Imena manastira su:

Beočin (osnovan krajem 15. veka)

,
Bešenovo (osnovan 1467. godine)
,
Divša (osnovan krajem 15. veka),

Grgeteg (osnovan 1471. godine),

Jazak (osnovan 1736. godine),

Krušedol (osnovan 1509. godine),

Kuveždin (osnovan oko 1566. godine),

Mala Remeta (osnovan sredinom 16. veka),

Novo Hopovo (osnovan polovinom 16. veka),

Petkovnica (osnovan polovinom 16. veka),

Privina Glava (osnovan krajem 12. veka),

Rakovac (osnovan krajem 15. veka),

Šišatovac (osnovan početkom 16. veka),

Staro Hopovo (osnovan krajem 15. veka),

Velika Remeta (osnovan sredinom 16. veka),

Ravanica (sredinom 16. veka).

Beočin - belo lepo delo

veza: Novi Sad

manastir: ženski

stanje: aktivan
Kao i kod većine fruškogorskih manastira i osnivač manastira Beočin je nepoznat. O njemu ima
iznenađujuće malo podataka što je pomalo čudno jer se po mnogo čemu radi svakako o elitnom
fruškogorskom manastiru. O načinu kako je manastir dobio ime postoji priča arhimandrita Firmilijana
(kasnije mitropolit Skopljanski, rukopoložen 1902, umro 1903.). On tvrdi da su ga osnovali račanski
monasi pa su ga nazvali Beočinom jer je bio "čin, belo, lepo delo". Crkva nije bila velika, ali su joj
zidovi izgleda bili masivni, izrađeni od kamena i sa obaveznim kubetom iznad pevnica.
Pisani izvori
Po prvi put ga u pisanim izvorima navode Turci 1566. godine nazivajući ga sa "manastir Novosel(o)"
kod Beočina. Ponovo ga spominju 1578. godine, zatim 1588. godine kada navode da manastir ima u
vlasništvu dve vodenice, vinograd, bašte, te da plaća godišnju dažbinu od 700 akci. Manastir Beočin
se spominje i u arhivi ruskog ministarstva spoljnih poslova 1622. godine. Tada je iguman Longin išao
u Moskvu tražeći materijalnu pomoć. Čini se da je manastir u to doba teško stradao i da je svrha
igumanova puta bila materijalna pomoć za obnovu manastira. Godine 1629. ponovo iguman
beočinski, ovaj put Antonije, putuje za Moskvu po pomoć. Do Moskve nije uspeo da dođe jer mu to iz
nekog razloga nije dopušteno, pa je morao na odgovor da čeka u Putovalju. To mu se čekanje
isplatilo jer je pomoć dobio. U istoriji manastira možda je odlučujuća 1697. godina. Te je godine
patrijarh Arsenije III dozvolio monasima manastira Rača (na Drini) iz Srbije da se nasele u opustelom
Beočinu. Od tada potiče i čuveno patrijarhovo "Otvoreno pismo" koje je on u Tabanu dao račanskim
kaluđerima koji su tada živeli oko Budima. Po svemu sudeći manastir je u to doba bio opustošen
budući da je besneo austrijsko-turski rat u periodu 1683-95. godine. Odmah po dolasku u Beočin
monasi iz manastira Rače su srušili staru crkvu i u blizini sagradili novu koja je bila od drveta. O toj
novosagrađenoj crkvi zna se jako malo. Jedino je vizitacija iz 1753. godine spominje kao malu,
zidanu od kamena, "na cemer svedena", zatim da je više pevnice bilo "trulo ustrojeno" kao i to da se
manastir oduvek zvao Beočin. Ni ta drvena crkva nije dugo stajala jer je tokom 1731/32. godine na
njenom mestu sagrađena nova sa velikom osmostranom kupolom. To je crkva koja i danas stoji.
Sami radovi na crkvi bili su završeni tek provizorno budući da je bila pokrivena crepom i obojena u
crveno, ali još uvek nije imala ikonostas. Sam oltar je bio odeljen čamovim daskama od ostalog dela
crkve i na takvim daskama stajale su ikone. Kako se zidanje nove crkve oteglo sve do 1740. godine,
to se u međuvremenu (1734-39.) podigla kapela na južnoj strani manastira. Bila je to mala crkvica sa
uskim i visokim prozorima, polukružnom oltarskom apsidom i krovnim pokrivačem od šindre sa
jabukom i krstom. Ona je tokom 1905. srušena i sazidana je nova sa kvadratnom osnovom nad
kojom se diže kube, po projektu Vladimira Nikolića. Za nju je carske dveri načinio Dimitrije Janić i
oslikao ikonostas. Istovremeno sa crkvom (1740) završen je i kvadratni zvonik na tri sprata. Do 1762.
godine urađeni su otvoreni trem i bočni ugaoni prostor zvonika.
Manastirski konaci su podizani u dva navrata. Tokom 1728. (zapadna strana) i 1741. godine (južna
strana), da bi 1765. godine bili spojeni u jednu celinu. Stoga su zapadni konak (nešto izdužen),
zaštitni zid na istočnoj strani, južni konak, i niža ograda sa stubovima i baroknom kapijom na
severnoj strani, zatvarali crkvu sa svih strana. Možda je u svemu tome najlepša upravo barokna
kapija, ali ona ne postoji budući da ju je zamenila današnja ulazna kapija sa stepenastim završetkom
i plitkim slepim arkadama pri vrhu. Kao i ova kapija, tako je uklonjen i barokni zabat sa severnog
konaka i zamenjen stepenastim zabatom (1893) koji je neuporedivo manje dekorativan i lep.
Manastir nije siromašan, ali i pored toga u njemu boravi u to doba neuobičajeno mali broj monaha -
iguman Stefan, 4 jeromonaha, 1 jerođakon i monah. Manastir ima ukupno 9 domova prnjavoraca sa
ukupno 32 duše (19 muških i 13 ženskih).
Današnji izgled
Današnji izgled manastir je dobio 1893. godine kada su vršene velike prepravke (u vreme
arhimandrita Platona Telečkog). Danas je crkva jednobrodna građevina, nesto više izdužena sa tri
apside (jedna oltarska i dve pevničke). Nad njom se uzdiže visoko poligonalno kube. Po svemu
sudeći i crkva predstavlja mešavinu uticaja raškog tipa gradnje (oblik osnove, način gradnje) i
gotskog (stremljenje u visinu, prelomljeni lukovi, osmougaoni stupci), dok je portal mešavina baroka i
klasicizma. Crkva ima ukupno devet uskih pravougaonih prozorskih otvora koji je okružuju. Zvonik
ima ukupno tri sprata i završava se niskom kapom kupastog oblika. Veoma je interesantan ulazni
portal iznad koga su izvajani orao i lav (simbol evanđelista). Ono što je u crkvi manastira Beočin
interesantno jeste ikonostas, veoma visok i veoma uzan. Idealno je uklopljen u arhitekturu naglašeno
visoke i uzane manastirske crkve. Rad na ikonostasu je započet 1765. godine, a pretpostavlja se da
ga je rezao Aksentije Marković, majstor iz Novog Sada (on je 1784. godine rezao i arhijerejski sto).
Ikonostas ima pet izraženih zona (sa islikanih sveukupno 62 ikone). Dok se u prvoj zoni nalazi red
prestonih ikona, u drugoj su apostoli, trećoj praznične ikone, četvrtoj proroci i u petoj se nalazi luneta
sa osam ikona i krstom. Dva visoka stuba koji pridržavaju kube (inače ima četiri stuba) jednim delom
zaklanjaju ikonostas tako da ne postoji mogućnost da se obuhvati pogledom u celini. Na carskim
dverima naslikane su Blagovesti, dok su u donjem delu naslikana četiri jerarha. Slikarski deo radilo je
više majstora. Najstarije su četiri prestone ikone rađene od Janka Halkozoviča* (1756/7. godine).
Dakle, one su nastale pre izrade ikonostasa i samo su u njega ugrađene. To su Vaznesenje
Hristovo, Isus Hristos (na obe ikone se potpisao zlatnim slovima), Bogorodica i Jovan Krstitelj. Ostali
deo ikonostasa jeste delo Dimitrija Bačevića i Teodora Kračuna**(1766. godine). Na njima je teško
primetiti bilo šta od onih osobina koje će kasnije da krase rad Teodora Kračuna budući da je on tada
bio tek učenik kod Dimitrija Bačevića i u potpunosti podređen njegovom umetničkom impulsu.
Pomalo neopravdano promiče i slikarski rad Georgija Zografa na pevnicama i pevničkim stolovima.
Četiri izvanredno lepe ikone ukrašavaju "skamije", ali zbog "blizine" ikonostasa prolaze skoro
nezapaženo. Tek nakon završetka rada na ikonostasu crkva je živopisana. Taj deo je obavio Janko
Halkozovič, majstor iz Novog Sada. Opsežna rekonstrukcija manastirskog kompleksa izvedena je
1893. godine, a manje izmene izvršene su 1921. godine. Manastir je nakon I svetskog rata bio u
dobrom stanju, a Dimitrije Ruvarac navodi kako je bratstvo raspolagalo velikom bibliotekom od 780
knjiga kao i 63 crkvene. Ukupno je bila 41 rukopisna knjiga i to većinom preostale od kaluđera iz
manastira Rače. I u tom periodu manastir je materijalno dobro stajao tako da poseduje 2536 jutara
poljoprivrednog zemljišta i to se stanje održalo sve do pred II svetski rat kada manastir poseduje
1971 jutro zemlje kao i vrednosne papire (akcije) u rudniku. Manastir ima veoma lep park koji je
svojevremeno podigao arhimandrit Dimitrije Branković. Doduše, on je danas dobrim delom i
zapušten, ali još uvek je veoma lep sa uređenim stazicama i unutrašnjim kamenim ukrasima. Osim
toga, u parku (iznad njega) se nalazi i mala kapela sagrađena 1905. godine, prava mala lepotica
manastirske arhitekture. U kapelici se nalazi mali, veoma lepo izrezbareni ikonostas sa ukupno 7
ikona. U II svetskom ratu manastir je opustošen, a građevine su ostale neoštećene. Slava manastira
Beočin je Spasovdan - 40. dan posle Vaskrsa.

Bešenovo
veza: Irig

manastir: bez monaha

stanje: manastirište
Manastir Bešenovo sa crkvom posvećenom sv. Arhanđelima osnovao je prema predanju kralj
Dragutin, ali se najčešće kao najstariji pomen navodi 1467. kada je, prema izgubljenom natpisu na
zidu, crkva živopisana. Manastir je pouzdano zabeležen u svim turskim popisima počevši od 1545. do
1548. Kada je manastir Vitovnica kod Požarevca stradao od Turaka, kaluđeri ovog manastira su sa
najvrednijim liturgijskim predmetima prebegli u manastir Bešenovo. Među liturgijskim predmetima bilo
je četverojevanđelje koje je 1557. godine okovao Kondo Vuk, kao i srebrna čaša iz 1662. godine, delo
kujundžije Luke (ove dragocenosti se čuvaju u Muzeju SPC u Beogradu). Iako prepravljana u XIX i
početkom XX veka crkva manastira Bešenova zadržala je u osnovi svoj prvobitni oblik jednobrodne
građevine raškog tipa sve do drugog svetskog rata kada je razorena. Trostrani oblik manastirski
konaci dobili su između 1730. i 1771. godine. Podaci o ikonama sa ikonostasa koji se pominje u Opisu
iz 1753. godine, kao i o ikonama sa ikonostasa iz druge polovine XVIII veka nepotpuni su i nedovoljno
obrađeni. Slikarski radovi u manastirskoj kapeli, radovi Kuzmana Kolarića iz 1783. godine uništeni su
zajedno sa crkvom. Treći po redu ikonostas slikao je Stevan Aleksić 1906-09. godine, kao i zidne slike
na svodu i zidovima i istorijsku kompoziciju Spaljivanje sv. Save. Delovi ovog ikonostasa sačuvani su
u Muzeju Srema u Sremskoj Mitrovici. Posle razaranja u II svetskom ratu nije obnavljan.
(1876-1923), slikar, unuk Nikole Aleksića; rođen u Aradu, završio Akademiju u Minhenu, otvorio
slikarsku radionicu u Aradu, kasnije se preselio kod brata u Modoš (danas Jaša Tomić). U mnogim
crkvama, posebno u Banatu izradio brojne zidne slike i ikonostase (Modoš, Bešenovo, Preobraženska
crkva u Pančevu itd.). U osnovi realist, sa izvesnim ostacima romantičarskih shvatanja, koristio se i
poukama impresionizma.
 Divša - vekovna borba za
opstanak
veza: Sremska Mitrovica
manastir: ženski
stanje: aktivan
Po predanju manastir je zadužbina despota Jovana
Brankovića, a potiče, prema najstarijem pisanom
pomenu, s kraja XV ili početka XVI veka. Manastir još
uvek čeka neimare, a crkva ikonostas.

Manastir Divša (narodno Đipša) po predanju jeste zadužbina despota Jovana Brankovića (1499-
1502), a opis fruškogorskih manastira iz 1753. godine ovo predanje dodatno potvrđuje. Međutim, za
sada još uvek nema bilo kakvog pisanog ili nekog drugog traga koji bi ovakvu situaciju mogao da
potkrepi. O samome manastiru najstariji sačuvani pisani pomen jeste u rukopisnom četverojevanđelju
koje je pisano krajem XV veka (možda početkom XVI) i koje je dugo čuvano u manastiru. Manastir je
poznat i Turcima koji ga navode u svom popisu iz 1566. godine, ali pod imenom manastir Svetog
Nikole u selu Lipovici. Turci navode da manastir poseduje dva vinograda i jednu livadu od pet kola
sena. Na osnovu toga određuju manastiru otkupnu sumu od 4000 akči što je veoma mala suma, pa je
pretpostavka da su manastirske zgrade (izuzev crkve) bile od drveta. Po svemu sudeći radilo se o
siromašnom manastiru koji nije privlačio posebnu pažnju Turaka bar ne toliku da bi ga opteretili lažnim
nametima. Iz ovih turskih popisa teško je odrediti kako je manastir tada izgledao, ali opat Bonini u
svojim rukopisima iz 1702. godine nešto je određeniji. On tvrdi da se "kaluđerski manastir Đipša nalazi
u jednoj pošumljenoj, udaljenoj i nenaseljenoj dolini. Sada u njemu ima nekoliko kaluđera, koji ponovo
grade manastir i crkvu". Nadalje tvrdi da ima 100 jutara zemljišta, 2 jutra vinograda i 500 jutara šume.
Dakle, očigledno je da se radilo o manastiru koji je bio dosta udaljen od naseljenih mesta i verovatno
zato i dosta siromašan. Borba za samostalnost Sledeći važan pomen o manastiru potiče iz
1706. godine. To je privilegija "ot Josifa cesara rimskog" (austrijski car Josif I) gde se manastir Divša
navodi kao metoh manastira Kuveždina. To znači da je nekako od toga doba manastir Divša pao pod
nadležnost Kuveždina. To nikako nije zadovoljilo njegove monahe tako da narednih godina oni
pokušavaju da povrate samostalnost. Tokom vremena to im je u dva navrata i uspelo, ali samo za
kratko. Stalni pratilac manastira Divše bilo je njegovo siromaštvo, pa zato 1734. godine u njemu boravi
bratstvo od samo četiri člana. Zbog toga manastir nema ni sve bogoslužbene knjige što uz mali broj
monaha svakako utiče na njegovu smanjenu aktivnost. Situacija se nešto poboljšala 1738. godine jer
manastir dobija potrebne bogoslužbene knjige što je uticalo da se njegova aktivnost znatno povećava.
Sledećih godina u manastiru se dešavaju dva veoma interesantna događaja. Najpre (1741.) u
manastir je došao pustinjak Matej, jedan veoma snalažljiv i vredan monah, koji u veoma kratkom
vremenu uspeva da iskrči okolnu šumu i da zasadi voćnjak od čak 2500 voćki. Sledeći događaj je bio
mnogo dramatičniji: 1744. godine pokušalo se da Divša (zajedno sa Kuveždinom) postane metoh
Hilandara, no to se osujećuje. Te godine patrijarh Arsenije IV Jovanović Šakabenta je doneo tu
odluku. Međutim, seljaci iz okoline manastira Divše su bili veoma odlučni u tome da se to spreči pa su
u tome do kraja i uspeli. To im se tada učinilo malo pa su pokušali da manastir Divšu otrgnu od
zavisnosti Kuveždina tražeći da Divša postane ponovo samostalna. Ne zna se epilog tog sudara
različitih želja, ali sudeći po Opisu fruškogorskih manastira iz 1753. godine, gde se navodi da Divša
ima svog igumana, izgleda kao da su u tome uspeli i da je manastir dobio samostalnost. Ipak, ono što
ovakav zaključak dovodi u sumnju jeste to da se u Opisu manastir Divša vodi pod naslovom "Filijal
Divša" - što bi trebalo da znači da je još uvek bio pod Kuveždinom. S druge strane opet postoji
pretpostavka da je manastir Divša bio samostalan, ali privremeno, za vreme dok se ne izvrši
restauracija (u vreme vizitacije 1753. godine radila se obnova crkve spolja i iznutra). Takvo gledište
podupire to što postoji bratski zaključak Divše iz 1775. godine da manastir i dalje bude "potčinen"
manastiru Kuveždinu. S tim u skladu odlučilo se da manastirski iguman živi u Kuveždinu, a ne u Divši.
Manastirska crkva Iz opisa (1753.) vidi se da je manastirska crkva već tada bila veoma stara i da
je sazidana od kamena i cigle - kaže se da je crkva "drevnaja, kamenom i ciglom sozidata". Te godine
vršena je i velika restauracija crkve, a dovršavao se novi ikonostas. Bila je krstoobraznog oblika sa
poligonalnim apsidama i dekorativnim kubetom. Zvonik sa kapelom nad pripratom je sazidan između
1762-66. godine. Uz crkvu je sazidan toranj kvadratnog preseka. Konak je sagrađen tokom XVIII veka
na arkadama sa spratom. Kasnije je dozidana i pretpriprata (istovremeno kad je dozidan i zvonik
1762-66.). Glavni ktitor bio je pustinjak Matej - monah koji je toliko zadužio ovaj manastir. Wegova je
zasluga što su podignuti priprata, zvonik, kapela i dvospratna zgrada konaka na zapadnoj strani. Matej
je u manastiru umro, a sahranjen je u crkvi 1765. godine. Iz tog vremena (1772) postoji gravira na
kojoj je prikazan manastir Kuveždin (rad Zaharija Orfelina), a u gornjem levom uglu ucrtana je i Divša
kao veoma skromna građevina sa zvonikom, osmougaonom kupolom i nekoliko velikih prozora. Sa tri
strane manastir je okružen konacima, a sa četvrte zaštitnim zidom. Obratite pažnju na deo slike koji
prikazuje severoistočnu stranu manastira gde se vidi grobljanska kapela i koliba (možda pećina?) u
kojoj je verovatno živeo pustinjak (pustinožitelj) Matej. Izgled manastirske crkve značajno je
promenjen u obnovi 1822. godine (godina urezana na fresci sv. Nikole u niši iznad južnog ulaza u
crkvu). Od tada crkva se sastoji iz dva dela i to prvobitne crkve i kasnije dozidane priprate i zvonika.
Sama crkva je jednobrodna građevina sa oltarskom, dve pevničke (pravougaone) apside i kubetom
koje se uzdiže iznad naosa. Crkva ima sedam visokih prozora, ali veoma uskih. Materijal je opeka sa
ponegde upotrebljenim kamenom. Ikonostas je izrezbaren 1751. godine, ali se ne zna ko je bio
majstor. Interesantno je to da se ikonostas (iako u tom momentu nedovršen, budući da je rezbarenje
završeno 1754.) veoma dopao komisiji koja je sačinjavala vizitaciju 1753. godine pa ona u zapisnik
bez ikakve ograde navodi da da je ikonostas "novo preizrjadno piltorsko delo". Kako je oslikavanje bilo
u toku, to se komisija nije mogla izjasniti i o radu slikara. Ikonostas je oslikao Teodor Stefanov
Gologlavac (potpisan na ikoni sv. Nikole) koji je poznat i pod imenom Teodor Valjevac. O njemu
samome ima malo podataka, ali je izvesno da je rad na ikonostasu u manastiru Divša njegov prvi
krupniji rad. Ikonostas u Divši ima i jedan drugi značaj, on spada u možda prvi slikarski rad u srpskom
slikarstvu koji je urađen u duhu ranog baroka - nove slikarske struje koja je dolazila iz Evrope. Danas
su ikone sa ikonostasa (njih ukupno 11 - sve praznične ikone) u Galeriji umetnosti u Sremskoj
Mitrovici. Osim ovih sačuvano je u kapeli manastira Kuveždin ukupno 12 ikona na kojima su likovi
apostola. Čini se da je manastir uglavnom bio u trošnom stanju tako da je između 1913. i 1922. godine
bio čak i napušten (1905. godine pominje se kao filijala manastira Kuveždin). Te godine (1922.)
iguman Pantelejmon Lazić počinje sa opsežnim građevinskim radovima. Bio je veoma aktivan tako da
je u njemu postojala u to vreme i škola za decu iz manastirskog prnjavora. Nekako u to doba - 1923.
godine, po drugi put manastir Divša je dobio samostalnost. To se desilo zbog toga što je manastir
Kuveždin pretvoren u ženski manastir, no to je trajalo sve do 1933. godine kada se ponovo vraća u
zavisnost Kuveždinu. U to vreme manastir poseduje 795 jutara poljoprivrednog zemljišta. Manastir je
za vreme II svetskog rata spaljen i do danas su izvršene samo neke popravke. Zbog toga današnji
posetilac može veoma malo toga videti od onoga što je manastir Divša bio nekada. Crkva je u
potpunosti obnovljena, ali trenutno nema ikonostasa niti je iznutra oslikana. Pri izgrađivanju nove
crkve iskorišćeno je nešto od materijala sa stare crkve tako da je na nekim mestima (portal ulaznih
vrata, freska iznad ulaznih vrata, vrata priprate i na još nekoliko mesta na spoljnim zidovima crkve) taj
materijal ugrađen i sasvim je jasno vidljiv. Od 1980. godine manastir je naseljen (vaspostavljen kao
ženski) i postepeno se obnavlja. Slava manastira Divša je Prenos moštiju Svetog oca Nikolaja - 22.
(9.) maj.
Grgeteg - legenda o Zmaj
Ognjenom Vuku
veza: Beograd-Novi Sad
manastir: muški
stanje: aktivan
Tvrdi se da je manastir podigao Vuk Grgurević
(Zmaj Ognjeni) za svog slepog oca Grgura
Brankovića (monaha Germana), ali istoričari to
smatraju više legendom nego činjenicom.

Kao i kod većine manastira ne zna se pouzdano ko je bio graditelj manastira Grgeteg kao što nije
poznato ni vreme njegove izgradnje. Legenda tvrdi da je ovaj manastir podigao despot Vuk Grgurević
(Zmaj Ognjeni) ne bi li smestio svoga slepog oca Grgura Brankovića, slepog hilandarskog monaha
Germana. Navodi se čak i 1471. godina kao godina njegovog podizanja. No, kako je Grgur Branković
umro 1459. godine to se ova priča oduvek smatrala samo legendom. Pretpostavlja se da je manastir
sagrađen između 1459. (pad Despotovine), ali pre turskog osvajanja Srema (1521. godine). Čini se da
je manastir bio dobrostojeći jer je, u vreme "otkupa" od Turaka, svoje vinograde, bašte, livade i njive
otkupio za iznos od 6000 akči, dok su mu godišnja davanja na ime ušura od vina, žitarica i košnica bila
povećana na 500 akči. Manastir je očigledno dobro stajao pa opat Bonini navodi da je u 1702. godini
imao ukupno 4 mlina, 200 jutara oranica i livada (u njemu je tada boravilo 25 monaha), a po jednoj
austrijskoj povelji iz 1706. godine vidi se da je imao ukupno deset vodenica. Stradanje i
preporod Tokom 1739. godine Grgeteg je bio pribežište za kaluđere iz manastira Slanci u Srbiji koji
su se bežeći pred Turcima sklonili u Grgeteg donoseći sa sobom stvari, odežde i knjige. Po prolasku
opasnosti oni su se tamo vratili. Iste te godine iz pridvorne kapele beogradske mitropolije u Grgeteg su
prenete i njihove prestone ikone. U vreme tursko-austrijskog rata (1683-99.) manastir je paljen 1688.
godine, a onda je i napušten, ali od 1691. godine kada je od strane austrijskog cara Leopolda
poklonjen Isaiji Đakoviću , počela je i njegova obnova. Manastir je ponovo naseljen, a crkva i konaci
su obnovljeni. Isaija Đaković je sagradio crkvu od kamena koja je imala dva kubeta (veće nad malom
pripratom i manje nad pevnicom). Pod crkve je bio popločan opekama, a zidovi su samo okrečeni.
Postojao je i ikonostas za koga se danas ne zna ni kako je izgledao, ali se čini da je rezbarski rad
imao umetničku vrednost. Ikone već nisu bile iste vrednosti jer "Opis" za 12 ikona sv. Apostola
jednostavno kaže da su "proste molerie". Možda je i to bio razlog što je 1774. godine Jakov Orfelin
preuzeo izradu novih ikona. Postoji tvrdnja da je ceo ikonostas izgoreo u velikom požaru iz 1841.
godine, međutim čini se da nije tako. Pronađena je fotografija sa kraja XIX veka gde se ikonostas vidi
u sasvim dobrom stanju, što znači da tada nije stradao. Iz nekog razloga on je zamenjen novim koji i
danas tamo stoji. Stari ikonostas na sebi ima ukupno 85 ikona, ali od njega je malo šta do danas
sačuvano. To stoga što je ikonostas bio zidan tako da su i ikone slikane na zidanoj podlozi. Sačuvane
su samo prestone ikone sv. Nikole i sv. Jovana (rađene na drvetu). Današnji oblik manastir Grgeteg
duguje arhimandritu Ilarionu Ruvarcu , poznatom istoričaru koji je dao da se 1899. godine u potpunosti
izvrši restauracija crkve i konaka. Novi ikonostas je sagrađen (kombinacija kamena i metala) i
živopisan između 1902. i 1904. godine od strane akademskog slikara Uroša Predića. Na ikonostasu je
samo 21 ikona. Na prvi pogled ih je malo, ali je zato njihov format povećan. Istovremeno, Predić je
podigao prestone ikone iznad carskih dveri (u drugu zonu) nasuprot dotadašnjem običaju da budu u
nivou carskih dveri. Osim toga od scena praznika izabrao je samo dva najvažnija : Rođenje i
Vaskrsenje Hristovo. Nova crkva je obnovljena između 1898-1901. godine po projektima zagrebačkog
arhitekte Hermana Bolea. Svečano osvećenje manastira je obavljeno 10. juna 1901. godine.
Prisustvovali su mitropolit Georgije Branković , Antonije Hadžić*, pesnik Laza Kostić, bački episkop
Mitrofan (Šević, 1900-18), nastojatelji svih fruškogorskih manastira i mnogi drugi. Arhimandrit Ilarion
Ruvarac nakon ovog svečanog osvećenja nije još dugo živeo i umire 1905. godine. Njegov grob (sa
skromnim spomenikom) danas se nalazi na brežuljku više manastira, na jednom divnom mestu sa
kojeg se pruža izvanredan pogled na celokupnu okolinu. Odmah u blizini, pod starim borovima, nalazi
se otvoreni zvonik (tokom II svetskog rata srušen je manastirski zvonik). Kako se nalazi skoro na
najvišoj tački to se njegova zvonjava prostire na veliku daljinu. Biblioteka Sve ovo je veoma
stradalo tokom II svetskog rata tako da su osim uobičajenih oštećenja manastirski objekti doživeli i
rušenje zvonika. Zvonik nikada više nije obnovljen tako da je manastirska crkva i danas bez njega. Na
svu sreću ikonostas nije stradao. Za ovaj manastir je vezano nekoliko interesantnih događaja. U njemu
je 1730. godine umro arhimandrit Teodosije Pećanin u 108. godini. Od 17 arhimandrita Grgetega (do II
svetskog rata) čak ih je 11 izabrano za episkope, a German Anđelić je imenovan za patrijarha (1881-
88). Ono što je danas najlepše u manastiru jeste ikonostas sagrađen uglavnom od mermera (gipsa i
kovanog gvožđa) tako da su jedino carske i dvoje sporednih dveri od drveta. Unutrašnjost crkve nije
živopisana, ali su zidovi, svodovi i unutrašnjost kupole ukrašeni mnogobrojnim floralnim ukrasima koji
već sami po sebi privlače veliku pažnju. Možda nemaju veliku umetničku vrednost, međutim ne može
im se odreći lepota i skladnost. U središtu ikonostasa nalazi se velika ikona na kojoj je prikazana
Tajna večera sa Isusom u sredini čiji lik apsolutno dominira. Prestonih ikona ima ukupno 4 (sv. Nikola,
Bogorodica, Isus, Jovan Krstitelj) i one se nalaze u drugoj zoni (u prvoj nema ikona - izuzev na
carskim dverima). U gornjoj zoni nalazi se velika ikona Svetog Trojstva, a sa strane Hristovo
vaskrsenje i Hristovo rođenje. Na vrhu ikonostasa je veliki krst sa raspećem, a oko njega su dve manje
ikone. Dragocenosti manastir nije imao mnogo, ali su one bile veoma vredne. Pred rat u njemu se
nalazio epitrahilj kojeg je radila Jelena Crnojević (1533. godine) od crvene svile. On se danas ne
nalazi u Grgetegu, već u muzeju Pravoslavne crkve u Beogradu. Vez na njemu je goblenski rad rađen
više svilom nego metalnom žicom (kod ostalih epitrahilja na Fruškoj gori je obratno). Na epitrahilju su
izvezeni Deisis i apostoli. Čini se da je vezilja pokušala da upotrebom raznih boja imitira boje zografa
na ikoni. On je danas dosta oštećen. Manastir je takođe posedovao veliku biblioteku koja najvećim
delom potiče od arhimandrita Ilariona Ruvarca. U vreme kad je on preuzimao manastir biblioteka je
posedovala 904 knjige (svrstane u 414 naslova) od kojih je dobar deo rukopisnih. Tu biblioteku je on
nazvao "Starija biblioteka", a on sam formirao je "Noviju biblioteku" koja je brojala 819 knjiga (u 460
naslova). Mesto Ilariona Ruvarca Ilarion Ruvarac - izuzetan istoričar i možda još i veći
polemičar je i umro u Grgetegu. Njegov grob se nalazi na manastirskom groblju koje je smešteno na
malom proplanku iznad manastira (u neposrednoj blizini velikog belog krsta). Na ovom groblju,
okruženom hrastovom šumom, ima desetak kamenih nadgrobnih spomenika među kojima onaj
posvećen Ilarionu Ruvarcu ima posebno mesto. Nalazi se na pomalo uzdignutom mestu, usamljen, sa
jednostavnim granitnim spomenikom na kojem pišu samo najosnovniji podaci. U II svetskom ratu
manastir je teško stradao, a od 1953. godine se postepeno obnavlja. 1988. godine vršeni su
konzervatorsko-restauratorski radovi. Slava manastira Grgeteg je Prenos moštiju Svetog oca Nikolaja
- 22. (9.) maj.
(? - 20. VII 1708.), prvi "vrhovni" mitropolit karlovački, a ranije episkop aradsko-jenopoljski. Na Saboru
u Krušedolu (posle smrti Arsenija III Čarnojevića) 7. I 1708. izabran za prvog vrhovnog mitropolita svih
Srba pod austrijskom vlašću. (1832-1905), istoričar, arhimandrit manastira Grgeteg, osnivač srpske
kritičke istorijske škole; borio se protiv nekritičke tradicionalne srpske istoriografije. (13. III 1803. Kulpin
- 17. VII 1907. Karlovci), mitropolit karlovački i patrijarh srpski (izabran 21. IV 1890.). Osnovao je fond
sv. Save sa 20000 kruna. O svom trošku podigao je škole u Dalju, Belom Brdu i Kulpinu, a u Santovu i
za Šokce kad su prešli u pravoslavlje. * (1833-1916), književnik, bio sekretar i predsednik Matice
srpske.
 Jazak - arhitektonski biser
veza: Ruma
manastir: ženski
stanje: aktivan
Iako je sagrađen u relativno novije doba, istorijat
manastira Jazak je znatno stariji. Legenda ga vezuje za
despota Jovana Brankovića, a u njemu su jedno vreme
bile mošti cara Uroša.

To što je od svih fruškogorskih manastira najmlađi (građen od 1736. do 1758. godine) nije smetalo
manastiru Jazak da, mešajući staru srpsku arhitekturu sa baroknim i, što je posebno bitno, islamskim
uticajima, ostvari verovatno najlepši arhitektonski spomenik na Fruškoj gori. Iako je sagrađen relativno
u novije doba istorijat ovog manastira je znatno stariji, a jedna izuzetno lepa legenda opisuje nastanak
starog manastira Jazak koji je na neki način ishodište ovog novog manastira. Veza sa
Brankovićima Na pola sata hoda severno od današnjeg manastira, kilometar poviše, nalaze se
ostaci starog manastira Jazak koji je podignut verovatno krajem XV veka, a, po prvi put u pisanim
izvorima (bar onima koji su sačuvani) spominje se 1522. godine. Bio je posvećen Vavedenju
Bogorodice i legenda ga vezuje za despota Jovana Brankovića (1499-1502). Još i danas se mogu
videti njegovi ostaci, a monahinje iz sadašnjeg Jaska do pre nekoliko godina, preturajući po
ruševinama, nailazile su na delove šuta na kojima su se mogli videti ostaci fresaka, što znaci da je
Stari Jazak bio islikan freskama (živopisan). Ta činjenica govori da je on bio u to vreme dosta dobrog
materijalnog stanja. Sudeći po visini svote (6000 akči*) i godišnjim davanjima (600 akči) koje je
manastir davao Turcima (1566) izgleda da posed koji je imao nije bio tako mali, a desetak godina
kasnije on je čak i povećan jer su mu i godišnja davanja porasla na 1400 akči. Vremenom je manastir
osiromašio tako da opat Bonini (1702) navodi da je u Starom Jasku bilo osam monaha, ali zbog
siromaštva su živeli skoro kao prosjaci. "U njemu nema ništa naročito da se vidi, jer je mali. Crkva je
cela ukrašena freskama, urađenim u starom stilu, i ima jednu kupolu. Manastir je ceo razrušen, ali se
na osnovu samih ruševina može nazreti raskoš kojom je bio sagrađen. Sada nema ništa osim jedne
uređene kuće, u kojoj živi osam kaluđera. Oni služe u pomenutoj crkvi. Žive gotovo kao prosjaci, jer
nemaju, kao drugi manastiri, imanja da bi se mogli izdržavati". Budući zabačen Stari Jazak je životario
i monasi su u njemu živeli veoma teško tako da postoji mogućnost da je nekoliko puta bio napuštan i
oživljavan. Po nekim izvorima u njemu je bila svojevremeno razvijena prepisivačka delatnost, no zbog
siromaštva teško da je i tada postojala.
Kult cara Uroša To je trajalo tako sve do 1705. godine kada je monah Hristofor doneo mošti
svetog cara Uroša iz manastira Sudikove kod Nerodimlja na Limu. Od tada se počeo razvijati kult cara
Uroša. Do tada neinteresantan Stari Jazak je odjednom postao privlačan za mnogobrojne posetioce
koji su hteli da vide i da se poklone moštima nesrećnoga cara Uroša, poslednjeg iz sjajne loze
Nemanjića. S povećanjem broja posetilaca osetno je porastao i prihod starog manastira, a ćelije
Starog Jaska su postale tesne za primanje naraslog bratstva i mnogobrojnih posetilaca. Iz nekog
razloga 1726. godine mošti cara Uroša su odnete u manastir Vrdnik, a odmah potom u Krušedol.
Uskoro su žitelji mesta Jaska uputili molbu mitropolitu Vićentiju Jovanoviću (1731-37) da se mošti
vrate, što je ovaj tako i rešio. Stoga je 1736. (u vreme igumana Stefana Dimitrijevića) na mestu
zvanom Gradac počelo podizanje novoga manastira (današnjeg). Interesantno je da su tada monasi u
ovom manastiru (bilo ih je ukupno 8) bili veoma mladi i da je najstariji imao tek 30 godina. Iz nekog
razloga gradnja novog manastira je išla sporo tako da još 1753. godine crkva (te godine je podignut
zvonik) nije bila ne samo živopisana (islikana) već ni okrečena, a ni krov još nije bio podignut pa je bila
prekrivena daskama od čamovine. Zvonik se tek zidao. Ipak, iako nedovršena, crkva je imala svoj
ikonostas koji su radili srpski umetnici. Kakav je to bio ikonostas ostaje tajna jer od njega ništa nije
ostalo. Ipak, do 1763. godine zidarski radovi su bili završeni i manastir se pojavio u svoj svojoj lepoti.
Monasi nisu čekali da se manastir do kraja izgradi tako da su se već 1741. godine uselili. Od te godine
i Stari Jazak biva pretvoren u ženski manastir. Tih prvih godina izgleda da su oba manastira bila
veoma aktivna. Dok Stari Jazak ima 13 monahinja, Novi Jazak ima 11 monaha, 2 đaka, 2 sluge, 7
prnjavoraca. Stari Jazak je živeo svoj život pa carski izaslanik grof Hadik navodi u svom izveštaju da
kaluđerice imaju prastaru ali lepu crkvicu, ali zgrada u kojoj stanuju bila je u veoma lošem stanju
(1769). Stari Jazak Starom Jasku kao ženskom manastiru nije bio suđen dug život i već 1774.
godine biva ukinut, a po naređenju austrijskih vlasti on je ne samo raseljen već i srušen. Osim toga bili
je naređeno da se tri preostale kaluđerice vrate svetovnom životu (igumanija Nastasija, Epistimija i
Teofana). Ipak, to nije bio njegov kraj jer naređenje nije do kraja izvršeno tako da još 1775. godine
postoje i manastirska crkva i ćelije, ali sada u sasvim lošem stanju. Čak i nakon rušenja on je postao
mesto gde se narod okupljao o Bogorodičine dane. Poslednja igumanija manastira je bila Nastasija
(rodom iz Iriga) koja je sa monahinjom Epistimijom (inače, svojom ćerkom) i Teofanom zatvorila
manastir. Kao dragocenost u manastiru su se čuvale Ikone Spasitelja i Bogorodice, prilozi igumanije
Nastasije i kćeri joj Epistimije. Današnji manastirski kompleks se sastoji iz crkve sa zvonikom,
konacima koji sa tri strane okružuju crkvu, dok je sa četvrte strane visoki zaštitni zid. U manastirski
kompleks uvodi Vas zasvođeni prolaz kroz koji ulazite u travnato dvorište sa mnoštvom veoma
brižljivo gajenog cveća. U sredini dvorišta uzdiže se crkva sa više masivnim nego vitkim zvonikom.
Ono što Vam odmah pada u oči jeste lepota crkvene fasade. Crkva je zidana naizmeničnom
upotrebom crvene cigle i belog kamena, što fasadi daje šarolikost dekora. Osim toga fasada je
neuobičajeno izdekorisana turskim (islamskim) dekorativnim građevinskim elementima. Uz crkvu se
naslanja trospratni zvonik izgrađen pod potpunim uticajem baroka. Zvonik ima otvoreni trem, a na
prvom spratu kapelu koja nije u funkciji. Desetostrano kube, ne suviše ukrašeno, sa deset prozora,
upotpunjava ovu lepu sliku. Unutrašnjost crkve ukrašava ikonostas koji je izradio Dimitrije Bačević
1769. godine, a uz pomoć svojih učenika Teodora Kračuna i Dimitrija Popovića. Sam ikonostas ima
ukupno 58 ikona podeljenih u pet zona. Urađen je u baroknom stilu tako da na ikonama dolaze do
izražaja prikazi pejsaža u pozadini figura. Na samom vrhu ikonostasa nalazi se veliki pozlaćeni krst sa
obe strane okružen ikonama. Ono što ne dozvoljava da ovaj zaista lep ikonostas dođe do punog
izražaja jesu dva masivna stuba koji pridržavaju kube, ali i zaklanjaju skoro polovinu ikonostasa. Zbog
toga nećete biti u mogućnosti da jednim pogledom obuhvatite ceo ikonostas, što je nesumnjivo velika
šteta. Ispred dva stuba, koji onako netaktično zaklanjaju ikonostas, nalaze se dve izvanredno lepe
ikone koje su uramljene u masivne tronove. Prva ikona jeste predstava Bogorodice i ovaj rad se
pripisuje Teodoru Kračunu (1770). Ispod trona nalaze se mošti Anastasije Rimljanke koje je dobio
knez Lazar nakon svoje posete Svetoj gori. Druga ikona pripada nepoznatom autoru (potpisana sa A.
S.) i na njoj je naslikan sveti car Uroš (1776), poslednji i najnesrećniji pripadnik velike porodice
Nemanjić. Nekada, ispod ove ikone u kivotu su ležale mošti cara Uroša. Sa strane se nalazi
Arhijerejski tron sa ikonom sv. Nikole koja je rad Grigorija Davidovića Obšića (1784). Tron je urađen
izvanredno precizno sa mnoštvom detalja koje je teško sve i primetiti. Da bi utisak bio još veći, svi
tronovi (oni sa ikonama i arhijerejski) kao i ikonostas su pozlaćeni tako da se u polumraku crkve
presijavaju dajući neki čudesan utisak. Generalna rekonstrukcija manastira izvršena je između 1926. i
1930. godine. Ikonostasi - najvrednija dela Ikonostasi, kao jeda od najvrednijih delova
manastira, su tokom vremena pretrpeli mnogo izmena. Ikonostasi koji danas postoje u fruškogorskim
manastirima jesu isključivo iz kasnijeg doba (XVIII vek), dok iz najranijeg perioda nema skoro ništa
(izuzev u Krušedolu). Kako su bili rezbareni od drveta to su vremenom istrunuli, izgoreli ili bili uništeni
na neki drugi način. Većina ih je iz XVIII v. sa neizbežnim uticajima baroka, a oni sami za sebe
predstavljaju čitavu istoriju i to počev od majstora rezbara koji su ih pravili pa sve do onih koji su ih
oslikavali. Od niskih kamenih ili mramornih ograda (gde su posebnu ulogu imale zavese na carskim
dverima), a zatim drvenih sa plitkim rezbarijama koje su uokviravale ikone, ikonostas je izrastao u
najdekorativniji deo crkve. Kao završetak ikonostasa redovno se javlja velik krst sa slikanim
Raspećem. Od kraja XIV v. ikonostas je imao dva reda ikona (do toga momenta samo jedan) ali već
krajem XVIII v. pojavljuje se i treći pojas ikona gde su se prikazivali praznici (manastir Bešenovo).
Ikonografski repertoar se vremenom menjao i proširivao (proroci, Srbi svetitelji, genealoško stablo
Hrista, starozavetne scene i Hristove parabole, Hristova stradanja). Freskoslikarstvo Najslabije
očuvana umetnost u manastirima je freskoslikarstvo. Sačuvane su u samo nekoliko manastira i sasvim
su različite vrednosti. Najstarije su one u Velikoj Remeti, Krušedolu i Hopovu. Skoro redovno se
neopravdano istiskuje umetnost opreme crkvenih rukopisnih knjiga minijaturama, koja je bila naročito
razvijena tokom XVI i XVII veka. Istovetna je situacija i sa graverskim radovima gde se naročito isticao
Hristofor Zefarović (1741. izdao čuvenu Stematografiju) i Zaharija Stefanović Orfelin. Iz oblasti
primenjene umetnosti svakako je najznačajnija ona sa radovima u metalu. Od metala najvećim delom
se koristilo srebro. U toku II svetskog rata stradali su manastirski konaci, dok je crkva ostala
neoštećena. Slava manastira Jazak su Duhovi (Trojice) - 50. dan posle Vaskrsa.
 • Aspra (akča), gr. srebrni novac u Vizantiji. U srpskoj i bugarskoj feudalnoj državi verovatno
naziv za poludinare; evropski naziv za "akče" (tur. "beli"), sitan turski srebrni novac. (oko
1700-1753), zograf, ikonopisac i bakrorezac, kaluđer-lutalica, poreklom iz Ohrida ili okoline,
umro u Moskvi. "Stematografija" - izvor za srpsku i bugarsku heraldiku. (1726-85), knjizevnik i
graver, rođen u Vukovaru; učio u Budimu, Beču i Veneciji, najviše živeo u Sr. Karlovcima,
umro u N. Sadu. Gl. knj. delo je "Život Petra Velikog" (I-II), "Kaligrafija" (1778); radio i
geografske karte i grbovnike. Dimitrije Bačević (?-1762), slikar ikonostasa u Nikolajevskoj
crkvi u Zemunu, manastirima Beočinu i Jasku, crkvi sela Krušedola. Na njegovim delima,
rađenim u tradicionalnom duhu, zapaža se uticaj baroka. Teodor Kračun (40-ih godina XVIII v.
- 1781), slikar, jedan od najznačajnijih predstavnika baroka kod nas. Gl. dela: ikonostasi u Sr.
Mitrovici, Neštinu, Suseku... Dimitrije Popović (1727-?), slikar; rođen u V. Bečkereku, učio u
Beču. Značajan više po tome što je uveo barokni stil u srpsko crkveno slikarstvo no što je
stvorio dela velike umetničke vrednosti.

Krušedol - mauzolej znamenitih Srba

veza:Beograd-Novi Sad
manastir: ženski
stanje: aktivan
Jedan od najznačajnijih srpskih manastira osnovali su despot Đorđe
Branković (potonji monah Maksim) i njegova majka Angelina (žena slepog
Stefana Brankovića), a u njemu počivaju posmrtni ostaci mnogih glasovitih
Srba.
Manastir Krušedol je osnovan od strane despota Đorđa Brankovića (monaha Maksima) i njegove
majke Angeline (žena slepog Stefana Brankovića). Smatra se da je njegova izgradnja započela oko
1509. godine. Manastir je tek delimično završen oko 1513. godine, a uz veliku pomoć ruskog velikog
kneza Vasilija Jovanovića i vlaškoga vojvode Jovana Wagoja Basarabe. Za vreme njegove izgradnje
beogradski i mitropolit "vo vsej sremskoj zemlji" Maksim je imao rezidenciju u Uspenskom manastiru u
Beogradu, ali je povremeno dolazio u Krušedol ne bi li nadgledao kako napreduju radovi. I pored
svega toga gradnja manastira je išla veoma sporo i nije bila završena skoro pedeset godina. Veliki
ugled U vreme smrti Maksima Brankovića (18. I 1516.) manastir još uvek nije bio završen. Još za
života on je manastir proglasio sedištem obnovljene sremske eparhije i za svoje posmrtne ostatke
predvideo kriptu u kojoj će kasnije i stvarno biti sahranjen. Kako su tu već bile položene mošti
njegovog oca slepog Stefana Brankovića i despota Jovana Brankovića (njegovog brata), to je bilo
očigledno da je Maksim imao nameru da manastir pretvori u mauzolej Brankovića. To je bilo vreme
kada su Turci često upadali u Srem, ali interesantno je to da su manastir obilazili u vreme kada su
osvajali Srem (1521-26) i nisu ga uznemiravali. Iako nedovršen i izložen mogućim turskim napadima,
manastir je živeo svoj život. Tako je u njemu tokom 1522/23. godine izvršena kanonizacija sv.
Maksima (despota Đ. Brankovića), a istovremeno se pišu i neke knjige. Radovi oko manastira su
stalno bili u toku i 1546. smatra se godinom kada je manastir bio konačno završen, odnosno tada su
bili islikani svi delovi hrama. Manastir je od samog početka uživao ogroman ugled tako da u vreme
najstarijeg turskog popisa (1546. godine) raspolaže sa znatnim imanjem i u odnosu na ostale
fruškogorske manastire bio je najbogatiji. To se vidi i po tome što su mu Turci 1566. godine (vreme
prodaje crkava i manastira) odredili najveću otkupninu od čak 32000 akči. Baš tokom XVII veka
kaluđeri iz Krušedola često putuju u Rusiju gde prikupljaju pomoć (1628, 1642, 1651), a izgleda da su
u tome imali dosta uspeha i da su namakli dovoljno sredstava jer manastir u 1670. godini broji 90
kaluđera i 12 staraca koji se brinu o imanju. Ipak, život nije bio miran jer oko 1690. godine monasi
moraju pred Turcima da se sa dragocenostima sklanjaju u Sent Andreju. Tokom 1697. godine se
vraćaju i zatiču manastir manje-više u dobrom stanju. U to vreme manastir ima 50 monaha, sto
iskušenika, dijaka i laika. Bilo je očigledno da je manastir i dalje u dobrom materijalnom stanju.
"Krušedol je raskošni kaluđerski manastir. Crkva je sagrađena u starom grčkom stilu. Ima popločan
pod, kupolu i veoma dobro urađene freske u mozaiku", navodi opat Bonini 1702. godine. Nadalje,
kaže se da su mošti sv. Maksima i majke Angeline u istom sanduku i da se njihova tela pokazuju
svakom onome ko dođe sa strane. U drugom sanduku su mošti sv. Jovana i sv. Stefana (Brankovića).
"Sva ova tela su netljena i pažljivo čuvana. Pokrivena su odelima, prstenovima i žezlima. Kaluđeri
dozvoljavaju da se vidi sve osim glave, budući da je njihov patrijarh izričito zabranio da se glave ne
otkrivaju nikome, bez obzira ko to bio". Imanje koje je manastir imao u to doba bilo je zaista
fascinantno. Samo poljoprivrednog zemljišta je bilo oko 1300 jutara, uz nekoliko sela i mnoštvo
vinograda, prihoda od rečnih skela, itd. I pored toga kaluđeri vode strog život; "Najvećim delom godine
poste, tj. od prvog novembra do pred sv. kralja Stefana. Osim za vreme nedelja, u tom periodu ne jedu
ni jaja, ni ribu, hraneći se travom i kuvanim povrćem na vodi. Ulje i maslac ne upotrebljavaju čak ni
nedeljom" kaže opat Bonini (1702). Ovakvo dobro materijalno stanje ne traje dugo jer 1716. godine
Turci napadaju i spaljuju manastir. Tom prilikom manastir je ne samo spaljen, razrušen već su svetinje
(mošti Brankovića), isekli, razbacali i popalili. Nije prošlo mnogo, a manastir je opet obnovljen. Radovi
su započeli 1719. godine. Računa se da su do 1756. godine obavljene skoro sve popravke. 1726.
godine podignut je i visoki petospratni zvonik, a te godine vladika Nikanor u manastiru zatiče 90
monaha i 12 staraca koji su brinuli o imanju. Mošti Brankovića Od tada pa do danas i nije bilo
mnogo građevinskih izmena na manastirskim zgradama izuzev što je piramidalna kapa nad kubetom
crkve u obnovi iz 1901. godine izmenjena lanternom opšivenom limom, a na zgradama konaka su
otvoreni nizovi prozora u prizemlju sa severne i istočne strane. Mnoštvo toga postoji u manastiru
Krušedol što je vredno da se vidi i opiše. Verovatno da posebnu njegovu draž predstavlja to što je
jedan od najstarijih manastira u Fruškoj gori i što je tokom svih ovih vekova uspeo da sačuva stil naše
srednjevekovne umetnosti i arhitekture. Tu su svakako i freske. Najstarije su one iz priprate (oslikane
1543. godine) i to od strane nepoznatih majstora. Naos i ostali delovi hrama oslikani su 1545. godine.
Polovinom XVIII veka ove freske su bile preslikane novim živopisom, a sve izvedeno u uljanoj tehnici
od strane nepoznatih majstora. Majstori krušedolskih fresaka bili su najverovatnije Grci, sa Svete Gore
i njenog zaleđa, koji su delovali na teritoriji Vlaške i Moldavije, a autori uljanog zidnog slikarstva Jov
Vasilijević sa saradnicima i Stefan Tenecki. Iako su freske neiscrpne za posmatranje, proučavanje, ali
i divljenje ipak se smatra da je u manastiru od svega što on poseduje najvredniji njegov ikonostas. On
na sebi nosi ukupno 35 ikona, ali i one nisu urađene istovremeno, već potiču iz više različitih perioda.
Ne zna se ko ga je izrezbario, ali se pretpostavlja da je izrađen 1653. godine. Treba obratiti pažnju na
motive kojima je ukrašen gornji deo ikonostasa; palmete, krinovi i lozica, kojima su dodate rozete. Sve
to pripada potpuno tradicionalnom stilu, a i pored velikog broja ovih ukrasa, sve to deluje veoma
umereno, ali i rezački znalački i nadasve precizno urađeno. Od njega je uticaj baroka veoma dalek i ne
može se primetiti. Ono što se odmah oseti dok se posmatra ova rezbarija jeste duboki osećaj
nacionalnog, seljačkog i pastirskog karaktera, pravi srpski karakter. Taj sitni, čipkasti, na čudan način
ritmički karakter reza, sve to pomalo podseća na onaj ritam koji imaju naše melodije za narodna kola.
Osim toga, svi ti ukrasi podsećaju na one kojima su ukrašene gusle, leleci, ćurkovi i tikvice. Drugi
(donji) deo ikonostasa već nije takav i na sebi ima drugih (novih) uticaja. Slikano Raspeće sa pratećim
ikonama i Nedremanim okom (!) datiraju iz 1653. godine, dok četiri prestone ikone i slikane dveri
potiču iz 1745. Najmlađe su ikone u soklu nastale 1828. godine. Upravo ispred ikonostasa nalaze se
kivoti u kojima su smešteni ostaci moštiju svetih Brankovića (Angeline, Maksima, Stefana). Oni su
zatvoreni u kivote i izlažu se samo u vreme velikih praznika. Još uvek se dobro sećam da je pre
dvadesetak godina u jednom staklenom sudu bila izložena šaka majke Angeline - sasušena, dugih,
tankih i finih prstiju. Sretenjska crkva u Krušedolu Ova crkva je prvobitno bila osnovana kao
ženski manastir. Između 1512. i 1516. godine podigla ga je Angelina Branković i to nakon svog
povratka iz Vlaške. Još 1509. godine ona je poslala svog duhovnika Evgenija ruskom velikom knezu
Vasiliju Jovanoviću tražeći od njega pomoć. U svojoj molbi je navela da ima nameru da podigne crkvu
posvećenu sv. Jovanu Zlatoustom gde bi smestila mošti svog supruga Stefana i sina Jovana. Mesto
za crkvu već ima - kupila ga je za 100 dukata. Veliki ruski knez se ovoj molbi odazvao i poslao kože od
samurovine i nešto novca. Osim crkvice sagrađene su i ćelije za monahinje. Večna kuća
patrijarha i vojvoda Današnjem posetiocu manastir najviše privlači pažnju kao mauzolej u kojem
leže posmrtni ostaci mnogobrojnih značajnih Srba. Između ostalih tu su sahranjeni patrijarh Arsenije III
Čarnojević (u pragu crkve, a iznad grobnice je kamena ploča ispisana u zidu), mitropolit Isaija
Đaković, patrijarh Arsenije IV Jovanović Šakabenta (u velikom mramornom sarkofagu u priprati sa
desne strane), grof Đorđe Branković (u podu priprate sa leve strane), vojvoda Stefan Šupljikac (u podu
priprate sa leve strane), kneginja Ljubica Obrenović (u podu na sredini priprate), kralj Milan Obrenović
(u kneginjinoj grobnici). Iznad nekih grobnica se nalaze kamene ploče ispisane starim jezikom i
pismom, ali uz veoma malo truda sve se može pročitati i protumačiti. U II svetskom ratu manastir nije
razaran, ali je njegova bogata riznica dobrim delom raznešena. U toku konzervatorskih intervencija
1962. godine otkriven je živopis na zapadnoj fasadi (Strašni sud), a u pripremi su radovi za obnovu
celog manastirskog kompleksa. Slava manastira Krušedol je Prepodobna mati Angelina srpska - 12.
(30.) avgusta.
Kuveždin - ponos stradalnika
veza: Sremska Mitrovica
manastir: muški
stanje: ruševine
Manastir je posvećen svetom Savi i njegovom ocu
Stefanu Nemanji, potonjem monahu Simeonu, a
sagrađen je verovatno oko 1520. godine. Najteže je
stradao u drugom svetskom ratu. Njegove zidine
podsećaju na mukotrpni put opstajanja kroz vekove.

U rukopisnoj knjizi "Slova sv. Jeronima Sirina" čuvanoj nekada u Šišatovcu stoji zapisano da su
manastir Šišatovac i manastir Kuveždin osnovani zaslugama srpskog vojvode Stefana Štiljanovića i
"velikog Teodora Župana". Zapis dalje navodi da su oba manastira sazidali majstori po imenu Gašpar i
Jovan, a da su došli negde "ot primorskih strana". Oba manastira su sagrađena "na jedino podobije",
sa krstoobraznom osnovom i sa po dve kupole, dok je kao građevinski materijal iskorišćen
"jedinorudni" tesani kamen. Sudeći po tome kao godina mogućeg osnivanja manastira Kuveždin
navodi se 1520! Kako drugih podataka nema ostaje da se veruje ili sumnja u tačnost ovog podatka.
Iako se ne zna godina njegovog osnivanja, nema sumnje da je ovaj manastir veoma star što potvrđuje
i sačuvani njegov prvi pisani spomen u turskom izvoru iz 1566. godine gde se naziva imenom
"manastir sveti Sava, drugo ime Kuveždin, blizu sela Vanđinca". Sledeći njegov spomen jeste u
rukopisnom mineju* iz 1569. godine. Ovaj minej (za mesec juni) je pisan u manastiru Kuveždin u
vreme igumana Stefana, a u jednoj belešci on to i navodi.
Sprečeno rušenje Manastir Kuveždin se spominje i u žitiju Jovana Zlatoustog pisanom u
Kuveždinu od strane jeromonaha Mojseja, a za uprave igumana Dionisija. Taj tekst je veoma
interesantan. Osim što navodi da ga je pisao u "Kuvježdinu" Mojsej priča kako su tih godina Manastir
Kuveždin i manastir Petkovica trebali biti srušeni od strane Sinan bega ne bi li on sebi u (Sremskoj)
Mitrovici sačinio dvor. Na takav potez se odlučio verovatno zato što su oba manastira opustela.
Radovi na rušenju su započeli tako da su neke ćelije u Kuveždinu razrušene, ali je intervenisao kir
Pajsije (mitropolit beogradsko-sremski) i iguman kuveždinski, obavezujući se Sinan begu da će mu
isplaćivati sto groša godišnje. Tako je zaustavljeno uništavanje ova dva manastira. U žitiju jeromonah
Mojsej nadalje priča kako su krajem XVII veka monasi iz manastira Slanci iz Srbije prebegli ispred
Turaka i sklonili se u Kuveždin. Osim što su obnovili konak i crkvu oni su došli u sukob sa monasima
koji su već boravili u Kuveždinu. Problem je nastao oko toga ko će upravljati manastirom. Pridošlice su
pokušale da to obezbede za sebe, ali starosedeoci su se tome usprotivili. Patrijarh Arsenije Čarnojević
je do kraja morao da reši ovaj spor i to tako što je kuveždinskim monasima savetovao da se strpe
budući da će se novopridošli monasi uskoro vratiti u Srbiju. I zaista 1717. godine novopridošli monasi
su se vratili u Slance. Nisu jedino monasi iz manastira Slanci uživali gostoprimstvo Kuveždina, pre njih
su tu bili (negde iza 1683. godine) i monasi iz manastira Vinče u Srbiji. Oni su sa sobom doneli i
crkvene stvari i knjige od kojih su u Kuveždinu ostali rukopisni mineji za mesec januar, februar, avgust,
decembar 1581. Verovatno kao znak zahvalnosti ostavili su monasi iz Vinče uz knjige i srebrnu
kadionicu koja je izrađena 1654. godine. Među brojnim dragocenostima izdvaja se tzv. Čaša koljivača,
koju je 1559. godine ruski car Ivan IV Grozni darovao manastiru Mileševa. Izgleda da je manastir
Kuveždin polovinom XVI veka bio u dobrim materijalnim prilikama jer mu Turci određuju otkupnu cenu
na čak 12000 akči, a godišnje davanje određuju na 800 akči. Godine 1702. (u vreme oslobođenja od
Turaka) manastir je posedovao oko 352 jutra zemljišta, livada i vinograda, jednu vodenicu, itd.
Manastir je tada očigledno bio u sasvim dobrom stanju pa ga opat Bonini opisuje kao mali, čvrstih
zidova, sa kupolom, trpezarijom i 15 ćelija u kojima je živelo 10 kaluđera. Nadalje, opat navodi da se
sa leve strane nalazi brežuljak iz kojeg se iskopavao kamen za dobijanje kreča (i danas možete da
vidite koliko je brdo duboko usečeno), a da se ispred manastira nalazi potočić koji izvire iz brda i na
kome se nalazi jednokameni mlin. Nešto kasnije austrijski popis beleži da manastir poseduje 400
jutara zemlje i 132 jutra šume. No, ovakvo blagostanje se vremenom izmenilo na gore. Obnova
crkve Već 1735. godine u manastiru Kuveždin su ponovo monasi iz manastira Slanci koji opet beže
ispred Turaka. Tada je Kuveždin bio u prilično lošem stanju jer je 1734. godine u njemu boravilo tek
pet monaha, pa je i to bio jedan od razloga što je patrijarh Arsenije IV (Jovanović) Šakabenta naumio
1744. godine da ustupi manastir Kuveždin i Divšu za metoh manastiru Hilandar. Međutim, monasi iz
Kuveždina i Divše (i seljaci iz sela Divše) su se tome suprotstavili tako da je ubrzo odustao. Ipak, oba
ova manastira su od 1755. godine pod upravom jednog igumana. Godine 1753. kada je manastir
Kuveždin obilazila komisija, konstatovano je da je manastirska crkva stara, da je sagrađena od
kamena ("cerkov kamenozdana drevnja"), spolja je bila okrečena i pokrivena šindrom od hrastovine.
Na crkvi su postojala dva kubeta (manje nad pevnicom, a veće nad pripratom). Crkva je imala tri
apside (dve pevničke i oltarsku). Oltarska apsida je bila islikana freskama, ali one su već tada bile u
veoma lošem stanju. Osim na tom mestu, crkva nije bila živopisana već samo okrečena ili ponegde
crvenom bojom išarana. Čini se da je krajem XVIII veka u manastiru znatno bolja materijalna situacija
jer 1771. godine bratstvo u njemu broji 17 članova. Upravo iz tog vremena (1772) potiče bakrorez
Zaharija Orfelina gde je u centralnom delu prikazan manastir. Manastiru se vremenom poboljšala
materijalna situacija, imao je prilične prihode pa je odlučeno da se zameni crkvena građevina. Stoga
se početkom XIX veka počelo sa krupnim radovima na obnovi manastira. Najpre je 1803. godine
podignut novi zvonik. On je bio visok (trospratni) i kvadratnog preseka. Tokom 1810. godine oba
konaka su srušena i sagrađen je u potpunosti novi koji je okružio crkvu sa tri strane dok je sa četvrte
podignut zaštitni zid. Zatim je u vreme igumana Genadija Kirilovića (1815. godine) sagrađena nova
crkva. Ova crkva nije imala skoro nikakve sličnosti sa starom i bila je pod potpunim baroknim
uticajima. Barokna kapela na manastirskom groblju podignuta je 1788. godine. Tokom 1853. godine
crkva je živopisana od strane Pavla Simića**, akademskog slikara, sa scenama iz života sv. Save i sv.
Simeona. Isti umetnik je samo tri godine kasnije oslikao i crkveni ikonostas (rezao ga Georgije Devič).
Od toga ikonostasa od ukupno 46 ikona sačuvano je samo dvadeset ikona iz zone prazničnih,
prestonih, carskih i bočnih dveri, dok su ikone iz sokla i lunete uništene. Pred II svetski rat manastir u
Kuveždinu bio je ženski manastir. U slavu Stefana i Save Manastir je u Sremu odigrao izrazitu
ulogu širenja kulta prvih srpskih svetitelja - sv. Simeona i sv. Save, kojima je i bio posvećen. Upravo
stoga crkvene freske su uglavnom prikazivale scene iz života Stefana Nemanje (sv. Simeona) i
njegovog sina Save Nemanjića (sv. Save). Izgled manastira iz tog vremena (1837/41. godine) lepo je
vidljiv na litografiji M. Troha. Crtež prikazuje manastir sa južne strane. Na prvi pogled prosečnom
gledaocu bi se učinilo da posmatra sliku nekog bogatog, klasicističkog dvorca koji je okružen parkom i
dubokom zelenilom. Ono što odiše iz njega jeste neka uzvišena mirnoća i spokoj koji tu vlada.
Manastir nije uspeo da izbegne zločinačku ruku tokom II svetskog rata tako da je stradao u tolikoj meri
da od njega postoje samo ruševine koje odaju neku veličanstvenu tugu, ali i ogromnu snagu. Manastir
sa crkvom je razrušen i opustošen. Ikone sa ikonostasa Pavla Simića nalaze se u kapeli na groblju.
Manastirska crkva je delimično obnovljena. Slava manastira Kuveždin je Preobraženje - 19. (6.)
avgusta.
*(gr. meniaios mesečni), u pravoslavnoj crkvi: mesečnik, knjiga koja se upotrebljava na bogosluženju,
a sadrži tropare i sve što se peva o praznicima, raspoređen po mesecima. ** (1818-76), slikar,
romantičar; rođen u N. Sadu, slikarstvo učio u N. Sadu i Beču, umro u N. Sadu. Izradio veći broj
ikonostasa (Nikolajevska crkva u N. Sadu), crkvenih slika, portreta i kompozicija iz nacionalne istorije:
"Nemanjina smrt", "San sv. Save"...
 Legenda i istina o Maloj
Remeti
veza: Ruma
manastir: ženski
stanje: aktivan
Turci je u svojim knjigama pominju 1546. godine pod
imenom Remetica. Spaljivan, pa obnovljen, manastir
je tek od 1739. dobio crkvu.

Kao i kod drugih manastira i istorijat manastira Mala Remeta jeste mešavina istine i legende. Kao
njegov mogući osnivač pominje se "sremski kralj" Dragutin Nemanjić koji ga je, navodno tokom XIV
veka, kao metoh poklonio manastiru Rači na Drini. Ta priča se danas smatra tek legendom, ali ostaje
činjenica da se o samom manastiru veoma malo zna i pouzdani tragovi idu tek od turskog vremena
kada ga Turci u svojim knjigama spominju po prvi put 1546. godine pod imenom Remetica. Zna se,
doduše dosta nesigurno, da je crkva u to doba bila veoma mala i da je izgrađena od kamena "jakože i
ninje fundament sviđetelstvuet".
Stradanja i obnova Tokom 1588. godine u turskom popisu se navodi manastirsko imanje i čini se
da ono nije bilo malo. Možda je i zato tokom 1566. godine određena otkupna cena od čak 6000 aspri
(akči). Međutim, manastiru nije bio suđen miran život tako da je nedugo potom spaljen (verovatno od
Turaka) i odmah zatim raseljen. Od tada je ovaj manastir napušten, ali (čini se 1679. godine) patrijarh
Arsenije Čarnojević dozvoljava monasima manastira Rače da se nasele u Malu Remetu. U to vreme
manastir je bio u potpunim razvalinama pa su ga monasi iz Rače obnovili. Možda od tog događaja i
potiče priča da je kralj Dragutin Malu Remetu poklonio ovim monasima. Od tada se Mala Remeta vodi
kao metoh Beočinskog manastira. Iz toga vremena potiče i manastirski pečat. Nema sumnje da su
račanski monasi obnovili Malu Remetu, ali kakve su prirode bili građevinski radovi koje su oni obavili
teško je reći, ali verovatno ne posebno veliki jer se tek od 1739. godine počinje graditi crkva uz pomoć
Stanka Milinkovića iz sela Šuljma. Da je i tada Mala Remeta bila metoh manastira Beočin vidi se iz
ugovora sa zidarima gde je navedeno da se nova crkva nalazi na "gruntu manastira Beočina, zvano
Remetsko". Manastir je u to vreme veoma siromašan pa se tako u vizitaciji iz 1753. godine navodi da
ima samo 6 prnjavoraca, kačaru od drvenih stubova prekrivenu šašom, ambar od dasaka pokriven
trskom, itd. Crkva je sazidana od kamena i cigle, ali dugo vremena nije ni okrečena, a ni osvežena.
Verovatno zbog nedostatka sredstava jer je manastir veoma siromašan. To je bio i 1753. godine kada
je od imanja imao samo jednu baštu, zatim "2 vinograda u nima 17 motika; šliva drva oko monastira
oko 600; jedna livada na gradini v nej 30 kosa, druga bliz monastira 12 kosa, tretja u Zečaju 2 kose,
četvrta u Grabivcu 3 kose; jedan gaj više manastira zabranen; jedan majdan bliz monastira". Tek
1760. godine mitropolit Pavle Nenadović je osvetio manastirsku crkvu pa je za pretpostaviti da je te
godine ona bila u potpunosti dovršena. Crkva ima krstoobraznu osnovu u tradicionalnom vizantijsko-
srpskom stilu. Kube direktno izrasta iz krova i sužava se ka vrhu pa to predstavlja jedinstven slučaj
među fruškogorskim manastirima. Na njemu je ukupno devet polukružnih dvojnih prozora. Zidovi crkve
su od tesanog kamena sivoplave boje sa širokim spojnicama što nije najveštije izvedeno, ali ipak daje
veoma lep rustičan i pomalo grub izgled. Manastir se od tada veoma malo promenio (bilo je nešto
građevinskih radova 1909/10. godine) i ukoliko želite da osetite, makar i prividno, dah prohujalog
vremena možete ga osetiti upravo tu pored ove lepe crkvice. Tišina i zelenilo kojim je okružen može
da dočara bar deo one atmosfere kojom je bio nadahnut njen graditelj. Manastirski konak je podignut
kao posebna zgrada (jedno krilo) uz manastir i datira iz 1758. godine, a izgrađen je zahvaljujući
novčanom prilogu Jovana Jovanovića, oficira petrovaradinske regimente. Nekada je manastir imao
konake sa dve strane crkvice (severne i južne), ali prilikom obnove 1896. godine obnovljeno je samo
jedno. Danas je konak lepa, velika, spratna i u belo obojena zgrada. Sama unutrašnjost crkve ima
jedno pomalo čudno rešenje budući da pregradni zid u potpunosti deli srednji deo crkve od priprate pa
to dobrim delom umanjuje vidljivost. Sama unutrašnjost crkve je dosta prostrana mada se to, gledajući
samo spolja, ne bi moglo reći. Na unutrašnjem zidu u priprati nalazi se i ploča na kojoj piše da je ona
tokom 1879. godine prekrivena belim limom umesto dotadašnje šindre. Možda je to i propust, jer se
time umnogome umanjio njen rustičan izgled. Vredne ikone Crkvu je iznutra oslikao veoma
prosečan slikar Kosta Vanđelović (1909-10), tako da njegovi prikazi Hrista, svetitelja, sv. Sava se
odriče krune, knez Lazar (severna pevnica), car Uroš (južna pevnica) nemaju neku posebnu vrednost,
mada nisu neinteresantni za prosečnog posmatrača. Mnoštvo detalja na njima i te kako može da održi
Vašu pažnju. Mnogo je vredniji ikonostas. Rezbarski rad (rad nekog majstora Petra) nije nešto što će
Vam izazvati posebno divljenje jer je rezbarija veoma skromna. Sam ikonostas se sastoji iz ukupno
pet zona (četiri reda ikona i luneta) sa ukupno 53 ikone - rad više majstora. U prvoj zoni nalaze se
prestone ikone Pokrova Bogorodičinog, Bogorodice, Spasitelja i Jovana Krstitelja. Sigurno je da je
prestone ikone uradio Janko Halkozović (potpisan na prestonoj ikoni Isusa Hrista). U vreme dok je
radio u manastiru Mala Remeta on je iza sebe već imao urađen ikonostas kapele manastira u
Rakovcu. Upravo četiri prestone ikone jesu ono na šta treba obratiti pažnju jer su urađene u mekim,
lakim i razigranim bojama što je pouzdan znak uticaja italo kritskog slikarstva. U sledeće tri zone
nalaze se ikone koje prikazuju Velike praznike, Apostole i Proroke. U luneti se nalaze tri ikone (jedna
na krstu) i ne zna se ko bi mogao biti njihov autor. Ikone koje su urađene na carskim dverima
(Blagovesti), svetitelji na bočnim dverima i medaljonima iznad dveri jesu rad Koste Vanđelovića, ali
bez neke posebne vrednosti. Ipak, ikonostas je vredan za videti zbog nekog posebnog daha koji iz
njega proističe i uklapa se u atmosferu crkve. Danas manastir poseduje i komadić mošti svetog Đorđa
Kratovca. O njima postoji veoma interesantna priča koja je najskorijeg datuma. Pre petnaestak godina
u manastirskoj crkvi menjane su celivaonice i u jednoj od njih, negde ispod dasaka, bile su sakrivene
ove mošti. Primer tradicionalne arhitekture Ono što je karakteristično za manastirsku crkvu i
na šta treba obratiti posebnu pažnju jeste skoro potpuno odsustvo baroknih uticaja. Upravo to i jeste
vrednost ove crkvice i baš zato ona predstavlja čist primer tradicionalne arhitekture iz krajeva južno od
Dunava i Save. Sama crkvica nikada nije imala zvonik, a monahinje su zvonile zvonom koje je bilo
pričvršćeno na veliko stablo lipe. Danas je odmah uz manastir na nekoliko drvenih stubova prekrivenih
limenim krovom pričvršćeno zvono. Na samom ulazu u manastirski kompleks (sa desne strane) nalazi
se mala kapelica Svetog Ilije, koju su monahinje sagradile pre desetak godina. Još i sada se oseća lep
miris novog drveta od kojeg je sagrađen ikonostas. Kapelica je u potpunosti prekrivena freskama.
Slava manastira Mala Remeta je Pokrov Presvete Bogorodice - 14. (1.) oktobra.
Mitropolit gornjokarlovački (1744-49) i beogradsko -karlovački (1749-68). Sagradio je veliku Sabornu
crkvu u Sr. Karlovcima i iz osnova obnovio i ukrasio manastir Grgeteg. (oko 1730-1794), slikar; rođen
u Makedoniji, živeo u N. Sadu (gde se prvi put pominje 1748) gde je i umro. Wegov rad obeležava
prelaznu etapu ka potpunom prihvatanju baroknih shvatanja u srpskom slikarstvu. Radio ikonostase u
Maloj Remeti, slike na zidu u crkvi manastira Beočin i dr. Srbin iz Kratova, po zanatu kujundžija. Odbio
da pređe u islam, pa su ga Turci spalili u Sofiji u 18. godini života. Obeležava se 24. (11.) februara.
 Novo i Staro Hopovo -
darovi Brankovića
veza: Beograd - Novi Sad
manastir: ženski
stanje: aktivan
Osim što je materijalno dobro stajao, manastir
Novo Hopovo uvek je bio i jako kulturno
središte, izvesno vreme i sedište episkopa.
Staro Hopovo počiva u šumi kao nemi svedok
istorije.

Manastir Novo Hopovo je osnovan početkom XVI veka mada se jedno vreme mislilo da je crkva sv.
Nikole podignuta 1576. godine. Tu zabunu je uneo natpis nad zapadnim ulazom iz crkve gde se
navodi da je te godine (1576) crkva podignuta od strane Lacka i Marka Jovšića, stanovnika Gornjeg
Kovilja (Kovina?). Danas se zna da ovaj podatak nije tačan i da je Novo Hopovo starije i da je te 1576.
godine umesto starije sagrađena nova crkva. Natpis se upravo odnosi na taj događaj, preciznije
rečeno crkva potiče iz starijeg vremena. Da je to tako vidi se i iz nekih starijih zapisa. Tako postoji
navod u Hopovskom mineju (iz vremena igumana Pavla) da je manastir postojao još 1541. godine i da
su te godine u njemu živopisani oltar i kube, dok zapis iz 1555. godine (u vreme igumana Stefana)
navodi Hopovo u vezi prenošenja moštiju sv. Teodora Tirona. Sudeći po tome manastir je postojao još
od početka XVI veka, pa se izvodi zaključak da je morala postojati i neka starija crkva na kojoj leži
sadašnja. Kulturno središte Kako o vremenu gradnje manastira tako i o njegovom osnivaču
postoji više verzija. Po tronoškom rodoslovu manastir je osnovao slepi Stefan Branković (1420-76). S
druge strane žitije srpske despotice Angeline, kao osnivača navodi despota Đorđa Brankovića
(Maksim) i to u vremenu od 1496. do 1502. godine. Po tome izvoru manastir Novo Hopovo jeste
njegova prva zadužbina. Danas se zvanično smatra da je manastir zadužbina despota Đorđa
Brankovića. Osim što je materijalno dobro stajao, manastir je od samog početka bio i jako kulturno
središte tako da se tokom 1578. godine manastir Novo Hopovo u putopisu Stefana Gerlaha (1573-78)
pominje kao mesto gde postoji monaška škola. Crkva (oltar i naos) je po prvi put oslikana 1608.
godine. Ne zna se ko su bili autori, ali se pretpostavlja da su to bili neki slikari iz Svete gore. Manastiru
svakako nije bilo teško dovesti slikare iz tih krajeva budući da su stalno održavane tesne veze sa
Svetom gorom. Same slike su veoma interesantne i nadasve neuobičajene jer daju mnogo novina za
ono doba. Možda baš i zato se smatra da su radovi ovih slikara veoma kvalitetni. Laici to ne mogu da
primete, ali dobri poznavaoci umetnosti manastira na Svetoj gori veoma lako prepoznaju to da su
umetnici čitave kompozicije iz svetogorskih manastira preslikali na zidove u Novom Hopovu. Upečatljiv
je primer slike "Pokolj vitlejemske dece" koja je u potpunosti preuzeta sa iste takve freske u Katolikonu
crkve manastira Lavra. Slično je i sa nekim drugim freskama. Priprata je živopisana mnogo kasnije -
tek 1654. godine. Čini se da su te freske bile i pozlaćene, međutim vremenom pozlata je ili propala ili
bila ostrugana. Ono što je interesantno jeste to da umetnici koji su radili freske u priprati nisu sledili
novi pravac kao slikari koji su radili naos, već su se vratili tradiciji, ali, moguće baš zahvaljujući tome,
ostvarili su daleko kvalitetniji rad (postoje i suprotna mišljenja) nego njihovi prethodnici u naosu. Ko su
bili oni, ostaje tajna. Samo se pretpostavlja da bi to mogli biti isti oni umetnici koji su radili živopis crkve
manastira Pive u Crnoj Gori. Zvonik i ikonostas Monasi iz Novog Hopova su često odlazili u Rusiju po
pomoć. Da su tamo ne samo rado primani već i veoma cenjeni vidi se iz gramate (povelje) koju su
dobili 1641. godine od ruskog cara, da novohopovski monasi (bilo ih je tada šezdesetak) mogu svake
sedme ili osme godine dolaziti za pomoć u Rusiju. Manastir je teško stradao 1684. i 1688. godine od
Turaka i tada su monasi sa moštima sv. Teodora Tirona bežali u Šabac (bilo ih je preko sto), a onda u
manastir Radovanšticu. Obnova je započela već sledeće godine, ali tek provizorno. Tek od 1693-95.
godine kada su sređeni odnosi sa turskim vlastima moglo se misliti o trajnijim radovima na manastiru. I
tih godina manastir stoji dobro jer po navodima opata Boninija poseduje oko 1800 jutara
poljoprivrednog zemljišta, kao i četiri mlina. Krupniji građevinski radovi su morali da sačekaju do 1728.
godine kada je izgrađena trpezarija, gostinska odeljenja i manastirski konak na istočnoj strani (dozidan
uz stari iz 1641. godine), zapadna strana konaka je zidana 1733. godine, a dozidana je 1750. godine.
Jedan zapis iz 1771. godine tvrdi da je u to vreme manastir bio okružen konacima sa sve četiri strane.
Upravo od tada konaci imaju svoj današnji barokni izgled. Treba obratiti pažnju na njihov specifičan
oblik koji dolazi zbog toga što je teren na kojem su izgrađeni nešto nagnut pa su graditelji morali da
mu se prilagođavaju. Upravo 1751. godine Hristofor Žefarović je uradio graviru Raspeće i stradanje
Hristovo na kojem je prikazan manastir, ali toliko uprošteno i sa toliko propusta (severno krilo konaka
nije prikazano) da rad ima tek ograničenu dokumentarnu vrednost. Stoga se pretpostavlja da umetnik
bakrorez nije radio na osnovu skice - već sećanja. Zvonik je zidao majstor Vencl Novak iz
Petrovaradina, a dovršio ga Facel Nikolaus. Prilikom gradnje kada su majstori došli već do trećeg
sprata, episkopu Sofroniju on se učinio uzak i mali, pa je bio kompletno srušen i ponovo zidan. Na
zvoniku u visini prvog sprata nalazi se mala kapela. Danas zvonik ne postoji jer je tokom II svetskog
rata srušen. Crkveni ikonostas je rezan u periodu između 1754-70. godine, a barokni uticaj je sasvim
vidljiv (rad Paula i Antona Raznera). U svakom slučaju radi se o umetnički veoma vrednom radu tim
više što je celokupni ikonostas bio pozlaćen. Godine 1770. ikonostas je oslikao Teodor Kračun (vidi
napomenu 7) u "Jazak - arhitektonski biser" (3), strana 9). Na žalost danas od ikona ima veoma malo -
od ukupno 61 ikone spaseno ih je od ratnih razaranja tek 19. Novo Hopovo je negovalo kult sv. ratnika
Teodora Tirona i u njemu se danas ispred oltara u jednom, velikom kivotu čuvaju njegove mošti. U
drugom svetskom ratu manastir je porušen, ikonostas demontiran i oštećen, a pokretni materijal
odnesen. Na rekonstrukciji crkve radi se od 1949. U toku obnove otkriven je 1953-60. stari živopis.
Arheološka istraživanja 1978-79. godine otkrila su ostatke jedne od starijih crkvenih građevina. Slava
manastira Novo Hopovo je Prenos moštiju sv. Nikole - 22. (9.) maj.

Petkovica - legenda o Jeleni

veza: Sremska Mitrovica
manastir: bez monaha
stanje: u obnovi
Narodno predanje kaže da je manastir, inače jedan od
najstarijih na Fruškoj gori, sazidala Jelena Štiljanović,
udovica Stefana Štiljanovića, ali neki zapisi Petkovicu
spominju kao metoh manastira Šišatovac.

Petkovica se smatra jednim od najstarijih manastira na Fruškoj gori, mada nije poznato tačno kada je
stvarno i podignut. Narodna legenda ga pripisuje Jeleni Štiljanović, udovici despota Stefana
Štiljanovića, koja je tu provela i svoje poslednje dane. Međutim, to teško da odgovara istini. Osnovni
podatak na osnovu kojeg se pretpostavlja okvirno vreme podizanja manastira jeste iz vizitacije 1753.
godine, gde se navodi da je iznad zapadnih crkvenih vrata (iznutra) stajao zapis na kojem je pisalo da
su crkva i trpezarija sazidane u vreme igumana Akakija. Na žalost ni tada se nije mogla iščitati iz
zapisa godina kada je crkva podignuta, jer je baš taj deo bio oštećen. No, skoro je sigurno da se radi o
početku XVI veka (1558). Sigurniji podatak potiče iz jednog pisanog izvora iz 1772. godine. Tu se
navodi da je jedno pisano jevanđelje priloženo manastiru 1552. godine. U jednom nešto kasnijem
zapisu navodi se da je manastir Petkovica filijala manastira Šišatovac i da je podignuta 1558. godine.
U vreme poznatog otkupa (1566) manastiru je određen iznos od 12000 akči što je u odnosu na ostale
manastire bila velika svota, što može da potvrdi da je manastir materijalno dobro stajao. Godišnja
dažbina bila je 800 akči. Baš ta velika svota za njegov otkup izaziva neka pitanja. Na prvi pogled
vidljivo je da je crkva mala i da nema nekog vidnijeg bogatstva. Da je to tako vidi se i iz toga da je
manastir jedno vreme bio zapušten (tokom XVII veka), pa ga je Sinan beg mitrovački hteo porušiti ne
bi li od cigle i kamena zidao svoj dvor u Mitrovici. Međutim, zauzimanjem mitropilita Pajsija on je
očuvan (pod uslovom da mu (Sinan begu) se isplaćuje 100 groša godišnje), mada je u Petkovici Sinan
beg izgleda poručio trpezariju i nekoliko ćelija. Svađa i pomirenje sa Šišatovcem Manastir je
obnovljen tek na inicijativu Arsenija Čarnojevića. "Obnovite Petkovicu, koja je bliže vas. Ja sam čitao u
Pećkom Kondiku i u srpskom letopisu, gde su napisane sve crkve i manastiri Srpske zemlje, sve kad
je koja i u koje doba sazidana" savetuje on kuveždinskog igumana Jevsevija. Shodno tome započeli
su radovi na obnovi, a misli se da su glavni teret ovih radova podneli prebegli monasi iz manastira
Žiče. Tako je časna trpeza bila osvećena između 1700. i 1708. godine (od strane mitropolita Stefana
Metohijca (1690-1706)). Iako je obnova tek započela Petkovica je privlačila pažnju, pa je opat Bonini
hvali (1702) zbog izgleda (kaže da je crkva sazidana od kamena). "U njoj se nalazi jedna lepa crkva,
cela sazidana od kamena. Veoma je poštovana. Svaka slična građevina u ovim krajevima je značajna,
jer ih se takvih malo vidi". Nadalje opat Bonini kaže da "tu ne stanuje ni jedan kaluđer, već se s
vremena na vreme šalje jedan sveštenomonah iz Šišatovca da bogosluži Divošanima koji u ovu crkvu
dolaze u velikom broju". Čini se da to ipak nije tačno jer se zna da u manastiru 1734. godine boravi
iguman Prokopije i još šest drugih monaha. Nekako u to doba se završavaju i radovi na obnovi (oko
1735. godine). Čini se da je Petkovica bila oduvek metoh mnogo većeg i bogatijeg Šišatovačkog
manastira (stoga mogućnost da ju je baš Šišatovac podigao). No, to nije značilo da je bratija ovih
manastira bila složna. Početkom XVIII v. manastiri su se počeli deliti između sebe u mnogo čemu, a to
je bilo vidljivo u tome što se bratija delila na Petkovčane i Šišatovčane. Tek "zavješčanijem" od 4.
oktobra 1741. godine to je prekinuto i manastiri su se sjedinili u jedan i imaju zajedničkog igumana u
Šišatovcu, s tim da bi u Petkovicu bila slana naizmence (na svakih nekoliko godina) po dva monaha
koji bi se brinuli o njoj. Polovinom XVIII v. manastir je još uvek aktivan i izgleda dosto dobro
materijalno stoji, jer Opis iz 1753. godine tvrdi da je posedovao stvari, knjige, ikone, odežde. Postojao
je ikonostas izrađen 1735. godine (sa 26 ikona na njemu), na kojem se posebno isticao monumentalni
krst. Međutim, trpezarija i ćelije su bile građene od trošnog materijala - pletera, kao i sve unutrašnje
pregrade u konacima. Tavan je prekriven daskama, a krov trskom. Freske su bile u prilično lošem
stanju pa je živopis "vesma porušen" i "moleraja izopadala". Ikonostas za crkvu je rezan 1735. godine.
Zna se da je crkva manastira živopisana (ali ne sva) tokom 1588. godine, a istovremeno je sagrađena
i trpezarija. O tome postoji zapis na zapadnom zidu naosa crkve. Freske su urađene temperom, a
izgleda da nisu bile neke naročite vrednosti isključivo zbog manje veštih majstora (verovatno monaha).
Slike su rađene na centimetar debelom sloju kreča, pomešanim sa plevom. Priprata nije oslikana.
Budući da su u to vreme istovremeno živopisane crkve manastira Krušedola, Velike Remete i Hopova,
veštije slikarske ekipe su bile tamo, a Petkovica se morala zadovoljiti manje veštim majstorima. Freske
su bile u grubim bojama, rađene pomalo početnički, a ono što je naročito primetno jeste da majstori
nisu bili upućeni u anatomiju ljudskog tela. No, od svega toga je najvažnije to da su se one sačuvale.
Originalna arhitektura Slike u gornjoj zoni naosa su svakako najinteresantnije, ali i mnogo
kvalitetnije od ostalih pa nije nemoguće da su ih radili drugi majstori od onih koji su oslikavali istočni
zid crkve. Dakle, u gornjoj zoni naosa je predstavljen ciklus Velikih praznika koji se proteže sve do
svoda oltarske apside. Svakako da od svih fresaka najviše pažnje privlači poprsje Hrista Pantokratora
koje je naslikano u temenu kupolne kalote. U ovom momentu ova freska je velikim delom oštećena
tako da na njoj možete da vidite samo fragmente. S druge strane, velik je hendikep u tome što su zbog
nezgodnog ugla freske u naosu teško vidljive tako da možete mnogo toga propustiti. Ne možete, a da
ne primetite kako je umetnik sve likove prikazao blede u licu, toliko jednolično sa zaleđenim duševnim
mirom, koji kao da su u potpunosti obuzeti svojom duševnom i telesnom askezom tako da ne
primećuju ništa oko sebe. Ne vidi se nigde na njihovim izrazima bilo kakva strast, već samo duhovni
izraz. U prvom momentu može Vam se učiniti da je to umetnikov propust, međutim, ako se više
upustite u posmatranje ovih fresaka uvidećete da je to upravo ono što ih čini toliko privlačnim.
Vremenom, manastir je počeo naglo da siromaši. Početkom XX veka on nema skoro ništa. Kako je
konak bio sklon padu srušen je 1908. godine, a česma sa vodom zatrpana. Ono što je pogoršavalo
njegovu situaciju bilo je to što Petkovica, kao metoh mnogo većeg manastira Šišatovac, nije imala
bratstva i u njemu su boravili najviše jedan ili dva monaha (najduže do 1856.). Na kraju više nije bilo ni
toga pa je bila posećivana samo na dan slave hrama radi vršenja službe. Nešto temeljnija obnova
urađena je tek 1927. godine. Tokom rata ikonostas je uništen i od njega je ostao samo krst i dve
ikone. Ipak, danas se manastir Petkovica spominje isključivo zbog izuzetne vrednosti svoje arhitekture
budući da ona predstavlja čist tradicionalni stil naše arhitekture, tako redak na Fruškoj gori (jedina
pored Rakovca i Hopova). Crkva je sazidana od kamena u obliku detelininog lista, a pevničke i
oltarska apsida su iznutra polukružne, spolja četvorostrane sa završetkom u obliku šiljka. Kube je
osmostrano i leži na kvadratnom tamburu čije su ivice tako oštro zasečene da daju jednu pravilnu
osmougaonu osnovu. Crkva ima mali zvonik iznad zapadnog zabata (naknadno dozidan), okružena je
sa sedam malih (prvobitnih) uzanih četvorouglastih prozora. Priprata je pravougaona i od naosa je
odeljena zidom. Spoljni zidovi su omalterisani. U hram se ulazi sa zapada. Sve u svemu, crkva je
građena sa dosta disproporcije, ali čini se da je to baš ono što joj daje posebnu ljupkost. U toku II
svetskog rata crkva je napuštena, a što je u njoj bilo starih ikona odneseno je i rastureno. Ikonostas je
uništen, a krst je prenesen u Muzej Srema u Sremskoj Mitrovici. Obnova crkve i čišćenje živopisa
izvršeni su 1950/52. godine, a konzervatorski radovi su nastavljeni 1981. godine. Slava manastira
Petkovica je Prepodobna mučenica Paraskeva - 8. (26.) avgust i Prepodobna mati Paraskeva - sveta
Petka - 27. (14.) decembar.

Privina Glava -
legende o Privi i
Brankovićima
veza: Šid
manastir: ženski
stanje: aktivan
Prema jednom predanju manastir je
najstariji na Fruškoj gori i sagrađen je još
u XII veku, a sa više verovatnoće se
smatra da je sagrađen tokom XV veka i
njegova gradnja se vezuje za
Brankoviće.
Sudeći po predanjima (doduše veoma nesigurnim) manastir Privina Glava jeste najstariji od svih
manastira koji su sagrađeni na Fruškoj gori. Njegovo poreklo ide u XII vek tako da se izgradnja ovog
manastira pripisuje nekom lokalnom vlastelinu koji se zvao Priva ili Priba. Kako se ne zna ko bi mogao
biti taj Priba, a ne postoje ni bilo koji drugi podaci koji bi sve to potkrepili, to ovakvo predanje za sada
ostaje tek legenda. Kraj tvrđave Brankovića O tome kako je manastir dobio ime opat Bonini
(1702) navodi jednu veoma interesantnu legendu: "Stariji ljudi iz ovog mesta pričaju da su čuli da je
despot Srbije Vuk Branković dao ne malu sumu novca za gradnju ove crkve i manastira. Trebalo je da
bude glavni u Sremu, kojim je tada Branković vladao, budući da je bio pravoslavni i on, i njegovi
prethodnici, i naslednici. Pošto su graditelji s novcem pobegli, lopovi su ih na narečenom mestu ubili.
Po tome je mesto nazvano Privina Glava, tj. prebijena glava". Danas se misli da je manastir sagrađen
tokom XV veka, a (kao i većina fruškogorskih manastira) i ovaj se vezuje za porodicu Branković.
Takva verzija o nastanku manastira ima daleko više verovatnoće nego ona da je njegov osnivač
vlastelin Priba, tim više što je okolina gde se nalazi manastir nekada pripadala pripadnicima porodice
Branković. Tu su despoti Vuk Grgurević (Zmaj Ognjeni Vuk), a kasnije Đorđe i Jovan Branković držali
tvrđavu u Berkasovu (koja je tek kilometar ili dva udaljena od današnjeg manastira) i iz nje polazili u
bezbrojne patrole pazeći na turske provale. Stoga i verovatnoća da su Brankovići poželeli da u blizini
utvrđenja imaju manastir. Manastir sa crkvom posvećen je arhistratizima Mihailu i Gavrilu. Na
posredan način to potvrđuje i stara rukopisna knjiga "Minhenski psaltir" u kome se nalazi beleška da je
ova knjiga pisana u Carigradu i u Svetoj Gori, a da je pripadala Georgiju, starom srpskom despotu. To
bi trebalo da znači da je knjiga bila vlasništvo despota Đurđa Brankovića, a da ju je kasnije verovatno
neko od pripadnika ove porodice kome je knjiga pripala nakon despotove smrti (Vuk Grgurević, Đorđe
ili Jovan Branković) poklonio manastiru. Prvi nešto sigurniji podatak o manastiru donose turski
dokumenti iz 1566. godine gde se navodi da je manastir građen pre dolaska Turaka u Srem, zatim se
daje opis imanja (ne baš tako malog), a kao manastirski starešina spominje se iguman Maksim. Turci
ponovo manastir navode 1588-95. godine sa istim imanjem i godišnjom obavezom od 2900 akči, što je
bila velika suma. Već ta zamašna suma mogla bi da znači da je manastir raspolagao znatnim imanjem
i stoga tako velike dažbine. Najinteresantniji pomen manastira Privina Glava je iz 1607. godine i to u
zapisu jednog rukopisa iz manastira Kovilja. Na osnovu toga izneta je jedna interesantna teza da je
manastir Privina Glava, kao svoj metoh, osnovao manastir u Kovilju. Ako je to tačno, onda nema
nikakve sumnje u to da je manastir Privina Glava dosta dobro materijalno stajao. Tokom 1627. godine
u manastiru je nekim svojim poslom jedno vreme boravio patrijarh Pajsije (Pajsije I Janjevac, pećki
patrijarh 1614-47.), poznati ljubitelj i poznavalac dobre knjige. Ovaj učeni patrijarh, sav u tradicijama
srpske srednjevekovne književnosti, kao malo ko u to doba je poznavao srpsku književnost i bavio se
njome. U manastirskoj biblioteci on je pronašao "Čatovnik s obrazi", bogato iluminiranu rukopisnu
knjigu (tzv. "Minhenski psaltir"), tada u veoma lošem stanju. Kako je dobro znao vrednost te knjige
poneo ju je sa sobom, na šta se bratstvo u manastiru uznemirilo tako da je tek tajno starešina
manastira Privina Glava mogao nešto kasnije da mu knjigu donese u Vrdnik. Patrijarh Pajsije je psaltir
popravio, uvezao i onda vratio manastiru. Popravljena i sređena knjiga je tako vraćena u manastir
Privina Glava, ali se tu nije dugo zadržala jer je 1688. godine od jednog austrijskog oficira odneta. Po
svemu sudeći tada je manastir bio u potpunosti opljačkan i opustošen, a monasi su neke od stvari
izgleda sklonili u svoj metoh - manastir Kovilj. Manastirska crkva Da je krajem XVI veka manastir
bio pust potvrđuje i opat Bonini (1702): "Kaluđeri su ga u vreme prošlog rata (1683-99) bili napustili, a
zatim posle (Karlovačkog mira 1699.) ponovo sagradili. Sada u njemu živi sedam do osam
pravoslavnih monaha. Oni su prisvojili dva mesta kod manastira. Prvo, zvano Opatovina, smešteno je
iznad šumovite doline, a drugo, zvano Privina Glava, ispod nje. Po ovom drugom i manastir je dobio
ime." U vreme njegove posete manastirska crkva se popravljala, tako da navodi : "Prošle godine su je
počeli pokrivati pločama, ali je još u lošem stanju. U njoj se ne vidi ništa osim jedne kupole i lika
Bogorodice i sv. Antioha". Dakle, kako opat Bonini navodi, početkom XVIII veka (nakon Karlovačkog
mira 1699.) monasi se vraćaju i počinju popravljati manastir. U to vreme po nekim podacima manastir
poseduje 200 jutara oranica i 582 jutara šume. Kako je stara crkva bila dotrajala (vizitacija iz 1753.
godine kaže da je "bila zidana od cigle s blatom malena") to je 1741. godine započela izgradnja nove
crkve. Njena je gradnja trajala sve do 1760. godine tako da je vizitacija zatekla crkvu nedovršenu.
Zografske ikone na starom ikonostasu crkve slikao je 1747. godine Stanoje Popović. Sama izgradnja
je dovela do jednog zaista reprezentativnog objekta za to vreme. Sve u svemu spoljna dekoracija je
veoma raskošna, sa raznobojnim kamenom i moguće da spada među dve-tri najlepše na Fruškoj gori.
Crkva u vreme vizitacije nije imala ikonostas, a oltar je bio odeljen od crkve ogradom od čamovih
dasaka na kojima su bile zakačene ikone. Čini se da ikone nisu imale neku vrednost i to je u zapisniku
navedeno. Ipak, krst sa pozlaćenim rubom na vrhu improvizovanog oltara je kod komisije izazvao
divljenje. U tom momentu u manastiru živi ukupno 9 monaha, bez đaka, 5 slugu i 14 prnjavoraca.
Završetak radova pada tek 1760. godine kada je crkvu osveštao mitropolit Pavle Nenadović. Crkva je
dobila živopis tek 1791. godine, a oslikao ju je Kuzman Kolarić iz Sremskih Karlovaca (možda Andrej
Šaltlist). Iste godine oslikao je i pevnice, a ikonostas je uradio tokom 1792. godine. Sam ikonostas je
rađen pod uticajem baroka, ali sa rokoko rezbarijom (nepoznat majstor). Ikonostas ima ukupno 41
ikonu, raspoređene u četiri zone (tri reda ikona i luneta). Manastir je materijalno dobro stajao tako da
1905. godine ima 1125 jutara poljoprivrednog zemljišta, a 1941. godine poseduje 925 jutara
poljoprivrednog zemljišta, 2 vodenice, gostionicu. Manastir nikada nije imao nekih posebnih
dragocenosti. Posebno je interesantna kruna, koja je po predanju kruna despota Jovana Brankovića.
Sačinjena je od zelene kadife koja je vezena sa srebrnom i zlatnom žicom. Vezom je kruna razdeljena
na četiri polja, a u svakom je prikazan šestokrili serafim. Na kruni je i slika Bogorodice Orans. Da li je
to stvarno kruna despota Jovana ili je to arhijerejska mitra iz novijeg vremena (iz XV veka) ostalo je
otvoreno pitanje. Najstariji pomen Najstariji pomen manastira Privina Glava ide u 1496. godinu
kada se u jednom njegovom zapisniku navodi da su ga te 1496. godine despoti Đorđe i Jovan
Branković obnovili. No, taj navod je veoma sumnjiv tim više što ga ni vizitacija ne spominje. Nadalje,
popis tvrdi da je manastir star, ali da se ne zna ni kada je niti ko ga je sagradio, odnosno ne zna se
"kto bil jeja zdatelj i vkoja vremena soružena bila". Ipak. popis navodi da je stara crkva bila mala i da je
zidana od blata i cigle. Crkva sa konacima ostala je nepovređena u II svetskom ratu, a riznica sa
bibliotekom i arhivom je odnesena i delom spaljena. Konzervatorsko-restauratorski radovi su u toku
(1988.). Slava manastira Privina Glava je Sabor sv. arhangela Gavrila - 26. (13.) jul.
 Rakovački zapisi i
svedočanstva
veza: Irig
manastir: ženski
stanje: aktivan
U prvim decenijama XVIII veka u manastiru je
postojao veoma aktivan prepisivački centar. Tu
je prepisan Dušanov zakonik, a 1714. je
dovršen čuveni rakovački rukopisni "Srbljak" u
kojem su sabrane sve pohvalne pesme Srbima
vladarima - svetiteljima.

Kao i kod drugih fruškogorskih manastira nastanak manastira Rakovac je, makar i posredno, vezan za
sremske Brankoviće. Po predanju izgradio ga je vojvoda Raka Milošević, komornik despota Jovana
Brankovića (1499-1502), pa je po njemu i dobio ime. Međutim, malo je toga što može da potvrdi ovu
priču o njegovom ktitoru ili makar vreme kada je sagrađen. Nema sumnje da je manastir veoma star o
čemu svedoči i zapis urezan na zidu priprate iz 1533. godine, pa se iz toga pretpostavlja da je crkva
zidana u to vreme. Po nekim podacima Turci su manastir 1541. godine popalili. Šta se posle toga
događalo ostaje tajna, ali se čini da je manastir i dalje bio aktivan jer se on u nekim turskim spisima
spominje 1546. godine kao manastir Vračevi na području mezre Rakovca. Prepisivački centar
Ko je obnovio manastir nakon turskog uništenja takođe je tajna mada postoje pretpostavke da su to
učinili neki monasi koji su sa juga bežali ispred turske navale. Delatnost novopridošlih monaha se nije
zaustavila samo na popravkama. Budući da su sa sobom doneli svoje knjige, svoju obrazovanost, to
su novopridošli monasi počeli i sa drugim delatnostima. Tako je manastir Rakovac ubrzo postao
prepisivački centar. Kako je za takav rad potrebno dosta troškova i drugih uslova stiče se utisak da je
manastir materijalno dobro stajao. Taj kulturni polet manastira za kratko je prekinut 1678. i 1682.
godine kada su ga Turci ponovo popalili, ali već 1692. godine manastir se ponovo obnavlja i nastavlja
svojim životom, a što se vidi i iz toga da manastir u 1702. godini ima vlasništvo nad 50 jutara
obradivog zemljišta i 100 jutara šume. Čini se da su to bile najplodnije godine manastira, a to se vidi
po mnogo čemu. Izvršen je prepis Dušanovog zakonika, doneto je dosta knjiga iz Rusije, stare knjige
se koriče (godine 1724 arhimandrit Atanasije je ukrasio jedan Psaltir), popravljaju se itd. Upravo 1714.
godine dovršen je i poznati rakovački rukopisni "Srbljak" napisan od strane monaha Maksima. On u
sebi sadrži sabrane sve pohvalne pesme Srbima vladarima - svetiteljima. Upravo iz tog, za manastir
Rakovac toliko plodonosnog, XVIII veka potiču njegovi najpoznatiji monasi: Sevastijan (episkop
budimski 1662.), arhijereji Vićentije Jovanović, Pavle Nenadović, Danilo Jakšić, Sinesije Živanović,
Mojsije Putnik, Josif Šakabenta, Pantelejmon Živković i Georgije Hranislav (svi iz XVIII i početka XIX
veka)*. Za sve to vreme radilo se dosta i na popravci manastira. Tokom 1718. godine obnova je
završena i crkvu je osvetio Nikanor Dimitrijević. Kako je manastir tada (barem orijentaciono) izgledao
vidi se iz bakroreza bečkog majstora T. Mesmera pod nazivom Hristos Evharistija. Smatra se da je
ovo najstarija grafička predstava jednog manastira sa područja Karlovačke mitropolije. Kako je likovna
predstava manastira više u funkciji ilustracije same gravire nego što joj je zadatak da ga verno prikaže,
to se njoj (graviri manastira) mora sa rezervom prići. To se naročito odnosi na onaj deo gde su (veoma
proizvoljno) prikazani konaci sa polukružnim ulazom na južnoj strani. Stoga je mnogo verniji i
značajniji bakrorez koji je uradio Hristofor Žefarović na kojem je obrađeno žitije svetih vračeva
Kuzmana i Damjana, ali je tu ilustrovan i manastir Rakovac sa najbližom oklinom. Ovaj bakrorez je
urađen 1743. godine (samo dve godine nakon Mesmerovog), a po porudžbini Pavla Nenadovića.
Umetnik je uz manastir prikazao doček patrijarha Šakabente. Godine 1751. sazidana je i kapelica na
manastirskom groblju uglavnom prilogom monaha i postrižnika Hadži Joanikija. To je skromna
jednobrodna crkvica sa tri prozorska otvora, ulaznim vratima na južnoj strani i kriptom ispod priprate i
naosa. Zidana je od tesanih kvadara. Godine 1753. priziđuje mitropolit Vićentije Jovanović (?) visok
zvonik kvadratnog preseka sa zasvođenom kriptom ispod prizemlja i malom kapelom (posvećenom sv.
Nikoli) na prvom spratu. 1763. godine opet se obnavlja celokupni manastir. Ono što je posebno
karakteristično za Rakovac jeste da je on uz Krušedol i Veliku Remetu, jedan od prvih manastira na
Fruškoj gori na kojem je izgled crkve usklađivan sa izgledom baroknog zvonika. Zgrade manastirskih
konaka su sa tri strane okruživale crkvu dok je četvrtu (istočnu) stranu štitio visoki zaštitni zid. Taj
konačni (trostrani) oblik konaka je završen 1771. godine. Verovatno je da su takvi (stalni) radovi iscrpli
sredstva kojima je manastir raspolagao, pa su monasi izgleda živeli u teškim materijalnim uslovima.
Stoga ne iznenađuje da su dosta putovali tražeći priloge. Tako se zna da su jeromonasi Vasilije i
Prokopije kupili priloge u karansebeškoj i budimskoj eparhiji. Baš tokom 1753. godine primećeno je da
neki od monaha nemaju potrebne odeće pa im je naređeno da je nabave. U to vreme u manastiru živi
22 monaha, 3 đaka, 9 slugu i 24 prnjavoraca. Uništeno blago Od najstarijih fresaka u manastiru je
ostalo veoma malo tragova i one se mogu danas videti (fragmentarno) u kaloti i tamburu kubeta kao i
na dva stupca. Još tokom restauracije 1763. godine skoro sve stare freske su uništene i danas ispod
opalog maltera mogu da se vide samo njihovi ostaci. Pretpostavlja se da su stare freske slikane tokom
XVI veka ili početkom XVII, a još do 1900. godine postojalo ih je još nekoliko očuvanih, ali prilikom
popravke 1900. godine one su bile uništene do kraja (!). Jedino se uspeo sačuvati u potpunosti lik
Hrista Pantokratora u kubetu, scena nebeske liturgije (ispod) i stojeće figure proroka u tamburu
kubeta. No, sve su veoma oštećene tako da se sada mogu nazreti samo fragmenti. Ipak, za
najznačajniji slikarski rad manastira Rakovac smatraju se freske (devet velikih kompozicija) naslikane
u trpezariji, koje je tokom 1768. godine izradio Amvrosije Janković. Rađene su u stilu baroka, ali sa
puno religioznog osećaja i poznavanja naše stare ikonografije. Na žalost, svih devet slika je tokom
rata uništeno. Na svu sreću, ostale su fotografije na kojima se mogu danas videti. Manastirska crkva je
tokom 1761. godine dobila novi ikonostas koji započet od strane Vase Ostojića, zografa i molera iz
Sremskih Karlovaca. Jednobrodna grobljanska kapela, posvećena Bogorodici, sagrađena 1751.
godine čuva ikonostas koji su slikali Janko Halkozović i Vasa Ostojić. Vremenom, manastir je sve više
gubio na onome svom prvobitnom značaju. U vezi sa tim i materijalno stanje u njemu se sve više
pogoršavalo tako da polovinom XIX veka on se od svih fruškogorskih manastira (uz Veliku Remetu)
smatra najsiromašnijim. Manastir je teško stradao u II svetskom ratu, a mnoge kulturno-istorijske i
umetničke vrednosti nepovratno su propale. Prva posleratna liturgija je služena u crkvi manastira
Rakovac 14. jula 1975. godine. Danas je manastir Rakovac, poput još nekoliko manastira, težak
bolesnik. Konaci su srušeni i izuzev jednog njegovog krila, tek delimično popravljenog, od drugih
postoje samo ruševine. Poslednjih godina radi se na obnovi manastira i arheološkim ispitivanjima
crkve čija je rekonstrukcija izvedena 1958/59. godine. Crkva ima veoma lep izrezbaren ikonostas
nedavno postavljen, ali na njemu još nema ikona. Započeta je gradnja zvonika, ali stiglo se tek do
prvog sprata. Slava manastira Rakovac je Sv. muč. i besrebr. Kozma i Damjan - 14. (1.) jul i Sv.
Kozma i Damjan - Vračevi - 14. (1.) novembar.
• Vićentije Jovanović, mitropolit beogradsko-karlovački (1731-37); Pavle Nenadović, mitropolit
gornjokarlovački (1744-49) i beogradsko-karlovački (1749-68); Danilo Jakšić, episkop
gornjokarlovački (1751-71); Mojsije Putnik, episkop bački (1757-74); Josif Šakabenta, episkop
bački (1783-86); Georgije Hranislav, episkop bački (1839-43).

Šišatovac čeka neimare

veza: Sremska Mitrovica
manastir: muški
stanje: aktivan
Nekad jedan od najznamenitijih srpskih manastira, u XIX veku stecište
srpske inteligencije, još čeka na popravku i freskoslikare.

Manastir Šišatovac je po mnogo čemu osoben. Najpre po tome što se, za razliku od drugih
fruškogorskih manastira, sasvim sigurno zna kako je i kada nastao. Izvesno je da je osnovan 1520.
godine, a da su osnivači monasi iz manastira Žiča. Tih godina morali su, kao i mnogi drugi, da se
sklanjaju ispred Turaka u Srem. Pod vođstvom igumana Teofila, monaha Ilariona i Visariona dolaze u
Srem. Tu zatiču jednu malu crkvicu koja je bila posvećena sv. Nikoli i koju oni nazivaju "Remetsko".
Upravo na tom mestu oni zidaju crkvu posvećenu Rođenju Bogorodice i nazivaju je Šišatovac. Kult
Stefana Štiljanovića O toj prvobitnoj crkvi postoji jedan izuzetan dokumenat. U četverojevanđelju
(pisanom 1560. godine od starca Evgenija) u vreme igumana Teofila, sačuvana je iza poslednjeg lista
knjige slika stare crkve Rođenja Presvete Bogorodice iz 1520. godine. Tu crkvu bez zvonika podigli su
iguman Teofilo i izbegli žički monasi. Nekom igrom sudbine taj crtež su naručili monasi iz Šišatovca ne
bi li sačuvali uspomenu na staru crkvu koja se trebala rušiti. Ova slika je rađena dosta kasno (1778.
godine) od strane lajtnanta Pavla Dimitrijevića, a u vreme kada se već zidala nova (današnja) crkva. U
to doba u manastiru je postojao kult sv. Stefana Štiljanovića (videti napomenu 4) u "Očuvan duhovni
portret Evrope" (2), str. 5). U Panagiriku manastira Šišatovac iz 1545. godine postoji jedan kratak
zapis koji kaže: "Ova sveta i božanstvena knjiga koja se zove Panagirik, manastira Šišatovca hrama
Rođenja Presvete Bogorodice, gde netljene mošti počivaju svetog i pravednog i divnog Stafana
Štiljanovića, srpskog despota". Ako se uzme u obzir da je Stefan Štiljanović umro tokom 1543. godine
(možda čak i kasnije), a da ga ovaj zapis i 1545. godine već spominje kao sveca može se konstatovati
da je veoma brzo posle smrti proglašen za sveca. Manastir je zbog kulta Stefana Štiljanovića imao
dosta posetilaca i materijalnih priloga tako da je dobro stajao što nikako nije moglo izmaći budnom
pogledu Turaka. Stoga tokom 1566. godine oni određuju manastiru iznos od 26000 akči za obavezu
otkupa, a 1000 akči o tadašnjem stanju u manastiru. Mnoštvo posetilaca je obilazilo mošti Stefana
Štiljanovića, a tokom 1643. godine u manastiru jedno vreme boravi patrijarh Pajsije (Janjevac, patrijarh
srpski 1614-48.) i osim što se poklonio moštima sv. St. Štiljanovića, napisao mu je Povesno slovo.
Nekako u to doba i opat Bonini ga je posetio (1702) i o njemu je stekao lepe utiske koje ne krije da
navede: "Manastir je jedan od većih u Sremu. Ne računajući iskušenike i poslugu, u njemu živi 25
kaluđera opštežitelja*. Bogati su, jer ooseduju dobro i plodno zemljište, kako među brdima tako i u
rečnoj dolini, imaju i prelepe vinograde. S leve strane ispod manastira nalazi se divna česma, gde
izvire veoma sveža i zdrava voda. Pravo je dosta veliki podrum. Ceo je sazidan od četvrtastog
kamena, ali je poluotkriven. Manastir je okružen isključivo stablima raznovrsnog voća. U njegovoj
lepoti se može uživati samo izbliza jer je zaklonjen". Nadalje opat Bonini navodi da manastir uživa
ukupno 1138 jutara zemlje. Prilog Vuka Isakoviča Prvobitna crkva nije sačuvana i brzo je
srušena, tako da se već u vizitaciji iz 1753. godine navodi samo nova crkva sagrađena 1634. godine.
Tako Opis navodi da je nova crkva sagrađena od kamena, ima dva kubeta i da je pokrivena novom
hrastovom šindrom. Nedugo potom sagrađen je 1742. godine novi četvorospratni zvonik kvadratnog
preseka prilogom Vuka Isakoviča (glavni junak "Seoba" M. Crnjanskog). Kako je crkva izgledala u to
doba (kraj XVII veka) može se videti na maloj ikoni rađenoj na drvetu gde je crkva prikazana kao
veoma skromna građevina sa dve kupole i slobodnom zapadnom fasadom. U doba vizitacije
unutrašnjost crkve je bila u prilično lošem stanju jer su neke freske pootpadale. Navodi se da u crkvi
postoji ikonostas (danas se o njemu ne zna skoro ništa). U manastiru boravi ukupno 13 monaha, 5
đaka, 13 slugu, 12 prnjavoraca. Tokom 1749. godine podignuta je i grobljanska kapela oblika
jednobrodne crkvice sa četiri prozora i vratima, trougaonog zabata i drvenog zvonika na zapadnoj
strani. Iz tog vremena je ostao prikaz crkve na graviri Hristofora Žefarovića (vidi napomenu 6) u
nastavku Jazak-arhitektonski biser (3), str. 7) iz 1753. godine gde je prikazan sveti St. Štiljanović sa
krunom na glavi i skiptrom u desnoj ruci. U medaljonu sa njegove desne strane prikazan je grad
Morović, dok je u medaljonu sa njegove leve strane manastir Šišatovac. Lik sv. St. Štiljanovića je
pomalo idealizovan i veoma podseća na Brankoviće.Crkva koju mi danas poznajemo podignuta je u
vremenu od 1758. do 1778. godine. Ono što na njoj odmah privlači pažnju jeste njena veličina koja
prelazi u monumentalnost, tako da i po tome odstupa od ostalih daleko manjih fruškogorskih
manastirskih crkava. U njenoj arhitekturi ne samo da potpuno preovlađuje barok, već i to što su njeni
prozori (njih 9) izrađeni u gotskom stilu, što je čini se jedini primer takve gradnje na Fruškoj gori. Crkva
je oslikana od strane Grigorija Davidovića Obšića iz Čalme. Crkvu je majstor oslikao u potpunosti "od
pjevnica do verha svoda". Godinu dana kasnije on je oslikao i ikonostas. Danas se o šišatovačom
ikonostasu zna tek onoliko koliko to dopuštaju slučajno sačuvane fotografije i svedočenja
savremenika. Karakteristično za njega jeste to da je spadao u retke oltarske pregrade koje su bile
zidane. Sastojao se iz tri horizontalne zone (prestone ikone, praznici i medaljoni). Skoro sve ikone su
bile oslikane na gipsanoj podlozi. Nažalost, sačuvane su samo carske dveri sa predstavom Blagovesti.
Inače, manastir je tokom XVIII i XIX veka imao svoj procvat. Posećuje ga pećki patrijarh Pajsije
(1633/34), patrijarh Maksim (1666), Arsenije III Čarnojević (1702), episkop temišvarski Nikola i bački
Sofronije (1726), mitropolit Vićentije Jovanović (1733), Arsenije IV (1745). Tokom XIX veka tu su
Lukijan Mušicki, Vuk Karadžić, P. Šafarik i F. Miklošić**. U celini, današnji ostaci ovoga manastira (i
pored delimične popravke) predstavljaju impozantnu sliku. Ne možete a da se ne divite veličini koju
manastirska crkva ima, ali isto tako ne možete izbeći i mučni utisak nad ljudskom glupošću kada uđete
u unutrašnjost crkve. U njoj osim golih zidova nema više ništa, tek tu i tamo na zidu poneki ostatak
freske koju vreme ili ljudski vandalizam nisu izgrebali ili narušili. Ogromni unutrašnji crkveni prostor
danas je prazan, a pod njegovim svodovima umesto da lebdi crkveno pojanje, molitva i miris tamjana,
čuju se golubovi. Stecište inteligencije Možda je najpoznatiji period od 1812. godine kada je u
Šišatovcu boravio Lukijan Mušicki (arhimandrit) koji je uspeo da od manastira napravi stecište
najznačajnije srpske inteligencije toga doba: Vuka Karadžića, Jakova Gerčića, Petra Ivanovića
Kepena i drugih. Mušicki je iz Šišatovca otišao 1827. godine. Manastir je svakako veoma bogat sa
1296 jutara zemlje (1905. godine), a neposredno pred II svetski rat on poseduje 1182 jutra. U II
svetskom ratu manastir sa crkvom je razoren. Slava manastira Šišatovac je Mala Gospojina - 21. (8.)
septembra.
* Kinovija (gr. koinos bios, zajednički život) ili opštežitije, manastir u kome se strogo provodi monaški
princip: da niko ne može imati ništa svoga posebnoga već da je sve zajedničko i sva bratija živi, hrani
se i odeva u manastirskoj zajednici. Suprotno: Idioritmija (gr. idios rhythmos, sopstveni, lični život) ili
osopština. (R. Grujić, "Azbučnik SPC", BIGZ, BG, 1993. str.122, 91)
** Maksim (Skopljanac), patrijarh srpski (1656-73); Nikola (Dimitrijević), episkop temišvarski (1728-44);
Sofronije (Tomašević), episkop bački (1718-30); Arsenije IV (Jovanović-Šakabenta), patrijarh srpski
(1725-48); Miklošić, Franc (1813-91), slovenački slavista, kod njega učili Đ. Daničić i Vatroslav Jagić.

Staro Hopovo
veza: Novi Sad - Beograd
manastir: bez monaha
stanje: ruševine
Istočno od manastira Novo Hopovo na maloj zaravni, izolovan i nepristupačan, leži manastir Staro
Hopovo ili kako se često naziva "stari manastir". Do njega zaista nije lako doći, ne toliko zbog teško
pristupačnog terena, već uglavnom zbog toga što su letnji putevi zbog retkih prolazaka skoro u
potpunosti obrasli visokom travom. Ali onog momenta
kada ugledate Staro Hopovo nećete žaliti zbog svih
onih napora koje ste morali da podnesete. Danas je
crkvica u prilično lošem stanju. Iz krova je već i
drveće poraslo, na crkvi nema prozora ni vrata, pod
je povađen, ali ipak ona i dalje poseduje neku
atmosferu koju nećete imati prilike da osetite u
mnogo većem Novom Hopovu. Staro Hopovo je
podignuto između 1496. i 1520. godine od strane
despota Đorđa Brankovića (Maksima). No, predanje
koje to navodi je dosta nesigurno pa je i danas to
pitanje otvoreno. Turski spisi ga pominju u više
navrata (1545-48, 1566-69, 1578), a domaći čak i
nešto ranije. Od prvobitne crkve posvećene sv. Nikoli
(za koju se misli da ju je izgradio despot Đorđe
Branković) nije ostalo ništa i ona je potpuno
razrušena. Kako je bila sagrađena od drveta, a
pokrivena crepom, to je veoma lako stradala od
zemljotresa 1751. godine. Umesto nje je nikla nova
crkva 1752. godine posvećena sv. Pantelejmonu (u
vreme igumana Zaharija). To je crkva koja i danas postoji, ali treba znati da ona nije podignuta na
istom mestu gde je bila prvobitna crkva već nešto malo dalje. Opis fruškogorskih manastira (1753.)
već spominje Staro Hopovo kao metoh manastira Novo Hopovo. U to vreme crkva nije bila oslikana,
već samo okrečena belo, a nije imala ni ikonostas. Današnji hram je malih razmera (jednobrodna
bazilika koja počiva na kvadratnom tamburu ukrašena slepim arkadama), sa desetostranim kubetom
(iznutra kružno) na uglovima ukrašenim kolonetama. Zidana je od tesanog kamena i opeke. Kube
zbog svoje veličine i oblika na neki način dominira nad celom zgradom i počiva na lucima a ovi na
pilastrima. Crkva je zidana od kamena. Zvonik ne postoji niti ga je ikada bilo. Slično kao u Novom
Hopovu fasada crkve je podeljena jednim vencem, a gornji deo fasade je ukrašen slepim arkadama, a
u donjem su otvorena tri prozora i vrata. Postoji samo jedna apsida (oltarska) na istočnoj strani.
Unutrašnjost crkve je veoma jasno izdeljena na pripratu, naos i oltar. U jednobrodnoj crkvi sa kupolom
bogato rezbareni ikonostas slikao je 1793-1800. godine iriški moler Jefrem Isajlović. Monaška
škola Manastir Novo Hopovo je imao bogatu istoriju. Jedno vreme je u njemu bilo sedište episkopa
pa se po njemu Sremska eparhija nazivala Hopovskom*. Osim toga u njemu je postojala i monaška
škola (spominje je Stefan Gerlah). U periodu 1757-60. godine u manastiru je boravio Dositej
Obradović, ali se tu nije dugo zadržavao. Ipak, ove tri godine provedene u manastirskim ćelijama
ostavile su u njemu dubok trag. Da je manastir bio rasadnik kulture vidi se i po tome što je 1846.
godine njegov iguman Irinej Radić napisao monografiju Novog Hopova. Ikonostas je oštećen i
demontiran za vreme II svetskog rata, a ikone su sklonjene u jednu od iriških crkava. Od 1955. sve
ikone, osim prestonih, čuvaju se u Pokrajinskom zavodu za zaštitu spomenika kulture, gde su i
konzervirane. Tokom 1952. godine izvršene su konzervatorsko-restauratorske intervencije na crkvenoj
građevini.
• U XVII veku stanovao je u Hopovu neko vreme episkop, koji je bio podvlašćen beogradskom
mitropolitu. Poznata su tri hopovska episkopa: Neofit (1641.), Mihajlo (1647.) i Longin Rajić
koji je 1688. primio uniju sa Rimskom crkvom.

Sa zvonika Velike Remete

veza: Beograd - Novi Sad
manastir: muški
stanje: aktivan
Manastir je veoma star i građen je još u XV veku. Sa sve četiri strane
opkoljen je konacima i ima najviši zvonik u Sremu (38,6 metara). Zub
vremena učinio je svoje i manastiru su potrebni majstori.
Kao i kod još nekoliko fruškogorskih manastira narodno predanje je povezalo manastir Velika Remeta
sa "sremskim kraljem" Dragutinom koji ga je podigao negde u prvoj polovini XIV veka. No, sve to nije
ništa više osim legende tako da se za sada ne zna ko je osnivač ovog manastira niti se zna vreme
kada je on podignut. Ipak, sa sigurnošću se može reći da je manastir veoma star i da je sagrađen
tokom XV veka. Postoji jedan pisani podatak iz 1509. godine da je izaslanik-kaluđer despotice
Angeline Branković (v. napomenu 1) u "Očuvan duhovni portret Evrope" (2), str.5) nazvan
"dmitrijevskim", a kako je manastirska crkva posvećena sv. Dimitriju, to bi možda moglo da znači da je
dolazio iz manastira Velika Remeta, što bi onda značilo da je manastir već u to doba postojao.
Najviši zvonik Prvi siguran pisani spomen manastira jeste onaj iz jednog turskog dokumenta iz
vremena sultana Sulejmana II (1541. i 1543.), kojim se regulišu poreski odnosi manastira prema
spahijama i zemaljskim kapetanima. Kasniji turski popis iz 1546. godine jasno navodi da manastir
poseduje 4 vinograda, 4 livade, njive i mezru Hašanju. Nakon procene imovine Turci određuju
manastiru otkup u visini od 6000 akči, a godišnja davanja na 250 akči. Manastirska crkva je veoma
stara i sagrađena je još u XVI veku. Još u opisu iz 1753. godine za nju se navodi da je bila veoma
stara, da je bila zidana sa krstoobraznom osnovom u obliku krsta sa dve pevničke i jednom oltarskom
apsidom, da je sva od cigala (čak i pod), i da je bila islikana "starim molerajem". No, još u to vreme od
"starog moleraja" je malo toga ostalo pošto je sve bilo zakrečeno ili porušeno. Pretpostavlja se da su
te freske slikane 1568. godine (ili 1566), a od tada potiče i jedna pisana knjiga (pisana rukom grešnog
inoka Vasilija), kao i freska sv. Dimitrija Mirotočivog naslikana na južnom spoljašnjem zidu. Danas je
od te freske ostalo vrlo malo sačuvano, ali se još uvek može nazreti kako sveti Dimitrije sedi na
prestolu obučen u ratničko odelo dok mu dva anđela pridržavaju krunu. Kao i drugi manastiri u Fruškoj
gori i Velika Remeta nije mogla izbeći Turke koji su ga spalili tokom 1716. godine, a monasi su se
razbežali. No, već 1720. godine on je opet aktivan, a u vreme zidanja zvonika (1734) ima osamnaest
monaha. Monasi su u više navrata putovali po pomoć u Rusiju (1624, 1628. i 1653.). Godine 1739. u
njega su prebegli monasi iz manastira Rakovice. Bilo je to veoma veliko bratstvo od čak 30 članova.
Sa druge strane i u manastiru Velika Remeta je živeo veliki broj članova tako da vizitacija iz 1753.
godine navodi 17 monaha, 5 đaka, 5 slugu, 13 prnjavoraca. Manastirski konaci opkoljavaju manastir
sa sve četiri strane, tako da iz daleka manastir liči na malu tvrđavu iznad koje se visoko izdiže zvonik
kao neka osmatračnica. I danas u manastir možete ući samo kroz velika zasvođena vrata. Sva
manastirska krila nisu sazidana istovremeno. Najpre je podignut severni deo konaka (1723), a ostale
strane tokom 1732-35. godine. Nešto kasnije (1733-35.) podignut je visoki barokni zvonik - rad
nemačkih majstora. Upravo je ovaj zvonik ono po čemu je manastir Velika Remeta možda i
najinteresantniji. On je nakon zvonika manastira u Krušedolu (podignut 1726. godine) najstariji u
Sremu, ali je zato najviši u Sremu sa svojih 38,60 metara. Impozantnost ovog zvonika se može osetiti
tek dok ga posmatrate. On zaista jeste moćna građevina, sva od opeke i izuzetno solidno građena. Tu
sam čuo podatak da je zvonik podignut bez upotrebe gvozdenih ili drvenih utega ili metalnih prstenova
koji bi služili za jačanje njegove stabilnosti. Zvonik ima (zajedno sa prizemnom zonom) čak osam
spratova i tek u njegovoj unutrašnjosti postajete svesni njegove snage. Pogled sa njega jeste
jedinstven, ali preporučuje se samo onima koji su hrabriji, zbog trošnosti stepenica. U njega je
očigledno utrošeno veoma mnogo materijala, mada je zidan rekordno kratko (čak i za sadašnje
uslove) - tek dve godine. Na prvom spratu se nalazi jedna mala kapela koja je posvećena sv. Jovanu
Preteči. Peti sprat zvonika ima najviše korisnog prostora što se zbog četiri velika prozorska otvora
korisno iskoristilo za jedan lep vidikovac. Na šestom spratu su postojali otvori (verovatno predviđeni za
časovnike) koji su svojevremeno zazidani. Neophodne popravke Do polovine XVIII veka
izvedeni su najkrupniji građevinski radovi na manastiru. Kako je manastir (uz mnogo rezerve) izgledao
u to doba vidi se na bakroreznoj kompoziciji Zaharija Orfelina pod nazivom Sveti Dimitrije iz 1764.
godine gde se u donjem delu prikazuje Velika Remeta. No, sama slika je uglavnom nerealna (tako
najstarije istočno krilo konaka iz 1723. godine nije ni ucrtano) i izuzev izgleda zvonika umetnik se nije
trudio da bude precizan. Ikonostas je islikan kada i freske u crkvi (1568. godine), ali od njega nije
sačuvana nijedna ikona. Od ikona koje su sačuvane najstarije su one iz 1687. godine - rad ruskih
majstora. Slikane su na tankom platnu koje je zategnuto preko drveta izravnatog slojem gipsa i
presvučenog uljanim lakom koji im daje sjaj. Do sada su sačuvane prestone ikone Bogorodice u
priprati (rad Leontija Stefanova), ikona sv. Jovana Preteče (rad zografa Jovana Maksimova) i ikona sv.
Nikole (rad Spiridona Grigoreva), Tri Jerarha (rad Tihona Ivanova). Sigurno je da ovi majstori nisu
boravili u Velikoj Remeti i tu ih slikali, već da su one bile poklon sa jednog od mnogobrojnih puteva u
Rusiju koji su tamo dobili velikoremetski monasi. Pretpostavlja se da je uništene ikone apostola u
trećoj zoni slikao Vasilije Romanović. Tokom 1850. godine obnovljen je ikonostas tako da je mnogo
toga izmenjeno u odnosu na stari ikonostas. Novi ikonostas ima ukupno 50 ikona u četiri zone (tri reda
ikona i ikone u luneti sa krstom). Tokom II svetskog rata ovaj ikonostas je delimično stradao, a ono što
se sačuvalo odnešeno je tako da danas manastir ne poseduje više nijednu od tih ikona. Od polovine
XIX veka manastir je bio u lošem stanju tako da je 1901. godine detaljno obnovljen. On je u to vreme
već i siromašniji tako da u posedu drži tek 656 jutara zemlje, a neposredno pred rat još manje - 512
jutara. Spoljne freske Veoma je interesantno to da je manastir i spolja bio islikan, što je sasvim
neuobičajeno za to vreme. Od tih fresaka postoji jedino sačuvana još u niši iznad severnih vrata freska
Bogorodice sa malim Hristom kako sedi na prestolu i u rukama drži dete koje blagosilja desnom
rukom. U gornjem delu su i arhanđeli Mihailo (levo) i Gavrilo (desno). Danas je sve to veoma teško
uočiti jer je freska teško oštećena. Na južnoj strani dva su svetitelja u ratničkoj odori. Jedan je sv.
Dimitrije (o njemu je već rečeno) i on drži mač, dok je na drugoj fresci prikazan neki nepoznat svetitelj
kako drži koplje (danas je na toj fresci teško bilo šta raspoznati). Tokom II svetskog rata manastir je ne
samo opljačkan veći dobrim delom uništen. Kube i krov crkve su srušeni, unutrašnjost upropašćena
(freske su premazane), a zapadno krilo konaka sravnjeno sa zemljom dok su ostala pretrpela velika
oštećenja. Danas je situacija tek delimično bolja. Spoljašnjost crkve, a naročito visoki zvonik su u
lošem stanju i zahtevaju hitnu popravku. Spolja crkva izgleda veoma interesantno sa svojim zidovima
od opeke i kamena, jednim ulaznim i pet prozorskih otvora, ali sve je to nagriženo zubom vremena. To
se može naročito videti po ukrasima na prozorima koji od nekadašnje lepote danas imaju ostatke.
Slična je situacija sa konacima. Manastir je obnavljan u dva navrata, a novo kube i krovnu konstrukciju
crkva je dobila 1982. godine. Slava manastira Velika Remeta je Ivanjdan - 7. (24.) jul.
 Ravanica - duh kneza Lazara
veza: Irig
manastir: muški
stanje: aktivan
Godine 1811, na Vidovdan, kada je završena manastirska
crkva, u nju su prenete mošti kneza Lazara. Manastir je u
svakom pogledu jedan od najznačajnijih na Fruškoj gori.

Kao i kod većine fruškogorskih manastira prošlost manastira Ravanica u Vrdniku ostaje nejasna. Prvi
podatak o njemu ide iz turskih dokumenata gde se u popisu iz 1566. godine navodi njegovo imanje i
određuje suma od 3000 akči za njegov otkup. Monasi iz manastira nisu uspeli da sakupe potrebnu
svotu pa su se, plašeći se turske osvete, razbežali na sve strane. Na svu sreću pojavio se jedan
meštanin Kupinika (Kupinova) po imenu Pejo koji je isplatio Turcima traženi iznos. Sasvim je otvoreno
pitanje vremena izgradnje manastira. Postoje samo pojedinačni spomenici koji mogu tek nešto da
nagoveste. Jedan od njih je minej iz 1589. godine koji je ostavio monah Georgije i koji govori da je
manastir delovao u to vreme. Tu je i beleška iz zapisnika vođenog 1753. godine u kojem se navodi da
je stara manastirska crkva bila posvećena Jovanu Krstitelju i da je sagrađena u vreme beogradsko-
sremskog mitropolita Serafima. Kako se ne zna tačno kada je živeo ovaj mitropolit (neki izvori tvrde da
je živeo u vremenu između 1548. i 1589. godine) taj podatak može tek okvirno da pomogne u
otkrivanju približne godine kada je manastir stvarno sagrađen. Iz toga vremena potiče podatak da je u
Vrdniku patrijarh Pajsije ( I Janjevac, 1614-47) 1627. godine dobio "Čatovnik s obrazi", tzv. Minhenski
psaltir iz Privine Glave i dao ga uvezati. Nepoznati osnivači Zbog svega je veoma teško reći
kada je manastir stvarno podignut. No, bez obzira na sve sasvim je sigurno da je osnovan u vremenu
između kraja XV i početka XVI veka. Budući da se ne zna vreme njegove gradnje to se još manje zna
ko ga je sagradio. Opis fruškogorskih manastira iz 1753. godine pravi dodatnu zabunu navodeći da je
"Zdatelj že jego sv. knez Lazar serbski", odnosno navodi da je osnivač ovog manastira knez Lazar.
No, to je netačan podatak. O manastiru Vrdniku se veoma malo zna sve do 1697. godine kada su se u
njega naselili prebegli monasi iz Ravanice u Srbiji. Nakon boravka u Sent Andreji (od 1690), ravanički
monasi dobijaju dozvolu da se presele u manastir u Vrdniku koji je u to doba bio napušten i po svemu
sudeći razoren. Uskoro ravanički monasi na čelu sa kir Dimitrijem dolaze u Vrdnik i imaju šta da vide.
Tamo gde je nekada bio manastir sada je bujala šuma čak u tolikoj meri da je nad svodovima
oštećene crkvene građevine naraslo drveće. Ovakvo teško stanje nije obeshrabrilo ravaničke monahe
i oni su za relativno kratko vreme osposobili manastir. No, ni to ne treba preuveličavati. Crkva i konaci
su bili veoma primitivno građeni - od pletera i drveta koje je oblepljeno blatom. No, to je bilo dovoljno
da manastir bude osposobljen za svoju svetu misiju u narednim vekovima. Kako su monasi iz
Ravanice sa sobom doneli i sve one dragocenosti koje su uspeli da izvuku iz svoga manastira,
posebno mošti kneza Lazara, to se i manastir u Vrdniku od toga doba počeo zvati Ravanicom. Na neki
način, narod je Ravanicu iz Srbije izjednačio sa manastirom u Vrdniku i dao mu isti naziv - Ravanica.
Iz toga doba verovatno ide i legenda da je Vrdnik zadužbina kneza Lazara. Po popisu iz 1753. godine
vidi se da je crkva od kamena nazidana u znaku krsta, sa svodom od cigle i pokrivena šindrom od
hrastovine. Bila je krečom okrečena (znači nije bila živopisana), a ni ikonostas se ne pominje. Nema
sumnje da je i u to vreme manastir bio siromašan pa bi i to mogao da bude razlog što su vrdnički
monasi često putovali u Rusiju tražeći materijalnu pomoć. Ipak, vremenom, najviše zahvaljujući tome
što su u njemu bile smeštene mošti kneza Lazara, manastir je primao sve više posetilaca, a i novčana
pomoć je bila sve veća. Zbog svega, polovinom XVIII veka počinje se razmišljati o potrebi izgradnje
veće crkve pa su se u tom smeru počele odvijati i pripreme. Nakon dugog otezanja, 1801. godine
počinje da se gradi crkva. Zidao ju je Kornelije, majstor iz Novog Sada. Međutim, i tu je rad nešto
zapinjao tako da je tek 10. juna 1811. godine crkva završena i osvešena. Ono što je karakteristično
jeste to da se pri izgradnji crkve strogo vodilo računa da su svi majstori koji su je zidali morali biti Srbi.
Istovremeno sa crkvom nazidan je i zvonik sa četiri sprata. Iste te godine na Vidovdan prenete su
mošti kneza Lazara u novu crkvu. To je bio izuzetno svečan događaj kome je prisustvovao mitropolit
Stefan Stratimirović (karlovački mitropolit, 1790-1836) koji je stigao u paradnoj kočiji sa zapregom od
šest belih konja. Od tada pa do danas na građevinskim objektima ima samo nekoliko izmena.
Prizemno krilo jugozapadnog konaka više ne postoji. Na istočnoj strani zaštitna ograda je takođe
uklonjena i zamenjena zaštitnim zidom na kome je veoma lepa dekorativno izgrađena ulazna kapija.
Na južnom krilu konaka barokni zabat je takođe pretrpeo dosta izmena. Drugih izmena izgleda da nije
bilo. U nekoliko navrata crkva je obnavljana (1885, 1889. itd.), ali to sve ukupno nije izmenilo njen
izgled. Crkva dugo nije bila živopisana i tek 1853. godine oslikava je Dimitrije Avramović u duhu
romantizma. Selidba moštiju Ikonostas je izrezbario karlovački duborezac Marko Vujatović (1809-
14), a pozlatio ga je Petar Čortanović. Najlepše su izrađene carske dveri i Bogorodičin tron. Mnoštvo
motiva se prepliće i možete provesti dosta vremena pokušavajući uhvatiti detalje. Sam ikonostas po
svom stilu jeste prelaz od baroka ka klasicizmu. Ikonostas je između 1851-53. godine Dimitrije
Avramović oslikao u tri zone sa ukupno 42 ikone. Njihovu lepotu i izražajnost je teško opisati, pa je
prava šteta što zbog visine ikonostasa nećete biti u stanju detaljno pregledati ikone iz gornjih zona.
Ikone na ikonostasu stare crkve slikao je (1743.) Stanoje Popović u zografskom stilu, a zidne slike u
manastirskoj trpezariji radio je (1771-76.) Amvrosije Janković. U crkvi je dugo sa desne strane oltara,
pod samim prestonim ikonama, ležao kivot od kiparisa (izrađen 1826. godine) u kojem su počivale
mošti kneza Lazara. Mošti su morale da se u više navrata sklanjaju iz manastira. Tako su 1716.
godine zbog opasnosti od Turaka boravile jedno vreme u Futogu. Ponovo 1848. godine vrdnički
monasi moraju da sklanjaju mošti, ovaj put u strahu od Mađara i to u Klenak. No, tu su boravili tek tri
meseca i onda su ponovo vraćene u Vrdnik. Danas, one više nisu u Vrdniku i vraćene su u Ravanicu u
Srbiju. Ipak, u manastiru postoji jedan komad moštiju i izložen je u staklenoj posudi ugrađenoj u kivot.
Kneževe mošti su dugo godina bile u starom kivotu koji je donet iz Ravanice. Godine 1757. sačinjen je
novi kivot od drveta, pozlaćen na šest stubova, s krunom i dvoglavim orlom na vrhu i likom kneza
Lazara (dar Obrada Futožanina). Od 1826. godine mošti se nalaze u kivotu izrađenom od kiparisa,
poklonu mitropolita Stefana Stratimirovića (u njemu su i danas). Kivot Obrada Futožanina danas
možete videti u manastiru Vrdnik ispred oltara, ali on je prazan, jedino se u malom staklenom prostoru
nalazi deo kneževih moštiju. Od dragocenosti manastir je imao haljinu kneza Lazara (danas samo
komad). Nekada se ona nalazila u crkvenoj priprati na tetrapodu iznad celivajuće ikone u malom
ormariću sa staklenim vratima. Osim komada moštiju kneza Lazara, manastir poseduje još i mošti
svete velikomučenice Anastasije (III vek), svetinje sa Hristovog groba, deo moštiju sv. Teodora Tirona
(sve izloženo ispred ikonostasa). Vrdnički manastir je u svakom pogledu izuzetno vredan i predstavlja
jedan od najkapitalnijih na Fruškoj gori. On je dugo bio i među najbogatijim na Fruškoj gori - 1905.
godine poseduje 1696 jutara zemlje, a 1941. godine ukupno 1420 jutara. Slava manastira Ravanica je
Vidovdan - 28. (15.) juna.
1)(1815-55), slikar i pisac, jedan od začetnika romantizma u srpskom slikarstvu; izradio ikonostase u
Sabornoj crkvi u Beogradu, Topoli, manastiru Ravanici ...