3

TOPLOTNA IZOLACIJA

Energetska efikasnost u građevinarstvu prepoznata je kao područje koje ima potencijal za

smanjenje ukupne potrošnje energije, što se postiže kvalitetnom izolacijom i pravilnim izborom
građevinskih materijala.

Materijali koji se koriste za termoizolaciju prikazani su sljedećim dijagramom:

Armirani beton 248,0 cm

248

Puna opeka 69,2 cm 69.2

Betonski blokovi 59,2 cm 59.2

Šuplja opeka 54,2 cm 54.2

Drvo 16,2 cm 16.2

Perlit 14,3 cm 14.3

14.3
Iverica 14,3 cm

Ploča od drvene vune 10,8 cm 10.8

Ekspandirana glina 9,2 cm 9.2

6.7
Kokos 6,7 cm

Pluta 5,8 cm 5.8

Celulozna vlakna 5,3 cm 5.3

Ovčija vuna 5,3 cm 5.3

Stiropor 5,2 cm 5.2

Mineralna vuna 5,0 cm 5

0.0 50.0 100.0 150.0 200.0 250.0

Na dijagramu se može vidjeti da su za toplotnu izolaciju potrebne različite debljine građevinskih

materijala. Najbolji termoizolator, na osnovu dijagrama, je mineralna vuna (npr. 5 cm mineralne
vune odgovara debljini od 248 cm armiranog betona).

4
IZOLACIJA KROVA, PODA I SPOLJNIH ZIDOVA

Izolacija krova

Toplotna izolacija krova omogućava ugodan boravak u prostorijama i doprinosi smanjenju

potrošnje energije za grijanje i hlađenje. Ukoliko krov nije adekvatno toplotno izolovan, gu-
bici u toplotnoj energiji su i do 15% .

Krovna konstrukcija može biti drvena ili masivna, a izbor krovnog pokrova (crijep, ce-
mentne ploče, šindra) zavisi od nagiba krova i klimatskih uslova. Krovni pokrovi se dijele
na tvrde i meke. Kao tvrdi pokrovi koriste se kameni materijali kao što su kameni škriljac
(škriljevac), krovne betonske ploče, proizvodi od cementnih vlakana i nešto rjeđe metalni
pokrovi i šindra od tvrde smole. U meke krovne pokrove ubrajaju se bitumenske ploče, folije,
izolacioni proizvodi, meko drvo, izopolimeri kao i proizvodi od trske i slame.

Jedan od najčešćih oblika krovne konstrukcije je kosi krov. Toplotna izolacija kosog krova je
jednostavna i ekonomski isplativa. Za toplotnu izolaciju kosih krovova treba koristiti neza-
paljive i parapropusne toplotno izolacione materijale kao što su kamena vuna i ekspandira-
ni polistiren (EPS, stiropor). Preporučljiva debljina toplotne izolacije na kosom krovu je od
14 cm do 20 cm. Sloj za provjetravanje je takođe važan segment za dobru izolaciju. Kod loše
provjetrenih krovova zimi mogu nastati štete usled kondenzacije vodene pare što doprinosi
i gubitku toplotne energije. Tokom kišnih dana, postoji mogućnost da voda prodre kroz
crijep i pokvasi toplotnu izolaciju. Da bi se izbjegle slične situacije, postavlja se vodonepro-
pusna izolacija (npr. vodonepropusne folije).

Ravni krovovi su najviše izloženi atmosferskim uticajima od svih spoljašnjih eleme-

nata zgrade. Zato je veoma važno da budu kvalitetno toplotno i hidro izolovani. Sloj
hidroizolacije predstavlja najosjetljiviji dio ravnog krova, jer je pod direktnim uticajem
klimatskih faktora i zagađivača iz atmosfere koji se talože na krovu. Za hidroizolaciju
ravnih krovova koriste se materijali na bazi bitumena sa različitim dodacima i hidroizo-
lacione folije na bazi mekog PVC-a.

5
TOPLOTNA IZOLACIJA

Izolacija poda

Toplotni gubici kroz pod mogu iznositi i do 13% ukupnih toplotnih gubitaka. U cilju smanjenja
gubitka energije, podnu konstrukciju treba adekvatno izolovati. Debljina toplotne izolacije tre-
ba da bude veća od 6 cm. Na hidroizolaciju, za koju se koristi PE–folija (polietilenska ekspandira-
na folija), ili betonsku podlogu polažu se toplotne-izolacione ploče ekspandiranog polistirena
(stiropora, EPS).

Izolacija spoljnih zidova

Odgovarajućom toplotnom izolacijom zidova može se uštedjeti i do 35% energije. Toplotna izo-
lacija zida postavlja se sa spoljašne ili unutrašnje strane zida. Toplotna izolacija sa unutrašnje
strane zida je nepovoljna sa građevinskog stanovišta, a često je i skuplja zbog potrebe dodatnog
rješavanja problema difuzije vodene pare, strožijih zahtjeva u pogledu sigurnosti protiv požara,
gubitka korisnog prostora i sl. Za toplotnu izolaciju spoljašnjeg zida najčešće se koristi ekspandira-
ni polistiren (stiropor, EPS). On se koristi ili u tzv. sendvič zidu sa slojem opeke ili sa slojem lijepka,
mrežice i maltera koji se nanose direktno na stiropor. Debljina toplotno-izolacionog sloja najčešće
je od 8 cm do 12 cm, što doprinosi smanjenju koeficijenta prolaska toplote zida (U*= 0,25 do 0,35
W/m2K).

*U-vrijednost pokazuje energetsku efikasnost

materijala kombinovanih u jednoj konstru-
ktivnoj cjelini. Jedinica mjere je W/m²K (U) i još
se zove i ukupni koeficijent prolaska toplote.
Sposobnost materijala da provodi toplotu se
zove toplotna provodljivost, označava se sa k
(W/mK) i taj broj se može pronaći na većini speci-
fikacija izolacionih materijala. Što je taj broj
manji, to je materijal za toplotnu izolaciju bolji.

6
Izolacija prozora i ulaznih vrata
Zamjenom starih drvenih prozora novim prozorima (PVC, aluminijum itd.), popravkom
okvira prozora i zamjenom stakala sa onima koji sadrže silikonske premaze, može se
spriječiti odavanje i do 50% od ukupne toplotne energije.

Prozorski okviri, nezavisno od vrste

materijala od kojeg se izrađuju, treba
da omoguće dobro dihtovanje, da
prekinu toplotni most* u profilu, da
omoguće jednostavno otvaranje i
nizak koeficijent prolaska toplote (U).
Prozorski okviri se najviše izrađuju od
drveta, PVC-a, aluminijuma, čelika i
kombinacije navedenih materijala.

Stakla se izrađuju kao izolaciona

stakla (dvoslojna ili troslojna) u
kombinaciji sa materijalima koji
dovode do poboljšanja toplotnih
karakteristika stakla. Savremeni
standardi propisuju korišćenje ni-
skoemisionog stakla (LOW-E). Ovo
staklo ima specijalni metalni pre-
maz sa jedne strane čime se sma-
njuje transfer toplote ili hladnoće. Broj stakala i širina međuprostora utiču na vrijednosti
U-faktora stakla. Upotrebom višeslojnih stakala koja se nalaze na određenom odstojanju
može se sniziti vrijednost U-faktora. Npr. 3 stakla debljine 4mm na razmacima od mini-
mum 10mm pružiće izuzetnu izolaciju. Međuprostor izolacionog stakla može se „puniti“
gasovima (argon, kripton, xenon itd.), što dodatno doprinosi smanjenju vrijednosti U-
faktora.

Kao i prozori, vrata imaju bitnu ulogu u sprečavanju gubitka toplote, odnosno doprino-
se energetskim uštedama. Preporučljivo je zamijeniti ili popraviti stara ulazna vrata, po-
praviti okvire i na što bolji način uraditi izolaciju spoljašnjih vrata da bi se spriječili gubici
energije.

*Toplotni mostovi nastaju kao posljedica povećanog transporta toplote pri

čemu je temperatura unutrašnje površine znatno niža od temperature okoline.

7
BOJLERI I KOTLOVI

Za grijanje tople vode u domaćinstvu potroši se od 10% do 30% energije. Količina utrošene
energije koja je potrebna za zagrijavanje tople vode zavisi od tipa aparata koji se koristi za
zagrijavanje vode, ali i od izolacije vodenih cijevi.

Električni bojleri novije generacije posjeduju bolju toplotnu izolaciju od starijih modela, pa su
samim tim i energetski efikasniji. Prilikom kupovine bojlera posebnu pažnju treba obratiti na
njegovu zapreminu. Zavisno od potreba, postoje bojleri različite litraže. Bojleri male litraže su
zapremine od 5 do 15 litara. Ovi bojleri su dovoljni za toplu vodu u kuhinjama, radionicama,
kupatilima i sl. Bojleri srednje litraže su od 30 do 150 litara. Za posebne namjene koriste se
bojleri od 50, 80, 100 i 120 litara (npr. u sklopu centralnog grijanja). U većini slučajeva najko-
risnija je kombinacija manjeg kuhinjskog bojlera sa većim bojlerom koji bi snabdijevao ostale
slavine toplom vodom.

Jedan od faktora koji treba uzeti u obzir je udaljenost između bojlera i slavine. Ovo rastojanje
treba da bude što manje kako se toplota ne bi gubila u dugim cijevima. Stepen gubitka toplote
zavisi od izolacije cijevi i materijala od kojeg je cijev napravljena.

Optimalna temperatura, pri kojoj nema velikih toplotnih gubitaka iz bojlera, je oko 55°C. Pri
ovoj temperaturi stvaraju se i minimalne količine kamenca. Ukoliko se temperatura vode
poveća na 80°C ili više, toplotni gubici se povećavaju. Važno je održavanje i čišćenje grijača
i kotlova od kamenca, jer naslage kamenca na grijaču mogu biti uzrok povećane potrošnje
električne energije, ali i sporijeg zagrijavanja vode.

Automatske kontrole na bojlerima

Zamjena starih upravljačkih mehanizama u sistemima za grijanje i
pripremu tople vode novim je u većini slučajeva ekonomski isplati-
va mjera. Postavljanjem vremenski upravljanih prekidača (tajmera)
na cilindre za toplu vodu omogućeno je grijanje vode tačno u onom
periodu kad je topla voda potrebna, čime se izbjegava nepotrebno
zagrijavanje vode koja neće biti iskorišćena, odnosno u zavisnosti
od kvaliteta izolacije rezervoara doći će do njenog bržeg ili sporijeg
hlađenja.

8
Održavanje kotlova i radijatora
Određeni broj stanovnika Crne Gore za zagrijavanje
domova koristi sopstvene kotlove. Ovaj sistem zagri-
javanja može se pratiti i regulisati od kotla do radi-
jatora. Praćenje i regulisanje toplote na kotlu, ulazu
u radijator i na termostatu radijatora od izuzetne je
važnosti kada je riječ o uštedi energije. Kako bi gu-
bici energije bili što manji veoma je važno i pravilno
održavanje uređaja za grijanje.

Kotao stariji od 10 godina, posmatrano sa energetske

i ekonomske strane, isplativo je zamijeniti novim.
Energetski najefikasniji je kondenzacijski kotao i kao takav se preporučuje za sisteme grijanja u
domaćinstvima. Sa stanovišta energetske uštede, zadovoljavajućim se pokazao kombinovani
kotao koji služi istovremeno za grijanje prostorija i pripremu tople vode.

U cilju ostvarivanja energetske efikasnosti važno je izvršiti zaštitu radijatora. Iza radijato-
ra smještenih na spoljašnjim zidovima potrebno je postaviti odgovarajuću izolaciju (npr.
reflektujuća folija). Ako se radijator nalazi ispod prozora, prozorska daska ili neka polica iznad radi-
jatora, reflektovaće topli vazduh nazad u prostoriju i na taj način doprinijeti smanjenju toplotnih gu-
bitaka kroz prozor. Veoma je važno da se jednom ili dva puta u toku sezone grijanja vrši ispuštanje
nakupljenog vazduha iz radijatora. Takođe, zaklanjanje radijatora namještajem sprečava nesmetano
širenje toplote u prostoriju.

Jedna od mjera koja doprinosi uštedi toplotne energije je ugradnja termostata. To su uređaji
koji omogućavaju regulaciju i mjerenje temperature. U zavisnosti od potrebe, danas se mogu
naći različiti tipovi termostata, kao što su ravni i ugaoni, sa ili bez ugrađenog pred-podešavanja
i sl.

Optimalna temperatura je ona

temperatura koja pruža ugodan
osjećaj i ima različite vrijednosti u
zavisnosti od prostorije koja se za-
grijava. Tako je optimalna tempera-
tura kupatila 22 ºC, dnevnog boravka
20ºC - 22ºC, spavaće sobe 16ºC - 18ºC,
hodnika i prostorija koje se manje
koriste 17ºC, a prostorija koje rijetko
koristimo 15ºC - 17ºC. Regulisanjem
termostata radijatora, tako da se
temperatura u prostoriji smanji
za samo 1ºC, godišnje se može
uštedjeti do 6% od ukupne energi-
je koja se koristi za grijanje.

9
POBOLJŠANJA „HVAC“ *
GRIJANJE, VENTILACIJA I KLIMA UREĐAJI

Klimatizacija prostora (grijanje i hlađenje) uključuje procese pripreme i distribucije vazduha

sa ciljem postizanja željene temperature. Za grijanje i hlađenje prostorija troši se od 40 % do
60 % ukupne energije. Kod primjene prirodnog provjetravanja prostorija, treba paziti da se
isključuju sistemi grijanja ili klimatizacije zatvaranjem ventila na radijatorima, isključivanjem
klima-uređaja, kao i automatskim kontrolama sa ciljem uštede energije.

GRIJANJE
Grijanje je osim za zagrijavanje, veoma bitno i zbog očuvanja
stambenih objekata i uklanjanja vlage u njima. Grijanje može
biti vodom - radijatori, ventilokonvektori, podno grijanje, kao
i grijanje vazduhom - klima uređaji. Prilikom odabira načina
grijanja u bilo kom tipu zgrade vrlo je važno dobro proučiti
faktore korisnog djelovanja pojedinog uređaja ili sistema za
grijanje. Korišćenje uređaja sa otvorenim plamenom (kamin,
šporet na drva) u bilo koju svrhu, energetski je neefikasno. Ko-
risno djelovanje otvorenog plamena je oko 30% što znači da
oko 70% energije iz goriva odlazi kroz dimnjak. Energetski efikasni sistemi grijanja trebalo bi
da imaju faktor korisnog djelovanja između 70% i 90%. Ugradnjom elemenata „inteligentnog“
upravljanja u sistem grijanja postiže se racionalnije korišćenje grijanja i energetska ušteda.

Upravljački sistemi (termostati)

Temperaturu prostorije možemo regulisati pomoću sobnog odnosno centralnog termostata.
Pomoću temperaturnog senzora, sistem vrši izjednačavanje sobne temperature sa željenom
temperaturom. Da bi termostati što bolje funkcionisali treba ih pravilno smjestiti. Termostati
ne smiju biti postavljeni u blizini izvora toplote kao što su peći, radijatori, šporeti i sl, kao ni
pored prozora ili vrata, jer se tako smanjuje njihova efikasnost. Temperaturu na termostatu
uređaja za hlađenje poželjno je podesiti na 25°C do 26°C. Snižavanjem temperature na termo-
statu ispod ovih vrijednosti za svaki stepen Celzijusa (°C) u ljetnjem periodu, troši se od 3% do
8% više energije.

Senzor otvorenosti prozora ili vrata direktno je povezan sa kontrolom grijanja ili hlađenja.
Ovaj sistem se automatski isključuje kada se otvore prozor ili vrata, odnosno ostanu duže
otvoreni od zadatog perioda. Postoji i mogućnost da se ugrade senzori koji registruju da li
se neko nalazi u određenom prostoru, i ukoliko nema nikoga, sistem se isključuje ili smanjuje
grijanje (hlađenje). Takođe, postoje i prozori sa senzorima koji registruju pojavu vjetra ili kiše i
automatski zatvaraju prozore i spuštaju roletne.

* HVAC – Eng. - Heating, Ventilation, Air Condition (grijanje, ventilacija i klima uređaji).

10
HLAĐENJE
Tokom ljetnjeg perioda temperature vazduha u centralnim i južnim djelovima Crne Gore
mogu dostići i vrijednosti od preko 43°C, što nam govori da je u ovom području neophodno
korišćenje sistema za hlađenje.
Prva pomisao u vezi sa sistemima za hlađenje vjerovatno bi se odnosila na klima uređaje,
međutim postoji veliki broj alternativnih rješenja koja obezbjeđuju hlađenje sa manjom
potrošnjom energije. Kombinacija dobre izolacije, energetski efikasnih vrata i prozora,
dnevnog svjetla, hladovine i ventilacije trebalo bi domovima da pruži ugodan osjećaj sa
malom količinom potrošene energije.

Izdvajamo sljedeće vrste sistema za hlađenje:

• Ventilacioni sistemi
• Rashlađivači na isparavanje
• Klima uređaji

Ventilacioni sistemi
Ventilacija je sistem za hlađenje koji najmanje košta. On takođe spada u
jedan od boljih načina za štednju energije u prostorijama. Sistem hlađenja
na principu ventilacije nije uvijek najbolje rješenje u područjima sa veo-
ma toplom klimom, gdje su temperaturna kolebanja između noćnih i
dnevnih temperatura veoma niska. U ovim područjima ventilacija može
da pomogne u smanjenju upotrebe klima uređaja.

Rashlađivači na isparavanje
U nisko-vlažnim područjima, isparavanje vode u vazduh obezbjeđuje prirodan i energetski
efikasan način hlađenja. Sistemi za hlađenje na isparavanje baziraju se na principu hlađenja
spoljašnjeg vazduha. Sistem za hlađenje okreće se prema prostoriji, a topao vazduh se izbacuje.
Tokom rada ovog sistema, prozori (vrata) u prostoriji treba da budu djelimično
otvoreni, da bi omogućili toplom vazduhu da izađe potiskivanjem hladnog
vazduha. Za razliku od centralnog sistema za hlađenje vazduha kod kog se vrši
cirkulacija istog vazduha, ovi sistemi omogućavaju konstantan protok svježeg
vazduha u prostoriji.

Ovi uređaji zahtijevaju mnogo češću upotrebu od klima uređaja i upotre-

bljivi su isključivo za nisko-vlažna područja. Da bi funkcionisali, ovi siste-
mi konstantno koriste vodu. S toga se ne preporučuje njihova upotreba u
područjima sa ograničenim izvorima vode.

11
POBOLJŠANJA „HVAC“
GRIJANJE, VENTILACIJA I KLIMA UREĐAJI

Klima uređaji
Zahvaljujući neprekidnom istraživanju i razvoju, klima uređaji su sve kvalitetniji. Proizvođači
klima uređaja teže da zadovolje najstrožije svjetske standarde proizvodnje u pogledu kvaliteta
i očuvanja životne sredine. Vrhunska tehnologija proizvodnje, jednostavnost upotrebe, visoka
energetska efikasnost i moderan dizajn klima uređaja stvaraju uslove za ugodan boravak u
prostoru.

Za upotrebu u stanovima i kućama najpogodniji su split uređaji, dok se u poslovnim prosto-

rima osim split uređaja koriste i prozorski uređaji, kao i kanalski i kasetni klima uređaji. Većina
klima uređaja po pravilu pruža mogućnost grijanja i hlađenja, dok pojedini uređaji nude samo
funkciju hlađenja.

Split klima uređaji

Sistem split klima uređaja sastoji se od jedne spoljne jedinice

koja omogućava pogon i jedne (mono-split) ili više (multi-split)
unutrašnjih jedinica. Unutrašnja jedinica se stavlja na zid prostorije
koja se želi klimatizovati, a spoljašnja jedinica služi za izbacivanje
toplote izvan prostorije. Jedinice su međusobno spojene instalaci-
jama.

Mobilni sistem klima uređaja

Klima uređaji kojima unutrašnja jedinica nije pričvršćena već ostaje mo-
bilna. Veza sa spoljašnjom jedinicom postiže se putem cijevi.

Podni split sistemi

Razlikuju se od zidnih po tome što se postavljaju na

pod prostorije.

Kasetni sistemi

Unutrašnja i spoljašnja jedinica nalaze se u istom kućištu.

Prozorski sistemi

Kao i kasetni, samo što se montiraju na prozor.

12
PREPORUKE ZA ENERGETSKU ŠTEDNJU
Ukoliko imate stariji klima uređaj, treba da razmotrite mogućnost da zamijenite spoljašnji kompre-
sor novijim, koji je efikasniji. Međutim, ukoliko imate mogućnosti, s obzirom na konstantne no-
vitete u tehnici, možda bi bilo najbolje da zamijenite cjelokupan sistem novim klima uređajem.

Današnji klima uređaji koriste od 30% do 50% manje energije u procesu hlađenja u odnosu
na klima uređaje napravljenje 1970-tih. Ukoliko je Vaš klima uređaj 10 godina star, možete
uštedjeti od 20% do 40% troškova energije ukoliko ga zamijenite novijim, efikasnijim modelom.

Za bolju uštedu energije treba obratiti pažnju i na odgovarajuću veličinu i instalaciju, što su
ključni elementi u određivanju efikasnosti klima uređaja. Previše velika jedinica neće adekva-
tno otkloniti vlagu, dok previše mala jedinica neće moći da postigne odgovarajuću tempera-
turu u vrelim danima. Neodgovarajuća lokacija jedinice, loše instalacije, kao i nepravilna insta-
lacija cijevi mogu u mnogome da naruše efikasnost klima uređaja.

INVERTORSKI NAČIN RADA - NAČIN ENERGETSKE UŠTEDE

Invertorski način rada klima uređaja ostvaruje značajnu uštedu energije, zavisno od uslova
rada, čak i do 50% u odnosu na klasične klima uređaje. Ako je temperatura prostorije viša od
željene temperature, klima uređaj će raditi punom snagom do postizanja željene temperature.
Kada postigne željenu temperaturu invertorski uređaj će prilagoditi svoj učinak tako da bude
dovoljan za ravnomjerno održavanje željene temperature. Time se izbjegavaju nagle promjene
u temperaturi prostora i omogućava se značajna ušteda energije. Nema čestog paljenja i
gašenja uređaja koji dodatno opterećuju strujnu mrežu. Udobnost u prostoru s invertorskim
klima uređajem je veća, jer invertorski sistem rada regulacijom izlazne temperature klimatizo-
vanog vazduha izbjegava sindrom “promaje” u Vašem prostoru.

SISTEMI ZA HLAĐENJE U CRNOJ GORI

U Crnoj Gori se do sada nije posvećivalo mnogo pažnje energetskoj
efikasnosti, iako pored uštede energije, ona znači i uštedu novca.

Energetski efikasni uređaji mogu se naći u gotovo svim prodavnicama

bijele tehnike u Crnoj Gori. Međutim, Crna Gora još nije primijenila
standarde EU, pa se naljepnice o energetskoj efikasnosti rijetko mogu
naći na aparatima.

Nedostatak energetski efikasnih naljepnica ne znači i da uređaji nijesu

energetski efikasni. Da bi ste provjerili šta kupujete, pogledajte upu-
tstva koja dobijate uz svaki aparat.

13
POBOLJŠANJA „HVAC“
GRIJANJE, VENTILACIJA I KLIMA UREĐAJI

ŠTA ZNAČE ENERGETSKE OZNAKE?

Pravilan izbor kućnih uređaja veoma je bitan, jer oni troše i do 20% ukupne energije u
domaćinstvu. Briga za životnu sredinu iz dana u dan je sve važnija, a u EU su usvojeni brojni
propisi po kojima na uređajima za domaćinstvo moraju postojati oznake sa podacima o uštedi
energije. Uz informaciju o uštedi električne energije i o tome da li proizvod čuva životnu sredinu,
Vi ćete kupiti odgovarajući proizvod prilagođen vašem dohotku.

Energetski efikasni uređaji, obilježeni su energetskim naljepnicama. Postoji sedam stepena

energetske efikasnosti, koji su obilježeni velikim slovima latinice (od A do G). Najefikasniji
je stepen A, a najmanje efikasan je stepen G. Npr. frižider kapaciteta 140 l, energetske klase
A potroši godišnje oko 135 kWh, dok isti takav frižider energetske klase C troši 160 kWh
godišnje.

Energetska efikasnost kod klima uređaja predstavlja relaciju između utrošene električne energije
i ostvarenog rashladnog / toplotnog učinka. Što je koeficijent hlađenja (EER) odnosno grijanja
(COP) veći, to se dobija više rashladne / toplotne energije za 1 kWh uložene električne energije.
Koeficijent energetske efikasnosti EER govori nam koliko puta više energije dobijamo od klima
uređaja nego što klima uređaj uzima iz električne mreže. Taj broj se može kretati od vrijednosti
2,5 do preko 4 kod kvalitetnih modela. Većina standardnih modela trenutno se zadržala kod vri-
jednosti 3. EER je naveden u katalozima skoro svih klima uređaja i na njega treba obratiti pažnju
kod kupovine.

HLAĐENJE (EER) – energetske klase koje se mogu naći u uputstvima aparata

energetska klasa A > 3,20
energetska klasa B > 3,00
energetska klasa C > 2,80
energetska klasa D > 2,60
energetska klasa E > 2,40
energetska klasa F > 2,20
energetska klasa G > 2,00

EIR – koeficijent uticaja na životnu sredinu

Koeficijent uticaja na životnu sredinu je mjera koja ukazuje na
emisiju ugljen dioksida (C02). Što je veći koeficijent to je manji uti-
caj na životnu sredinu.

14
ENERGY STAR®- energetska naljepnica
„Energetska zvijezda“ je partnerstvo između Ministarstva za energiju
SAD-a, Agencije za zaštitu životne sredine SAD-a, proizvođača, loka-
lnih preduzeća i ostalih. Partnerstvo je oformljeno u cilju promo-
visanja energetske efikasnosti naljepnicama sa „Energy Star“ logom
sa ciljem da edukuje kupce o mogućnostima energetske efikasnosti.

CIJENE KLIMA UREĐAJA

Cijene klima uređaja variraju u velikom rasponu. Na cijenu može uticati više faktora među
kojima su marka proizvođača, kapacitet i vrsta klima uređaja, kao i energetska efikasnost.
Kod kupovine modela sa većim koeficijentom energetske efikasnosti (EER), razliku u cijeni u
odnosu na jeftiniji model vrlo brzo ćete vratiti plaćajući niži račun za potrošenu električnu en-
ergiju u odnosu na kupovinu uređaja koji
manje košta, ali je i njegova energetska
efikasnost niža.

Cijene klima uređaja kreću se od 250

eura pa sve do 1.000 i više eura, u zavis-
nosti od gore navedenih faktora.

Danas svi imamo posebnu ulogu u

smanjenju emisije gasova staklene bašte
u atmosferu, koji utiču na klimatske
promjene. Kupovina energetski efikas-
nih uređaja, jedan je od načina da date
svoj doprinos, a ujedno i štedite novac.

15
RASVJETA ZA ENTERIJER
I EKSTERIJER

Energetska efikasnost rasvjete

Potrošnja energije za rasvjetu iznosi od 10% do 20% od ukupno potrošene energije u
domaćinstvu. Ušteda energije, promjenom konvencionalnih u energetski efikasne sisteme
vještačke rasvjete su značajne i kreću se do 30%. Fluoroscentne cijevi su energetski efikasnije
od klasičnih ili halogenih sijalica. U klasičnim sijalicama se od 5% do 15% potrošene električne
energije pretvara u svjetlosnu što je vrlo niska iskoristivost, dok se u fluoroscentnim cijevima
iskorišćava do 77% električne energije. Noviji modeli tanjih fluoroscentnih cijevi promjera 26
mm su od 10% do 15% energetski efikasniji od starijih tipova promjera 38 mm. Osim toga,
radni vijek energetski efikasnih rasvjetnih uređaja je 10 puta duži. Poređenja radi, radni vijek
klasične sijalice je do 1.000 sati, a „štedljive“ 10.000 i više.

Energetski najefikasnija mjera za poboljšanje svjetlosne

udobnosti u prostoriji je da se u što većoj mjeri koristi
prirodno, dnevno osvjetljenje.

Automatska kontrola rasvjete

U cilju postizanja energetske efikasnosti, postoji mno-
go rješenja. Senzor na pokret je jedan od načina koji se
može primijeniti da bi se postigla energetska efikasnost
u rasvjetnom sistemu. Postoje različiti oblici upravljanja, a
neki od najčešćih su detekcija dnevnog svijetla, detekcija
pokreta, kao i senzori prisutnosti u prostoriji. Senzorski
sistem upravljanja uključuje i prilagođavanje nivou svjetlosti
ili isključivanje rasvjetnih tijela.

Detektore pokreta preporučljivo je koristiti u spoljašnjoj

rasvjeti noću. Ovi sistemi kada registruju pokret, aktivi-
raju vremensku kontrolu osvjetljenja koja određeni vre-
menski period drži rasvjetu upaljenom.

Sistem upravljanja rasvjetom moguće je kombinovati,

u cilju „inteligentnog“ upravljanja rasvjetom, kako bi
se smanjilo nepotrebno rasipanje električne energije i
povećao komfor stanovanja. Jedna od mjera za uštedu
energije je i postavljanje regulatora jačine osvjetljenja u
prostorijama.

16
UPOTREBA OBNOVLJIVIH
IZVORA ENERGIJE

Obnovljivi izvori energije, koriste se za proizvodnju manje od 1 % ukupno proizve-

dene energije u svijetu (ne uključujući hidro-energiju). Upotrebu obnovljivih izvora treba
povećati, jer neobnovljivih izvora energije (ugalj, nafta, gas) ima sve manje, a negativni uticaji
koji nastaju njihovim korišćenjem sve su izraženiji. Korišćenje obnovljivih izvora energije ima
presudnu ulogu u zaustavljanju klimatskih promjena, redukciji potrošnje energije za grijanje i
toplu vodu, očuvanju zaliha fosilnih goriva itd.

Besplatna energija Sunca može se iskoristiti za proizvodnju električne i toplotne energije.

Električna energija se proizvodi primjenom fotonaponskih panela, dok se toplotna energija za
zagrijavanje prostora i vode proizvodi pomoću solarnih kolektora i toplotnih pumpi. Ovi siste-
mi se jednostavno održavaju, sigurno funkcionišu i garantuju visok prinos dugi niz godina.

Solarni sistemi za proizvodnju električne energije (photovoltaik)

Osnovne komponente solarnih sistema za proizvodnju električne energije su:
• fotonaponski paneli
• solarne baterije
• regulatori
• invertori

Energija Sunca se pomoću fotonaponskih panela pretvara u

električnu energiju. Fotonaponski paneli se sastoje od modula, dok
se moduli sastoje od solarnih ćelija. Solarne ćelije se proizvode od
monokristalnog i polikristalnog silicijuma, koji obezbjeđuje kon-
stantnu proizvodnju struje. Fotonaponski panel je veoma efikasan, stabilan i trajan. Efikasnost
ovih sistema je različita i zavisi od proizvođača. U periodu od 10 godina efikasnost modula iznosi
90%, a u periodu od 25 godina 80% minimalnog izlaznog učinka.

Solarni fotonaponski sistemi se primjenjuju za udaljene objekte kao i za priključivanje na dis-

tributivnu mrežu radi predaje viška proizvedene energije. Sistem funkcioniše tako što se višak
energije koji se proizvodi preko dana predaje distributivnoj mreži kada je potreba za energi-
jom najveća i kada je ona najskuplja, a uzima se iz mreže tokom noći kada je ima dovoljno na
mreži i kada je najjeftinija.

Solarni sistemi za grijanje tople vode (kolektori)

Ugradnjom solarnih kolektora godišnji troškovi za grijanje vode mogu se smanjiti i do 50% u
zimskom periodu, dok ljeti nije potreban klasičan sistem za grijanje vode. Solarni kolektori su
način za korišćenje energije Sunca koja je besplatna.

17
UPOTREBA OBNOVLJIVIH
IZVORA ENERGIJE

Osnovne komponente solarnih sistema za pripremu tople vode su:

• solarni kolektor
• izolovani rezervoar (bojler) za toplu vodu
• instalacija
• cirkulacione pumpe
• regulacione jedinice

Sistem za zagrijavanje vode, u zavisnosti od klimatskih uslova, obezbjeđuje od 50% do 60% potreba za
toplom vodom, dok se preostale potrebe mogu obezbijediti u kombinaciji sa ostalim sistemima. Solarni
sistemi za pripremu tople vode zadovoljavaju energetske kao i ekološke standarde. Zavisno od potreba
i namjene, solarni kolektori se izrađuju kao pločasti i vakumski (cjevasti).

Budući da solarni kolektori mogu raditi samo danju, uz njih je potrebno ugraditi i sistem sa pumpom
i izolovanim rezervoarom tako da se energija koju oni sakupe može koristiti i noću. U slučaju posjedo-
vanja bazena, korišćenje solarnih kolektora za grijanje vode u bazenima je veoma isplativo.

Toplotne pumpe za grijanje

Toplotne pumpe su pouzdan, ekonomičan i siguran sistem za grijanje koji ujedno i čuva prirodnu
sredinu. One su veoma efikasno energetsko rješenje koje zadovoljava potrebe centralnog grijanja
i pripremu tople vode.

Toplotne pumpe koriste sunčevu energiju sadržanu u spoljašnjem vazduhu, zemlji ili vodi, i tu
energiju koriste tokom cijele godine. Energija iz životne sredine isporučuje toplotnoj pumpi oko
75% toplotne energije. Zbog toga se spoljašnjem vazduhu, zemlji ili podzemnim vodama preko
izmjenjivača toplote mora oduzeti energija okoline. Toplotne pumpe se koriste zimi za grijanje,
a ljeti za hlađenje. Toplotne pumpe su pogodne za snabdijevanje toplotom stambenih kuća, ho-
tela, bolnica, škola, poslovnih i industrijskih objekata, kako u novogradnji tako i u modernizaciji
postojećih zgrada.

Bojleri na gorivo iz biomase

Pored fosilnih goriva nafte i zemnog gasa, obnovljivi izvori energije dobijaju sve više na značaju.
Za snabdijevanje strujom i toplotnom energijom sve više se koristi gorivo iz biomase. Njegovom
upotrebom smanjuje se emisija ugljendioksida i potrošnja fosilnih goriva.

Biomasu čine brojni „proizvodi“ biljnog i životinjskog svijeta, kao što su grane i kora drveta, piljevina
iz šumarstva i drvne industrije, slama, kukuruzovina, stabljike suncokreta, ostaci vinove loze i masli-
na, ostaci iz stočarstva, komunalni i industrijski otpad.
Energetske statistike pokazuju da će udio biomase u ukupnoj proizvodnji toplotne i električne
energije u bližoj budućnosti biti veliki.

18