოთ მოხერხებულად. მაგრამ
ეს ერთი მეთოდია! არ გეგონოთ, რომ ამით ამოიწურება ჩემი მარაგი! ხოლო რაც
შეეხება ჩვენს კერძო შემთხვევას, აქ საქმე ბრწყინვალედ წავიდა! იღბლიანი ქალი
ყოფილხართ, აქ მე ისეთი ფაქტი მაქვს. ისეთი, რომ... და მერე, ვინ არის მოწმე,
როგორ ფიქრობთ? ამგვარ პროცესებში მოწმე აუცილებელია. და აქ მე ხშირად ვიყენებ
ხოლმე ცრუ მოწმესაც. ხომ გესმით: სიმართლის გულისათვის! ფაქტი ნამდვილია,
მაგრამ მოწმეა ცრუ. სხვა გზა არა მაქვს. გამოშტერებული, თავგზააბნეული ქმრები
ხომ რაიმენაირად უნდა გამოვაფხიზლოთ! და მოწმეს ვქმნით! და ის.. როგორც
საკუთარი თვალით ნანახს ისე მოყვება ფაქტს, რომელიც ნამდვილად იყო, მაგრამ მას
არ უნახავს.
– აბა, რა იცით, რომ ნამდვილად იყო? - ვკითხე გამოფიტულმა.
– გაიკითხ-გამოიკითხავ და გაიგებ. მაგას რა უნდა! ფაქტები ყველასა აქვს! –
საიდუმლოდ წაისისინა – გამოჩხრეკაა მხოლოდ საჭირო. და ჩვენ ვიბრძვით. ხუთი
პიროვნებაა, – ხმას დაუწია, მიიხედ-მოიხედა, – ჩემს რაზმში გაერთიანებული:
უმეტესად პენსიონრები. მა პარკებში ფუქსავატურ ჯდომას, ქეციანი ძაღლების
გამოკვებასა და გაუთავებელ წუწუნს ბუასილზე თუ რევმატიზმზე არა სჯობია
აღსდგე, შეიმართო, რაიმე საქმეს მოჰკიდო ხელი და უანგაროდ ემსახურო
სამშობლოს, ერის სიმტკიცეს! და როგორი მადლობლები არიან, რომ იცოდეთ, ისეთი
აზარტით ამყვნენ... საქმემ გაიტაცათ. სულ გადაავიწყდათ თავიანთი წნევა და
ყაბზობა! ეს მართლაც საინტერესო საქმიანობაა: მითვისებულთა ანუ ქმართა
დამუშავება და ფაქტების გამოყენება! ეს მთელი სისტემაა, საფეხურებია!
ძირითადად, ჩვენ ვქმნით დამაჯერებელ სურათს: რომ მიმთვისებელი მანამდეც
აწარმოებდა სხვისი ქმრის ან ვინმე მამრობითი პირის მითვისების მცდელობას –
ამორალური კავშირის გზით! და რომ მითვისებული – გამარჯვებით
დაგვირგვინებული ბოლო მცდელობაა მხოლოდ. და ეს ხომ ასეც არის! აბა
სიყვარულთან, ასე ვთქვათ, ტრფობასთან რომ გვქონდეს საქმე, ხომ შეუძლიათ
ადგნენ და უცოლშვილო კაცები შეიყვარონ! მაგრამ, ერთი მითხარით,
უცოლშვილოებს ქვრივები, ქმარგაყრილები და ნასეირნი გაუთხოვარი ქალები რა
ჭირად უნდათ, როცა ქალიშვილებითაა ქალაქი სავსე და მერე რა ქალიშვილებით! ასე
რომ, ყველაფერი ცხადია. ჩვენ საქმე გვაქვს წინასწარგანზრახულ, აწონილ-დაწონილ,
ვერაგულ მიტაცებასთან, ხოლო თუკი სახელმწიფო ქონების მიტაცება-დანიავება
დაუნდობლად ისჯება, ცოცხალი ქონების მიტაცებას არ უნდა შევებრძოლოთ?
მიტაცებას, რომელიც, მე ვიტყოდი არყევს სახელმწიფოს ძლიერებას, რადგანაც მისი
უჯრედია! ე. ი. ოჯახია უჯრედი და არა მიტაცება! დიახ. ოჯახების რღვევა
სახელმწიფოს რყევაა! და ჩემო კარგო, თუ გავიხსენებთ, რომ ქორწინებათა სამოცი
პროცენტი გაყრით მთავრდება, მაშინ ცხადი გახდება ჩემი რაზმის მნიშვნელობა
სახელმწიფოსა და ერის ძლიერების საქმეში!
რაღაც ცხადი გახდა ჩემთვის, ამ ქალის აგზნებულ სიტყვას რომ ვისმენდი და ჩემი
მიხვედრის შესამოწმებლად ვკითხე:

მკითხველთა ლიგა
 – კი მაგრამ, იმ ქმარგაყრილებსაც ხომ შეიძლება ვიღაცამ წაართვა ქმარი, ესე იგი,
მიითვისა. და რა ქნან?
– დიახ. მაგრამ სწორი არ არის. ეგ არ არის სოციალისტური მორალი: რაკი შენ
დაკარგე, ადგე და სხვას წაგლიჯო! უნდა ებრძოლათ! თავი უნდა შეეწუხებინათ!
მოეფიქრებინათ ხერხები, მეთოდები, გამოევლინათ ენერგია, უნარი და
დაებრუნებინათ თავიანთი კუთვნილი, როგორც მე ვიბრძოლე და დავიბრუნე!
აჰა! სწორად მიფიქრია. მრგვალი ქალი დაკარგული „კუთვნილის“ დამბრუნებელი
მესაკუთრე იყო.
– მაგრამ დავუბრუნდეთ ჩვენს კერძო შემთხვევას. აქ, როგორც გითხარით, საქმე
ბრწყინვალედაა. თითის განძრევა და თქვენი კანონიერად კუთვნილი მეუღლე აქ
მობრძანდება! ჩვენ ფაქტები გვაქვს და რა ფაქტები! და მერე წეღანაც გითხარით,
როგორ ფიქრობთ, ვინ არის მოწმე? – თავი დამიკრა, – თქვენი მონა-მორჩილი. თავად
მე!
მე-ს ყოველი წარმოთქმისას ნიკაპს მძლავრად იჭერდა მკერდზე, თითქოს მწერს
სრესსო.
უკვე ცივი ჟრუანტელი მივლიდა. წინასწარ მაზიდებდა გულს რაღაც საშინელებისა
და საზიზღრობის მოლოდინში.
– მისმინეთ, ქალბატონო! გთხოვთ, ნუღარაფერს მეტყვით!
სასტუმრო ოთახიდან სოფიკოსა და მათეს ხმა მოისმა. მოვიდნენ.
– ვინ არის? – შეშფოთდა ქალი.
– ჩემი დეიდაა და ბავშვი.
– სასიამოვნოა, – ელვის სისწრაფით წარმოსახა ღიმილი და ფიცხად განაგრძო: –
დიახ. მოწმე თვით მე ვარ!
– ქალბატონო! – ხმას ავუწიე, – მე არაფერი, გესმით, არაფერი არა მჭირდება!
– რაო? რაო, ჩემო კარგო? რას ქვია, არა გჭირდება? თქვენ არ გჭირდებათ, ბავშვს
სჭირდება! – თითი მრისხანედ მიაშვირა ოთახის კარს, – რა უფლება გაქვთ, ზერელედ
მოეკიდოთ ოჯახს! კბილებით, გესმით, კბილებით უნდა დაიცვათ და დაიბრუნოთ!
რას გავს ეს ქარაფშუტობა, ეს უპასუხისმგებლობა. მიბაძეთ მიმთვისებელთ! როგორ
თავდაუზოგავად, რა ენერგიით იბრძვიან ოჯახის შექმნისათვის!
– გესმით, მე არ მინდა ჩემი ქმრის დაბრუნება! გთხოვთ, დამტოვოთ!
– როგორ თუ არ გინდათ! ძალიან მატკინეთ გული! ვინმე ხომ არ შეგიყვარდათ? მე
უნდა ვიცოდე! მთელი ისტორია უნდა ვიცოდე: მე ოჯახის მკურნალი ვარ! მე, მე
ოჯახის ინჟინერი ვარ. და ახლავე გეტყვით: თუ ვინმე გყავთ, მით უფრო სწრაფად
უნდა დაიბრუნოთ ქმარი! ქმარი რომ გვერდში გეყოლებათ, მერე რაც გინდათ, ის
ქენით! ხმას ვერავინ გაგცემთ. ოჯახია მთავარი და არა ცოლ-ქმრის თავგდასავლები!
ისე, ყველა ქმარზე ახია, რომ ცოლი ღალატობდეს! რადგან ქმარი ეს არის
ციხესიმაგრეში შემოპარული მტერი, ვერაგი მოღალატე! მაგრამ ასე პრიმიტიულად
ჩვენ არ ვუდგებით საქმეს! ღალატის გულისთვის ოჯახის დანგრევა, უბრალოდ,
ჩამორჩენილობაა, პროვინციალიზმია. ჩვენ დიალექტიკურად განვიხილავთ საკითხს:
ღალატი წესიერ ოჯახს უფრო ამტკიცებს! დიახ. ღალატი ნორმალური ოჯახის
პროფილაქტიკაა, ცოლ-ქმრის დაახლოების საშუალებაა, ურთიერთობის განახლების
წყარო! ღალატი აღორძინებს მოდუნებულ ვნებებს! საინტერესოს და მიმზიდველს
ხდის ქმარს ცოლის თვალში და პირიქითაც! უბრალოდ, საზოგადოების რცხვენიათ
და იმიტომ აწყობენ სცენებს. მაგრამ შიგნით, გულში: სულმთლად მობეზრებული
რომ ჰყავდეს ცოლს ქმარი და ქმარს ცოლი, თუ გაიგო, რომ ის უკვე სხვისია, რომ
ვიღაცამ მასში რაღაც სახეირო აღმოაჩინა, მაშინვე ჩაბღუჯავს, განცდა უახლდება და
მკითხველთა ლიგა
უმძაფრდება მობეზრებული მეორე ნახევრის მიმართ. ვნება ემატება, ჯანყდება
როგორც მესაკუთრე, ერთი სიტყვით, ყოველმხრივ დადებით განცდებს წარმოშობს!
ცოლების მხურვალებას განსაკუთრებით აგიზგიზებს მარჩენალის დაკარგვის
საფრთხე!
– მისმინეთ! შეჩერდით! არ მინდა ქმარი, გასაგებია?! არ მინდა!
– არ გინდათ? მე კი თქვენს ამაღლებულ მორალში ეჭვი არ მეპარებოდა. ძალიან
კარგი. მაშინ ახლა ავდგები, გავალ და დეიდათქვენთან ვაწარმოებ მოლაპარაკებას.
თქვენზე უფროსია, ის ნამდვილად გამიგებს, თქვენი მეუღლე გამოუსადეგარი რომ
იყოს, სხვა არ დაითრევდა! რა გესმით თქვენ! და თანაც, ამხელა თანხას ასე
უბრძოლველად უშვებთ ხელიდან? იმხელა ხელფასის პატრონს, ასე ადვილად
კარგავთ? ჰე ახალგაზრდობა, თავქარიანობა! შეიძლება ფულის ასე გადაყრა,
ქარისთვის გატანება! რას აპირებთ? ჩემო კარგო, ჯერ ახალგაზრდა ხართ, და არ
ფიქრობთ, მაგრამ დამიჯერეთ, – აჩურჩულდა, – მსოფლიო ომი რომ არც დაიწყოს,
ასე, ოთხმოცდაათიანი წლის მიდამოებში სამოქალაქო ომი ატყდება: კაცების
გულისთვის! კაცებისათვის! აღარ არიან, გენაცვალე, გადაშენდნენ დინოზავრებივით!
ჭირი მოგჭამათ საკაცეთმა: ან ლოთი, ან ნარკომანი, ან იმპოტენტი, ან გიჟი, ან
სულელი, ან რეციდივისტი, ან ყველაფერი ერთად! ა, თქვენი არჩევანი! სად იპოვით
თქვენი ქმრისნაირს! ტანი კარგი, ჩემო ბატონო, ფეხი კარგი, სიტყვა-პასუხი
შესანიშნავი და ჯანმრთელობა საუკეთესო! არც ერთი კბილი არ აკლია, ჯერ მარტო
ეს რად ღირს! ახლავე ვნახავ დეიდათქვენს.
გამაჟრიალა. დეიდაჩემის ამ ამბავში ჩართვა საშინელებას მოასწავებდა. ბედს
დავემორჩილე: ეტყობა, რაღაც, რაც ამ ქალს მოჰქონდა, ნამდვილად ჩემი გადასატანი
იყო. თავი ჩავკიდე:
– თქვით.
– ოო. აი, კარგია, რომ გამოერკვიეთ. არა უშავს. გასაგებია: თქვენ არეული ხართ!
დაბნეული, დაღლილი, მე კარგად მესმის დამკარგავთა მდგომარეობა. თქვენ ახლა
შიგნითა ბრძოლას განიცდით: ხან იქით მიგახეთქებთ თქვენი გრძნობა, ხან – აქეთ.
მაშ ასე, ჩემო კარგო, ხუთი თვის წინ რიგაში ვიყავი!
ჩანდა: ამ სიტყვებით ყველაფერი თქვა. თქვა და გაჩუმდა.
– მერე?
– ვერაფერს ხვდებით?
– ვერა,
– გაიხსენეთ! ხუთი თვის წინ! განა თქვენი მეუღლე რიგაში არ იყო? მივლინებით?
– იყო, – ისევ ჩავქინდრე თავი, გულგაჩერებულმა, რადგან რაღაც გამახსენდა: ჩემი
ქმრის რაღაც ნათქვამი, მივლინებიდან როცა დაბრუნდა. გამახსენდა და ტანში
გამცრა.
– ალბათ უკვე ხვდებით, რომ არავითარი მივლინება! საერთოდ, არც ერთი ჭკვიანი
ცოლი არ ენდობა მივლინებებს: ამოწმებს! „მივლინებებში“ მომავალ
მიმთვისებლებთან ერთად მიემგზავრებიან ხოლმე ორპირი ქმრები.. ახლაც ასე იყო,
თურმე! თქვენი მეუღლე და ის ქალბატონი ერთად მოგზაურობდნენ, ისინი იქ
სიამტკბილობდნენ, თქვენ კი აქ მარტო იყავით, წელზე ფეხს იდგამდით, ბავშვსა და
სახლს უვლიდით, რათა ჯანსაღად დაგეხვედრებინათ მეორე ნახევრისთვის მთელი
ოჯახი. მაგრამ – ქალმა თვალები მოჭუტა – ეს არაფერი. ეგ არაფერი, ვერც კი
წარმოიდგენთ იმ ფაქტის ძალას, მე რომ ხელში მაქვს, თქვენი შემდგომი
კეთილდღეობისა და სასიქადულო ცხოვრებისათვის! მაშ ასე: ერთ მშვენიერ საღამოს
გამოვდივარ სასტუმრო „რიგის“ ნახევარლუქსიდან და პირველ სართულზე კაფე-
მკითხველთა ლიგა
რესტორანში სავახშმოდ შევდივარ. და ვხედავ: ლილი! ჩემი ძველი ამხანაგის შვილი!
მაგიდას უზის ვიღაც ახალგაზრდა მამაკაცთან ერთად. გადავეხვიეთ. მეუბნება,
გაიცანი, ჩემი საქმროაო. ნუ, საქმროა, საქმროა. არავითარ ამორალურ კავშირზე არ
მიფიქრია. მე პატიოსანი თაობისა და ოჯახის წევრი ვარ და საქმრო ჩემთვის იმას
ნიშნავს, რომ ჯერ ქმარი არ არის. ალბათ სხვადასხვა ნომრებში იქნებიან-მეთქი,
ვიფიქრე. არა. ერთში აღმოჩნდნენ. ჯანდაბას! კარგი, ბატონო! ეგეც არაფერი! თქვენი
ნებაა, იწექით ერთად, რამდენიც გენებოთ. ახლა, თქვენ ხომ გესმით. რომ მე არ ვიცი
მთავარი: რომ ლილი აწარმოებს მიტაცების აქტს! რომ მისი საქმრო სხვისი ქმარია!
საიდან უნდა ვიცოდე, პატიოსანი თაობისა და წრის ადამიანი ვარ! მაშასადამე,
ვცხოვრობთ ამ სასტუმროში და შიგადაშიგ ვხვდებით ერთმანეთს. საქმეზე ვარ
ჩამოსული, ფარდები და რაღაც-რუღაცები მინდა ვიყიდო. ერთხელაც შევდივარ
სასტუმროს ბარში და ვხედავ: სამნი უსხედან მაგიდას. ვიღაც შემატებიათ: ესე
ორმოცდახუთი წლის, ძლიერი აგებულების პირქუშსახიანი მამაკაცი. მეორედაც
ვნახე ერთად ვახშამზე. ამის შემდეგ გადის სამი დღე და ერთ მშვენიერ საღამოს
ლილი შემოდის ჩემთან ნამტირალევი. მე და ჩემმა საქმრომ ვიჩხუბეთო. შეგარიგებთ-
მეთქი. არაო, ვეღარ შეგვარიგებ, თბილისში წავიდაო. როგორ, მარტო დაგტოვა-
მეთქი?! და ჰოვო. ვიღაცაზე იეჭვიანა, მითხრა, ჩაალაგე ყველაფერი, თბილისში უნდა
წავიდეთო. მე ვუთხარი, რომ მიყვირი, რას მიყვირი, ჩემი მბრძანებელი კი არა ხარ,
არსადაც არ გამოვადგამ ფეხს, სადაც გინდა იქ წადი-მეთქი. მე ისე ვუთხარი და ის
მართლა წასულა, სართულის მორიგემ მითხრაო.
მე, ქარაფშუტობისა და ამორალების მტერმა, ავდექი და ყველაზე სპეტაკური რამ
ვურჩიე: მიდი, ახლავე თბილისი შეუკვეთე, დარეკე, ელაპარაკე, ბოდიში მოუხადე
და ხვალ შენც გაფრინდი-მეთქი. არაო, მითხრა. ჯერ ერთი, შინ ტელეფონი არა
აქვს, მეორეც, თვითონ უნდა დამირეკოს და ბოდიშიც თვითონ უნდა მომიხადოს. მე
დამნაშავე არა ვარო. ჰე! თურმე ნუ იტყვი, თავის ოჯახში გამგზავრებულა კაცი, რას
დაურეკავ! გადის ორი დღე და რასა ვხედავ! ეს ჩვენი ლამაზი ლილი არც თბილისში
გაფრინდა და არც არსად. მეზობელ ნომერში შეფრინდა! გავიხედოთ, იმ კაცთან
ერთად არა ვხედავ? ხან რესტორანში, ხან ბარში, ხან ქუჩაში; ერთად მიდიან, ერთად
მოდიან. მე, როგორც გითხარით, სიმართლის მსახური ვარ, მე ბევრს გავიღებ
სიმართლის დასადგენად, თავს არ დავზოგავ და ხუთი მანეთი ბედენაა! ჩავედი იმათ
სართულზე, სართულის მორიგეს რაღაცები ვკითხე, ვუთხარი, ხუთმანეთიანიც
ჩავუდე ხელში და გახსნა კარტები: ყოველ ღამე ერთად არიანო.

სისხლი გამყინვოდა. ხომ ვიცოდი, რომ საშინელება უნდა გამეგო. მე უკვე

ვხვდებოდი: ვინ იყო ის კაცი. იმასაც ვგრძნობდი: მთავარი საშინელება ჯერ წინ იყო
ჩასაფრებული.
– ესეც ასეეე. ისე, ერთი-ორჯერ შემოვიდა ჩემთან: არეული, ნამტირალევი, ნასვამი.
დეიდა ლიუბა, ცუდი რამ მემართებაო, ძალიან ცუდადა ვარ, თან ძალიან კარგადო.
და ორი კვირის შემდეგ ის კაციც გაქრა. წავიდა ის ორმოცდახუთიოდე წლის
პირქუში. დამშვიდობებია, მეტს ვეღარ დავრჩებიო. თბილისში დაგირეკავ. ეგებ მერე
შენ ჩამოხვიდე ჩემთანო. რაღაც ძვირფასი სამაჯური უჩუქნია და წასულა... სადღაც
რუსეთის რომელიღაც შორეულ ქალაქში.
ტირის ეს ლილი, ტირის, თავს იკლავს, მგონი, ორივე მიყვარსო, ესაო,
არაჩვეულებრივი მამაკაცია. ძლიერი, დაუვიწყარი, მბრძანებლისა და მფარველის
ტიპია, რომელსაც სიხარულით, ნეტარებით ემორჩილებით. სულ მაჟრჟოლებს, რომ

მკითხველთა ლიგა
მახსენდებაო. ალექსი კი ნაზია, თბილი, ბავშვური, ბევრს მაცინებს ხოლმეო. ჰე.
ქალის ჭკუა! რა შუაშია გაცინება!
ახლა, ბატონო ჩემო, ქალი ვარ მეც, არც ჩემთვისაა უცხო... ისა, ვნებათაღელვა,
ადამიანი ვარ. დედა ვარ, ცოლი ვარ, შვილი ვყოფილვარ, მხეცი ხომ არა ვარ.
შემეცოდა, შემეცოდა და ვუთხარი: წადი თბილისში, შინ დამელოდე. ვიდრე არ
ჩამოვალ, შენი საქმრო არ ნახო-მეთქი. თავს მიქნევს, კარგიო, თან ტირის, სამაჯურს
ლოყაზე ისვამს და მერე კოცნის: ორივე მიყვარსო. ესე იგი, საქმროც და ისიც. რას
აღარ გაიგებ!
იქ, რიგაში, ამხანაგს ველოდებოდი. უნდა ჩამოსულიყო და მერე ერთად
გავფრენილიყავით თბილისში. საქმეები ჰქონდა იმასაც. ჩამოვიდა და ბედი არ გინდა,
ბრმანაწლავი გაუსკდა! ვიდრე ის დავაწვინე, ვიდრე ოპერაცია გაუკეთეს. აბა აქეთ,
აბა იქით, და ერთი სიტყვით, ჩამოსვლა დამაგვიანდა. ასე რომ, როცა თბილისში
დავბრუნდი და ლილი ვნახე, კარგად დაუკვირდით! ერთი თვის უნახავი ჰყავდა
თქვენი მეუღლე! და კარგად დაუკვირდით ფაქტებს! თქვენი მეუღლე ნაჩხუბარი რომ
გამოვარდა იქიდან, რიგიდან, მაშინ, იმ დღეს დაეწყო იმ ქალბატონს ის ამბავი, ის
მდგომარეობა. რადგან კარგად დამამახსოვრდა, რომ თქვა: ნერვიულობაზე ადრე
მეწყება ხოლმეო. გასაგებია, ხომ? ვიმახსოვრებთ ფაქტებს? ჰე, ფაქტები! ფაქტები
ყველასა აქვს, გენაცვალეთ, მაშ განვაგრძოთ, მაშასადამე, ჩამოვდივარ თბილისში.
მივდივარ ლილისთან. ერთი თვეა თქვენი მეუღლე არ უნახავს და მეუბნება:
ფეხმძიმედ ვარო. ხომ ხვდებით ახლა, ჩემო კარგო, ვისგან იქნებოდა ფეხმძიმე!
ნათელია სურათი? თანაო, ორივეზე ვფიქრობ, ორივე მენატრება, ორივე მადარდებსო.
ნეტავ, ის როგორ ჩავიდოდა თავის ქალაქში, გზაში ხომ არაფერი დაემართაო, ან
ნეტავ, ალექსი როგორ არის, ისეთ სიზმრებს ვხედავ, ავად იქნებაო. და ტირის. ნუ, ეს
უკვე სისულელეებია, არ არის საინტერესო. მთავარია ის, რომ მე ვუთხარი:
მაშასადამე, უფრო სწრაფად უნდა შეურიგდე შენს საქმროს-მეთქი. კაცი, როგორც
გინდა, მოატყუე, კაცი იმისთვისაა, რომ უნდა მოატყუო. არ გამოვა სხვანაირად, ეგენი
სიმართლეს ვერ უძლებენ: ტვინი ულაყდებათ! ოჯახის შექმნისა და შენარჩუნების
მიზნით ყოველგვარი ტყუილი სიმართლეა, კეთილშობილებაა! მაგრამ სხვის ოჯახს
ნუ შევეხებით! და მე, მე, – უეცრად ქალმა უძლიერესად დააცემინა და ხმამაღლა
მოიხოცა ცხვირი. ეჭვით მოათვალიერა ოთახი და ჩემი სუმბულებისაკენ გაიშვირა
ბრალმდებელი ხელი, – ალერგია! – თქვა და ათახთახდა ცხვირშეჭმუხნულ-
პირდაღებული, ვიდრე მეხივით არ დაიქუხა მისმა მეორე დაცემინებამ. – და მე, მე –
ოჯახთა აღმაშენებელი, თურმე მე! ვარღვევ ოჯახს, მარღვევინებენ! სამსახურში
დავურეკე თქვენს მეუღლეს და შევხვდი. მე ვარ თქვენი ხელით მოსაკლავი! მე ჩემი
მარჯვენათი გამოვაცალე ამ დიდ ტაძარს დიდი აგური! შეცდომაში შემიყვანეს!
გამაცუცურაკეს! მომაღორეს! მაგრამ, განვაგრძოთ. შევხვდი და ვეუბნები: „როგორ
გამოიჩინეთ ასეთი ულმობლობა! ფეხმძიმე ქალი მარტო დატოვეთ! კინაღამ ხელში
ჩამაკვდა, ისე ინერვიულა თქვენ გამო! ორი კვირა საწოლიდან ვეღარ წამოდგა. მე რომ
იქ არ ვყოფილიყავი, ღმერთმა იცის, რა მოხდებოდა! გვერდიდან არ მოვშორებივარ,
იმავე საღამოს თქვენს ნომერში გადავედი და მთელი ეს ხანი მაგას ვუვლიდი. საქმეა
ეს? გეკადრებათ მამაკაცს ქალის ასე მიგდება! და უნდა გამოგიტყდეთ, იმასაც კი
ვეუბნებოდი, ნუღარ ფიქრობ იმ არამზადაზე, ის შენი ღირსი არ ყოფილა-მეთქი. ნუ,
ნუ ამბობო, მაჩუმებდა, უიმისოდ სიცოცხლე არ შემიძლიაო... თქვენი მეუღლე, ჯერ
ხომ გადაფითრდა, ახლა, ამ სიტყვებზე სახე დაუთბა, აღელდა. მე ვაგრძელებ: „ისე
სუსტად იყო, მარტო ვერ გამოვუშვი და ერთად ჩამოვფრინდით. თვითონ ისე ცუდად
იყო და მაინც კიდევ თქვენ გახსენებდათ: ნეტავ ავად ხომ არ არის, ისეთ სიზმრებს
მკითხველთა ლიგა
ვხედავ,, გული მისკდებაო“. რას ახსენებდა! იმ კაცს შესციცინებდა! მაგრამ მე რა? მე
რა მაკლდება! ამ სიტყვებზე, თქვენი მეუღლე, ბოლომდე შეება, ვხედავ გრძნობისაგან
იხრჩობა: „მართლა ავად ვიყავი“ – ჩაილაპარაკა უხერხულად, გაწითლდა. მეც
დავუმატე. „წადით ახლავე, მიხედეთ. უთქვენოდ მოკვდება-მეთქი“, ერთი კი
დააზუსტა: „იმ საღამოსვე გადახვედით ჩვენს ნომერშიო?“ და „აბა, რა მექნა, იმ დღეს
იყო ყველაზე ცუდად-მეთქი“. ეჭვის ნარჩენიც აორთქლდა მისი სახიდან, დიდი
მადლობა გადამიხადა აღელვებულმა, და გაიქცა. ცოტა ხანში შეუღლდნენ კიდეც.
გავიხედოთ, სულ ახლახან მხვდება ლილის და, რუსთავის მსახიობი და მეუბნება
მთელ სიმართლეს: თურმე განხორციელდა მითვისება-მიტაცების აქტი! ჩემი
წყალობით! ვინც მიზნად დაისახა მიმტაცებელთა მხილება-დამხობა! ერისა და
ქვეყნის ძლიერების სადარაჯოზე ბორგვა! შეურაცხყოფა მომაყენეს ჩემს უსპეტაკეს
გრძნობებში! ჩემს წახდენილს თვითონვე გამოვასწორებ-მეთქი. ყველაფერი
დავაზუსტე და აქეთ გამოვემართე. ჩემმა რაზმმა არც კი იცის ჩემი მარცხის ამბავი და
არც უნდა იცოდეს. ხელმძღვანელის შეცდომები, და მით უმეტეს მათი აღიარება,
ცუდად მოქმედებს ხელქვეითებზე. გარდა ამისა, აქ მე ერთიც სრულიად საკმარისი
ვარ. მე დაგიდგებით მოწმედ და პირში მივახლი თქვენს ვერაგ ქმარს იმ რიგული
არდადეგების მთელ მეძავურ ამორალობას!
– გემუდარებით! – მაკანკალებდა, – თქვენ ნუღარ ჩაერევით, ჩემს მეუღლეს ჩემი
სჯერა. იცის, ტყუილს რომ არ ვიკადრებ. მე თვითონ ვეტყვი ყველაფერს! თქვენს
მოწოდებულ ფაქტებს თვითონვე გამოვიყენებ! ოღონდ ცოტა გვიან! რათა უფრო
გამწარდეს... მიმთვისებელი.. ცბიერი მითვისებისათვის. ჯერ ადრეა! ყველაფერს
მივაღწევ!
– მართალი ხართ! – საშინლად აღფრთოვანდა მრგვალი ქალი და მსუქანი ხელი
ჰაერში შეაზანზარა. დაკიდული მძიმე ხორციდან რკოსავით ამოსჩროდა იდაყვის
წვერი. ყველაფერი მზარავდა, – ეგ კარგად მოიფიქრეთ! მშობიარობა რომ მოაღწევს,
მაშინ ჯობია! მეცხრე თვეში რომ გადადგება! აი, ხედავთ, როგორ ამოძრავდით!
ამოქმედდით! მე აგამოქმედეთ! სიმართლე და პატიოსნება კბილებით უნდა
დავიცვათ! მათ დასაცავად ყველაფერი ნებადართული და წმინდაა, ტყუილიც და
სხვა ხერხებიც. დიახ!
ჩემი გონება დაძაბული მუშაობდა. ფიქრი რომ დამცლოდა, ქალი ავალაპარაკე. –
მაშ დიდი წარმატებები გაქვთ ამ კეთილშობილურ ბრძოლაში? მაგრამ რომ
ალაპარაკდა, ყური ვეღარ მოვწყვიტე.
– ჩვენი საბრძოლო სისტემის უმძლავრესი პუნქტია ბავშვები. ბავშვები უძლიერესი
იარაღია მიმთვისებელთა წინააღმდეგ ბრძოლაში, მაგრამ საჭიროა მათი
გონივრულად გამოყენება. მამის სახლიდან წასვლის შემდეგ ბავშვი ავად უნდა
გახდეს. თუ საჭიროა შეიძლება საავადმყოფოშიც დავაწვინოთ. ეს – განსაკუთრებით
მწვავე შემთხვევებში: ანუ თუ ქმარს ძალიან უყვარს მიმთვისებელი და
უკანმოუხედავად მიდის, სამართებლით ჭრის თოკს. ბავშვებს უნდა ავუხსნათ მათი
ავადმყოფობის კეთილშობილური მნიშვნელობა, შთავაგონოთ, დავიყოლიოთ
ლოგინში წოლაზე. კარგ შედეგებს იძლევა: ჩივილები გულის მხრიდან, უეცარი და
აუხსნელი თავის ტკივილები. ნაღვლის ბუშტის გაღიზიანება, ცვლილებანი სისხლში,
ყველაფერი, რაც უშუალოდ მიანიშნებს ნერვიულობაზე, განცდებზე, შეიძლება
კონსილიუმიც მოვიწვიოთ. და შემდეგ ეს ყველაფერი ერთად ან თანდათანობით
უნდა მიეწოდოს შინიდან წასულ და იმხანად მიმთვისებელთან მდებარე მამას.
მაგრამ არც ერთ შემთხვევაში საგანგებოდ! არც ერთ შემთხვევაში ოჯახის მეგობრის
ან ნათესავის გზით! ზოგიერთი შებერტყილი ქმარი ეჭვს შეიტანს. მამამ სრულიად
მკითხველთა ლიგა
შემთხვევით უნდა გაიგოს ბავშვის უეცარი ავადმყოფობა. სრულიად გარეშე
პირისაგან, რომელმაც თითქოს არც იცის მისი სახლიდან წასვლის ამბავი. მაშინ
ეფექტი განუზომელია! მამა გაიქცევა ბავშვთან, აღარ მოშორდება. დასუსტებული
ბავშვი მიმქრალი ხმით ეუბნება: – აქ ვეება ქალმა თვალები დახუჭა და ხმა
გაიწვრილა – „მამიკო, მამიკო, ხომ აღარ წახვალ? ხომ არ დამტოვებ? მიტოვებულს
ანუ ცოლს კი ისეთი სახე აქვს, რომ მხოლოდ ბავშვის გულისათვის იტანს
მითვისებულის იქ ყოფნას! ეს მნიშვნელოვანია! ცოლი თავს ისე იჭერს, რომ დანახვაც
არ უნდა ქმრისა. იმ შემთხვევებში, როცა ქმარს ცოლიც უყვარს და მიმთვისებელიც,
ანუ როგორც ამბობენ, გაორებულია – სხვათა შორის, ეს ყველაზე მოშლილი და
ავადმყოფი ქმრები არიან – მაშინ, ასევე კარგ შედეგს იძლევა თავად მიტოვებულის,
ანუ ცოლის უეცარი დასნეულება. წნევა, გული და სხვა. ასევე ირიბი გზით, არა
საგანგებოდ, არამედ „შემთხვევით“ მიწოდებული. მითვისებული საშინელ
განცდებში გადაიჩეხება, სინდისის ქენჯნა სტანჯავს და შიში, რომ ვაითუ
მიტოვებულს ან ბავშვს რაიმე დაემართოს და საზოგადოების წინაშე დამნაშავე
აღმოჩნდეს. ეს დიდი ფაქტორია! რადგან საზოგადოება, ღვთის წყალობით,
ჯერჯერობით მიტოვებულთა მხარეზეა, მიმთვისებელ-მითვისებულ-
მისათვისებელნი კი, ჩვეულებრივ, შიშით არიან შეპყრობილნი საზოგადოებისა და
ქვეყნის წინაშე, ამიტომ თუ ორივენი ავად გახდნენ: განგებ თუ ნამდვილად,
მნიშვნელობა არა აქვს, – მიტოვებულიცა და მიმთვისებელიც, მითვისებული
აუცილებლად მიტოვებულს დაუბრუნდება! ყოველ შემთხვევაში: საქვეყნოდ. ჩვენ
შევისწავლეთ! ჩვენ ჩვენი სტატისტიკა გვაქვს, უკვე ხუთი ჟურნალი გავავსეთ,
ცალხაზიანი.
განვაგრძოთ. მაშასადამე, ჩვენ რამდენიმე ფრონტს ვხსნით და ვაწარმოებთ შემდეგი
შინაარსის მოღვაწეობას: ა) მიმთვისებელთა რეპუტაციის შებღალვა, ანუ
კომპრომეტაცია, ბ) ბავშვების ან მიტოვებულის ავადმყოფობა, გ) მიმთვისებელ-
მითვისებულთა სამსახურის სათანადო მომართვა. სამწუხაროდ, მითვისებულის
ამხანაგ-მეგობრები ამ ბრძოლაში მერყევი, არასაიმედო პუნქტია; რატომღაც ხშირად
აფარებენ ხელს მიმთვისებელს, მეგობრობენ კიდეც მასთან, არ ასახელებენ მის
ადგილსამყოფელს და ა შ. უფრო მეტიც: თავადვე აძლევენ თავშესაფარს! ამ მხრივ,
განსაკუთრებით საშიშია ქმრის მარტოხელა მეგობრები და ისინი, ვისაც ზედმეტი,
ცარიელი ბინა აქვს! აი, რატომ უნდა ვიბრძოლოთ ზედმეტი, ჩაკეტილი ბინების
წინააღმდეგ! დიახ. უნდა მოგახსენოთ, რომ ზოგი, განსაკუთრებით ნიჭიერი და
გონებაგახსნილი ცოლი თავად ახორციელებს ყველა ამ ზემოთ ჩამოთვლილ ხერხს
და წარმატებით აგვირგვინებს კიდეც. მათი გამჭრიახობა იქამდე მიდის, რომ
როდესაც მითვისებული საკუთარ კერას უბრუნდება, ცოლი თავს ისე იჭერს, თითქოს
არც იცის, ქმარი სხვა ქალთან რომ იყო გაქცეული: ვითომ მორიგი ჩხუბისა და
გაუგებრობის გამო, ისე, თავისთვის იყო წასული და, რა თქმა უნდა, უნდა
დაბრუნებულიყო. ეს იმიტომ, რომ თავმოყვარეობა არ შეელახოს ხალხისა და ქმრის
(!) თვალში – სხვა ქალთან ნამყოფს უკან რომ იღებს! ის ფარული საბრძოლო
ოპერაციები კი, რისი წ ყალობითაც მიტოვებულმა დაიბრუნა თავისი კუთვნილი
ცოცხალი ქონება, ცხადია, ყოველთვის საიდუმლოდ რჩება. აი, რას ნიშნავს ნიჭი!
ელასტიკური ტექნიკა! მე უზომო პატივისცემით ვარ გაჟღენთილი ამგვარი ცოლების
მიმართ. ერთ მათგანს უშუალოდ გამოვუცხადე კიდეც ჩემი პატივისცემა და მან
დიდად საჭირო კონსულტაციები მომაწოდა. ამ ტექნიკასთან შედარებით ღია
ტერორი, რომელსაც მიმართავს ზოგი გააფთრებული ცოლი, აშკარად წამგებიანია.
დღეს მთელი ქვეყანა შენიღბულ, ფარულ ბრძოლაზეა გადასული. აშკარა ბრძოლა
მკითხველთა ლიგა
ყველგან და ყველაფერში! – ხელი შემართა სტუმარმა, – ჩემი რაზმელები საკმაოდ
დაიხვეწნენ ამ მღელვარე საქმიანობაში! ისინი სულსა და გულს აქსოვენ
საზოგადოებრივ საწყისებზე გამართულ ამ ბრძოლებში. სრულიად უანგაროდ. ჩვენ
არაფერს ვითხოვთ სიწმინდისა და სიკეთისათვის, მაგრამ ხომ ვერ ჩავახშობთ
მადლიერი ცოლების კეთილშობილურ სწრაფვას: – დაიკმაყოფილონ თავიანთი
ბუნებრივი მოთხოვნილება – გამოგვიხატონ მადლიერება: და ისინიც პატივსა
გვცემენ, ვისაც როგორ შეუძლია. საქმის წარმატებით დაგვირგვინების შემდეგ ზოგი
ცოლი, მაგალითად, პატარა წვეულებას გვიმართავს ჩუმად და იმ კერძებს
გვიმზადებს, რაც ჩვენ გვიყვარს, – ქალმა ჩაიხითხითა, – მე, მაგალითად, ფენოვანი
ხაჭაპური და ბლომანჟე მიყვარს. აი, ასე ავამოქმედე უსარგებლო მოხუცები, აზრი
მივანიჭე მათ არსებობას, საკუთარი ღირსების გრძნობა გავუღვიძე, აბა! აბა ის არის
კარგი, პენსიონრები მანქანის ქვეშ რომ ვარდებიან?
– მანქანის ქვეშ?
– დიახ. ვარდებიან. რა ქნან აბა, ზოგს ოცი მანეთი აქვს პენსია. მოტეხილ ხელს ან
დაჟეჟილ გვერდს რა უჭირს! სამაგიეროდ, ერთბაშად დიდძალი თანხა,
საავადმყოფოში მუქთა ჭამა-სმა, მოვლა, სითბო, გართობა. აბა! ის გათახსირებული
ბენო, სახლმმართველობის ბუღალტერი ჩუმ-ჩუმად ავარჯიშებს ბებერ ყვავებს
პარკის გაზონებში: როგორ უნდა ჩაუვარდნენ მანქანებს მოხერხებულად. საბოლოო
წვრთნას საბურთალოს სასაფლაოს გზაზე გადიან. გამოჰყავს თავისი შვილის ძველი
ჟიგული, შვილი ციხეში უზის, და ახლა იქ ავარჯიშებს ყეყეჩ მოხუცებს მანქანის ქვეშ
ჩავარდნაში. მძღოლისგან გამოძალული ფულის მეოთხედი ბენოს რჩება. რომ
გაეყიდა ის მანქანა, ამდენს აიღებდა? ამას წინათ ოთხი ათასი მანეთი დასტყუეს ერთ
მძღოლს, რას არ მისცემდა! ერთხელ უკვე ნასამართლევი ყოფილა და ახლა მეორედ
აიკიდებდა სროკს? ის ბებერი კი დაიფეხვა გვარიანად, მაგრამ მერე რა! ათასი მანეთი
ბენოს, სამი ათასი დაფეხვილს, არა ღირს? თურმე, როგორ უყვიროდა ბენო იმ
მძღოლს: „ერთადერთი ბიძა კინაღამ მომიკალი, ფულს როგორ მკადრებო, ვაიმე ჩემო
ბიძავ, რა დღეში ხარო“. აფერისტი! იმდენი იყვირა თურმე, ვიდრე ოთხი ათასამდე არ
ასწია. თვითონ მომიყვა. მენდობა. მაგრამ ამას წინათ ჩაუვარდათ კოვზი ნაცარში:
ერთი პენსიონერი ქალი, შვილიშვილის განთავისუფლება უნდოდა ჯარიდან,
„ჟიგულის“ ნაცვლად – სკლეროზი! სკლეროზი! – მოუხერხებლად ჩაუვარდა შავ
„გაზ-24“-ს და ჩვენი ჭირი წაიღოო. აბა! ერთხელ კიდევ შევთავაზებ ბენოს ჩემს
რაზმში გადმოსვლას, არ გადმოვა და მერე ნახოს, თავის შვილს რომ მივუსვამ
გვერდით. თქვენ არ გიყვართ ბლომანჟე?
– ვგიჟდები, – რაც უფრო მზარავდა, მით უფრო მონუსხული ვუგდებდი ყურს,
მაგრამ მეტი აღარ შემეძლო და წამოვიწიე:
– გმადლობთ. ახლა მარტო დამტოვეთ. ვიფიქრებ.
– იცი, გოგონი, მე შენ მომეწონე და ამიტომ ერთ რჩევას მოგცემ ჩემი ოქროს
ფონდიდან, ყველას კი არ ვეუბნები! – მიიხედ-მოიხედა და წარბებაჭიმულმა
წაიჩურჩულა: რემონტი! – საჩვენებელი თითი ცხვირწინ გაიქნია – ყოვლად
აუცილებელია ერთი რემონტი!
– რემონტი? ჩვენს ბინას რემონტი არ სჭირდება, – ვთქვი სასაგამშრალმა.
– ბინა რა შუაშია! ოჯახს სჭირდება, გოგონი, ოჯახს! ყველა ჭკვიანი ცოლი სულ
ცოტა ერთ რემონტს მაინც განახორციელებს ცხოვრებაში ოჯახის სიმტკიცის
განსამტკიცებლად, რადგან ფრონტელ ამხანაგებს ყველაზე ძვირფასი და მტკიცე
ამხანაგობა ახასიათებთ! მაშ!
– ფრონტი?
მკითხველთა ლიგა
 – დიახ რადგან ერთად გადატანილი რემონტი ეს არის წყლიან სანგრებში ერთად
წოლა, ერთ მტერთან ბრძოლა, მტერი – ხელოსანია! მტვერი, ბუთქი, ზათქი, ნგრევა,
ჭუჭყი, ერთად შიმშილი, ტანჯვა, გაწამაწია, მოტანა, გატანა, გაძლება, ატანა, ძებნა,
მოპარვა, დამალვა! და ამ ფასად მოპოვებულ სისუფთავესა და კომფორტს, როგორ
ფიქრობთ, ასე ადვილად დასთმობს მერე ქანცგაწყვეტილი ქმარი! და ისეთ
სიტუაციაში ჩაიგდებს თავს, სადაც შეიძლება მეორედ გაეხსნას იგივე ფრონტი! არა!
რემონტგადატანილი ოჯახები ბევრად უფრო დიდი სიმტკიცით გამოირჩევიან!
დაიმახსოვრეთ, – ისევ აჩურჩულდა, – ბინა და რემონტი ბავშვებზე მეტად
აკავშირებენ ცოლ-ქმარს! ყველა ცოლმა უნდა იზრუნოს, რომ ქმარს არ ჰქონდეს
მეორე ბინა, ნათესავის, მშობლების ან საკუთარი! ასეთი ბინა არის ნახვრეტი ნავში!
წასასვლელი და თავშესაფარი თუ ექნათ, ვინ შეაჭმევინებს თავს ცოლსა და შვილებს,
გაუჭირდება – წავა, გაუჭირდება – წავა, და მერე სულ წავა. დაიმახსოვრე, გენაცვალე:
ბინა და რემონტი!
– დავიმახსოვრებ. ბინა და რემონტი! ახლა მარტო დამტოვეთ! და ნუღარაფერზე
შეწუხდებით! ყველაფერს თვითონ მოვუვლი! აქტიურად ავმოქმედდები, ფაქტების
შესაბამისად! დიდი მადლობა!
– მივდივარ. აი, ჩემი ტელეფონის ნომერი, თუ რაიმე გაგიჭირდეს, დარეკე და თქვი
ერთადერთი სიტყვა: „ცქუმწუმო “. – წამოიმართ-აზვირთდა ქალი. მერე ელვის
სისწრაფით გაიხედა სუმბულებისაკენ, წამით ჰაერში გაქვავდა ცხვირშეჭმუხნული
და კვლავ მეხივით იჭექა მისმა ცხვირ-პირმა.
შევხტი.
– ეგ რაღაა? – ვკითხე გაოგნებულმა.
– „ცქუმწუმო“? – ამოიქშინა დაცემინებულმა, კაბის მრგვალი გათელი საყელო აიწია
და წავიკითხე იქ ამოქარგული „ცქუმწუმო“.
მივაშტერდი.
– „ცოცხალი ქონების უკანონოდ მიმთვისებელთა წინააღმდეგ უანგაროდ
მებრძოლი ორგანიზაცია“, „უ“-ები მე მოვიგონე.
– უები?
– კი. სულ მაგარ-მაგარი ბგერები მიეწყო ერთმანეთზე და არ ჟღერდა. „უკანონოდ“
და „უანგაროდ“ მე ჩავრთე. მე მოვიგონე! ახლა ჟღერს: „ცქუმწუმო“, – ჩაიხითხითა და
წამით გაჩუმდა.
– აბა, ყოჩაღად! – ხელი ჰაერში შეაზანზარა, მერე მიტრიალდა, ოთახის კარი
გამოიქნია, ფარდა მძლავრად მიჭყლიტა კუთხეში და გაზვირთდა,
ჩემს ოთახში ვიჯექი: გასრესილი. ყველა მენახა ცხოვრებაში: ლოთიც, მეძავიც,
ქურდიც, კაცისმკვლელიც და ყველას ეშველებოდა რაღაც, თუკი დიდი შუქი
გაიბრწყინებდა: ამ ქალის გარდა. ათასნაირი სასოწარკვეთა გადამეტანა და ასე
ცუდად არასდროს ვყოფილვარ: ზიზღით ვიყავი ავსებული. ჩემი თავიც
მეზიზღებოდა: რომ მოვუსმინე, შესაძლებლობა მივეცი ქალ-გველეშაპს მყრალი
ტალახი ამოენთხია. ჩემი ოთახი შებილწული მეჩვენებოდა. გულს მაზიდებდა: რაკი
მოვუსმინე, მასთან გავთანაბრდი. აკი შენობითაც იმიტომ მომმართა საუბრის
ბოლოს, თუმცა იმიტომ ვიბუყბუყე მასთან ერთად გულისამრევ წუმპეში, რომ ჩემს
ოთახშივე ჩამეგუბებინა, სხვა სადინარი არ ეძებნა და უარესად არ ამონთხეულიყო,
მაგრამ მაინც ვეღარ ვიშორებდი სიბილწის განცდას. სახეზე, ყელზე ვისვამდი
ხელებს, სად იყო წყალი, რომელიც გამრეცხდა, ან ზიზღისაგან გამათავისუფლებდა
სად იდგა, საიდან მოანკარებდა? სააბაზანოში შევვარდი, შეშლილივით ვიდექი
ლამის მფუფქავი წყლის ქვეშ, გადაგლეჯამდე ვიხეხავდი კანს. ვნატრობდი, წყალს
მკითხველთა ლიგა
წაეღო იმ ქალის სახე, მისი ამაზრზენი სიტყვები და გამომეტყველება. ისეთი განცდა
მქონდა, თითქოს ნაგვით სავსე ტბორი გავტოპე ჩემს ცხიმოვან სტუმართან ერთად.
და მწარე, მწარე ფიქრი გულს მიკენკავდა: „აი, უქმრობამ უკვე გაუღო კარი
ცხოვრების ნიაღვარს და ისიც უკვე დაიძრა ჩემკენ, როგორც მანამდე, უმამობით
სახურავახდილ ჩემს ბავშვობაში იღვრებოდა საშიში თავსხმა“.
წყლის ქვეშ ჩავჯექი, თავი ხელებში ჩავმალე და ტირილი წამსკდა: რა ხდებოდა, რა
ხდებოდა ირგვლივ! ღმერთო, რა ტრიალებდა! ვინ ვისგან გავრბოდით, ვისთან
მივრბოდით, რა ძალა გვიბიძგებდა, ვინ გვატყუებდა, ვის ვატყუებდით, ვის თავს
ვატყუებინებდით, ვის ვეუღლებოდით, ვინ გვენატრებოდა, ვის ვკარგავდით, ვინ
გვპოულობდა, ვისზე ვჯავრობდით, ვისზე ბოღმას ვანთხევდით და ვის სიცოცხლეს
ვწირავდით... აღარაფერი გაიგებოდა და თუხთუხებდა კუპრის ქვაბი... და პატარა,
ელასტიკური, შავი ეშმაკები მანჭვა-გრეხით უკეთებდნენ შეშას... და დუღდა სიღრმე.
ზედაპირი კი ისე რა, მაინცდამაინც არა სკდებოდა: ზღვისაგან განსხვავებით,
უძრავფსკერიანი ზღვისაგან განსხვავებით.
რა უნდა მექნა ახლა ამ მოძალადე სიმართლისათვის, ქალ-გველეშაპმა რომ
შემოსტყორცნა ჩემ ჭერქვეშ? რისთვის მემცნო, რას მავალებდა? – ჩემი მამინაცვლის
შვილი ჩნდებოდა ჩემი ქმრის მეორე ცოლისაგან, ღმერთო დიდებულო. ამ კაცის
ყოველი გამოჩენა ჩემს ცხოვრებაში რაღაც უცნობი ქარიშხლის გადავლას ნიშნავდა,
რომელიც ხეებს გლეჯდა და მთელ ჩემს შინაგან სანახს სახეს უცვლიდა: ბედისწერის
საჭეს უეცრად დაჰკრავდა ხოლმე ხელს – ეს ადამიანი, და სხვა, შემაშფოთებელ გეზს
უწესებდა– სად გავქცეოდი? ან უნდა გავქცეოდი საერთოდ? ეგებ იმიტომ ხდებოდა
ყველაფერი, რომ მასთან ყოფნა არ მოვისურვე? ეგებ ჩემი ჯვარი იყო ეს ადამიანი, მე
უნდა მეტვირთა და სხვებისთვის ამეცილებინა. მე კი თავიდან ავიცილე და აიშალა
მორევი. მაგრამ: ღმერთო, დედაჩემის ქმარი ხომ სამუდამოდ დაკარგული იყო
ჩემთვის. ყველანაირად, და თვითონ? რისთვის შეირთო დედაჩემი? ალბათ
თვითონვე ჰქონდა გამორიცხული ჩვენი ცოლქმრობა! ჩემი ასაკის გამო? არა. ასაკს ეს
კაცი არაფრად აგდებდა. არ აწუხებდა. დაიცდიდა. უფრო იმიტომ, რომ თვითონაც არ
იცოდა, რა განცდა სჭირდა. სახელი ვერ დაარქვა და მიშვილა. და ეგონა ეს სწორი იყო
და საკმარისი იქნებოდა. და არ აღმოჩნდა სწორი და საკმარისი: ტანჯვა უფრო
გაუძლიერდა. და ახლა, ახლა: რა მევალებოდა? ხომ ვიცოდი, როგორ უნდოდა
შვილი, და ისიც ხომ ვიცოდი, როგორ სჭირდებოდა შველა. ეგებ ბავშვს
გაელმობიერებინა. არ უნდა სცოდნოდა, შვილი რომ უჩნდებოდა, არ უნდა მეთქვა?
ეგებ ეს ბავშვი იყო, ჩემი ყოველღამიერი ლოცვის ასრულება: ღმერთო, შენ უშველე ამ
ადამიანს, შესაძლებლობა მიეცი, ცოდვები გამოისყიდოს-მეთქი. ეს იყო ის
შესაძლებლობა?
მერე გავიხსენე: ალექსი რომ დაბრუნდა მივლინებიდან, როგორ სხვათა შორის
თქვა: მამინაცვალი შემხვდა რიგაშიო. მაგრამ ეს ისე საგანგებოდ, სხვათა შორის იყო
ნათქვამი, ისე მონდომებულად არაფრისმთქმელი ხმით, რომ მაშინვე რაღაცამ გამკრა
გულში. და ალბათ ამის გამო იყო, რომ ვკითხე: „არ მომიკითხა?“ „არაა”– დაიბნა.
„როგორ იყო? – „მშვენივრად“. რაღას მომიკითხავდა, როცა დაინახა, რაც ხდებოდა!
და უცებ მივხვდი, რომ სამაგიერო გადაუხადა! სამაგიერო გადაუხადა გერს. ჩემი
გულისთვის. ჩემი შერთვისა და მერე ჩემი ღალატისათვის. თან ალბათ იმედიც
ჰქონდა, იმ ქალის დასაკუთრებით, ჩემს ქმარს შინ დააბრუნებდა. ყველაფერი ერთად,
როგორც საერთოდ ხდება ხოლმე. ეს ბნელი, კაცური ანგარიში იყო და შეიძლება,
გერმა პირველმა წამოიწყო ანგარიშსწორება: ჩემი შერთვით. გაუცნობიერებლად,
ალბათ: იგრძნო მამინაცვლის უსაზღვრო სიყვარული ჩემ მიმართ და სამაგიერო
მკითხველთა ლიგა
გადაუხადა: რადგან თვითონ ეს სიყვარული არ მიუღია, რადგან ეს კაცი მასზე
ბევრად ძლიერი იყო და მუდამ თრგუნავდა. და ვინ იცის, კიდევ უფრო
ქვეცნობიერად: დედის მოკვლის გამო. ვინ იცის.
წყალი თავისით და თანდათან გრილდებოდა, კეფაზე და კისერზე მეცემოდა
წყლის მკვრივი ჭავლი, მაგრამ ადგომას ვერ ვახერხებდი. ფიქრების კორიანტელს
თავს ვერ ვაღწევდი..
უცებ ყველაზე მეტად ის შემეცოდა! ქალი, ვინც გარედან ყველაზე უფრო ცოდვილი
ჩანდა. გამახსენდა ის უცნაური განცდა, მისმა სახემ რომ აღმიძრა: სახეზე
თანდაყოლილი და აუხსნელი უცოდველობა ეხატა, რაღაც უსახელო უცოდველობა,
და გავიფიქრე, რომ მუდამ შერჩებოდა: მაშინაც, როცა უამრავი ცოდვა
დაუგროვდებოდა ცხოვრებაში. მას სჭირდა რაღაც გამოუსწორებელი მიმნდობლობა
და გულუბრყვილო უბოროტობა, და ეს იყო, ცოდვის კვალს რომ არ აჭაჭანებდა მის
სახეზე. ზოგს ებრძვიან, ზოგს ეთაყვანებიან, ეს ქალი მუდამ მოტყუებული იქნებოდა.
მაშინაც კი, როცა თვითონ იტყუებოდა. აი, ეს ყველაფერი ბუნდოვნად გავიფიქრე
მაშინ, მასთან საუბრისას და გული მატკინა ამ უსახელო უშუალობისა და
გულუბრყვილობის შეგრძნებამ, საყვარელ იერს, განსაკუთრებულ მომხიბვლელობას
რომ ანიჭებდა მას. უცებ სევდიანად მომინდა, მეც ისეთი ვყოფილიყავი:
მიმზიდველი, ადვილად შესაყვარებელი. და ალბათ ამის გამო მეურჩებოდა ხოლმე
გული, როცა ერთი-ორჯერ ბრაზმა და სიძულვილმა წამომიარა ამ ქალის მიმართ.
თუმცა მაშინვე გაქრა, გაიფანტა. ახლა, აი, ახლა კი სულ ვერ ვბრაზობდი... რა თქმა
უნდა, მაშინ ალექსიმ დააჯერა, რომ მე ქმარი არ მიყვარდა, არ მჭირდებოდა,
მნიშვნელობას არ ვანიჭებდი: იქნებოდა ჩემ გვერდით თუ არ იქნებოდა. და ამიტომაც
მოვიდა ისე, გულუბრყვილო უფლების ძალით: ლამის შემეხვეწა, ჩემთან გამოუშვიო,
ლამის მევე მთხოვა თანაგრძნობა, ხოლო „იმ კაცმა“ თავგზა აუბნია, თავბრუ დაასხა:
დაარწმუნა, შენს საქმროს არ უყვარხარ, ნახე, როგორ მარტო მიგაგდოო, სიამაყე უნდა
გქონდეს, როგორ შეგიძლია, კიდევ იმაზე იფიქროო, და ნუგეშად მოევლინა,
თავდავიწყებად: მიტოვებულს, უცხო ქალაქში მარტო მიგდებულს, მაგრამ თან ასეთი
ტლანქი განცდაც არ ექნებოდა! მოტყუების უბრალო და უხეში სურვილი. თან
მოეწონებოდა კიდეც, შეეცოდებოდა, რაღაც სითბოც გაუჩნდებოდა: თან. თან.
ყველაფერი ერთად, როგორც ყოველთვის. თან. და უეცრად შინაგანად შემკუმშა
ერთმა მიგნებამ, რომელიც გუმანისა უფრო იყო, ვიდრე ფიქრისა: ერთმაც და
მეორემაც ჩემ გამო მოატყუა ეს ქალი: მიინდო, დაეუფლა.
წყალი უეცრად შეწყდა.
გამოვერკვიე, უკანასკნელი ცივი წვეთებიც დამეცა ხერხემალზე. ძლივს ავამოძრავე
გაყინული კიდურები, ძლივძლივობით გავიმშრალე ტანი, ვაი-ვაგლახით ჩავიცვი.
აკანკალებულმა ბუხარში ცეცხლი დავანთე. აღარაფერი მესმოდა რას ვეუბნებოდი
ბავშვსა და დეიდაჩემს ან ისინი რას მპასუხობდნენ.
დღე გაილია. ჩამავალი მზე ჩადგა ხეებში: ფოთლებამოჭრილი ყვითელი აბრეშუმი.
გამოსალმების დაბურული, მძიმე ნათელი მონარინჯისფროდ ლიცლიცებდა მაღალ
ფანჯრებში, მჭვირვალებდა ორმაგ ფარდებში, კრთებოდა მრგვალ, კუთხოვან,
ოვალურ სარკეებში და ირეკლებოდა ძველი საათის სქელ, მრგვალ მინაში.
მიჟონავდა, მიილეოდა. წითელ თმას იშლიდა, იკლაკნებოდა ცეცხლი ბუხარში.
მერე ბავშვი დავაძინე. დეიდაჩემი თავის სახლში წავიდა. ბნელოდა უკვე.
ეზოში ჩავედი. მთვარეს ღრუბლები ალმურივით გადასდიოდა. ქარი შესჩენოდა
ბუჩქებს და ხეებს, არ ასვენებდა. კვიპაროსის ძირში ვიდექი, ცას ავყურებდი... მარტო
ვიყავი, სრულიად მარტო: „მამა არა მყავს, დედა შორსაა, მუდამ შორს იყო, ძნელია
მკითხველთა ლიგა
მარტო. რადა ვართ ასე ცუდად. რისთვის არა გვყავს ერთმანეთი... მეშინია. მინდა
ვინმეს მოვეხვიო, ვინმეში დავიმალო. წამიღე, მთვარევ“.
ხეს მოვეხვიე. და მერე უფრო მშვიდად ავფიქრდი: რაც უფრო მეზიზღებოდა
ცხოვრების ორომტრიალი და ყიამყრალობა, რაც უფრო შორს ვიყავი შინაგანად ამ
ყველაფრისაგან, მით უფრო მეტანებოდა ეს, ჩემკენ იწევდა, და უცებ მივხვდი,
სწორედ იმიტომ, რომ მეზიზღებოდა! არა ვცნობდი! არ ვიღებდი! ზემოდან
დავყურებდი! მე განდეგილის სიამაყე მქონდა ბავშვობიდან, ბავშვობიდანვე,
მარტოობის მწარე სიამაყე, რაც მამიდაჩემთან კიდევ უფრო გამიძლიერდა, ცხოვრება
კი შურს იძიებდა! ეჭვიანობდა: „არ გინდივარ? მე კი მსურხარო. შენც ჩემი უნდა იყო,
ჩემს ჯურღმულებში გამოვლილიო. რად შეიძულე ამ ჩემს ქვესკნელთა სიწყვდიადეო,
ნახე, ჩაიძირე ჩემს შავ ხავსში, დალაქულ წყლებში, განიბანე, და თუკი მაინც წმინდა
დარჩები, მეც ვირწმუნებ შენს სიწმინდეს, დაგეხსნებიო“. ცხოვრება სუნთქავდა ჩემ
გარშემო, ბნელ საცეცებს აცეცებდა, გულ-მუცლის ჯურღმულებს იბუყბუყებდა.
რასაც გავურბოდი, იმას მიხვედრებდა, ღოლო ხარობდა ჩემი სოფლის ბოლოს:
დაჯორჯლილი, შხამივით მწვანეფოთლებიანი.
ვერც გავიგე, ისე დავბრუნდი ოთახში, ბავშვთან. ძილმა წამიღო და ძილის
ბილიკებზე მიმავალმა უკვე ვიცოდი: მოლოდინის გარდა არაფრის უფლება არ
მქონდა.
შინ თითქმის ყველაფერს დეიდაჩემი აკეთებდა, და მე ვქარგავდი. ძაფი ძაფზე
გადაგრეხილი: ძლივსშესამჩნევი ძაფგრეხილები, ქაფი ძაფშიგან, ძაფს ქვემოთ, ძაფის
გვერდით, როგორც სხივები, წვეთები, არილები და ათინათები, და იწვნებოდა,
იხატებოდა რაღაც სიცოცხლე, ახალი სინამდვილე: ჩემი, ნამდვილი, ძაფის ათასობით
წერტილით, მოჭრილი ფრჩხილისა თუ წამწამისებრი ნაზი რკალებით ცეცხლის ენა
აპარპალდა ლურჯ მირინოსზე: თითქოს ქსოვილი თავისსავე ცეცხლში იწვოდა:
თრთოდა, ელავდა. იქ ვწვავდი სატკივარს, შიშსა და სირცხვილს... ვივიწყებდი და
თავიდან ვიწყებოდი.
„რა საშინელებაა! ნამდვილად გავგიჟდები!“ – თავს დეიდაჩემი წამომდგომოდა, –
„ქალი ხარ თუ მონა თუ მანქანა! რას იწყალებ მაგ თვალებს, რა ჯადო შეგეყარა!
გაგიჟდები! დაბრმავდები მამიდაშენივით! ფიცი ხომ არა გაქვს დადებული, რა
უბედურებაა შენს თავს! გააგდე ხელიდან ეგ ნემსი და ეზოში ჩადი, თორემ დავიწყე
ახლა კივილი და დაგახვიე მთელი ქუჩა თავზე! ოო, მთვარისა, მთვარისა! – მუშტი
მკერდში ჩაიბრაგუნა, – შენი დაღუპულია ეს გოგო! შენც გიჟი ხარ და ესეც გააგიჟე!
ოო, სად ვიყავი! სად იყო პატრონი!“
„ძაფი, ელენე, ძაფი, – მართლაც შემაშინებელი თვალები ჰქონდა ხოლმე ზოგჯერ
მამიდას, – გიფიქრია, რა საოცრებაა? რა იცოდა ადამიანმა, რა საოცრებებს შეიძენდა
სამყარო მერე და მერე, როცა პირველად დაგრიხა ძაფი! გაჩნდა ქსოვილი. ქსოვილი
გაჩნდა! რა ტიტველი და ხრიოკი იყო ცხოვრება უქსოვილოდ: ტლანქი! გაჩნდა
სამოსი, ზეწრები და საბნები, თეთრეული და ხალიჩები, ფარდაგებო, ჯეჯიმ-
ფიანდაზები, სუფრები, ფარდები, დროშები, რიდეები, ჩადრები, ყველაფერი გაჩნდა:
სამყარო თბილ, ნამდვილ ბადედ შემოეხვია ადამიანს, შემოეფარა: ტანზე მიიკრა
ადამიანმა: სიცოცხლე: ცხოველი და მცენარე: მატყლი და ბამბა...და გაჩნდა ქარგვა...
ურთულესი, გამაწამებელი ხელობა, ელენე, რომელიც იმდენად ძნელია და სისხლ-
ჩინის ამომშრეტი, ყველა გაურბის – ხელოვნებად გადააქციოს... ქარგვა...“
მე, მამიდაჩემისაგან განსხვავებით, რომელსაც ზუსტად გადაჰქონდა სიცოცხლე
ქსოვილზე, და გაოგნებდა სიზუსტითა და მსგავსებით, ისე ვქარგავდი, რომ
მნახველის თავისუფლება არ შემეზღუდა, ყველას ის დაენახა ჩემს ნაქარგებში: რაც
მკითხველთა ლიგა
შეეძლო, რაც უხაროდა, და მაინც ჩემი ნათქვამი დარჩენილიყო. მამიდა აჩვენებდა. მე
მივანიშნებდი; ხაზებით, რკალებით, წერტილებით, შუქჩრდილებითა და ფერადი
ლაქებით.
რვა თვე გავიდა. შუაღამისას სასტუმრო ოთახში ღამის ნათურის შუქზე ფარდას
ვქარგავდი. ვქარგავდი და თან დიდ წვიმას ვუგდებდი ყურს. შებინდებიდან წვიმდა,
თანდათან იმატა და ახლა უკვე თითქოს რაღაც საგანგებო დავალებით, საშიში
განზრახვით მოთქრიალებდა... თანაბარი, შემაშფოთებელი შხუილი აყრუებდა
სახლსა და ქუჩას... და ცალკე ისმოდა, ერთიან შხუილს გამორიყოდა სადღაც სულ
ახლოს დაცემული წვეთების წკაპაწკუპი. წვიმდა...
ჩემი ბავშვობის ერთი ასეთივე მღვრიე, თქეშიანი დღე გამახსენდა. ცხრა-ათი წლისა
ვიქნებოდი მაშინ. სახლიდან გავიპარე, სადაც მამაჩემი დაიღრინებოდა და ოთახიდან
ოთახში ცუდად დაწრიალებდა. ზღვას მივაშურე, რადგან ვიცოდი, ასეთ ამინდში
არავინ ეყოლებოდა და, ბოლოს და ბოლოს, მარტოს ვნახავდი... აუჰ, რა
დამართნოდა! ლურჯი, ლივლივა სარკე დაემსხვრია, მწვანესარჩულიანი, ცისფერი
პერანგი ტანზე შემოეფლითა, სახლისხელა მიწისფერ კუზებს ერთმანეთზე
მიაჯირითებდა, ნაპირზე ათას, დუჟით სავსე ხახას აფჩენდა, ღრიალებდა, ზმუოდა,
მუქარითა და წყევლით ასკდებოდა დედამიწას, გააფთრებული დედინაცვალივით
სცემდა, თეთქვავდა... ისეთი ბოროტი იყო, ისეთი თავზარდამცემი, სულ, სულ
არაფრად მაგდებდა და როცა ნაპირზე გადმონთხეული თქეშის ერთი პატარა ღვარი
ჩემს ტერფებამდე ამოიკლაკნა, დავიხარე და მუშტი ჩავარტყი... ხაა – გადაიქუხა
ზღვამ, ჩაიხარხარა და მე გამოვიქეცი... და მომქშენდა და მომხარხარებდა: შენ
მოხვალ ჩემთან, ჩემთან მოხვალო, და თან მრცხვენოდა, ასეთ გაცოფებულს რომ
შევესწარი, და თან გული გეწურებოდა. ისე ლამაზად ბოროტი, ლამაზად შემზარავი
იყო. სახლში შევიპარე, სადაც დროებით სიმშვიდეს დაესადგურებინა და ლოგინში
შევძვერი.. მაგრამ მალევე წამოვჯექი და საბანმოხურული ფანჯრის რაფას
დავეყრდენი... მეზობელი სახლის ანთებულ ფანჯარაში დედა, მამა და ბავშვი
მოჩანდნენ. დედა ფეხზე იდგა. ვაშლს ფცქვნიდა და ვაშლზე დაკიდებულ მრგვალად
დახვეულ ნაფცქვენსაც ვხედავდი, რომლის ბოლოც ბავშვს ეჭირა და ელოდებოდა,
როდის ჩამოვარდებოდა მეორე ბოლოც. ალბათ დედას ეხვეწებოდა, არ გაგეჭრას,
მთლიანად მინდაო. ბავშვი მამას ეჯდა მუხლებზე და მეორე ხელით ხშირ-ხშირად
იღებდა თეფშიდან ვაშლის ნაჭერს და ხან მამას უდებდა პირში, ხან დედას უწვდიდა,
ხან თვითონაც შეექცეოდა. და მამამისი, როცა მის პირს უახლოვდებოდა ბავშვის
ხელი, თავს ისე გადაიქნევდა ხოლმე წინ, თითქოს ხელი უნდა მოაჭამოსო. გოგონა
შეჰკივლებდა ხოლმე და სამივენი იცინოდნენ. სულაც არ აქცევდნენ ყურადღებას,
რომ გარეთ ასეთი ჩამოქუფრული საღამო იდგა... დიდხანს შევყურებდი. მეც
გადმომედო იმათი თამაში და ბავშვთან ერთად შევკივლებდი და მერე ყველასთან
ერთად ვიცინოდი ხოლმე...
უცბად კარი გაიღო და ალექსი შემოვიდა: გალუმპული, აცახცახებული...
– რა მოხდა? – გულგახეთქილი წამოვვარდი სავარძლიდან.
– მიშველე... მაპატიე და მიშველე, – ხელისგულები ლოყებზე ჩამოისვა, – ის ქალი...
მოკვდა, – შეაჟრიალა, – შინ... შინ არის...მოკვდა... ბავშვი ტირის. ის, ის სულ
გაცივდა... – შეაჟრიალა, – ორივენ, იქ არიან... მოხუცი ქალი დავტოვე, მეზობელი...
უფრო გვიან ველოდით... უფრო ადრე დაეწყო... მე შინ არ ვიყავი...სამსახურში
შემაგვიანდა... ვერ წამოვედი... წვიმდა... რომ შევედი... ბავშვი, – გააკანკალა, –
სისხლში იყო მოსვრილი... მთელი საწოლი... თვითონ... სულ მთლად ცივი...

მკითხველთა ლიგა
თვალები დახუჭული... ბავშვი ტიროდა... – აშკარად ამცივნებდა, ამტვრევდა, –
მიშველე. წამოდი.
თვალებში ვუყურებდით ერთმანეთს.
გვაჟრიალებდა: თითქოს ელექტროველში ვიყავით ჩართული.
მერე მომესმა, როგორ ვიკითხე, მაგრამ ვიღაც სხვა კითხულობდა ჩემში, ჩემგან,
ვიღაც უცნობი, ვინც მუდამ იცოდა თავისი საქმე, მე კი ვუსმენდი:
– ვინა ჰყავს იმ ქალს?
– და, ძმა... და მსახიობია,
– შვილები ჰყავთ?
– ძმას ჰყავს ორი ბიჭი, და გაუთხოვარია.
– თქვენ? ბიჭი გაგიჩნდათ?
ბავშვივით დამიქნია თავი.
– მხოლოდ ერთი პირობით დაგეხმარები: თუ მისიანებს ყველას ეტყვი, რომ ბავშვი
დედასთან ერთად დაიღუპა, გაიგე?
უაზროდ დამეთანხმა.
– ახლა წადი, და ბავშვი აქ მოიყვანე. მერე ახლობლებს შეატყობინე. ის მოხუცი
ქალი შინ გაუშვი... ხვალ იმასაც უთხარი, რომ ბავშვიც დაიღუპა. მოკვდა და უკვე
დამარხეს. კარგად შეახვიე, თბილად ჩაფუთნე, წადი, იჩქარე, ფრთხილად!
გელოდები...
სამზარეულოს აივანზე გავედი... და დავინახე, სადღაც შორიახლო ალექსიმ როგორ
გააჩერა ბედად გამოვლილი მანქანა და წელში მოხრილი მის სიღრმეში გაუჩინარდა.
წვიმა შხუოდა: ყურთწამღებად, შემაშინებლად, დაქადნებით მოთქრიალებდა.
თითქოს ხანგრძლივი მოთმინების ძაფი გაუწყდაო. თითქოს ამბობდა: „უწყინარს
მიცნობდით აქამდე, არა? აბა, მიყურეთ, აბა ახლა მნახეთო!“ და ნიაღვარი ავბედითად
მატულობდა ჩვენს უასფალტო, დამრეც ქუჩაზე, რომელიც ჩვენი სახლის მიდამოში
ივაკებს და მერე ისევ თავქვე ეშვება. და ამ ნიაღვარს წყალი ფართო, ქვაფენილიანი
ქუჩიდანაც ერთვოდა, ზუსტად ჩვენი სახლის წინ რომ უერთდება ჩვენს არათანაბარ
დაღმართს, და ამ ადგილას მორევივით თუ აუზივით გროვდებოდა და ბუყბუყებდა
ივლისის შავი, თბილი ღვართქაფი და შიგ ბოძზე გამობმული ქუდიანი შუქი
იხრჩობოდა.
მერე უცებ შევბრუნდი შინ, აკანკალებული სველი თითები ერთმანეთს გადავაჭდე
და გონება დავძაბე, რომ არაფერი დამვიწყებოდა: კომოდის უჯრიდან ჩემი შვილის
ნახმარი, რეცხვით გაცრეცილი პერანგები ამოვალაგე. საფენები, სახვევები და
პირსაწმენდი. ყველაფერი სამზარეულოში გავიტანე. წყალი შევდგი გასაცხელებლად.
ტაშტიც გამოვიღე და გამოვრეცხე. სტრეპტოციდი დავნაყე... და ზეთიც
წამოვადუღე... გარეთ გავდგი გასაცივებლად. პერმანგანატი გავხსენი ანადუღარ
წყალში: ერთ მომცრო ბოთლში ჩავაყენე მოწითალო სითხე... „რომ მოკვდეს? რომ
მოკვდეს? აქამდე რომ ვერ მოაღწიოს? ეს რა ვქენი? რომ მოკვდეს? ეს რა ვქენი! უნდა
წავსულიყავი? არა. არ შემეძლო. რა უნდა მექნა? თოთო ბავშვი, ორი-სამი საათის
დაბადებული, ნამდვილად მოკვდება! დაიხრჩობა. აი, რა მოხდა, აი, რა ამბავი
დატრიალდა! აი, როგორ დამთავრდა ყველაფერი, უბედური. საწყალი, საწყალი.
უბედური. რა ცოდოა, ღმერთო, რა ცოდოა, ცოდო. მარტო მოკვდა. ბავშვი ვეღარც
დაინახა ალბათ. უპატრონოდ მოკვდა“. გარეთ წვიმა ღრიალებდა... მაკანკალებდა.
გულუბრყვილო, მიმნდობი სახე არ მშორდებოდა თვალიდან: განიერი და თხელი,
პირისფერი ქუთუთოები ოდნავ დაქსელილი ნაზი სისხლძარღვებით და ლამაზად

მკითხველთა ლიგა
დატკეპნილი ქვედა ტუჩი. „როგორ შეეშინდებოდა, როცა სიკვდილი დაეწაფებოდა
ყინულის ტუჩებით, ყინულის გულში რომ ჩაიკრავდა ყინულის ხელებით.
ჩაიხვევდა ცივძვლისფერ თოშში. ხარბად ჩაბღუჯა უძვლომ, უსისხლომ,
მოძალადემ, ყველას მსურველმა: ახალგაზრდა, თბილი, ლამაზი. რა ცოდოა, ღმერთო,
რა ცოდო. წავიდა. მოგვშორდა, ნავით აცურდა ყიამათ-თქეშში, ვრცელ ნისლებში
გადაინაცვლა. ნისლიდან გვიცქერის დიდი, გაწბილებული თვალებით... ჯერ აქ არის,
იმისი სული, გაფაციცებით დასტრიალებს თავს ახალშობილს, როგორც მერცხალი
ძირს გადმოვარდნილ ბარტყს, ბუდიდან - მიწაზე, პატარას, ტიტველს, და თავის
გაწვალებულ სხეულსაც თავს დასტრიალებს; შვების განცდა რომ ვერც მოასწრო.
ღმერთო, შენ უშველე იმ ბავშვს, ბედის ანაბარად რომ გამოაღწია დედის გაცივებული
სხეულიდან, გადაარჩინე, აკმარე დედის სიკვდილი“.
ლაბადა მოვიცვი და გარეთ გავედი. ჩვენი ათსაფეხურიანი კიბის თავზე გავჩერდი,
სახურავქვეშ, ბოლო საფეხურებს უკვე წყალი ფარავდა. წინ, შორს, შედარებით
ფართო, ქვაფენილიან ქუჩას კანტიკუნტად გადაკვეთდა ხოლმე სადღაც უიღბლოდ
შერჩენილი მანქანის სუსტი, წრიატა შუქი – ერთმა შუქმა აქეთ გამოუხვია და
პირდაპირ წამოვიდა... მოდიოდა ნელა და რომ მოახლოვდა, გაჩერდა; წყალი
თითქმის უფარავდა საბურავებს. არვინ გადმოდიოდა. ალბათ ალექსი ეხვეწებოდა,
სახლამდე მიდიო და მძღოლი ვერ ბედავდა. როგორც იქნა გადმოვიდა მკერდზე
მიკრული, დიდი, მუქი ფუთით. ხელით ვანიშნე და ხმამაღლა დავუყვირე, პირდაპირ
არ წამოსულიყო, ზემოთ აჰყოლოდა ქუჩას და შედარებით ვიწრო ნიაღვარი
გადმოელახა, მაგრამ ვერ გაარჩია, რას ვუყვიროდი და წინ მოიწევდა, მანქანაც
გამოჰყვა პატარა მანძილზე და ისევ შეჩერდა, ოღონდ მძღოლს სინათლე არ ჩაუქრია,
ჩანს, შეეცოდა მგზავრი და სინათლით მაინც მივეხმარებიო. ორივე ხელი ფუთაზე
ჰქონდა შემოჭდობილი და წყალს მოაპობდა. უკვე წელამდე სწვდებოდა ნიაღვარი
და აჯანჯღარებდა. კიდევ გადმოდგა ერთი ნაბიჯი, მორევში აღმოჩნდა, და უცებ წინ
გადმოქანდა, და როცა გაიმართა, ფუთა მის წინ წყალში ტივტივებდა, თვითონ კი
ხელს ვეღარ უწვდენდა. მე უკვე მუხლებამდე ვიდექი ღვარში, ამის დანახვაზე წინ
წავიწიე. მაგრამ უფრო ღრმად შესვლას აზრი არ ჰქონდა, წავიქცეოდი.
თავზარდაცემული მივაშტერდი ჩვენ შორის აცურებულ ფუთას, იმას ჭილოფი თუ
რაღაც მუქი ქსოვილი გადასძვრა და იმ ქსოვილს უკვე წყალი მიაქანებდა. ქვემოთ...
და თვალი მოვკარი მოგრძო კალათს, რომელსაც, სადაც იყო ან ჩაძირავდა, ან
გაიტაცებდა ნიაღვარი და სადაც უკვე ჩადიოდა ივლისის თბილი, მაგრამ ძლიერი
წვიმა. წელამდე შევედი. სასოწარკვეთილმა უნებურად ხელი დავიქნიე და ბალთის
პირს დავკარი მაჯა. იმწამსვე შევიხსენი ვერცხლის ქამარი და ბალთით ვესროლე
კალათას. წამოედო. გამოვწიე.
– წადი! წადი! ნუღარ შემოხვალ! – დავუძახე ალექსის, როცა კალათს ორივე ხელით
ჩავაფრინდი. წამით შეყოყმანდა და გაბრუნდა, მანქანის შუქში გაეხვია და მერე
გაუჩინარდა.
ტიროდა – ცოცხალი იყო!
გალუმპულმა და გულამოვარდნილმა კალათი მაგიდაზე დავდგი. ბავშვს სახეზე
დაკრული სველი ცხვირსახოცი გადავხადე. ხელის კანკალით ამოვიყვანე და
გავხსენი. დედამისის კაბებში გაეხვია. უმწეოდ ასავსავებდა მოკრუნჩხულ ხელ-ფეხს,
პატარა მოწითალო, თბილი არსება. გალურჯებული ციცქნა თითებით, ჯერ რომ
არაფერს შეხებოდნენ, ჰაერს ბღუჯავდა, პირს აღებდა, აკანკალებულ ტუჩებს
ამრგვალებდა, რაღაცას ეძებდა, განწირულად ეძებდა რაღაცას და ტიროდა... თავი
უცახცახებდა ბერიკაცივით, ტირილისგან წითელი ქუთუთოები ეხუჭებოდა და ხმა
მკითხველთა ლიგა
უწყდებოდა. მუცელზე გველივით დასთრევდა სველი ჭიპლარი. ისევ დავაფარე
დედის კაბები, წყალს ვეცი, გადავანელე, გავამზადე, ტაშტს მივუდგი გვერდით
დიდი ქვაბით.. მერე ხელისგულზე მუცლით დავიწვინე; ტაშტის სიღრმეში და
ზურგზე ხელის კანკალით დავასხი წყალი... გაჩუმდა. გაილურსა. მერე ზურგით
დავიწვინე ხელისგულზე და ყელიდან მოგრეხილ ტერფებამდე ჩავაყოლე წყლის
თბილი ჭავლი და თითქოს გაიღიმაო, ფეხებიც აატოკა და ბუნდოვან-მზერიანი
თვალებით ჭერში აიხედა. გავამშრალე და გახვევა რომ დავაპირე, აღმოჩნდა, რომ
აღარ მახსოვდა, აღარ ვიცოდი, როგორ უნდოდა, ისე უკვალოდ წაშლილიყო ჩემს
მეხსიერებაში, თითქოს ბავშვი არასოდეს მჭეროდა ხელში. დავიძაბე, მაგრამ გონებას
ვერაფერს გამოვრჩი და ისევ ჩემს ინსტინქტს მივენდე: გავახვიე: ისე, რა. მაგრამ მაინც
თბილად შევკარი ჩითისა და ბამბაზიის სახვევებში... და უკვე ტიროდა... ტიროდა.
რაც დედამიწაზე შემოდგა ფეხი, პირში არაფერი ჩასვლოდა.. ჭიპლარი უკვე აღარ
აწვდიდა საჭმელს დედის სხეულთან შეერთებული მუცლიდან და ისიც რაღაც ახალს
იხვეწებოდა: ტირილით... რა მექნა, აღარ ვიცოდი, დილით ნაყიდი რძიდან რაც
დარჩა, ნაშუადღევს მაწვნად შევადედე... ახლა მაცივარში იდგა, რა უნდა მიმეცა? ჩაი
შევათბე და თან შეუსვენებლივ ვარწევდი ხელში. არ ჩერდებოდა. ჩაის შაქრით ვერ
დავუტკბობდი, არ შეიძლებოდა... სიროფი იყო საჭირო, აი, რა დამავიწყდა! სიროფის
მოდუღებას კი დრო სჭირდებოდა. მურაბას დავუწყე ძებნა. კარადიდან ცალი ხელით
გამოვწიე მამიდაჩემის გამოგზავნილი მოცვის მურაბა, გადმოვარდა და გატყდა.
იატაკზე შავი, მბზინავი და წებოვანი ჭაობი გაჩნდა. ქილის ფსკერზე ჩარჩენილი
მურაბიდან პატარა კოვზით სიროფი ავიღე და ჩაი დავატკბე. მაწოვარა რომ არა
მქონდა? კოვზით მივუტანე პირთან, ქვედა ტუჩზე მივუს-მოვუსვი. არაფერი გაუგია.
ტიროდა. ენის წვერს შევახე კოვზი... შეკრთა... ტირილი შეწყვიტა.. რაც დაიბადა,
პირველად იგრძნო რაღაცის გემო... მაგრამ კოვზთან კავშირი ვერ დაამყარა, თავი
გვერდზე გადაიქნია და ატირდა... ასეთ ატირებულს პირში ჩაის ხომ ვერ ჩავასხამდი.
და რაღა მექნა, არ ვიცოდი... დაოსდა... მეც ღვარად გადმომსკდა ცრემლები: ერთად
ვტიროდით, ვარწევდი და სულ ამერია გონება; ერთი წამით მაინც რომ
გაჩუმებულიყო, რაღაცას მოვიფიქრებდი, მაგრამ ტიროდა და მთლიანად ამ
ტირილით ვიყავი შეპყრობილი... უცბად გულისპირი გავიხსენი, მკერდი ნადუღარი
წყლით მოვიბანე... და ტირილ-ტირილით ჩავუდე პირში. გაჩუმდა და მაშინვე
დაიწყო წოვა. ასე შევიყვანე ჩემს ოთახში, საწოლზე გვერდით მივიწვინე და
საშინელების მოლოდინში თვალები დავხუჭე: სუნთქვაშეკრული ველოდებოდი,
როგორ აღმოაჩენდა ორიოდ წამში, რომ ძუძუში რძე არ იდგა, არაფერი იყო საიმისო
და ისევ განწირულად ატირდებოდა დედამიწის ახალთახალი, ორიოდე საათის
სტუმარი და უკვე მერამდენედ მოტყუებული. ვტიროდი და ვეჩურჩულებოდი: „აი,
როგორ შეგხვდა ეს ქვეყანა, პატარავ... საწყალო, საწყალო... დედა არ დაგიხვდა, კარი
რომ შემოაღე? ცარიელ სახლში შემოაბიჯე? რა გეშველება, ხედავ, რა საშიშ ქვეყანაში
ჩამოხვედი... როგორი დიდი წვიმები იცის, მორევი ტრიალებს. დედა შინ არ არის.
ცივა და ქარი უბერავს“. – რას ვამბობდი, აღარ ვიცოდი და ღმერთს ვევედრებოდი ამ
ბავშვის გაწბილება აღარ ეჩვენებინა ჩემთვის. ტუჩები შეუშვა – წამოიტირა და ისევ
გააგრძელა წოვა: ტირილ-ტირილით. უცებ თითქოს ტანში მიწისძვრა დამეწყო,
რაღაცამ დამიარა, შემაჟრიალა, მენჯის ძვლებთან რაღაც გამითბა და ეს მოძრავი
სითბო მკერდისკენ აცურდა... რაღაც მომადგა, წამით შეჩერდა, დაგუბდა და...
დავინახე, ბავშვს როგორ დაუსველდა ტუჩები: თეთრ-ცისფრად. რძემ გადმოჟონა
მკერდს მიკრული ტუჩის კუთხიდან და მეორეგანაც დამისველდა პერანგი და
გულისკოვზზე ჩამოჟონილი თბილი, ოდნავ წებოვანი სისველე ვიგრძენი...
მკითხველთა ლიგა
 დეიდაჩემს ერთი ზნე დასჩემდა, სწორედ მაშინ არ მოდიოდა, როცა ძალიან
მიჭირდა ხოლმე. „ჩემს ბედისწერას თანამშრომლად ექცა. ერთად მაწრთობენ“.
ვბუზღუნებდი ჩემთვის. მაგრამ ახლა მადლობა შევწირე ღმერთს, კიდევ ორი დღე
რომ არ გამოჩნდა და ამ ახალ, თავზარდამცემ ამბავს არ შეესწრო. ხოლო მესამე დღეს
პასუხი დაახლოებით მოფიქრებული მქონდა და მზად ვიყავი უძნელესი
საუბრისათვის.
კარი მე და ბავშვმა გავუღეთ. კარგად გამოკრულ-ჩათბუნებულს ჩემს ხელებში
ეძინა.
– რა არის? მუთაქა? – სათვალის ზემოდან ისროლა მზერა.
– არა, ბავშვია.
– სათამაშო?
– არაა. ცოცხალი.
– ნამდვილი? – ქოლგა მიაყუდა დერეფნის კუთხეში.
– კი, – თავი დავუქნიე.
– ვისი?
– არავისი... ჩემი.
– ვინ არის სტუმრად?
– არავინ. დე, მამის სულს გეფიცები, ჩემი ბავშვია.
ხელჩანთა გაუვარდა:
– შენ... გაგიჟდი? საიდან გაგიჩნდა...
– დე. მისმინე. მომიგდეს. მეგონა კატა კნავის-მეთქი ჩვენს კართან... გავაღე და რასა
ვხედავ! რაღაც ფუთა... ინძრევა და ტირის. წარმოგიდგენია?
– მერე? – გადამტკნარებული მომშტერებოდა.
– ავიყვანე და შემოვიყვანე. დავბანე და მოვასულიერე. წარმოგიდგენია?
– შენ თუ წარმოგიდგენია, როგორ აფრენ! ეგ ბავშვიღა გაკლდა? გაგიჟდი? შეიშალე?
ვერ წაიყვანე მილიციაში? – იჭექა.
– რა უნდა თოთო ბავშვს მილიციაში? გამაგიჟებ მართლა!
– მაშინ, ვერ წაიყვანე იქ, რა ქვია, დაკარგული ნივთების...არა, ბავშვების ბიუროში?
– იტყვი ხოლმე რა! ეგეთი ბიურო არ არსებობს! არც დაკარგული ქმრების ბიურო
გამიგია! – ვცადე ხუმრობა.
– ელენე! – ზარივით დარეკა და ხელი წინასწარმეტყველურად აღმართა ჰაერში, –
გონს მოდი, ელენე, და წაიყვანე ეგ ბავშვი ბავშვთა სახლში! შენ მაგისი თავი არა
გაქვს. უქმრო ქალი ხარ, შენს მომავალზე უნდა იფიქრო, ორშვილიანს ვინ გითხოვს,
გეკითხები! თავს იღუპავ! თანაც რა იცი, ვინ არის, ვისი შვილია, ეგებ სიგიჟე აქვთ
გვარში ან ათაშანგი, ან კაცისკვლა ან ქურდობა და მრუშობა! რა იცი! სისხლსა და
ჯიშს ვერ გაექცევი! გონს მოდი, ელენე და გააკეთე, რაც გითხარი!
კაცისკვლა რომ ახსენა, გამაჟრიალა. ბავშვი ატირდა.
– ვერ დავიჯერებ, რომ სისხლია ყველაფერზე ძლიერი! არა მჯერა!
– მე კი ის მჯერა, – საშიშად წამოიწყო დეიდაჩემმა და თავის უმძლავრეს კოზირს
ჯერ მხოლოდ ორი თითი მოავლო, – რომ მეტი აღარ შემიძლია! ამ ბავშვსაც ძლივს
ავუდივართ და ამხელა სახლმა ხომ მთლად სიქა გამაცალა! სალაროშიც ილევა
ფული! შენ შენი ამპარტავნობის გამო კაპიკსაც არ იღებ შენი ქმრისაგან და ის ფული
კი თანდათან ქრება. უშრეტი წყარო ხომ არ არის! მეც ჯანი მელევა. არც მე ვარ ქვა და
რკინა! ამ ბავშვს ჩვენ ვერ გავზრდით. მე, ყოველ შემთხვევაში, ნამდვილად ვერ
შევეწირები სხვის შვილს!
მკითხველთა ლიგა
 ბავშვი ტიროდა.
– აი, ხომ ხედავ, გიჯავრდება. არა გრცხვენია, სახლიდან რომ აგდებ? – მე თვითონ
მეტირებოდა, – რა დააშავა, რომ ყველამ გადააგდოს, ამას, ამას ხომ ნამდვილად
არაფერი დაუშავებია?
დეიდაჩემის სახეზე შედუღაბებულ რისხვას ბზარი დააჩნდა და უარესად
გაანჩხლდა საქციელწამხდარი, მაგრამ ის ნამდვილი ბრაზი აღარ გამოსდიოდა.
– ეგ ბავშვი კარგს არაფერს მოგიტანს. დაგღუპავს, იცოდე. დაიმახსოვრე ჩემი
სიტყვები!
სახე მომექუფრა და პირქუშად დავუმარცვლე:
– გგონია, მე სიხარულით გადავირიე? მაგრამ კარზე მომდგარ ბავშვს უკან ვერ
გავაბრუნებ! კარგი იყო, არ მომდგომოდა, მაგრამ რაკი ასე მოხდა, ჩავთვალე, რომ
ბედია ჩემი, და ღმერთს მადლობას ვწირავ საჩუქრისათვის, რომელიც მართალია, არ
მინდოდა, არ მითხოვია... თუ დაიღალე და არ შეგიძლია, წადი, შენთვის იცხოვრე.
ალბათ, მე სულ მარტო უნდა ვიყო.
– სახლიდან მაგდებ, ხომ? ჭკუას რომ გარიგებ, მაგიტომ, არა? – შემკრთალი და
ხმაჩამწყდარი შემეპასუხა, და აზრმიუტანებლად ისევ გაიმეორა: კარგს არაფერს
მოგიტანს ეგ ბავშვი, დაიმახსოვრე.
ბავშვი ისევ ატირდა.
და აქ, ვიგრძენი, თვალებში როგორ ამილაპლაპდა ცეცხლი და გამოვცერი: – ყვავი
ხარ თუ ადამიანი? რად ითარსები?
და უცებ რაღაც ჯახუნი გაისმა სამზარეულოში, შევედით; ღია ფანჯრის რაფაზე
მტრედი შემომჯდარიყო: უცხო, დიდი, ღაბუა მტრედი და პურის ნამცეცებს
კენკავდა. რაფიდან დიდი სამარილე მაგიდაზე გადმოეგდო და ახლა, კენკვისას
უნებურად თეთრ ბოლოს ურევდა მარილის გროვაში.
– აჰა! – ჩაიბუზღუნა დეიდამ, – მარილიც დაიყარა!
– და მტრედი? – ვიკითხე გაოცებულმა.
ბავშვი გაჩუმდა.

გიორგის შემოსვლით ჩვენს ოჯახში ახალი ცხოვრება დაიწყო. სახელი მე დავარქვი.

არც დავფიქრებულვარ, ისე. თითქოს ბავშვს სახელი თან მოჰყოლოდეს, ჭიპლარივით
თუ ქუდბედივით. გული მეუბნებოდა, რომ ალექსი ორმოცის შემდეგ
დაბრუნდებოდა შინ. დეიდაჩემს ხატზე დავაფიცე: არასოდეს წამოსცდენოდა, რომ
გიორგი ჩემი შვილი არ იყო. ერთი კი ამოიკვნესა: „როგორ, არ უნდა იცოდეს ხალხმა,
რომ სხვის ბავშვსა ზრდი? უანგაროდ სწირავ თავს?“ „დეიდა, – ვუთხარი და
თვალებში ჩავხედე. – დაიმახსოვრე, როცა ამ ამბავს სხვა ვინმე გაიგებს, იმ დღეს
მოვკვდები“. დაიფიცა. მამიდაჩემმა ჩემი და ალექსის გაყრის ამბავი არც იცოდა. ასე
რომ, ერთადერთი გასასვლელი, საიდანაც შეიძლებოდა საიდუმლო გაჟონილ-
გამსხლტარიყო – დავგმანე.
თვეზე მეტი იყო გასული. გიორგის ჩემთან ეძინა, პატარა, სარწეველა საწოლში.
მათე თავის ოთახში იწვა და სოფოც მის გვერდით მისცემოდა დამსახურებულ ძილს.
მეც ვიწექი და ოდნავ ვარწევდი გიორგის საწოლს, რადგან ბავშვი ჩუმად
შფოთავდა, შიგადაშიგ – კვნესოდასავით. იქვე, პატარა მაგიდაზე ღამის ნათურა
მედგა, ოდნავ ანათებდა, და რადგან ბავშვის საწოლის თავზე ვარდისფერი ჩითი იყო
გადაფენილი, ბავშვსაც სახეზე რბილი, ვარდისფერი ბურუსი ეფინა.

მკითხველთა ლიგა
 შუა ოთახში შუაღამისას ჩამორეკა დიდმა საათმა, ყრუდ შემოისმა ძველი ხმა
დაგმანული, მუქი კარიდან. ძილი მომერია. ბავშვს შუბლზე თეთრი ხილაბანდი
ჩამოვუწიე, რომ წუხდა, გაციებული არ იყოს-მეთქი, და მერე თითი დავაჭირე ღამის
ნათურის შავ, მოგრძო ღილაკს. კარგად მახსოვს: ის თითი გაჭრილი მქონდა და რომ
დავაჭირე, მეტკინა. სინათლე ჩაქრა და მეც მალე ჩამეძინა. მაშინვე სიზმარში შევედი.
ვხედავ: ზუსტად იმ სურათს, საიდანაც ძილში გადავაბიჯე: ჩემს ოთახში ვწევარ,
გიორგის საწოლს ვარწევ, მღვიძავს. იღება კარი, შემოდის გიორგის დედა: თეთრი,
კოჭებამდე პერანგი აცვია. ფეხშიშველაა და თმაგაშლილი, პეშვები გულში ჩაუკრავს.
ნელა მოდის... თითქოს მოცურავს. ოდნავ იღიმის. სევდიანია და უფრო
მიმზიდველი, ვიდრე მახსოვდა. ბავშვის საწოლს თავთით მოექცა, გადმოიხარა,
ღილაკს თითი დააჭირა და სინათლე აანთო. მერე საწოლის გვერდით გაჩერდა,
დაიხარა, ბავშვს თეთრი ხილაბანდი გადაუწია. დაჰყურებს. თვალებით ეფერება.
ზედ ადნება. ვგრძნობ: კვდება, ისე უნდა კოცნა, შეხება, მაგრამ თავს იკავებს...
ცრემლები უბრწყინავს თვალებში და ნელ-ნელა მიცურავს უკან. თითქოს
გვემშვიდობება, თითქოს ხელს გვიქნევს. კარი გაიღო, თეთრი პერანგი აფრიალდა და
გაუჩინარდა. თვალი გავახილე, წამოვჯექი. ჯერ კარს შევხედე, მერე საწოლს. ბავშვს
ხილაბანდი გადაწეული აქვს შუბლიდან, მშვიდად სძინავს, თანაბრად სუნთქავს,
მერე პატარა მაგიდას ვუყურებ და სუნთქვა მეკვრება: ღამის ნათურა ისევ ანთია.
გიორგის დანახვაზე მათე თავიდან გაოგნდა და გამხიარულდა. აყვანა უნდოდა
ხოლმე, ერთი-ორჯერ დავაჭერინე და ქშენით გაატარ-გამოატარა, ლოყებზე და
ხელებზე კოცნიდა. მაგრამ მერე ეჭვიანობა დაიწყო და საშინლად ანჩხლობდა და
იბუტებოდა, გიორგის როცა ვუვლიდი და დავტრიალებდი. ოღონდ თავისი
ეჭვიანობა ეთაკილებოდა და ამიტომ სულ სხვა რამეზე ატყდებოდა ხოლმე. უცებ
ფეხსაცმელს მოისვრიდა ტირილით, მიჭერს, ფეხი მატკინაო. ან საჭმელს აღარ ჭამდა,
ან არაფრით არ დაიბანდა ხელებს, ვიდრე ძალიან არ მოვეფერებოდი. ოთხი
წლის იყო მაშინ.
გიორგი კი უცნაურ განცდებს აღმიძრავდა. ძალიან ჰგავდა თავის ნამდვილ მამას.
თუმცა ნაკვთები დედისა ჰქონდა. უსაზღვროდ მეცოდებოდა: ასე უიღბლოდ, ასე
უცნაურად მოვლენილი ამქვეყანაზე და თან რაღაც შვებისმომგვრელი პასუხი იყო
ჩემთვის ერთ გამოუთქმელ, მტანჯველ კითხვაზე: მე და ჩემი მამინაცვლის უსახელო
ურთიერთობის გამოსავლად მეცხადებოდა, და არ ვიცი, რატომ, მაგრამ მეჩვენებოდა,
რომ სიცხადეში შევიდა ჩვენი ურთიერთობა, თუმცა, უფრო გართულდა და წესით,
უფრო უნდა გაბუნდოვნებულიყო. მხოლოდ სამი წლის შემდეგ მივხვდი ამ განცდის
საფუძველს, როცა მთიანი ალთაიდან წყვეტილხაზშემოვლებული,
ყარყატიანმარკადაკრული კონვერტი მოვიდა. მანამდე კი ბედს ვემორჩილებოდი:
გადავწყვიტე, რომ მე ჩარევის უფლება არა მქონდა, იღბალს მივანდე ყველაფერი
გადასაწყვეტად, მივანდე და მივყევი. სამი წლის შემდეგ კი ის წერილიც მივიღეთ.
დედაჩემი მეუღლის გარდაცვალებას გვატყობინებდა: მისი მეუღლე ბათუმში
დასასვენებლად ყოფნის დროს ცეცხლწაკიდებულ საბავშვო ბაღში შევარდნილიყო
და იქ დარჩენილი ოცდაათი ბავშვი უეჭველი და საზარელი სიკვდილისაგან ეხსნა.
ბავშვებს თოკით უშვებდა თურმე მეორე სართულის აივნიდან. ყველა ბავშვი
გადარჩენილა. მისთვის კი თვალი არ მოუკრავთ. „უცნაურები არიან კაცები, –
გვწერდა დედაჩემი – ხომ შეეძლო თხუთმეტი, ოცი ბავშვი რომ ჩამოუშვა, მერე
თვითონაც ჩამომხტარიყო, ინგრეოდა უკვე შენობა. განა საკმარისი არ იქნებოდა, ოცი
ბავშვის გადარჩენა? მაგრამ არა. ყველა ჩამოუშვა და თვითონ შიგ დარჩა. რადგან
ბავშვების ძებნაში გასასვლელი ვეღარ იპოვა. იქ კი თურმე არც ერთი ბავშვი აღარ
მკითხველთა ლიგა
იყო. მე ქუჩაში დამტოვა, როცა შევარდა, ვერ მოვახერხე შეჩერება, და მერე ხალხთან
ერთად დავრბოდი და ვყვიროდი, ვიდრე გული არ წამივიდა. სახანძრო მანქანის
მილით მომასხეს თურმე წყალი, წარმოგიდგენია? გონს რომ მოვედი, სველი და
გამჭვარტლული წამიღეს სასტუმროში. გადარჩენილი ბავშვების მშობლები ხელ-ფეხს
მიკოცნიდნენ. გაზეთშიც იყო ეს ამბავი. რაღას ვიზამდი? ბილეთები უკვე აღებული
გვქონდა მეორე დღისთვის და მე მარტოდმარტო, გაუბედურებული ჩამოვფრინდი აქ,
ქვეყნის ბოლოს, მისი ბილეთი ხელში მეჭირა და მთელი გზა ვტიროდი, ჩემ
გვერდით ცარიელ ადგილს რომ ვხედავდი. მე კი მარტოობა არ შემიძლია. ახლა
გავყიდი ყველაფერს, რაც მაქვს, და საქართველოში დავბრუნდები. მეყო გადახვეწა.
ჯერ გადმომხვეწა და მერე მიმატოვა. ეჰ, რას გაიგებ კაცებისას, გაიგებ და მთლად
გაგიჟდები. სჯობს არც ეცადო. შენი დედა“.
ცრემლი მდიოდა და მაჟრიალებდა, წერილს რომ ვკითხულობდი. და უცნაურმა
ფიქრმა გასერა ჩემი გონება: „მე ხომ არ გამოვიწვიე ამ კაცის სიკვდილი, ღმერთს
ყოველღამე რომ ვევედრებოდი: შესაძლებლობა მიეცი ცოდვები გამოისყიდოს-
მეთქი?“
ერთი თვე იქნებოდა გასული, როცა გაუგონარი უცნაურობა შევნიშნე გიორგის. იმ
პირველი დღეების შემდეგ ხმას აღარ იღებდა: უხმოდ ტიროდა! ერთი თვის ბავშეს
ტანი უცახცახებდა მხოლოდ და უბგეროდ სდიოდა ცრემლი ლოყებზე. ექიმთან
გავაქანე. ხნიერმა კაცმა სინჯა, უსმინა, ფეხები დაუტოლა, გადააბრუნ-გადმოაბრუნა.
ჭიპი შეუმოწმა, ყურის ძირები და ყიფლიბანდი. მისი ძალიან ჩუმი, ღუღუნივით ხმაც
მოისმინა, მაგრამ ბოლოს ვარდისფერ უკანალზე რომ უჩქმიტა ფრთხილად და ბავშვს
უხმოდ წამოუვიდა ცრემლები: პირჯვარი გადაიწერა. ბავშვი სრულიად საღია,
არაჩვეულებრივად ძლიერი და ჯანმრთელი, არც მუნჯია და არც ყრუ, მაგრამ ასეთი
ჩემს ცხოვრებაში არაფერი გამიგია, არამცთუ მინახავს: ჩუმად ტირისო. დავიცადოთ,
ენას რომ აიდგამს, რა მოხდებაო. რაღას ვიზამდი, წავედი შინ. და განსაკუთრებით
ვცდილობდი, არაფერს შეეწუხებინა: რადგან ეს უხმო ტირილი გულს მიგლეჯდა. ენა
კი ჩვეულებრივ ამოიდგა, ყვიროდა კიდეც, იძახდა კიდეც, თანაც საკმაოდ ძლიერი
ხმით, მაგრამ ეს იყო და დარჩა ბოლომდე: ტირილით მუდამ უხმოდ ტიროდა.
ორი თვის შემდეგ ალექსი დაბრუნდა. დეიდა სოფოს დაბნეულობა და გაოგნება,
რომელიც იმით დაიწყო, რომ რატომღაც რძე ჩამიდგა, ახლა ყოველგვარ საზღვარს
გადასცდა. შემოვიდა თუ არა ალექსი, სოფიკო უნებურად წინ აეფარა: სასტუმრო
ოთახის თათებიანი სავარძლის ბუნაგში დროებით მიდებულ, გამოკრულ ბავშვს. და
კინაღამ ჭკუიდან გადადგა, როცა ალექსიმ ბავშვი ჩაიხუტა და ჩვენს ოთახში
გაუჩინარდა.
„ამათი არაფერი მესმის. ან რას მიდიოდა, ან რისთვის მოვიდა, გიჟი ქალაქს
მიდიოდაო.., თან უცნობი ბავშვიც გაუხარდა! გიჟები არიან ყველანი.
დედაბუდიანად. ბავშვებსაც დააგიჟებენ, თუ არ ვიმოქმედე“, – ბუზღუნებდა
თავისთვის.
დეიდაჩემი ალექსის არ ელაპარაკებოდა. მაგრამ ერთი თვის შემდეგ ბატონი რენე
კვლავ რომ გამოგვეცხადა ორი მიხაკით ხელში – მოწყალედ მიიღო და როცა უეცრად
დიდებულმანერებშეძენილი ქალბატონი სოფო სტუმარს სამზარეულოში შეუძღვა: აქ
მყუდროებააო, და კარი ცხვირწინ მოგვიხურა, მე და ალექსიმ ერთმანეთს შევხედეთ
და გაგვეცინა. მაშინ პირველად გაგვეცინა მისი დაბრუნების შემდეგ. ყინული
გალღვა.
სამსახურიდან მაშინვე შინ მოდიოდა და გვერდიდან არ მშორდებოდა. რაც
შეეძლო, მეხმარებოდა, უფრო ხშირად კი მათე მიჰყავდა სასეირნოდ. ზოგჯერ
მკითხველთა ლიგა
გიორგისაც გამოვკრავდიტ და ყველანი ერთად გავწევდით ხოლმე მახლობელ
პარკში.
– ის ყველაფერი შემთხვევით მოხდა, დამიჯერე, შენ გარდა არავინ მყვარებია და
არც მეყვარება, ალბათ. – ერთხელ ძლივს ამოსთქვა ნასვამმა დიდი ხნის
გაწვალებული სათქმელი, სავარძელში ჩაეშვა და ხელის თხელი მტევნები მუხლებზე
გადმოჰკიდა.
– ჰო, მაგრამ...ეგ შემთხვევითობა შეიძლება ხასიათში გაქვს, – ვუპასუხე
უსაყვედუროდ. მაგრამ ეს უსაყვედურობა დამთავრებული სიყვარულის
განურცევლობა იყო და არა პატიება. თან მის ხელებს შევცქეროდი და შემზარავად
ნაცნობი და ახლობელი იყო ეს ხელები: ყველაზე ახლობელი ხუთი წლის მანძილზე
და როგორ არაფრის მოტანა აღარ შეეძლოთ ჩემთვის, თუმცა თვითონ არ
შეცვლილიყვნენ.
რამდენადაც მათე ეწვიანი და ბუტია იყო, იმდენად გიორგი ალალი და მიმნდობი
იზრდებოდა. მათეს ყველაფერი სწყინდა და სულ ეცვენებოდა, რომ მის წყენას
ცდილობდა ყველა. გიორგის როცა მართლა აჯავრებდნენ, მაშინაც არ სჯეროდა, და
ხშირად დამინახავს, როგორ ალალად შესცინებდა ხოლმე იმ ბავშვს, ვინც ის-ის იყო,
დაუზოგავად ცაარტყა. მათესავით საშინლად ცელქი იყო, მაგრამ მისგან
განსხვავებით – ფათერაკიანი. დღე არ გავიდოდა, რაიმე არ დამართნოდა. სულ
დათეთქვილ-გადაყვლეფილი დადიოდა და მწარე ტკივილსაც კაცივით უძლებდა.
მხოლოდ იმას განიცდიდა საშინლად, მე რომ ვნერვიულობდი და მის ჭრილობებს
ვდარდობდი. ერთხელ, გაჭრილი, გასისხლიანებული მუხლი სულ მიწით
მოთხვროდა და ასე აგრძელებდა თამაშს. მუხლს რომ ვბანდი და დავინახე, მიწა რა
ღრმად ჩასვლოდა ჭრილობაში, ცრემლები წამომცვივდა: „,სისხლი რომ მოგეწამლოს,
რაღა ვქნა მერე, რაღა ვქნა?“ ქვედა ტუჩი აუკანკალდა: „დე, ნუ ტირი! ნუ ტირი!“
შემომეხვია და გულამოვარდნილმა შემომფიცა, რომ არასოდეს აღარაფერი
გაეჭრებოდა, ოღონდ არ მეტირა. ამის შემდეგ, ვხედავდი, როგორ იტანჯებოდა
რამდენიმე დღე, ნელა დადიოდა, ცდილობდა არ ერბინა და არსად ამძვრალიყო,
მაგრამ ამ ტანჯვას დიდხანს ვეღარ გაუძლო და.. ერთხელაც მუხლზე იოდის ვეება
ლაქა შევნიშნე. რაკი ახალ ჭრილობას ყველანაირად თვალიდან მარიდებდა, მეც
არ შევიმჩნიე. მეორე დღეს იოდის ახალი ლაქა გაჩნდა მეორე მუხლისთავზე, მერე
კოჭზე, შემდეგ იდაყვზე. იმ სიხშირით, როგორც მანამდე იყვლიფებოდა. იოდის შუშა
სადღაც გადაემალა და გამოსავალი იმაში ეპოვა, რომ თვითონვე იტარებდა პირველ
დახმარებას. მე ისევ არაფერს ვიმჩნევდი, და როცა დეიდა სოფომ, ბოლოს და ბოლოს,
დასჭყივლა: რა არის ბიჭო, იოდში რომ ბანაობო, – ისიც გავაჩუმე. ამ დროს ენდის და
ნანის წელი უსრულდებოდათ.
მათე ხშირად მებუტებოდა ხოლმე და ამის გამო თვითონვე იტანჯებოდა.
თავიდანვე, სულ თავიდანვე, გიორგიმდეც, რაღაცას ითხოვდა ჩემგან. და რომ ვერ
იღებდა, წვალობდა, ოთხი წლისას უკვე რაღაც გატანჯული გამომეტყველება
გაუკრთებოდა ხოლმე სახეზე. რას წარმოვიდგენდი, თუ ასე ადრე, თავიდანვე,
პირველ თვეებშივე ყალიბდებოდა თუ მჟღავნდებოდა ხასიათი. ეჭვი, ეჭვი
სტანჯავდა ამ ბავშვს. ეჭვი, რომ არ უყვარდათ. რომ არ სჭირდებოდათ, რომ ისეთი არ
იყო, როგორიც უნდა ყოფილიყო. ან, შეიძლება, განაგებდა სურვილი: ყოფილიყო
ყველაზე კარგი, ყველაზე მნიშვნელოვანი და ყველაზე მეტი ალერსი, სიყვარული და
აღიარება მიეღო. საიდან გაჩნდა ეს ეჭვი ან ეს ანჩხლი სურვილი, არ ვიცოდი. მეც
ვიტანჯებოდი. ეს პატარა არსება უცნაურად მძაბავდა, მღლიდა, ყოველ წუთს
მებრძოდა. ღიზიანდებოდა, როცა ვქარგავდი, როცა მუსიკას ვისმენდი, როცა მეძინა
მკითხველთა ლიგა
ან წიგნს ვკითხულობდი. ამ დროს ცდილობდა ეხმაურა, რაიმე გაეტეხა, გაეფუჭებინა,
რომ ხელი შეეშალა და ჩემი თავიდან ამოვეგლიჯე, ვერ იტანდა ჩემს ჩემთვის ყოფნას.
გიორგი კი ასეთ დროს ჩუმად დადიოდა, ჩურჩულით იწყებდა ლაპარაკს, სხვასაც
აჩუმებდა და ცდილობდა: შეუმჩნეველი ყოფილიყო, ჩემთვის ხელი არ შეეშალა.
მახსოვს, როგორ იდებდა ხოლმე ტუჩებზე თითს: „ჩუ, დედას ძინავს“, „ჩუ, დედა
კითხულობს“. თავის თავს იმდენ მნიშვნელობას არ ანიჭებდა, რომ ეჭვებით
გატანჯულიყო: მამჩნევენ თუ არა, ვუყვარვარ თუ არაო. ის იყო. უბრალოდ იყო და
სულ იმას ცდილობდა: სხვისთვის ყოფილიყო. ამიტომ მასთან ლაღად ვგრძნობდი
თავს, დაუძაბავად. და რა თავზარი უნდა დამცემოდა, როცა ერთხელ, სრულიად,
სრულიად მოულოდნელად წარმოუდგენელი განრისხების უნარი აღმოვაჩინე ამ
განსაცვიფრებლად უწყინარი და ალალი ბუნების ბავშვში. კარგად მახსოვს ის
ნისლიანი, ნაწვიმარი დილა: მე და შვიდი წლის გიო პარკის სველ, ვიწრო,
მოასფალტებულ ბილიკზე მოვდიოდით. პური მოგვქონდა შინ. ნაცნობი ქალი
შემომხვდა და საუბარი გამიბა. ცალ ხელში პური მეჭირა, მეორეში - გიორგის ხელი.
და უცებ სიცივე ვიგრძენი პეშვში, ვიგრძენი, რომ ბავშვს ხელი გაეყინა. დავხედე:
ტუჩები სულმთლად გალურჯებოდა და გაქვავებული მიშტერებოდა მსუქან, ძალიან
კარგად ჩაცმულ, ათიოდე წლის ბიჭს, რომელიც ყვითელი ფოთლებით მოფენილ
სველ ბილიკზე დილაადრიან გამოცოცებულ დიდ-პატარა ლოკოკინებს
გულმოდგინედ ჭყლეტდა ახალფეხსაცმლიანი ფეხით. მსუბუქი ნიჟარები ამაზრზენი
ხმით იმსხვრეოდა და – ლორწოვან სხეულებში აზელილი, გულისამრევ ფაფად
ილესებოდა ასფალტზე. ბიჭი ვნებიანად, დაძაბული ნეტარებით იღვწოდა, ვერავის
გვამჩნევდა. ასეთი საშინელი სილურჯე კი, გიორგის რომ დაჰფენოდა ტუჩებზე,
ერთი ჩემი მეგობრის გულმანკიანი ბავშვის გარდა არავისზე მენახა, ხოლო ის
შემზარავი ბრაზი და რისხვა, რაშიც გიორგის ლურჯი გაქვავება გადაიზარდა –
ნაცნობი იყო, მისი ნამდვილი მამის სახეზე გავიცანი დიდი ხნის წინათ, და ვიდრე
რაიმეს მოვისაზრებდი, გიორგი გასხლტა. მერე, არ ვიცი, რა როგორ ხდებოდა, მაგრამ
ძლივს ავაგლიჯე მიწაზე განრთხმულ მსუქან ბიჭს, რომლისთვისაც ყელში ხელები
წაეჭირა და თავს მიწაზე ახლევინებდა. „მხეცი! ნადირი! ეს რა საშინელება
გაგიზრდიათ!“ – გააფთრებული ნაცნობი ქალი თავის თეთრ, დარეტიანებულ ბიჭს
სწმენდდა და კოცნიდა. ჩვენი მრგვალი, თალხი პური ლოკოკინების ლორწოიან
ფაფაში ეგდო. აკანკალებულ გიორგის ხელი ჩავჭიდე და უსიტყვოდ წავედით.
მაგრამ უცებ ისე გამეშვა, უკანვე გაიქცა, ლოკოკინების მკვლელი დედას ამოეფარა,
გიორგის აღარ შეუხედავს, პური აიღო, სამჯერ აკოცა და ბილიკის პირას, პატარა
ნაძვის ძირში დაასვენა.
მთელი გზა და ის დღე ერთმანეთს თვალს ვარიდებდით. მოშხამული,
დაღონებული დადიოდა. მეორე დღეს კი, ძმები ერთად რომ თამაშობდნენ შუა
ოთახში, რაღაცაზე სიტყვამ მოიტანა, და ისე, ჩემთვის ვთქვი: „ზოგ ბავშვს არავინ
ასწავლის, რომ მცენარე და ცხოველი არ უნდა აწვალოს, ასეთი ბავშვი ძალიან
ცოდოა“. გიორგი გაყუჩდა. მერე ღრმად და მძიმედ ამოისუნთქა. მე კი დაზაფრული
ვფიქრობდი და ვფიქრობდი: რა ეშველებოდა ამ თავისთვისვე უცნობი, თავისზე
ბევრად ძლიერი და მოუხელთებელი ბრაზის პატრონს, როდესაც მე მომშორდებოდა,
სახლიდან გავიდოდა და ბიჭური, კაცური ანგარიშებისა და ფათერაკების
ორომტრიალში ამოჰყოფდა თავს.
გიორგის ოთხი წელი უსრულდებოდა, მათეს – რვა, როცა ტყუპები მოევლინენ ამ
ქვეყანას. ბიჭები გაოგნდნენ, სიხარულით გადაირივნენ. თვალებდაჭყეტილები

მკითხველთა ლიგა
დასცქეროდნენ, საჩვენებელ თითს ფრთხილად ადებდნენ ლოყებზე, წამწამებზე.
დარწმუნება სურდათ, რომ ნამდვილი, ცოცხალი ადამიანები იყვნენ. გიორგის მათი
ტერფები აგიჟებდა: ნეკს ფრთხილად დაუჭერდა ხოლმე ხან ერთს, ხან მეორეს: „რა
პატარა თითებია, ვაიმე, დე, რა პატარა ფეხები!“ – ჭკუიდან გადადიოდა: – „ნეტა არ
გაეზარდოთ, დე,ხო კარგი პატარა ფეხებია!“ - და ხტუნავდა. მათე ყურს ადებდა
მუცლებზე და შეშინებული ამბობდა: „მუცლები უბუყბუყებთ, რა ვქნათ?“ – არ
შორდებოდნენ.
ბავშვები შემაშინებლად ჰგავდნენ ერთმანეთს: ჩემს მეტი ვერავინ ასხვავებდა. მე კი
იერით ვცნობდი: ენდის გაფაციცებული სახე ჰქონდა, უფრო შეკრული
გამომეტყველება, ნანის – მშვიდი, მშვიდად გაფანტული. აბსოლუტურად ერთნაირი
ორი ადამიანის დანახვა მართლაც შემაშინებელი იყო: კაცი იფიქრებდა, მეჩვენება,
მზერა გამიორდაო: თმა რომ წამოეზარდათ, საქმე გაადვილდა; ნანის ჭინჭებით
ვუკრავდი, ენდი კი ხელს არ გვაკარებინებდა და სახელდახელოდ დავარცხნილი,
აბრეშუმივით ნაზი თმა თავისით ეხვეოდა. ერთმანეთს ძალიან გრძნობდნენ: ერთის
განცდა ადვილად გადადიოდა მეორეზე. თუ ნანის ყური ასტკივდებოდა, ენდი კი ამ
დროს მხიარულად ჭყლოპინებდა, ცოტა ხნის შემდეგ ისიც ტირილს იწყებდა და
ყურის სრესვას. განა სტკიოდა! არა. ყურის ძირებს რომ შევუმოწმებდი ხოლმე, ჩანდა,
რომ არა სტკიოდა: უბრალოდ, დის წუხილს წუხდა. თუ ერთს რაიმე აშინებდა,
მეორეც იძაბებოდა, გინდაც სხვადასხვა ოთახებში ყოფილიყვნენ...
ერთხელ გიორგიმ ორი თვის გოგოებს დაბადების დღიდან წამოღებული ტორტის
ნაჭრები ჩაუტენა პირში და კინაღამ სული გააფრთხობინა. გაფითრებული, შიშით
ზარდაცემული იდგა იქვე, მე რომ ტყუპებს ვასულიერებდი. მათემ დაუზოგავად
ჩაარტყა. გიორგის ხმა არ ამოუღია. ბავშვები ამქვეყნისკენ რომ მოვაბრუნე, რძით
მოვბანე ცხვირ-პირი და დავაძინე, მათეს ვუთხარი: „რატომ ჩაარტყი. მაგან ხომ არ
იცოდა, რომ პატარა ბავშვები რძის მეტს ვერაფერს ჭამენ? რომ დაღეჭვა არ იციან და
მაგარი საკვები დაახრჩობთ?“ „დამნაშავეა და იმიტომ", – მიპასუხა შეუბრალებლად.
„დამნაშავე მე ვარ, რომ გიორგი დროზე ვერ გავაფრთხილე. მოდი, ჩამარტყი!“ მათეს
ცრემლებით აევსო თვალები. – „ხომ ხედავ, რომ თვითონაც განიცდის?“ - თავით
ვანიშნე გიორგიზე, რომელმაც თავი დახარა და ჩუმად ატირდა. „მე რომ
გამეკეთებინა, ხომ დამსჯიდი?“ „არა“. „კი“ – თქვა ჯიუტად. „დამისჯიხარ როდისმე?“
დაიბნა. აღარაფერი უთქვამს.
გიორგის გაჩენის დღიდან დეიდა სოფო თავის სახლში აღარ მიდიოდა. სულ
ჩვენთან იყო. ტყუპებიც რომ შემოგვემატნენ, გამზრდელი ავიყვანეთ: შუახნის
ფაშფაშა, მხიარული ქალი, რომლის ხითხითმა და ხარხარმა, მოულოდნელმა
შეძახილებმა და შეკუნტრუშებამ ბიჭების გული ერთიანად მოინადირა, და თუ
დეიდა სოფოს სულ ეკინკლავებოდნენ, დეიდა მაშოს გვერდიდან არ სცილდებოდნენ.
მზად იყვნენ, იმისი საქმეც თვითონ ეკეთებინათ, ოღონდ მაშოს მათთვის მოეცალა
და ათასგვარი უცნაურობით ეხითხითებინა. ის რომ ტოლმასავით გამოკრულ,
აღნავლებულ ტყუპებს იღლიებში სათითაოდ ამოიჩრიდა და თან ქეჩებზე მძლავრად
შემდგარი იატაკს აპრიალებდა, ბიჭები სულ ყირაზე გადადიოდნენ. დეიდა სოფომ
პირველი დღიდანვე აითვალწუნა: „სულ დგანდგარი გაუდის სახლს, თითქოს
დიზელი დაგრიალებსო“, – ბუზღუნებდა.
როცა ტყუპებმა ფოფხვა დაიწყეს, ბიჭები და მაშოც ოთხფეხებად გადაიქცნენ... მე
და დეიდაჩემს ფეხებში გვწვდებოდნენ და გვიღრენდნენ. გოგოები მაშოს მუცელქვეშ
იყუჟებოდნენ. ყოველივე ამის შედეგად, დეიდა სოფომ განაცხადა, რომ მთელი

მკითხველთა ლიგა
ოჯახი გამოსულელდა და სისულელე კი აქვთ გვარში და თან ყველა შერეკილიც აქეთ
გამორბისო, – და სამზარეულოში ჩაიკეტა.
მერე კი ბიჭებმა წარმოუდგენელ უბედურებად განიცადეს მაშოს მოულოდნელი
გათხოვება. „სოფიკო მაინც გათხოვილიყო“, – პირქუშად ბურდღუნებდა მათე. ხოლო,
როცა მაშომ თავისი ქმარი ერთი გამხდარი, ცხვირსიფრიფანა და მოწყენილი
მონტიორი გაგვაცნო, გიორგიმ პატარძალი სამზარეულოში გაიხმო და როგორც
მოღალატეს მწარედ მიახალა: „მაგასთან წახვედი? ეგ ულვაშა ხომ მისდღემში არ
გაიცინებს!“ და მაშოს გაებუტა.
ერთი წლის შემდეგ, როცა მოულოდნელად გარდაეცვალა ქმარი, მაშო ისევ
დაბრუნდა ჩვენთან, მაგრამ გამოცვლილი, სულ სხვანაირი. „სულ გული მეგლიჯება,
ელო, – მუშტით იწმენდდა ცრემლებს, – როცა მახსენდება, როგორ მოკვდა.
რაღაცნაირად: მოწყენილად და დარცხვენილად მოკვდა, ხო გესმის?“ რაღაც
ძალიან ზუსტად თქვა მაშომ და მე დავინახე: როგორ მოკვდებოდა პატიოსანი,
საწყალი, ხმამაღლობას მიუჩვეველი ადამიანი.
მაშინ ჩვენც უკვე მგლოვიარედ ვიყავით. მე ისევ შავები მეცვა. მაგრამ ბავშვები
ჩვენს გლოვას არ იღებდნენ, ყველანაირად უმხედრდებოდნენ, არ უყვარდათ ის
თალხი ნისლი: ორივე ხელი გაწვდილი ჰქონდათ სიხარულისკენ, ბედნიერებისკენ.
თამაში უნდოდათ, ხალისი, სიცილი და მე სიკვდილამდე მადლიერი ვიქნები იმ
უბრალო ქალის, თავისი სადარდებელი სადღაც რომ მიკუჭა და ცოტა ხანში ისევ
შეეგება მათ გაწვდილ ხელებს, ისევ დაუბრუნა წყალივით აუცილებელი გართობა და
სიმხიარულე, რისი მიცემაც მე მაშინ არ შემეძლო.
მაგრამ მანამდე, მაშოს ჩვენთან დაბრუნებამდე ბევრი რამ მოხდა. ძალიან ბევრი.
მთავარი ის იყო, რომ ოჯახში განფენილი სიმშვიდისა არა მჯეროდა და ჩემი
მოუსვენრობა დღითიდღე იზრდებოდა. მაშინ ამ მოუსვენრობის მიზეზად ჩვენი
ფარული დაძაბულობის ორ კერას ვთვლიდი: მათეს და ალექსის.
ალექსი ჩვენი შერიგების პირველ ხანებში დაღონებული, გულჩათხრობილი,
მაგრამ ალერსიანი იყო. მწარე სინაზით შესცქეროდა ხოლმე გიორგის. სხვანაირად
ეფერებოდა. თავიდან თითქოს არა სჯეროდა ჩემი სიყვარული სხვისი შვილისადმი.
მაკვირდებოდა, ვგრძნობდი: მამოწმებდა. მაგრამ მერე, მგონი, ირწმუნა და
დამშვიდდა. მაგრამ წლები მიდიოდნენ და ალექსი სხვანაირად გამოიცვალა.
დაიძაბა, ადვილად ღიზიანდებოდა და ჩვენმა ურთიერთობამ სულ დაკარგა
უშუალობა. დიდხანს არაფერს ვეკითხებოდი. ერთხელ კი, ფანჯარასთან რომ იდგა
თვალგაშტერებული, უცებ წამომცდა:
– რა გემართება?
– რა მემართება! რა მემართება! – იფეთქა, – კიდევ კარგი მკითხე! კიდევ კარგი
შენიშნე! მახრჩობ! მთრგუნავ! შენი დიდსულოვნებით! შენი დიდბუნებოვნებით!
მსრეს! ყოველ წუთს მანადგურებ! რისთვის გინდივარ! შენ ხომ არაფერი გჭირდება!
არც დამშვიდება! არც გამხნევება! შენი სიძლიერით, შენი აუტანელი
აუმღვრევლობით, იმით, რომ რაღაცნაირად სულ მართალი ხარ, შენი სიჩუმით
ყველას გააგიჟებ, ჭკუიდან შეშლი! როგორ შეიძლება კაცი შენ გვერდით ცხოვრობდეს
და სხვა ქალთან არ გაიქცეს, შვება არ ნახოს, არ ამოისუნთქოს! ის ქალი იმიტომ
მჭირდებოდა, რომ შენთვის გამეძლო! მიყვარდი და არ მინდოდა შენი დაკარგვა!
მინდოდა გამეძლო! როცა სამაგიერო გადაგიხადე, მერე შევძელი შენთან
ადამიანურად, ლაღად ყოფნა, მანამდე არ შემეძლო! ვიტანჯებოდი!
ისე მარტო ვიგრძენი თავი, როგორც არასდროს, ნუთუ არ იცოდა, ვერ ვაგრძნობინე,
რომ ის ჩემთვის მამაც იყო, დედაც, ძმაც, მეგობარიც! იყო. არ მესმოდა, რას ითხოვდა
მკითხველთა ლიგა
ჩემგან, რა უნდოდა. ის ვიყავი, რაც ვიყავი და სხვა ვერ გავხდებოდი, მეტისმეტად
მარტო ვიყავი ჩემს ბავშვობაში, რომ ის მარტოობა ასე ადვილად გაფანტულიყო, ანკი
ბავშვობას ვინ გაქცევია. მეტისმეტად ხშირად ვიყავი სასოწარკვეთილი, რომ ახლა
ადვილად მეტირა, ადვილად მეგრძნო თავი უმწეოდ და ჩემი უმწეობა ვინმესთვის
მეჩვენებინა, ნუთუ ჩემი სისუსტე სჭირდებოდა, რომ დაუძაბავად ვყვარებოდი და ამ
სიყვარულს თვითონვე არ გაენადგურებინა? მე კი ვერავის გულისათვის, ვერც ქმრის,
ვერც შვილის გულისათვის ვერ შევიცვლებოდი, ვერ გავხდებოდი სხვა. მე ხომ
არავის ვთხოვდი, ჩემი გულისთვის სხვა გამხდარიყო!
და თან შემზარა, რომ თავისთავს იოტისოდენად არ თვლიდა დამნაშავედ იმ ქალის
მიმართ. ამან ყველაზე მეტად მომშხამა, ჩვენი ცხოვრების ყოველ წუთში დამაეჭვა.
აღარ მესმოდა. ვინ იდგა ჩემ წინ.
– და, – მაკანკალებდა, ძლივს მოვითოკე ნერვები, – და სულ არ გაწუხებს, რომ შენს
სამაგიეროს შეეწირა ის ადამიანი?
– აჰა! გაგიხარდა, არა? ასეც ვიცოდი! შენ დაადგი თვალი! შენს თვალს ვინ
გადაურჩება! შენ დასწყევლე ალბათ! ხომ გაგიხარდა, სამაგიერო რომ გადაეხადა! მე
რომ ძაღლივით აგილოკე ფეხები, სასოწარკვეთილმა! ბავშვის გულისთვის! განა არ
ვიცი, რას ზეიმობდი სულსა და გულში! იმ ბავშვით მონად რომ გამიხდიდი! კარგად
გიცნობ! და საერთოდ, შენ გამო მოხდა ყველაფერი!
უცებ საშინლად დავიღალე. მხოლოდ გამოუვალ სევდას ვგრძნობდი. სხვა
აღარაფერს. გამოფიტულმა ვკითხე:
– ასე წარმოუდგენელია შენთვის, რომ შეიძლებოდა არ დამეწყევლა და არც მისი
სიკვდილი გამხარებოდა?
– რა თქმა უნდა! – მიპასუხა გულწრფელი გაკვირვებით.
გავჩუმდით.
– რაც გინდა, ის ქენი. როგორც შენთვის ადვილია, როგორც შენთვის ბუნებრივია,
ისე იცხოვრე, – თითქოს შორიდან მესმოდა ჩემი უცნობი, მშრალი ხმა, – მაშინაც
გიორგიმ შეგვარიგა, შენც კარგად იცი. ბავშვის დარდი ნუ გექნება. თავისუფალი ხარ.
– რა თქმა უნდა! – დაიღრიალა, – ვიცი! ვიცი! „როგორც გინდა, როგორც
გინდოდეს!“ შენ ხომ ამის მეტი არაფერი მოგივა თავში! მაშინაც ისე ადვილად უნდა
დაგეთმე, რომ შემომითვალე, ახსნა-განმარტება არა მჭირდებაო?! მთელი თვეები
სული მქონდა მოშხამული მაგ შემონათვალით. ეგებ მე მჭირდებოდა! მე! ეგებ-ეგებ...
რატომ არაფერი მკითხე? იცი, ქალები როგორ იბრძვიან ქმრისთვის? კაცისთვის?
– ვის უნდა ვებრძოლო? – ვკითხე განცვიფრებულმა, – რას ვებრძოლო? შენ
გებრძოლო შენი გულისთვის? შენს შესანარჩუნებლად?
– დიახ! ვიცი! – არ მისმენდა, – მუდამ სხვა იყო ჩვენი ერთად ყოფნის მიზეზი!
იმიტომ გამომყევი, რომ მამიდაშენთან ვეღარ ძლებდი, სული გეხუთებოდა იმ
აბლაბუდებში!
– შენ? შენ რატომ შემირთე?
– აჰა! მაშ, მართალი გითხარი არა! მართლაც იმიტომ გამომყევი, რომ იქაურობას
გამოსცლოდი, არა?!
– არა. მაგრამ შენ?
– რა არა! წეღან არ თქვი კიო?
– არ მითქვამს. მოგეჩვენა.
– არაფერიც არ მომჩვენებია! მე? მე იმიტომ შეგირთე, რომ სულელი ვიყავი და
მიყვარდი!
– მართლა? – უკვე გამიკვირდა, – მართლა მხოლოდ მაგის გამო?
მკითხველთა ლიგა
 – დიახ! აბა რის გამო უნდა შემერთე?
– რა ვიცი: ჯიბრით.
– ვისი ჯიბრით? – შეცბა.
– ეგ შენ უნდა იცოდე.
– შეიძლება ჯიბრითაც, – დამეთანხმა მოულოდნელად და გესლიანად, – მაგრამ
თან მიყვარდი. შენ ამას ვერ გაიგებ! – ხელი ჩაიქნია.
– მეც: თან მიყვარდი, – ვთქვი და გავჩუმდი.
როგორ გამიხარდა მაშინ, რომ მისთვის არაფერი მქონდა ნათქვამი ჩემს
მამინაცვალზე, იმაზე, რომ ჩვენი ქორწინება მართლა ხსნად მომევლინა, რაღა
დააჯერებდა, რომ მიყვარდა: მაშინ, იმ ასაკისათვის ეს სიყვარული იყო. მაშინ ისეთი
სიყვარული შემეძლო. გარსმოხვეული სიმძიმიდან და სიმკაცრიდან მასთან გავიქეცი:
მისი სითბო მეძახდა, ბავშვურობა და სიცილი და არ ვიტყუებოდი.
უცბად შიშის ჟრუანტელმა დამიარა, – როცა დავინახე: ბიჭები – ექვსის და ათის –
ოთახის კარში გაჩერებულიყვნენ და განადგურებული სახეებით შემოგვცქეროდნენ:
ხან მე, ხან თავიანთ მამას და დავინახე: ის მწუხარება თანდათან როგორ
გადაეზარდათ გაბოროტებაში და უცბად როგორ ავად დაუყვირა უფროსმა ალექსის:
– რას ყვირი! დედა ხომ ჩუმად არის!
– მაგიტომ! სწორედ მაგიტომ ვყვირი! გაიზრდები და გაიგებ, თუ მანამდე არ
გაგიჟდით ამის გვერდით!
– თუ არ შეგიძლია, წადი, – შეკავებული ბრაზისაგან გული მეძაგრებოდა, – წადი.
თავისუფალი ხარ. მე ვერ შევიცვლები. ვეღარაფრით დაგეხმარები.
გავედი და ბავშვები გავიყვანე. ჩემს საწოლზე მივწექი. ვერც ვტიროდი, ვეღარც
ვბრაზობდი, ვერც ვფიქრობდი. ვეღარც სხეულს ვგრძნობდი, ვეღარც სულს.
დაცარიელებული, დაჩლუნგებული ვეგდე: სიბნელით, უაზრობით წაშლილი.
ის წავიდა და სამი დღე აღარ გამოჩენილა. მესამე დღეს კი მოსახდენი უკვე
მომხდარი იყო.
ნანის მთელი ის კვირა უგუნებობა ეტყობოდა. მეც მთელი დღეები, ჩხუბამდე,
დაძაბული და შინაგანად შეშფოთებული ვიყავი. შეიძლება ქვეშეცნეულად ვეძებდი
კიდეც, რაზე და ვისზე გადამენთხია ის ფარული, ჩუმი წუხილი.
ბავშვი აღარ ჭამდა, უმიზეზოდ ტიროდა, თვითონ მიწვებოდა საწოლზე და ძილი
წაიღებდა ხოლმე, მაგრამ ცოტა ხნით, მაშინვე ტირილით იღვიძებდა. მეც ძალა
მქონდა წართმეული. რაღაც შორეულ ხმებს რომ უგდებ ყურს გატრუნული და
დაძაბული და სხვას ვეღარაფერს ამჩნევ გარშემო ან თვალი რომ გაგიშტერდება და
დახამხამებას ვეღარ ახერხებ, აი, ისე მონუსხულ-დადამბლავებული თუ პირიქით:
ზედმეტად მოჭიმული, სავარძელში ვიჯექი და ვერაფერს ვახერხებდი.
ჩვენი ჩხუბის შემდეგ ალექსიმ კარი რომ გაიჯახუნა და წავიდა, საშინელი თავის
ტკივილი ამივარდა. ნანიც უარესად გაჭირვეულდა. ხელში აყვანას ითხოვდა და რომ
ავიყვანდი, ძირს უნდოდა. სათამაშოებს ითხოვდა და რომ მივაწვდიდი, ანჩხლად,
ტირილით ისროდა იატაკზე. დავსვამდი და უფრო ტიროდა. სიცხე არ ჰქონდა,
გავუსინჯე ყურის ძირები, სახსრები, ყელი. ვეკითხებოდი: „რა გტკივა, ნანი? და
ტიროდა: „არაფელიი“.
დეიდაჩემი ორი-სამი დღით იყო წასული ვიღაცის დაკრძალვაზე თავის ქალაქში.
მამიდაჩემიც უნდა ენახა. იმ დღეს მათეს ათი წელი უსრულდებოდა და ვფიქრობდი,
ალექსი მაინც მოვა-მეთქი. „მიუხედავად ყველაფრისა, მოვა და მოგვხედავს,
ბავშვებთან მოვა და რაკი ცუდად დავხვდებით, მოგვხედავს“, – შელოცვასავით
ვიმეორებდი გულში.
მკითხველთა ლიგა
 ექიმს გამოვუძახე ტელეფონით. შუადღით მოვიდა მსუქანი, თმაწარბაბურდული,
ლოყაწითელი კაცი. დიდხანს უსმინა ნანის ფილტვებს, ბრონქებს და განაცხადა:
საშიში არაფერია, ოდნავი ხიხინი ისმის, ესა და ეს დაალევინეთო. მერე ენდის
ლოყაზე უჩქმიტა, ოჰო! შესძახა ბიჭების დანახვაზე, „ყველაზე მეტად ესა გგავთ,
ზუსტად თქვენი ასლიაო“, თქვა გიორგიზე. წყალი დალია და წავიდა. ვიდრე ჩვენთან
იყო, იმედი მომეცა, წავიდა თუ არა მოვწყდი.
მეორე დღეს დილიდანვე ქარი ქროდა. თავი მტკიოდა, ისე არაბუნებრივად,
თითქოს სამართებლით მისერავდნენ გუგებს. ღამით ნანის კარგად ეძინა, მაგრამ
ენდი წრიალებდა და სლუკუნებდა რატომღაც. მათე სკოლაში არ გავუშვი. და ახლა
ძმები გამტკნარებული სახით დაბორიალებდნენ ოთახში. მათეს თავის დაბადების
დღე არ უხსენებია, ნანი არ მშორდებოდა, თავი კალთაში ჩამიდო და ასლუკუნდა. „რა
იყო, ნანი, ისევ ცუდად ხარ?!“ ვკითხე გულამომჯდარმა და არაადამიანურმა
ტკივილმა თვალები და საფეთქლები გადამისერა. კეფა სავარძლის ზურგს
დავაყრდენი. „საცაა მოვა. გუშინ ალბათ ვერ მოახერხა. რაღაცამ ხელი შეუშალა.
თორემ მათეს დაბადების დღეზე როგორ არ მოვიდოდა. ახლა მოვა. მოვა და
მოგვხედავს“. ნანი კალთაში ჩამიწვა და ჩაეძინა.
მეც ჩამეძინა, რაღაც მტკივნეულად არეულ-დარეულმა ჩვენებებმა წამიღო: სადღაც
შორს, სხვაგან. თვალი რომ გავახილე, ასე მეგონა მთელი საუკუნე, მთელი სინათლის
წელიწადი იყო გასული და მე ძალიან შორიდან მოვდიოდი, და ყველაფერი
მეუცხოებოდა; ოთახი, მაგიდა, ბავშვები. საათმა დარეკა. მხოლოდ ოცი წუთი
მძინებოდა, ნანიმაც ტირილით გაიღვიძა და ლოყა რომ მომადო, გავარვარებული
ჰქონდა...
ქარი გაძლიერდა. გულისშემჭმელად ზუზუნებდა, წიოდა, ღმუოდა და ყველაფერს
აზრიალებდა გარეთ.
ნანი დავაწვინე და მივუწექი. ზურგზე ენდი მომეკრო. ბიჭები ნანის ეფერებოდნენ.
გიორგი ფეხებზე უსვამდა ხელს. მათე – შუბლზე. ენდის გული ეტკინა და ატირდა.
მათე ენდის მიუჯდა. ავდექი, ტელეფონთან მივედი. „სასწრაფო“ მინდოდა
გამომეძახა. გამორთული დამხვდა. ცუდად მენიშნა. გამაჟრიალა.
დაღამდა. ქარი სადღაც მიიკარგებოდა ქუჩის ბნელ ბოლოში და მერე ისევ ქშენა-
ღმუილით წამოიჭრებოდა ხოლმე.
ნანიმ თვალები გაახილა. გაიღიმასავით, და დაიძახა: „გიო, მათო, ენდი, დეი“.
გახარებულები მივცვივდით. „მამა? შოფო? – „მოვლენ, ახლავე მოვლენ“, – შეჰფიცა
მათემ. „ილიბო?“ – იკითხა ისევ და მოგვაშტერდა. „ვინა?“ – ერთად ჩავკითხეთ
სამთავემ. „ვინა, ნანი, ვინა?“ – გაუმეორა მათემ. „ილიბო“ – მკაფიოდ გაიმეორა.
დღესაც არ ვიცი, ვის კითხულობდა, „ილიბო“ ვინღა იყო. თავი გვერდზე
გადაუვარდა. – „ჩქარა, მანქანა!“ – დავიძახე და ხელში ავიყვანე.
– მათე! გიორგი! ჩქარა! გადით, მანქანა გააჩერეთ! – აღარ მესმოდა, რას ვამბობდი.
რაღაც გადაიცვა. გიორგისაც გადააცვა. გაცვივდნენ.
ენდი კაბაზე ხელს არ მიშვებდა. ნანის საფეთქლები დავუზილე, გულზე დავადე
ყური: უცემდა. ოთახში გავატარ-გამოვატარე. მომეჩვენა, რომ დიდი ხანი გავიდა.
ბიჭები არ ჩანდნენ.
– ენდი, შინ დარჩები. არაფრის არ შეგეშინდება და არ იტირებ. – არ ვიცი, როგორ
ვუთხარი, რომ მაშინვე სავარძელში ჩაჯდა და მუხლებზე ხელები დაიწყო.
ბავშვი საბანში გავახვიე და გარეთ გავვარდი.
ქარმა სახლის კედელს მიმაწყვიტა, ზედ ამაკრო და ნაბიჯსაც აღარ მადგმევინებდა.
ღრიალებდა, გლეჯდა იქაურობას, ზოგჯერ მთვარე ჩამოიღვრებოდა ხოლმე
მკითხველთა ლიგა
თავგზააბნეული ღრუბლების ნაპრალებში. ქუჩის სინათლე ხან ქრებოდა, ხან
ინთებოდა, ელექტრომავთულები ერთმანეთს ეხლებოდნენ და ნაპერწკლები ცვიოდა
ირგვლივ... უაზროდ გამახსენდა, ბოლო ახალ წელს ოთხივეს ბენგალიური შუშხუნა
რომ ეჭირა ხელში.
წინ ვერ მივდიოდი.
„გიორგიი“ – მომესმა მარცხნიდან. ქარი მათეს ხმას ქაღალდივით ხევდა. „მათეე!“ –
შორიდან მოაღწია გიორგის ძახილმა. „გიო, გიოოო!“ – გაეპასუხა, მაგრამ ქარით
დაფლეთილ სიბნელეში უმცროსი ძმის ხმა აღარ შეგებებია. „მათეე!“ – დავიყვირე და
„დედა!“– წელზე შემომეხვია. ერთად ვცადეთ წინ წასვლა, ამაოდ, თვალები მიწით
ამევსო. „გიორგიი!“ – დავიძახეთ ერთად. პასუხი არ იყო. „ნანი! ნანი“ – ჩავძახე ჩუმად.
ხელი საბანში შევაცურე, თბილ სახეს მივაგენი. ისევ ვცადეთ ნაბიჯის გადადგმა.
„გიორგიი!“ მხოლოდ ქარმა შემოგვღმუვლა. – „მათე, გამოწი, ხელები, დაიჭირე
ბავშვი და შედი შინ. თუ იქცეოდე, ისე წაიქეცი, რომ ეგ გულზე დაგეცეს. წადი, ქარი
გაყუჩდა. ჩქარა!“ წავიდა. სახლის კედელს მიუყვებოდა. მე გავიქეცი. იჭექა, იელვა და
დავინახე, მათე სახლში როგორ შევიდა.
წავიქეცი. ავდექი. სინათლე ჩაქრა. ქუჩის ბოლომდე მივაღწიე და იქ ბოძს
მიმახეთქა ქარმა. იელვა. ქარმა ჩამოწყვეტილი ელექტრომავთული აიტაცა შუა
ქუჩაში, გველივით დაკლაკნა, დაატრიალა და მიწაზე დააწყვიტა. ქუჩის მეორე
მხარეს გიორგის მოვკარი თვალი. ხეს იყო ჩახუტებული.
– გიორგი! – დავიკივლე სიბნელეში, – დამიცადე! ქუჩა არ გადმოირბინო! გიორგიმ
წინ სცადა წამოსვლა. „არ გადმოხვიდეე!“ – ვუძახდი. იმას კი, ალბათ სხვა რამ
ესმოდა. რადგან ქუჩის გადმოჭრას ლამობდა. ელექტრონის მავთული წინ ამეგრიხა.
შევჩერდი. ისევ აიტაცა ქარმა ჰაერში, ქვეშ გავურბინე და გიორგის და ხეს ერთად
მოვეხვიე. „დედა, მანქანა არ არის, დედას გეფიცები, არსად არ იყო, ერთმაც არ
გამოიარა“, – ყვიროდა და მეხვეოდა. „სად გამოვუშვი ექვსი წლის ბავშვი, რა
დამემართა, დედინაცვალივით გამოვაგდე ჩემი შვილის გულისთვის...“ ხეთქებ-
ხეთქებით, როგორც იქნა, მივაღწიეთ სახლს და შევედით. გიორგის სისხლით
მოსვროდა სახე. მათეს მივანდე მისი თავი და ტყუპებთან შევედი.
ერთად იწვნენ. ნანი – პირაღმა, ენდი – გვერდზე. ორივეს ოდნავ დაეღო პირი.
ენდის ყელზე გადაეხვია დისთვის ხელი და მისი ტუჩები ოდნავ ეხებოდნენ ნანის
ყურს: თითქოს რაღაცას ეჩურჩულებაო. ორი ერთნაირი, ხვეულთმიანი თავი
ამოკვეთილიყო დიდ, თეთრ ბალიშზე: სუნთქვა კი მხოლოდ ერთისა ისმოდა. და
უცხო მოყვითალო სითეთრე შეჰპარვოდა: ნანის. გავქვავდი. მერე ლოყაზე დავუსვი
ხელი: ცივდებოდა.
ენდის ხელი ავაღებინე მისი ყელიდან და თავის საწოლში გადავაწვინე. ნანი კი
დიდხანს დამყავდა გულში ჩაკრული, თითქმის მთელი ღამე: ვარწევდი,
ვეფერებოდი, ვემუდარებოდი, პატიებას ვთხოვდი. აღარ მახსოვს... რა ხდებოდა,
როგორ გადიოდა ის საათები: ღამეს სინათლე ემატებოდა, ბავშვს – შემზარავი, ცივი
სიმძიმე და მე ვბნელდებოდი. უცებ ისევ ვიგრძენი სამართებელი თვალის გუგებზე.
ბავშვთან ერთად მივწექი და უცნაური იყო, რომ ჩამეძინა... დილით ჩემმა გაყინულმა
მკერდმა და ტუჩებმა გამომაღვიძა. ბავშვი ჩემს სითბოს კი არ უშვებდა თავის
სხეულში, თავის ახლად შეძენილ სიცივეს მაღვრიდა. ის ერთადერთი სიცივე იყო,
სითბოს რომ ჯაბნიდა, ყველაფერზე ძლიერი ირგვლივ, ძლევამოსილი. არავის
არაფრად აგდებდა, არავის და არაფერს. ისევ ავიყვანე ხელში, მუხლის ჩოქზე
დავდექი, კარი გაიღო და ალექსი შემოვიდა.

მკითხველთა ლიგა
 სასაფლაოზე, ნანი მარტო რომ დავტოვეთ და წამოვედით, შავებში გამოწყობილ
ბიჭებს, გვერდიდან რომ არ მშორდებოდნენ, ოდნავ ვუბიძგე, წინ გავუშვი და
ალექსის ვუთხარი: შინ აღარ მობრუნებულიყო და აღარც ხმა მოეწვდინა.
ნანის სიკვდილის შემდეგაც არ მომშორებია განცდა, რომ ის უცნაური, წარუშლელი
სიზმარი: ბავშვი რომ წყალში იძირებოდა, ჯერ მაინც ასახდენი იყო.

კითხვა შეწყვიტა. ტყვიასავით დამძიმებული თავი გადასწია, სავარძლის რბილ

ქედს დააყრდნო კეფა და თვალები დახუჭა. აღარ შეეძლო. მოგრძო რვეულის
ოციოდე ფურცელიღა რჩებოდა წასაკითხი. ძალა აღარ ჰქონდა. ვეღარ წაიკითხავდა.
თვალდახუჭული უღონოდ და უაზროდ ფურცლავდა. რვეულს, და ბოლო ფურცელი
რომ შერჩა თითებს, თვალი გაახილა, დახედა...

„ენდის ყველაზე ნაკლები ყურადღება ერგო ჯერ იმიტომ, რომ, როგორც

ტყუპისცალს ჩემი ზრუნვისა და ძალის ნახევარი ხვდებოდა წილად. თან ნანი მშვიდი
იყო, ენდი – მტირალა, მისი ტირილისა და ჭირვეულობის თავი არა მქონდა, და მაშოს
და დეიდაჩემს ადვილად ვუთმობდი მის თავს. თან ბიჭები უკვე ძალიან იპყრობდნენ
ჩემს ფიქრსა და ყურადღებას, განსაკუთრებით გიორგი. მერე, ნანის წასვლის შემდეგ,
ვეღარაფერს განვიცდიდი მძაფრად და ძლიერად, ნანიზე ფიქრით ვიყავი
გათანგული... ამასობაში კი ენდი წამოიზარდა...
პატარაობიდანვე ჩუმ-ჩუმად რაღაცებს წერდა და თავის უჯრებში კეტავდა. არავის
გვაკითხებდა. მხოლოდ ერთხელ, მეორე კლასში რომ იყო, მაჩვენა თავისი „მთავარი
რვეული“, ისიც მხოლოდ ყდა. ყდაზე ჩემი ოთახის ფარდა დაეხატა, და ფარდის
ნაკეცებში ფერად-ფერადი ასოებით ჩაეწერა: „საიდუმლოებების რვეული (სულ
თერთმეტი საიდუმლო. შვიდ-ნახევარი – დიდი. სამ-ნახევარი – პატარა. ორი –
საშინელია. ოთახში მარტო ვეღარ დარჩები. ვეღარც დაიძინებ. სამი საიდუმლო არის
ვარდისფერი. ერთი – მეგობრისთვის)“. ეს იყო და ეს. წაკითხვით დღემდე არაფერი
წამეკითხა. ამას წინათ სასტუმრო ოთახის მაგიდიდან ენდის რაღაც წიგნი ავიღე და
მისთვის მინდოდა შემეტანა, რომ წიგნიდან რაღაც ფურცელი გადმოფარფატდა.
ავიღე. წავიკითხე. ენდის ლექსი შემრჩა. მონუსხული დავჩერებოდი მოგრძო ასოებით
გამოყვანილ, უცნაურ სტრიქონებს. და მაშინ პირველად გამახსენდა სხვადასხვა
ძილში წასული დები, ენდის ტუჩები რომ მიეკრა ცივ ბიბილოზე, ხელი რომ ჰქონდა
გადახვეული გათოშილ ყელზე: ენდის სხეულს უკვე ნაგემი ჰქონდა სიკვდილი: ერთი
ენდი ცაში იყო და მიწაში იწვა, მეორე – ცოცხლობდა, იზრდებოდა, ხოლო ისინი
ძალიან გრძნობდნენ ხოლმე ერთმანეთს, როცა ერთმანეთის გვერდით ცხოვრობდნენ.
და ვინ იცის, რა გამოიწვია მისი ნახევრის სიკვდილმა ენდის არსებაში მერე და მერე.
და მე გული მატკინა იმის გაფიქრებამ, რომ შენი გაჩენილი და შენი გაზრდილი,
შენთვის მაინც უცნობი რჩება: ენდის იმ დღეებში შეუსრულდა თოთხმეტი წელი.
ფურცელს თარიღად მათი დაბადების დღე ეწერა. თვალს ვერ ვაშორებდი.
ვკითხულობდი და ვკითხულობდი. ლექსი რაღაც დაბურულიდან გამოდიოდა და
იქვე ბრუნდებოდა, მიუხედავად იმისა, რომ სრულიად გამჭვირვალე იყო:

ბავშვები ბაღში

(ჩემს თანატოლ დას)

„აღუ“ „დედა“ „მომე“ „მინდა“

მკითხველთა ლიგა
 სულ ეს იყო, რაც ვთქვი.
და ამ ბაღში ერთი, ორი,
ცხრა ნაბიჯი წავდგი.

ფოთოლ-ფოთოლ,
წინწკალ-წინწკალ,
სიო-სიო,
სხივ-სხივ
შემოვდივარ,
დავსეირნობ
და აქ ბავშვებს ვითვლი.

„აქეთ ქვაა, იქით – შუშა.

ფრთხილად, ფრთხილად. ფრთხილად.
წაიქეცი? ნუ ტირიხარ.
გტკივა? არა უშავს“.

და პატარებს კუდში დავდევ,

სულ არ მოსდით თავში,
რომ ვთამაშობ მათთან ერთად
გარდაცვლილი ბავშვი.

რვეული დახურა. თავზე შემოიჭირა ხელები. მორევივით უტრიალებდა დედის

რვეულიდან შეწოვილი ამბები, სურათები. ვეღარ იტევდა. სახეში ეხლებოდნენ
სახეები: პაპების, დიდედების, იმათი მშობლების: ძაღლყურძენათი წითლად
დალაქულ ხელისგულებს უჩვენებდა პაპის დედა: „მწარეა. მე უკვე გავსინჯე“, „მე ხე
ვარ“, – უმხელდა შეშლილი მნათე, „რისთვის, ბიძავ, რისთვის?“– ყვიროდა დედის
მამა, ლამაზი კეფით კარადას ახლიდნენ მამის დედას – სევდიანსა და მზაკვარს, „ვინ
მეტყვის, ისე, რომ დავიჯერო: არ უნდა მოკლა ადამიანი“ - გატანჯულ თვალებს
უშტერებდა დედ-მამის მამინაცვალი, „მე კაცად ვერ დავრჩი“ – ამბობდა დედის მამა
და ზღვასთან კვდებოდა, „ორივე მიყვარს“, – ჩურჩულებდა ძმის დედა, „თუ გიორგის
ამბავს ვინმე გაიგებს, იმ დღეს მოვკვდები“ – აფიცებდა მისი საკუთარი დედა.
პაპისპაპა პირჯვარს სწერდა სოფელს და სასაფლაოს, „იქ, სადაც ერთ ძაფს უნდა
ამოუყარო ნემსის წვერი, ორი არ მიგიყვეს – მკაცრად ამბობდა თეთრი პაპიდა,
ეკლესიის ზარს აპარინებდა დედის პაპა, „ნიჟარები ცარიელია“ – ლამაზ მხრებს
იწურავდა დედისდედა, „ავადმყოფობაა სევდის ბრალი“ – უღიმოდა მისი მომავალი
დედა მის მომავალ მამას. თვითონ სად იყო ამ დროს? სადღაც სამყაროს მტვერში
ტრიალებდა. ნისლში ბრუნავდა, წინაპართა სისხლ-ხორცისაგან მისი პირველი
უჯრედი იკვრებოდა.
აფუთფუთებულ სკაში ჩავარდა – როგორც დედა წერდა, და აშლილი სურათები და
სახეები ზუზუნებდნენ, წუხდნენ, შფოთავდნენ, ეკითხებოდნენ, ევედრებოდნენ,
საყვედურობდნენ.
რა გინდოდა? რას ეძებდი? რა იპოვე? სხვისი ტანჯვა და სატკივარი მოიპარე?
გქონდეს ახლა. ატარე. ატარე. შენი არ გეყოფოდა? თუ ჭირით ჭირის განკურნებას
იმედოვნებდი. მიგაჩვია ცხოვრებამ: რომ ჭირის წამლად მხოლოდ ჭირს გაძლევს, განა
სიხარულს! დარდით დარდს გავიწყებს, ტკივილით ტკივილს. ანესთეზიის მეთოდი
მკითხველთა ლიგა
აქვს ძირმწარეს: მწარე. ასეთი იპოვეს პასუხები შენმა კითხვებმა, მოსავსავე
გველწიწილებმა, თუ ბნელ სოროში გაუჩინარდნენ და იქიდან მართლა დიდი,
შემზარავი შეკითხვები ამოიგრაგნენ.
ტლაშ! – გაისმა სველი ხმა. გულგახეთქილი წამოვარდა სკამიდან: ტელაპია-მარია –
თეთრი, მდორე თევზი – იატაკზე ეგდო. აფართხალდა და გაშეშდა.
„მოკვდა. რა ვქნა. მოკვდა და მოკვდა. ეგდოს. ახლა ვერსად დავმარხავ. წყალში
ჩაბრუნებას რაღა აზრი აქვს“. და რაღა აზრი აქვს აქ შეჩერებას. მესამე რვეულიც უნდა
ნახოს. იქ იქნება სულ ბოლო წლები... სიყვარული, ის კაცი, უჩინარი, მიუკვლეველი.
იქ იქნება ალბათ დანაშაული, სინანული.. ბოლო რვეულში, და თუკი გამჟღავნდება,
თუკი წყვდიადი გაიფანტება, ეგებ გადარჩნენ...
მესამე რვეულიც აიღო და უჯრის ფსკერზე თეთრი კონვერტი დარჩა. სულ
უბრალო, თეთრი კონვერტი. უწარწერო და დაწებებული.
სანთებელის შუქზე გახედა, სანთებელისვე შუქზე მოატარა და გახსნა. ამოიღო
თეთრი, ორადგაკეცილი, სუფთა ფურცელი. გაშალა:
„მათე, ის სალაროს წიგნაკი არ არსებობს“.
სკამზე დაეშვა: მათე, ის სალაროს წიგნაკი არ არსებობს.
„მათე, მათე და არა ენდი, ანდა გიორგი“, – და უზომოდ, უზომოდ ეტკინა გული.
ხომ შეიძლებოდა არ გაეხსნა მისი წერილი. მაშინ? მაშინ ხომ უსაზღვრო
უსამართლობა და ულმობლობა გამოდიოდა დედის მხრიდან. აკი, უნდა ენდოო
ადამიანს! თურმე მთელი ცხოვრება არ ენდობოდა! და მართალი რომ აღმოჩნდა ამ
უნდობლობაში? მაგრამ თვითონაც ხომ მართალი აღმოჩნდა, სალაროს წიგნაკის
არსებობა რომ არ დაიჯერა! ბარიბარს. რა მშვენიერია? ბარიბარს. რა მშვენიერია! რა
დიდებული! ალბათ ეს წერილი ეძახდა აქ, ამ ოთახში, ამ მაგიდისკენ! ალბათ.
აი პასუხი. ყველაფერზე, რასაც იკვლევდა, მაშ ფულის წყარო სხვაა, სხვა ადამიანი,
ხომ ამას ნიშნავს ეს სიტყვები... ან ეგებ არა? მართლა ამას იკვლევს?

როდესაც მეორე ოთახიდან რიჟრაჟის ექვსი საათი ამცნო დიდმა საათმა, მოეჩვენა,
რომ შიგნით, თავის ქალაში აუგრიალდა უხეშად ჩამორეკილი რკინის ზარი და მისი
ცივი მასა შიგნიდან შეასკდა კეფას და საფეთქლებს: წინ და უკან, მარჯვნივ და
მარცხნივ და რკინის ენა სადღაც ყელში უქანავებდა და უჭყლეტდა სახმო სიმებს,
სასულესა და ხორხის რგოლებს. ძლივს გადაყლაპა ნერწყვი. „ცუდადა ვარ“ –
გაიფიქრა უღონოდ. მტკივნეულად აატრიალა თვალის კაკლები. და იგრძნო, თითქოს
ბზარი გაეკლაკნა კეფაზე.
და კიდევ იგრძნო: აუტანელი, გულისამრევი სიცარიელით ავსებულიყო, როგორც
ქალთან ყოფნის შემდეგ, რომელსაც არ გინდა სახეზე დახედო. პირთამდე სავსე იყო
მობუყბუყე, სველი სიცარიელით.
მესამე რვეულის მიმართ სრული გულგრილობა დაუფლებოდა, სულერთი
გამხდარიყო ყველაფერი. აქ შემოსვლის მიზეზი მთლიანად ბურუსში გაფანტულიყო,
აბოლებულიყო, აღარ ახსოვდა: რა უნდოდა, რას ეძებდა, რამ შემოიყვანა. ეგებ ამ
ოთახში დახმარებასა და შვებას ეძებდა მუდამ, ყოველთვის, და რაკი ეთაკილებოდა,
სხვა მიზეზი მოიგონა, გამოიგონა და დაიჯერა. ახლა კი აშკარად ევედრებოდა სული
შვებას, ალერსს, მოფერებას. რას შეეძლო ახლა მისი დამშვიდება, რა მოინდომებდა აქ,
ამ ოთახში: სულ ცოტა დაეყვავებინა, ენუგეშებინა. წინ ხომ დიდი, დიდი
განსაცდელი იცდიდა. ოთახი მოათვალიერა და ვეებერთელა, ვერცხლით ნაჭედ
კიდობანს წამოსდო მზერა. „სკივრი!“ აი, დედის სიამაყე და საგანძური! აქ ინახავს
თავის ნაქარგებს... სუფრებს, ლარნაკების ქვეშ გასაფენ ქსოვილებს, საწოლთა
მკითხველთა ლიგა
საფარებლებს: საფარებს, საფარებს და, რაც მთავარია: ფარდებს; ათასფერს,
ათასნაირს.
ორმოცდაათი წლის რომ გავხდები, გამოფენას მოვაწყობო, თქვა ერთი-ორჯერ.
ამისთვის ემზადებოდა! აქეთკენ მოდიოდა მთელი ცხოვრება! ეს უნდოდა:
განსაცვიფრებელი, არნახული ნამუშაკარით გაეოგნებინა ყველა, ყველა, დიდი და
პატარა, ჩვეულებრივს, მცირეს, ზომიერს არ სჯერდებოდა!
რამდენი ფარდა ჩაიმალა ამ უზარმაზარ სკივრში: მჭვირვალე ბატისტისა და
სალუქი მარკიზეთის, მძიმე ხავერდისა და შრიალა აბრეშუმის; ჰაეროვანი, ერთფერი
შიფონისა თუ კრეპჟორჟეტის, მბზინავი კრეპსატინისა თუ კეთილშობილი
მირინოსის, ლბილი ნარმისა და უხეში ჯვალოს ფარდები, ფაქიზად გამომძვრალი
ძაფების წყალობით ჰაერის ზოლები რომ დაუყვებოდათ ან ყაისნაღით ნაქსოვი,
ამობურცულყვავილებიანი ბადე-ფარდები, ჯაჭვის პერანგებს რომ წააგავდნენ ან
ერთდროულად ნაქსოვ-ნაქარგი, ტალღააყრილი ქსოვილები, ძნელი ფარდები...
ნაქსოვი, ნახლართი, დაწნული, ნაქარგი მულინის რბილად მბზინავი ძაფებითა და
ოქრომკედით, შალის, ბაწრის, ბამბისა და აბრეშუმის მსხვილ-წვრილი უწვრილესი
ძაფებით, ვერცხლისა და სირმის გრეხილებით...
აქ იყო ყველა: ამ უძველეს სკივრში, იმათაც ნახავს. ოთახის ხელთუქმნელ
საგანძურს, დედის სიამაყეს, მისი შეუვალობის ნატიფ გალავანს, უებრო ზღუდეს,
ნაზ, მოქნილ ბალავარს: სალუქ რიდეებს, ლივლივა ტიხრებს, შრიალა ზღურბლებს...
ეგებ იქ იპოვოს შვება.
სკივრთან ჩაიჩოქა და ახლაღა შენიშნა პატარა კლიტე: .დაკეტილია? კი მაგრამ,
რატომ? ამ ოთახში ხომ არაფერია ჩაკეტილი. საკუთარ ძალაში სრული
დარწმუნებულობისა თუ შვილებისადმი სრული, გამტანჯველი ნდობის ნიშნად. ეს
რიღასთვის ჩაუკეტავს, ან გასაღები სად უნდა იყოს? ალბათ ჩრჩილმა რომ არ შეჭამოს
და არ დასვრიტოს, ნაფთალინიც ექნება მოფრქვეული... მაგრამ არა, ჩრჩილი ხომ ვერ
ჭამდა იმ ქსოვილებს! რამდენჯერ უთქვამს, ძაფი ისეთ სითხეშია ამოვლებული,
ჩრჩილი ჩემს ნაქარგს არ ეკარებაო.
მაგიდა მოათვალიერა, სამკაულების პატარა ზარდახშას დაადგა თვალი. ბზის ხეში
გამოთლილი, მთლიანი, უნაწილებო ყუთი იყო. ხელში აიღო. სახურავი ახადა.
აციაგდნენ ქვები: მალაქიტი, ქრიზოლიტი, სარდიონი, აქვამარინი: ბეჭდები და
შენიშნა: ზარდახშას უცნაურად სქელი ფსკერი უჩანდა. კოლოფს კიდეზე ჩაავლო
ხელი და ამოსწია... ამოჰყვა და... ქვემოთ ახალი სახურავი გამოჩნდა, სირმის ციცქნა
რგოლიანი...
რგოლი ამოსწია, ოდნავ შეატრიალა და გაიხსნა: ფსკერზე პატარა, ნაქსოვი
ხელთათმანი დაინახა, ჩვილის ხელს რომ მოერგებოდა და მაშინვე იგრძნო,
ხელთათმანში ჩადებული პატარა გასაღები: „ის არის“. გამოიღო, სკივრს მოარგო,
გადაატრიალა: ერთხელ, ორჯერ და გაიხსნა: კლიტე, ჭრიალით აიხადა მძიმე,
ვერცხლით მოჭედილი სახურავი. ჩაიხედა და... თავზარდაცემული უკან გადახტა.
უკან-უკან იხევდა. ოთახის კუთხეში მიემწყდა... შეშლილი იყურებოდა
სკივრისაკენ... და ოთახიდან გავარდა.
სასტუმრო ოთახში სავარძელს ჩააწყდა. უაზროდ მიშტერებოდა იატაკზე,
აზვირთებულ ფარდას... იხსენებდა, რაღაცას იხსენებდა. ლენცოფანაჭამი
ტაიჭებივით დაჰქროდნენ მისი ფიქრები და თავის ქალას აწყდებოდნენ... რიიინნგ! –
ჩაიგრიალა საათმა და ზარმა ის ტაიჭები მიჭყლიტ-მოჭყლიტა. შიგნიდან მიეხეთქა
შუბლის ძვალს, წარბების თაღს და ისევ იგრძნო, გამაგიჟებლად; კეფაზე ბზარი
გაიკლაკნა თითქოს და ამ დროს გაიხსენა კიდეც, რის გახსენებასაც ლამობდა...
მკითხველთა ლიგა
 ზარის ღილაკს თითი დააჭირა და აღარ, ვეღარ მოსწყვიტა: აჟღურტულდა ჩიტების
გუნდი, ელექტრონის ჩიტები სტვენდნენ, გალობდნენ, საიდანღაც უხილავი
ელექტროველიდან, ელექტრომინდვრებიდან, ელექტროხიდან. „იდიოტობა.
იდიოტთა იდიოტობა და ყოველივე იდიოტობა არს. ცუდადა ვარ“.
კარში გაოგნებული, ნამძინარევი, ღამის პიჟამაში გამოწყობილი მასპინძელი
გამოჩნდა, სათვალის მორგებას რომ ცდილობდა და ვერ ახერხებდა...
– მაპატიეთ, ბატონო პროფესორო...
– რაშია საქმე, ბატონო მათე, ცუდი ამბავია? დედა?... დედათქვენი?
– რა? დედა? დიახ, რა თქმა უნდა... არა, გუშინ საავადმყოფოში დავტოვე... დიახ...
აღარ მინახავს... რა თქმა უნდა, დედა.
– რა გემართებათ? ცუდადა ხართ?
– ოო, როგორ ზ-ზუსტად მიხვდით.. ცუდადა ვარ, რა თქმა უნდა, ცუდად... თუმცა
რას ვამბობ, ან როგორ უნდა ვიყოთ, ჰე, ბატონო... თქვენი სა-სახელი? დამავიწყდა.
დიახ, ან როგორ უნდა ვიყოთ, თითქოს შეგვეძლოს სხვაგვარად ყოფნა... მაგრამ
ბოდიში ს-სულ სხვა საქმისთვის, ს-სულ სხვა მიზნით გეახელით... იცით? გუ-არა,
გული არა, გგუშინვე თვალში მომხვდა, მაგრამ ვერ მივხვდი... შეიძლება თქვენს ზ-
ზალაში შესვლა?
– ?... მობრძანდით... თუ აუცილებელია...
– ყო-ვლად, წარ-წარმოუდგენლად, უს-უსაზღვროდ აუცილებელია, ერთობ, დიახ...
– ბატონო პროფესორო, თქვენი სახელი? თრითინა ვინა გყავთ გვარში? დიახ. აი, ეს
ფარდა, აი, ეს ფარდა... ღრუბლებია ზედ თუ რა არის, თუ ცხვრის ფარაა, ან აქა-იქ
დათოვლილი, გაზაფხულის მინდორი... სულერთია, რაც არის არის, ჩემო ძვირფასო
პროფესორო ბატონო, ადამიანო, მიპასუხეთ, საიდანა გაქვთ?
– ფარდა? ვიყიდეთ, მათე, დამშვიდდით, რა გემართებათ?
– იყიდეთ.. დ-დიახ, რა თქმა უნდა... სად, სად იყიდეთ?
– სოხუმში... ერთი სახელგანთქმული მქარგავი ცხოვრობს ... ჩემმა მეუღლემ იქ
შეიძინა...ძალიან ძვირად... მაგრამ იმასთან შედარებით, რაც ნამდვილად ღირს,
ძალიან იაფად...
– დიახ. რა თქმა უნდა, ძალიან ძვირად და ძალიან იაფად. ეგრე ღირს საერთოდ,
იცით, ეს ფარდა: ძვირი და იაფი, ძვირი და იაფი, ჰე, ჰე. და გემუდარებით, ჰკითხეთ
თქვენს მეუღლეს, რა ჰქვია იმ ქალს, იმ მქარგავს...
– ?... მოითმინეთ...
ფარდა იწევა და თრითინა ფარდის მიღმა უჩინარდება...
და იმავწამს ისევ შეირხა ფარდა... და უზარმაზარმა, მუქჩარჩოიანმა სათვალემ
გაიბრწყინა... სახეშეშუპებული, ფეხშიშველი ბიჭი, სახეზე ძილის სიფრიფანა ობი
რომ ეფინა, ფარდის ქვემოდან გამოფორთხდა და წინ აეფარა: ფარდას. წვრილი
ტუჩები დაიკლაკნენ და ერთმანეთს დაშორდნენ: ჭია-ნაჭამი, ძირებჩაშავებული
სარძევე კბილები გამოაჩინეს, მერე კბილებიც დაშორდნენ ერთმანეთს და წითელი
ენის წვერი აცახცახდა: ბიჭი ხელებგაშლილი, ჯვარზე გაკრულივით იდგა ფარდის
წინ.
– არ მოგცემ, – ისტერიულად კანკალებდა, – წადი. არ მოგცემ. ეს ჩემი თოვლიანი,
დარუბული ტყეა. ეს ჩემი თოვლიანი, დარუბული ტყეა... მე თოვლში არ მივყავარ
დედას... მე თოვლი დამაბრმავებს... ეს არის ჩემი თოვლი... არ მოგცემ! ეს ჩემი ტყეა!
მე აქ ვცხოვრობ, საიდუმლო ქოხში... როცა გავიზრდები... ამ ტყეში წავალ... – და
დამანჭულ, უშნო სახეზე ღვარებად სდიოდა ცრემლი.
მკითხველთა ლიგა
 – არავინ გართმევს, თოკე, შედი ახლავე შიგნით! – თრითინამ ხელი მოჰკიდა ბიჭს
და ფარდის უკან მიიმალა, – თორნიკე! წადი დედასთან და ნუ ყვირი. ტუთ! ტუთ-
მეთქი! – უაზროდ დაჰკრა ტაში.
„გერია, რა თქმა უნდა, გერია“.
– მთვარისა. ხუთი წლის წინ ვიყიდეთ. უცნაური ქალი ყოფილა, ახირებული.
მხოლოდ ბავშვიან ოჯახებზე ჰყიდის თავის ფარდებს, ზოგს ძვირად აძლევს, ზოგს
უფრო იაფად, ზოგს კი საერთოდ ჩუქნის.
ხელები სახეზე აიფარა და მლაშე ღვარმა ნიკაპთან გამოჟონა...
– მათე, ძვირფასო, დამშვიდდით, აბა, დაბრძანდით... დასამშვიდებელს მოგცემთ
რაიმეს, მოიცადეთ... აი, ელენიუმი... ტაზეპამი... რომელი გირჩევნიათ, მე უამისოდ
ვერ ვიძინებ...
– ბატონო ჩემო, ის ქალი ხომ თხუთმეტი წელია, რაც აღარ ქარგავს, თვალთ აღარ
უჭრის და ფარდებს წინათაც არა ქარგავდა...

მათე, ახალგაზრდა კაცი, გამოდის თეთრი და სხარტი ექიმის ბინიდან. ბოდიშს

იხდის, მერე უეცრად ზარის ღილაკს ხელისგულს აჭერს და ეხვევა ელექტრონის
სტვენა-ჟღურტულში, „ჰე – იცინის - ჰე, ნახვამდის – ემშვიდობება სათვალემოხსნილ,
მბზინავ თავისქალიან მასპინძელს და... კიბეებზე ეშვება.
მიდის მანქანასთან. უაზროდ ჩერდება, მანქანის სახელურს დაჰყურებს.
რომელიღაც შენობის ღია ფანჯრები ხმაურსა თუ სიმღერას ისვრიან ადრიანი დილის
ცარიელ ქუჩაში. სასმელითა და თამბაქოს ბოლით დამწვარ-გახეხილი ხორხებიდან
ამოხრინწული, ღამენათევი ხმები ხან მწყობრად, ხან არეულად ერთვიან გიტარის
აკორდებს:

საკვამლე მილით ზემოთ ავიდა

და საქეიფოდ სადღაც წავიდა,
ტაან-ბარ-აბაა.
უკან გაჰყვა მთელი ტომი
ქალაქშია ქალბატონი,
ცოცხით დაჰქრის, დანავარდობს
გვერდითა ჰყავს შავ-ბატონი...
როგორ შეწუხდნენ
ჩვენი ფიქრები
მათი კუდით და
მათი ჩლიქებით...
ბა-რაა-ბა...

ვიღაც ეხება მხარზე, მეორე ხელში რძის ბოთლებით სავსე ბადურა უჭირავს.
– მათე. ზდრასტი.
– დიახ.
– რა მოგივიდა? ცუდადა ხარ? დღეს იქნები სამსახურში? იქ იყავი ალბათ, არა?
საავადმყოფოში.
– დიახ.
– Какой ужас! რა უბედურებაა! ვახტანგზე რას ამბობენ. გადარჩება?
– ვახტანგი?

მკითხველთა ლიგა
 – თუმცა წინასწარ რას იტყვიან. შენ, სტელა გადაასვენეს უკვე სახლში? ხომ არ იცი,
როდის იქნება დასაფლავება? მე მივლინებაში მივდივარ.
– სტელა?

–Слушай, მართალია, რასაც ამბობენ? ვახტანგმა იმიტომ აღარ შეირთო მაგის და,
სტელასთან ჰქონდა მერე რომანიო. რაღა მაშინ დაემართათ ავარია, ერთად რომ
იყვნენ! ბედი არ გინდა! ხო აზრზე ხარ, რა შეიძლება დაემართოს კაცს. Вообше надо
быть очень осторожным, ხო იცი, სტელას და რანაირად იქნება ეხლა, თან ბავშვს
ელოდება. რა გაცინებს? მითხარი, რა გაცინებს? ჰა! თუმცა სასაცილოა, აბა, რა არის
ჩვენი ცხოვრება... კომიკური ტრაგედია თუ Как ее там, ტრაგიკული კომედია...

მათე, ახალგაზრდა კაცი, მთვარეულივით შევიდა დედის ოთახში და თავახდილ

სკივრთან ჩაიჩოქა, ჩაიხედა. მერე ხელი ჩაჰყო როგორც გათხრილ სამარეში.
აშრიალდნენ ხმელი ფოთლები. აჩურჩულდა ფოთლების შვავი. რძისფერი, ცარცის
ქაღალდები, მქრქალი, ქიმიური ფანქრით მოხატული: მოსაქარგი ფარდების სახეები:
შავ-თეთრი თარგები, შავად მოხაზული ვარდები და თოვლის ფიფქები, შავად ნახაზი
ტოტები, მწვერვალები, წვეთები და ღრუბლის ქულები. ხოლო მათი ფერადი პირი –
იდუმალცოცხალი მათი სახენი: დაგვირისტებულ-დაწნულ-ნაქარგი, მთელ ქვეყანას
მოსდებოდა, გარეთ იყო, არ იყო სკივრის სიწყვდიადეში, სხვადასხვა ჭერქვეშ
შრიალებდნენ დედის ფარდები, ბავშვთა მიმხმობნი უცხო მხარეში.
თავი ჩამოედო სკივრის კიდეზე და მსხვილი, მლაშე, ცხელი ცრემლები ხმამაღლა
წვეთავდნენ ცარცის ქაღალდზე, აშრიალებდნენ და ცრემლში იხსნებოდა ფანქრის
ნაკვალევი, იშლებოდა, ითხუპნებოდა, იჟღინთებოდა ქაღალდი ცრემლით...
და მტირალს ერთი სურვილი ჰქონდა, მთელი არსება – ხორცი და სული – ერთს
რასმეღა ეხვეწებოდა: ისეთ ადგილას დამალულიყო, სამუდამოდ დარჩენილიყო,
სადაც ვერავინ ვეღარ ნახავდა, სადაც ყოფნას ვეღარ იგრძნობდა, სადაც ყველაფერს
დაივიწყებდა, დაუსხლტებოდა... გაეყრებოდა.

„ყველანი წავიდნენ“, – გაიფიქრა დედა ობობამ, როდესაც უფროსი ძმა გავიდა

სახლიდან. გაიფიქრა და ჭაღიდან მბზინავ ძაფზე დაეშვა.
„შინ არავინაა“, – გაიფიქრა დედა ჭიანჭველამ და საშაქრეზე აცოცება დაიწყო.
„ძლივს არ წავიდნენ ყველანი. ერთ წუთს ვერ მოისვენებ!“ – იატაკს ქვემოთ,
სადღაც კუნჭულში მხრებში გაიშალა ბებერი თაგვი.
საათმა დარეკა. სხვა რა საქმე ჰქონდა და მთელი დღე რეკდა და რეკდა
უკმაყოფილოდ, რომ სახლში არავინ ჭაჭანებდა, ვისთვისაც აზრი ჰქონდა საათების
თვლას. ამ ობობასა და თითო-ოროლა ბუზს კი ამ საქმისა არაფერი გაეგებოდა, და
ბოლოს საყვედურით ჩამორეკა ზაფხულის საღამოს შვიდი საათი.

გიორგი და ენდი მოვიდნენ. ენდი პირდაპირ სამზარეულოში შევიდა უხმოდ.

გამოცვლილი, სახეფერმკრთალი, გამკაცრებული.
გიორგი გაოგნებული მიაჩერდა ძირს აზვირთებულ ფარდას, აიღო, ჩამოკიდა და
გაასწორა.
ალიკა მოვიდა, ორი თვის წინ გარდაეცვალა დედა; ენდი მანქანით წაიყვანა
საავადმყოფოში.
გიორგი ზის. თავი მიუყრდნია სავარძლის ზურგზე. თვალები დახუჭული აქვს,
სახე გაცრეცილი – ღია ფერის თმა გაოფლილ შუბლზე დაკრული, სწორი, განიერი
მკითხველთა ლიგა
მხრები – ჩამოყრილი, ხელები სავარძლის თათებზე უწყვია, ტუჩები და თითები
უთრთის.
ზარი გაისმის. ტელეფონია.
– დედა, შენ? რა მოხდა?
– გიორგი, მათე სად არის? რატომ არ მოვიდა?
– არ ვიცი, დედა, შინ არ დაგვიხვდა.
– გიორგი. მისმინე და ნურაფერს მკითხავ. სად არის შენი აკვალანგი?
– აქა მაქვს ოთახში.
– ნახე.

. . . . . . . . . . . .

– არ არის, დედი, ვერ ვიპოვე.

– მეორე არა გაქვს?
– იქა მაქვს, ტბაზე, ჩვენს ფიცრულში. ჩაკეტილია.
– გიორგი, მანქანა ეზოშია?
– მოიცადე... არ არის, დედა...
– გიორგი, ალიკას მანქანა გამოართვი და რაც შეიძლება სწრაფად ადი ტბაზე.
– ალიკა შენთან წამოვიდა, ენდი წამოიყვანა.
– უკან გამოვაგზავნი, შენთან. მე და ენდი მერე წამოვალთ.
– შეენ?
– ჰო, მანდ უნდა ვიყო.
– რა ხდება, დედა?
– არ ვიცი. ვიცი მხოლოდ, რომ მათე იქ წავიდა... ის იქ მოინდომებს ჩასვლას...
მღვიმეში, რათა უკან აღარ დაბრუნდეს. ცუდად არის, ძალიან ცუდად. ვიცი, რომ თუ
მიუსწრებ, გადარჩება, თუ არა და... აი, ეს ვიცი. თქვენ რომ წახვედით, ჩამთვლიმა და
სიზმარი ვნახე, დიდი ხნის წინათ ერთხელ ნანახი. წადი, გიო, დაეწიე, მიუსწარი.
უთხარი, რომ დედა ეძახის. თუ დაბრუნდება, გადავრჩები, თუ არა და... ასე უთხარი.
ჩქარა, გიორგი.

●●●

ბაზალეთის ტბაზე მზე ჩადიოდა. ტბის ნახევარი შვინდისფერ სარკედ გადაექცია

მეწამულ დისკოს, შუაზე ღრუბლის ვიწრო და მუქი სერი რომ ჰკვეთდა: კამეას
ჰგავდა დიდი მნათობი, ამობურცოდა წითელ მკერდზე ღრუბლის ბექობი. ტბის
მეორე ნახევარს მეზობელი მთების ჩრდილი გადაჰფენოდა, მათი წვერებით თითქოს
მაქმანშემოვლებული. ტბის შუაგულს კი, არც მთათა ჩრდილი რომ არ ბინდავდა და
არც ჩამავალი მზის ჩქერალი ალაპლაპებდა, ნელა მიჰკვეთდნენ შორი ღრუბლების
დიდი ლანდები.
ხოლო ტბის ირგვლივ შენაბინდარი არე და მარე სუნთქვაშეკრული გაჰნაბოდა
მზის მერამდენე გამოსალმებას.
ტბის ზედაპირი თუ შეკრთებოდა უცებ აქა-იქ, და შრეებად დაიშლებოდა,
ერთმანეთს დადევნებულ, ცახცახა წრეებად, თევზი ლამობდა ამოხტომას და
ამოხედვას წყლის წიაღიდან, ზედა ქვეყნისთვის თვალის შევლებას, ხმელი ჰაერის
წამით შეგრძნებას და ამოსხლტებოდა კიდეც ხანდახან...

მკითხველთა ლიგა
 აი, მთის წვერს ცეცხლოვანი ქუთუთო შერჩა თუ სისხლისფერი
ვარდისფურცელი... თრთის, ვიდრე მწვერვალს ჩაეღველფება დედა მნათობი.
ტბის პირას, ღვიის ეკლოვან ბუჩქში დედა ნარჩიტას ფრთა გადაეხვია ორი
ბარტყისთვის, ჰე, დღეს ბუდიდან სამას-ოთხას-ჯერ მაინც გაფრენილს, დაღლილ-
დაქანცულს ჩასძინებოდა. სამი წყვილი მრგვალი, თბილი, ციცქნა ქუთუთო სამ
წყვილ მრგვალ, მკსინავ, ფაციცა გუგას თრთოლვით ეფარა და სამი, რა ერთი ბეწო,
გული ძგერდა: ნაზად, უჩუმრად. თბილოდა ერთმანეთთან, ბუდის საყვარელ
სივიწროვეში და ღვიის ბუჩქს დროდადრო ბინდის სიო თუ შეარხევდა,
შეაშრიალებდა: „ჩუუუ, ჩუუ, ჩუ“. მძინარე ჩიტების გულების ძგერით ავსებულიყო
იქაურობა, უჩინრად ფეთქდა.
და ძირს, მიწაზე, ანდა ჰაერში ღამის შვილები ფუთფუთებდნენ, დასავსავებდნენ.
მიასრიალებდა ტენიან, რგოლოვან, მჭვირვალე სხეულს მზის მოშიში ჭიაყელა,
უწყინარი – მისით დასვრეტილი დედამიწა კარგად სუნთქავდა და თავისი ჭიაღუა
უყვარდა მიწას. და მზის მოშიში, მზით უსინათლო ღამურები ბუჩქნარის თავზე
დაგელავდნენ ჩუმი წრიპინით და ხმა ჰქონდათ კიდევ, ჰაერის ტალღებზე
მიმოსრიალე, არავის ყურს რომ არ ესმოდა და მიწაზე დაჯდომას დიდად
უფრთხოდნენ, რადგან მიწიდან აფრენა მათ არ შეეძლოთ და მერე ჯერ ხეზე უნდა
აცოცებულიყვნენ ტანჯვა-წვალებით, რომ სიმაღლიდან სიმაღლეში გაფრენილიყვნენ.
და ლოკოკინა გრძელ საცეცებზე ამობურცული, წერტილოვანი, სველი თვალებით
დღეზე უფრო კარგად ღამით ხედავდა და სიბნელეში ტივტივა მოზაიკად ეშლებოდა
უახლოესი ფოთოლ-ნუჟრები და ჩხირ-კენჭები. მიცოცავს უბგეროდ, თვალებიანი
საცეცების ცეცებ-ცეცებით, მისუნთქავს, ეძებს...
და პეპლებიც, დედამიწის დღემოკლე სტუმრებიც, ვით გატრუნულან
ფრთებაწეულშეწებებულნი, სანდოდ მიჩნეულ ფოთოლსა და ფოთოლს შორის ძილს
მისცემიან...
და ტბის ფსკერზე წევს პატარა თევზი, შლამში, წყლის ხავსში, არასოდეს უნახავს
მზე და ღრუბლები და აი, დედამ ჩაუსრიალა გვერდით, დამბადებელმა, მაგრამ ვერ
იცნო და ნელა უძგერდა გრილი გული სველ, გრილ სხეულში.
და პატარა ღრუბლები კალთაზე ჩასჭიდებოდნენ დიდ დედაღრუბლებს და
მიეხეტებოდნენ, ცის მაწანწალები, დღესა და ღამეს რომ არ არჩევდნენ და არ
იცოდნენ, რა იყო ძილი...
უცხო გუგუნი რამ გაისმა ჯერ სულ შორიდან, მერე თანდათან მოახლოვდა და
გაძლიერდა და აი, კიდეც შემოეხეთქა შენაბინდარი ტბის არემარეს... ტბის პირას
დამუხრუჭდნენ საბურავები, კარი გაიღო და მიეხეთქა.
ამოსკდნენ მძინარე ჩიტების გულები და ვეღარ ბრუნდებიან საგულეებში. დედა
ნარჩიტამ თვალები დააჭყიტა, უფრო მიიკრო, მიიყუჟა ახამხამებული, თბილი
შვილები.
ჯვრიანი ობობა მზესავით აბლაბუდას გულში შეტოკდა და ნიჟარაში შეიმალა
ლოკოკინა და ფრთებიდან თავი გამოიღეს ლელქაშში ჩაწოლილმა მძინარე იხვებმა.
მანქანის დიდრონი, მკვდარი თვალები ყვითლად მიაშტერდნენ სულგანაბულ
ტბას და მათი შუქი ზოლად გაწვა ტბის ზედაპირზე.
ადამიანი შედის ტბაში. სიღრმეში აპირებს ალბათ ჩაძირვას, ალბათ დიდი ხნით.
აბა, რად უნდა მიწის ჰაერი, თან რომ მიაქვს ხერხემალზე მიმაგრებული პრიალა
ჭურჭლით?

მკითხველთა ლიგა
 – „რა უნდა? ვინ არის? დღისით არ ჰყოფნით აქ წრიალი, წყლის შეწუხება, ღამით
რაღა სურთ? ღამე ჩვენია. ჩვენია ღღაამეე“ – უბგერო ხმით ფიქრობს ღამურა და
წყალში შესულს თმასთან ჩაუფრენს: „ღამე ჩვენია... შრ-შრრ-ჩჩჩ“.
მშვიდია წყალი. ადამიანი ნელა შედის, ძალიან ნელა. ჯერ მიჰყვება და მერე
სცილდება მოყვითალო შუქს, ტბის ზედაპირზე რომ გაწოლილა. ღამურამ სახესთან
გაუფრთხიალა. „ადამიანებს წყლის ორი გუბე აქვთ სახეზე, მაგრამ მკვრივი. ჰაერის
ტალღები მეუბნებიან. ამ ადამიანს ბევრი წყალი აქვს იმ გუბურებში, სახეზე
ჩამოსდის, ჩემმა ხმამ მითხრა, როცა დამიბრუნდა ჰაერის ტალღებზე“, – ჩასჩურჩულა
ღამურამ დამპალ, ხახადაფჩენილ კუნძს და ლელქაშისკენ გასწია...
ისევ გაისმის მსგავსი გუგუნი, მაგრამ ძალიან, ბევრად უფრო სწრაფად ახლოვდება
და სადღაც სხვაგან წყდება. ტბის ირგვლივეთში. ცოტა ხნის შემდეგ ტბის ნაპირზე
გამორბის ვიღაც. თვალებანთებული მანქანისაკენ.
და შესძრა მძინარე არემარე მისმა ძახილმა, ერთხელ უკვე დაფეთებული,
საბოლოოდ გამოაფხიზლა, და გაიმეორეს ფარულ ქვაბულებში განაბულმა ექოებმა:
„დედა გეძახიიის...“
დედას ეძებს... და პირველს... უკვე მხრებამდე ფარავს წყალი და ხელებს სწევს
მაღლა. წყლის ფანარი უჭირავს ხელში.
შუქმა მწუხრის ჰაერი ასერა, ჭავლად აიტყორცნა შენაბინდარ ცის თავანისკენ...
და ის, მეორეც, დამძახებელიც უკვე წყალშია...
და თუ ისინი წყლის სიღრმეში ჩაეშვებიან, წყალი სულ მალე შეიკრავს პირს. წყლის
უღრანს გააპობს შუქის ორი ბასრი ნაკადი, დაწიოკდებიან ლიფსიტები წყლის ბნელ
ჯაგებში. დედა გველთევზა გულგახეთქილი გახტება გვერდზე და ტანით
გაიფიქრებს: „ადამიანი“. უკვე იცნობენ მას აქ, ამ სიღრმეში, მაგრამ დღისით. ღამით
არასდროს დაურღვევიათ ტბის მყუდროება, „არავის არასოდეს“, – გაიფიქრებენ
სველი ტანით მშვიდი ტრიტონები.
თუ ძმებს ამოსვლა დააგვიანდათ, მალე, თავის დროზე ამოვა მთვარე, მისი
მბრწყინავი ქარვის ბილიკი წყალზე გაწოლილ ცივ შუქს გადაჰკვეთს, და მკრთალი,
მკრთალი მისი ნათელი ტბის ძირისძირსაც ჩაეფინება.

1987

მკითხველთა ლიგა
მკითხველთა ლიგა
მკითხველთა ლიგა
მკითხველთა ლიგა