Prelude

ο προενισχυτής
της σειράς XL

δέκτης SSB *: . 7
*' · ' % · · ■* .«r·
-/ - * V

/ >v^ ·/ srsfe*
■ - S ll> U “ V ' . - '

*4
o

. . ·! (3f //iff·
* · .& r i
<1 ^ O . i
: Μ ί I
c

£ / ^ 7 C|— • «>

^ -f ** r i
ενισχυτής για ακουστικά σε τάξη A
λήψη ήχου από την T V
μετατροπέας όλων των περιοχών SSB στα 14 m
 14-07

Περιεχόμενα
περιεχόμενα

P re lu d e (μέρος 1ον) ............................................................................................................. 14_09

Ο προενισχυτής της σειράς XL. Οι δυνατότητες του και η ποιότητά του συναγωνίζονται τους
καλούς επαγγελματικούς προενισχυτάς.

Οι αρχές λειτουργίας των δεκτών SSB ..................................................................... 14-18

Εισαγωγή στην τεχνολογία των πομποδεκτών SSB

Δέκτης βραχέων - S S B ..................................................................................................... 14-22

Ενα κύκλωμα απ' ευθείας μετατροπής με ποιότητα υπερετερόδυνου δέκτη. Κάτι που θα ενθου­
σιάσει όλους τους ερασιτέχνες.

Μ ετατροπ έας γιά τις άλλες π εριοχές των SSB ................................................... 14-29
Στα 14 m από τα 160 m έως τα 2 m, όλες σχεδόν οι περιοχές των ερασιτεχνών με ένα μόνο
μετατροπέα και με μεγάλη επιλεκτικότητα.

Ενισχυτής για ακουστικά σε τάξη A ........................................................................... 14-34

Ο ενισχυτής για ακουστικά όχι μόνο της σειράς XL αλλά και για οποιονδήποτε προενισχυτή
καλής ποιότητας.

F o rm a n t ................................................................................................................................................ 14-39
Ο μουσικός συνθετητής του Ελέκτρορ. Κεφ. 6: 12 dB VCF.

Γεννήτρια τηλεοπτικών ε φ φ έ ........................................................................................... 14-48

Λήψη ήχου από την T V ................................................................................................... 14-50

Οπτοηλεκτρονική σύζευξη της TV με το Hi - Fi.

Ρυθμιζόμενη παραμορφώτρια ........................................................................................... 14-53

Έ να απλό κύκλωμα για ηχητικά εφφέ.

Μ
 14-09

Prelude (μέρος Ιο ν )
μπορούν να παραλειφθούν. Επειδή
το Π ρελούδιο είνα ι πολύ ε κ τ ε τ α ­
μένη κατασκευή, με ερασ ιτεχνικά
κριτήρια, η περιγρφή του γ ίν ετα ι
ο προενισχυτής της σειράς X L αναγκαστικά σε κάμποσες ε ν ό τη ­
τε ς . Σ αυτό το τεύ χ ο ς θα ξεκ ιν ή ­
σ ο υ μ ε από το λ ε ιτο υ ρ γ ικ ό δ ιά ­
γραμμα ολόκληρης τη ς διάταξης,
Είναι αδύνατο να σ χεδιασ τεί ο τέλ ειο ς προενισχυτής αυτός το τ ρ ο φ ο δ ο τ ικ ό , τ η ν π λ α κ έ τ τα
δηλαδή που θα ικανοποιεί τις απαιτήσεις όλων. Ό μ ω ς δεν συνδέσεω ν και το ν ενισχυτή των
π ειράζει να ξαναπροσπαθήσουμε για το τέλ ειο ! Για το ακουστικών. Ο ενισ χ υ τής για τα
σύστημα X L πιστεύουμε ότι το άριστο είναι απλά κάπως ακουστικά π εριγρά φ εται σε ξεχω ­
καλό. Δεν κάναμε οικονομία στα εξαρτήματα και ριστό άρθρο και μπορεί να χηρι-
συμπεριλάβαμε οτιδήποτε χαρακτηριστικό μπορούσαμε να σμοποιηθεί και μ ε άλλους προενι-
φανταστούμε. Ταυτόχρονα, οι προσθήκες του ενισχυτή είναι σ χυτές.
προαιρετικές. Αν δ εν τις θ έ λ ε τ ε , δεν τις φ τιά χ νετε! Επίσης,
αν κάποιος σκοπεύει να ξανασ χεδιάσει ένα τμήμα του Τα τμήματα
προενισχυτή, θα βρει στην τμηματική κατασκευή του άλλο Λογικό είνα ι να ξεκινήσ ο υ μ ε πε-
ένα ευπρόσδεκτο πλεονέκτημα. ριγράφοντας γ ενικά ολόκληρο το
κύκλωμα του Π ρελούδιου καί τις
Ο βασικός μας σ τόχος στο σύ­ Π ρελούδιο δ εν α π ο τελεί εξα ίρ εσ η . λ ειτο υ ρ γ ίες του. Φυσικά, ο κύριος
στημα XL είναι η κα λύτερ η δυνατή Πάντως, μην φ ο β η θ είτα ι τα πολλά σκοπός ε ν ό ς προενισχυτή είνα ι η
π ο ιότη τα για ε ρ α σ ιτ ε χ ν ικ ή κ α τα ­ εξα ρ τή μ α τα . Η κατασ κευή δ ιευ κ ο ­ επαρκής ενίσχυση του σήματος ε ι­
σκευή, χωρίς ακριβά μηχανήματα λύ νετα ι από τη ν ύπαρξη λ επ το μ ε­ σόδου, χωρίς παραμόρφωση. Πα­
ελ έγ χ ο υ . Αναφορικά με την ποιό­ ρών περιγραφών και από την τμ η ­ ράλληλα, πρέπει να υπάρχει η δ υ ­
τητα, τα π ερισσότερα τμήματα τη ς ματική σχεδίασή τη ς. Επίσης η διά­ νατότητα επ ιλογής διφόρων πηγών
σ ειρ άς XL π ερ ιέχουν α ρ κετά μ ε ­ ταξη των διαφόρων τμημάτων του σήματος εισ όδου και η εξίσωση
γα λύ τερ ο αριθμό εξαρ τημάτω ν απ' πρελούδιου μπορεί να γίνει σύμφω­ των αντιστοίχω ν εντάσεω ν. Τούτο
ότι συνήθως έχο υ ν οι α ντίσ το ιχες να με το προσωπικό σας γούτο. έ χ ε ι ιδιαίτερη σημασία για τα πικ-
ε ρ α σ ιτ ε χ ν ικ έ ς κ α τ α σ κ ε υ έ ς . Το Οσα τμήματα θεω ρηθούν περιττά, απ. Τα τε λ ε υ τα ία χρόνια εμφ ανι-

1
Head­
phones

Σχήμα 1. Το λειτουργικό διάγραμμα του προενισχυτή πρελούδιο. Τα απολύτως απαραίτητα τμήματα είναι ο προενισχυτής ΜΜ
(κεφαλής κινητού μαγνήτη), ο ενισχυτής γραμμής σήματος υψηλής στάθμης και το τροφοδοτικό.
2

σ τηκε στον κόσμο του Hi-Fi η τάση
να παραλείπεται οτιδήπ οτε δ εν ε ί ­
ναι απαραίτητο. Η δικαιολογία είναι
ότι κάθε μη απαραίτητη διάταξη
προκαλεί αύξηση της παραμόρφω­
σης και το υ θ ο ρ ύ β ο υ ,(α υ ξά ν ει και
το κόστος...). Χωρίς να αντικρούο-
μ ε αυτή τη ν δικαιολογία, είναι ε ν ­
το ύ το ις αλήθεια ότι υπάρχουν και
θιασώ τες του Hi-Fi που θα ήθελαν
ο προενισχυτής το υ ς να δ έχ ετα ι
διάφορους τύπους μαγνητοφώνων,
να έ χ ε ι μ εγ ά λ ες δ υ να τό τη τες ρύ­
θμισης τόνου κ.λπ. Δεν υπάρχει
αντίρρηση ο όλα αυτά, εφόσον
βέβαια δ εν χαλάει η ποιότητα και
όλα τούτα τα πρόσθετα μπορούν
να τεθ ο ύ ν ε κ τ ό ς κυκλώματος. Το
Π ρελούδιο ανταποκρίνεται σ ' όλα
τα παραπάνω. Κ α τα σ κ ε υ ά ζο ν τά ς
το, μπορούν να σ υμπ ερ ιλά βο υν
όοα τμήματα θεω ρηθούν αναγκαία
και τα υπόλοιπα να παραλειφθούν.
Επομένως, μπορεί να κατα σ κευα­
σ τεί μόνο ο βασικός προενισχυτής.
Από την άλλη πλευρά, στην πλήρη
μορφή του, το Π ρελούδιο δ ια θ έτει
μέχρι καί τηλεχειρ ισ μό. Σ ' αυτήν
την περίπτωση όμως, ο όρος Hi-Fi
είνα ι συζητήσιμος: Ακόμη και σή­
μερα, η ευκολία χειρισμού και η
υψηλή πιστότητα δ εν μπορούν να
συμβαδίσουν.
Το Σχήμα 1 είναι ένα πολύ α-
M C p .c.b .
83022-2
IUM0MI
!®
¥
ISJ»‘ ‘SKE*
Σχήμα 3. Ολόκληρος ο προενισχυτής πρελούδιο. Η πλακέττα διασυνδέσεων περιέχει όλους τους διακόπτες και τα ποτενσιό­
μετρα και μαζί με την πρόσοψη, σχηματίζει ένα είδος βασικής πλακέττας. Τα επί μέρους τμήματα (ενισχυτές, πλακέττες
συνδέσεων, τροψοδοτικο, ενδεικτης λειτουργίας συνδέονται με την πλακέττα διασυνδέσεων υπό ορβη γωνία και οι συνδέ­
σεις προς αυτήν γίνονται με μικρά μήκη σύρματος.
π λ ο υ σ τ ε υ μ έ ν ο λ ε ιτ ο υ ρ γ ικ ό δ ιά ­
γραμμα του Π ρελούδιου. Το διά­
γραμμα δ είχ ν ει καθαρά ποιά τμ ή ­
ματα ε ίν α ι απ αραίτητα και ποιά
μπορούν να θεω ρηθούν πρόσθετα.
Γενικά, το κύκλωμα βασ ίζεται σε
μιά διάταξη ελ έγ χο υ τόνου και ένα
ενισχυτή γραμμής σήματος «υψη­
λής στάθμης» που ο δηγείτα ι από
ένα ενισχυτή για κεφαλή κινητού
πηνίου ή κινητού μαγνήτη, ανάλο­
γα με την περίσταση. Βέβαια, το
κύκλωμα ελέγ χ ο υ τόνου μπορεί να
παραλειφθεί. Η διάταξη τη λ εχ ειρ ι­
σμού, ο δ είκ τη ς λειτουρ γίας και ο
ενισ χ υτής για τα ακουστικά, δ εν
επ ηρεάζουν τη ν βασική ροή του
σήματος, κι έτσ ι μπορούν να προ­
σ τεθούν κατόπιν εφ όσ ον το θ έ λ ε ­
τε. Το τροφ οδοτικό είναι μάλλον
απαραίτητο...
Το τροφοδοτικό. Το τροφ οδ ο ­
τικό του Π ρελούδιου εξα σ φ α λίζει
τις απ αραίτητες τά σ εις για την λ ε ι­
τουργία των διαφόρων τμημάτων
του προενισχυτή. Π ρέπ ει να είναι
σταθερό, χωρίς θόρυβο και βόμβο
και να είναι συμμετρικό.
Προενισ χυτής κινητού πηνίου
(M C ), (m o v in g c o il). Η κεφαλή
κινητού πηνίου έ χ ε ι πολύ χαμηλή
έ ξο δ ο (100... 200Ω περίπου). Ο
προενισχυτής MC ενισ χ ύ ει αυτό
το σήμα στην στάθμη που απαιτεί
M M p .c.b . Connecting board Remote co n tro l p.c.b.
83022-3 83022-9 83022-4
•ΛΐΛ· ·λΙλ-
Υ ΙΥ -γτν
# ° | *
τ - τ
CD
Ο
0 0
“S2** "S r
14-11
ο προενισχυτής κινητού μαγνητη
(Μ Μ ) που α κ ο λ ο υ θ εί. Π ρ ό κ ε ιτα ι
για ένα σ υμμετρικό ενισχυτή με
ε ξ α ιρ ε τ ικ έ ς επιδόσεις και χαμηλό
θόρυβο. Η ενίσχυση του ρ υ θ μ ίζε­
ται για διάφορους τύπους κ εφ α ­
λών.
Προενισ χυτής κινητού μαγνή­
τη (MM) (m o v in g m a g n e t). Ο προ-
ενισ χυτής ΜΜ χρ ησ ιμ εύει για τις
κ ε φ α λ έ ς κ ιν η το ύ μ α γνή τη, αλλά
και για τις αντίσ τοιχες κινητού πη­
νίου, όπως ανα φ έρουμ ε παραπά­
νω. Η ισοστάθμιση κατά RIAA δημι-
ουργείται με ε ν ε ρ γ ό φίλτρο για τις
υ ψ η λές σ υχνότητες. Μ αυτόν τον
τρόπο εξασ φ α λίζονται μερικά πλε­
ο νεκτήματα σε σύγκριση με τους
συμβατικούς π ροενισ χυτές RIAA.
Χρησιμοποιείται συχνά ο ε διατά­
ξ ε ις πάρα πολλή υψ ηλής ποιότη­
τας.
Διάταξη ελ έγ χ ο υ τόνου Δια­
θ έ τ ε ι μιά α ρ κετά μεγάλη αλλά όχι
και υπερβολική περιοχή ελέγχου,
με επ ιλ εγ ό μ εν ες σ υχνότητες απο­
κοπής για τα πρίμα και τα μπάσσα,
παρέχοντας έτσ ι μ εγά λες δ υ να τό ­
τη τε ς ελ έγ χ ο υ του τόνου. Ο λό­
κληρη η διάταξη μπορεί να τ ε θ ε ί
ε κ τό ς κυκλώματος.
Ενισχυτής γραμμής του σή­
ματος υψηλής στάθμης. Ο ε ν ι­
σχυτής α υ τό ς κάνει γραμμική ενί-
Tone c o n tro l p.c.b. L in * a m p lifie r p.c.b. H tadphone p.c.b. Power supply p.c.b.
83022-5 83022-6 83022-7 83022-8
Status indicator p.c.b.
83022 10
θ
"·*"
14-12

Σχήμα 4 . Το τροφοδοτικό του Πρελοϋδιου. Για να επ ιτευχθεί ιη μεγίστη δυνατή απομόνωση του δεξιού από το αριστερό
κανάλι, η τροφοδοσία τους γίνεται με ανεξάρτητα σταθεροποιητικά 1C.

Σχήμα 5. Το τυπωμένο κύκλωμα και η διάταξη εξαρτημάτων για το τροφοδοτικό του πρελούδιου. Οι έξοδοι Α και Β συν­
δέονται σπς αντίστοιχες νησίδες της πλακέττας διασυνδέσεων.
σχυση και π εριλαμβάνει τα ρυθμι­
στικά έντα σ η ς και ισορροπίας (ba-
bance).
Ε νισ χυτή ς ακουστικών. Είναι
κάτι απαραίτητο για όσους σ το χ εύ ­
ουν σε σοβαρή ακρόαση, χωρίς
την συμμετοχή τρίτω ν. Ο ενισ χ υ­
τή ς παρέχει α ρ κετή ισχύ για την
ο δήγησ η α κο υ σ τικώ ν από 8 ως
600Ω . Λ ειτο υ ρ γ ε ί σ ε πραγματική
τά ξη Α.
Δείκτης λειτουργίας. Το κύ­
κλωμα το ύ το παρέχει οπτική έ ν δ ε ι­
ξη τη ς σ τάθμης το υ σήματος στις
ε ξό δ ο υ ς το υ προενισχυτή. Υπάρ­
χουν τρία LED που δ είχνο υν αν το
Π ρελούδιο λ ε ιτο υ ρ γ ε ί, αν υπάρχει
σήμα εξό δ ο υ και αν υπ εροδηγείται
ο ενισ χ υ τή ς ισχύος (ή αν γίνετα ι
υπέρβαση μιάς προκαθορισμένης
στάθμης).
Τηλεχειρισμός. Π ρόκειται για
π ρόσθετο κύκλωμα, που θα ε υ χ α ­
ριστήσει όσους ή θελα ν να ε λ έ γ ­
χουν τον προενισχυτή από την πο­
λυθρόνα το υ ς. Είναι, βέβαια, ασύρ­
ματη δ.άταξη, “-αι το π ο θ ετείτα ι σ'
ένα κατάλληλο περίβλημα. Ο δ έ ­
κτης του τη λεχ ειρ ισ μ ο ύ ενσω μα­
τώ νεται στον προενισχυτή, το ν ο­
ποίον και ε λ έ γ χ ε ι. Ετσι τη λ εχ ειρ ί-
ζο ντα ι η έντασ η, η ισορροπία, τα
πρίμα μπάσοα και επ ιλ έγ ετα ι μία
από τέ σ σ ε ρ ε ις εισ ό δ ου ς. Επίσης
μπορεί να τε θ ο ύ ν σ ε λειτου ρ γία
ά λ λ ες σ υσ κευ ές. Σ βήνοντας τον
τη λεχειρ ισ μ ό, επ α νέρ χετα ι όλη η
υψηλή π ιστότητα στον προενισχυ-
τή·
Η μέχρι τώρα περιγραφή π εριο­
14-13
ρ ίσ τη κ ε στα σ η μ α ν τικ ό τε ρ α σ η ­
μεία. Π ερ ισ σ ό τερ ες πληροφορίες
θα υπάρξουν σ τις π ερ ιγρ α φ ές τη ς
κατασ κευής. Τ ονίζο υ μ ε ότι όλοι οι
ε ν ισ χ υ τές (ΜΜ, τόνου, γραμμής
και ακουστικών) είνα ι τε λ ε σ τικ ο ί ε ­
ν ισ χ υ τ έ ς μ ε όχι ο λο κλη ρ ω μ ένο .
Π ρόκειται για μια υψ ηλής ποιότη­
τα ς αρχή σχεδιασμού κυκλωμάτων,
ιδιαίτερα αξιόπιστη για ερ α σ ιτεχ ν ι­
κ έ ς κ α τα σ κ ευ ές.
Επειδή ολόκληρο το κυκλω ματι-
κό διάγραμμα του Π ρελούδιου θα
έπ ια νε τ ρ ε ις ως τε σ σ ε ρ ε ις σ ελί­
δ ε ς το υ περιοδικού, κατα φ ύγαμε
στην λύση του Σ χήματος 2, όπου
φ αίνονται τα τμ ήματα το υ Σχήμα­
το ς 1. Π ρ ο σ έ ξτε το υ ς πολλούς
δια κόπ τες και τις ε κ τ ε τ α μ έ ν ε ς δ ι­
α σ υ νδ έσ εις. Θα ξανα αναφ ερ θούμ ε
14-14
σ α υ τέ ς σ τις λ ε π το μ έ ρ ε ιε ς τη ς
κατα σ κευής το υ προενισχυτή. Εδώ
θα π εριοριστούμε σε γενικό τερ α
σχόλια πάνω στο λειτο υ ρ γικό διά­
γραμμα.
Π αράλληλα προς τ ις υποδοχές
εισόδου ΜΜ (κεφ α λή ς κινητού μα­
γνήτη) υπάρχουν σ υ ν δ εμ έ ν ε ς ά λ­
λ ε ς υποδοχές, που προορίζονται
να δ εχ θ ο ύ ν «βύσματα προσαρμο­
γής». Τα βύσματα αυτά θα π ερ ιέ­
χουν μιά αντίσταση ή έν α πυκνωτή
που, ό τα ν σ υ νδ υ α σ το ύ ν μ ε τη ν
σ ύνθετη αντίσταση ε ξό δ ο υ τη ς κ ε ­
φαλής, απ οτελούν το ν σωστό τ ε ρ ­
ματισμό τη ς κεφ α λ ή ς στην είσοδο
το υ προενισχυτή κινητού πηνίου, ή
τις εισ ό δ ους ΜΜ1 και MM2. Κα­
θώς το σήμα που δ ιο χ ε τε ύ ε τα ι από
τον διακόπτη είνα ι πολύ χαμηλής
στάθμης, ο διακόπ της βρίσκεται α­
μέσως δίπλα στις υπ οδοχές πηγής
σήμτος, το ν S2. Σ ε σειρά προς
κάθε είσ οδο υπάρχει ένα προρυ-
θ μιζό μ ενο π οτενσ ιόμετρο, που ε ­
πιτρέπει τη ν εξίσωση των σημάτων
όλων των πηγών εισ ό δ ου που επ ι­
λ έ γ ο ν τα ι. Υπ άρχουν δ ύ ο έ ξ ο δ ο ι
για μαγνητική εγγρα φ ή. Οι TAPE
REC 1 και TAPE REC2. Οι δ ιά φ ο ­
ρ ες π ηγές σήματος επ ιλέγοντα ι α ­
ν ε ξά ρ τη τα προς κάθ ε μία από τις
δύο α υ τέ ς εξό δ ο υ ς , μέσω των S8
και S9. Ο S3 θ έ τ ε ι σε λειτουργία
τη λεχειρ ισ μ ό. Ο S10 επ ιτρ έπ ει την
π α ρεμ β ολή κάπ οιας ε ξ ω τ ε ρ ικ ή ς
συσκευής, π.χ. ε ν ό ς ισοσταθμιστή
(equaliser). Ο S11 ε π ιλ έγ ει μονο­
φωνική ή σ τερ εοφ ω νική αναπαρα­
γωγή. Ο S12 είναι για τα δικτυώμα-
τα ρύθμισης τόνου. Οι έ λ ε γ χ ο ι έ ν ­
τασης Ρ9 και εξισορρόπησης (b a ­
la n c e ) Ρ8 υ π ά ρ χ ο υ ν μ ε τ ά το ν
ενισ χυτή υψ ηλής στάθμης. Σ το ί­
διο σημείο υπάρχει ο διακόπ της S6
που προκαλεί εξασ θ ένη σ η το υ σή­
ματος ε ξό δ ο υ κατά 20dB (M UTE
φίμωση). Ο S7 επ ιτρ έπ ει την απο-
σύνδεση του σ ήματος από τον ε ν ι­
σχυτή ισχύος, για να γ ίνει ακρόαση
Κατάλογος υλικών Σχήματος 5
Πυκνωτές:
C1. C2 = 2200mF/25V
C3, C4, C7, C7 . C9, C9' = 330η
C5. C6, C8. C8 C10. C10' = 10μ/35ν
Ημιαγωγοί
D1...D4 = 1Ν4001
IC1, IC3, IC3' = 7815
IC2, IC4, IC4’ = 7915
Διάφορο
Tr1 = Μετασχηματιστής τροφοδοσίας
220/2χ 15...18V - 0,5Α
2 ψυγεία για τα IC1 και IC2 (SK13)
S13 = Διπολικός ΟΝ/OFF τροφοδοσίας
(2P1T).
μόνο με τα ακουστικά.
Το κύκλωμα στην πράξη.
Αν γινόταν η καλωδίωση τόσων
διακοπτών και βυσμάτων στον προ-
ενισ χυτή σ ημείο προς σημείο, θα
δημιουργούνταν πιθανότατα α ρ κ ε ­
τά λάθη. Για το ύ το σ χεδιάσ τηκε
μιά ειδική π λακέττα διασυνδέσεω ν.
Το τυπωμένο κύκλωμά τη ς ε ξ α ­
σ φ α λίζει σχεδόν ό λ ες τις απαραί­
τ η τ ε ς σ υ νδ έσ εις. Σ ’ αυτήν τοπο­
θ ετο ύ ν τα ι επίσης όλοι οι διακό­
π τες και τα π οτενσ ιόμετρα. Ο προ-
ε ν ισ χ υ τή ς κ α τα σ κ ε υ ά ζ ε τ α ι κατά
τμήματα (m odules). Τ ούτο σημαί­
ν ει ότι κάθε πλαίσιο το υ Σ χήματος
2 α π ο τελεί ξεχω ριστή πλακέττα.
Οι δ ιά φ ο ρ ες π λ α κ έττες σ υ νδ έο ν­
ται μέσω τη ς π λα κέττας δια σ υ νδέ­
σεων.
Το σχήμα 3 δ είχ ν ε ι την συναρ­
μολόγηση των π λακεττώ ν του Π ρε-
λούδιου. Οι σ υ ν δ έσ εις μ ετα ξύ των
υποδοχών εισ όδου και τη ς π λακέτ­
τα ς διασυνδέσεω ν στην πρόσοψη
γίνοντα ι μ ε μίαν π λακέττα διασυν­
δέσεω ν, μ ε ρ ικ έ ς από τις επί μ έ ­
ρ ο υ ς π λ α κ έ τ τ ε ς έ χ ο υ ν επ άνω
το υ ς μ ικ ρ ό τερ ες π λ α κ έττες για να
δ έχοντα ι απ' ε υ θ ε ία ς τις αντίσ το ι­
χ ες υποδοχές εισόδου. Είναι φ α­
ν ερ ό ότι έ γ ιν ε συστηματική προ­
σπάθεια να ελαττω θ ούν οι καλωδι­
ώσεις στο ελάχισ το δυνατό.
Χάρις στην τμηματική σχεδίαση
είν α ι δυνατό, για παράδειγμα, να
π α ρ α λ ειφ θ ο ύ ν ο ι π λ α κ έ τ τ ε ς το υ
προενισχυτή κινητού πηνίου, του
τη λεχειρ ισ μ ού , το υ ενισχυτή ακο υ ­
στικών ή του ε ν δ ε ίκ τη λειτου ρ γία ς.
Σ ' αυτήν τη ν περίπτωση, χ ρ ε ιά ζ ε ­
ται μόνο να γίνουν λ ίγ ε ς γεφ υρώ -
σ εις στην π λακέττα διασυνδέσεω ν.
Από το Σχήμα 3 φ α ίνετα ι επίσης
ότι το π λήρες κύκλωμα του Π ρε-
Λουέιου σ χη μ α τίζετα ι από 10 πλα-
 14-15

τροφ οδοσ ίες των μεγάλων από τα

Σχήμα 6. Το «κύκλωμα» της πλακέττας συνδέσεων προς την πλακέττα διασυνδέ­
σεων αποτελείται από 8 προρυθμιζώμενα ποτενσιόμετρα και 16 υποδοχές εισό-
δου/εξόδου. Οι αγωγοί συνδέουν την πλακέττα διασυνδέσεων (πίσω από την
πρόσοψη) με τις υποδοχές στην πίσω όψη.
Τ ε χ ν ικ έ ς π ρ ο δ ια γ ρ α φ έ ς τ ο υ
μικρά φορτία. Ετσι λοιπόν, ο ε ν ι­
σχυτής των ακουστικών, ο τη λ ε χ ε ι­
ρισμός και ο δ είκ τη ς στάθμης τρ ο ­
φοδοτούνται από τα IC1 και IC2.
Οι γραμμές τροφοδοσίας το υ ς ση-
μαίνονταισαν + Β και -Β. Καθώς ο
ενισ χυτής τών ακουστικών ά γ ει αρ­
κ ετό ρεύμα σε τάξη λειτουργίας
Α, τα IC1 και IC2 πρέπει να έ ­
χουν ψυγεία.
Ο λες οι βαθμίδες, επ εξερ γα σ ί­
ας σήματος (MC, Μ Μ, τόνου και
γρ α μ μ ής) έχ ο υ ν δ ύ ο α ν ε ξ ά ρ τη ­
το υ ς σταθεροπ οιητές, έναν για το
αριστερό κανάλι και τα IC3 και
IC4 παρέχουν την συμμετρική τρ ο ­
φοδοσία του αριστερού καναλιού
και τα IC3' και IC4' του δ εξιο ύ.
Κοντά στα IC τη ς σταθεροποίησης
υπάρχουν πυκνω τές, για την κατα­
στολή τυχόν παρεμβολών. Τα άλλα
στοιχεία, δηλαδή ο διακόπτης τρ ο ­
φοδοσίας S13, ο μετασχηματιστής
τροφοδοσίας, η γέφ υρ α ανόρθω­
σης και οι ηλεκτρ ο λυτικοί πυκνω­
τ έ ς C1 και C2 δ εν χρειάζονται
ιδιαίτερη εξήγηση.
Το κύκλωμα το π ο θ ετείτα ι στην
π λακέττα του Σχήματος 5. Τα IC1
Π ρ ε λ ο υ δ ιο υ και IC2 έχο υν, όπως είπαμε, ψ υ­

Ο ν ο μ α σ τικ ή τά σ η ε ξ ό δ ο υ 1 V rm · (μ έ γ ισ τ ο 4,6Vrm s)
'g f'ecvt - τ ε·γ*Λ>ιιΐ*Γ γεία . Μ ετά την συναρμολόγηση και
Σ ύ ν θ ε τ η α ν τ ίσ τα σ η ε ξ ό δ ο υ 400Q
την επιθεώρηση, μπορεί να γ ίν ει
Α ρ μ ο ν ικ ή π αρα μό ρφ ω σ η 0.15% (1 V /20H Z ... 20ΚΗΖ) ( ισ χ ύ ε ι κ α ι γ ια τ η ν έ ξ ο δ ο τω ν α κ ο υ σ τικ ώ ν , δοκιμή του τροφ οδοτικού. Σ υ ν δ έ­
σ ε τά ξ η Α). σ τε τον μετασχηματιστή στο δί­
Α π ό κρ ισ η σ υ χ ν ό τ η τ α ς 6ΗΖ... 60ΚΗΖ + 0. - 1dB
Α π ό κλισ η χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ή ς R IA A 0,5dB (20ΗΖ...20ΚΗΖ)
κτυο και μ ε τρ είσ τε τις τάσ εις στα
Ε υ αισ θ ησ ία κ α ι α ν τίσ τα σ η ε ισ ό δ ο υ : σημεία + Α , + Α \ + Β (είναι ό λ ες
MC: 0,1m V/100Q -15V), σε σχέση μ ε το 0 (σασσί).
Μ Μ 1, MM2: 2m V rm a/12 0 K /1 0 p (π ρ ο γ ρ α μ μ α τιζ ό μ ε ν η Π μ ή σ ύ ν θ ε τ η ς α ν τίσ τα σ η ς ),
ά λ λ ε ς ε ίσ ο δ ο ι: 100 m V rm ii/4 5K ( Ο τα ν χ ρ η σ ιμ ο π ο ιε ίτα ι τ ο Ιν τ ε ρ λ ο ύ δ ιο : 30κ).
Κ ά ντε δοκιμή με φ ορτίο 6 8 Q /5 W
Ε λ εγ χ ο ς τ ό ν ο υ : σ τ α + Β , -Β κ α ι μ ε φ ο ρ τ ίο
Μ πάσσα(400ΗΖ) 12dB σ τα 50ΗΖ 2 20 Q /1 W στα Α και Α ’ . Αν όλα
Μ πόσσα (800ΗΖ) 12d B σ τα 100ΗΖ
Π ρ ίμ α (2κΗΖ) 12d B σ τα 10κΗΖ
είνα ι ε ν τά ξε ι, το τρ οφ οδοτικό είναι
Π ρ ίμ α (4κΗΖ) 12d B σ τα 20κΗ Ζ έτο ιμ ο και προχωρούμε στην πλα­
Λ όγος σ ή μ α τος προς θόρ υβ ο, χ ω ρ ίς α ν τισ τά θ μ ισ η : κ έττα διασυνδέσεων.
MC 60 dB
Μ Μ 1, MM2 80dB
Πλακέττα συνδέσεων.
ά λ λ ε ς ε ίσ ο δ ο ι 95dB
Φ ίμ ω σ η (M u lin g ) -2 0d B Η πλακέττα συνδέσεω ν περιλαμ­
Ε λ ε γ χ ο ς ε ξ ισ ο ρ ρ ό π η σ ις : + 6 d B ... dB βάνει όλους το υ ς δρόμους σ ύ νδ ε­
Διαφωνία ( c r o w - u lk )
σης τη ς κύριας πλακέττας διασυν­
MC M M 1 M M 2 - 60d B (20H Z... 20κΗ Ζ).
Αλλες είσοδοι: -60<1Β/20ηΖ...20κΗΖ, με απομονωτές εισόδου. δέσεω ν με τις υποδοχές εισόδου
-45 ι1Β/20ΗΖ...20κ ΗΖ, χωρίς απομονωτές. και εξόδου: Σ αυτήν την π λακέτ­
τα υπάρουν καί τα προρυθμιζόμε-
να π οτενσιόμετρα (πλην εκείνω ν
του προενισχυτή ΜΜ) Το κύκλωμα
κ έ τ τ ε ς . Π ρόκειται βέβαια για πολύ Τροφοδοτικό 6 δ είχ ν ει το «κύκλωμα» της πλα­
περίπλοκη κατασκευή, γΓ αυτό και Το κύκλωμα το υ τροφ οδοτικού κ έ τ τ α ς σ υ νδ έσ εω ν: Α π ο τε λ ε ίτα ι
η περιγραφή τη ς κα τα νέμετα ι σε υπάρχει στο Σχήμα 4. Η σ τα θ ερ ο ­ από δρόμους και λίγα προρυθμιζό-
κάμποσο τεύ χ η το υ Ελέκτορ. Σ ε ποίηση των D.C. τάσεω ν γ ίν ετα ι με μενα ποτενσιόμετρα Φυσικά αυτά
το ύ το το τε ύ χ ο ς περιγράφονται το 6 σ ταθεροπ οιητές -1C. Στην πρα­ τα ποτενσιόμετρα μπορούν ε ίτ ε να
τρ οφ οδοτικό, η πλακέττα σ υ νδ έσ ε­ γματικότητα χρ ειά ζοντα ι μόνο δύο γεφυρω θουν. ε ίτ ε να αντικατασ τα­
ων, και, σ ε ξεχω ριστό άρθρο, ο τά σ εις, + 1 5 V και -15V. Είναι όμως θούν από δ ια ιρ έ τε ς με σ τα θ ερ ές
ενισ χ υ τή ς για τα ακουστικά. καλή μέθοδος να ξεχω ρίζονται οι αντιστάσεις, με π λεονέκτημα την
14-16

Σχήμα 7. Το τυπωμένο κύκλωμα και η διάταξη εξαρτημάτων της πλακέττας συνδέσεων αποτελείται από δύο τμήματα, που
πρέπει να χωριστούν: Την πλακέττα των υποδοχών και την άλλη με τα προρυθμιζόμενα ποτενσιόμετρα. Οι τερματικές
νησίδες με τον ίδιο συμβολισμό γεφυρώνονται με καλώδιο. Χρησιμοποιείστε όρθια ποτενσιόμετρα με τριγωνική διάταξη
ακροδεκτών.
 14-17

Κατάλογος υλικών σχήματος 7

Αντιστάσεις:
Ρ2... Ρ5, Ρ 2 ...Ρ 5 ' = 220 κ ποτενσιόμετρο
κατσαβιδιού

Διάφορα:
16 θηλυκά βύσματα RCA για σασσί.

μείωση το υ θορύβου.
Το τυπω μένο κύκλωμα το υ Σχή­
μ ατος 7 α π ο τελ είτα ι από δ ύο μ έ ­
ρη: Τήν πραγματική π λακέττα συν­
δέσ εω ν και μιά π λακέττα όπου το ­
π οθετούνται οι υποδοχές. Π ρέπ ει
πρώτα να χωριστούν οι δύο πλα-
κ έ τ τ ε ς και ύ σ τε ρ α να το π θ ετη -
θούν οι 16 υπ οδοχές και τα 8
π οτενσ ιόμετρα. Μ ετά την τοπ οθέ­
τηση των υποδοχών για τα πικ-άπ,
οι νη σ ίδ ες συγκόλλησης τω ν δύο
π λακεττώ ν μπορούν να ενω θούν
μ ε μικρά κομματάκια καλώδιο. Τα
π ρ ο ρ υ θ μ ιζ ό μ ε ν α π ο τ ε ν σ ιό μ ε τ ρ α
πρέπει να είν α ι όρθιου τύπου. Το
κουτί τη ς όλης σ υσ κευής πρέπει
να επ ιτρ έπ ει τη ν πρόσβαση στην
π λακέττα συνδέσεω ν, όπως αυτή
θα είναι το π ο θετη μ ένη , και από
επάνω και από κάτω. Επίσης καλό
ε ίν α ι να φ αίνονται οι δ ρ ο μ είς των
π ο τ ε ν σ ιο μ έ τ ρ ω ν από τη επ άνω
πλευρά.
Πολλοί έ λ ε γ χ ο ι δ εν υπάρχουν

φ Ώ 2 r
m
X D
0
C Γ
εδώ . Α ρ κεί μιά προσεκτική επ ιθεώ ­
ρηση τη ς ό λης κα τα σ κευ ή ς. Αν κι
Η Η εδώ όλα είν α ι ε ν τ ά ξ ε ι είμ α σ τε έ ­
τοιμοι για τον ενισ χυ τή τών ακου­
στικών, στο ξεχω ρ ισ τό το υ άρθρο.
TAPE 2

0 Μ
REC

D π
L

Γ
Ό

0 2 ^
D m r ί Γ Γ
Ό m °

>
D C r
X

Η Στο ε π ό μ εν ο άρθρο:
C • π λακέττα & α σ υ ν δ εσ ε^'.
I 2 r
m • πρόσοψη
0 • εν ισ χ υ τή ς γραμμής
• ενόεικτης στγχιτος
14-18
οι αρχές λειτουργίας
των δεκτών SSB
ε ισ α γ ω γ ή σ τη ν τ ε χ ν ο λ ο γ ία
Ο όρος SSB σημαίνει βέβαια
«μιά πλευρική ζώνη» (s in g le
s id e b a n d ), αλλά η βαθύτερη
γνώση του θέματος ίσως σας
διαφεύγει. Το άρθρο μας δεν
επεξηγεί μόνο όρους σαν
τους «πλευρική ζώνη» και
«φέρον κύμα», αλλά αποτελεί
για τους αρχάριους μια
εισαγωγή, γενικά, στην
τεχνολογία πομποδεκτών. Σε
άλλο άρθρο δίνουμε μια
κατασκευή ενός δέκτη SSB.
Προτού όμως καταπιαστούμε
με το κολλητήρι και την
πλακέττα του, καλά θα ήταν
να ξέρουμε λίγη θεωρία
γύρω από τα SSB.
Διαμόρφωση
Σαν αρχή λειτο υ ρ γία ς έν α ς πομ­
πός μπ ορεί να α π ο τε λ ε ίτα ι από
ένα ταλαντω τή σε κάποια ραδιοσυ­
χνότητα, το σήμα του οποίου α κτι­
νο βο λείται στον χώρο από μια κ ε ­
ραία.
Ό π ω ς όμως δ είχ ν ε ι το Σχήμα
1α, οι περισσότεροι πομποί είναι
λίγο πολυπλοκότεροι και έτσ ι, ε ­
κτό ς από το ν βασικό ταλαντω τή,
έχο υν και ά λλες βαθμίδες.
Στο λειτο υ ρ γικό διάγραμμα του
Σχήματος 1α, υπάρχει αρχικά έν α ς
τα λ α ν τω τή ς , μ ε σ υ χ νό τη τα π.χ.
4Μ Η Ζ. Α κο λουθ εί ένα ς ενισ χ υ τή ς
ραδιοσυχνότητας, που ενισ χ ύ ει το
σήμα των 4ΜΗΖ, από τη ν στάθμη
των λίγων m W το υ ταλαντω τή, στη
στάθμη τω ν 100W, ας πούμε. Το
ισ χυρό π λέο ν σήμα φ ιλ τρ ά ρ ε τα ι
από ένα φίλτρο, για να α φ α ιρ ε-
θούν ό λ ε ς οι α νεπ ιθ ύμ η τες συνι-
στώ σες το υ (αρμονικές, παρεμβο­
λ έ ς κ.λπ.). Το φίλτρο προσαρμόζει
επίσης την αντίσταση εξό δ ο υ του
ενισ χυτή ραδιοσυχνότητας (RF) με
την χαρακτηριστική αντίσταση τη ς
κεραίας.
Το σήμα που τε λ ικ ά εκπ έμπ εται
από την κεραία ο νομ ά ζετα ι «φέ-
ρον κύμα». Παρόλο που από μόνο
του μπορεί να δ ια γ είρ ει κάποιον
τω ν π ο μ π ο δ ε κ τ ώ ν τη ς κυματομορφ ής RF είναι διπλά­
δ έκ τη , δ εν μ ετα φ έρ ει, έτσ ι όπως
είναι, καμμιά χρήσιμη πληροφορία.
Για να μπορέσουμε να μ ετα φ έρ ο υ ­ πος διαμόρφωσης είνα ι η διαμόρ­
με μια πληροφορία με το φ έρ ον
κύμα, θα πρέπει να το διαφοροποι­
ήσουμε κατά κάποιον τρόπο, ή,
όπως επίσημα λ έ γ ετα ι, να το «δια­
μορφώσουμε». Ο όρος «φέρον κύ­
μα» υποδηλώνει ότι το εκπεμπόμε-
νο σήμα ραδιοσυχνότητας «φέρει»
ή κουβαλάει κάποια πληροφορία,
κατάλληλα κωδικοποιημένη ή δια­
μορφω μένη πάνω σ ' αυτό.
Ο ε υ κ ο λ ό τε ρ ο ς τρόπος διαμόρ­
φωσης είνα ι με τη ν χρήση του
διακόπτη το υ Σχήματος 1α: Η ε κ ­
πομπή του φ έ ρ ο ν το ς κύματος δ ια ­
κ ό π τ ε τ α ι και α π ο κ α θ ίσ τα τα ι σ ε
προκαθορισμένο τρόπο. Ετσι μπο­
ρ εί να γ ίν ε ι μετάδοση μηνύματος
από τον πομπό στον δ έκ τη , χρησι­
μοποιώντας κάποιο κώδικα, π.χ. με
σήματα Morse. Η μ έθο δο ς αυτή
είνα ι πολύ απ οτελεσ ματική στην
μετάδοση μηνυμάτων. Το φ έρ ον
κύμα που προκύπτει, είναι μια σ ει­
ρά παλμών, κάτι σαν RF σήματα
καπνού!
Ο διακόπ της του Σ χήματος 1α
μπορεί να θεω ρηθεί σαν ο διαμορ­
φ ω τής ε ν ό ς πομπού σ υ νεχού ς κύ­
ματος ή CW (C ontinuous W ave).
Μ ετά την διαμόρφωση βέβαια, το
σήμα RF δ εν είνα ι σ υ ν εχ ές πλέον,
αλλά παλμοσειρά. Η διαμόρφωση
αυτή ο νομ ά ζετα ι παλμική.
Υπάρχουν κι άλλοι τρόποι
μόρφωσης. Ενας από το υ ς
γνω στούς φ α ίνετα ι στο Σχήμα
Εδώ ο διακόπτης έ χ ε ι αντικαταστα-
θ εί από έν α κύκλωμα ελ έγ χ ο υ τά ­ του
σης. Ετσι, η τάση εξό δ ο υ του
ε ν ισ χ υ τή ρ α δ ιο σ υ χ ν ό τη τα ς μ ε τ α ­
βάλλεται ανάλογα με το σήμα του
μικροφώνου. Στο λ ειτο υ ρ γικό διά­
γραμμα το υ Σχήματος 1b, η συ­
χνότητα του διαμορφ ούντος σήμα­
το ς είναι 1ΚΗΖ. Ό π ω ς φαίνεται,
το πλάτος τη ς κυματομορφής ε ξ ό ­
δου RF μ ετα β ά λλετα ι στον ρυθμό
τ ο υ δ ια μ ο ρ φ ο ύ ν τ ο ς σ ή μ α τ ο ς
1κΗΖ. Τ ού τος ο τρόπος διαμόρφω-
σης λ έγ ετα ι, όπως ίσως ήδη γνωρί­
ζ ε τ ε «διαμόρφωση πλάτους» η AM
(Am plitude M odulation). Σε πλήρη
διαμόρφω ση, το μ έ γ ισ το π λάτος
σιο τη ς τιμ ή ς του αδιομόρφωτου
φ έρ οντο ς.
Α λλος έ ν α ς πολύ γνω στός τρ ό ­
φωση κατά συχνότητα η FM (Freq­
uency Modulation). Δ εν χ ρ ειά ζετα ι
να α να φ ερθ ού μ ε εδώ σε λεπ το μ έ­
ρ ε ιε ς των FM. Η βασική αρχή το υ ς
φ α ίνετα ι στο Σχήμα 1C. Στα FM
γ ίν ετα ι μεταβολή τη ς συχνότητας
του φ έρ ο ν το ς στον ρυθμό του δια-
μορφ ούντος σήματος, ενώ το πλά­
το ς του φ έρ ο ν το ς π αραμένει στα­
θερό. Το μικροφωνικό σήμα δημι­
ο υ ργεί μιά τάση ελ έγ χ ο υ , που προ-
καλεί τη ν ελαφ ρή απόκλιση τη ς
σ υχνότητας του ταλαντω τή πάνω
και κάτω από την συχνότητα του
αδιομόρφω του φ έρ ο ντο ς.
Υπάρχουν φυσικά και άλλοι τρ ό ­
ποι διαμόρφωσης, ε κ τό ς από αυ­
το ύ ς που δ είχ ν ε ι το Σχήμα 1. Σ χ ε­
τικά με τα FM, είνα ι πολύ γνωστή
η μικρής απόκλισης διαμόρφωση
FM (NFM = Narrow -band FM) και
η διαμόρφωση φάσης (PM = Pha­
se Modulation). Στην ο ικο γένεια
AM ανήκουν τα DSSC ή DSB (Dou­
ble Sideband Suppressed Carrier)
ή απλούστερα (D ouble Side-Band)
και τα SSB (Single Side-Band).
Στο άρθρο το ύ το μας ε ν δ ια φ έ ­
ρ ο υ ν τα SSB και τα D SB (ή
DSSC).
Πλευρικές ζώνες
Τα DSB και τα SSB χρησιμοποι­
δια­ ούνται εδώ και πολλά χρόνια. Οι
πιο β ασ ικές α ρ χ ές το υ ς είναι οι ακό­
1b. λο υ θ ες:
Αν έ ν α ς πομπός AM σαν αυτόν
Σ χήματος 1 διαμορφω θεί με
σήμα 1κΗΖ, στην έ ξ ο δ ό του εμ φ α -
 14-19

νίζονται τρ ε ις σ υ χ νό τη τες: Το φ έ-
ρον κύμα (έστω 4000κΗ Ζ) και δύο
π λ ε υ ρ ικ έ ς σ υ χ ν ό τη τ ε ς , μια στα 1a
3999κΗ Ζ και μια στα 4001 κΗΖ.
Το Σχήμα 2 c δ ε ίχ ν ε ι πως ε μ φ α ­
νίζονται οι τ ρ ε ις σ υ χνό τη τες στην
οθόνη ε ν ό ς αναλυτή φάσματος.
Οι δύο π λευ ρ ικές σ υ χνό τη τες
έ χ ο υ ν κα το π τρ ική σ υ μ μ ε τρ ία ως
προς την φ έρουσ α συχνότητα και
π εριέχουν ακριβώς τη ν ίδια πληρο­
φορία. Το ίδιο το φ έρ ο ν δ ε ν μ ε τα ­
φ έ ρ ε ι καμμιά πληροφορία, αλλά,
όπως δ ε ίχ ν ε ι το Σχήμα 2c, παίρνει
το μ εγα λύ τερ ο ποσοστό τη ς εκ-
π εμπόμενης ισχύος. Ηδη από τα
πρώτα χρόνια τη ς ασύρματης επ ι­
κοινω νίας, κάποιος ε ίχ ε την λαμ­
IK m
πρή ιδέα να κα τα σ τείλει τε λ ε ίω ς
το φ έρ ο ν κύμα και να δώσει όλη
την ισχύ του πομπού σ τις (χρήσι­
μ ες) π λευ ρ ικές σ υ χ νό τη τες ή ζώ ­
νες.
Ό τ α ν εκπέμπονται μόνο οι δύο
π λευ ρ ικές ή ζώ νες, έχ ο υ μ ε δια­
μόρφωση δ ύο πλευρικών (DSB ή
DSSC).
Ό π ω ς δ ε ίχ ν ε ι το Σχήμα 2b, η
AM trenwnitt·»
εκ π εμ π ό μ εν η ισ χ ύ ς τω ν (χρ ή σ ι­
μων) πλευρικών είνα ι διπλάσια απ'
ότι στα AM (για την ίδια ισχύ ε ξ ό ­
δου το υ πομπού).
Αφού όμως οι δύο π λευρ ικές
είναι ο λό ιδ ιες, η μία... πεμ ισ εύ ε ι. 1c
Αν λοιπόν εκπ έμ ψ ο υμε μόνο την
μία πλευρική, έ χ ο υ μ ε διαμόρφωση
SSB (μιας π λευρικής ζώ νης). Για
την ίδια ισχύ ε ξό δ ο υ πομπού, π
εκπ εμπ όμενη ω φέλιμη ισχύς στα
SSB είνα ι διπλάσια απ' ότι στα
DSB. Σ υγκρίνοντας τα Σχήματα 2c
και 2α είνα ι π ροφανές ό τι σαν ω­
φ έλιμη ισχύς, τα SSB είνα ι σαφώς
ανώ τερα από τα AM!

SSB: τα υπέρ και τα κατά

Δ εν πρέπει να μας εκπ λήσσει το
ό τι τα SSB είνα ι ο σ υ νη θ έσ τερ ο ς
τρόπος διαμόρφω σης στα βραχέα.
Οι ρ α δ ιο ερ α σ ιτέχ νες σπάνια χρησι­
μοποιούν άλλο τρόπο διαμόρφω ­
σης.
Τα SSB δ εν παρέχουν μόνο π ε­
ρισσότερη ω φέλιμη ισχύ, αλλά α ­
παιτούν και το μισό ε ύ ρ ο ς ζώ νης,
απ ότι τα AM. Αν δ εχ θ ο ύ μ ε ότι
για διαμόρφωση ομιλίας χ ρ ειά ζετα ι
φάσμα 3κΗΖ, στα SSB το απαιτού-
μενο ε ύ ρ ο ς ζώ νης θα είνα ι 3κΗΖ,
ενώ για τα AM είναι 6κΗΖ. Το
μικρό τερ ο φάσμα επ ιτρ έπ ει τον δ ι­
πλασιασμό των διαθέσιμω ν καναλι-
Σχήμα 1. Στους πομπούς χρησιμοποιούνται διάφοροι τρόποι διαμόρφωσης. Εδώ
φαίνονται μερικοί από τους πιο γνωστούς: 1α: Παλμική διαμόρφωση ή CW. 1b:
Διαμόρφωση πλάτους. 1C: Διαμόρφωση συχνότητας.
ών επικοινω νίας σε μια ορισμένη Τα μεγάλα προβλήματα όμως υ­
π ερ ιοχή σ υ χνο τήτω ν. Π αρ άλληλα πάρχουν στον δ έκ τη . Καθώς ο δ έ ­
ελαχιστοπ οιούνται τα προβλήματα κ τη ς πρέπει να σ υ ν το ν ίζει πάνω
π αρεμβολής από γ ειτο ν ικ ά κανά­ σ ε μιά μόνο πλευρική ζώνη, η στα­
λια, επ ειδή από τα SSB λείπ ει το θ ερ ό τη τα σ υχνότητάς το υ πρέπει
φ έρ ο ν κύμα, που είνα ι κύρια υπ εύ­ να ε ίν α ι πολύ κα λύ τερ η απ' ότι
θυνο για τις π αρεμβολές στα γ ε ι­ χ ρ ειά ζετα ι έ ν α ς δ έ κ τη ς AM Μ ε
τονικά κανάλια. λίγα λόγια, όποιος θ ελ ή σ ε ι να κα­
Δυστυχώς η χρήση SSB έ χ ε ι και τα σ κευ ά σ ει το ν δ έκ τη SSB που
μειονεκτήμα τα: π εριγράφ ουμε σ ε άλλο άρθρο θα
Ο πομπός SSB είναι κατά πολύ πρέπει να διαβάσ ει τ ις ο δ η γ ίε ς πο­
πολυπ λοκότερος το υ πομπού AM. λύ προσεκτικά. .
14-20

2b 2c
100 ■

I
a
75-

50-

25-

3998 3999 4000 4001 4<X

f(KHz) - f(k H z)

82123-2b 82123 2»
82123-2c

Σχήμα 2. Φάσμα συχνοτήτων ενό ς φέροντος 4000 kHz (4 MHz) διαμορφωμένου με σήμα 1 kHz κατά: 2a:SSB 2b:DSB (DSSC)
2C:AM.

κρυσταλλικό δ έκτη . Τ ούτος απ οτε-
λ είτα ι από ένα κύκλωμα μεταβλητό
συντονισμού LC που ε π ιλ έγ ει τον
επιθυμητό πομπό, ένα κρυσταλλικό
φωρατή (π.χ) ΟΑ 90, ΑΑ 119) για
την εξαγω γή τη ς ακουστής πληρο­
φορίας και τελικά , ένα κρυσταλλι­
κό ακουστικό για την αναπαραγωγή
του ήχου.
Αν πάντως απ αιτείται καλύτερη
επ ιλεκτικότη τα , ο δ έκ τη ς πρέπει
να εξοπ λισ τεί με ένα αριθμό επι­
λεκτικώ ν κυκλωμάτων, ενώ το σή­
μα RF πρέπει να ενισ χ υ θ εί προτού
γ ίνει η φώρασή του. Α υτός είναι ο
λόγος που έν α ς απλός δ έκ τη ς AM
έ χ ε ι συνήθως το λειτο υρ γικό διά­
γραμμα του Σχήματος 3, που α ντι­
σ το ιχ εί σ ' έ ν α ν υ π ε ρ ε τερ ό δ υ ν ο
δ έκτη. Το σήμα ραδιοσυχνότητας
εισόδου υφίσταται μη γραμμική μί­
ξη με το σήμα ε ν ό ς ταλαντω τή. Η
συχνότητα του ταλαντω τή είναι λ ί­
γο υψ ηλότερη από αυτήν του σή­
ματος εισόδου και μ εταβ άλλεται
με τη ν αλλαγτή συντονισμού τη ς
επ ιλ εκτική ς βαθμίδας εισόδου RF.
Έ τσ ι, η διαφορά συχνότητας μ ε ­
ταξύ σήματος ταλαντω τή, και σή­
ματος RF εισόδου δ ια τηρ είτα ι σ τα­
θερή, συνήθως στα 455κΗΖ, για
ο λόκλη ρ η τη ν π εριοχή σ υ ν το ν ι­
σμού του δ έκτη . Στην έξο δ ο τη ς
βαθμίδας μίξης εμ γα νίζετα ι σήμα
μόνο στην σταθερή συχνότητα δια­
φ ο ρά ς (π.χ. 455κΗΖ) που καλείται
ενδιάμεσ η συχνότητα (IF = Inter­
m ediate Frequency).
Τώρα πλέον μπορεί να γίν ει ε ­
κ τε τα μ έ ν ο φιλτράρισμα του σήμα­
το ς IF από αλλεπάλληλα φίλτρα
επ ιλογής, ώστε να ε π ιτευ χ θ εί η
επιθυμητή επ ιλεκτικό τη τα στον δ έ ­
κτη. Χάρις στην σ ταθερή πλέον
τιμή IF, τα επ ιλεκτικά φίλτρα IF
είν α ι σταθερά και όχι μ ετα β λητής
συχνότητας. Μ ετά το απαραίτητο
φιλτράρισμα και τη ν ενίσχυση του
σήματος IF, γ ίν ετα ι φώραση (δηλ.
ανόρθωση) και κατόπιν ενίσχυση
του προκύπτοντος σήματος AF (α­
κουστής συχνότητος), που οδηγεί
τελ ικ ά το μεγάφω νο.
Ο δ έκ τη ς SSB μ οιά ζει πολύ με
το ν δ έκτη AM, αλλά επ ειδή το
σήμα SSB έ χ ε ι μ ικρότερο φάσμα
από το αντίστοιχο σήμα AM, χ ρ ειά ­
ζε τα ι πολύ καλύτερ η επ ιλεκτικότη -
τα. Το διάγραμμα του Σχήματος 3
δ ε ν αρκεί, κατά κανόνα, για να
ικανοποιήσει τις απ αιτήσεις για σω­
14-21
στή λήψη SSB. Εννιά φ ο ρ ές στις
δέκα, το λειτουρ γικό διάγραμμα ε ­
νός δ έκτη SSB είναι όπως αυτό
του Σχήματος 4. Επειδή ο δ έκ τη ς
έ χ ε ι δύο βαθμίδες μίξης και δύο
δ ια φ ο ρ ε τ ικ έ ς IF, ο ν ο μ ά ζ ε τα ι δ ι­
πλός υπ ερ ετερ ό δυ νο ς δ έκ τη ς (do­
uble superheterodyne receiver).
Εδώ αρχίζουν οι δ ια φ ορ ές ανά­
μεσα στους δ έ κ τ ε ς AM και SSB.
Για την φώραση των SSB χ ρ ε ιά ζ ε ­
ται το φ έρ ον κύμα, αλλά τούτο
βέβαια έ χ ε ι α φ α ιρ εθ εί κατά την
εκπομπή. Χ ρ ειά ζετα ι συνεπώς να
δημιουργηθεί ένα ν έ ο φ έρ ον και
να προστεθεί κατάλληλα στο σήμα
SSB, πριν την φώραση. Για τον
σκοπό αυτό χρησιμοποιείται συνή­
θως ένα ς ταλαντω τής BFO ( =
Beat Frequency O scillator, ταλαν­
τω τής συχνότητας συμβολής). Το
σήμα BFO αναμιγνύεται με το σή­
μα SSB/IF ακριβώς πριν την φώρα­
ση. Συντονίζοντας τον BFO πολύ
προσεκτικά στην συχνότητα του α­
νύπαρκτου φ έρ ο ν το ς κατορθώ νου­
με να αποδιαμορφώσουμε την α ρ ­
χική πληροφορία (1κΗΖ). Η διαδι­
κασία αυτή απαιτεί πολύ καλή στα- Στο επόμενο τεύ χο ς
θερότητα συχνότητας σ
ολόκληρο τον δ έκτη και ιδιαίτερα Με το επόμενο τεύχος πιστεύουμε
στον BFO, επ ειδή κάθε απόκλιση ότι θα εκπληρώσουμε έστω και μερικά,
σ υχνότητας προκαλεί αλλαγή συ­ την επιθυμία πολλών αναγνωστών, δη­
συμβαδίζουμε με την Αγγλική
λαδή να
χνότητας στο τε λ ικ ό σήμα AF.
Ο συντονισμός το υ BFO απαιτεί
έκδοση του "Elektor". Επειδή για τεχ­
νικούς λόγους προς το παρόν είναι
α ρ κετή προσοχή και ακρίβεια. Α λ­
αδύνατο να βαδίζουμε ταυτόχρονα η
λάζο ντας σκόπιμα την συχνότητα
Ελληνική έκδοση θα έχει μιά καθυστέ­
του BFO α λλά ζει το ύψ ος τη ς ρηση της Αγγλικής ή. Γερμανικής, της
απ οδιαμορφούμενης ομιλίας. Έ τσ ι τάξεως των 20 έως 30 ημερών. Προς
ο ή χος μπορεί να ακο ύγεται από το παρόν και μέχρι να τελειώσουμε τις
κανονικός μέχρι πολύ ο ξύ ς σαν σειρές του FORMANT και την XL θα
του Ν τόναλντ Ντάκ ή πολύ βαρύς συμβαδίζουμε με το 40% έως 60% της
σαν το ν Ιβάν Ρεμπρώφ. Σίγουρα οι ύλης, έπειτα περίπου με το 80%.
δ έ κ τ ε ς SSB είναι α ρ κ ετά δύσκολοι Στο επόμενο τεύχος λοιπόν:
στον χειρισμό το υ ς και απαιτούν
1. Ανεμόμετρο:
πολύ υπομονή και πείρα. Αλλά το
2. Ενισχυτής για SSB: Ευαισθησία
μ εγα λύτερ ο όπλο ε ν ό ς ρ αδιοερα­
από 0,15 έως 0,05 μ ν με S/N
σιτέχνη είν α ι το σ ταθερό χέρι!
10 dBs
3. ' Ελεγχος αυτοκινήτου: Μικρό φο­
ρητό όργανο για τον έλεγχο τάσε-
ως ρεύματος, στροφών και διάρκει­
ας επαφής (γωνία dwell)
Ενα γενικό πρόγραμ­
4. B a sico d e 2:
μα μετατροπής των διαφόρων «δια­
λέκτων» τηό Basic
5. Πρελούδιο II και άλλα αρθρα και
κατασκευές.
Μην ξεχνάτε την νέα μας διεύθυνση:
Ελ Βενιζέλου 31 - Τηλ 95 65 855
ι
14-22

ε ν ό ς διπλού υ π ερ ετερ ό δυ νο υ δ έ ­ σ υ χνο τήτω ν α ν ή κ ε ι απ' ε υ θ ε ία ς

κτη SSB δ εν είναι εύ κο λη υπόθε­
ση. Αν μάλιστα κ ο ιτά ξ ε τε το κύ­
κλωμα ε ν ό ς εμπορικού δ έκ τη SSB,
ίσως σας πιάσει απελπισία.
Έ ν α ς δ έκ τη ς όμως δ ε ν είναι
υποχρεωτικό να είνα ι υ π ερ ετερ ό -
δυνος. Μ πορεί να είν α ι του τύπου
«άμεσης μετατροπής» (direct c o n ­
version).! Οι δ έ κ τ ε ς άμεσ ης μ ετα -
στο ακουστό φάσμα. Το τμήμα AF
(ήχου) του δ έκ τη λειτο υ ρ γ εί και
σαν φ ίλ τρ ο δ ιέ λ ε υ σ η ς χαμηλώ ν
συχνοτήτων, καθορίζοντας τη ν ε -
π ιλεκτικότητα ολόκληρου του δ έ ­
κτη.
Ο το π ικ ό ς τα λ α ν τω τή ς χρησ ι­
μ ε ύ ε ι ταυτόχρονα σαν ταλαντω τής
συμβολής (BRD), αφ ού λ ειτο υ ρ γ εί

δέκτης βραχέων - SSB

ένα κύκλω μ α α π ’ ε υ θ ε ία ς μ ετα τρ ο π ή ς με π ο ιό τ η τ α

υ π ερ ετερ ό δ υ νο υ δ έκτη

Ένας δέκτης SSB είναι

συνήθως ακριβός και
πολύπλοκος. ' Οχι πάντα
όμως! Με την τεχνική της
απ’ ευθείας μετατροπής, το
σήμα RF μετατρέπεται
αμέσως σε AF, χωρίς να
γίνει μεταλλαγή σε
ενδιάμεση συχνότητα (IF).
Με αυτόν τον τρόπο
δημιουργείται ένας μικρός
και φθηνός δέκτης SSB με
πολύ καλή απόδοση όπως θα
δείτε πάρα κάτω. Το κόστος
κατασκευής του είναι
ασύγκριτα χαμηλό σε σχέση
με την ποιότητά του! Αν και
η όλη κατασκευή δεν είναι
τελείως απλή, μπορείτε μ’
αυτήν να κάνετε ακρόαση
στην ζώνη 20 μέτρων, χωρίς
το κόστος που χαρακτηρίζει
τις αντίστοιχες συσκευές του
εμπορίου.

Οι τηλεπ ικοινω νιακοί δ έ κ τ ε ς ε ί­
ναι κατά κανόνα ε ξα ιρ ετικ ά πολύ­
πλοκοι και ακριβοί. Παρ όλα αυτά,
δ εν έχο υν πάντα καλή απόδοση.
Σε σύγκριση μ ε ορισ μένους τ η λ ε ­
πικοινω νιακούς δ έ κ τ ε ς , ο δ έκ τη ς
SSB του Ε λέκτορ τα πήγε α ρ κ ετά
καλά, και μάλιστα ξεπ έρ α σ ε πολ­
λο ύς εμπ ορικούς δ έ κ τ ε ς !
Σ το άρθρο «Οι α ρ χ έ ς λ ειτο υ ρ γ ί­
ας των δεκτώ ν SSB» α να φ έρ ετα ι
ότι η κατασ κευή ε ν ό ς δ έκτη SSB
Ιζ - α ιτ ε ί εμ π ε ιρ ία και θ ε ω ρ η τικ έ ς
γνώ σεις. Πράγματι, η κατασκευή
τροπής είναι συνήθως απ λούστε-
ροι και ο ικο νομ ικότεροι, ενώ π ετυ ­
χαίνουν καλή απόδοση.
Η κύρια διαφορά ανάμεσα στους
δ έ κ τ ε ς άμ εσ ης μ ετατροπ ής και υ-
π ερ ετερ ό δ υ ν ο υ ς είνα ι ότι οι πρώ­
το ι δ ε ν παράγουν ενδιάμ εσ η συ­
χνότητα (IF). Σ το υ ς υ π ερ ετερ ό δ υ -
νους, γ ίν ε τα ι μίξη τη ς ραδιοσυχνό­
τη τα ς εισόδου μ ε τη ν συχνότητα
το υ το π ικού τα λ α ν τω τή . Ομως
εδώ η συχνότητα το υ τοπικού τα ­
λαντω τή είν α ι ίδια με τη ν RF εισ ό ­
δου. Έ τσ ι, η δ ιςφ ορ ά τω ν δύο
στην ίδια συχνότητα μ ε τη ν RF
εισόδου. Από κατασκευαστική άπο­
ψη, ο ταλαντω τής είνα ι δύσκολο
τμήμα, επ ειδή απ αιτείτα ι μεγάλη
σ τα θ ερό τη τα σ υχνότητας.
Τα κύρια π λεονεκτήμ ατα ε ν ό ς
δ έκ τη άμεσ ης ματατροπής είναι:
• Εύκολη και μικρή κατασκευή.
• Εύκολη ευθυγράμμιση και έ λ ε γ ­
χος.
• Επειδή ο ταλα ντω τής και η RF
εισόδου ε ίν α ι στην ίδια συχνότητα,
δ εν υπάρχουν προβλήματα συχνό­
τητας εισόδου. Προβλήματα μπο-
 Λ

14-23

ρούν να υπάρξουν μόνο από αρμο­

ν ικ έ ς και υποαρμονικές της συχνό-
τη τς το υ ταλαντω τή, αλλά τα ίδια
ισχύουν και για το υς υπ ερ ετερ ό -
δυνους δ έ κ τ ε ς !
• Μ ικρό κόστος, λόγω τη ς απλότη­
τα ς τη ς κατασ κευής.
Το απαραίτητο φιλτράρισμα για
τον καθορισμό τη ς επ ιλεκτικότη -
τας, γ ίν ετα ι για το ν δ έκτη άμεσ ης
μετατροπής, στην βαθμίδα AF, με
ευ νοϊκή επίδραση στο κόστος της
κατασκευής. Ενα φίλτρο RF με
τις ίδ ιες επ ιδόσ εις (-8όΒ στα 3kHz
και -60dB στα 5,5kHz) θα ήταν
συγκριτικά πανάκριβο.
Τα αναπόφευκτα μειονεκτή μα τα
του δ έκτη άμεσ ης μετατροπ ής ε ί­
ναι:
• Είναι ευαίσ θη το ς σε ακουσ τές
σ υ χνό τητες ειδώ λου. Αν δηλαδή
υπάρχει εκπομπή σε άνω και κάτω
πλευρική των SSB (USB koi LSB),
ο δ έκ τη ς πιάνει και τις δύο τα υτό ­
χρονα!
• Η δυναμική περιοχή λειτουρ γίας 1
είνα ι λίγο μικρότερη από αυτήν
ε ν ό ς υπ ερ ετερ ό δυνο υ δ έκτη , ε ­
πειδή αν υπ εροδηγηθεί η βαθμίδα
μίξης, κινδ υ νεύ ει να λειτουρ γήσ ει
σαν φω ρατής AM.

Ευελιξία
Ο δ έ κ τ η ς που π ερ ιγρ ά φ ο υμ α ι
προορίζεται για λειτουργία στη ζώ­
νη 14,00-14,35M Hz (20 μέτρα). Η
περιοχή αυτή ε κ λ έχ θ η κ ε επ ειδή
χρ η σ ιμ ο π ο ιείτα ι συχνά από το υ ς Σχήμα 1· Ο δέκτης άμεσης μετατροπής είναι πολύ απλούστερος από έναν
υπερετερόδυνο δέκτη. Η RF εισόδου και η συχνότητα του τοπικού ταλαντωτή
ρ α δ ιο ερ α σ ιτέχνες και είνα ι σ υ νε­
είναι ίδιες, κι έτσ ι δεν παράγεται ενδιάμεση συχνότητα. Ο ταλαντωτής λειτουργεί
πώς η πιο ενδιαφ έρ ο υσ α περιοχή και σαν BFO.
για ακρόαση. Για κάμποσο καιρό
τώρα έχ ο υ μ ε επ ιδράσεις από ηλια­
κ έ ς κη λίδ ες, με απ οτέλεσμα η πε­
ριοχή των 20 μέτρων να είνα ι αξιο-
ποιήσιμη ολόκληρο το 24ωρο. Επο­
μένω ς, μια κατασκευή για τα 20
μέτρα είνα ι σίγουρο πως α ξ ίζ ε ι τον
κόπο.
Π ρ ο σ θ έ το ν τα ς μ ε τα ρ ο π είς σ υ­
χνότητας, ο δ έκ τη ς μπορεί να ε ­
π εκτα θεί και σ ' ά λ λ ες ζώ νες συ­
χνοτήτων. Αυτό θα το δούμ ε σε
επ ό μενο άρθρο όπου θα έχο υμε
ένα μετατροπ έα για τις π ερισσ ότε­
ρ ες ζώ νες.
Σ αυτό τον βοηθάει και η ε κ τ ε ­
τ α μ έ ν η π ε ρ ιο χ ή σ υ ν τ ο ν ισ μ ο ύ
(0,5Μ Ηζ). Μπορεί να γίνει λήψη
όλων των ερασ ιτεχνικώ ν περιοχών,
χρησιμοποιώντας ένα μετατροπ έα
σ υχνότητας για κά θ ε περιοχή. Ε­
ξα ιρ είτα ι βέβαια η περιοχή 28. .
29,7Μ Η ζ που π ροορίζεται για FM. Σχήμα 2. Το πλήρες λειτουργικό διάγραμμα του δέκτη " « του Ελεκτορ.
14-24

12 V
3a

3
M

Το κύκλωμα
Το Σχήμα 2 δ είχ ν ε ι το τε λ ικ ό
λ ειτο υ ρ γικό διάγραμμα του δ έκτη .
Αν και το ύτο δ ε ν ε ίν α ι τόσο απλό
όσο στο Σχήμα 1, ε ν το ύ το ις π ερ ιέ­
χ ει όλα τα απαραίτητα. Εδώ που τα
λ έ μ ε , το διάγραμμα ε ν ό ς υ π ερ ετε-
ρόδυνου δ έκτη SSB θα έπ ιανε ί­
σως π έν τε ή έ ξ ι σ ε λ ίδ ε ς του π ερι­
οδικού.
Μ ην σ τε ν ο χ ω ρ ιέ σ τε όμω ς, τα
πράγματα δ εν είνα ι και τόσο δ ύ ­
σκολα!
Το σήμα από τη ν κεραία π ερνάει
σ έ ν α φ ίλτρ ο δ ιέλευ σ η ς ζώ νης
(BRF 1), που καθορ ίζει την περιο­
χή συντονισμού (λήψ ης). Κατόπιν
το σήμα έ ρ χ ετα ι σε μιά βαθμίδα
ενίσχυσης RF και σ' ένα δ ε ύ τε ρ ο
φίλτρο, πριν φθάσ ει στον μικτή.
Στον μικτή φ θ ά νει επίσης το σήμα
του τοπικού ταλαντω τή, μέσω ε ν ό ς
απομονωτή (buffer). Το χαμηλής
σ υχνότητας (AF) σήμα εξό δ ο υ του
μικτή φ ιλτρ ά ρ ετα ι έ ν το ν α από δύο
φίλτρα δ ιέλ ευ σ η ς χαμηλών συχνο­
τήτω ν (LPF 1 και 2). Ανάμεσα στα
δύο αυτά φ ίλτρ α υπάρχει έν α ς ε ν ι­
σ χυτή ς AF, που σ υ ν δ έετα ι και μ ε
έ ν α περιοριστή θορύβου. To LPF 2
α κο λουθ εί άλλο ς έ ν α ς ενισ χυτής
AF, που παρέχει και τάση AGC
(α υ τό μ α το ς έ λ ε γ χ ο ς εν ίσ χ υ σ η ς)
στην είσοδο RF του δ έκτη . Έ τσ ι
α π ο φ εύ γετα ι η υπεροδήγηση του
μικτή από υπερβολικό σήμα RF ε ι­
σόδου. Στην έξο δ ο AF χρησιμοποι­
ε ίτα ι ένα γνωστό IC, το LM 386.
Osc.
Σχήμα 4. Η αρχή του παθητικού μικτή που χρησιμοποιείται στον δέκτη SSB.
Το Σχήμα 3 δ είχ ν ε ι το πλήρες
κύκλωμα του δ έκτη.
To BRF 1 είναι η βαθμίδα ε ισ ό ­
δου και απ οτελείτα ι από τα L1, C 1,
και C52. Η περιοχή συντονισμού
που επ ιτυγχάνετα ι μ αυτό το φ ίλ ­
τρο είνα ι περίπου 500kHz (14 ως
14,5 MHz). Το εύ ρ ο ς αυτό αρκεί
για τη ν κάλυψη τη ς ζώ νης των
20m, χωρίς υπερκάλυψη τη ς περι­
οχής των 19m.
To MOSFET διπλής πύλης (Τ1)
κάνει ταυτόχρονα π ολλές εργασί­
ε ς : Είναι π ροενισχυτής εισόδου,
α π ομονω τής μ ε τα ξ ύ τοπ ικού τ α ­
λαντω τή και κερα ίας, για να μειώ ­
ν ε τ α ι η α ν επ ιθ ύ μ η τη ανά δρασ η,
λ ε ιτ ο υ ρ γ ε ί σαν ε ν ε ρ γ ό σ το ιχ είο
το υ AGC και... θα μπορούσε να
κάνει κι ά λ λ ες δ ο υ λ ε ιές , αλλά ας
μ ε ίν ε ι κάτι και για το υπόλοιπο
κύκλωμα!
To BRF2 σ χη μ α τίζετα ι από το
14-25
O s c .Q Q
δικτύωμα των L4...L7 και C6...C13.
Π ρόκειται για ένα μάλλον πολύ­
πλοκο φίλτρο με εύ ρ ο ς περίπου
3 Μ Η ζ και επίπεδη απόκριση στην
ζώνη των 20m. Ετσι επ ιτυ γχά νε­
ται καλή μηχανική σ ταθερότητα (α­
ναισθησία σε μηχανικές δονήσεις).
Το επ όμενο τμήμα είναι ο μι­
κτή ς (Τ2). Η αρχή λ ειτο υ ρ γία ς α υ ­
τού του μονού παθητικού μικτή
φ α ίνετα ι στο Σχήμα 4. Μ ε την διά­
ταξη αυτή δ εν υπάρχει σήμα στην
έ ξο δ ο το υ μικτή όταν δ ε ν υπάρχει
σήμα RF εισόδου. ' Ετσι εξα σ φ α λί­
ζ ε τα ι η εμφάνιση στην έ ξο δ ο μόνο
το υ ω φ έλ ιμ ο υ σ ή μ α το ς εισ ό δ ο υ
και όχι και το υ σήματος του τοπι­
κού ταλαντω τή.
To Τ2 είν α ι και πάλι ένα πολύ
ε υ έ λ ικ το MOSFET διπλής πύλης.
Για την δ ιέγερ σ η του μικτή χρ ειά ­
ζ ε τα ι σήμα υψ ηλής στάθμης από
τον τοπικό ταλαντω τή. Για να ε ξ α ­
σ φ αλιστεί η σ ταθερότηα συχνότη­
τα ς του τοπικού ταλαντω τή χρησι­
μοποιήθηκε άλλο ένα MOSFET, το
Τ3 (BF 900). Ο ταλαντω τής είναι
τύπου Clapp και δια κρίνεται για
τη ν σ ταθερότητα του.
Γία τη ν α λ λ α γ ή σ υ ν το ν ισ μ ο ύ
χρησιμοποιείται η naricap D4. Η
τάση ελ έγ χ ο υ τη ς D4 π αρέχεται
από τον σταθεροποιητή IC1. Η τά ­
ση ελ έγ χ ο υ κα θ ορ ίζετα ι από το
Ρ1. Είναι έν α π οτενσ ιόμετρο δ έκα
σ τροφ ώ ν. Ετσι δ ε ν χ ρ ε ιά ζ ο ν τα ι
γρανάζια για επ ίτευ ξη μ ικρομετρι-
κής ρύθμισης συντονισμού.
To Τ4 είν α ι απομονωτής α νά μ ε­
σα στον ταλαντω τή και το ν μικτή.
Στο τμήμα AF το υ δ έκ τη υπάρ­
χ ει έν α φίλτρο δ ιέλ ευ σ η ς χαμηλών
συχνοτήτων, αμέσω ς μ ετά την έ ­
ξοδο του μικτή. Α π ο τελείτα ι από
τα L8. C15, C29. και C30. Η συ­
χνότητα αποκοπής το υ ε ίν α ι π ερί­
που 10kHz, ώστε να μπορεί να
14-26

5+6

Σχήμα 5+6. Το τυπωμένο κύκλωμα και η διάταξη εξαρτημάτων του δέκτη SSB. Η πλακέττα είναι διπλής όψης. Η όψη εξαρτη­
μάτων είναι ένα νειωμένο στρώμα χαλκού. Οι δύο πλακέττες μπορούν να αποχωριστούν στην οριζόντια διακεκομένη γραμμή
(Σχήμα 6). Οι κατακόρυφες διακεκομένες γραμμές επισημαίνουν την θέση των θωρακίσεων.

λ ειτο υ ρ γ εί ο π εριοριστής θορύβου, θμη τη ς DC τάσης που προκύπτει τα AGC.

που σ χη ματίζεται από τις D2 και
D3, σ ε συνδυασμό με το υπόλοιπο
1 κύκλωμα των Τ5, Τ6. Κατόπιν το
σήμα ενισ χ ύ ετα ι και φ ιλτρ ά ρ ετα ι
άλλη μία φορά από ένα δ ε ύ τε ρ ο
φ ίλτρ ο δ ιέλ ευ σ η ς χαμηλών συχνο­
ί τητων, που σ χη μ α τίζετα ι από τα
; L9, L10 και C 33...C 37/ (LPF 2).
Τ ούτο έ χ ε ι σ υχνότητα αποκοπής
1 ^εριπ ου 3kH z και κλίση 66dB ανά
οκτάβα.
Το κύκλωμα AGC σ χη ματίζεται
I .υρω από το Τ7,
To Τ7 ανορθώ νει ένα μέρος του
τ -υ α το ς εξό δ ο υ το υ IC2. Η σ τά­
είναι ανάλογη τη ς έντα σ η ς του
σήματος AF, άρα και το υ σήματος
SSB. Αυτή η DC τάση ε λ έ γ χ ε ι την
δ ε ύ τε ρ η πύλη (G2) τη ς βαθμίδας
RF (Τ1). Οταν το Τ7 ο δ η γείτα ι σε
α γω γ ιμ ό τη τα (ισ χυρό σήμα ε ισ ό ­
δου) η πύλη G2 το υ Τ1 πολώνεται
λιγό τερ ο θ ετικά , μειώ νοντας έτσ ι
την ενίσχυση το υ Τ1. Ο χρόνος
επ έμβασ ης το υ AG C (attack time)
είνα ι μικρός, ενώ ο χρόνος απ οδέ­
σ μευσ ης (de cay tim e) είναι μ εγά ­
λος. Ετσι απ οφ εύ γεται το ε ν ο ­
χλητικό ανεβ οκα τέβα σ μ α του ήχου
που χα ρα κτηρ ίζει μερικά συστήμα­
To IC3 (LM 386) είνα ι ενισ χ υ τή ς
ισχύος AF. Μ ε λίγα εξαρ τή μ ατα
τριγύρω το υ, δ ίν ει στο μεγάφω νο
μέχρι 500m W . To Ρ2 ρ υθμ ίζει την
τε λ ικ ή έντασ η ήχου.
Κατασκευή
Αν χ ρ ειά ζετα ι, το τυπω μένο κύ ­
κλωμα του δ έκ τη SSB μπορεί να
κοπεί στα δύο, ξεχω ρ ίζο ντα ς έτσ ι
το τμήμα RF από το AF. Το Σχήμα
5 δ είχ ν ε ι το τμήμα RF, που υπάρ­
χει επίσης σαν κύκλωμα στο Σχήμα
3α. Το τμήμα AF υπάρχει στο Σχή­
μα 6 και α ντισ το ιχεί στο Σχήμα 3b.
 14-27

υπόλοιπα εξα ρ τή μ α τα έχο υ ν μονω­

Κατάλογος υλικών C32 = 2μ2/40ν τικ ο ύ ς δακτύλιους.
C33, C37 = 120η ΜΚΜ
Οι σ υ ν δ έσ εις για το FET BF 900
Αντιστάσεις C34, C36 = 10η ΜΚΜ
R1, R4 = 1Μ C35 = 180η ΜΚΜ και τη διπλή varicap KV 1236Ζ
R2, R9 = 100Ω C38, C40 = 1μ/10ν φαίνονται στο κύκλωμα του Σχήμα­
R3, R23 = 1κ C39, C43. C46 = 10μ/16ν τανταλίου το ς 3. Π ρ ο σ έξτε ιδιαίτερα όταν τα
R5. R22, R24 = 2κ2 C41 = 1μ/16ν το π ο θ ε τε ίτε . Οι π υκνω τές τρ ίμ μ ερ
R6. R12, R29 = 100κ C42 = 47μ/10ν
C52 και C53 έχο υ ν τ ρ ε ις α κ ρ ο δ έ­
R7 = 4κ7 C44 = 100η ΜΚΜ
R8. R27 = 220κ 045 = 470μ/10ν
κ τε ς , αλλά χρησιμοποιούνται μόνο
R10, R11 = 120κ C47 = 1000μ/35ν οι δύο. Π ρ ο σ έξτε λοιπόν να χρησι­
R13, R32, R33 = 470Ω C52 = 20ρ. τρίμμερ μοπ οιήσετε το υ ς σωστούς α κ ρ ο δ έ­
R14 = 220Ω C53 = 60ρ. τρίμμερ κ τε ς , αλλοιώς θα βραχυκυκλώ σετε
R15 = 27κ C54 = 150η ΜΚΜ
τα σ υντονισμένα κυκλώματα.
R16 = 150κ προσοχή: οι C32, C40. C41. C42 πρέπει να
R17, R30 = 6κδ κολληθούν όρθιοι! Οσον αφορά τα πηνία, τα π ε­
R18 = 3κ9 ρ ισ σ ό τερ α υπ άρχουν έ το ιμ α στο
R19 = 33κ Πηνία εμπόριο, κι έ τσ ι δ ε ν υπάρχει πρό­
R20 = 1κ8 L1 = 21 σπείρες βερνικωμένου σύρματος βλημα. Π ρ ο σ έξτε βέβαια να τοπο­
R21 = 82κ πάχους 0,4mm. Λήψη σε 1 σπείρα από το
θ ε τή σ ε τε το σωστό πηνίο σε κάθε
R25, R26 = 39κ άκρο της γείωσης
R28 = 56Ω L2 = 14 σπείρες βερνικωμένου σύρματος θέση. Αν τα θαλασσώ σετε εδώ.
R31 = 10Ω πάχους 0,6mm. Λήψη σε 2 σπείρες από το υπάρχουν β άσ ιμες υποψίες ότι ο
Ρ1 = 1κ δέκα στροφών άκρο της γείωσης δ έ κ τη ς θα α ρ νη θ εί να λ ειτο υ ρ γ ή ­
Ρ2 = 2κ2 λογαριθμικό L3 = 3,3μΗ σει!
L4 = 1μΗ
Τα L1 και L2 πρέπει να κα τα ­
Πυκνωτές. L5. L7 = 4,7μΗ ΤΟΚΟ
L6 = 2,2μΗ
σκευαστούν, γιατί δ ε ν υπάρχουν
C1 = 39ρ
C2. C3, C16, C19, C20. C26 = 22η κεραμι­ L8, L9, L10 = 47mH έτο ιμ α . Τυλίγονται σ ε δ α κ τυ λ ιο ει­
κός L11 = χάνδρα φερρίτη με 4 σπείρες βερνι- δ είς π υρήνες τύπου Τ50-6. To L1
C4 = 47ρ κωμένου σύρματος πάχους 0.3mm έ χ ε ι 21 σ π είρες β ερνικω μ ένοι χάλ­
C5 = 220ρ L12 = 4,7mH ΤΟΚΟ
κινου σύρματος πάχους 0,4m m . Γί­
C6, C7 = 4ρ7
Ημιαγωγοί
ν ε τ α ι μιά λή ψ η σ την τ ε λ ε υ τ α ία
C8 = 10ρ
C9 = 1η ΜΚΜ D1, D2, D3 = 1Ν4148 σπείρα, ακριβώς 360° πριν το ση­
C10. C14 = 10Ορ D4 = KV1236Z (ΤΟΚΟ) μ είο γείω σης του πηνίου. Το 1_2
C11 = 68ρ Τ1, Τ2. Τ3 = BF 900 γ ίν ετα ι με 12 σ π είρες γείω σης του
C12, C13 = 22ρ Τ4 = BF 451
πηνίου. To L2 γ ίν ετα ι με 12 σπεί­
C15, C55 = 100η κεραμικός Τ5 = BF 494
Τ6, Τ7 = BC 550C
ρ ες β ερνικω μένου σύρματος πά­
C17, C21 = μ/10\/
C18 =100μ/4ν IC1 = 78108 χ ο υ ς 0 ,6 m m . Έ χ ε ι λ ή ψ η δ ύ ο
C22 = 1μ/10 V τανταλίου IC2 = LF 356 σ π είρες πριν το σ ημ είο γείω σης.
C23 = 22μ/16ν τανταλίου IC3 = LM 386 Φ ρο ντίσ τε ώστε το τύλιγμα των
C24 = 68ρ, συντελεστής θερμοκρ. 0 IC4 = 7812
πηνίων να καλύπτει ομοιόμορφα ο ­
C25 = 4ρ7, συντελεστής θερμοκρ. 0 Β1 = Β40 C500 (στρογγυλή).
λόκληρο το ν πυρήνα. Αφού γ ίν ει η
C27 = 560η ΜΚΜ
C28 = 330η ΜΚΜ Διάφορά ευθυγράμμιση το υ δ έκ τη και βε-
C29 = 33η ΜΚΜ Tr 1 = Μ ετασχηματισ τής τροφοδοσίας β α ια ω θ ε ίτε ό τι όλα λ ε ιτο υ ρ γ ο ύ ν
C30 = 680η ΜΚΜ (220/18-250mA) σωστά, σ ταθ ερο π ο ιείσ τε τα πηνία
C31. C48...C51 = 47η ΜΚΜ L5 = Μεγάφωνο 8Ω /0,5-ΐνν στην π λακέττα με λίγη κόλλα.
Οι β α θ μ ίδ ε ς ε ν ίσ χ υ σ η ς , μ ίξη ς
και ταλαντω τή του τμ ήμ ατος RF
Ε κ τό ς από το ν μ ετα σ χ η μ α τισ τή AGC, την τροφ οδοσία κ.λπ. Επίσης π ρ έπ ει να θ ω ρ α κισ το ύ ν μ ε τα ξ ύ
τροφ οδοσίας όλα τα άλλα ε ξ α ρ τή ­ φαίνονται στο τυπω μένο τα σημεία το υ ς. Χρησιμοποιείστε προς το ύ το
ματα το υ τρ ο φ ο δ ο τ ικ ο ύ το π ο θ ε ­ σ ύνδεσ ης των εξαρτημ άτω ν που λ επ τά χω ρίσματα χα λκού , όπως
το ύ ντα ι στην π λακέττα το υ τμήμα­ είνα ι ε κ τό ς π λακέττας. στην φω τογραφία το υ πρωτότυπου.
το ς AF. Θ υ μ η θ είτε να σ υ ν δ έσ ετε το πη­ Π ρ ο τείνο υ μ ε επίσης να θωρακί­
Η εκλογή ανάμεσα σε μιά ολό­ νίο L12 στη γραμμή τροφ οδοσίας, σ ε τε την επάνω πλευρά κάθε β α­
κληρη π λακέττα RF/AF ή δύο ξ ε ­ ανάμεσα στα τμήματα RF και AF. θμίδας μ ε έν α φ ύλλο ψ ευ δ α ρ γύ ­
χω ρισ τές ε ίν α ι στην κρίση του κα­ To L12 δ εν έ χ ε ι ειδική θέση πάνω ρου (ή χαλκού) ώστε οι βαθμίδες
τασκευαστή. στην μία ή την άλλη πλακέττα. RF, ενίσχυσ ης, μ ίξης και ταλαντω ­
Αν θ έ λ ε τ ε μια συμπαγή κατα­ Οι π λα κέττες των τμημάτω ν RF τή να μην αλληλοπ ηρεάζονται. Κά­
σκευή, σαν το πρωτότυπο του Ελέ- και AF είνα ι διπλής όψ ης. Η όψη θ ε δυνατότητα επ ηρεασμού τη ς
κτορ, ξεχω ρ ισ τέ τις δ ύο π λακέτ- των εξαρ τη μ άτω ν είνα ι ουσιαστικά κεραίας από το σήμα το υ ταλαντω ­
τ ε ς και το π ο θ ετείσ τε τις την μία ένα ολόκληρο φ ύλλο χαλκού που τή πρέπει να εκ μ η δ εν ισ τεί, γι τη ν
πάνω στην άλλη. Οι δια σ υνδέσ εις λ ε ιτο υ ρ γ ε ί σαν γείωση και θωράκι- αποφυγή μικροφωνισμών και βομ­
ανάμεσα στις δ ύο π λα κέττες φ αί­ ση. Συνεπώς, όσα εξα ρ τή μ α τα γ ει- βών.
ν ο ν τ α ι κα θ α ρ ά σ το τυ π ω μ έν ο . ώνονται, πρέπει να κολληθούν σ' Σ υνισ τουμ ε να κ λ ε ίσ ε τε τη ν όλη
Π ρ ό κ ε ιτα ι για το σήμα AF, το α υ τό το φύλλο. Οι τρ ύπ ες για τα κατασκευή σε μ ετα λλικό κουτί. Αν
1 4-28
χρησιμοποιηθεί πλαστικό κουτί, οι
β α θ μ ίδ ε ς το υ τμ ή μ α το ς RF θα
πρεπει να θωρακιστούν σχολαστι­
κότατα, σχεδόν α ερ οσ τεγώ ς. Για
την στερέω ση τη ς κατα σ κευή ς στο
εσ ω τερικό το υ κουτιού μπορούν
να χρησιμοποιηθούν κομμάτια α­
φρώ δους ελασ τικού, που θα στρι-
μώξουν τις π λ α κ έττες απ ό λ ες τις
π λευρές.
Δ ια λέγο ντα ς το κουτί, θ υ μ η θ είτε
ότι θα πρέπει επίσης να χω ρέσει
τον μετασχηματιστή τροφ οδοσίας,
τα π οτενσ ιόμετρα, το ν διακόπτη,
την υποδοχή τη ς κερα ίας κ.λπ.
Το μεγάφω νο πρέπει να το π ο θε­
τη θ εί σ ε ξεχω ρισ τό κουτί, για την
αποφυγή μικροφωνισμών. Ενα κα­
λό μικρό μεγάφω νο 8Ω, 0,5... 1W
είναι ό,τι πρέπει.
Ευθυγράμμιση
Η ευθυγράμμισ η το υ δ έκ τη δ εν
απ αιτεί ιδιαίτερ η επ ιδ εξιό τη τα . Η
όλη διαδικασία είνα ι α ρ κετά ε ύ κ ο ­
λη: Ξ εκινάμε από το ν C52, που
ρ υθμίζεται αρχικά στην μέση θέση
του (περίπου 10pF). Τον C53 τον
στρίβουμε στην μέγιστη χω ρητικό­
τητα. Σ υ νδ έσ τε τώρα έ ν α β ο λτό ­
μ ετρ ο από το δρομέα του Ρ1 ως
το σασσι και ρυθμίστε το Ρ1 ώ­
σπου το β ο λ τό μ ε τρ ο να δ ε ίξ ε ι
+8V . Κανονικά το ύ το συμβαίνει ό ­
ταν το Ρ1 είνα ι στο μέγιστο, οπότε
τα + 8V προέρχονται από την τά ­
ση εξό δ ο υ το υ IC1, που κά νει σ τα­
θεροποίηση τροφ οδοσ ίας. Σ υ νδ έ­
σ τε ένα συχνόμετρο στην πύλη 1
του Τ2 χρησιμοποιώντας άκροδέ-
κτη (probe) υψ ηλής αντίστασης.
Ρυθμίστε τον C53 με ένα πλαστικό
κατσαβίδι, μέχρι, ότου η σ υχνότη­
τα του ταλαντω τή γ ίν ε ι 14,36Μ Η ζ.
Τώρα πλέον πρέπει να σ υ νδ εθ εί
η κεραία.
Γυρίστε το Ρ1 στη μέση θέση
του, δηλαδή σ υντονίσ τε στη μέση
τη ς ζώ νης των 20m και ρυθμίστε
το ν C52 πολύ αργά, μ έχρ ι να πά­
ρ ε τ ε τη ν μέγιστη τάση AGC, (ό­
πως φ α ίνετα ι στο βολτόμ ετρ ο). ' Ε­
χ ε τ ε υπ όψη σας ότι χ ρ ειά ζετα ι
λίγο ς χρόνος ώσπου το AG C να
λά β ει τη ν ονομαστική τιμή τάσης
του. Αν υπάρχει αμφιβολία, επ ανα­
λ ά β ε τε την ρύθμιση το υ C52.
Αν δ εν δ ια θ έ τ ε τ ε συχνόμετρο,
κ ά ν ε τ ε το ε ξ ή ς : Σ τ ρ έ ψ ε τ ε το ν
C53 μ έχρ ις ό του η φωνή που α-
κο ύ γετα ι από το μεγάφω νο να μοι­
ά ζ ε ι μ ε του... Ν τόνα λντ Ντάκ (πα­
ραμορφω μένη, υψίσυχνη και βρα­
χνή). Φυσικά η κερα ία πρέπει να
ε ίν α ι ήδη σ υνδεμ ένη στον δ έκ τη
(...). Σ υ ν εχίσ τε να σ τρ έ φ ε τε το ν
C53 μ έχρ ις ό του αρχίσουν ν ' α-
κούγονται σήματα Morse. Το Ρ1
ρ υθμ ίζετα ι τώρα στην μέση θέση
το υ και ο C52 ρ υ θμ ίζετα ι όπως
π εριγράψ αμε παραπάνω, για μ έ γ ι­
στη τάση AGC.
Ακρόαση
Σαν κεραία αρκούν λίγα μέτρα
καλωδίου, κατάλληλα απλωμένου.
Η κλασσική κεραία για τα 20m
ε ίν α ι έν α ς κατα κόρ υφ ος ιστός ύ ­
ψ ους περίπου 5 μέτρω ν.
Αν καταπ ιάνεστε για πρώτη φ ο ­
ρά με το ν ραδιοερασ ιτεχνισ μο ί­
σως χ ρ ε ια σ τε ίτε λίγο χρόνο για να
σ υνηθ ίσ ετε τις διαδικασ ίες ε υ θ υ ­
γράμμισης. Π άντω ς σήματα για α ­
κρόαση υπάρχουν άφθονα. Ο π οτε­
δήπ οτε κ ά ν ε τε ακρόαση, όλο και
κάποια συνομιλία θα π ιάσετε. Οι
π ε ρ ισ σ ό τε ρ ο ι Ευρωπαίοι ε ρ α ιτ έ -
χ ν ε ς δ εν εκπέμπουν τις πρώ τες
ώ ρ ες τη ς η μ έ ρ α ς , ο π ότε τ ό τ ε
μπ ορείτε να α κ ο ύ σ ετε Ν οτιοαμερι-
κανικούς και Α σ ιατικούς σ ταθμούς.
Επειδή στην ζώνη 20m υπάρ­
χουν π ολλές εκπ ομπ ές σ ε σήματα
Morse, καλό θα ή ταν να εξα σ κη -
θ ε ιτ ε στην εκμάθηση του κώδικα
Morse.
Η ποιότητα και η απόδοση αυτού
του δ έκ τη άμ εσ ης μ ετατροπ ής ε ί­
ναι πράγματι εντυπω σιακή. Η ε υ α ι­
σθησία του πρωτότυπου έφ θ α ν ε τα
0 ,15 μ \/, με λόγο σ ήματος προς
θόρυβο 10άΒ. Στην πράξη το ύ το
σημαίνει ό τι ο δ έκ τη ς σ υγκρ ίνετα ι
άφοβα με το υ ς πολύ ακριβούς δ έ ­
κ τ ε ς του εμπορίου. Συνεπώς εδώ,
το χαμηλό κόστος κα τα σ κευ ή ς δ εν
σ υνεπ άγεται και αναγκαστικά χα­
μηλή ποιότητα.
Η κατανάλωση του δ έκ τη για μ έ ­
ση έ ν τα σ η ήχου ε ίν α ι περίπου
40m A. Αν θ έ λ ε τ ε λοιπόν μπ ορείτε
να κ ά ν ε τε το ν δ έκτη φορητό, πα-
ρ έχ ο ντά ς το υ 18V από δύο μπατ-
τα ρ ίε ς 9 V σ υ ν δ εμ έ ν ε ς σε σειρά,
παράλληλα στον C17. Αν χρησιμο­
π ο ιηθ ούν α λ κ α λ ικ έ ς μ π α ττα ρ ίες
των 5 0 0 mAH, η δ ιά ρκεια αυτονομ ί­
ας του δ έκ τη φ θ ά ν ει τ ις 10 ώ ρες.
Η
 14-29

κολουθείται από ένα μικτή και κα­

τόπιν άλλο ένα φίλτρο διέλευσ ης
ζώ νης. Το πρώτο φίλτρο επ ιλέγει
την επιθυμητή περιοχή συχνοτή­
των. Στον μικτή που ακολουθεί, οι
σ υχνότητες τη ς περιοχής αυτής
συμβάλλουν με την συχνότητα ε ­
νός κρυσταλλικού ταλαντωτή. Στην
έξο δ ο του μικτή εμφ ανίζονται πλή­
θος σ υχνότητες, από τις οποίες,

μετατροπέας το φίλτρο δ ιέλευ σ η ς ζώνης που

ακολουθεί, ανα δεικνύ ει μόνο ε κ ε ί­
ν ε ς που καλύπτει η περιοχή συν­
τονισμού του δ έκτη βραχέως. Η
χρησιμοποίηση κρ υσ τάλλο υ στον

για τις άλλες ταλαντωτή του μετατροπέα προ­

σ φ έ ρ ε ι πολύ καλή σ τα θ ερ ό τη τα
στη συχνότητά του, χωρίς να κάνει
το κόστος του απαγορευτικό.

περιοχές των SSB

Αν πρόκειται να γ ίν ε ι λήψη της
π εριοχής VLF (10kHz ως 140kHz)
με την τεχνική τη ς μετατροπής
συχνότητας, προκύπτει μιά διαφο­
ρά. Σ αυτήν την περίπτωση, η
συχνότητα του ταλαντω τή του μι­
κτή β ρ ίσ κ ετα ι α να γκασ τικά μέσα
στην περιοχή λήψ ης του δέκτη
σ τα 14m από τα 160m έω ς τα 2m
βραχέων. Η επιλογή των συχνοτή­
των εισόδου του μετατροπ έα γ ίν ε ­
ται με ένα φίλτρο δ ιέλ ευ σ η ς χαμη­
Σας παρουσιάζουμε μιά διάταξη που προσαρμόζεται στην λών συχνοτήτων, αντί με φίλτρο
είσοδο οποιουδήποτε δέκτη βραχέων, και ειδικότερα στον δ ιέλ ευ σ η ς ζώνης.
δέκτη SSB του Ελέκτορ, επεκτείνοντας ουσιαστικά τις Το Σχήμα 1 δ είχ ν ε ι πώς ένας
περιοχές συχνότητάς του. Το πρώτο κύκλωμα σχεδιάστηκε για διπλός μεταγω γικός διακόπτης κά­
να μετατρέπει την περιοχή κάτω από τα 14ΜΗΖ μέσα στην ν ε ι επιλογή τη ς επ ιθυμητής περιο­
περιοχή των 20 μέτρων (14ΜΗΖ) που καλύπτει ο δέκτης. Το χής λήψης. Υποτίθεται, στο Σχήμα
δεύτερο κύκλωμα μετατρέπει τις υψηλότερα από 14ΜΗΖ 1, ότι έχουν κατασκευαστεί όλοι οι
περιοχές πάλι μέσα στην περιοχή των 20 μέτρων. Ετσι δ ια φ ο ρ ε τικ ο ί μ ε τα τρ ο π ε ίς (έν α ς :
μπορεί να καλυφθεί και η περιοχή των 2 μέτρων (144ΜΗΖ). για κάθε επιθυμητή περιοχή λή­
Ο αριθμός των κυκλωμάτων μετατροπής που χρειάζονται ψης)·
εξαρτάται από τον αριθμό των περιοχών που θέλετε να Το Σχήμα 2 δ είχ ν ει το πλήρες
καλύψετε. Για την κάλυψη 13 περιοχών, σαν φυσικά την κύκλωμα ε ν ό ς μετατροπέα για πε­
αρχική περιοχή των 20 μέτρων, που διαθέτει ήδη ο δέκτης ριοχή λήψ ης κάτω από τα 14ΜΗζ.
δίνονται όλες οι τιμές των στοιχείων. Ετσι, εύκολα και Π ρόκειται δηλαδή για ένα μ ε τα ­
όμορφα, μπορείτε να επεκτείνετε βαθμιαία τον δέκτη σας. τροπέα «προς τα πάνω» (up-conv­
erter). Το τμήμα του κυκλώματος
στο κάτω αριστερό μ έρος του Σχή­
Μ ετά την παρουσίαση του δ έκτη ματος 2, πού περιλαμβάνει το υ ς
ων μπορεί να κάνει λήψη σε συ-
SSB του Ελέκτορ, που έ γ ιν ε σε VLF, που απ οτελείται C1...C6, L1
Λνότητες οι οποίες δ εν προβλέ-
προηγούμενο άρθρο, π ισ τεύουμε καιύ2 είναι το φίλτρο δ ιέλευ σ ης
π ο ν τ α ν α π ό τ α δ ικ ά τ ο υ
ότι πολλοί αναγνώ στες μας θα άρ­ ζώνης, που επ ιλ εγ ει την περιοχή
συντονισμένα κυκλώματα εισόδου.
χισαν ήδη να ενδ ια φ έρ ο ντα ι α ρ κ ε­ των 1.8, 3.5, 7 η 1 0Μ Η ζ Σ το
Η διάταξή μας μπορεί να κάνει
τά για τη ν ερα σ ιτεχνική δραστηριό­ επάνω άρισ τερο μ έρο ς του Σχήμα­
μετατροπή σε διά φ ορες περιοχές,
τη τα που υπάρχει για την ε ρ α σ ιτε ­ το ς 2 είναι το φίλτρο δ ιέλ ευ σ η ς
χρησ ιμοπ οιώ ντας κά θ ε φορά τ ις
χνική δραστηριότητα που υπάρχει χαμηλών συχνοτήτων για τα VLF,
κ α τά λ λ η λ ε ς τ ιμ έ ς πυκνωτών και
στα βραχέα κύματα. Θ έλο ντα ς λοι­ που απ οτελείται από τα C7 ..C10.
πηνίων.
πόν νά αυξήσ ουμε τις δ υ να τό τη ­ L3 L5. Οι τιμ έ ς πυκνωτών και πη­
τ ε ς του δ έκτη SSB άμεσης μ ε τα ­ Κάτω από τα 14 MHz νίων που χρ ειά ζοντα ι για κάθε π ε­
τρ οπ ής, αλλά και ο π οιουδήπ οτε Μιά απ τις απ λούσ τερες μ εθ ό ­ ριοχή λήψ ης, υπαρχουν στον Π ίνα­
άλλου δ έκτη βραχέων, σας δίνου­ δους μετατροπής γ ι' α υ τέ ς τις κα 1. Ακολουθεί μια παθητική βα­
με ένα μετατροπ έα περιοχών συ­ σ υχνό τητες είναι η χρήση εν ό ς θμίδα μ ίξη ς με το FET BF256C.
χνοτήτων. Ετσι, ο δ έκ τη ς β ρα χέ­ φίλτρου δ ιέλευ σ η ς ζώνης, που α­ To FET λ ειτο υ ρ γ εί εδω σαν διακό-
14-30

π της που ε λ έ γ χ ε τα ι από το σήμα

το υ κρυσταλλικού ταλαντω τή (Τ2 1
και τα τριγύρω εξαρ τήματα). Στην
έξο δ ο του μικτή (Τ1) εμ φ α νίζο ντα ι
αθροίσματα και δ ια φ ο ρ ές τη ς συ­
χνότητας του κρυσταλλικού ταλαν­
τωτή και των συχνοτήτων τη ς λαμ-
βανόμενης π εριοχής εισόδου. Για
τ ις π ε ρ ιο χ έ ς 1 ,8 , 3 ,5 , 7 κ α ι
10ΜΗζ, επ ιλέγετα ι στην έξο δ ο του
μικτή η διαφορά μ ετα ξύ των συ­
χνοτήτων λήψ ης και κρυσταλλικού
ταλαντωτή. Για την περιοχή VLF
(10kHz...140kHz) επ ιλ έγ ετα ι το ά ­
θροισμά (VLF + συχνότητα κρυ­
σταλλικού ταλαντω τή). Η συχνότη­
τα του κρυστάλλου για κάθε περιο­
χή φ α ίνετα ι στον Πίνακα 1. Το
φίλτρο των C15, L7 και C16 φ ιλ­
τρ ά ρ ει τις σ υχνό τητες που α ντι­
σ τ ο ιχ ο ύ ν σ τ η ν π ε ρ ιο χ ή τ ω ν
14ΜΗζ. Η αντίσταση εισόδου του
μετατροπ έα είναι 1 ως, 2 κΩ για
την περιοχή των VLF (φ ίλτρο δ ιέ ­
λευ σ η ς χαμηλών συχνοτήτω ν) και
50Ω για τις υπόλοιπες π εριοχές. Η
Σχήμα 1. Το λειτουργικό διάγραμμα για τους πέντε μετατροπείς σε περιοχές
σ χετικά υψηλή αντίσταση εισόδου
κάτω των 14MHZ.
για τα VLF επ ιτρ έπ ει τη ν χρήση
σαν κερα ίας ακόμη και μερικών
μέτρω ν σύρματος.
Η απώλεια σήματος που εισ ά γει
ο μ ε τ α τ ρ ο π έ α ς ε ίν α ι σ υ ν ο λ ικ ά
6dB. Η απώλεια των φίλτρω ν εισ ό ­
δου είναι μόλις 2άΒ.

Πάνω από τα 14 ΜΗζ 2

I----------------------------------------------- 1
Οι μ ε τα τρ ο π ε ίς τω ν περιοχώ ν
πάνω από τα 14Μ Ηζ μπορούν να
φθάσουν μέχρι την περιοχή των 2
μέτρων. Το Σχήμα 3 δ είχ ν ε ι το
λειτουρ γικό διάγραμμα του μ ετα ­
τροπ έα «πρός τα κάτω» (down con
verier). Το φίλτρο εισ όδου είνα ι
το ίδιο με πριν, δηλαδή είν α ι φ ίλ­
τρο δ ιέλ ευ σ η ς ζώ νης. Αντί όμως
να ακολουθήσ ει απ' ε υ θ ε ία ς η βα­
θμίδα μίξης, π αρεμβάλλεται ένα
στάδιο ενίσχυσης. Επίσης ο κρυ­
σταλλικός ταλαντω τής α κο λουθ εί­
ται από ένα απομονωτή (buffer). Οι
υπόλοιπες β α θ μ ίδ ες του λειτο υ ρ γι­
κού διαγράμματος του Σχήματος 3
είναι ίδ ιε ς με α υ τέ ς το υ Σχήματος
1 Το κύκλωμα υπάρχει στο Σχήμα
4 Οι τ ιμ έ ς των εξαρτημάτω ν των
φίλτρω ν δ ιέλ ευ σ η ς ζώ νης εξα ρ -
τώ νται από την περιοχή λειτο υ ρ γί­
ας κάθε μετατροπ έα, και υπάρ­
ξουν στον Πίνακα 2. Μ ετά το φίλ-
τ ρο υπάρχει ο ενισ χ υ τή ς Τ 1, που Σχήμα 2. Το κύκλωμα των μετατροπέων σε σ υχνότητες κάτω των 14ΜΗΖ. Το
Φίλτρο για τα VLF είναι στο επάνω αριστερά του Σχήματος. Το φίλτρο για όλες
ακολουθείται από άλλο ένα φίλτρο
δ-.ου τύπ ου’ μ ε το πρώτο (L3. C8.
τις άλλες περιοχές είναι στο κάτω αριστερό τμήμα του σχεδίου.
 14-31

C9). Α κο λουθ εί ο μικτής (Τ2). Το

Τ2 ε λ έ γ χ ε τα ι από το ν κρυσταλλικό
ταλαντω τή (Τ3) μέαω το υ απομο- 3
νωτή (Τ4). Για ό λ ες τις π ερ ιοχές
συχνοτήτω ν του πίνακα 2, οι τ ιμ έ ς
τω ν ε ξ α ρ τη μ ά τω ν υ π ο λογίσ τη κα ν
για τη ν ανά δειξη τη ς διαφ οράς μ ε ­
τα ξύ τη ς σ υχνότητας το υ κρυσ ταλ­
λικού ταλαντω τή και των σ υχνοτή­
των τη ς επ ιθυμ η τή ς π εριοχής λ ή ­
ψ ης. Το φ ίλτρ ο δ ιέλ ευ σ η ς ζώ νης
στην έ ξο δ ο (C1, L7, L4.C12) περ­
ν ά ει μόνο τις σ υ χ νό τη τες που βρί­
σκονται τελ ικ ά στην περιοχή των
14MHz.
Σ το κάτω μ έρ ο ς το υ Πίνακα 2
υπ άρχουν οι τ ιμ έ ς εξα ρ τη μ ά τω ν
για την περιοχή των 2 μέτρω ν. Σχήμα 3. Το λειτουργικό διάγραμμα για τους μετατροπείς σε σ υχνότητες πάνω
από 14ΜΗΖ.
Εδώ χρ η σ ιμ ο π ο ιείτα ι κρ ύ σ τα λ λ ο ς
με σ υχνότητα 65Μ Ηζ. Η βαθμίδα Πίνακας 1 Τιμές εξαρτημάτων για μετατροπείς περιοχών κάτω από 14ΜΗΖ.
απομόνωσης κά νει ταυτόχρονα και
διπλασιασμό σ υχνότητας. Band L1,L2 C1 C2.C4 C3 X
Σ τον μετατροπ έα των 2 μέτρων, MHz μΗ nF pF pF kHz
η ενίσχυση είναι από 6 ως 1 2 ’dB. 0,01 . . . 0,14 — — — — 14000
Σ το υ ς μ ετα τρ ο π είς των άλλων π ε­ 1.8 (160 m) 27 3,3 180 33 16200
3,5 (80 m) 8.2 3,3 180 15 18000
ριοχών η ενίσχυση είνα ι περίπου 7 (40 m) 2.2 2.2 180 10 21300
4dB. Σ το υς μ ετα τρ ο π είς τω ν ά λ ­ 10 (10 m) 1 1.5 150 6.8 24300
λων περιοχών η ενίσχυση είνα ι π ε­
ρίπου 4dB. Η ενίσχυση μπορεί να

Σχήμα 4. Το κύκλωμα των μετατροπέων σε περιοχές πάνω από 14ΜΗζ. Με αυτή την διάταξη μπορεί να γίνει μετατροπή ακό­
μη και στις περιοχές 2 μέτρων (144-146ΜΗζ).
 |
14-32

α υ ξη θ εί αυξάνοντας την τιμή τη ς

R3 αλλα τό τε η τιμή το υ L3 πρέ­
πει να μειω θεί και του C8 να αυξη ­
θ εί

Κ ατασκευή
Το Σχήμα 5 δ είχ ν ε ι το τυπωμένο
κύκλωμα για το υ ς μετα τρ ο π είς κά­
τω από τα 14Μ Ηζ (κύκλωμα Σχή­
ματος 2). Το Σχήμα 6 δ είχ ν ει το
τυπωμένο κύκλωμα για το υ ς μ ε τα ­
τροπ είς πάνω από τα 14Μ Ηζ (κύ­
κλωμα Σχήματος 4).
Για το Σχήμα 5 χ ρ ειά ζετα ι ένα
φύλλο θωράκιοης πάνω στην δια-
κ ε κ ο μ έ ν η γραμμή τη ς δ ιά τα ξη ς
των εξαρτημάτω ν. Ολα τα τυπω­
μένα είνα ι διπλής όψ ης. Η όψη
των εξαρτημάτω ν είναι ένα ολό­
κληρο φύλλο χαλκού, που γειώ νε-
Σχήμα 5. Το τυπωμένο κύκλωμα και η διάταξη εξαρτημάτω ν για το υς μετατροπ είς
ται. περιοχώ ν κάτω από τα 14ΜΗΖ. Στην πλευρά των εξαρτημάτω ν υπ άρ χει ένα
Η μόνη πραγματικά δύσκολη πε­ στρώμα χαλκού.
ρίπτωση είναι η κατασκευή του μ ε ­
τατροπέα των 2m, επ ειδή τα πηνία Κ α τά λο γο ς υλικών για ζώ νες κάτω από
C15 = 20 ρ τρ ίμ μ ερ
(L1, L2, L3) πρέπει να γίνουν χ ε ι­ 14ΜΗζ C 16 = 56ρ
ροποίητα. To L3 είναι το ευ κ ο λ ό ­ Αντιστάσεις
R1 = 100κ
τε ρ ο πηνίο, αφού έ χ ε ι μία μόνο Π ηνία
R2 = 39 κ
σπείρα. Τα L1 και L2 έχο υν από 4 L1, L2 = β λ έπ ε Π ίνακα 1
R3 = 1κ2
L3 = 3 3 m H
σ π ε ίρ ε ς το κ α θ έ ν α , ε π ο μ έ ν ω ς
L4. L5 = 4 .7 m H
π ροσέξτε. Τα πηνία αυτά λ ειτο υ ρ ­ Π υ κ ν ω τές
16 = 100μΗ
γούν σε επαγωγική σ ύζευξη. C 1, C2, C3, C4 = β λ έπ ε Π ίνακα 1
L7 = 6.8μΗ
C5, C6 = τ ρ ίμ μ ε ρ 60ρ
Συνεπώς πρέπει να τοπ οθετη­
» θούν σ ε κοινό άξονα και όχι κά θ ε­
τα μετα ξύ το υς (όπως δ είχ ν ε ι το
C7 = 6π8
C8,
C9 =
C 10 =
2π2
1π
Η μιαγω γοί
Τ1 = BF256C
T2 = BF494
Σχήμα 7). Υπάρχει α ρ κ ε τό ς χώρος C11 = 270ρ
για να γίνον όλα αυτά αφού οι C2 C 12 = 27 ρ
Διάφορα
C 13 = 120η
και C4 δεν χρειάζονται στον μετα­ X = κρύσ τα λλος (β λ έπ ε Π ίνακα 1)
C 14 = 1η κερ α μ ικ ό ς
τροπέα των 2 μέτρων. Στην πλα-
κ έττα αυτή χ ρ ειά ζετα ι επίσης έ ­
νας θώρακας, για να απομονώσει
την βαθμίδα εισόδου από το υπό­
λοιπο κύκλωμα. Η θέση του θώρα­ Band L1,L2,L3 X C2 C3 C4,C8 C16 L6
κα σ η μ ειώ ν ετα ι με δ ια κ ε κ ο μ έ ν η MHz μΗ kHz pF pF pF pF pH
γραμμή στο Σχήμα 6. Συνιστούμε 18,068 18,168 2.2 32200 33 150 22 27 3.3
να το π ο θ ετή σ ετε όλους το υς μ ε ­ 21,0 . . 21,450 1,5 35450 33 150 22 22 3,3
24,89 . . 24,99 1.5 39000 27 150 18 18 3,3
τατροπ είς σε θωρακισμένα κουτιά. io 12 2,2
28,0 . . 28,5 1 42500 15 68
Αν και αυτό σημαίνει πρόσθετη 28,5 . . 29,0 1 43000 15 68 10 12 2,2
εργασία, το τελικό ποιοτικό απ οτέ­ 29,0 . . 29,5 1 43500 15 68 10 12 2.2
29,5. . 29,7 1 44000 15 68 10 12 2,2
λεσμα α ξ ίζ ε ι τον κόπο.

Ευθυγράμμιση.
Τα κυκλώματα RF απαιτούν γ ε ν ι­
κά μεγάλη προσοχή στην ε υ θ υ ­
γράμμιση το υς. Πάντως, τα κυκλώ­ L1.L2 L3 X C2,C4,C8 C3 C16 L6 L7 R3
« • kHz pF μΗ pH
ματα που περιγράψαμε δ εν χρ ειά­ pF

ζο ντα ι κρίσιμες ρυθμίσεις. Χ ρ ειά ­ 4 wnd 1 wnd 65000 33 3,3 0,22 1.5
ζ ε τ α ι μ ό ν ο να ρ υ θ μ ισ τ ο ύ ν οι
• 0,6 mm CuL 8 mm Φ, zie tgkst
π υκνω τές τρ ίμμερ μέχρι να επι­
τε υ χ θ ε ί ο κα λύτερ ος λόγος σήμα­
το ς προς θόρυβο. Βέβαια, οπότε
ρ υ θ μ ίζε τε ένα τρίμμερ, θα επ η ρ ε­ Πίνακας 2. Τ ιμ ές εξαρτημάτω ν για μ ετα τρ οπ είς περιοχών πάνω από 14ΜΗΖ.
ά ζε τα ι κάποιο άλλο. Η όλη διαδικα-
 14-33

Κατάλογος υλικών για πάνω απο 14 MHz

Αντιστάσεις
R1, R2. R8, R9 = 120κ
R3= 1κ
R4, R10 = 100Ω
R5 = 100κ
R6 = 1κ8
R7 =47κ

Πυκνωτές
C1, C5, C9 = τρίμμερ 20ρ
C2, C3, C4, C8, C16 = βλέπε Πίνακα 2
06, C15, C19 = 47 π
07,18 = 47η
010 = 1η κεραμικός
01 = τρίμμερ 20ρ
C12 = 120ρ
013 = τρίμμερ 40ρ
C14 = 22ρ
017 = 4ρ7
C20 = τρίμμερ 20ρ (βλέπε κείμενο)

Πηνία:
L1, 12. L3, L6 = βλέπε Πίνακα 2
L4, L5 = 2,2μΗ
L7 = 6,8μΗ

Ημιαγωγοί:
Τ1 = BF 981
Τ2 = BF 2560
Τ3 = BF 494
Τ4 = BF 900

Δ ιάφορα
X = κρύσταλλος = βλέπε Πίνακα 2

αία θα πρέπει δηλαδή να επανα-

λ ε ιφ θ ε ί υπομονετικά μ ερ ικ ές φ ο ­
ρές.
Ο C13, στο Σχήμα 4 (μ ετα τρ ο ­
π έας προς τα κάτω) κάνει μικρο-
7 μ ετρ ική ρύθμιση τη ς συχνότητας
του κρυσταλλικού ταλαντωτή
Μ

Σ χήμα 7. Στον μ ετα τρ οπ έα των 2 μέτρων, τα πηνία L1 και L2 τυ λίγο ντα ι μ ε το

χ έ ρ ι και φ έρ ο ν τα ι σ ε επαγωγική σ ύζευξη.
14-34

Ενισχυτής για ακουστικά

σε τάξη A
' Ενας από τους ευκολότερους σε τάξη Α, χωρίς τα θερμικά προβλή­ να ενσωματώνεται κατ ευθείαν σ
τρόπους απομόνωσης από το ματα που θα παρουσίαζε ένας μεγά­ αυτό. Μπορεί όμως να χρησιμοποιηθεί
περιβάλλον είναι ν' ακούει λος ενισχυτής σε τάξη Α. Η λειτουρ­ σαν ανεξάρτητο σύστημα. Χρειάζεται
κανείς μουσική φορώντας γία σε τάξη Α εκμηδενίζει την παρα­ πρός τούτο να τρ οφ οδ οτηθ εί με
ακουστικά. Υπάρχουν βέβαια και μόρφωση διάβασης κατωφλιού (cross­ 15V/250mA.
φθηνότεροι τρόποι, όπως η over distortion). Οι απαιτήσεις ψύξης,
γιόγκα, μόνο που δεν του ενισχυτή είναι μικρές, λόγω της Το κύκλωμα
πετυχαίνονται τόσο εύκολα. Στην μικρής του ισχύος. Επειδή η κατα­ Το κύκλωμα του ενισχυτή ακουστι­
ακρόαση με ακουστικά, το σκευή που παρουσιάζουμε προορίζε­ κών υπάρχει στο Σχήμα 1. Με την
σπουδαιότερο κριτήριο είναι η ται βασικά για το Πρελούδιο. η πλα- πρώτη ματιά εντυπωισιάζει ο μεγάλος
ποιότητα των ακουστικών. κέττα της είναι σχεδιασμένη έτσι ώστε αριθμός τρανζίστορ.. Τα τόσα πολλά
Υπάρχουν ακουστικά στην αγορά τρανζίστορ ήταν αναπόφευκτα, αφού
που συναγωνίζονται σε ήχο τα πρόκειται για κύκλωμα τελεστικού ενι­
ακριβότερα ηχεία. Αλλά, με την σχυτή ισχύος με υψηλές επιδόσεις, ο
ποιότητα των ακουστικών οποίος αναγκαστικά γίνεται με ξεχωρι-
εξασφαλισμένη, πλέον,
χρειάζεται κι ένας ενισχυτής με
ανάλογες προδιαγραφές. Ο
ενισχυτής ακουστικών της σειράς
XL που περιγράφουμε, δίνει
160mW ανά κανάλι, στα 8Ω.
Μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν
ανεξάρτητη μονάδα με
οποιονδήποτε άλλο προενισχυτή,
αν και αρχικά σχεδιάστηκε σαν.,
τμήμα του Πρελούδιου.

Υπάρχουν δύο τρόποι οδήγησης των

ακουστικών: Ο απλούστερος είναι βέ­
βαια η οδήγηση των ακουστικών από
την έξοδο του ενισχυτή ισχύος. Το
πλεονέκτημα είναι το εξαιρετικά μικρό
κόστος. Το μειονέκτημα είναι ότι ο
σ υ ντελεσ τή ς απόσβεσης (damping
factor) είναι χαμηλός, κι έτσι η αναπα­
ραγωγή των μπάσσων υστερεί. Τέλος,
η θέση του ενισχυτή ισχύος ή η διαρύ-
θμισή του μπορεί να δημιουργεί πρα­
κτικά προβλήματα στην λήψη απ αυ­
τόν σήματος για τα ακουστικά.
Ο δεύτερος τρόπος οδήγησης είναι
η χρήση ενός τελείως ανεξάρτητου
ενισχυτή μικρής ισχύος. Ακριβώς λόγω
της μικρής απαιτούμενης ισχύος, ο
I ενισχυτής αύτός μπορεί να λειτουργεί
 14-35

215 m A

•^ -@ 1 5 V

T3‘ ... T5,T10'... T12'= BC 550C

T6 ... T9',T14' = BC 560C

0 15 V

Σχήμα 1. To κύκλωμα το υ ενισ χ υτή ακουστικώ ν έ χ ε ι βαθμίδα εξό δ ο υ pueh-pull σ ε τά ξη Α.

Σ χήμα 2. Τ ο τυ π ω μ έ ν ο κύ κλω μ α κ α ι η δ ιά τ α ξ η εξ α ρ τη μ ά τ ω ν . Δ ε ν π ε ρ ιλ α μ β ά ν ε τ α ι σ '
στά στοιχεία.
Καθώς τα κανάλια L και R είναι
όμοια, θα περιγράφουμε μόνο το αρι­
στερό (i). Τα υλικά του δεξιού καναλι­
ού σημειώνονται με (F)').
Το Ρ1 είναι προρύθμιση έντασης για
το (L).
To Ρ2 είναι το αντίστοιχο στο κανάλι
(R).
Η εξισορρόπηση των εντάσεων L/R
ρυθμίζεται από τα Ρ1 και Ρ2. Το σήμα
εισόδου φθάνει στην βάση του τρανζί­
στορ Τ3 μέσω του C1. Τα Τ3, Τ4,
σχηματίζουν ένα διαφορικό ενισχυτή.
Τό Τ5 είναι πηγή ρεύματος για τους
εκπομπούς του διαφορικού ενισχυτή.
Ο: συλλέκτες των Τ3, Τ4 έχουν σαν
φορτίο την διάταξη ισών ρευμάτων
“■ου σχηματίζουν τα Τ6 και Τ7.
Οι R11 και R12 εξασφαλίζουν την
πρ ιοαρμογή των χαρακτηριστικών των
Τ6 και Τ7.
“ διάταξη ίσων ρευμάτων κάνει ότι
λέει το όνομα της. Το ρεύμα του ενός
τρανζίστορ είναι ακριβώς ίδιο με το
ρεύμα του άλλου. Σε συνθήκες ηρεμί­
ας, τα ρεύματα των Τ6 και Τ7 είναι ίσα
μεταξύ τους. Αν μειωθεί το ρεύμα του
Τ7, μειώνεται αυτόματα και στον ίδιο
βαθμό και το ρεύμα του Τ6. Με την
χρήση της διατάξεως, ο διαφορικός
ενισχυτής παρουσιάζει καλύτερα χα­
ρακτηριστικά, όπως γραμμικότητα, ενί­
σχυση, μέγιστη τάση εξόδου κ.λπ.
Το σήμα στον συλλέκτη του Τ3 ενι-
σχύεται πολύ από τα Τ8 και T9, που
είναι σε διάταξη Darlington. Σαν φορ­
τίο συλλέκτη του Darlington Τ8/Τ9 ε ί­
ναι το Τ11, που συμπεριφέρεται σαν
πηγή ρεύματος. Ετσι επιτυγχάνεται
μεγάλη ενίσχυση, αφού το γινόμενο
gm (Τ8/Τ9). Ζο (Τ11) είναι τεράστιο.
Η βαθμίδα εξόδου χρησιμοποιεί σαν
τρανζίστορ οδηγήσεως τα Τ18/Τ14 και
σαν ισχύος εξόδου τα Τ13/Τ15. Το
Τ10 ρυθμίζει το ρεύμα ηρεμίας. Βασι­
α υ τ ό τ ο τ ρ ο φ ο δ ο τ ικ ό .
κά, το Ρ4 ρυθμίζει την τάση συλλέκτη-
εκπομπού του Τ10 και αυτό, με την
σειρά του, καθορίζει την πόλωση των
βάσεων των Τ12 και Τ14.
Το ρεύμα ηρεμίας είναι σκόπιμα υ­
ψηλό (100mA) ώστε ο ενισχυτής να
λειτουργεί στα σίγουρα σε τάξη Α. Η
τάξη Α διατηρείται ακόμη και για ισχύ
εξόδου 160mW στα 8Ω. Οι R8 και R9
καθορίζουν το ποσοστό ανάδρασης. ' Ι­
σως παραξενεύει η τοποθέτηση της r9
μετά την ασφάλεια, αλλά ακριβώς αυ­
τό εξαλείφει οποιαδήποτε άσχημα χα­
ρακτηριστικά της ασφάλειας. Για να
μην ανοίξει ο βρόχος και καεί η ασφά­
λεια, την παραλληλίζουμε με 1κ (R1).
Τα Τ1 και Τ2 λειτουργούν σαν δίοδοι
και αντισταθμίζουν την απόκλιση της
DC πόλωσης. Εξασφαλίζοντας μιά τά­
ση επί των C2/C3 και των αντιστάσεων
R4, Ρ3', Ρ3 και R5 της τάξεως των
0,6V.
Με το Ρ3 η DC τάση εξόδου ρυθμί-
 14-37

Κατάλογος υλικών
Ο Ο Ο ο
π ο r ♦ Αντιστάσεις
σ R1, R1 , R4, R5, R18, R18 = 1κ
R2, R2’ , R9, R9', R17. R27 = 22κ
\ο R3. R6 = 27κ
R7. R7' = 220κ
ο— !D±— ο ο— ID^— Ο R8. R8 , R19, R19' = 2κ2
# ι· ν ^ Ρ ^ -,
R10, R10’ , R13, R13' = 2κ7
R11, R11', R12, R12' = 4κ7
R14, R14’ , R20. R20’ = 330Ω
R15, R15' = 3κ3
R16, R16- = 1κ5
R21, R21' , R23. R23 = 8200
R22, r2 2 \ R24. R24 = 1Q/2W
Λ- l l - r t
<Η|-ρ W ,U
C4 ~ ° 1 [~— °
Cl Ρ1, Ρ2 = 50κ (47κ) όρθιο κατσαβιδιού
CHna' C7°
____ ® Ojne hO[jO-|p|a H> <HK> Ρ3, Ρ3’ = 2κ5 (2κ2) κατσαβιδιού, πλαγια­
στό
O ^ R i o ‘ [Ο / 0 ^ . 0 -[ρ Ϊ Ϊ Π ο Q-|m o ^0 Q ^ C ^ t \o Ρ4, Ρ4' = 10κ, κατσαβιδιού πλαγιαστό.

Πυκνωτές
= ^ ρ <β μ ; .— r $ * ? £ y a « 2 <k h
z Q ffl
C1. C l’ . C6, C6' = 22μ/10V
C2, C3 = 47μ/4ν
Φ Φ ,^ ο Ι ^ Ι ο o{HH}<> m φ φ ^ ο { ^ 1 ο C4, C4' = 220H/4V

<feHD^ Π <>θ<> o ^ \^ o Η « < > θ « C5, C5' = 33α

C7, C 7 ', C8, C18' = 100η
O-fm T7 o { r 2o} o ό NKi (> { RT tQ O
Ημιαγωγοί

κε J XV £ ^ t e j f , 9 o {m e}o H
Τ1... Τ5, Τ 3 \ Τ4', Τ 5', Τ10. Τ10-, Τ11,

j^H O jg a a 'jO θ { S3»££ ^0^-1 P-|p<a3 fo o jFiai |o ^

T1V. Τ12, Τ12' = BC500C
Τ6... T9. Τ 6 '... T9’ Τ14. Τ14 = BC 560C

Διάιρορα
41 10
s
10
F1, F1 = ασφάλειες 500mA με βάση για
τυπωμένα Ψυγεία για τα Τ1... Τ4.
10 a

Σχήμα 3. Διάγραμμα των ορίων μ ετα ξύ

V T T V λειτο υ ρ γία ς σ ε τάξη Α και ΑΒ, σ ε σχέση
με τη ν ισχύ εξό δ ο υ και τη ν σύνθεση

® jffi I S :! 959
οι Γ I si!?,® αντίσταση των ακουστικών.

ζεται στα 0V. Στην πράξη αυτό γίνε­
ται αυξομειώνοντας το ρεύμα βάσης
του Τ4. Σημειώνουμε ότι οποιαδήποτε
εμφάνιση DC τάσης στην έξοδο, αν
δεν καταφέρει να κάψει τα πηνία των
ακουστικών, θα προκαλέσει σχεδόν σί­
γουρα παραμόρφωση.
Για την τροφοδοσία του ενισχυτή
χρειάζεται παροχή 15V/250mA του­
λάχιστον, με προστασία κατά του βρα­
χυκυκλώματος και μέγιστο ρεύμα 1Α.
Δηλαδή ένα ζευγάρι 7815/7915 είναι
ό,τι πρέπει για σταθεροποίηση τροφο­
δοσίας.
Κατασκευή
Το τυπωμένο κύκλωμα υπάρχει στο
Σχήμα 2. Θεωρούμε σημαντικό να
χρησιμοποιηθούν πρώτης ποιότητας υ­
λικά, ιδιαίτερα ημιαγωγοί. Οσο καλύ­
τερα είναι τα εξαρτήματα τόσο καλύ­
τερα θα είναι το τελικό αποτέλεσμα.
Οι αντιστάσεις R1, R1' και οι ασφά­
λειες F1, F1' είναι για προστασία από
υπερβολικό ρεύμα (προστατεύουν την
συσκευή που συνδέεται στην έξοδο).
Δεν παρέχεται προστασία στον ίδιο
τον ενισχυτή, διότι οι ασφάλειες τή­
κονται σε συγκριτικά μεγάλο χρόνο.
Αν θέλετε, μπορείτε να τις βραχυκυ­
κλώσετε μόνιμα.
Τα τρανζίστορ εξόδου Τ13, Τ15,
T13' καιΤ 15' χρειάζονται ψύξη. Μπο­
ρούν να χρησιμοποιηθούν ανεξάρτητα
ψυγεία, η ένα μεγάλο ψυγείο, κοινό
για όλα τα τρανζίστορ. Χρησιμοποιών­
τας το κοινό ψυγείο, τα τρανζίστορ θα
πρέπει να μονωθούν με μίκα. Σαν κοι­
νό ψυγείο θα μπορούσε να χρησιμο­
ποιηθεί το πίσω τοίχωμα του μεταλλι­
κού κουτιού στο οποίο θα τοποθετηθεί
το Πρελούδιο. Οι κατασκευαστικές ο­
δηγίες που δίνουμε αφορούν κυρίως
την ενσωμάτωση του ενισχυτή του ενι­
σχυτή ακουστικών στο Πρελούδιο.
Ξανατονίζουμε ότι η τροφοδοσία
πρέπει να είνα ι σταθεροποιημένη,
προστατευμένη από υπερβολικό ρεύ­
μα κ.λπ, κ,λπ, κ.λπ. (Χρησιμοποιείστε
τα 7815/7915 για να έχετε την ησυχία
σας...)
Ρύθμιση
Αρχιστε με τους δρομείς των P3‘
και Ρ3 στη μεσαία θέση και τους
μείς των Ρ4' και Ρ4 τελείως αριστερά.
Συνδέστε ενα βολτόμετρο στην κλίμα­
κα 500 mV DC στους εκπομπούς των
Τ13 και Τ15. Στρέψετε το Ρ4 δεξιά
μέχρι να πάρετε ένδειξη 200mV. Πε­
ριμένετε λίγο για να επέλθει θερμική
ισορροπία στα τρανζίστορ εξόδου και
ξαναρυθμίστε, ώσπου η ένδειξη να
γίνει σταθερή στα 200 mV. Η ίδια δια­
δικασία να επαναλειφθεί και για το
άλλο κανάλι.
Συνδέστε το βολτόμετρο μεταξύ ε ­
ξόδου και σασσί, στην ελάχιστη κλίμα­
κα DC. Ρυθμίστε το Ρ3 για ενδειξη
OV. Επαναλάβετε το ίδιο για το άλλο
κανάλι.
Σημεία που πρέπει να προσέξετε
Ή δη θα έχ ετε αντιληφθεί (και ίσως
αγανακτήσει) τον μεγάλο αριθμό των
τρανζίστορ που χρησιμοποιούνται, ιδι­
αίτερα των BC550C. Με τόσα πολλά
όμοια τρανζίστορ, εύκολα θα μπορέ­
σετε να σχηματίσετε προσαρμοσμένα
ζεύγη για τα Τ3, Τ4 Τ 3' και Τ4 .
βελτιώνοντας έτσι τις ηδη εξαιρετικές
14-38

προδιαγραφές του ενισχυτή. Θεωρητι­

κά. αν β ρείτε ένα ιδανικό ζεύγος
τρανζίστορ μπορείτε να παραλείψετε
τελείω ς την βαθμίδα αντιστάθμισης
DC των Τ1, Τ2, C2, C3, R3... R7'...
ΑΛΛΑ ΝΑ ΜΗΝ ΤΟ ΚΑΝΕΤΕ! Για την
εύρεση του προσαρμοσμένου ζ ε ύ ­
γους. διευκολύνει η τοποθέτηση των
Τ3, Τ4, σε βάσεις, ώστε να μπορείτε
να τα αλλάζετε χωρίς κολλήματα και
ξεκολλήματα, ώσπου να βρείτε το τ έ ­
λειο ζεύγος. (Αν όμως βαριέστε και τα
αφήσετε ε ξ αρχής ήσυχα, τόσο το
καλύτερο για σας και γ ι' αυτά. ' Ετσι κι
αλλοιώς, οι R11, R12 κάνουν πολύ
καλά την δουλειά τους...). ΚΟΛΛΗΣΤΕ
το τελικό ζεύγος Τ3/Τ4.
Στην αρχή του άρθρου αναφέρεται
ότι ο ενισχυτής λειτουργεί σε τάξη A
μέχρι μιά ορισμένη ισχύ εξόδου. Στην
πράξη, τούτο εξαρτάται από την σύν­
θετη αντίσταση των ακουστικών που
χρησιμοποιούνται.
Στο πρωτότυπο δοκιμάστηκαν διάφο­
ρα είδη ακουστικών και διαπιστώθηκε
ότι η τάξη Α μπορεί να διατηρηθεί
σχεδόν για οποιοδήποτε τύπο ακουστι­
κών.
Το Σχήμα 3 δίνει την ισχύ εξόδου»
σε σχέση με τα Ωμ των ακουστικών.
Επίσης φαίνονται τα όρια μεταξύ της
λειτουργίας σε τάξη Α και ΑΒ.

Τα κανονικά όρια είναι 160vW στα

8Ω και 120mW στα 600Ω. Με τα α­
κουστικά χαμηλής αντίστασης υπάρχει
Προδιαγραφές
Ισχύς εξόδου οε τάξη Α
περισσότερη διαθέσιμη ισχύς, αλλά η
160mW στα 8Ω τάξη λειτουργίας γίνεται στο τέλος
600 mW στα 30Ω ΑΒ. Πάντως, η απόδοση των περισσο­
120mW στα 600Ω τέρων άκουστικών είναι τόσο μεγάλη
Αρμονική παραμόρφωση (90 ως 110 dB για είσοδο 1mW) που
0.01% (20ΗΖ...20ΚΗΖ) είναι απίθανο να λειτουργήσει ο ενι­
Απόκριση συχνότητας σχυτής σε τάξη ΑΒ υπό κανονικές
6ΗΖ... 100ΚΗΖ OdB συνθήκες.
Λόγος S/N
Αν όμως θ έλ ετε πραγματικά, το
90dB <1mW/8Q)
Σχήμα 3 δείχνει ότι υπάρχει κι άλλη
Συντελεστής απόσβεσης
80 (20ΗΖ... 20ΚΗΖ)/8Ω ισχύς. Βραχυκυκλώνοντας τις ασφά­
λειες, μπορείτε να πάρετε μέχρι 10W
στα 8Ω, αλλά καλύτερα να μην το
κάνετε με ακουστικά, που μάλιστα θα
φοράτε!

Β without Π / F V

C. Chapman
FORMANT
Ο μουσικός συνθετητής του Ελέκτορ
Κεφάλαιο 6: 12 dB VCF
Σ το κεφάλαιο τούτο γίνεται
γνωριμία με το πρώτο
κύκλωμα επεξαργασίας των
σημάτων των VCO, με σκοπό
την δημιουργία διάφορων
χαρακτηριστικών τονικότητας
και δυναμικού πλάτους. Η
διάταξη που περιγράφουμε
είναι το Ελεγχόμενο από
Τάση Φίλτρο (VC F) με κλίση
12dB αντί οκτάβα, που
επιδρά στο φάσμα
συχνοτήτων της εξόδου του
VCO (ελεγχόμενος από τάση
ταλαντωτής).
Πριν δ ο ύ μ ε λεπ το μ ερεια κά το
κύκλωμα του VCF, ας εξετά σ ο υ μ ε
τ ο υ ς τρ ό π ο υ ς χ ρ η σ ιμ ο π ο ίη σ ή ς
του. Μ ε το VCF δημιουργούνται
τέσ σ ερα φίλτρα: ' Ενα δ ιέλευ σ η ς
χα μη λώ ν σ υ χ ν ο τή τω ν μ ε κλίσ η
12άό/οκτάβα (μετά το σημείο καμ­
πής του). Ενα δ ιέλ ευ σ η ς υψηλών
συχνοτήτων με κλίση -12άό/οκτά -
βα. Έ ν α δ ιέλ ευ σ η ς ζώ νης, με μ ε ­
ταβ λη τό Q καί κλίση -60db από
κάθε πλευρά τη ς χαρακτηριστικής
του. Τ έλ ο ς, ένα φίλτρο κατασ το­
λή ς σ τεν ή ς ζώ νης (notch filter). To
σ ημείο καμπής, ή η κεντρ ική συ­
χνότητα για τα φίλτρα ζώ νης είναι
η ίδια και για το υς τέ σ σ ε ρ ε ις τύ ­
πους φίλτρω ν και ε λ έ γ χ ε τα ι μ ε την
τάση.
Φίλτρο διέλευσης χαμηλών συ­
χνοτήτων
Η απλούστερη χρήση το υ VCF
είνα ι το φιλτράρισμα των αρμονι­
κώ ν το υ σ ή μ α το ς ε ξ ό δ ο υ το υ
VCO, με την βοήθεια τη ς τάσης
εξό δ ο υ του πληκτρολόγιου (KOV),
που ε λ έ γ χ ε ι το VCF. Έ στω , για
παράδειγμα, ότι θ έλο υ μ ε να μειώ ­
σουμε το π ερ ιεχόμ ενο αρμονικών
το υ τ ε τ ρ α γ ω ν ικ ο ύ π α λμ ού το υ
VCO, ώστε ο παραγόμενος ήχος
να μοιά ζει μ ε φλάουτο. Εδώ χρησι­
μοποιούμε το VCF σαν φίλτρο δ ιέ ­
λευσ ης χαμηλών συχνοτήτων. Πα­
τώ ντας μια οποιαδήποτε νότα, ρυ­
θ μ ίζο υ μ ε τη σ υ χνό τη τα καμπής
του VCF ώσπου ο ήχος να γίνει
σαν του φ λάουτου. Καθώς ο έ λ ε γ ­
χος του VCF γ ίνετα ι τώρα από την
τάση KOV, όποια νότα κι αν πατή­
σουμε, το VCF θ ' α λλά ζει συχνό­
τητα, παραμένοντας όμως σε στα­
θερή σχέση προς τη ν θεμελιώ δη
συχνότητα τη ς . ' Ετσι, ο ήχος που
π α ρ ά γετα ι, θα ε ίν α ι πάντα το υ
φλάουτου, αφού ό λ ες οι ν ό τε ς θα
έχ ο υ ν την ίδια αναλογία αρμονι­
κών. Εδώ λοιπόν το VCF λ ειτο υ ρ ­
γ ε ί σαν σ υ μ π ο ρ ευ ό μ εν ο φ ίλ τρ ο
(tracking filter).
Στην παραπάνω χρήση, η συχνό­
τη τα καμπής αποκοπής του VCF
παραμένει σταθερή σ ' όλη τη ν δι­
άρκεια τη ς νότας. To VCF όμως
μπορεί να ε λ ε γ χ θ ε ί και από την
γεννή τρ ια περιβλήματος, ώστε να
δ ίν ε ι μ εταβλητό π ερ ιεχ όμ ενο κατά
την διάρκεια μιάς νότας. Ο ήχος
του τραμπονιού, για παράδειγμα,
χα ρα κτηρ ίζεται από λ ίγ ε ς αρμονι­
κ έ ς στην αρχή τη ς νότας. Κατόπιν,
καθώς η έντασ η τη ς νότας αυΕά-
14-39
ν ει, οι αρ μ ονικές πληθαίνουν (ο
ήχος γ ίν ετα ι λαμπ ρότερος). ' Οταν
η νότα τελ ειώ ν ει, μειώ νονται πρώ­
τα σε αρ μ ονικές και ύστερα η θ ε ­
μελιώ δης. Ολα αυτά μπορούν να
γίνουν, ελ έγ χ ο ν τα ς το VCF σαν
φίλτρο δ ιέλ ευ σ η ς χαμηλών συχνο­
τήτω ν με τις τά σ εις KOV και γ ε ν ­
ν ή τ ρ ια ς π ε ρ ιβ λ ή μ α το ς (A D S R ).
Ο ταν π ιέζετα ι έν α πλήκτρο, η συ­
χνότητα το υ VCF καθορίζεται αρ­
χικά από την είσοδο KOV. Καθώς
αναπτύσσεται η τάση ADSR (μέτω ­
πο), η συχνότητα του VCF καθορίζε­
ται αρχικά από τη ν είσοδο KOV.
Καθώς αναπτύσσεται η τάση ADSR
(μέτωπο), η συχνότητα του VCF
αυξάνει, εμπ λουτίζοντας το ν ήχο
με αρμονικές. Στο τέ λ ο ς τη ς νό­
τα ς (πτώση) η τάση ADSR φ θ ίνει
κι έτσ ι ξαναμειώ νεται το π εριεχό­
μ ενο αρμονικώ ν, π ροτού παύσει
τελείω ς η νότα.
Τα δύο παραπάνω παραδείγματα
αναφ έρονται στην ικανότητα του
σ υ ν θ ε τη τή να μ ιμ ε ίτα ι το ν ήχο
σ υ μ β α τικ ώ ν μ ο υ σ ικώ ν ο ρ γά νω ν.
Π έρα απ αυτό βέβαια, ο σ υ νθετη ­
τή ς μπορεί να παράγει πρωτόγνω­
ρους η λ ε κ τρ ο ν ικ ο ύ ς ή χ ο υ ς που
δ εν αντιστοιχούν σ ε κανένα συμ­
βατικό μουσικό όργανο
Φίλτρο διέλευσης υψηλών συ­
χνοτήτων.
T o VCF σαν φίλτρο δ ιέλευ σ η ς
υψηλών συχνοτήτω ν χρησιμοποιεί­
ται όπου χ ρ ειά ζετα ι να τονισ τούν
οι α ρ μ ονικές σ υ χνό τη τες το υ ήχου
1 4-40

Σχήμα 1. Ο βρόχος ανάδρασης με δύο

ολοκληρωτές του VCF του Formant πα­ Λ R2
ρέχει φίλτρα 12db/oKT00a διέλευσης υ­
ψηλών, χαμηλών, ζώνης και με την βοή­
θεια του Α4 φίλτρο καταστολής στενής
ζώνης.

Σχήμα 2. Στα φίλτρα VCF του Formani

χρησιμοποιούνται ΟΤΑ. Το ρεύμα εξ ό ­
δου των ΟΤΑ είναι κη> φορές η τάση
εισόδου, αλλά το gm ελέγχετα ι από ένα
ρεύμα Ι λ β ο

Σχήμα 3. Ο ολοκληρωτής με ΟΤΑ που

χρησιμοποιείταιστα VCF του Φορμαντ.
Η σταθερά χρόνου ολοκλήρωσης ελ έ γ ­
χεται από το ρεύμα Ι α β γ . Ο απομονωτής
εξόδου (το FET) εξασφαλίζει ότι όλο
το ρεύμα εξόδου του ΟΤΑ θα πάει μόνο
στον πυκνωτή ολοκλήρωσης.

3
15V

π ερισσότερο από τη ν θεμελιώ δη.
Τ έ το ιο υ ε ίδ ο υ ς ή χο ι π α ρά γοντα ι
από το υ ς πρόγονους το υ πιάνου
σπινέττο και αρπίχορδο (harpsi­
chord), και από ορισμένα άλλα έγ­
χορδα και χάλκινα πνευστά. Μ ε
έ λ ε γ χ ο από τη ν τάση ADSR, το
VCF δ ιέ λ ε υ σ η ς υψηλών συχνοτή­
των μπορεί να δώσει «αιθέριο» χα­
ρακτήρα στον ήχο.
Φίλτρο διέλευσης ζώνης συχνο­
τήτων.
Ε κτός από τη ν θεμελιώ δη συ-
. νότητα και το φάσμα αρμονικών
~ου παράγονται όταν ηχεί κάποια
. : τ α ορισ μένα χάλκινα και ξύλινα
- .ε υ σ τ ά ε μ φ α ν ίζ ο υ ν ο ρ ισ μ έ ν ε ς
: - : θ ε ρ έ ς π ε ρ ιο χ έ ς σ υχνο τή τω ν
Λ ίντονισ μού, που ο φ είλο ντα ι στην
Καλωδιωμένες είσοδοι:
KOV = Τάση εξόδου πληκτρολόγιου, από τον ενδιάμεσο δέκτη.
ENV = Τάση ελέγχου από την γεννήτρια περιβλήματος (ADSR)
VCO 1,2,3 = Από τους VCO 1,2,3.
Είσοδοι πρόσοψης:
ECV = Εξωτερική τάση ελέγχου.
ΤΜ = Είσοδος διαμόρφωσης ηχοχρώματος.
ES = Εξωτερικό σήμα, π.χ. είσοδος θορύβου.
Εξοδοι:
VCF/IDS = Εσωτερικό σήμα εξόδου από VCF, (προς VCA)
EOS = Εξωτερικό σήμα εξόδου από VCF (από την έξοδο της πρόσοψης).
Ελεγχοι στην πρόσοψη:
OCTAVES = Ρ1, χονδρική ρύθμιση συχνότητας.
ENV = Ρ2, ρυθμίζει την τάση από την γεννήτρια περιβλήματος.
ΤΜ = Ρ3, καθορίζει τη στάθμη διαμόρφωσης του ηχοχρώματος.
ES = Ρ4, ρυθμίζει την στάθμη του εξω τερικού σήματος.
Q = Ρ5, καθορίζει το Q του VCF.
OUT = Ρ6, ρυθμίζει τη στάθμη της εξόδου VCF/IOS (όχι της EOSI).
ECV/KOV = S1, επ ιλέγει εσωτερική ή εξω τερική τάση ελέγχου.
HP = S2, επ ιλέγει την έξοδο διέλευσης υψηλών συχνοτήτων.
ΒΡ = S3, επ ιλέγει την έξοδο διέλευσης ζώνης συχνοτήτων.
LP = S4, επ ιλέγει την έξοδο διέλευσης χαμηλών συχνοτήτων.
Ν = S2 + S4, επ ιλέγει την έξοδο καταστολής στενής ζώνης συχνοτήτων.

μηχανική κατασκευή του σ υγκεκρι­
μ ένου πνευστού. Ο ήχος αυτών
το ν οργάνων μπορεί να απομιμηθεί
με το VCF όταν λ ε ιτο υ ρ γ ε ί σαν
φ ίλ τρ ο δ ιέ λ ε υ σ η ς ζώ νης (χω ρίς
την τάση KOV), μαζί με ένα δ ε ύ ­
τε ρ ο VCF σαν φίλτρο δ ιέλευ σ η ς
χ α μη λώ ν, ε λ ε γ χ ό μ ε ν ο από τ η ν
KOV.
Ηχος «Wa-Wa» με έλεγχο από
πεντάλ
Χ ρησ ιμοπ οιώ ντας το VC F σαν
φίλτρο δ ιέ λ ε υ σ η ς ζώ νης, με πάρα
πολύ υψηλό Q, μπορεί να παρα-
χθ εί ήχος Wa-W a, ελ έγ χ ο ν τα ς το
VCF με μιά τάση 0 ως 5Volt DC
που π αρέχεται μέσω π οτενσ ιομέ-
τρου ε λεγχ ό μ ενο υ από πεντάλ (με
το πόδι δηλαδή). Τ έτο ια ποτενσιό­
14-41
μετρ α υπάρχουν στο εμπόριο, αλ­ Ηδη από το 1965, ο R.A. Moog
λά φτιάχνονται εύ κο λα και στο σπί­ σ χεδ ία ζε φ ίλτρα δ ιέλευ σ η ς χαμη­
τι. λών ή υψηλών συχνοτήτων με κλί­
ση 24άό/οκτάβα. Για α ρ κετά χρό­
Φίλτρο καταστολής στενής ζώ­
νια, τα κυκλώματα το υ Moog παρέ-
νης
μειναν αναντικατάστατα στις επι­
Μ εταβάλλοντας προς τα πάνω
δ όσ εις το υς, αν και κατα καιρούς
και προς τα κάτω την κεντρική
« ξ α ν α ε φ ε υ ρ έθ η κ α ν » από δ ιά φ ο ­
συχνότητα αυτού το υ φ ίλτρου, δη-
ρους άλλους. Το πραγματικό υπο­
μιουργούνται φ αινόμενα ε ξ ο υ δ ε τέ -
κατάστατο για αυτά τα φίλτρα δη-
ρωσης φάσης (phaser effect). Η
μιουργήθηκε με την εμφάνιση των
μεταβολή τη ς σ υχνότητας μπορεί
ολοκληρω μ ένω ν τε λ ε σ τικ ώ ν ε ν ι­
να γ ίν ε ι ε ίτ ε μέσω π ο τεν σ ιο μ έ-
σχυτών διαγω γιμότητας (ΟΤΑ. Ο-
τρ ο υ , ε ίτ ε χρησ ιμοπ οιώ ντας ένα
perational T ra n scon du cta nce Am ­
ταλα ντω τή χ α μ η λ ή ς σ υ χ ν ό τη τα ς .
plifier).
Αν η μεταβολή γ ίν ει με σήμα λ ε υ ­
To VCF το υ Formant χρησιμο­
κού θορύβου αντί για σήμα VCO
ποιεί δυο ολοκληρω τες σε βρόχο
δημιουργούνται ήχοι που θυμίζουν
ανάδρασης, όπως δ είχ ν ε ι το Σχή­
αεριω θούμενο αεροπλάνο.
μα 1 Αν και η πλήρης μαθηματική
Σχεδίαση του VCF ανάλυση αυτού το υ κυκλώ ματος
1 4-42
5a
9 7 2 5 5»
b o tto m view
Σχήμα 4. To πλήρες κύκλωμα του VCF
του Formant, που απ οτελάται από ένα
εκθετικό μετατροπέα τάσης οε ρεύμα
κι ένα φίλτρο γραμμικά ελεγχ ό μ ενο
από ρεύμα.
Σχήμα 5α. Αντί για το IC1 μπορούν να
χρ η σ ιμ ο π ο ιη θ ο ύ ν δύο τα ιρ ια σ μ έ ν α
τρανζίστορ ΡΝΡ, για οικονομία. Οι αρι­
θμοί των ακίδων αντιστοιχούν στο ΙΟ .
Σχήμα 5b. To CA3080 υπάρχει σε με­
ταλλικό και πλαστικό περίβλημα. Αν
χρησιμοποιηθεί το μεταλλικό 1C, οι α­
κίδες του πρέπει να διαταχθούν σαν
του πλαστικού, για να ταιριάζουν στο
τυπωμένο.
ξεπ ερ νά το υ ς σκοπούς το υ ά ρ ­
θρου μας, (για π ερισσ ότερο ανά­
λυση υπάρχει βιβλιογραφία στο τ έ ­
λος το υ άρθρου), η βασική αρχή
λειτο υ ρ γία ς είνα ι απλή:
Ο βρόχος με το υ ς δύο ολοκλη-
ρ ω τές μπορεί να θ εω ρ ηθ εί σαν
αναλογικός υπολογιστής που επ ι­
λ ύ ει μια διαφορική εξίσωση δ ε ύ τ ε ­
ρου βαθμού. Αν αφ αιρεθούν η αν­
τίσταση εισ όδου R1 και το π ο τεν­
σ ιόμετρο PQ, το υπόλοιπο κύκλω ­
μα μ ο ιά ζει έν το ν α μ ε ταλαντω τή
ημιτόνου-σ υνημιτόνου. Σ την πρα­
γματικότητα, αν η ενίσχυση κ λ ε ι­
στού βρόχου επ αρκεί, το κύκλωμα
τα λ α ν τώ ν ει σ τη ν σ υ χ νό τη τα που
προσδιορίζεται από τη ν λύση τη ς
διαφ ορικής εξίσω σης του κυκλώ ­
ματος.
To PQ κάνει απόσβεση, ώστε το
■υκλωμα να μην ταλαντώ νει, αλλά
_ονο να λ ε ιτο υ ρ γ ε ί σαν φίλτρο. Η
r e τάξη σ υμ π ερ ιφ έρ ετα ι ταυτόχρο-
• : σαν φ ίλτρ ο δ ιέλευ σ η ς: υψηλών
Γ -χ ν ο τή τω ν , ζώ νης σ υχνο τή τω ν
• * : g αηλών συχνοτήτων από τις ε ­
ξό δ ο υ ς τη ς (1), (2) και (3) α ν τί­
στοιχα. Στην συχνότητα καμπής ή
την κεντρ ική συχνότητα του φ ίλ ­
τρου, υπάρχει διαφορά φάσης 90°
ανάμεσα σ τις εξό δ ο υ ς και τις ε ι­
σόδους των ολοκληρωτών. Ετσι,
μ ετα ξύ των σημείων (1) και (3)
υπάρει συνολική διαφορά φάσης
180°. Σ υ νδ υ άζοντας τις εξό δ ο υ ς
(1) και (3) με τη ν βοήθεια ε ν ό ς
α κ ό λ ο υ θ ο υ τ ά σ η ς (α π ο μ ο ν ω τή ),
δ ημ ιουρ γείται φ ίλτρ ο καταστολής
σ τεν ή ς ζώ νης (notch filter). Αφού
οι δύο είσοδοι δια φ έρο υ ν σ ε φάση
κατά 180° στην κεντρ ική σ υχνότη­
τα το υ φ ίλτρου, το σήμα εισόδου
στην μη αναστρέφουσα είσοδο του
Α4 είνα ι μηδενικό, για τη ν κ εν τρ ι­
κή συχνότητα.
Βέβαια στο φίλτρο του Σχήματος
1, η κεντρ ική συχνότητα ή συχνό­
τη τα καμπής, δ εν είνα ι ε λ ε γ χ ό μ ε ­
νη από τάσ η , αλλά κ α θ ο ρ ίζ ε τα ι
από τις σ τα θ ερ ές R και C των
ολοκληρωτών. Για να ε λ ε γ χ θ ε ί ε ­
πομένως το φίλτρο με τάση ε ίτ ε
το R ε ίτ ε το C του κυκλώ ματος
πρέπει να γ ίν ε ι ε λ ε γ χ ό μ ε ν ο από
τάση. Ο έ λ ε γ χ ο ς τη ς χω ρητικότη­
τας με τάση δ εν είνα ι πρακτικός
σ ' αυτή τη ν εφ αρμογή. Σαν α ν τί­
σταση ελ εγ χ ό μ εν η από τάση θα
μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σ υν­
δυασμός LED /LD R ή FET. Τα μ ε ι­
ο νεκτή μ ατα και σ τους δύο α υ το ύ ς
τρόπ ους είναι ότι οι α ν ο χ ές των
εξαρ τη μ άτω ν είναι μ εγ ά λ ες, η π ε­
ριοχή ελ έγ χ ο υ μικρή, η γραμμικό-
τητα ανεπαρκής, υπάρχει απότομο
κατώφλι δ ιέγ ερ σ η ς για το σήμα
ελ έ γ χ ο υ κι έτσ ι, η γ ενική συμπερι­
φορά του ε λ ε γ χ ό μ εν ο υ σ τοιχείου
γ ίν ε τα ι απρόβλεπτη και αναξιόπι­
στη.
Μιά εν α λ λ α κ ι....ι και καλύτερη
λύση θα μπορούσε να β ρ ε θ ε ί ξα-
να θ εω ρ ώ ντα ς τη ν βασική δομή
το υ ς ολοκληρω τή. Ο κλασόικός ο-
λοκληρω τής απ οτελείτα ι από ένα
δ ια φ ο ρ ικ ό ενισχυτή με γειω μένη
την μή-αναστρέφουσα είσοδό του,
και πυκνωτή ανάδρασης. Η τάση
εισόδου στον διαφορικό μ ετα τρ έ-
πεται σ ε ανάλογο προς αυτήν ρ εύ ­
μα, μέσ ω της αντίστασης που συν­
δ έ ε τα ι στην αναστρέφ ουα είσοδο
του διαφορικού ενισ χυτή. Α φ ού ό­
μως αυτό το ρεύμα δ ε ν μπορεί να
«μπει» στην είσοδο υψ ηλής α ντί­
στασης του διαφορικού, περνάει
στον πυκνωτή ανάδρασης και τον
φ ο ρ τίζει. Ετσι, πάνω στον πυκνω­
τή, και συνεπώς και στην έξο δ ο
του ολοκληρω τή, εμ φ α ν ίζετα ι μιά
τάση.
Είναι πολύ φ α νερ ό ότι ο τ ε λ ε σ τ ι­
κός κάνει εδώ μόνο μετατροπή
τη ς τάσ ης εισόδου σε αντίστοιχο
ρεύμα. ' Ενα ισοδύναμο κύκλωμα
για τον ολοκληρω τή θα ήταν έν α ς
ενισ χ υ τή ς μ ε έ ξ ο δ ο πηγή ρ εύ μ α ­
το ς ε λ εγ χ ό μ εν η από τάση και με
έν α πυκνωτή σ υ νδ εμ ένο όχι σε
βρόχο ανάδρασης, αλλά από την
έξο δ ο μέχρι την γή. Αλλάζοντας,
τώρα τη ν διαγω γιμότητα του ε ν ι­
σχυτή (χαρακτηριστική τάσης εισό-
δ ο υ /ρ εύ μ α το ς εξό δ ο υ ) θα ά λλα ζε
η φ α ιν ό μ ε ν η α ντίσ τα σ η ε ξ ό δ ο υ
του ενισχυτή και συνεπώς η στα­
θερά ολοκλήρωσης.
Τ έτο ια διάταξη υπάρχει έτοιμ η
στο εμπόριο και είναι ο τε λ ε σ τικ ό ς
ενισ χ υ τή ς διαγω γιμότητας, ή ΟΤΑ.
Π ρόκειται για ενισ χυ τή που παρέ­
χει ρεύμα εξό δ ο υ ανάλογο τη ς
τάσης εισόδου του, δηλαδή ί =
gmUi, όπου ί = ρεύμα εξό δ ο υ , υι=
Σχήμα 6. Το τυπωμένο κύκλωμα και η
διάταξη εξαρτημάτων του VCF (EPS 7
9724-1).

τάση εισ ό δ ου και gm = διαγωγιμό-

τητα. Εκείνο που κά νει τον ΟΤΑ
ιδανικό για κατασ κευή VCF είνα ι
ότι η διαγω γιμότητα ε λ έ γ χ ε τα ι από
ένα ρεύμα ελ έγ χ ο υ , το I abc. Σ υ ν ε ­
πώς, gm = Κ. I abc, όπου Κ είνα ι μία
σταθερά. Ο ΟΤΑ υπάρχει στο Σ χή­
μα 2.
Για το ν Ο ΤΑ CA3080 που χρησι­
μοποιείται στο VCF το υ Formant, η
σ ταθερά κ έ χ ε ι τιυή 1 9 .2 V ' σε
θερμοκρασία π ερ ιβά λλοντος 25°C.
Έ τσ ι gm = 19,2 χ I abc mS (mS =
m A/V olt). Τ ούτο το IC είν α ι ιδ ια ίτε ­
ρα κατάλληλο επ ειδ ή η χαρακτηρι­
στική ελ έ γ χ ο υ τη ς διαγω γιμότητάς
του ε ίν α ι πολύ γραμμική σε π εριο­
χή 1000:1 το υ ρ εύ μ α το ς ελέγχ ο υ .
Επίσης η σ τα θ ερά Κ έ χ ε ι σ χετικά
μικρή ανοχή στην τιμή τη ς: 2:1 για
το 3080 και 1,6:1 για το ν 3080Α.
Π άντω ς για καλή γρ αμμικότητα α ­
π αιτείται μικρό σήμα εισόδου. Έ ­
τσι, η τάση εισ όδου στο VCF πρέ­
πει να ε ξα σ θ εν ή σ ει μέχρι την τιμή
10m V περίπου.
Το Σχήμα 3 δ ε ίχ ν ε ι το κύκλωμα
το υ ολοκληρω τή που χρησιμοποιεί­
ται στο VCF το υ Formant. Η τάση
εισ ό δ ου μειώ νετα ι από το ν δ ια ιρ έ­
τη τάσης που σ υ νδ έετα ι στην ανα-
σ τρ έφ ο υ σ α είσ ο δ ο . Σ τη ν έ ξ ο δ ο
σ υ ν δ έετα ι ο πυκνωτής ολοκλήρω-

Σχήμα 7. Υπόδειγμα πρόσοψης για το

VCF.
14-44

Κατάλογος υλικών R19 = 1κ Πυκνωτές:

R21, R22. R25, R26, R26 = 100Q C1, C3. C4. C5, C10 = 680π
Αντιστάσεις
R23, R27 = 12 (ονομαστική τιμή, βλέπε C2 = 1π
R1. R2. R28, R29, R30.R34 = 100κ
κείμενο). C6. C7 = 33ρ
R3 = 100κ (1% μεταλ-οξειδίου)
R31 = 33κ C8, C9 = 180ρ
R4 = 33κ
R32 = 470Q Ημιαγωγοί:
R5 = 47κ
Ποτενσιόμετρα: IC1 = CA3084 (DIL), βλέπε κείμενο
R6 = 1κ8 (βλέπε κείμενο)
Ρ1, Ρ5 = 100κ γραμμικό IC2, IC3, IC6 = 741 (mini DIP)
R7. R9 = 330κ
Ρ2, Ρ3, = 47κ γραμμικό IC4, IC5 = CA3084 (A)
R8 = 2κ2
Ρ4 = 47κ λογαριθμικό ΤΙ. Τ2, = BF 245 a.b.
RIO, R33 = 27κ
Ρ6 = 4κ7 λογαριθμικό Διάφορά
R11 R12. R13, R14, R15, R16. R20, R24 =
39κ Ποτενσιόμετρο Κατσαβιδιού Βύσμα 31 επαφών (DIN 41617)
R17 = 8κ2 Ρ7 = 100κ S1-S4 = απλός μεταγωγικός μινιατούρα,
Ρ8 = 470Q (500Ω). χωρίς επαναφορα (toggle)
= 22κ

σης, τιμής 180pF.
Για την διατήρηση της σωστής
λειτουργίας του ολοκληρωτή, το
συνολικό ρεύμα εξόδου του ΟΤΑ
πρέπει να ρέει στον πυκνωτή ολο­
κλήρωσης. Επομένως, στην έξοδο
του ΟΤΑ χρειάζεται μια βαθμίδα
απομόνωσης (με υψηλή αντίσταση
εισόδου). Προς τούτο χρησιμοποι­
είται ένα FET συνδεμένο σαν ακό­
λουθος πηγής.
Το ρεύμα ελέγχου I abc παρέχε­
ται μέσω μιας αντίστασης 27κΩ. Η
σταθερά χρόνου του ολοκληρωτή
είναι αντίστροφα ανάλογη του ρεύ­
ματος ελέγχου κι έτσι η συχνότη­
τα καμπής ή η κεντρική συχνότητα
του VCF είναι κατ' ευθείαν ανάλο­
γη του ρεύματος ελέγχου.
Το πλήρες κύκλωμα του VCF
Το Σχήμα 4 δείχνει το πλήρες
κύκλωμα του VCF. Το ίδιο το φίλ­
τρο έχει γραμμική χαρακτηριστική
συχνότητας και ελέγχεται από
ρεύμα. Χρειάζεται επομένως να
προηγηθεί του φίλτρου ένας εκθε­
τικός μετατροπέας, που θα μετα­
τρέπει την τάση ελέγχου της ει­
σόδου σε εκθετικά αντίστοιχο
ρεύμα ελέγχου. Ετσι, το VCF θα
υπακούει ελεγχόμενο στην ίδια χα­
ρακτηριστική του ΐν/οκτάβα, όπως
και οι VCO.
Ο εκθετικός μετατροπέας υπάρ­
χει στο επάνω τμήμα του Σχήμα­
τος 4 και ουσιαστικά είναι ίδιος με
αυτόν των VCO. Πάντως, η χαρα­
κτηριστική ελέγχου του VCF δεν
χρειάζεται να είναι τόσο ακριβής
όπως η αντίστοιχη των VCO. Και
τούτο, διότι ένα μικρό σφάλμα
στην συχνότητα καμπής του VCF
προκαλεί τελικά ένα ελάχιστο
σφάλμα πλάτους στο περιεχόμενο
αρμονικών, ενώ το ίδιο μικρό
σφάλμα στην συχνότητα των VCO
ακούγεται αμέσως σαν φάλτσο.
' Ετσι λοιπόν, ο εκθετικός μετα­
τροπέας του VCF έχει μόνο παθη­
τικό αθροιστή εισόδου (σε παραβο­
λή με το Σχήμα 2α του κεφαλαίου
5). Επίσης δεν υπάρχει εδώ θερμι­
κή αντιστάθμιση, εξοικονομώντας
έτσι ένα μάλλον ακριβό μΑ726 IC.
Οπωσδήποτε το προσαρμοσμένο
ζεύγος τρανζίστορ που χρησιμο­
ποιείται, προσφέρει κάποια θερμι­
κή σταθεροποίηση. Το κύκλωμα δι­
αφέρει από το αντίστοιχο των
VCO, επειδή ο εκθετικός μετα­
τροπέας στέλνει ρεύμα στους
ΟΤΑ αντί να αντλεί ρεύμα, όπως
στους VCO, κι έτσι εδώ χρησιμο­
ποιούνται τρανζίστορ ΡΝΡ.
Εφόσον δεν απαιτείται εκτετα­
μένη θερμική σταθεροποίηση, το
ζεύγος τρανζίστορ μπορεί να γίνει
με διάφορους τρόπους. Αν έχετε
στη διάθεσή σας ένα καλό όργανο
ελέγχου τρανζίστορ (βητάμετρο) ή
καταγραφέα χαρακτηριστικών
(curve tracer), μπορείτε να επιλέ-
ξετε ένα προσαρμοσμένο ζεύγος
με τρανζίστορ TUP τύπου Β (μέ­
σης ενίσχυσης). Τέτοια είναι τα
BC 179Β, BC 159Β, BC 557Β
κ.λπ. Τα δύο επιλεγμένα τρανζί­
στορ συγκολλούνται μαζί, με λίγη
εποξική κόλλα, ώστε να έχουν κα­
λή θερμική επικοινωνία. Προσέξτε,
αν χρησιμοποιήσετε μεταλλικά
τρανζίστορ, να μην βραχυκυκλώ­
σουν οι συλλέκτες ακουμπώντας
μεταξύ τους. Ο τρόπος συγκόλλη­
σης υπάρχει στο Σχήμα 5α. (Οι
αριθμοί ακίδων στο Σχήμα 5α αντι­
στοιχούν στο IC του Σχήματος 4).
Η προτιμητέα λύση είναι η χρή­
ση του CA3084, (συστοιχία τρανζί­
στορ), που χρησιμοποιήθηκε και
στο πρωτότυπο. Αν δεν μπορείτε
να βρείτε το CA3084, χρησιμοποι­
είται οποιοδήποτε διπλό τρανζί­
στορ ΡΝΡ, σαν τα AD820... AD822
της Analog Devices, τα 2Ν 3808..
2Ν3811 της Motorola, τα BFX11,
BFX 36 της SGS-ATES κ.λπ.
Σημειώστε ότι η τιμή της R6
(1κ8) ισχύει για το CA3084. Αν
χρησιμοποιηθεί διπλό τρανζίστορ,
καλύτερα η R6 να γίνει 1κ5.
Το ελεγχόμενο από ρεύμα φίλ­
τρο αποτελείται από τα IC3, IC4
και IC5. Εδώ, οι ολοκληρωτές IC4
και IC5 είναι μη αναστρέφοντες.
Τούτο δεν επηρεάζει την λειτουρ­
γία του κυκλώματος επειδή η μη
αναστροφή είναι ίδια με δύο ανα­
στροφές, όπως αυτές του Σχήμα­
τος 1. Με την μη αναστροφή, και
οι τρεις έξοδοι του φίλτρου είναι
συμφασικές, ενώ στο Σχήμα 1, η
έξοδος διέλευσης ζώνης είναι αν-
τιφασική προς τις άλλες δύο.
To IC6 είναι απομονωτής εξό­
δου και επίσης αθροιστής-ενισχυ-
τής για την δημιουργία του φίλ­
τρου καταστολής στενής ζώνης
συχνοτήτων. Εχοντας τους S2,
S3 ή S4 στην θέση «α» επιλέγον­
ται αντίστοιχα η συμπεριφορά φίλ­
τρου διέλευσης υψηλών, χαμηλών
ή ζώνης συχνοτήτων. Με τους S2
14-45
και S4 στην θέση «α» δημιουργεϊ-
ται φίλτρο καταστολής στενής ζώ­
νης συχνοτήτων (notch filter). Κα­
θώς το IC3 είναι αναστρέφων ενι­
σχυτής και το IC6 κάνει επίσης
αναστροφή, η έξοδος των IC4,
IC5, IC6 είναι όλες συμφασικές
προς το σήμα εισόδου. Η συνολική
ενίσχυση του VCF, στην περιοχή
διέλευσης, είναι Χ1 (Ο bd).
Είσοδοι, έλεγχοι και έξοδοι
Το τμήμα του εκθετικού μετα­
τροπέα χρησιμοποιεί το Ρ1 για έ­
λεγχο συντονισμού σε οκτάβες.
Σημειώστε την απουσία μικρομε-
τρικού συντονισμού, σε αντίθεση
με τους VCO. Τα προρυθμιζόμενα
Ρ7 και Ρ8 ρυθμίζουν την εκτροπή
συχνότητας και την χαρακτηριστική
οκτάβες/Volt.
Οπως στον VCO, υπάρχουν κι
εδώ είσοδοι ελέγχου KOV και
ECV. Η είσοδος για τον έλεγχο
περιβλήματος (ENV) ρυθμίζεται
μσω του Ρ2. To Ρ3 ελέγχει την
είσοδο διαμόρφωσης ηχοχρώματος
ΤΜ. (Tone Modulation), κάτι ανά­
λογο προς την είσοδο FM του
VCO. Το ΤΜ δηλαδή είναι διαμόρ­
φωση συχνότητας της συχνότητας
καμπής ή της Κεντρικής συχνότη­
τας του VCF.
Υπάρχουν τέσσερεις είσοδοι ση­
μάτων, τρεις είσοδοι VCO καλωδι-
ωμένες εσωτερικά και μία είσοδος
για εξωτερικό σήμα (ES), της οποί­
ας το πλάτος ελέγχεται από το
Ρ4. To Ρ5 ελέγχει τον συντελεστή
Q του φίλτρου.
Οι διακόπτες S2.. S4 επιλέγουν,
όπως ήδη περιγράψαμε, τον επι­
θυμητό τύπο φίλτρου. Υπάρχουν
δύο έξοδοι, μία απ' ευθείας έξο­
δος (EOS) που φέρεται σε μιά
υποδοχή της πρόσοψης και μιά
εσωτερική έξοδος (IOS) που ελέγ­
χεται από το Ρ6.
Κατασκευή
Το Σχήμα 6 δείχνει το τυπωμένο
κύκλωμα και την διάταξη εξαρτη­
μάτων του VCF. Ισχύουν κι εδώ οι
ίδιοι γενικοί κανόνες εκλογής και
τοποθέτησης των υλικών που ε­
φαρμόζονται και στον υπόλοιπο
συνθετητή. To CA3080A έχει κα­
λύτερες προδιαγραφές ανοχών και
περιοχής θερμοκρασίας λειτουργί­
ας, αλλά και το βασικό CA3080
επαρκεί, (εφόσον ο συνθετητής
δεν προορίζεται να δουλέψει στον
Νότιο Πόλο).
14 4 6
i
Σχήμα 8. Υπόδειγμα καλωδίωσης των εξαρτημάτων
To CA3080 έ χ ε ι δύο μορφ ές,
μεταλλικό ΤΟ - και mini-DIP, με 8
α κ ίδ ες, που φ αίνονται στο Σχήμα
5b. Το τυπω μένο κύκλωμα χρησι­
μοποιεί το mini-DIP, αλλά και το
μεταλλικό CA3080 μπορεί να το ­
π ο θ ετη θ εί στην ίδια θέση, ανοίγον-
τα ς κατάλληλα τις α κ ίδ ες του (Μ ε ­
ρ ικ έ ς π α ρτίδ ς μ ετα λλικώ ν 3080
κυκλοφ ορούν με ήδη α νο ιγμ ένες
α κ ίδ ες σε διάταξη mini-QIP). Εάν
β ρ ε θ ο ύ ν Ο Τ Α ν ε ό τ ε ρ ο υ τύπ ου
από το κανονικό 3080 μπορούν να
χρησιμοποιηθούν ε φ ' όσον έχο υν
τη ν ίδια διά ταξη ακίδων.
Τα FET Τ1 και Τ2 πρέπει να
ελ εγ χ θ ο ύ ν όπως π ερ ιγρά φ ετα ι στο
κεφάλαιο 3. Οι αντισ τά σ εις πηγής
R23 και R27 πρέπει να εκ λ ε γ ο ύ ν
από τον Πίνακα 1 το υ κεφ αλαίου
3 Το Σχήμα 7 δ είχ ν ε ι μιά διάταξη
-ρ ό σ ο ψ η ς για το VCF. Το Σχήμα 8
ϊε ιχ ν ε ι τη ν καλωδίωση των εξα ρ -
— υάτων τη ς πρόσοψης.
Ελεγχος και ρύθμιση
Σ ^υ ω έρ ει να χρησιμοποιηθούν,
στην κατασ κευή, βάσ εις για τα IC.
Ετσι, το ε λ ε γ χ ό μ ε ν ο από ρεύμα
τμήμα το υ φ ίλτρ ου θα μπορεί να
ε λ ε γ χ θ ε ί ξεχω ριστά από τον ε κ θ ε ­
τικό μετατροπ έα. Για να ε λ έ γ ξ ο υ ­
με το CCF (ελ εγ χ ό μ εν ο από ρ ε ύ ­
μα φίλτρο), αφ αιρούμ ε το IC1 και
σ υ ν δ έ ο υ μ ε έ ν α λ ο γ α ρ ιθ μ ικ ό πο­
τεν σ ιό μ ετρ ο 100Κ μ ετα ξύ γης και
-15. Σ υ ν δ έο υ μ ε το δ ε ξ ιό άκρο στα
-15V και το αρ ισ τερό άκρο του
π ο τε ν σ ιό μ ε τρ ο υ , (μ ε το ν ά ξο να
προς ε μ ά ς και τα άκρα προς τα
επάνω) στην γη. Σ υ ν δ έο υ μ ε ένα
π ο λύ μ ετρ ο σ τη ν π ερ ιοχή 100μΑ
από τον δρομ έα του π οτενσ ιομέ-
τρου ως τη ν ένωση των R10 και
R33. Δ ίνουμε στο φ ίλτρ ο η μιτονικό
σήμα από μία γεννή τρ ια ή από το
VC O και π αρατηρούμε στον παλ­
μογράφο τη ν έ ξο δ ο δ ιέλ ευ σ η ς ζώ­
νη ς συχνοτήτων. Η υπόλοιπη δια δι­
κασία ελ έ γ χ ο υ είναι η ε ξή ς :
1: Ρυθμίστε το Q το υ VCF στο
μέγιστο (ο δ ρ ο μ έα ς το υ Ρ5 σ τρ έ­
φ ε τα ι προς τη ν R19).
2: Ρυθμίστε το π οτενσ ιόμ ετρ ο
των 100κ για έ ν δ ε ιξ η 50μΑ στο
πολύμετρο.
3: Α υ ξή σ τε αργά τη ν συχνότητα
εισ όδου από 300Η Ζ περίπου ως τα
1500ΗΖ. Κάπου μέσα σ αυτήν
τη ν περιοχή, θα πρέπει να παρου­
σιαστεί μια απότομη αύξηση του
σ ήματος ε ξό δ ο υ το υ VCF για μιά
μικρή περιοχή συχνοτήτω ν και να
ακο λουθ ηθ εί από μιά επίσης από­
τομη πτώση του σήματος, καθώς η
συχνότητα ε ξα κ ο λ ο υ θ εί να α υ ξά ­
νει. Σ ημ ειώ σ τε τη ν συχνότητα που
παρατηρείται ο συντονισμός.
4: Α υξή σ τε το ρεύμα ελ έ γ χ ο υ
στα 100μΑ (μέσω το υ π ο τενσ ιό μ ε­
τρου 100κ) και ε λ έ γ ξ τ ε αν ο συν­
τονισμός του φ ίλτρου γ ίν ετα ι τώρα
σ ε συχνότητα διπλάσια από την
προηγούμενη.
Σημείωση: Οι έ λ ε γ χ ο ι των βημά­
των 2,3,4 είν α ι για το ν έ λ ε γ χ ο τη ς
γραμμικότητας τη ς μ ετα β ο λή ς τη ς
σ υ χ ν ό τη τα ς το υ φ ίλ τρ ο υ μ ε το
ρεύμα ελ έγ χ ο υ . Οι α ν ο χ ές στην
απόλυτη τιμή τη ς σ υχνότητας του
φ ίλτρ ου γ ι δ εδ ο μ έν ο ρεύμα, ο φ ε ί­
λονται σ τις α νο χές τω ν Ο ΤΑ και
δ ε ν μας ενδ ια φ έρ ο υ ν, εφ όσ ον η
μ εταβολή είν α ι γραμμική (δηλαδή
η σ υχνότητα το υ φ ίλτρ ου να διπλα­
σ ιά ζ ε τ α ι, δ ιπ λ α σ ια ζ ο μ έ ν ο υ το υ
ρ εύ μ α το ς ελέγχο υ ).
5: Δ ώ στε σήμα εισ όδου στο VCF
π ερίπ ου 50Η Ζ και ε ξ ε τ ά σ τ ε αν
μπορεί να σ υντονίσ ει το φίλτρο
τόσο χαμηλά, ρυθμ ίζοντας το πο­
τ ε ν σ ιό μ ε τρ ο 100κ. Ε π α ν α λ ά β ετε
το ίδιο για συχνότητα 15κΗΖ.
Τώρα πλέον μπορεί να γ ίν ε ι έ ­
λ ε γ χ ο ς το υ ε κ θ ε τ ικ ο ύ μ ε τ α τ ρ ο ­
πέα: Τ οπ οθετούμ ε στη θέση του
τα IC1 και αφ αιρούμ ε τα IC4 και
IC5. Σ υ ν δ έο υ μ ε π ολύμετρο στην
κλίμακα 100μΑ μ ετα ξύ του άκρου
τη ς R10 και των -15V και παρακο­
λο υ θο ύ μ ε τη ν τάση το υ δρομέα
του Ρ1 μ ε βολτόμετρο.
Ο έ λ ε γ χ ο ς και η ρύθμιση που
α κο λου θ εί έ χ ε ι ως ε ξή ς :
1. Γυρίσ τε το Ρ8 στην μέση θ έ ­
ση του και το Ρ1 τε λ ε ίω ς α ρ ισ τε­
ρά, ώστε η τάση του δρομέα του
να γ ίν ει 0V. Ρυθμίστε το Ρ7 για
έ ν δ ε ιξ η σ το μ ικ ρ ο α μ π ε ρ ό μ ε τ ρ ο
50μΑ.
2. Γυρίσ τε το Ρ1 δ εξιά , μέχρι η
τάση του δρομέα του να γ ίν ε ι 1V.
Κατόπιν ρυθμίσ τε το Ρ8 για έ ν δ ε ι­
ξη 100μΑ στο μικροαμπ ερόμετρο.
3. Επαναλάβετε την 'διαδικασία,
για τά σ εις δρομέα Ρ1 2 V, 3V, 4V
κ.λπ. ε λ έγ χ ο ν τα ς αν το ρεύμα ε -

ξόδου του εκ θ ετικ ο ύ μετατροπ έα
διπ λασιάζεται για κάθε 1V αύξηση
της τάσης ελέγχου.
Ρύθμιση εκτροπής
Μ ετά τη ν ολοκλήρωση των πα­
ραπάνω ελέγχω ν τα IC4 και IC5
ξ α ν α τ ο π ο θ ε τ ο ύ ν τ α ι σ τ ις θ έ σ ε ις
το υ ς, για να γ ίν ε ι ο έ λ ε γ χ ο ς του
VCF σαν λ ε ιτ ο υ ρ γ ικ ή ς μονά δα ς
πλέον.
1. Δ ιεγ είρ ο υ μ ε μία από τις εισ ό ­
δ ο υ ς το υ VCF με σ υμμετριό (D =
50%) τετραγω νικό παλμό σ υχνότη­
τα ς 500ΗΖ. Το Ρ1 σ τρ έφ εταΓ τ ε ­
λείω ς δ εξ ιά και το Ρ7 τε λ ε ίω ς
αριστερά.
2. Π αρατηρούμε τη ν έ ξο δ ο του
φ ίλ τρ ο υ δ ιέ λ ε υ σ η ς χαμηλώ ν σ υ­
χνοτήτω ν στον παλμογράφο. Ο τ ε ­
τραγω νικός παλμός πρέπει να ε μ ­
φ α ν ίζετα ι στην έξο δ ο χωρίς αλοίω­
ση του φ άσματός του.
3. Σ τρ έφ ο ντα ς τον δρομέα του
Ρ7 αργά προς τα δ εξιά , το μέτωπο
του τετραγω νικού παλμού θα πρέ­
πει ν ' αρχίσει να σ τρ ογγυλεύει,
καθώς το φ ίλτρ ο του π ερ ιο ρ ίζειτις
α ρ μ ο νικές του. Για να γ ίν ε ι η ρύ­
θμιση τη ς εκτροπ ής, ο δρομέας
του Ρ7 σ τρ έ φ ε τα ι όσο το δυνατόν
δ εξ ιό τε ρ α , χωρίς όμως να ε π έλ θ ει
σημαντική υποβάθμιση το υ τ ε τ ρ α ­
γω νικού παλμού ε ξό δ ο υ (είνα ι α ν ε ­
κτό ένα ελα φ ρ ό σ τρογγύλεμα των
άκρων το υ παλμού, αλλά αυτή η
ρύθμιση δ ε ν απ αιτεί ιδιαίτερη ακρί­
βεια).
Ρύθμιση χαρακτηριστικής οκτά-
βες/Volt
Η χαρακτηριστική ο κ τά β ε ς /V o lt
του VCF μπορεί να ρ υθμισ τεί ε ­
λέγ χ ο ντα ς πόσο καλά α κο λουθ εί
έν α V C O που έ χ ε ι ρ υθμισ τεί προη­
γουμένω ς. Π ρος το ύ το , η είσ ο δ ος
KOV σ υ νδ έετα ι στον VCO και το
VCF, ενώ η ημιτονική έ ξο δ ο ς του
VC O σ υ νδ έετα ι στην είσ οδο του
VCF. Η διαδικασία ρύθμισης είνα ι
η ακόλουθη:
1. Β γά λτε ε κ τ ό ς το ν κύριο συν­
τονισμό του π ληκτρολογίου, π ιέσ τε
τη ν υ ψ η λότερ η νότα Do το υ πλη­
κτρολόγιου και από το ν έ λ ε γ χ ο ο­
κτάβας του VCO ρυθμίσ τε τη ν συ­
χνότητά το υ περίπου στα 500ΗΖ.
2. Γυρίστε το Ρ5. που ε λ έ γ ε ι το
Q του VCF, σ το μέγισ το, και παρα­
τη ρ ώ ντα ς τη ν έ ξ ο δ ο δ ιέ λ ε υ σ η ς
ζώ νης συχνοτήτω ν το υ VCF, ρυ­
θμίστε το Ρ1 για μέγισ τη έξοδ ο .
14-47
Επειδή το φ ίλτρ ο υπερφορτώ νεται
εύκολα όταν το Q είναι υψηλό,
ίσως χρ εια σ τεί να μειώ σ ετε το σή­
μα εισόδου.
3. Π ιέσ τε το Do δύο ο κτά β ες
παρακάτω και ρυθμίστε το Ρ8 πάλι
για μέγιστη έξο δ ο του VCF.
4. Π ιέσ τε ξανά το υψ ηλότερ ο
Do κι αν χρ εια σ τεί, ξαναρυθμίσ τε
το Ρ1 για μέγιστη έξοδ ο .
5. Επαναλάβετε τα βήματα 3 και
4 μέχρι να μην χ ρ ειά ζετα ι καμμιά
ρύθμιση για μεγιστοποίηση τη ς ε ­
ξόδου όταν π ηγαίνετε από το ένα
Do στο άλλο.
6. Επειδή μπορεί να έ χ ε ι χαλά­
σ ει η ρύθμιση εκτροπ ής, ε λ έ γ ξ τ ε
την και αν χ ρ ειά ζετα ι, ξαναρυθμί­
σ τε το Ρ7 όπως π εριγράφ εται στη
διαδικασία ρύθμισης εκτροπ ής.
7. Επαναλάβετε τα βήματα από
το 3 και μ ετά , μ έχρ ι να γίνουν
ό λ ες οι ρυθμίσ εις καλές.
Βιβλιογραφία
S. Franco: «Use transconductance amplifi­
ers to make programmable active fillers»
electronic Design. September 13th 1976
T. Orr: «Voltage/current-controlled filter» -
Circuit ideas, Wireless World, November
1976.
E.F. Good and F. E J. Girling: «Active
filters».
8. The two-integrator loop. continued»-Wi-
reless World, March 1970.
D P. Colin: «Electrical design and musical
application of an unconditionally stable
combined voltage-controlled filter resona­
tor» JAES. December 19th 1971.
G. B Clayton: «Experiments with operatio­
nal amplifiers.4 Operational integrators» -
Wireless World, August 1972.
H. A. Wittlinger: Anwendung der operations·
transductance-verstarker CA 3080 und
CA 3080Α» - RCA Applicationsschrift ICAN
-6668, 1973.
U Tietze, Ch Schank: «Einstellbares universal-
filter «Halbleiter Schaltungs-technik.
p. 350 Springer-Verlag, Berlin, Heidelberg,
New York, 1976.
M
 Η ταχύτατη ανάπτυξη του ενδιαφέροντος του κοινού για το βίντεο
είχε σαν αποτέλεσμα μιά αλυσίδα αιτημάτων για τη δημοσίευση
άρθρων σχετικών με το καινούργιο χόμπυ. Όμως, παρά το
ενδιαφέρον που παρουσιάζει αυτός ο τομέας, θα χρειασθεί καιρός
για να παρουσιαστούν οι βελτιώσεις σε κυκλώματα και να
πραγματοποιηθούν οι κυοφορούμενες ιδέες.
Αυτό το άρθρο σκοπεύει τον σωστό στόχο και απευθύνεται σε
αναγνώστες που ενδιφέρονται για ιδιωτικές εγγραφές βίντεο. Το
περιγραφόμενο κύκλωμα παρέχει τη δυνατότητα για ωρισμένα
οπτικά εφφέ σε βιντεοσκοπήσεις, ενώ δίνει και μιά διάσταση που
δημιουργεί ευχάριστη εντύπωση στον θεατή.

γεννήτρια τηλεοπτικών εφφέ

Δεν είναι εύκολη η περιγραφή των
φαινομένων που μπορούν να παρα-
χθούν από αυτή τη γεννήτρια. Δίνει
στην εικόνα ένα χαρακτήρα ανάγλυ­
φου. Αλλά αυτό δεν είναι το μόνο.
Ανάλογα με τον τρόπο ρύθμισης της
γεννήτριας, τα εφφέ θυμίζουν φωτο­
γραφικά τρυκ. Ποια ιδέα κρύβεται πίσω
από όλα αυτά; Η βασική ιδέα έγκειται
στη διαίρεση της συνεχώς μεταβλητής
(υπό συνήθεις συνθήκες) φωτεινότη-
τας. Συνεπώς, το αποτέλεσμα δεν ε ί­
ναι απλώς ασπρόμαυρη εικόνα αλλά με
2 επιπλέον αποχρώσεις του γκρίζου,
ανάλογες προς την φωτεινότητα και
το κοντράστ.
Ενα δεύτερο χαρακτηριστικό είναι
η ξεχωριστή ρύθμιση της φωτεινότη-
τας και του χρωματικού κορεσμού. Η
φωτεινότητα και η χρωματική πληρο­
φορία διαχωρίζονται στις πρώτες βα­
θμίδες και συνδυάζονται ξανά στις ε ­
πόμενες βαθμίδες του κυκλώματος. Ο
συνδυασμός επιτυγχάνεται σε μια ανα­
λογία που ελέγχεται από τον χειριστή.
Εκλέγοντας ηθελημένα δυσανάλογες
1 διαχωριστής συγχρονισμού σχηματίζε­
Σχήμα 1. Λειτουργικό διάγραμμα της γεννήτριας τηλεοπτικών εφφέ.
ποσότητες δημιουργούνται εικ ό ν ε ς
grotesque. Μιά ακόμη σπουδαία πλη­
ροφορία πριν προχωρήσουμε στις τε ­
χνικές λεπτομέρειες: η είσοδος και η
έξοδος της γεννήτριας συντονίζονται
στα συνηθισμένα σήματα βίντεο και
συνεπώς είναι δυνατό να συνδεθεί η
γεννήτρια όπουδήποτε στην τηλεοπτι­
κή αλυσίδα.
Λειτουργία
Η καλύτερη ερμηνεία του κυκλώμα­
τος δίνεται με τη βοήθεια του λει­
τουργικού διαγράμματος, όπως εικονί-
ζεται στο Σχήμα 1. Το τηλεοπτικό σή­
μα εισόδου διαχωρίζεται σε 2 μέρη: το
ένα οδηγείται σε ένα φίλτρο για το
χρώμα και έναν ενισχυτή στον οποίο θα
αναφερθούμε αργότερα, ενώ το άλλο
οδηγείται σε ένα συγκριτή τεσσάρων
βαθμιδών μέσω απομονωτικής βαθμί­
δας. Ο συγκριτής ρυθμίζει τον (προ-
ρυθμιζόμενο) διαχωρισμό της φωτεινό-
τητας σε 4 βαθμίδες. Ακολούθως, το
σήμα οδηγείται σε ένα μικτή ο οποίος
ανασυνθέτει τις πληροφορίες χρώμα­
τος και φωτεινότητας.
Αρχικά δεν φαίνεται αναγκαίο το
φιλτράρισμα της χρωματικής πληροφο­
ρίας εφ όσον κατόπιν ανασυντίθεται
με την πληροφορία φωτεινότητας, ό­
μως υπάρχει ένας σοβαρός λόγος γι
αυτό. Αν δεν φιλτραριζόταν το χρώμα,
ο συγκριτής θα επιδρουσε και στην
χρωματική πληροφορία. Με όμοιο τρό­
πο προστατεύεται και το σήμα συγχρο­
νισμού για τον ίδιο λόγο. Ενας διαχω­
ριστής συγχρονισμού παίρνει το σήμα
συγχρονισμού από την βαθμίδα απομό­
νωσης και το εφαρμόζει σε μιά δεύτε­
ρη βαθμίδα μίξης όπου ανασυντίθεται
με το υπόλοιπο σήμα.
Περιγραφή του κυκλώματος
Τα δομικά «block» του κυκλώματος
του Σχήματος 1 μπορούν να αναγνωρι-
σθούν στο κυκλωματικό διάγραμμα του
Σχήματος 2. το Α1 είναι η απομονώ-
τρια βαθμίδα της οποίας η είσοδος
προέρχεται από το ρυθμιστή στάθμης
Ρ1 και η έξοδός της εφαρμόζεται
στους συγκριτές Κ1...Κ4. Οι συγκριτές
υποδιαιρούν την αρχικα συνεχώς μετα­
βλητή φωτεινότητα σε 4 στάθμες. Ο
ται από τον συγκριτή Κ5. Η δίοδος D1
εξασφαλίζει την θετικότητα της εξό­
δου του Α1 ως προς το δυναμικό
αναφοράς του συγκριτή Κ5. Το σήμα
συγχρονισμού διαχωρίζεται από το τη­
λεοπτικό σήμα δια του Κ5. Οι δίοδοι
D2...D5 και τα ποτενσιόμετρα Ρ3 και
Ρ5 σχηματίζουν την προρυθμισμένη
τάση τροφοδοσίας για τον 4βάθμιο
συγκριτή. Η βαθμίδα τρανζίστορ Τ3
είναι το χρωματικό φίλτρο και ενισχυ­
τής. Η στάθμη εισόδου σ αυτήν κα­
θορίζεται από το ποτενσιόμετρο Ρ2
ενώ η έξοδός της οδηγείται στην ανα-
στρεφουσα είσοδο του μικτή Α2. Αυτή
η βαθμίδα φιλτράρει και ενισχύει τις

2 να φταίει η υπερφόρτωση: ο αυτή την
Σχήμα 2. Κυκλωματικό διάγραμμα της γεννήτριας τηλεοπτικών εφφέ.
σ υ χνό τη τες τη ς περιοχής 4.43 .
1 M H i Η ενίσχυση είναι απαραίτητη
για την εξασφάλιση της συγκράτησης
της πληροφορίας του αρχικού σήμα­
τος.
Η έξοδος σε τέσσερεις στάθμες
των συγκριτών Κ Ι ... Κ4 εφαρμόζεται
και στον μικτή A2 όπου και γίνεται
σύνθεση με το σήμα χρώματος από το
Τ3.
Η έξοδος του Α2 εφαρμόζεται σε
ένα δεύτερο μικτή Τ2, μαζί με το
σήμα συγχρονισμού από τον συγκριτή
Κ5. Η έξοδος της γεννήτριας συνδέε­
ται κατά προήμηση στην είσοδο του
video του τηλεοπτικού δέκτη αλλά αν
δεν υπάρχει τέτοια είσοδος, μπορεί να
συνδεθεί στην είσοδο κεραίας μέσω
ενός διαμορφωτή VHF/UHF.
Ρύθμιση
Οι λειτουργίες των διάφορων ποτεν-
σιομέτρων έχουν ως εξής:
14-49
δου δια του Ρ1. Αν η ποιότητα της
εικόνας δεν είναι ικανοποιητική, ίσως
περίπτωση ελαττώστε τη στάθμη με το
Ρ1.
5. Αυξήστε το σήμα εισόδου μέσω
του Ρ1 καί ρυθμίστε το Ρ6 σ εκείνη
τη θέση για την οποία είναι επεξεργά­
σιμο το μέγιστο απαραμόρφωτο σήμα.
6. Τέλος, ρυθμίστε την απαιτούμε-
νη στάθμη χρωματικού κόρου με το
Ρ2.
Σημείωση: Μετά από κάθε ρύθμιση
της ευαισθησίας συνιστάται η επανα-
ρύθμιση της στάθμης συγχρονισμού
με το Ρ4.
Μ
Ρ1: Ρύθμιση στάθμης εισόδου (ευαι­
σθησία)
Ρ2: Ρύθμιση χρωματικού κόρου
Ρ3 + Ρ5: Ρύθμιση τάσης αναφοράς
των συγκριτών Κ1... Κ4.
Ρ4: Ρύθμιση τάσης αναφοράς του συγ-
κριτή Κ5
Ρ6: Ρύθμιση του σημείου λειτουργίας
του μικτή Α2.
1. Βάλτε όλα τα ποτενσιόμετρα σε
ενδιάμεση θέση.
2. Συνδέστε τη γεννήτρια με τον
δέκτη TV και βάλτε σε λειτουργία την
τροφοδοσία από το δίκτυο. Το σήμα
εισόδου κατά προτίμηση να είναι σχή­
μα ελέγχου.
3. Ρυθμίστε το Ρ4 ώστε να ακινητο-
ποιπθεί η εικόνα.
4. Ρυθμίστε την τάση αναφοράς για
τους Κ1. Κ4. Αν δεν επιτυγχάνεται
διαχωρισμός σε 4 στάθμες, τότε το
σήμα εισοδου είναι πολύ ασθενές και
πρέπει να αυξηθεί η ευαισθησία εισό-
14-50
Οι ν ε ό τε ρ ο ι τύποι συσκευών TV
είναι συνήθως εφ ο διασ μ ένοι με υ­
π οδοχές για ακουστικά ή ε ξω τε ρ ι­
κό μεγάφωνο. Τ ούτο σημαίνει δύο
πράγματα: Πρώτον, ό τι σ' αυτήν
την υποδοχή, και κατ επέκταση
σ ' ολόκληρο το σασσί της σ υσκευ­
ή ς, δ εν ε μ φ α ν ίζε τα ι π οτέ τη φάση
του δικτύου. Δ εύ τερ ο ν, ό τι από
α υτή ν την υποδοχή μπορούμε ά ν ε ­
τα να συνδέσουμε τον ήχο τη ς TV
μ ε οπ οιαδήπ οτε ε ξ ω τε ρ ικ ή συ­
σ κευ ή (εν ισ χ υ τή , κασ σ ετό φ ω νο)
με ένα κατάλληλο βύσμα και λίγο
λήψη ήχου
από την T V
οπτοηλεκτρονική σύζευξη της T V με το H i-Fi
Το θέμα της λήψης ήχου από την T V είναι δύσκολο
επειδή το σασσί πολλών συσκευών τηλεόρασης τυχαίνει να
είναι κατ' ευθείαν ενωμένο με την φάση του δικτύου. Με
το κύκλωμα οπτοηλεκτρονικής σύζευξης που παρουσιάζουμε
έχουμε μια καλή λύση στο πρόβλημα, αν και αναγκαστικά
πιο πολύπλοκη από ένα απλό βύσμα και καλώδιο.
ομοαξονικό καλώδιο. Αν ε ίσ τε ο
ε υ τυ χ ή ς ιδιοκτήτης μιας τέτο ια ς
TV, δ εν χ ρ ειά ζετα ι να δ ια βά σ ετε
παρακάτω.
Η ανυπαρξία υποδοχής για βύ­
σμα ακουστικού σε μια τηλεόρασ η
είναι συχνά η πρώτη έ ν δ ε ιξ η ότι το
σασσί τη ς σ υ σ κ ε υ ή ς μπ ορεί να
σ υ νδ έετα ι κα τ' ε υ θ ε ία ν με την
φάση του δικτύου. Σ ' αυτήν την
περίπτωση, αν επ ιχειρήσουμε να
σ υνδ έσ ο υμ ε την είσοδο ε ν ό ς ε ν ι­
σχυτή π.χ. παράλληλα στο μ εγά ­
φωνο τη ς TV, και εφ όσον γλυτώ ­
σουμε την ηλεκτροπ ληξία, κινδυ­
ν ε ύ ο υ μ ε να κάψ ουμε το ν ενισχυτή
ή αν έχ ο υ μ ε περισσότερη τύχη, να
κάψ ουμε την ασφάλειά του ή να
κάψ ουμε την ασφάλεια του σπιτι­
ού.
Βέβαια, η τροφ οδοσία τη ς τη λ ε ­
όρασης μέσω ε ν ό ς προσθέτου μ ε ­
τα σ χ η μ α τισ τή απομόνω σης δ ικ τ ύ ­
ου, μ ε λόγο σπειρών 1:1 είνα ι μια
πολύ ασφαλής λύση. Π έρα όμως
από το κόστος τη ς , παραμένει η-
λεκτρολογική και όχι η λεκτρονική
λύση και υπάρχει και το η λ εκ τρ ο ν ι­
κό φιλότιμο, ξ έ ρ ε τ ε .
' Ενας σίγουρος, κομψ ός και πο­
λύ η λεκτρ ο νικό ς τρόπος επίλυσης
του προβλήματος είναι η χρησιμο­
ποίηση ε ν ό ς ο π τ ο η λ ε κ τ ρ ο ν ικ ο ύ
ζεύ κ τη . Η σχετική διάταξη υπάρχει
στο Σχήμα 1. Είναι, όπως β λέπ ετε,
α ρ κετά απλή. Ε κτός από τον οπτι­
κό ζεύ κ τη , χρησιμοποιεί και ένα
μικρό μετασχηματιστή μ ε δύο α ν ε ­
ξάρ τητα δ ευ τερ ε ύ ο ν τα .
Η βαθμίδα εισόδου χρησιμοποιεί
το τρανζίστορ Τ Ι, που οδη γεί το
LED του οπ τοζεύκτη. Το ρεύμα
η ρεμ ίας του LED είνα ι 18m A και
καθ ορ ίζεται από τις R1, R2, R3 και
τη ν D1. Μ ' αυτήν τη ν πόλωση ο
ο π το ζεύ κτη ς δ ο υ λ ε ύ ε ι στην γραμ­
μική περιοχή του. Μ ε σήμα εισ ό ­
δου 1 Vpp το ρεύμα του LED θα
κυμ αίνεται από 16 έω ς 20mA. Σ '
α ν τίθ εσ η μ ε το υ ς φ θ η ν ό τε ρ ο υ ς
αντίστοιχους τύπους, ο ο π το ζεύ ­
κτη ς του κυκλώ ματος χρησιμοποιεί
φωτοδίοδο. Το π λεονέκτημά του
είναι η μ εγα λύ τερ η απόκριση συ­
χνότητας.
Το τρ ανζίσ τορ οτο IC3 μαζί με
το Τ2 σχηματίζουν την βαθμίδα
εξόδ ο υ . Οι R6 και R7 κάνουν αρ­
νητική ανάδραση. Η R4 πολώνει
την βάση του Τ2. Η τιμή τη ς R5
ε κ λ έ γ ε τ α ι έτσ ι ώστε η βαθμίδα ε ­
ξόδου να μπορεί να οδηγηθεί κον­
τά στο μέγιστο. ' Ετσι το κύκλωμα
δ εν θα υπεροδηγηθεί έστω και αν
οδηγηθεί από ισχυρό σήμα του μ ε-
γαφώνου τη ς TV.
Ο C6 μειώ νει την απόκριση στις
υ ψ η λ ές σ υχνότητες, κατασ τέλλον-
τας έτσ ι κάθε παρασιτικό σήμα στα
15625κΗζ. Η τιμή του είν α ι ε ν δ ε ι­
κτική και μπορεί να αυξομ ειω θεί
κατά την προσωπική σας προτίμη­
ση. Η ενίσχυση τάσ ης το υ όλου
 14-51

1 Κατάλογος υλικών
Αντιστάσεις
R1 = 2k7
R2 = 2k2
R3 = 270Ω
R4 = 4k7
R5 = 1k8
R6 = 18k
R7 = 220Ω

Π υκνω τές
Cl. C2 = 220M /25V
C3. C4 => 100n MKT
C5. C7 = 10P/16V
C6 = 2n2 MKT
C5. C7 = 10U/16V

Ημιαγωγοί
B1. B2 = B40 CSOO
D1 = 1N4148
Π . T2 = BC547B
IC1. IC2 = 78L12
IC3 = 6N135
(H ew lett-P ackard) ή παρόμοιος

Διάφορα
S1 = Διπολικός διακόπτης τροφοδοσίας
F1 = ασφάλεια 100 mA Βραδείας τή ξη ς, μικρή
Τ γ = 2 2 0 /2 χ 1 2 ν -5 0 ιη Α μετασχηματιστής τροφ ο­
δοσίας

κυκλώ ματος είναι μονάδα (1).

Η χρήση δύο τροδοδοτικώ ν ίσως
φ α νεί υπερβολική, αλλά είναι α ­
ναγκαία. Χ ρειάζονται ε ίτ ε δύο μι­
κροί μετασ χηματισ τές, ε ίτ ε ένα ς
με δύο α νεξά ρ τη τα δ ευ τερ εύ ο ν τα ,
καλά μονωμένα μ ετα ξύ το υ ς για
τουλάχιστον 400 V.

Κατασκευή και εφαρμογή

Το τυπωμένο και η διάταξη ε ­
ξαρτημάτω ν για το κύκλωμα του
οπ τοζεύκτη υπάρχουν στο Σχήμα
2. Εκτός από τον μετασχηματιστή,
τον διακόπτη τροφοδοσίας και την
Σχήμα 1. Το κύκλωμα λήψης ήχου από την TV αποτελείται από ένα γρήγορο ασφάλεια, όλα τα άλλα εξα ρ τή μ α ­
οπ το-ζευκτή και βύο ανεξάρτητα τροφοδοτικά. ' Ετσι εξασφαλίζεται η απομόνωση τα τοπ οθετούνται στην πλακέττα.
από την φάση του δικτύου. Πριν την τοποθέτηση του κυκλώ­
ματος στην τηλεόραση, θα πρέπει
να γίνουν μερικοί έλ εγ χ ο ι τη ς σω­
Πίνακας 1
Τεχνικά δεδομένα του πρωτότυπου.
στής κατασ κευής του. Πριν να τ ο ­
Παραμόρφωση και λόγος σήματος προς θόρυβο σέ διάφορες στάθμες εισόδου π ο θ ετή σ ετε τον οπ τοζεύκτη με-
( ί «= 1kHz και 10kHz). τ ρ ε ίσ τ ε τ η ν τάσ η τ ρ ο φ ο δ ο σ ία ς
του. Τ οπ οθ ετείσ τε τον. Ο δ ηγείσ τε
την είσοδο μ ε ένα σήμα AF και
Uin (Vpp) d(%) S /N (dB) ε λ έ ξ τ ε αν το ίδιο σήμα ε μ φ α ν ίζ ε ­
0.06 0.1 60 ται στην έξοδο. Το κύκλωμα είναι
0.3 0.06 72
τώρα έτο ιμ ο για να μπει στην TV.
15 0.025 85
5 0.85 85 Το κύκλωμα που περιγράψαμε
έ χ ε ι αντίσταση εισοδου 1k£2 και
προορίζεται για σύνδεση παράλλη­
Ενίσχυοη: 1 χ (0 dB) λα σε μεγάφωνα TV. Αν οι R1 και
Αντίσταση εισόδου 1.3κΩ ή ΙΟΟκΩ
R2 γίνουν 220k και το Τ1 γ ίνει
Απόκριση ουχνότητης 10 Hz - 2 3 I
Μ έγιστο σήμα εξο δ ο υ 6 Vpp.
BC517, η αντίσταση εισ όδου γ ίν ε ­
τα ι 100kQ . Α ν τώ ρα π ρ ο σ τεθ εί
σ τη ν έ ξ ο δ ο έ ν α π ο τεν σ ιό μ ετρ ο
47k LOG (για μεταβολή τη ς στά-
14-52

θμης εξό δ ο υ ) το κύκλωμα γ ίν ετα ι

α ρ κετά ευ έλ ικ το .
Μ ε λ ίγ ε ς μ ικρές τροποποιήσεις,
φ Μ β texl
όπου και εφ όσον χρειάζονται, το
κύκλωμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί
οπουδήποτε χ ρ ειά ζετα ι απομόνω­
ση από την τάση τροφοδοσίας· ε ύ ­
κολα μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε
κυκλώματα AF για έ λ εγ χ ο στροβο­
σκοπικών φώ τω ν και φ ω το ρ υ θ μ ι-
κών.

Σ την πράξη υπάρχουν δύο τρ ό ­

ποι σ ύ ν δ ε σ η ς το υ κ υ κ λ ώ μ α το ς
στην TV. Ο πρώτος φ α ίν ετα ι στο
Σχήμα 3α, παράλληλα στο μεγάφω ­
νο (RL). Ο ταν το μεγάφω νο βγαί­
νει, μέσω του S2, η σύνδεση γ ίν ε ­
τα ι παράλληλα στην R (R = R l).
Τα περισσότερα μεγάφωνα TV
γράφουν την σ ύνθετη αντίστασή
το υ ς στο σώμα το υ ς "ή στο σασσί
τη ς TV.
Τα π ερ ισ σ ό τερ α μ εγά φ ω να έ ­
χουν αντίσταση 4 ... 25Ω (αν και
φθάνουν και στα 800Ω). Αν το
μεγάφω νο έ χ ε ι υψηλή αντίσταση,
το π οτενσ ιόμετρο ήχου τη ς TV θα
πρέπει να στραφ εί χαμηλά, για να
μην υ π ε ρ ο δ η γ ε ίτα ι το κύκλω μα
Σχήμα 3. Το μενάφωνο της TV μπορεί να απομονώνεται μέοω του διακόπτη S2. από υπερβολική τάση. Εναλλακτι­
Η RL λειτουργεί τό τε σαν φορτίο του ενισχυτή ισχύος AF της TV «Α». Το κά, μπ ορείτε να σ υ ν δ έσ ετε ένα
Σχήμα 3α δίνει λεπ τομέρειες για την σύνδεση εξασθενητή πριν το κύκλωμα οπτο -
τρ ίμ μ ερ 10k (για Ζίπ = 1kΩ) ή 1Μ
ζευκτή. Το Σχήμα 3b δείχνει την σύνδεση στην έξοδο του διευκρινιστή. Σ' αυτήν
την περίπτωση χρειάζεται κάποιο εξω τερικό ποτενσιόμετρο έντασης ήχου για το (για Zin = 100k) στην είσοδο και
κύκλωμα του οπ το-ζεύκτη. να το ρ υ θ μ ίσ ετε στην κατάλληλη
 1 4 -5 3

εξασθένηση, για τη ν μέση θέση

του π ο τενσ ιο μέτρ ου έντα σ η ς ήχου
τη ς TV. Μ π ορείτε φυσικά να φ τιά ­
ξ ε τ ε σ ταθερό εξα σ θ εν η τή (δ ια ιρ έ­
τη τάσ ης) α ντί για το τρίμμερ.

Ο δ ε ύ τ ε ρ ο ς τρόπος σύνδεσης
(Σχήμα 3b) παίρνει σήμα από την
έ ξο δ ο το υ διευκρ ινισ τή ήχου (συ­
νήθως παράλληλα στο π ο τενσ ιό μ ε­
τρο ήχου). Κανονικά, μ η δ ενίζο ντα ς
το π ο τενσ ιό μετρ ο ήχου πρέπει να
ρυθμιζόμενη
σ ταματήσ ει το μεγάφω νο, αλλά αν

ε ξα κ ο λ ο υ θ ε ί να β γαίνει ήχος, μπο­
ρ ε ίτ ε να χρησιμοποιήσετε το ν S2
και την R του Σχήματος 3α για να
απ ομονώ σετε το μεγάφωνο.
Η λήψη ήχου πριν το ν ενισχυτή
ισ χύ ος έ χ ε ι σ υνήθω ς κ α λ ύ τε ρ η
ποιότητα. Το π οτενσ ιόμετρ ο της
TV δ εν μπορεί βέβαια να ε λ έ γ ξ ε ι
πλέον το ν ήχο μέσω το υ ο π το -ζεύ-
κτη. Σίγουρα χ ρ ειά ζετα ι προσεκτι­
κή μ ε λ έ τη το υ σχεδίου τη ς TV
πριν τη ν... εγχείρη σ η, για τί υπάρ­
χουν δ ια φ ο ρ ές από συσκευή σε
συσκευή. Αν έ χ ε τ ε τύχη (;) θα
α ν α κ α λ ύ ψ ετε ότι η συσκευή σας
χρησιμοποιεί IC για το ν διευκρ ινι-
στή ήχου, με ενσω ματω μένο προε-
νισχυτή AF, χωρίς διαθέσιμη έξο δ ο
για λήψη ήχου πριν το π ο τενσ ιό μ ε­
τρο έντασ ης, και με DC έ λ ε γ χ ο
έντα σ η ς ήχου, που σημαίνει ότι
σ το π ο τε ν σ ιό μ ε τρ ο δ ε ν υπ άρχει
σήμα AF, αλλά μόνο DC! Σ ' αυτήν
τη ν περίπτωση θα πάτε σχεδόν
αναγκαστικά στο μεγάφω νο.
Με το πολύμετρο δ εν είνα ι σί­
γουρο ότι θα μπ ορέσ ετε να β εβα ι­
ω θείτε αν το σασσί τη ς TV πάει
στην φάση ή όχι. Κ αλύτερα να
ψ ά ξ ε τε στο σ χέδιο τη ς TV. Πάν­
τως, αν δ εν υπάρχει στην TV σας
υποδοχή α κο υ σ τικο ύ ή μεγαφ ώ -
νου. μάλλον το σασσί ενώ νετα ι με
την φάση. Και για να μην εμπι­
σ τε ύ ε σ τε κανέναν - Μ οντέλο TV
γνωστής μάρκας, έ χ ε ι σασσί στην
φάση, ΚΑΙ βύσμα ακουσ τικού... α λ­
λά μόνο για φιγούρα, για τί είναι
ασ ύνδετο! Π ρ ο σ έχ ετε λοιπόν μην
π ά θ ετε ηλεκτροπ ληξία!
παραμορφώτρια
ένα απλό κύ κλω μ α
Τα ηλεκτρονικά
ηχητικά εφφέ έχουν
γίνει σχεδόν αναπόσπαστο
μέρος της μουσικής πόπ. Σας
παρουσιάζουμε τώρα ένα απλό
αλλά πολύ δραστικό κύκλωμα
παραμορφώτριας, που αν
το θελήσετε, σας υπόσχεται
να κάνει την μουσική που
ακοϋτε κυριολεκτικά αγνώριστη.
Μια ρ υ θ μ ιζό μ εν η παραμορφώ -
τρια ήχου δ εν χ ρ ειά ζετα ι πολλά ή
ακριβά εξα ρ τή μ α τα για να κατα­
σκευασ τεί. Η λειτου ρ γία τη ς βασί­
ζε τα ι στον σ υμμετρικό ή ασ ύμμε­
τρο περιορισμό του μουσικού σή­
ματος, που έ χ ε ι σαν απ οτέλεσμα
την δημιουργία αρμονικών συχνο­
τήτων.
Για τον συμμετρικό περιορισμό
χρησιμοποιούνται τυπικά δύο αντι-
π α ρ ά λλη λες δ ίο δ ο ι, που προκα-
λούν περιορισμό του σήματος σε
μια ορισμένη στάθμη. Η αρχή λ ε ι­
τουργίας υπάρχει στο Σχήμα 1. Για
ευκολία, ο ενισ χυτής, που μπορεί
να χρησιμοποιεί λυ χνίες, τρ α νζί­
στορ ή 1C. θεω ρ είτα ι ότι έ χ ε ι ε ν ί­
γ ια η χ η τ ικ ά εφ φ έ
σχυση μονάδα. Το Σχήμα 1α δ ε ί­
χ ν ει την χαρακτηριστική εξό δ ο υ /
εισ όδου (V o u t/V in ) του ενισχυτή,
οριζοντιω μένη στα άκρα τη ς από
την ύπαρξη των αντιπαράλληλων
διόδων. Στο Σχήμα 1 b δ είχ ν ε ι τι
συμβαίνει στο σήμα εισόδου, όταν
η στιγμαία τιμή του ξεπ ερ νά τις
τιμ έ ς + U , ή -1_Ι2 του Σχήματος 1α.
Αν |U,| = |U2| έχο υ μ ε συμμετρικό
περιορισμό. Α ν U, = U2, ο περιορι­
σμός είναι ασύμμετρος.
Ο συμμετρικός περιορισμός προ-
καλεί την εμφάνιση άρτιας τά ξης
αρμονικών στο σήμα, που έτσ ι απο­
κτά μια ο ξύ τερ η ή λαμπρότερη
χροιά. Ο ασ ύμ μ ετρ ος περιορισμός
προσθέτει και π ερ ιττής τά ξη ς αρ­
μ ονικές, εμ π λουτίζοντας την χροιά
χου σήματος ακόμη περισσότερο.
Στο κύκλωμα που περιγράφου­
με, οι σ τάθμες περιορισμού U, και
U2 μπορούν να ρυθμίζονται α ν ε ­
ξάρ τητα η μια από την άλλη. ' Ετσι
υπάρχει η δυνατότητα για οποιοδή-
ποτε ε ίδ ο ς περιορισμού και σε ο­
ποιαδήποτε στάθμη ή ποσοστό. Η
αλλαγή τη ς στάθμης που α ρ χ ίζει ο
περιορισμός έ χ ε ι άμεση επίδραση
στην αλλοίωση της χροιάς το υ τ ε ­
λικού ήχου, αλλά δ ε ν είν α ι ο μονα­
δ ικ ό ς π α ρ ά γ ο ν τ α ς ε π ίδ ρ α σ η ς .
Σπουδαίο ρόλο παίζει το ε ίδ ο ς του
π ε ρ ιο ρ ισ μ ο ύ Τ ο σ ήμα δ η λ α δ ή ,
μπορεί να π ερ ιορ ίζετα ι (να κολλά­
ε ι) απότομα σε μια στάθμη, οπότε ί
μιλάμε για αποτομο περιορισμό (h- |
14-54
la u o u t (t)
1b
u O Ut ( t )
ard clipping) ή να σ υγκρ οτείται βα­
θμιαία κοντά σ ' αυτήν, οπότε έ ­
χουμε βαθμιαίο περιορισμό (soft ή
gradual clipping).
Το κύκλωμά μας παρέχει συνεχή
δ υνα τό τητα μετα β ολή ς από βαθμι­
αίο ως απότομο περιορισμό, και
αυτό συμβάλλει στην ε υ ε λ ιξ ία του
συστήματος από άποψη αλλοίωσης
τη ς χροιάς το υ ήχου.
Στο σχήμα 2 φ αίνονται οι διάφο­
ρ ες επ ιδράσεις του κυκλώ ματος
στο σήμα εξό δ ο υ .
Το κύκλωμα
Το π λή ρ ες κύκλω μα τη ς συ­
σ κευής υπάρχει στα Σχήματα τα 3
και 4. Το Σχήμα 3 δ είχ ν ε ι το κύ­
κλωμα για συμμετρική τροφοδοσία
(συν, πλην, μηδέν) ενώ το Σχήμα 4
δ είχ ν ε ι το ίδιο κύκλωμα για ασύμ­
μετρη τροφοδοσία (μηδέν-συν). Η
κατανάλωση ρ εύμα τος για οποιο-
δηποτε κύκλωμα είναι 1 0 - 15mA. Η
αντίσταση εισόδου του κυκλώμα­
τος είναι 100ΚΩ. Η λειτουρ γία του
κυκλώ ματος είνα ι πολύ απλή: Το
σήμα εισ ό δ ο υ ε ν ισ χ ύ ε τ α ι πρώτα
από το IC1, που κάνει ενίσχυση Au
= (1 + R2/R1). Η ενίσχυση μπορεί
να α λλά ξει αλλάζοντας την τιμή
τη ς R1. Για την υπάρχουσα τιμή η
ενίσχυση είναι Αυ = 11. Το σήμα
εξό δ ο υ το υ IC1 ο δη γείτα ι μέσω
τη ς R, (και του C6 στο Σχήμα 4)
στο π οτενσ ιόμ ετρ ο έντα σ η ς Ρ5. Ο
δ ρο μ έας του Ρ5 απ οτελεί την έ ξ ο ­
δο τη ς σ υσκευής.
Ο περιορισμός ρ υ θ μ ίζετα ι ως ε ­
ξή ς: Μ όλις η στιγμιαία τάση στο
δ εξ ιό άκρο τη ς R4 ξεπ ερ ά σ ει την
τάση δρομέα το υ Ρ3 ή του Ρ4
κ α τ' απόλυτη τιμή, το σήμα ε ξ ό ­
δου εξα σ θ εν ε ί. Ο βαθμός ε ξ α σ θ έ ­
νησης καθ ορ ίζεται από τον λόγο
R4/P1 και R 4/P2. Μ ε τα PI (Ρ2)
στην ελάχιστη αντίστασή το υ ς, το
σήμα εξό δ ο υ ε ξ α σ θ ε ν ε ί τελ είω ς ,
Σχήμα 1. Η χαρακτηριστική εξόδου/ει-
σόδου (Voul/Vin) ενός ενισχύει με α­
πότομο περιορισμό (α) και το σήμα εξό­
δου και εισόδου (β).
Σχήμα 2. Στον περιορισμό ενός ενισχυ­
τή υπάρχουν πέντε συνολικά παράμε­
τροι, που μπορούν να μεταβληθούν α­
νεξάρτητα.
δηλαδή γ ίνετα ι απότομος περιορι­
σμός. Μ ε τα P1 (Ρ2) στη μέγιστη
αντίστασή το υς, γ ίν ετα ι βαθμιαίος
περιορισμός. Επομένως, ρυθμίζον­
τας τα Ρ1... Ρ4 δ εν ελ έγ χ ο υ μ ε
μόνο την στάθμη περιορισμού αλ­
λά και το ε ίδ ο ς του (σ υμμετρικός,
ασ ύμ μ ετρ ος, απότομος βαθμιαίος).
Το απ οτέλεσμα είν α ι η κατά βού­
ληση επέμβαση στο π ερ ιεχόμ ενο
αρμονικών του σήματος ε ­
ξόδου.
Οσον αφορά το τροφ οδοτικό,
υπάρχουν δ ιά φ ορ ες λύσ εις. Μ ετα ­
ξύ μας, πριν κ α τα λ ή ξετε στο συμ­
μ ετρικό τρ οφ οδ οτικό του Σχήμα­
το ς 5 a ή στο ασύμμετρο του 5b,
δοκιμάστε δύο κο ινές μπατταρίες
9V, μια για κάθε πολικότητα ή δυο
σ ε σειρά (για την ασύμετρη τρο­
φοδοσία). ' Ετσι κι αλλοιώς η κατα­
νάλωση είνα ι το πολύ 15mA. Και
κάτι ακόμα: Αντί για το LF357 μπο-
 3 ρ ε ίτε να χρησιμοποιείσετε το 741.
Ε χει τα ίδια ποδαράκια, κ ά ν ει
(εδώ) την ίδια δουλειά, και κοστί­
ζ ε ι πολύ φθηνότερα!

Αλλες εφαρμογές
Εκτός από ρυθμιζόμενη παρα-
μορφώτρια, το κύκλωμα μπορεί να
χρ ησ ιμ ο π ο ιη θεί το μ έγ ισ το σήμα
που οδηγεί ένα ενισχυτή ισχύος
(φυσικό θα το παραμορφώσει) ώ­
στε να μην κ ιν δ υ ν εύ ει να κα εί η
έξο δ ο ς του ενισχυτή.
Μ πορεί επίσης να χρησιμοποιη­
θ εί για περιορισμό του σήματος
ομιλίας σε μια μεγαφωνική εγ κ α τά ­
σταση. Κάτι τέ το ιο θα αυξήσ ει την
μέση ακουστική έντασ η της ομιλί­
ας κάτι τέ το ιο δ εν είναι ιδιαίτερο
τρομερό. Πάνω σ αυτό μ π ο ρ ε .ε
να κ ά ν ε τε τα σχετικά πειράματα,
4 εφ όσον οι γ ε ίτο ν έ ς σας έχουν την
ίδια με σας ό ρ εξη για έρ ευ ν α κατά
τις 3 το μεσημέρι ή τις 1 τη νύ ­
χτα ...

5a

Σχήμα 3. Το κύκλωμα της ρυθμιζόμενης

παραμορφώτριας ήχου για συμμετρική
τροφοδοσία.
5b
Σχήμα 4. Υπόδειγμα συμμετρικού τρο­
φοδοτικού (α) και ασύμετρου (β) για τα
Σχήματα 3 και 4 αντίστοιχα. Μπορείτε
πάντως να κάνετε την ίδια καλή δου­
λειά με δύο κοινές μπατταρίες των 9Υ.