‫اﳒﲈد ﻓﻠﺰات و �ٓﻟﯿﺎژﻫﺎ‬

‫�ﺴﻤﻪ ﺗﻌﺎﱃ‬
‫ﴎﻓﺼﻞ ﻣﻄﺎﻟﺐ‪:‬‬
‫‪-‬ﺗﻌﺮﯾﻒ اﳒﲈد‪ ،‬ﻧﻘﺶ اﳒﲈد در ﻓﺮآٓﯾﻨﺪ ﻫﺎی ﳐﺘﻠﻒ‬
‫‪�-‬ﺮرﳻ و ﺷ�ﻨﺎﺧﺖ ﺳﺎﺧتﺎر ﻣﺎﯾﻊ ﻓﻠﺰات‬
‫‪�-‬ﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣیﮏ و ﺟﻮاﻧﻪ زﱏ اﳒﲈد‬
‫‪-‬رﺷﺪ و اﻧﻮاع ﻓﺼﻞ ﻣﺸﱰک ﻫﺎی �ﺎﻣﺪ‪/‬ﻣﺎﯾﻊ ﻓﻠﺰات �ﺎﻟﺺ‬
‫‪-‬اﳒﲈد آآﻟﯿﺎژ ﻫﺎ‬
‫‪-‬اﳒﲈد و ﭘﺪﯾﺪﻩ �ﺪا�ﺶ‬

‫ﻣنﺎﺑﻊ و ﻣﺮاﺟﻊ‪:‬‬
‫‪1.Solidification & casting , G.J.Davis‬‬
‫‪2.Phase Transformation in metals & alloys , D.A.porter‬‬
‫)*ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣبﺤﺚ ﺟﻮاﻧﻪ زﱏ(‬
‫‪3.Solidification processing , Fleming‬‬
‫)*ﻣبﺎﺣﺚ ﰷر�ﺮدی در زﻣیﻨﻪ اﳒﲈد(‬
‫‪.4‬اﳒﲈد و اﺻﻮل ﻣتﺎﻟﻮرژ�ﮑﯽ رﳜﺘﻪ ﮔﺮی‪� ،‬ﻼل ﲩﺎزی‬
‫‪.5‬ﴰﺶ ر�ﺰی‪� ،‬ﻼل ﲩﺎزی‬
‫)*در زﻣیﻨﻪ ﴰﺶ ر�ﺰی و اﳒﲈد ﴰﺶ ﻫﺎ ﻣﺮﺟﻌﯽ ﰷﻣﻞ(‬
‫�ﻠﺴﻪ اول ‪� 4 ،‬ﺮ‬
‫در ﻓﺮآٓﯾﻨﺪ ﻫﺎی رﳜﺘﻪ ﮔﺮی )ذوب‪،‬رﳜﱳ در ﻗﺎﻟﺐ‪،‬اﳒﲈد( �ﻮ�ﻩ �ﺮ�ﻦ دورﻩ ﻣتﻌﻠﻖ ﺑﻪ اﳒﲈد اﺳﺖ‪ .‬اﳒﲈد ﻓﺮآٓﯾﻨﺪی‬
‫ﳘﺮاﻩ � رﳜﺘﻪ ﮔﺮی اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﳒﲈد �ﻢ �ﺮ�ﻦ ﻓﺮآٓﯾﻨﺪی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮاص ﻓﲒ�ﮑﯽ‪ ،‬ﺷ�ﳰﯿﺎﱙ‪ ،‬ﻣﲀﻧﯿﮑﯽ را ﲢﺖ �ﺛﲑ ﻗﺮار ﻣیﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ اﳒﲈد‬
‫ﺗﻐﯿﲑ � اﺳ�ﺘ�ﺎ� ﻓﺎز ﻣﺎﯾﻊ ﺑﻪ �ﺎﻣﺪ‪ :‬ﺳﺎدﻩ �ﺮ�ﻦ ﺗﻮﺻﯿﻒ �ﺮای اﳒﲈد‬
‫اوﻟﲔ ﻓﺮاﯾﻨﺪ �ﺮای آٓ�ﺎز روﻧﺪ اﳒﲈد‪ ،‬ﺟﻮاﻧﻪ زﱏ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪.1‬اﺗﻔﺎﰵ ﮐﻪ در ﺟﻮاﻧﻪ ﻣﯽ اﻓتﺪ ا�ﻦ اﺳﺖ �ﮏ ﴎی اﰎ ﻫﺎی ﻣﺎﯾﻊ ﮐﻪ ﺳﺎﺧتﺎری ﰷﻣﻼ ﰉ ﻧﻈﻢ دارﻧﺪ در �ﮏ ﻣنﻄﻘﻪ‬
‫ﻣنﻈﻢ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ﺳﺎﺧتﺎر �ﺮ�ﺴ�ﺘﺎﱃ ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ‪ crystallization‬رخ ﻣیﺪﻫﺪ‪).‬ﺗﺒﻠﻮر‪-‬ﺑﻠﻮری ﺷﺪن(‬
‫ا�ﻦ ﶍﻮ�ﻪ اﲤﯽ �ﺮ�ﺴ�ﺘﺎﱃ ﺷﺪﻩ اﮔﺮ ﻣتﻼﳽ �ﺸﻮد ﺟﻮاﻧﻪ �م ﻣیﮕﲑد‪.‬‬
‫‪.2‬ﻣﺮ�� ی ﺑﻌﺪ رﺷﺪ ﺟﻮاﻧﻪ ﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ�ﻪ ﻣیﮕﺬرد �ﴪ ﻣﻮﱃ �ﺎﻣﺪ ‪ fraction of solid‬ﺑیﺸﱰ ﻣیﺸﻮد و داﻧﻪ ﻫﺎ‬
‫ﮔﺴﱰدﻩ �ﺮ ﻣیﺸﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ا�ﻦ ﻣﺮ��‪ � growth‬رﺷﺪ داﻧﻪ ﻣیﮕﻮﯾﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی اﻓﺰا�ﺶ � �ﺎﺟﺮت ﺗﺪرﳚﯽ اﰎ ﻫﺎ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ داﻧﻪ‪ :‬ﺟﻮاﻧﻪ ﻫﺎی رﺷﺪ �ﻓتﻪ در‬

‫ﭘﺎ�ن اﳒﲈد را داﻧﻪ ﻣﯽ �ﻣنﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺮز داﻧﻪ‪ :‬ﻓﺼﻞ ﻣﺸﱰک داﻧﻪ‬
‫ﻫﺎ در ﭘﺎ�ن اﳒﲈد را ﻣﺮز داﻧﻪ ﻣﯽ‬
‫�ﻣنﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ا�ﻦ ﺳﺎﺧتﺎر �ﺲ از اﳒﲈد‬
‫ﻓﺮاﯾﻨﺪی روی آٓن ﺻﻮرت نﮕﲑد )ﻧﻮرد‪،‬ﻓﻮرج‪� (..،‬ﺸﻮد‪،‬آٓن را ‪ � as cast structure‬ﺳﺎﺧتﺎر رﳜﺘﮕﯽ � ﺳﺎﺧتﺎر‬
‫ﻣﺎ�ﺮوﺳﮑﻮﭘیﯽ �ﺲ از ﭘﺎ�ن اﳒﲈد ﻣﯽ �ﻣنﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎﺧتﺎر ﻣﺎ�ﺮوﺳﮑﻮﭘیﯽ‪:‬ﺳﺎﺧتﺎر ﳕﺎ�ﺶ دﻫﻨﺪﻩ ی داﻧﻪ ﺑﻨﺪی ﻓﻠﺰات را ﺳﺎﺧتﺎر ﻣﺎ�ﺮوﺳﮑﻮﭘیﯽ � ‪Macro Structure‬‬
‫ﻣیﻨﺎﻣنﺪ‪ .‬ا�ﻦ ﺳﺎﺧتﺎر ﻫﺎی ﻣﺎ�ﺮوﺳﮑﻮﭘیﯽ ﻣیﺘﻮاﻧﺪ اﺑﻌﺎد ﺳﺎﻧﱴ ﻣﱰی � �ﻧﻮﻣﱰی داﺷ�ﺘﻪ �ﺷ�ﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎﺧتﺎر ﻣیﮑﺮوﺳﮑﻮﭘیﯽ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﻪ �ﺎی ﻓﻠﺰ �ﺎﻟﺺ آآﻟﯿﺎژ داﺷ�ﺘﻪ �ﺷ�ﲓ‪ ،‬درون ﻫﺮ داﻧﻪ اﻧﻮاع ﻓﺎز ﻫﺎی ﺑﲔ ﻓﻠﺰی ﻣثﻞ‬
‫ﻓﺎزﻫﺎی ﰷرﺑﯿﺪی و ‪ ..‬دارﱘ‪ .‬ﺑﻪ ا�ﻦ ﺳﺎﺧتﺎر ﻫﺎی �ﲑ ﻓﻠﺰی ﮐﻪ در درون � روی ﻣﺮز داﻧﻪ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﺳﺎﺧتﺎر‬
‫ﻣیﮑﺮوﺳﮑﻮﭘیﯽ ﻣیﮕﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫*ﺣﱴ ﻓﻠﺰات �ﺎﻟﺺ ﱒ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺣﻀﻮر ﳈﯽ ��ﺎﻟﴡ درون ﺧﻮد ﺳﺎﺧتﺎر ﻣیﮑﺮوﺳﮑﻮﭘیﯽ ﱒ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻨﺎﴏ آآﻟﯿﺎژی �ﲔ اﳒﲈد وﻗﱴ دا�ﻞ �ﮏ ﻓﻠﺰ �ﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ دو ﺻﻮرت ﺧﻮد را �ﺸﺎن ﻣیﺪﻫﻨﺪ‪:‬‬
‫‪�.1‬ﺸﮑیﻞ ﻓﺎز ‪ α‬ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻘﺎد�ﺮ ﻋﻨﺎﴏ آآﻟﯿﺎژی ﳈﱰ از �ﺪی �ﺷﺪ ﮐﻪ وارد‬
‫ﻣنﻄﻘﻪ دو ﻓﺎزی ﺷﻮﱘ ﻓﻘﻂ ‪ α‬ﺧﻮاﻫﲓ داﺷﺖ‪.‬‬
‫‪�.2‬ﺸﮑیﻞ ﻓﺎز 𝜃𝜃 ﻣﯽ دﻫﻨﺪ ﻣثﻞ ‪ Al2Cu‬و ‪ Fe3C‬و ‪) Al3Ni‬ﮐﻪ ﻓﺎز ﻫﺎی اﯾﻨﱰ‬
‫ﻣتﺎﻟﯿﮏ( ﻫﺴتنﺪ‪.‬‬
‫وﱃ در واﻗﻌﯿﺖ ﻓﺎز آآﻟﯿﺎژ ﻫﺎی �ﮏ ﻓﺎز ‪ α‬در ﲻﻞ ﱒ درون ﺧﻮد ﻓﺎز ‪ θ‬را �ﺸﺎن ﻣیﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫د�ﮔﺮاﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد د�ﮔﺮاﻣﯽ ﺗﻌﺎدﱃ اﺳﺖ و در �ﺎﻟﱴ رﰟ ﻣیﺸﻮد ﮐﻪ ﻗﻄﻌﻪ ای اﻧﺪازﻩ �ﺪس ﺑﻪ ﻣﺪت‬
‫‪ 6-5‬روز ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻫﺴ�ﺘﻪ ﴎد و ﻣنﺠﻤﺪ ﺷﻮد‪ .‬در ا�ﻦ ﺻﻮرت ا�ﻦ د�ﮔﺮام ﺗﺌﻮری ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ آٓﯾﺪ‪.‬‬
‫وﱃ در ﲻﻞ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﭘﺪﯾﺪﻩ �ﺪا�ﺶ �ﲔ اﳒﲈد درون ﻓﺎز ‪ ،α‬ﻓﺎز ‪ θ‬ﱒ ﺷﲁ ﻣیﮕﲑد‪.‬‬
‫ا�ﻦ ﻓﺎز ﻫﺎی ‪ � α‬اﯾﻨﮑﻪ از �ﺮ�ﯿﺐ دو ﻓﻠﺰ � �ﮏ ﻓﻠﺰ و �ﮏ ﺷ�ﺒﻪ ﻓﻠﺰ �ﺸﮑیﻞ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ)ﻣثﻞ ‪ Al‬و ‪ (Cu‬وﱃ‬
‫ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﲔ اﰎ ﻫﺎی آٓ�ﺎ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻓﻠﺰی ﻧیﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﭘﯿﻮﻧﺪی �ﲑ ﻓﻠﺰی و �ﻮ��ﴗ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﳘﲔ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ا�ﻦ ﻓﻠﺰات ﻧﻘﻄﻪ ذوب �ﻻ و اﺳ�ﺘﺤﲀم �ﺴ�ﯿﺎر ز�دی دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻘﺶ و اﳘﯿﺖ اﳒﲈد در ﻓﺮآٓﯾﻨﺪ ﻫﺎی ﳐﺘﻠﻒ‬
‫�ﻢ �ﺮ�ﻦ ﭘﺪﯾﺪﻩ ای ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ �ﺪا�ﺶ را ﮐﻨﱰل ﮐﻨﺪ ﴎﻋﺖ اﳒﲈد و ﮐﻨﱰل اﻧﺪازﻩ داﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ا�ﻦ روش �ﻢ �ﺮ�ﻦ روش رﺳ�ﯿﺪن ﺑﻪ ﳘﮕﲎ ﺑیﺸﱰ و �ﻠﻮﮔﲑی از �ﺪا�ﺶ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻫﺮ�ﻪ ﴎﻋﺖ اﳒﲈد ﺑیﺸﱰ ﳘﮕﲎ ﺑیﺸﱰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻫﺮ�ﻪ اﻧﺪازﻩ داﻧﻪ ر�ﺰ�ﺮ �ﺷﺪ �ﺪا�ﺶ ﳈﱰ ﻣیﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫دﻟﯿﻞ اﳚﺎد ﻓﺎزﻫﺎی اﯾﻨﱰ ﻣتﺎﻟﯿﮏ رﺳ�ﯿﺪن ﺑﻪ ﻣﻮادی � اﺳ�ﺘﺤﲀم �ﻻ �ﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣثﻼ ‪� Al‬ﺎﻟﴡ ﮐﻪ اﺳ�ﺘﺤﲀم ‪ 50Mpa‬دارد � وﺟﻮد ﻓﻠﺰی د�ﮕﺮ و اﳚﺎد آآﻟﯿﺎژ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﺳ�ﺘﺤﲀم ‪ 800‬ﱒ‬
‫�ﺮﺳﺪ‪ ،‬وﱃ در ﺻﻮرﰏ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﭼنﲔ اﺳ�ﺘﺤﲀﻣﯽ رﺳ�ﯿﺪ ﮐﻪ ﻓﺎز ﻫﺎ ر�ﺰ و �ﺮاﮐﻨﺪﻩ �ﺷ�ﻨﺪ‪.‬‬
‫� اﳒﺎم ﲻﻠﯿﺎت ﺣﺮارﰏ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻓﺎز را ر�ﺰ و �ﺮاﮐﻨﺪﻩ �ﺮد وﱃ ﲻﻠﯿﺎت ﺣﺮارﰏ در ﺻﻮرﰏ ﳈﮏ ﮐﻨﻨﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻓﺎز ﻫﺎ از اﺑﺘﺪا ﺧﻮدﺷﺎن � �ﺪی ر�ﺰ و �ﺮاﮐﻨﺪﻩ ﺑﻮدﻩ �ﺷ�ﻨﺪ � ﲻﻠﯿﺎت آٓن ﻫﺎ را ر�ﺰ �ﺮ ﮐﻨﺪ‪� .‬ﺲ اﳒﲈد ﻣیﺘﻮاﻧﺪ‬
‫اﻧﺪازﻩ و ﺷﲁ ا�ﻦ ﻓﺎزﻫﺎ را ﮐﻨﱰل ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫داﻧﻪ ﻫﺎ ر�ﺰ � درﺷﺖ �ﺷ�ﻨﺪ‬ ‫‪-‬‬
‫داﻧﻪ ﻫﺎ ﺳﻮزﱏ‪� ،‬ﺮوی‪� ..،‬ﺷ�ﻨﺪ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺷﲁ داﻧﻪ ﻫﺎ ﱒ ﳏﻮر � ﺳ�ﺘﻮﱏ �ﺷﺪ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻓﻠﺰ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺷﲁ ﭘﺬ�ﺮی ﺧﻮب � ﺿﻌﯿﻒ داﺷ�ﺘﻪ �ﺷﺪ‬ ‫‪-‬‬
‫اﮔﺮ ﲞﻮاﻫﲓ ﺑﻪ ﻓﻠﺰ �ﮏ �ﺮ�ﺴ�ﺘﺎل �ﺮﺳ�ﲓ‬ ‫‪-‬‬
‫در ﻓﺮآٓﯾﻨﺪ ﻫﺎی ﯾﻮ�ﮑتﯿﮏ � �ﺮی ﯾﻮ�ﮑتﯿﮏ داﻧﻪ ﻫﺎ �ﻪ اﺷﲀﱃ و �ﻪ ﻣﻮرﻓﻮﻟﻮژی ای داﺷ�ﺘﻪ �ﺷ�ﻨﺪ‬ ‫‪-‬‬
‫ﳘﮕﯽ وا�ﺴ�ﺘﻪ ﺑﻪ اﳒﲈد اﺳﺖ و ﺗﻮﺳﻂ اﳒﲈد ﮐﻨﱰل ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫�ﻠﺴﻪ دوم‪� 11 ،‬ﺮ‬
‫ﻣﺬاب ﻓﻠﺰات‪ ،‬ﺳﺎﺧتﺎر و ﺧﻮاص‬
‫در �ﺎﻟﺖ ﮔﺎز‪ :‬اﰎ ﻫﺎ � ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻫﺎ ﰷﻣﻼ و ﻣﻄﻠﻘﺎ ﰉ ﻧﻈﻢ ﻫﺴتنﺪ‪.‬‬
‫در �ﺎﻟﺖ �ﺎﻣﺪ‪ -1 :‬آٓﻣﻮرف ‪� -2‬ﺮ�ﺴ�ﺘﺎﱃ‪ :‬ﻧﻈﻢ ﰷﻣﻞ‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻮاد �ﺎﻣﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ‪ %100‬ﱒ ﻣنﻈﻢ ﻧیﺴتنﺪ و در �ﺮ� �ﺎﻫﺎ ﰉ ﻧﻈﻤﯽ ﻫﺎﱙ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﰉ ﻧﻈﻤﯽ‪� -1 :‬ﮏ ﺑﻌﺪی )ﻧﻘﻄﻪ ای( �ﺎﻫﺎی �ﺎﱃ ‪vacancy‬‬
‫‪ -2‬دو ﺑﻌﺪی )ﺧﻄﯽ( ‪Dislocation‬‬