‫موسسه گسترش علم و فن جوش‬

‫موسسه گسترش علم و فن جوش‬

‫دوره آموزشی‬

‫جوشکاری و کنترل کیفیت در ساخت مخازن تحت فشار‬

‫امیر حسینی کلورزی‬

‫تیرماه ‪2931‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫مقدمه‬
‫مخازن تحت فشار محفظه هاي بدون نشت هستند كه داراي اختالف فشار داخلي نسبت به فشار خارجي هستند كه در اغلب‬
‫موارد به جز در برخي وضعيتهاي ايزوله‪ ،‬فشار داخلي بيشتر از فشار خارجيست‪ .‬فشار داخلي ميتواند تا ‪ 300000 psi‬و يا بيشتر‬
‫باشد اما محدوده فشار معمول بين ‪ 15‬تا ‪ 5000 psi‬ميباشد‪ .‬اين مخازن در ابعاد و اشكال مختلفي ساخته ميشوند‪ .‬انواع كوچك آنها‬
‫ميتواند چند ميليمتر قطر و انواع بزرگ آنها ميتواند ‪ 54‬متر و يا بيشتر قطر داشته باشند‪ .‬سياالت درون مخازن ممكن است مانند‬
‫ديگهاي بخار تغيير فاز داده و يا همانند راكتورهاي شيميايي دچار واكنش شوند‪ .‬در بسياري موارد مخازن تحت فشار در معرض‬
‫شرايطي مركب از فشار و دماي باال قرار دارند و در برخي موارد حاوي مواد قابل اشتعال و يا موارد راديواكتيو هستند‪ .‬بدليل اين‬
‫شرايط كاري خاص خطرات بالقوه اي در كار با اين مخازن وجود دارد كه ميتواند منجر به آسيبها و سوانح بسيار شديد گردد لذا‬
‫در طراحي و ساخت اين مخازن بايد دقت ويژه اي اعمال گردد‪ .‬براي كنترل صحت اين موارد بايد عمليات كنترل كيفي و بازرسي‬
‫دقيقي در مراحل ساخت‪ ،‬برنامه ريزي و اجرا گردد‪.‬‬

‫انواع مخازن تحت فشار‬

‫مخازن تحت فشار را ميتوان به روشهاي زير دسته بندي نمود‪:‬‬
‫‪ -1‬بر اساس روش ساخت‪ ،‬مخازن تحت فشار به انواع مخازن جوش شده‪ ،‬مخازن آهنگري شده)‪ ،(Forged‬مخازن چند‬
‫ديواره‪ ،‬مخازن چند اليه پوشش دار‪ ،‬مخازن نوارپيچي شده و مخازن تركيبي تقيسم بندي ميشوند‪.‬‬
‫‪ -2‬بر اساس مواد بكار رفته در ساخت مخازن آنها را ميتوان به انواع مخازن فوالدي‪ ،‬مخازن غير آهني و مخازن غير فلزي‬
‫تقسيم نمود‪.‬‬
‫‪ -3‬انواع مخازن بر اساس شكل هندسي آنها عبارتند از‪ :‬مخازن استوانه اي‪ ،‬مخازن كروي‪ ،‬مخازن چهارگوش و مخازن‬
‫تركيبي‪.‬‬
‫‪ -5‬بر اساس روش نصب مخازن به دو نوع مخازن عمودي و مخازن افقي تقسيم ميگردند‪.‬‬
‫‪ -4‬بسته به نحوه تحمل بار مخازن داراي دو نوع مخازن با فشار داخلي و مخازن با فشار بيروني ميباشند‪.‬‬
‫‪ -6‬بر اساس ضخامت ديواره ‪ ،‬مخازن به دو گروه مخازن جداره نازك و مخازن جداره ضخيم تقسيم ميشوند‪ .‬معيار اين‬
‫تقسيم بندي نسبت قطر داخلي به ضخامت ديواره مخزن است‪ .‬اگر اين نسبت بيشتر از ‪ 11‬باشد مخزن به عنوان جداره‬
‫نازك و در صورتيكه اين نسبت كمتر از ‪ 11‬باشد‪ ،‬جداره ضخيم محسوب ميشود‪.‬‬
‫مخازن واكنشي‪،‬مخازن مبدل حرارتي‪ ،‬مخازن جدايش (تفكيك) و محفظه هاي‬ ‫‪ -7‬بر اساس فرآيند مخازن به انواع‬
‫ذخيره گروه بندي ميشوند‪.‬‬
‫‪ -8‬برمبناي دماي كاري مخازن تحت فشار به مخازن دماي پايين (دماهاي ‪ -20°C‬و پايينتر)‪ ،‬مخازن دماي معمولي (دماهاي‬
‫بين ‪ -20‬و ‪ ،) 150°C‬مخازن دماي مياني (دماهاي بين ‪ 150‬تا ‪ )450°C‬ومخازن دماي باال (دماي ‪ 450°C‬و باالتر)‪.‬‬
‫‪ -9‬بر اساس فشار طراحي مخازن تحت فشار به چهار گروه قابل تفكيك هستند‪:‬‬
‫)‪0.1MPa ≤ P ≤ 1.6MPa :(L‬‬ ‫‪ -1-9‬مخازن با فشار كم‬

‫‪1‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫)‪1.6MPa ≤ P ≤ 10MPa :(M‬‬ ‫‪ -2-9‬مخازن با فشار متوسط‬

‫)‪10MPa ≤ P ≤ 100MPa :(H‬‬ ‫‪ -3-9‬مخازن پر فشار‬
‫)‪P ≥ 100MPa :(U‬‬ ‫‪ -5-9‬مخازن با فشار بسيار باال‬
‫‪ -11‬براساس نحوه استفاده‪ ،‬مخازن به دو دسته ثابت و قابل حمل تقسيم بندي ميشوند‪.‬‬

‫کدها‪/‬استانداردهای مخازن تحت فشار‪:‬‬

‫به سختي ميتوان مشخصات فني قرارداد‪ ،‬طرح يا پروژه اي صنعتي را يافت كه در آن به يكي از استانداردها يا كدهاي معتبر جهاني‬
‫براي مخازن تحت فشار اشاره نشده باشد‪ .‬يكي از وظايف محوري و اصلي بازرسي اجراي كارها در راستاي الزامات و شرايط اين‬
‫دستورالعملهاست‪ .‬معروفترين كدها‪/‬استانداردهاي ساخت مخازن عبارتند از‪:‬‬
‫‪ASME Sec. VIII‬‬ ‫‪‬‬
‫‪BS 5500‬‬ ‫‪‬‬
‫هر يك از اين كدها‪/‬استانداردها شامل صدها صفحه اطالعات بوده و در آنها به انبوهي از استانداردها و كدهاي ديگر استناد و‬
‫ارجاع داده شده است‪ .‬اين موضوع عمال همراه داشتن آنها را هنگام بازرسي غير ممكن ميكند‪ .‬اما اين كدها‪/‬استانداردها به شدت‬
‫بر مدار طراحي استوارند و دركار بازرسي فقط به آن بخشهايي نياز است كه در فعاليتهاي بازرسي نقش و تاثير دارند‪ .‬اين بخشها‬
‫بطور خالصه در شكل ‪ 1‬آورده شده است‪.‬‬

‫شكل ‪ -1‬اطالعات مورد نياز از كدها‪/‬استانداردهاي مخازن تحت فشار براي عمليات بازرسي‬

‫‪2‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫با توجه به كاربرد وسيع كد ‪ ASME‬در دنيا و خصوصا در ايران اين نوشتار بر مبناي اين كد تهيه شده است‪.‬‬

‫کد ‪: ASME‬‬
‫بعد از جنگ داخلي آمريكا ظرف ‪ 11‬سال (از ‪ 1894‬تا ‪ )1914‬تعداد ‪ 3612‬بويلر منفجر شد‪ .‬تقريبا ميانگين روزي يك عدد و‬
‫حدود ‪ 7611‬نفر در اثر اين انفجارات جان خود را از دست دادند‪ .‬بر همين اساس اولين قوانين مربوط به طراحي بويلر در سال‬
‫‪ 1917‬در ايالت ماساچوست نوشته شد كه براي اولين بار در اياالت آمريكا بعنوان يك قانون الزم االجرا معرفي شد‪ .‬به تدريج در‬
‫سالهاي بعد بخشهاي ديگري نيز به اين كد اضافه شد‪ .‬كد ‪ ASME Sec. VIII‬تحت عنوان ‪ Unfired Pressure Vessels‬كه شامل‬
‫الزامات طراحي‪ ،‬ساخت و كنترل كيفي حين ساخت مخازن تحت فشار ميگردد در سال ‪ 1924‬براي اولين بار منتشر شد‪ .‬اين كد‬
‫هم اكنون در سه قسمت )‪ (Division‬منتشر ميگردد‪ .‬اين قسمتها عبارتند از‪:‬‬
‫‪ASME Sec. VIII Div. 1 : for upper than 15 psi (up to 3000 psi) ‬‬
‫‪ASME Sec. VIII Div. 2 : for upper than 15 psi (up to 10000 psi) ‬‬
‫‪ASME Sec. VIII Div. 3 : for upper than 10000 psi (High Pressure Vessel) ‬‬
‫ميگردد‪ .‬ضميمه هاي الزامي‬ ‫‪ ASME Sec. VIII Div. 1‬شامل سه زير مجموعه )‪ (Subsection‬و دو ضميمه )‪(Appendix‬‬ ‫كد‬
‫)‪(Mandatory‬با شماره و ضميمه هاي غير الزامي يا پيشنهادي )‪ (Nonmandatory‬با حروف الفبا طبقه بندي شده اند‪.‬‬
‫زيرمجموعه اول )‪ (Subsection A‬شامل جزء)‪ UG (Part‬است كه كليه شرايط الزم و اجرايي را براي همه مخازن تحت فشار دارا‬
‫ميباشد‪.‬‬
‫زيرمجموعه دوم )‪ (Subsection B‬شامل اجزاء ‪ UB ،UW‬و ‪ UF‬است كه كليه شرايط الزم و خاص اجرايي روشهاي مختلف‬
‫ساخت مخزن شامل جوشكاري )‪ ،(UW‬لحيمكاري )‪ (UB‬و آهنگري )‪ (UF‬را پوشش ميدهد‪.‬‬
‫زيرمجموعه سوم )‪ (Subsection C‬شامل اجزاء ‪ ULW ،UHT ،UCD ،UCL ،UCI ،UHA ،UNF ،UCS‬و ‪ ULT‬است كه كليه‬
‫شرايط الزم و اجرايي براي مواد در كالسهاي مختلف براي استفاده در ساخت مخازن تحت فشار را دربر ميگيرد‪.‬‬
‫براي اطالعات بيشتر از وضعيت اين سه زير مجموعه به پاراگراف )‪ U-1(b‬از كد ‪ ASME Sec. VIII Div.1‬مراجعه نماييد‪.‬‬
‫انواع اصطالحات در ‪: ASME Sec. VIII Div.1‬‬
‫‪ : Mandatory‬شامل دستورات الزم االجرا ميگردد‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ : Nonmandatory‬شامل دستوراتيست كه حكم پيشنهادي دارند‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ : Shall‬دستوراتي كه همراه با اين واژه آورده شوند حالت اجباري داشته و بايد اجرا شوند‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ : Should‬دستوراتيست كه حكم توصيه دارند‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ : Must‬دستوراتيست كه حالت اجباري داشته و بايد اجرا شوند‪ .‬تاكيد آن بيشتر از كلمه ‪ Shall‬است‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫شكل ‪ 2‬بصورت "جدول مرجع سريع" به موارد مرتبط با بازرسي (بر اساس شكل ‪ )1‬در كد ‪ ASME‬اشاره ميكند‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫‪ASME Sec.VIII‬‬ ‫شكل ‪ -2‬مرجع سريع اطالعات مورد نياز براي بازرسي بر مبناي‬

‫‪4‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫جوشکاری‬
‫ارزیابی دستورالعمل و کارکنان جوشکاری ‪:‬‬
‫يكي از مهمترين فعاليت يك بازرس بررسي و ارزيابي دستورالعملهاي جوش و كاركنان جوشكاري به منظور تطابق آنها با الزامات‬
‫كد مي باشد ‪ .‬كد روش مشخصي را براي سازنده اعالم نكرده است اما او را الزام كرده كه سالمت جوشها و صالحيت كاركنان‬
‫جوشكاري را اثبات نمايد‪ .‬در پاراگراف شماره )‪UW-26(C‬اشاره شده كه ‪ ":‬هيچ عمليات توليدي تا زمان تاييد ارزيابي‬
‫دستورالعملهاي جوش و جوشكاران نبايد اجرا شود"‪ .‬چگونگي اين ارزيابي ها در ‪ ASME sec IX‬اعالم شده است بازرس بايد‬
‫با خصوصيات مواد و الكترودها آشنايي داشته و داراي تجربه در ارزيابي دستورالعملها و نمونه هاي آزمون براساس كد باشد ‪ 1‬او‬
‫بايد با چگونگي علت يابي مردود شدن نمونه هاي آزمون آشنا باشد‪ .‬در حقيقت سازنده بايد در زمينه علت يابي خرابي ها بسيار‬
‫مشتاقتر از بازرس باشد چرا كه جلوگيري از خرابي بسيار كم هزينه تر از تعميرات است ‪.‬‬
‫دستورالعمل تاييد شده مهمترين عامل در توليد يك جوش سالم است‪ .‬در صورتيكه يك دستورالعمل به درستي تهيه شده باشد ‪،‬‬
‫براي تاييد صالحيت جوشكاران كافيست كه آنها توانايي خود را در توليد يك جوش كه بتواند آزمونهاي خمش ريشه وسطح يا‬
‫خمش جانبي را با موفقيت طي نمايد نشان دهد ‪ ،‬بايد يادآور شد كه كيفيت جوش نه تنها به الكترود مناسب بلكه به روش استفاده‬
‫از آنها نيز بستگي دارد ‪ .‬بازرس بايد عالوه بر ارزيابي دستورالعمل و جوشكاران بايد از اجراي صحيح و مطابق با دستورالعمل‬
‫جوش حين عمليات ساخت نيز اطمينان حاصل كند‪.‬‬
‫هنگامي كه يك دستورالعمل جوش مورد تاييد قرار مي گيرد بايد سند تاييديه آن براي بازرسي هاي بعدي كه ممكن است توسط‬
‫بازرس يا نماينده خريدار انجام گيرد‪ ،‬تهيه و ثبت گردد متاسقانه بعضي از سازندگان در نگهداري اين اسناد حساسيت الزم را به‬
‫خرج نمي دهند‪.‬‬
‫جدول ‪ –1‬مرجع كد براي الزامات دستورالعمل‪ ،‬تاييديه دستورالعمل و گواهينامه جوشكار‬

‫‪5‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫دستورالعمل جوش )‪:(WPS‬‬

‫استانداردهاي مختلف تعاريف متفاوتي ارائه مي دهند‪ .‬بعنوان مثال ‪ ASME‬بيان مي كند" ‪ WPS‬مدركي است كه راهنمايي هااي‬
‫كاردن‬ ‫الزم را براي انجام جوشكاري بر اساس الزامات كد ارائه مي كند"‪ .‬باه بياان ديگار هادف از تنظايم ياك ‪ WPS‬مشاخ‬
‫جزئيات فرآيند جوشكاري قطعه ماورد نظار اسات‪ .‬دساتورالعمل جوشاكاري در حقيقات از پايش مقاادير و محادوده تغييارات‬
‫ياك دساتورالعمل‬ ‫كرده و مشخصات مواد مورد جوشاكاري را نياز دارا اسات‪ .‬پا‬ ‫پارامترهاي دخيل در جوشكاري را مشخ‬
‫جوشكاري كنترل كننده و متضمن كيفيت قطعه جوشاكاري شاده ماي باشاد‪ .‬بادين ترتياب شارط الزم باراي آغااز هار فعاليات‬
‫جوشكاري در دست داشتن ‪ WPS‬مي باشد‪.‬‬

‫جزئیات فرم ‪WPS‬‬

‫استانداردها و كدهاي مختلف‪ ،‬فرمهاي متفاوتي براي ‪ WPS‬ارائه مي دهند‪ .‬البته در استانداردهاي مربوطه نيز ذكر شاده اسات كاه‬
‫آنها فقط به عنوان راهنمايي داده شده اند و بسته به شرايط كاري هر شركت‪ ،‬اين فرمت تا حدي قابل تغيير است‪ .‬اماا آنچاه راياج‬
‫است اين است كه همين فرمتها با تغييراتي جزئي به كار مي روند‪.‬‬

‫چگونگی تنظیم ‪ WPS‬بر اساس ‪ASME Sec.IX‬‬

‫‪ ASME Section IX‬به دو بخش اصلي ‪ QW‬و ‪ QB‬تقسيم مي گردد كه بخش ‪ QW‬مربوط به الزامات جوشاكاري اسات و‬
‫خود به پنج ‪ Article‬تقسيم مي شود(‪ Q‬از ابتداي واژه ‪ Qualification‬گرفته شده است) كه عبارتند از‪:‬‬
‫‪QW-100 General introduction to testing requirements etc.‬‬
‫‪QW-200 Procedure qualification details.‬‬
‫‪QW-300 Performance qualifications (welder approvals) details.‬‬
‫‪QW-400 Welding data .This is the biggest section of the code and covers data for both procedure‬‬
‫‪and performance qualification.It includes:‬‬
‫‪-Material and consumable data‬‬
‫‪-Approval range for thickness, diameter, joint‬‬
‫‪-Configuration and welding positions.‬‬
‫‪-Definitions used in code.‬‬
‫)‪QW-500 Standard Welding Procedure Specifications (SWPSs‬‬
‫مطابق آنچه در )‪ QW-200.1(d‬كد ‪ ASME Section IX‬آمده است‪ ،‬فرم پيشنهادي ‪ WPS‬كه در ضميمه ‪ B‬كد وجاود دارد‬
‫بعنوان يك راهنما در تنظيم ‪ WPS‬به كار مي رود (اگر به اين ضميمه مراجعه كنيد خواهيد ديد كه عنوان آن ‪Nonmandatory‬‬
‫‪ Appendix B‬است يعني غير الزامي است) اين فرم شامل اطالعاات الزم باراي فرآينادهاي ‪ SMAW, SAW, GMAW‬و‬
‫‪ GTAW‬است و تمام اطالعات الزم براي ساير روشهاي جوشكاري در آن درج نشده است‪ .‬اين فرم همچنين بعضاي متغيرهاايي‬
‫را كه به همه فرآيندها مرتبط نمي شود را درج كرده است( بعنوان مثال گاز محافظ در روش ‪ SAW‬كااربردي نادارد اماا در فارم‬
‫وجود دارد) در ضمن از اين فرم نمي توان به آسااني در فرآينادهاي چندگاناه(ماثال ‪ GTAW‬باراي جوشاكاري پااس ريشاه و‬
‫‪ SMAW‬براي جوشكاري بقيه پاسها) استفاده كرد و نياز به تغييرات جزئي دارد‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫نام شرکت (‪)Company Name‬‬

‫در اين قسمت از فرم نام شركت متبوع ذكر مي گردد‪ .‬چون در يك پروژه صنعتي عالوه بر تكميل ‪ WPS‬بايد مدارك زياد ديگري‬
‫نيز تكميل شوند كه در تمام آنها بايد نام شركت بيايد‪ ،‬پيشنهاد مي گردد از مخفف يا كوتاه شده نام استفاده شود‪.‬‬

‫تنظیم کننده و گواهی کننده (‪)By‬‬

‫اگرچه در ‪ ASME Section IX‬روشي براي گواهي نمودن (‪ )authorization or certification‬مدرك ‪ WPS‬ذكار نشاده‬
‫از تنظيم‪ ،‬بازبيني و تائيد گردد‪ .‬در حاال حاضار‬ ‫است اما به دليل اهميت اين مدرك بهتر است ترتيبي اتخاذ شود تا اين مدرك پ‬
‫آنچه رايج است اين است كه روبروي ‪ By‬نام تهيه كننده مدرك ذكر شده و معموال ‪ WPS‬در قالب يك مدرك داده مي شاود كاه‬
‫در صفحه ابتدايي آن نام تهيه كننده)‪ ،)Prepared by‬بازبيني كننده (‪ )Checked by‬و تائيد كننده (‪ )Approved by‬درج ماي‬
‫گردد‪.‬‬
‫شماره ‪)WPS No.( WPS‬‬
‫اگرچه در ‪ ASME Section IX‬روشي براي شماره گذاري مدرك ‪ WPS‬ذكر نشده است اما اگار سيساتم كيفيات در شاركت‬
‫وجود داشته باشد‪ ،‬مسلما به هر ‪ WPS‬يك شماره يكتا (‪ )unique‬بايد اختصاص يابد باه ايان معناي كاه در آن پاروژه نباياد دو‬
‫‪ WPS‬وجود داشته باشند كه هر دو داراي يك شماره باشند‪.‬‬

‫تاریخ تنظیم )‪(Date‬‬

‫در اين بخش‪ ،‬تاريخ تنظيم يا تائيد ‪ WPS‬ذكر مي گردد‪.‬‬

‫شماره بازبینی )‪(Revision‬‬

‫از تنظايم ‪ WPS‬ممكان‬ ‫معموال وقتي يك ‪ WPS‬براي نخستين بار تنظيم مي گردد در اين قسمت شماره ‪ 0‬درج مي شود‪ .‬پا‬
‫از اعماال‬ ‫است به دليل توصيه هاي مشاور پروژه يا تغييرات پيش آمده‪ ،‬الزم باشد تا بخشهايي از ‪ WPS‬دچار تغيير گردناد‪ .‬پا‬
‫تغييرات الزم شماره بازبيني نيز تغيير كرده و مثال به ‪ 1‬تبديل مي گردد‪ .‬باراي اطالعاات بيشاتر ماي توانياد )‪ QW-200.1(c‬را‬
‫ببينيد‪.‬‬

‫تاریخ بازبینی )‪(Revision Date‬‬

‫است در اين بخش بايد تاريخ بازبيني ‪ WPS‬ذكر گردد‪ .‬همانطور كه پيش از اين ذكر شاد‪ ،‬معماوال‬ ‫همانطور كه از عنوان مشخ‬
‫‪ WPS‬در قالب يك مدرك داده مي شود كه بايد شماره و تاريخ بازبيني در بخش مربوطه ذكر شده و گواهي شود‪.‬‬

‫شماره یا شماره های ‪(Supporting PQR No.(s)) PQR‬‬

‫‪7‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫مطابق )‪ QW-200.1(b‬در اين قسمت بايد شماره ‪ PQR‬تاييد كننده اين ‪ WPS‬درج شود‪ .‬ياادآوري ايان نكتاه الزم اسات كاه‬
‫گاهي براي پوشش دادن تمامي دامنه متغيرهاي اساسي (‪ )essential variable‬به بيش از يك ‪ PQR‬نياز خواهد باود و در ايان‬
‫حالت در اين بخش بيش از يك شماره درج خواهد گرديد‪.‬‬

‫فرآیند یا فرآیندهای مورد استفاده برای جوشکاری ))‪(Welding Process(es‬‬

‫در ‪ QW-253‬از فرآيند جوشكاري به عنوان يك متغير اساسي (‪ )essential variable‬نام برده نشده است اماا در ‪QW-‬‬
‫‪401‬از آن به عنوان يك متغير اساسي ياد شده است‪ .‬به هر صورت در اين بخش از فرم ‪ WPS‬بايد نوع فرآيناد جوشاكاري ذكار‬
‫شود‪ .‬به دليل كثرت استفاده بهتر است فرآيندهاي جوشكاري با نام اختصاري نشان داده شوند‪ .‬ر انتخاب فرآيند جوشكاري‬

‫نحوه انجام فرایند جوشکاری )‪(Type‬‬

‫روشهاي مختلف اعمال يك فرآيند جوشكاري مي تواند دستي)‪ ،(Manual‬خودكار)‪ ،(Automatic‬نيمه خودكار ‪(Semi-‬‬
‫)‪ Automatic‬يا ماشيني)‪ (Machine‬باشد‪.‬‬

‫طرح اتصال)‪(Joint Design‬‬

‫مشخصات طرح اتصالي كه دستورالعمل جوشكاري براي آن نوشته مي شود بايد دراين قسمت از فرم ‪ WPS‬درج شاود‪ .‬در‬
‫واقع اتصال(‪ )Joint‬را مي توان نحوه قرار گرفتن قطعاتي كه بايد جوشكاري شوند در كنار يكديگر‪ ،‬تعريف كرد‪.‬‬

‫پشت بند)‪(Backing‬‬
‫بنا بر شرايط طراحي و به منظور مواردي چون جلوگيري از اكسيدشدن مذاب شيارجوش‪ ،‬عادم ريازش ماذاب از پشات جاوش‪،‬‬
‫باه عناوان‬ ‫اطمينان از خالي نماندن يا ايجاد سوختگي جوش در قسمت پشتي جوش و غيره از تسمه فلزي‪ ،‬جريان گاز يا فالكا‬
‫پشت بند استفاده مي شود‪.‬‬

‫نوع و جنس مواد پشت بند ))‪(Backing Material (Type‬‬

‫و نوع مواد مورد نظرجهت پشت بند الزامي است‪.‬‬ ‫در صورت تاييد قسمت قبل يعني نياز به استفاده از پشت بند‪ ،‬درج جن‬

‫مطلب ديگري كه معموالً بايد در ‪ WPS‬به آن اشاره شود‪ ،‬ترسيم و نمايش توالي پاساهاي جوشاكاري(‪ )Bead‬اسات‪ .‬چگاونگي‬
‫از رسام پاخ جاوش‬ ‫انتخاب اين توالي بستگي به احتمال پيچيدگي )‪ (Distortion‬جوش دارد‪ .‬اما در قسمت طرح اتصاال پا‬
‫ورق ونوع الكترود مورد مصرف‬ ‫توالي جوشكاري پاسها به همراه شماره گذاري بايد رسم شوند‪ .‬طرحهاي جوشي كه از نظرجن‬
‫مشابه بوده و به همين دليل بوسيله يك ‪ WPS‬پوشش داده مي شوند بايد به صورت مجزا ترسيم و توالي پاسهاي آنهاا نشاان داده‬
‫شوند‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫فلزات پایه )‪(Base Metals‬‬

‫ذكر نوع و تركيب شيميايي فلز مورد جوشكاري از جمله مهمترين مطالب قابل ذكر در ‪ WPS‬اسات‪ .‬ايان امار در انتخااب سااير‬
‫گرمايي‪ ،‬انتخاب الكترود و تكنيك كار دخيل است‪.‬‬ ‫مشخصات فرآيند جوشكاري از قبيل پيش گرم كردن‪ ،‬پ‬
‫عدد مشخصه ‪(P-No.) P‬‬
‫جهت كاهش تعداد فرمهاي ‪ WPS‬و ‪ ،PQR‬فلزات پايه تحت عددي به نام ‪ P‬تقسيم بندي مي شوند‪ .‬در صورتي كه براي بررسي‬
‫كيفيت فوالد‪ ،‬آزمون ضربه الزم باشد‪ ،‬تقسيم بندي جزئي تر شده و ‪ Group No.‬نيز مطرح مي شود‪ .‬اساس تقسايم بنادي هااي‬
‫فوق‪ ،‬تركيب آلياژ‪ ،‬جوش پذيري و خصوصيات مكانيكي است‪.‬‬

‫محدوده ضخامت )‪(Thickness Range‬‬

‫ضخامت مقطع جوشكاري در اين قسمت ذكر مي شود‪ .‬بر اساس‪ QW-451.1‬براي كمتر شدن تعداد ‪ WPS‬مي توان از محدوده‬
‫ضخامت زير استفاده كرد‪:‬‬
‫الف‪ -‬ضخامت كمتر از )‪1/16 in. (1.6mm‬‬
‫ب‪≤ 3/8 in. (10mm) -‬ضخامت < )‪1/16 in. (1.6mm‬‬
‫پ‪< 3/4 in. (19mm) -‬ضخامت < )‪3/8 in. (10mm‬‬
‫ت‪< 1½ in. (38mm) -‬ضخامت ≤ )‪3/4in. (19mm‬‬
‫ث‪ -‬ضخامت )‪ 1½ in. (38mm‬و باالتر‬

‫محدوده قطر لوله )‪(Pipe Diameter Range‬‬

‫در صورتيكه قطعه مورد جوشكاري لوله باشد‪ ،‬عالوه بر ذكر محدوده ضخامت الزم است تا قطر لوله مورد جوشكاري هم در ايان‬
‫ماي شاوند‪QW-452.3 .‬‬ ‫قسمت از ‪ WPS‬ذكر شود‪ .‬قطر خارجي با عالمات ‪O.D.‬و قطار داخلاي باا عالمات ‪ I.D‬مشاخ‬
‫كرده است‪.‬‬ ‫محدوده قطر را مشخ‬
‫الف‪ -‬قطر خارجي كمتر از )‪1 in. (25mm‬‬
‫ب‪< 27/8 in. (73mm) -‬قطر خارجي ≤ )‪1 in. (25mm‬‬
‫پ‪ ≥ 27/8 in. (73mm) -‬قطر خارجي‬

‫فلزات پر کننده)‪(Filler Metals‬‬

‫اصوالً در اكثر فرايندهاي جوشكاري براي ايجاد اتصال بين فلزات پايه ‪ ،‬به يك پل واسط فلزي نياز داريام ‪.‬فلازات ماورد اساتفاده‬
‫براي اين منظور به عنوان فلزات پر كننده شناخته مي شوند ‪.‬‬

‫‪9‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫عدد مشخصه ‪(F-No) F‬‬

‫در حقيقت ‪ F-No‬يك تقسيم بندي براي الكترودهاست كه در ‪ QW-432‬طي جداولي به آن اشااره شاده اسات‪ .‬اسااس تقسايم‬
‫بندي موارد استفاده‪ ،‬كاهش تعداد ‪ WPS‬و ‪ PQR‬هاي يك پروژه و مشابهت خصوصيات جوشكاري الكترودها و سيم جوش هاا‬
‫بوده است‪.‬‬

‫آنالیز فلز جوش یا عدد ‪(A-No) A‬‬

‫عدد ‪ A-No‬تنها در مورد آلياژهاي آهني كاربرد دارد‪ .‬بر اساس ‪ QW-404.5‬عدد ‪ A‬استخراج شده و درج مي شود‪.‬‬

‫شماره مشخصات فلز پرکننده )‪(Spec. No.‬‬

‫حدود سي شماره توسط ‪ AWS‬براي طبقه بندي مشخصات فلز پر كننده تعيين شاده اسات‪ .‬ايان تقسايم بنادي در ‪ ASME‬باا‬
‫پيشوند ‪ SF‬استفاده شده است‪.‬‬

‫شماره کالس و استاندارد ‪ AWS‬الکترود ))‪(AWS No. (Class No.‬‬

‫استانداردهاي گوناگوني براي نام گذاري الكترودها وجود دارد‪ .‬براي نامگذاري الكترود هاي روكش دار كاالس ‪ A 5.1‬از فرمات‬
‫‪ E xxxx‬استفاده مي شود‪.‬‬

‫کالس فالکس ( پودر جوش ) ( )‪) Electrode- Flux (Calss‬‬

‫هاي جوشكاري زير پودري مطابق با ‪ SFA-5.17‬براي الكتارود و‬ ‫هر گونه مشخصات و استانداردهاي مربوط به فالك‬
‫هاي فوالد كم آلياژ در اين قسمت درج مي گردد‪.‬‬ ‫هاي فوالد ساده كربني و ‪ SFA-5.23‬براي الكترود و فالك‬ ‫فالك‬

‫الیی مصرف شدنی (‪) Consumable insert‬‬

‫گاهي به منظور حفظ مشخصات طرح اتصال و نيز اطمينان از جوش نفوذي در پاس ريشه‪ ،‬از اليي هاي مصارف شادني اساتفاده‬
‫مي شود ‪ .‬مشخصات اين اليي هاي مصرف شدني در ‪ ASME Sec.ll, Part C, SFA 5.30‬ذكر شده اسات‪ .‬در ماواردي كاه‬
‫آناليز و مشخصات اليي بر اساس ‪ SFA 5.30‬است‪ F.No ،‬نيز بايد بر اساس ‪ QW-432‬باا سايم جاوش مصارفي‪ ،‬هماهناگ‬
‫باشد‪.‬‬

‫موارد دیگر (‪) Other‬‬

‫نام تجاري‪ ،‬كد سازنده و يا ديگر مشخصات فلز پركننده و اليي مصرف شدني در اين قسمت ذكر مي گردد‪.‬‬

‫وضعیت جوشکاری( ‪) Positions‬‬

‫اصوالً جوشكاري در چهار وضعيت كلي قابل انجام است‪:‬‬
‫‪ )1‬تخت ‪Flat‬‬

‫‪11‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫‪Horizontal‬‬ ‫‪ )2‬افقي‬
‫‪ )3‬عمودي ‪Vertical‬‬
‫‪ )5‬باال سري ‪Overhead‬‬
‫استاندارد مربوط به وضعيت جوشكاري‪ QW-405‬مي باشد‪ .‬در استاندارد ‪ ASME Sec. IX‬در بند ‪ QW-461‬وضعيت هااي‬
‫مختلف جوشكاري ذكر شده است‪ .‬موارد پيشنهادي براي ارائه در اين قسمت عبارتند از ‪ :‬وضعيت شياري ياا گوشاه اي و جهات‬
‫پيشروي‬

‫جهت پیشروی (‪)Welding Progression‬‬

‫در اين قسمت جهت پيشروي جوشكاري ذكر مي گردد كاه عمادت ًا باراي جوشاهاي عماودي جهات پيشاروي از پاائين باه بااال‬
‫( ‪ )Upward‬مي باشد‪.‬‬

‫پیش گرم کردن ) ‪(Preheat‬‬

‫دماي پيش گرم كردن بايد حداقل به فاصله ‪ 76‬ميلي متر ( ‪ 3‬اينچ ) در اطراف محل جوش ثابت باشد‪ .‬بناد مارتبط باا پايش گارم‬
‫كردن ‪ QW-406‬است ‪.‬‬
‫موارد پيشنهادي براي ارائه در اين قسمت عبارتند از ‪ :‬حداقل دماي پيش گرم كردن‪ ،‬حداكثر دماي بين پاسي‪ ،‬نگهداري پيشگرم‬

‫عملیات حرارتی پس از جوشکاری (پس گرمایی) (‪)Post Weld Heat Treatment‬‬

‫از جوشكاري مربوط مي شاود‬ ‫اين مطلب بوسيله ‪ QW-407‬تشريح مي شود‪ .‬در ‪ WPS‬قسمتهايي به عمليات حرارتي پ‬
‫‪ .‬معموال شامل اين قسمتها مي شوند‪ :‬نوع عمليات حرارتي‪ ،‬سرعت گرم كردن‪ ،‬دماي نگهداري‪ ،‬زمان نگهداري‪ ،‬سرعت سرد كردن‬

‫گاز (‪)Gas‬‬
‫يكي از وظايف مهم گاز محافظ‪ ،‬حفاظت حوضچه مذاب از آلودگي ناشي از اتمسفر مي باشاد‪ .‬مشخصاات گااز محاافظ در ايان‬
‫قسمت از ‪ WPS‬بر اساس بند ‪ QW-408‬عنوان مي شود‪ .‬موارد پيشنهادي براي ارائه در اين قسمت عبارتند از ‪:‬‬
‫‪ )1‬نوع گاز محافظ – كمكي – پشتي ‪ )2‬درصد تركيب گاز محافظ – كمكي – پشتي ‪ )3‬آهنگ جريان گاز محافظ – كمكي‬
‫– پشتي‬

‫مشخصات الکتریکی )‪) Electrical Characteristics‬‬

‫تغيير در نوع و قطبيت جريان الكتريكي ‪ ،‬افزايش در گرماي ورودي و يا افزايش حجم و ميزان فلاز جاوش رساوب داده شاده در‬
‫واحد طول ‪ ،‬باعث تغيير در كيفيت جوش مي شود‪ .‬همچنين ميزان فلز جوش با افزايش اندازه گرده جوش و يا كاهش طول خاط‬
‫جوش به ازاي هر الكترود ‪ ،‬متناسب است‪ .‬مشخصات الكتريكي بر اساس بند ‪ QW-409‬مي باشد‪ .‬ايان مشخصاات شاامل ناوع‬
‫جريان‪ ،‬قطبيت‪ ،‬محدوده آمپر و محدوده ولتاژ ميگردد‪.‬‬

‫‪11‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫اندازه و نوع الکترود تنگستن ( ‪)Tungsten Electrode Size and Type‬‬

‫در فرآيند ‪ ،GTAW‬الكترود تنگستن مصرف نشدني است‪ .‬اين الكترود با توجه به نقطه ذوب باال‪ ،‬در حين جوشكاري ذوب نمي‬
‫شود‪.‬‬

‫نوع انتقال فلز مذاب برای ‪)Mode of Metal Transfer for GMAW( GMAW‬‬
‫در جوشكاري ‪ ، GMAW‬شدت جريان و تركيب گاز محافظ بر روي روش انتقال فلز مذاب تاثير مي گاذارد ‪ .‬روشاهاي انتقاال‬
‫فلز مذاب عبارتند از ‪:‬‬
‫اتصال كوتاه ( ‪ ، )Short Circuiting‬افشانكي (‪ ، )Spray‬قطره اي(‪ )Globular‬و ضرباني )‪(Puls‬‬

‫سرعت تغذیه سیم جوش ( ‪)Eloctrode Wire Feed Speed Range‬‬

‫در اين قسمت سرعت تغذيه سيم جوش به حوضچه مذاب تعيين مي شود‪.‬‬

‫تکنیك و روش کار )‪)Technique‬‬

‫نكات تكنيكي روش جوشكاري بر اساس ‪ QW-410‬مي باشند‪ .‬موارد پيشنهادي براي ارائه در اين بخش عبارتند از ‪:‬‬
‫‪ .1‬گرده ( مهره ) جوش نواري يا موجي (بافته اي )‬
‫‪ .2‬اندازه كالهك يا نازل عبور گاز‬
‫‪ .3‬تميز كاري اوليه و بين پاسي‬
‫‪ .5‬روش برداشتن پشت جوش‬
‫‪ .4‬نوسان‬
‫‪ .6‬محدوده فاصله تماس لوله با كا ر‬
‫‪ .7‬جوش تك پاسه يا چند پاسه در هر طرف‬
‫‪ .8‬الكترود هاي تكي يا چند تايي‬
‫‪ .9‬سرعت جوشكاري‬
‫‪ .11‬چكش كاري‬

‫نکات الزم در نوشتن ‪WPS‬‬

‫آنچه تا كنون ارائه شد‪ ،‬تشريح و نحوه تنظيم يك ‪ WPS‬در حالت كلي بود‪ .‬بر اساس استاندارد ‪ ASME‬در هر فرايند‪ ،‬متغيرهاي‬
‫موجود به سه دسته تقسيم مي شوند‪:‬‬
‫‪ .a‬متغير هاي اساسي‬
‫‪ .b‬متغير هاي تكميلي‬
‫‪ .c‬متغير هاي غير اساسي‬

‫‪12‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫متغير هاي اساسي ( ‪ : ) Essential Variables‬متغير هايي هستند كه تغيير در آنها باعث نوشتن ياك ‪ WPS‬ياا ‪ PQR‬جدياد‬
‫مي شود ‪.‬‬
‫متغير هاي تكميلي ( ‪ : )Supplementary Essential Variables‬اين متغير هاا در صاورتي باعاث نوشاتن ياك ‪ WPS‬ياا‬
‫‪ PQR‬جديد مي شوند كه در مشخصات فني اشاره اي به آزمون ضربه جهت تعيين كيفيت شده باشد ‪.‬‬
‫متغير هاي غير ضروري ( ‪: ) Nonessential Variables‬متغير هايي كه تغيير آنها باعث نوشتن يك ‪ WPS‬يا ‪ PQR‬جدياد‬
‫نمي شود ‪.‬‬
‫بر اساس كد ‪ ASME Sec.IX‬متغيرهاي مختلف هر فرآيند در بندهاي ‪ QW-252‬تا ‪ QW-262‬ذكر شده اند‪.‬‬
‫در ابتدا چنين به نظر مي رسد كه براي هر شكل اتصال بايد يك ‪ WPS‬مجزا نوشت اما با استفاده از متغير هاي اساسي ماي تاوان‬
‫چندين طرح اتصال را در يك ‪ WPS‬گنجاند‪ .‬لذا مي توان گفت استفاده از متغير ها ي اساساي و تكميلاي باعاث كااهش تعاداد‬
‫‪PQR‬و ‪ WPS‬هاي الزم و مورد استفاده براي يك پروژه مي گردد‪.‬‬

‫تاییدیه دستورالعمل جوش )‪:(PQR‬‬

‫هدف از انجام آزمايشهاي تاييد دستور العمل جوشكاري آن است كه نشان دهيم دستور العمل جوشاكاري تادوين شاده )‪)WPS‬‬
‫جوشي سالم و با خواص مكانيكي مطلوب و قابل پذيرش در محدوده استاندارد مربوطه‪ ،‬بوجود مي آورد‪ .‬نتيجه آزمايشاها در فارم‬
‫خاصي ثبت مي شود كه به آن گزارش تاييد دستورالعمل جوشكاري)‪ (PQR‬مي گويناد‪ .‬مساووليتها در تهياه ايان مادرك در بناد‬
‫‪ QW-201‬به روشني بيان شده اند‪.‬‬
‫جزئیات فرم ‪PQR‬‬
‫استانداردها و كدهاي مختلف‪ ،‬فرمهاي متفاوتي براي ‪ PQR‬ارائه مي دهند‪ .‬البته در استانداردهاي مربوطه نيز ذكر شاده اسات كاه‬
‫آنها فقط به عنوان راهنمايي داده شده اند و بسته به شرايط كاري هر شركت اين فرمت تا حدي قابل تغيير است‪ .‬اماا آنچاه راياج‬
‫است اين است كه همين فرمتها با تغييراتي جزئي به كار مي روند‪.‬‬
‫مراحل تهیه ‪PQR‬‬
‫براي اين كار ‪( test plate‬به آن ‪ sample‬يا نمونه آزمون و ‪ test coupon‬نيز گفته مي شود) با ويژگيهاي ذكر شده در كاد ياا‬
‫استاندارد مورد نظر آماده شده و براي انجام آزمونهاي الزم به آزمايشگاه فرستاده مي شود‪ .‬آزمايشگاه از نمونه ارسالي نموناه هااي‬
‫كوچكتري به نام آزمونه (‪ )specimen‬تهيه كرده و مورد آزمايش قرار مي دهد‪ .‬آزمونهااي الزم و نياز معيارهااي پاذيرش نتاايج‬
‫شده اند‪ .‬اگر معيارهاي كيفي و كمي استاندارد يا كد مورد نظر برآورده شوند‪ ،‬مي‬ ‫آزمون‪ ،‬در كد يا استاندارد مورد استفاده مشخ‬
‫توان ‪ WPS‬را تصويب شده تلقي كرد و آن ‪ WPS‬قابليت اجرا پيدا مي كند‪.‬‬
‫براي تهيه يك ‪ PQR‬چهار مرحله زير طي مي شود ‪:‬‬
‫‪ -1‬آماده ساز ي و جوشكاري نمونه هاي مناسب‬
‫‪ -2‬تهيه آزمونه و آزمايش آنها‬
‫‪ -3‬ارزيابي نتايج و نتيجه گيري‬
‫‪ -5‬ثبت و تائيد نتايج ( در صورت قابل پذيرش بودن آنها )‬

‫‪13‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫معموالً نمونه ها به نحوي مونتاژ و ساخته مي شوند كه درز اتصال در وسط نمونه قرار بگيرد‪ .‬مواد‪ ،‬نحاوه و جزئياات جوشاكاري‬
‫نمونه ها بايد مطابق با ‪ WPS‬مربوط باشد‪ ،‬به عبارت ديگار متغيار هاياساساي باياد يكساان باشاند (‪ .)QW-211‬شاكل نموناه‬
‫آزمون(ورق‪ ،‬لوله و ‪ )...‬انتخابي است‪ .‬تائيد نهايي ‪ PQR‬بر اساس نمونه آزمون لوله باعث تائيد جوشكاري بار روي ورق خواهاد‬
‫بود و برعك ‪.‬‬
‫نوع و تعداد نمونه ها براي جوش شياري بايد با مقادير ذكر شده در استاندارد (‪ )QW-451‬مطابقت داشته باشد‪ .‬نحوه انتخااب و‬
‫جدا سازي آزمونه از ورق و لوله در ‪ QW-463.1‬آمده است‪ .‬براي مشاهده موارد مربوط به جاوش گوشاه اي(‪ )fillet‬باياد باه‬
‫)‪ QW-202.2(c‬و همچنين )‪ QW-202.2(d‬مراجعه كرد‪.‬‬
‫تذكر اين نكته الزم است كه نمونه هاي خمش از نوع عرضي (‪ )transverse‬هستند‪ .‬اگر يكي از فلزات پايه از ديگري نرمتر باشد‬
‫يا فلز پايه و فلز جوش داراي داكتيليتي متفاوتي باشند‪ QW-202.1 ،‬اين اجازه را مي دهد كه مطابق ‪ QW-451.2‬از نمونه هاي‬
‫و خصوصيات مكانيكي دو فلز پايه يا الكترود و فلز پاياه متفااوت‬ ‫خمش طولي استفاده گردد‪ .‬به عبارت ديگر در صورتيكه جن‬
‫باشد‪ ،‬بهتر است بجاي آزمايش خمش عرضي ( رويه و ريشه ) از آزمايشات خمش طولي رويه و ريشه استفاده شود‪.‬‬
‫آزمایش آزمونه های تهیه شده‬
‫آزمايشهاي مورد نياز براي جوشهاي شياري عبارتند از ‪:‬‬
‫بازرسي چشمي ( ‪)Visual Inspection‬‬
‫آزمايش كشش براي اندازه گيري استحكام كششي (‪)Tensile test‬‬
‫آزمايش خمش ريشه براي سالمت جوش (‪)Root Bend test‬‬
‫آزمايش خمش جانبي براي سالمت جوش )‪) Side Bend test‬‬
‫آزمايش خمش رويه(گرده) براي سالمت جوش (‪) Face Bend test‬‬
‫آزمايش كشش از فلز جوش براي تعين خواص مكانيكي فرآيندهاي ‪ EGW‬و‪)All weld metal tension test( ESW‬‬
‫آزمايش ضربه براي تعيين چقرمگي و انرژي ضربه (‪) Impact test‬‬
‫آزمايش ماكرواچ براي سالمت و نفوذ موثر ساق جوش (‪)Macroetch test‬‬
‫آزمايش راديوگرافي يا اولتراسونيك (‪)Non destructive test :RT, UT‬‬
‫همچنين براي جوشهاي گلويي ( ‪ )Fillet‬آزمايشهاي زير مورد نياز است ‪:‬‬
‫بازرسي چشمي ( ‪) Visual Inspection‬‬
‫آزمايش ماكرواچ براي اطمينان از سالمت و ذوب كافي جوش (‪)Macroetch test‬‬
‫آزمايش خمش جانبي براي سالمت جوش( ‪( Side Bend test‬‬
‫آزمايش كشش از فلز جوش براي تعين خواص مكانيكي (‪(All weld metal tension test‬‬
‫نکات تهیه ‪ ( PQR‬محدودیت متغیرها )‬
‫جهت كاهش هزينه و زمان ناشي از آزمايشهاي تعيين كيفيت‪ ،‬الزمست تا محدوده اي براي متغير ها ي ‪ PQR‬در نظر گرفته شود ‪.‬‬
‫بديهي است تغيير هر يك از متغير ها در خارج از محدوده تعريف شده‪ ،‬منجر باه نوشاتن ‪ WPS‬و ‪ PQR‬جدياد ماي شاود‪ .‬بار‬
‫كردن روش جوشكاري است و هر ‪ WPS‬بايد به كمك‬ ‫اساس ‪ QW-200‬هر توليد كننده موظف به ارائه ‪ WPS‬جهت مشخ‬
‫هر ‪ WPS‬به يك ‪ PQR‬نياز دارد‪ .‬اما با توجه به نكات ‪QW-‬‬ ‫آزمايشهاي كنترل كيفي (‪ ،)PQR‬تائيديه كيفيت دريافت كند ‪ .‬پ‬

‫‪14‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫‪ 252‬تا ‪ QW-262‬امكان تنظيم يك ‪ PQR‬براي تضمين كيفيت چندين ‪ WPS‬وجود دارد‪ .‬در جداول كد ‪ QW-262‬تا ‪QW-‬‬
‫‪ ،252‬امكان تغيير ( افزايش يا كاهش ) هر يك از متغييرها ي اساسي‪ ،‬تكميلي و غير اساسي فرآيند هاي مختلف جوشكاري ماورد‬
‫مقايسه قرار گرفته است‪ .‬الزم به ذكر است در ‪ QW-200‬تا ‪ QW-218‬مطالبي كه بايد در تنظايم و اساتفاده از ‪ PQR‬ماد نظار‬
‫قرارداد‪ ،‬ذكر شده است ‪.‬‬

‫تایید صالحیت جوشکار )‪(WPQ‬‬

‫ناگفته پيداست كه براي انجام جوشكاري الزم است از فردي كه صالحيت انجام اين كار را داشته باشد استفاده گردد‪ .‬بنابراين باياد‬
‫جوشكار‪ ،‬تاييد صالحيت گردد‪ .‬ايان فرآيناد ‪ Welder Performance Qualification‬ناام دارد كاه باه طاور اختصااري باه‬
‫‪ WPQ‬موسوم است‪ .‬چگونگي تاييد صالحيت جوشكار در استاندارد يا كد مورد نظر با ذكر جزئيات ذكر شاده اسات‪ .‬ذكار ايان‬
‫نكته الزم است كه برخي استانداردها به جاي ‪ WPQ‬از ‪ WQR‬كه مخفف عباارت‪ Welder Qualification Record‬اسات‬
‫استفاده مي كنند‪.‬‬
‫مراحل زیر در تنظیم یك ‪ WPQ‬باید طی شود‪)QW-350( :‬‬
‫بايد براي دانستن متغيرهاي اساسي هر فرآيند به دقت مطالعه گردد‪.‬‬
‫استفاده كننده از كد بايد بر تمام مراحل نظارت كامل داشته باشد‪.‬‬
‫نمونه آزمون (‪ )test plate‬بايد بر مبناي ‪ WPS‬تائيد شده‪ ،‬جوشكاري شود‪.‬‬
‫نمونه هاي آزمون بايد پيش از تهيه آزمونه جهت ارسال به آزمايشگاه توسط آزمون پرتونگاري يا بررسي چشمي(بسته باه فرآيناد)‬
‫كنترل شوند‪.‬‬
‫از انجام آزمونهاي الزم‪ ،‬بايد فرم ‪ WPQ‬تكميل شود‪.‬‬ ‫پ‬
‫در اين بخش به چگونگي انجام آزمونها و نوع آنها بر اساس استاندارد ‪ ASME Sec.IX‬مي پردازيم‪.‬‬

‫فلز پایه‬
‫تائيد صالحيت با هر يك از فلزات از ‪ P No.1‬تا ‪ P No.11‬باعث مي گردد تا جوشكار صاالحيت انجاام جوشاكاري بار روي‬
‫تمام اين گروه ها و زير گروها را داشته باشد‪ QW-423.1(.‬را ببينيد)‬

‫مواد مصرفی‬
‫اگر ‪ F No.‬عوض شود نياز به تائيد صالحيت مجدد خواهد بود‪ .‬البته در مورد فرآيند‪ SMAW‬تائيد صالحيت با هر ياك از ‪F‬‬
‫‪ No.‬از ‪ 1‬تا ‪ 5‬باعث تائيد صالحيت جوشكار در استفاده از ‪ F No.‬هاي كمتر خواهد شد( براي جوشهاي دو طرفاه ياا باا پشات‬
‫بند) (‪ QW-404.11‬را ببينيد)‬

‫‪15‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫الزم به ذكر است كه ‪ A No.‬در بحث تائيد صالحيت جوشكار كاربردي ندارد‪.‬‬

‫متغیرها‬
‫براي هر فرآيند جوشكاري ليستي از متغيرهاي اساسي‪ ،‬غير اساسي و تكميلي در ‪ QW-352‬تاا ‪ QW-357‬داده شاده اسات كاه‬
‫الزاما همانند متغيرهاي مربوط به ‪ PQR‬نيستند‪ .‬روشن است كه متغيرهاي اساسي نبايد عوض شوند‪.‬‬

‫محدوده قطر‬
‫محدوده قطر براي تمامي جوشهاي دايروي اعم از گوشه اي و شياري در ‪ QW-452.3‬داده شده است‪ .‬حد بااليي قطر براي تائيد‬
‫صالحيت وجود ندارد و تائيد صالحيت با لوله باعث تائيد صالحيت براي ورق خواهد شد‪.‬‬

‫محدوده ضخامت برای جوش شیاری‬

‫محدوده ضخامت فقط به ضخامت فلز جوش راسب شده اعمال مي گردد نه به ضخامت ورق‪ .‬تائيد صالحيت باا جاوش شاياري‬
‫باعث تائيد صالحيت براي جوش گوشه اي خواهد شد‪.‬‬

‫محدوده ضخامت برای جوش گوشه ای‬

‫بر اساس ‪ QW-452.5‬آزمون با ورق ضخيمتر از ‪ 5/8‬ميليمتر تمام ضخامتها براي جوش گوشه اي را پوشش خواهد داد‪.‬‬

‫دامنه تائید‬
‫براي اين مورد بايد به ‪ QW-461.9‬مراجعه كرد‪.‬‬

‫نکات دیگر‬
‫توجه به نكات زير مفيد خواهد بود‪.‬‬
‫جوشكار يا اپراتور جوشكاري مي تواند بوسيله پرتونگاري نمونه آزمون‪ ،‬پرتونگاري جوشهاي اوليه توليديش يا بوسيله آزمايشهاي‬
‫خمش نمونه هاي جوش داده شده‪ ،‬تائيد صالحيت شود‪ )QW-300.1( .‬توجاه گاردد كاه انجاام آزماون التراساونيك باه جااي‬
‫پرتونگاري مجاز نيست‪.‬‬
‫از جوشاكاري را حاذف نماود‪QW-(.‬‬ ‫براي آزمون تائيد صالحيت جوشكار مي توان پيش گرم كردن يا عملياات حرارتاي پا‬
‫‪)301.2‬‬
‫وقتي تائيد صالحيت جوشكار لوله براي تمام حاالت(‪ )All Position Qualification‬الزم است يك نمونه آزماون در حالات‬
‫‪ 2G‬و يك نمونه در حالت ‪ 5G‬ضروري است ولي به جاي آن مي توان فقط از ‪ 6G‬استفاده نمود‪.‬‬
‫نمونه آزمون جوش شياري يكطرفه با پشت بند يا نمونه آزمون جوش شياري دو طرفه‪ ،‬جوشكاري با پشات بناد باه حسااب ماي‬
‫آيند‪.‬‬

‫‪16‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫جوشهاي شياري با نفوذ جزئي و جوشهاي گوشه اي‪ ،‬جوشكاري با پشت بند به حساب مي آيند‪.‬‬
‫جوشكاري كه نمونه ‪ PQR‬مورد قبول را جوش داده است‪ ،‬بصورت خودكار براي دامنه ذكر شده در بنادهاي ‪QW-303,QW-‬‬
‫‪ 304,QW-305‬مورد تائيد خواهد بود‪)QW-301.2(.‬‬

‫الزامات آزمون جوشکار برای جوش شیاری (‪)QW-452‬‬

‫اين بند استاندارد موارد زير را بيان كرده است‪:‬‬
‫يك آزمون خمش رويه و يك آزمون خمش ريشه به غير از جوشكاري در حالتهااي ‪ 5G‬و ‪ 6G‬كاه نيااز باه ‪ 5‬خماش دارد ( باه‬
‫‪ QW-452.1‬توجه كنيد) اگر ضخامت ورق بيش از ‪ 9/4‬ميليمتر باشد ماي تاوان از آزماون خماش جاانبي اساتفاده كارد‪ .‬باراي‬
‫جزئيات بيشتر مي توانيد ‪ QW-466‬را ببينيد‪ .‬يادآوري اين نكته الزم است كه در بيشتر مواقع بجاي آزمون خمش از پرتونگااري‬
‫استفاده مي شود اما بايد توجه داشت در فرآيندهايي نظير ‪ GMAW‬با روش اتصال كوتاه و جوشكاري فلزات خاص‪ ،‬پرتونگاري‬
‫بايد با آزمون خمش تكميل گردد ( ‪) QW-304‬‬

‫الزامات آزمون جوشکار برای جوش گوشه ای (‪)QW-452.5‬‬

‫در اين حالت به يك آزمون ماكرواچ (‪ )QW-184‬و يك آزمون شكست (‪ )QW-182()Fracture test‬نيااز اسات‪ .‬چگاونگي‬
‫انتخاب آزمونه ها در ‪ QW-463‬بيان شده است‪.‬‬

‫پرتونگاری(‪)QW-191‬‬
‫حداقل طول ‪ 14‬سانتيمتر بايد براي ورق يا جوش محيطي لوله مورد بررساي قارار گيارد‪ .‬اگار جاوش محيطاي لولاه كمتار از ‪14‬‬
‫سانتيمتر بايد نمونه هاي بيشتري (تا ‪ 5‬نمونه) مورد بررسي قرار گيرند(‪)QW-302.2‬‬

‫بازرسی چشمی(‪)QW-302.2,QW-190‬‬
‫نمونه هاي جوشكاري شده بايد نشان دهنده نفوذ و ذوب كامل باشند‪.‬‬

‫فرآیندهای خاص‬
‫براي ديدن جزئيات تائيد صالحيت جوشكار در فرآيندهاي ويژه اي نظير ‪ corrosion resistant overlay‬ياا ‪hard facing‬‬
‫بايد به بندهاي ‪ QW-453, QW-252, QW-380, QW-402.16, QW-405.4, QW-381‬مراجعه كرد‪.‬‬

‫‪17‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫آزمایش مجدد و تجدید صالحیت‬

‫جوشكار يا اپراتور جوشكاري كه در يك يا چند آزمايش مردود مي شود‪ ،‬ممكن است تحت شرايط زير آزمايش مجدد شود‪.‬‬
‫آزمایش مجدد فوری با استفاده از آزمایش مکانیکی‬
‫وقتي نمونه تائيد صالحيت در آزمون مكانيكي مردود شد‪ ،‬آزمايش مجدد بايد آزمايش مكانيكي باشد‪ .‬وقتي آزماون مجادد فاوري‬
‫انجام شود‪ ،‬جوشكار يا اپراتور جوشكاري بايد براي هر حالتي كه مردود شده است دو نمونه پياپي جوش دهد‪ .‬تماامي نموناه هاا‬
‫بايد معيارهاي پذيرش را برآورده سازند‪.‬‬

‫آزمایش مجدد با استفاده از پرتونگاری‬

‫وقتي نمونه تائيد صالحيت در آزمون پرتونگاري مردود شده‪ ،‬آزمون مجدد فوري بايد به روش پرتونگاري باشد‪ .‬براي جوشاكاران‬
‫يا اپراتورهاي جوشكاري‪ ،‬آزمون مجدد بايد دو نمونه ورق به طول ‪ 14‬سانتيمتر؛ براي لوله بايد دو لوله جمعا ‪ 31‬سانتيمتري باشد‪.‬‬
‫به اختيار سازنده‪ ،‬جوشكاري كه در آزمون جوش توليدي مردود شد ممكن است به وسيله پرتونگاري طول ‪ 31‬ساانتيمتر از هماان‬
‫جوش توليدي‪ ،‬مورد آزمون مجدد قرار گيرد‪ .‬اگر اين طول جوش پذيرفته گردد؛ جوشكار تائيد صالحيت مي گردد و ناحياه اي از‬
‫ديگري ترميم (تعمير) گردد‪.‬‬ ‫جوش كه در آن پيش از اين مردود شده بود بايد توسط او يا شخ‬
‫اگر اين ‪ 31‬سانتيمتر طول جوش؛ معيار پرتونگاري را برآورده نسازد‪ ،‬جوشكار ماردود ماي شاود‪ .‬جاوش آزماون مجادد و تماام‬
‫جوشهاي توليدي ا نجام شده به وسيله اين جوشكار بايد به طور كامل پرتونگاري شود و به وسايله جوشاكار تائياد شاده؛ تارميم‬
‫(تعمير) شود‪.‬‬
‫زماني كه جوشكار آموزش بيشتري ديد‪ ،‬آزمون جديد بايد براي هر حالتي كه در آن براي برآورده ساختن الزامات مردود شده بود‪،‬‬
‫انجام شود‪.‬‬

‫انقضا و تجدید صالحیت(‪)QW-322.2()Expiration and renewal‬‬

‫انقضاي تائيد صالحيت جوشكار يا اپراتور جوشكاري زماني است كه يكي از شرايط زير پيش مي آيد ‪:‬‬
‫الف) وقتي جوشكار در طول ‪ 6‬ماه گذشته يا بيشتر با آن فرآيند جوشكاري نكرده باشد ؛‬
‫ب) وقتي دليل مشخصي براي زير سوال رفتن توانايي جوشكار وجود داشته باشد‪.‬‬
‫باا هار ضاخامت ياا قطار در هار‬ ‫تجديد صالحيت براي هر فرآيند توسط جوشكاري يك نمونه آزمون ورق يا لوله از هر جان‬
‫آزمايش آن نمونه انجام مي گردد‪ .‬در صورت مثبت بودن نتيجه آزمون‪ ،‬تائيد صالحيت قبلي جوشكار‬ ‫وضعيت جوشكاري و سپ‬
‫براي مواد‪ ،‬ضخامتها‪ ،‬قطرها‪ ،‬وضعيتها‪ ،‬و متغيرهاي ديگري كه قبال تائيد صالحيت شده است‪ ،‬تجديد خواهد شد‪.‬‬

‫‪18‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫جزئیات اتصاالت و عالئم جوش ‪:‬‬

‫جزئيات اتصاالت و عالئم جوش يكي از اجزاء اصلي نقشه هاي مورد استفاده در ساخت مخازن تحت فشار جوش شده مي باشد‪.‬‬
‫اين عالئم نوع جوش ‪ ،‬ابعاد فلز جوش و همينطور اندازه پخ را براي جوشكاري تعيين مي كنند‪ .‬متاسفانه علي رغم قدمت اين‬
‫موضوع هنوز بسياري از كارگاه هاي ساخت از اين عالئم استفاده نمي كنند‪.‬‬
‫برخي كارگاه هاي ساخت به جوشكاري بيش از حد نياز تمايل دارند ‪ ،‬اين موضوع نه تنها هزينه توليد را افزايش مي دهد بلكه‬
‫مي تواند باعث اعوجاج در بدنه و سازه و يا حتي افزايش ريسك تخريب مخزن گردد‪ .‬برخي ديگر از كارگاه ها تمايل به كاهش‬
‫دهد بر تكميل جوشها‬ ‫حجم جوشكاريها به كمتر از حد نياز دارند در اين حالت در صورتيكه بازرس اين جوشها را تشخي‬
‫داده‬ ‫اصرار خواهد داشت كه اين دوباره كاري هزينه ساخت را افزايش مي دهد ‪ .‬در صورتيكه اين جوشهاي ضعيف تشخي‬
‫نشوند مي توانند موجب كاهش استحكام مخزن و يا خرابي احتمالي آن گردند‪.‬‬
‫نشده باشد سازندگان وضعيت جوشكاريها را برعهده سرپرست كارگاه قرار‬ ‫در صورتيكه عالئم جوش در نقشه ها مشخ‬
‫هر يك از دوحالت فوق مي تواند اتفاق بيافتد‪.‬‬ ‫ميدهند و بسته به ديدگاه شخ‬
‫مسووليت طراحي و تعيين مشخصات جوشها برعهده واحد مهندسي و طراحي مي باشد‪ .‬طراح است كه مشخصاتي مانند ضخامت‬
‫الزم براي ديواره ‪ ،‬عدسي ها ‪ ،‬نازلها و فلنجها و تنشهاي اعمالي بر روي جوشها را مي دانند ‪ .‬لذا او بايد نوع و ابعاد جوشها را‬
‫تعيين كرده و مشخصات آنها در نقشه ها قيد نمايد‪.‬‬
‫در كد ابعاد جوشهاي نبشي نازل ها و فلنج ها بر اساس گلويه داده شده است تا محاسبات نيرويي ساده تر شود‪ .‬عالئم استاندارد‬
‫جوش بر اساس ‪ AWS‬براي اعالم بعد جوش نبشي از اندازه ساق استفاده ميشود‪ ،‬لذا در نقشه ها بايد اين بعد ثبت گردد‪ .‬براي‬
‫تبديل ايندو مي توان از فرمول زير استفاده كرد‪:‬‬

‫گلويه جوش‬
‫=‬ ‫بعد (ساق) جوش‬
‫‪0.707‬‬

‫نبايد از افراد كارگاه انتظار داشت كه اين محاسبات را انجام دهند چرا كه زمان الزم براي اينكار را ندارند به همين دليل است كه‬
‫بايد ابعاد و اندازه ها و جزئيات بصورت دقيق در نقشه درج گردد‪.‬‬
‫كد ‪ AWS A2.4‬عالئم استاندارد جوش را تعريف مي كند كه در استاندارد ها و كدهاي امريكايي از اين نشانه ها استفاده مي شود‪.‬‬
‫شكل هاي ‪ 3‬و ‪ 5‬خالصه اين عالئم و نشانه ها را توصيف مي كند‪.‬‬

‫‪19‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫شكل ‪ –3‬قالب استاندارد عالئم جوش‬

‫شكل ‪ –4‬نشانه هاي استاندارد نقشه جوش‬

‫‪21‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫دسته بندی خطوط جوش‪:‬‬

‫دسته بندي خطوط جوش مخازن تحت فشار بر اساس ‪: UW-3‬‬
‫كليه خط جوش هاي طولي ‪ ،Category A‬كليه خط جوشهاي محيطي ‪ ، Category B‬كلياه خاط جوشاهاي اتصاال لولاه باه فلانج‬
‫‪ Category C‬و همينطور تمامي خط جوشهاي مربوط به اتصال نازاها و رابطها در ‪ Category D‬دسته بندي ميشوند‪ .‬اگر عدساي از‬
‫نوع ‪ Hemispherical‬چند تكه باشد‪ ،‬اتصال عدسي به مخزن نيز از نوع ‪ Category A‬خواهد بود‪.‬‬

‫شكل ‪ –5‬دسته بندي خطوط جوش‬

‫منظور از ‪ Category‬موقعيت قرار گرفتن يك اتصال در يك مخزن است نه نوع آن اتصال‪.‬‬

‫ضریب کارآیی اتصال )‪:(Joint Efficiency‬‬

‫ضريب كارآيي اتصال بنابر تعريفي كه در ‪ AWS A3.0‬آمده برابر است با نسبت استحكام اتصال به مقاومات فلاز پاياه و بصاورت‬
‫درصد بيان ميشود‪.‬‬
‫در ‪ UW-12‬قيد شده كه ضريب اتصال ‪ ،‬بجز در مواردي كه در )‪ UW-11(a‬آمده‪ ،‬فقط به نوع اتصال و درجه آزماون غيار مخارب‬
‫آن بستگي داشته و در محاسبات با حرف ‪ E‬نشان داده ميشود‪.‬‬
‫جدول ‪ –2‬ضريب كارآيي اتصال‬

‫‪21‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫آماده سازی سرهم بندی‪:‬‬

‫توليد يك جوش سالم بدون سرهم بندي مناسب تقريبا غير ممكن است‪ .‬اهميت بهسازي مناسب اتصاالت جوشهاي طولي ‪،‬‬
‫محيطي ‪ ،‬عدسي ها ‪ ،‬نازلها و لوله ها را نمي توان دست كم گرفت‪ .‬همچنين در صورت وجود رنگ‪ ،‬زنگار‪ ،‬پوسته هاي اكسيدي‪،‬‬
‫و يا چربي در مجاورت خط جوش نمي توان به يك جوش خوب و سالم دست پيدا كرد‪.‬‬ ‫گري‬
‫در كد قيد شده است‪ :‬در صورتيكه از برش شعله براي بريدن ورقها استفاده شود بايد لبه ها يكنواخت ‪ ،‬صاف و عاري از هرگونه‬
‫پوسته هاي اكسيدي و سرباره باشد‪ .‬قبل از شروع جوشكاري ‪ ،‬تمام سطح مجاور تا فاصله "½ براي فلزات آهني و تا "‪ 2‬براي‬
‫يا چربي پاكسازي شود ‪.‬‬ ‫فلزات غير آهني بايد از هرگونه رنگ‪ ،‬پوسته اكسيدي‪ ،‬زنگار‪ ،‬گري‬
‫در صورتيكه از اتصاالت جوش سربه سر يك طرفه استفاده شود بايد دقت خاصي در همترازي و ايجاد فاصله ريشه مناسب به‬
‫منظور تامين نفوذ و ذوب كامل ريشه اعمال گردد‪ .‬مقدار ناهمترازي مجاز در اتصاالت جوش سر به سر براساس كد در جدول‬
‫شده است ‪.‬‬ ‫‪( UM-33‬جدول ‪ )3‬مشخ‬

‫‪UW-33‬‬ ‫جدول ‪ -3‬ميزان ناهمترازي )‪ (Hi-Lo or Misalignment‬مجازبر اساس‬

‫‪22‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫جدول ‪ –5‬مرجع كد ميزان ناهمترازي‬

‫‪ASME Sec. IX 469.1 & 469.2‬‬ ‫شكل ‪ -6‬حداكثر فاصله ريشه )‪ (Gap‬در جوشهاي لب به لب مطابق‬

‫در مخازن با قطر كوچك يا لوله ها كه دسترسي به داخل آنها ميسر نيست بايد در سرهم بندي قطعات همسان دقت ويژه اي به‬
‫خرج داد ‪ .‬وقتي كه ضخامت لوله ها يكسان نباشد‪ ،‬و ضخامت لوله به حد كافي باشد مي توان با ماشينكاري لوله ي ضخيم تر‬
‫سرهم بندي را تسهيل كرد‪ .‬در صورتيكه قطر داخلي لوله ها يكسان نباشد دستيابي به نفوذ كامل جوش درون ريشه مشكل است‪.‬‬
‫در اين حالت براي جلوگيري از عيوب پاس ريشه و ترك بايد همترازي قطر لوله ها به طور مناسبي صورت گيرد ‪.‬‬

‫‪23‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫اتصال ضخامتهای غیر یکسان بر اساس )‪: UW-9(c‬‬

‫درصورت اتصال لب به لب دو قطعه كه تفاوت ضخامت آنها بيشتر از يك چهارم ضخامت قطعه نازك تر يا "⅛ )‪ ،(3mm‬هر كدام‬
‫كمتر‪ ،‬باشد‪ ،‬مقدار اختالف ضخامت بر اساس )‪ UW-9(c‬بايد به نسبت ‪ 1‬به ‪ 3‬شيب داده شود)‪.(Taper‬‬

‫)‪UW-9(c‬‬ ‫شكل ‪ -7‬اتصال ضخامتهاي غير يكسان بر اساس‬

‫لبه سازي مناسب در مخازن تحت فشار از اهميت ويژه اي برخوردار است‪ .‬بسياري از عيوب جوش ناشي از اشكاالت موجاود در‬
‫لبه سازي ها ايجاد مي شوند‪ .‬با توضيحاتي كه داده شد اهميت بازرسي از لباه ساازي و سارهم بنادي قبال از شاروع جوشاكاري‬
‫مي گردد‪ .‬درصورتيكه لبه سازي بطور مناسب صورت نگرفته باشد ميتوان از روش بازسازي )‪ (Build UP‬براي اصالح آن‬ ‫مشخ‬
‫استفاده نمود‪.‬‬

‫شرایط انجام بازسازی )‪ (Build Up‬مطابق ‪: UW-42‬‬

‫سازه هايي كه رسوب فلز جوش بر روي سطح فلز پايه به منظورهاي ‪:‬‬
‫الف) بازيابي ضخامت فلز به لحاظ استحكام‬
‫)‪UW-33(b‬‬ ‫ب) اصالح شكل طرح اتصال جوش براي فراهم اوردن الزامات )‪ UW-9(c‬و‬
‫اجرا ميگردد بايد مطابق با قوانين زير انجام شود‪:‬‬
‫‪ -1‬قبل از شروع جوشكاري بايد روش جوشكاري لب به لب بر طباق الزاماات كاد ‪ ASME Sec. IX‬باراي ضاخامت فلاز‬
‫جوشي كه رسوب داده ميشود مورد ارزيابي و تاييد قرار گيرد‪.‬‬
‫‪ -2‬تمامي فلز جوش رسوب داده شده بايد در تمامي سطح يا بوسيله آزمون ذرات مغناطيسي )‪ (MT‬مطابق الزامات ضاميمه‬
‫‪ 6‬و يا آزمون مايع نافذ )‪ (PT‬مطابق الزامات ضميمه ‪ 8‬مورد آزمايش قرار گيرد‪.‬‬
‫زمانيكه عمليات بازسازي بر روي اتصالي انجام شود كه نياز به آزمون پرتونگاري كامل يا نقطه اي دارد‪ ،‬فلاز جاوش رساوب داده‬
‫شده نيز بايد مشمول اين آزمون قرار گيرد‪.‬‬

‫‪24‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫برخي از آرايشهاي اتصاالت مجاز در مخازن تحت فشار در شكلهاي موجود در بخشهاي ‪ UW-20 ،UW-16‬و ‪ UW-21‬آورده‬
‫شده است‪.‬‬

‫عملیات حرارتی در جوشکاری ‪:‬‬

‫عمليات جوشكاري ذوبي به طور طبيعي باعث حرارت ديدن نواحي اطراف خط جوش مي گردد ‪ .‬دماي نواحي مجاور جوش مي‬
‫تواند از دماي ذوب در مرز ذوب تا دماي محيط درفاصله چند اينچي از خط جوش تغيير كند ‪ .‬تاثير حرارت جوشكاري بر‬
‫خ صوصيات فلز پايه به دمايي كه آن ناحيه به آن مي رسد ‪ ،‬مدت زماني كه در اين دما قرار ميگيرد وبه سرعت سرمايش بعداز‬
‫جوشكاري بستگي دارد بنابراين بايد از تغييراتي كه در نواحي گرم شده اتفاق مي افتد اطالعات كافي داشت‪.‬‬
‫غالبا ناحيه فلز جوش از فلز پايه مستحكم تر است اما انعطاف پذيري آن كمتر است ‪ .‬ناحيه متاثر از حرارت(‪ ) HAZ‬منطقه اي‬
‫است كه ريسك ترك خوردن در آن به دليل ساختار درشت دانه در مجاورت مرز ذوب و انعطاف پذيري بسيار پايين باالست ‪.‬‬
‫اين كاهش انعطاف پذيري و همچنين كاهش چقرمگي بايد با تمهيداتي به منظور كاهش تاثير حرارت جوشكاري به حداقل‬
‫رسانده شود ‪.‬‬
‫برخي از موادي كه مي توان بدين منظور مد نظر قرار داد عبارتند از ‪ :‬انتخاب صحيح فلز پايه و الكترود ‪ ،‬پيشگرم قبل از‬
‫گرم بعد از جوشكاري‪.‬‬ ‫جوشكاري ‪ ،‬استفاده از دستورالعمل جوش مناسب و در نهايت پ‬

‫پیش گرم و درجه حرارت بین پاسی‬

‫ف والدهاي فريتي وقتي كاه از دمااي جوشاكاري تاا دمااي محايط سارد ماي شاوند تغييارات فاازي متاالورژيكي را از سار ماي‬
‫گذرانند‪.‬فوالدهاي نرم حاوي بيشتر از ‪1.2‬درصد كربن و ‪ 1‬درصد منگنز نيستند زماني كه ضخامت آنها ‪ 24‬ميليمتار و كمتار اسات‬
‫مي توانند بدون نياز به پيش گرم جوشكاري شوند ‪ .‬با اين حال چنانچه با زياد شدن كربن ‪ ،‬منگنز ‪ ،‬سيليسيم و يا افزودن كاروم و‬
‫ساير عناصر آلياژي آناليز شيميايي فوالد تغيير كند ‪ ،‬پيش گرم به طور فزاينده اي اهميت مي يابد زيارا فوالدهااي باا كاربن بااال و‬
‫فوالدهاي كروم موليبدن زماني كه از درجه حرارت جوشكاري تا درجه حرارت محيط به سرعت سارد شاوند ماي توانناد باعاث‬
‫تشديد ساختارهاي مارتنزيتي – باينيتي و ساير ساختارهاي فازي ديگر كه به ترك حساس هساتند گردناد ‪.‬همچناين ايان تواناايي‬
‫براي هيدروژن فراهم است تا از پوشش الكترودها در فرآيند جوشكاري (‪ ) SMAW‬يا از رطوبت موجود در سطح فلاز درون فلاز‬
‫جوش نفوذ نمايد ‪ .‬همچنين زماني كه جوش سرد ميشود تنشهاي ناشي از انقباض به قطعات مورد جوشكاري تحميل گشته باعاث‬
‫پيچيدگي در آنها مي گردد و چنانچه ضخامت افزايش يابد شوك حرارتي ناشي از جوشكاري مي تواند بطور آسانتري باعث ايجاد‬
‫ترك گردد‪.‬‬
‫پيشگرم قبل از جوشكاري راه حلي براي اين مشكالت است پيش گرم سرعت سرد شدن اتصاال جاوش را كااهش ماي دهاد و‬
‫باعث ميشود كه ساختارهاي متالورزيكي فلز جوش و ناحيه متاثر از آن داكتيل تر (نرم) شود‪ .‬پيش گارم اجاازه ماي دهاد اتمهااي‬
‫هيدروژن محلول در فلز راحت تر به سطح فلز نفوذ و از فلز خارج شوند همچنين كمك مي نمايد تا انقبااض‪ ،‬پيچيادگي و تارك‬
‫هاي احتمالي ناشي از تنش هاي پسماند كاهش يابند ‪ .‬پيش گرم همچنين درجه حرارت را در بيشتر فلزات به اندازه كافي باال ماي‬
‫برد تا از درجه حرارت انتقال شكست نرم به شكست ترد بيشتر باشد‪.‬‬

‫‪25‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫‪ASME Sec. VIII Div.1 Appendix R‬‬ ‫پیش گرم درمخازن تحت فشار‬
‫پيش گرم را در جوشكاري براي تكميل عمليات جوشكاري مي توان بكار برد‪ .‬حارارت ناشاي از جوشاكاري ماي تواناد باه‬
‫نگهداري دماي پيش گرم بعد از شروع جوشكاري كمك كند وبراي مقاصد بازرسي از جمله كنتارل درجاه حارارت نزدياك‬
‫جوش استفاده كرد‪.‬‬
‫لزوم پيش گرم ودرجه حرارت پيش گرم به فاكتورهايي مانند آناليز شيميايي‪ ،‬درجه مهار قطعاتي كه باه هام متصال ميشاوند‪،‬‬
‫ارائه نشده است‪.‬‬ ‫خواص فيزيكي وضخامت باال بستگي دارد‪ .‬روش و دامنه پيش گرم به طور مشخ‬
‫قوانين اجباري براي پيش گرم در اين بخش از استاندارد ‪ ASME sec VIII Div.1‬پيش بيني نشده مگر در مواردي كه در زير‬
‫نويسهايي كه به عنوان استثناء ها در جدول (‪ ) UCS-56‬وهمين طور در (‪ )UHT -32‬كه مربوط به تانش زداياي هساتند قياد‬
‫شده است‪.‬‬
‫پاره اي عمليات كه براي پيش گرم كردن مورد استفاده قرار مي گيرد به عنوان يك قاعده عمومي براي متريالهايي كه به وسيله‬
‫(‪ ) P No.‬هاي بخش استاندارد ( ‪ ) ASME SEC IX‬فهرست شده اند در زير آورده شده است ‪.‬‬
‫الزم به ذكر است كه درجه حرارتهاي پيش گرم كه در زير بر اساس (‪ ) P No.‬فهرست وار ليست شاده اناد لزوماا موفقيات‬
‫كامل اتصال جوشكاري شده را تضمين نمي نمايد ‪ .‬والزاماتي كه براي موادي كه به تنهايي در ليست (‪ ) P No.‬ها آمده ممكن‬
‫است كه پيش گرم با محدوديتهاي بيشتر يا كمتر از آنچه در قاعده عمومي بياان شاده داشاته باشاد‪ .‬باراي مثاال ‪ :‬مترياال باا‬
‫‪APPendix‬‬ ‫مشخصه (‪ ) P No. 6‬در استاندارد] (‪ [ ASME SEC IX) APPendix. D‬به تعدا ‪ 17‬متريال وجود دارد كاه در (‬
‫[‬ ‫‪400˚F‬‬ ‫‪ )R‬در همين استاندارد براي پيش گارم كاردن ايان ( ‪ ) P No. 6 Gr1,2,3‬بصاورت عماومي دمااي ](‪) 204˚C‬‬
‫پيشنهاد داده شده است كه ممكن است عمال اين دما براي بعضي از اين متريال ها تغيير كند حال ممكن است كام وياا زيااد‬
‫شود ‪ .‬به طور معمول وقتي كه دو فلز با مشخصه (‪ ) P No.‬هاي متفاوت به وسيله جوشكار به هم متصال ماي شاوند دمااي‬
‫الزم براي پيش گرم ‪ ،‬دماي متريالي است كه نياز به دماي پيش گرم بيشتر داشته باشد ‪.‬‬
‫مطابق استاندارد ( ‪ ) ASME SEC IX‬در( ‪ ) WPS‬حداقل دماي پيش گرم براي متريال هايي كه شرايط الزم بري داشتن ايان‬
‫دما را دارند بايد تعيين گردد واين حداقل دما هم قبل از شروع عمليات جوشكاري وهم حين عمليات جوشكاري بايد اعمال‬
‫شود‪ .‬البته بايد توجه كرد كه در بعضي از متريال هاي خاص اين حاداقل دماا حتاي بعاد از اتماام جوشاكاري باراي مادت‬
‫ميشود مي بايست اعمال شود‪ .‬دماي پيشنهادي پايش گارم درماورد جاوش مخاازن ‪ ،‬باه‬ ‫مشخصي كه در ( ‪ ) WPS‬مشخ‬
‫تفكيك متريال در ] (‪ [ ASME sec VIII Div.1 )APPendix R‬بيان شده است‪.‬‬
‫به عنوان مثال در پاراگراف( ‪ )R-1‬از ‪ App. R‬كد آمده كه براي متريالهاي داراي( ‪ ) P No. 1 Gr1,2,3‬عوامل مهم در نيااز باه‬
‫پيش گرم عبارتند از‪:‬‬
‫‪ -1‬ميزان درصد كربن ( بيشتر از( ‪ ) 0.3%‬در صد باشد)‬
‫‪ -2‬ضخامت بيشتر از (‪ 24 ) 1 in.‬ميليمتر باشد‪.‬‬
‫با داشتن اين شرايط نياز به پيش گرم تا درجه حرارت ‪ 79˚C‬در غير اينصورت درجه‪ 10˚C‬كافي است ‪.‬‬

‫‪26‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫براي ساير ‪P No.‬ها هم در پاراگرافهاي ديگر اين ضميمه توصيه هاي پيشگرم آورده شده است‪ .‬محدوده درجه حارارت باين‬
‫پاسي بايد مورد مالحظه قرار مي گيرد تا از تاثيرات مخرب بر خواص ميكانيكي متريال جلوگيري شود‪.‬ضميمه (‪ ) R‬همچنين‬
‫‪P‬‬ ‫در بردارنده اطالعات پيشگيرانه اي در مورد درجه حرارت بين پاسي مي باشد‪ .‬فلزات كوئنچ و تمپار شاده باا مشخصاه (‬
‫‪ ) No.10C Gr.3‬و (‪ ) P No.11 ALL Gr.‬ممكن است در درجه حرارتهاي باال از نظر استحكام و چقرمگاي (‪) Toughness‬‬
‫دچار آسيب هايي گردند‪ .‬در چنين حالتهايي حداكثر درجه حرارت بين پاسي بايد تعيين گردد‪ .‬اين موضوع باه خصاوص در‬
‫فلزات نازكتر مهم است‪ .‬بطور كلي به استفاده كننده از كد بايد توصيه گرددكه درجه حرارت بين پاسي تا حد امكان به درجاه‬
‫حرارت پيش گرم نزديك باشد و اين درجه حرارت از ‪ 314‬درجه سانتي گراد تجاوز ننمايد‪ .‬در ضميمه ‪ R‬براي فلزات كوئنچ‬
‫و نمپر شده با مشخصه (‪ ) P No. 10D Gr.P4‬و (‪ ) P No . 10 E Gr . P 5‬حداكثر درجاه حارارت باين پاساي ‪ 231‬درجاه‬
‫سانتي گرادپيشنهاد شده است‪.‬‬
‫براساس پارگراف (‪ ) UW-30‬در استاندارد (‪ ) ASME SecVIII Div .1‬حداقل دمايي كه ميبايست جوشكاري انجام شود قيد‬
‫شده است‪.‬‬

‫پاراگراف ( ‪ – ) UW-30‬کمترین دمای مجاز برای جوشکاری‬

‫توصيه مي شود كه هيچ نوع عمليات جوشكاري در مواقعي كه دماي فلز مبنا كمتر از ‪ -18‬درجه سانتي گراد مي باشد انجاام نگاردد‪.‬‬
‫در دماهاي ما بين صفر درجه سانتي گراد و ‪ -18‬در جه سانتي گراد سطح تمام قسمت ها در حدود ‪ 76‬ميليمتر نسبت به نقطه جوش‬
‫بوسيله دست باشد گرم شود‪(.‬بصورت تخميني باياد بيشاتر از ‪ 16‬درجاه ساانتي گاراد‬ ‫بايد تا دمايي كه حداقل گرماي آن قابل ح‬
‫يا پوشيده از ياخ ماي‬ ‫جوشكاري شروع شود ‪ .‬همچنين توصيه مي شود در مواردي كه سطح مورد جوشكاري خي‬ ‫باشد‪ ).‬و سپ‬
‫باشد و يا زماني كه برف در حال بارش روي سطوح جوشكاري مي باشد‪،‬يا در خالل مدتي كه وزش شديد بااد صاورت ماي گيارد‬
‫عمليات جوش كاري انجام نگردد مگر در مواردي كه جوشكار يا اپراتور جوشكاري و محل جوشكاري بطور مناسب از ماوارد فاوق‬
‫حفاظت شود‪.‬‬

‫پسگرم ( ‪) PWHT‬‬
‫‪ ‬پسگرم در استاندارد ( ‪) ASME sec. VIII Div.1‬‬
‫چندين عامل ‪،‬تعيين كننده عمليات پسگرم در مخازن تحت فشار هستند كه چند مورد از آنها در زير آمده ‪:‬‬
‫مخزن مطابق (‪ ) UW2‬و( ‪) UCS-68‬‬ ‫‪ -1‬سروي‬
‫متريال مخزن مطابق ( ‪) Ucs-56PNo.3 Gr.3‬‬ ‫‪ -2‬جن‬
‫مطابق(‪( UCS-56,UHA-32,UNF-56‬‬ ‫متريال مخزن‬ ‫‪ -3‬ضخامت براساس جن‬
‫‪ -5‬عمليات فرمينگ سرد مطابق (‪) UCS-79‬‬
‫‪ -4‬فرايند جوشكاري مطابق (‪) USC 56‬‬

‫‪-1‬سرویس‪:‬‬
‫)‪UW-2(a‬‬ ‫‪‬پاراگراف‬

‫‪27‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫مخزن حاوي مواد كشنده باشد پسگرم (‪ ، )PWHT‬الزاماي و اجبااري (‪) Mndatory‬‬ ‫الف) طبق ])‪ [UW-2(a‬در صورتيكه سروي‬
‫مي شود‪.‬‬
‫كشنده طبق پاورقي (‪ :) UW-2‬مواد كشنده به گازها و مايعاتي اطالق ميشوند كه مقدار بسيار ناچيزي از گاز بخار‬ ‫تعريف سروي‬
‫شوند براي زندگي خطرناك باشند‪ .‬براي اهداف اين بخش ‪ ،‬اين كاالس‬ ‫مايع چه مخلوط و چه غير مخلوط با هوا ‪ ،‬زمانيكه تنف‬
‫شامل موادي با اين خواص مي شود كه تحت فشار نگه داشته مي شوند يا ممكن است اگر در مخاازن در بساته نگهاداري شاوند‬
‫توليد فشار نمايند ‪.‬‬

‫)‪UCS-68(b‬‬ ‫‪-‬پاراگراف‬
‫داراي دماي منفي در حدود ‪ -58‬درجاه ساانتي گاراد باشاد باا توجاه باه منادرجات‬ ‫ب) طبق (‪ ) UCS-68‬در صورتيكه سروي‬
‫(‪ ) UCS-68‬اتصاالت جوشكاري شده مي بايست پسگرم (‪ ) PWHT‬شوند ‪.‬‬
‫پاراگراف ])‪[UCS-68(b‬‬
‫زمانيكه طبق ساير مقررات اين بخش (‪ ) Division‬الزم باشد ‪ ،‬اتصاالت جوشكاري شده بايد مطابق با الزامات (‪ ) uw-40‬پساگرم‬
‫(‪ ) PWHT‬گردد ‪ .‬زمانيكه حداقل درجه حرارت طراحي فلز سردتر از ‪ -58‬درجه سانتي گراد باشد و نسبت انطباق تعياين شاده در‬
‫شكل ‪ ) Fig.UCS-66.1(242‬برابر ‪ 1.34‬يا بيشتر است پسگرم (‪ )PWHT‬الزم است با ايان اساتثناء كاه ايان الزاماات در ماورد‬
‫اتصاالت جوشكاري شده زير در مخازن و اجزاء آنها كه از مترياال (‪ )P No.1‬سااخته شاده اناد و ايان مترياال در حاداقل درجاه‬
‫حرارت طراحي يا سردتر از آن مطابق (‪ ) UG-48‬مورد تست ضربه قرار گرفته باشد به كار نمي رود ‪.‬حاداقل مياانگين انارژي فلاز‬
‫مبنا و اجزاء جوشكاري شده بايد به جاي اعداد نشان داده شده در شكل (‪ ) UG-84.1‬برابر با ])‪ [25 ft –Ib(34J‬باشد‪.‬‬
‫– اتصاالت طبقه (‪ A&B ) Category‬نوع ‪ 1‬كه در زمره اتصاالت قيف به بدنه نيستند و بطور ‪ 111‬درصد پرتونگااري‬ ‫(‪)1‬‬
‫شده اند‪ .‬در اتصاالت طبقه (‪ A&B ) Category‬كه مقاطعي با ضخامتهاي نا مساوي را با هم وصل مي كند‪ ،‬ضخامت ورق ضاخيم‬
‫تر بايد باشيبي كه بيشتر (‪ ) 3:1‬نيست برابر با ضخامت ورق نازكتر گردد‪.‬‬
‫– جوشهاي گوشه اي (‪ ) Fillet‬كه ابعاد ساق (‪ ) leg‬آنها از ](‪ [ 9.5mm ) 3/8in‬تجاوز ننمايد‪.‬و متعلقاتي را وصال‬ ‫(‪)2‬‬
‫مي كند كه بار چنداني را تحمل نمي كنند‪ .‬مشروط بر اينكه متريال متعلقات و متريال جاوش ‪ ،‬الزاماات (‪ ) UCS-56‬و (‪UCS-67‬‬
‫) را برآورده نمايد‪ .‬منظ ور از متعلقاتي كه بار چنداني را تحمل نمي كنند در اينجا آنهايي هستند كه مقدار تنش در جوش محل اتصال‬
‫از ‪ 24‬درصد مجاز تجاوز ننمايد‪.‬‬
‫تمامي چنين جوشهايي بايد بر طبق ضميمه ‪ 6‬يا ‪ 8‬مورد آزمايشات (‪ ) PT‬يا(‪ ) MT‬قرار گيرد‪.‬‬

‫‪ )2‬جنس متریال مخزن (مطابق ‪) UCS-56‬‬

‫آنهاست و ميزان ضخامت در اين امر تاثيري نادارد‪ .‬ايان‬ ‫دليل پسگرم (‪ ) PWHT‬بعضي از متريالهاي آهني صرفا بخاطر نوع جن‬
‫متريالها در هر ضخامتي مي بايست پسگرم(‪ ) PWHT‬شوند‪ .‬اين متريالها مي توانند به صورت دسته اي از متريالها باشند مثل كلياه‬
‫متريال ها با مخشصه (‪ ) P No.3 Gr.3‬و (‪ ) P No.10B Gr.1‬همچنين مي توانند بصورت يك مترياال خااص باشاند مثال مترياال‬
‫(‪ ) SA-487 CLASS 1Q‬با مشخصه (‪ ) P No.10A Gr.1‬كه در تمامي ضخامتها مي بايست پسگرم شوند‪.‬‬
‫آنها است و ميزان ضخامت بار ايان امار تااثيري‬ ‫دليل پسگرم (‪ ) PWHT‬بعضي از متريالهاي غير آهني نيز صرفا بخاطر نوع جن‬
‫ندارد‪ .‬اين متريال ها در هر ضخامتي مي بايست پسگرم (‪ ) PWHT‬شوند‪ .‬مطابق پاراگراف ])‪ [UMF-56(C‬مترياال (‪ ) SB-148‬و‬
‫آلياژ (‪ ) ALLOY CDA 954‬از اين دسته هساتند و همينطاور پااراگراف ])‪[UMF-56(D‬تماامي محصاوالت زيار كونياوم دار باا‬

‫‪28‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫از جوشكاري پساگرم (‪ ) PWHT‬باياد باراي آنهاا انجاام‬ ‫مشخصه (‪ ) Grade R60705‬را الزم ديده كه در مدت چهارده روز پ‬
‫شود‪.‬بعض از متريالهايي كه داراي (‪ ) Grade R60705‬هستند عبارتند از (‪) SB-493,SB523,SB550,SB658‬‬

‫‪ -)3‬ضخامت ‪:‬‬
‫‪ .‬بطور مثال براي ( ‪P‬‬ ‫شده است‬ ‫طبق (‪ ) UCS 56‬براي متريال هاي مختلف ‪ ،‬ضخامتهايي كه بايد پسگرم(‪ ) PWHT‬شوند مشخ‬
‫‪ ) No.1 Gr . No.1,2&3‬وقتي كه ضخامت آنها بيشتر از ‪ 38‬ميليمتر باشد مي بايست پسگرم انجام شود‪.‬‬
‫جدول )‪ (UCS-56‬براي متريال هاي‪ ) P No.1 Gr . No.1,2&3‬ضخامت بيشتر از ‪ 32‬ميليمتر و‬ ‫و مطابق پارگراف)‪(b‬در زير نوي‬
‫كمتر از ‪ 38‬ميليمتر چنانچه هنگام جوشكاري عمليات پيش گرم تا دماي ‪ 93‬درجه سانتي گراد اعمال شده باشد ‪ ،‬نيااز باه پساگرم‬
‫نيست ‪.‬محدوده ضخامت براي متريال هاي مختلف متفاوت است ‪ .‬محدوده ضخامت ‪،‬دما ‪،‬و مدت زماان نگهاداري باراي مترياال‬
‫هاي مختلف در جدول‪( UCS-56‬جدول ‪ )4‬بيان شده است‪.‬‬

‫از عمليات جوشكاري (‪:) PWHT‬‬ ‫‪- ‬پاراگراف )‪ (UCS-56‬الزامات عمليات حرارتي پ‬
‫(‪ -) a‬قبل از بكار بردن جزئيات الزامات و معافيتهاي اين پاراگراف ‪ ،‬روشهاي جوشكاري آزمايشات‪ ،‬تاييد كيفيت اين روشاها باياد‬
‫طبق متغيرات اساسي مندر ج در (‪ ) ASME Sec.IX‬منجمله شرايط پسگرم (‪ ) PWHT‬ياا عادم پساگرم(‪ ) PWHT‬و همچناين‬
‫در زيار ناوي‬ ‫ساير محدوديت هايي كه در زير ليست شده است بطور موفقيت آميزي انجام گردد‪.‬به جاز موارديكاه بطاور اخا‬
‫جدولهاي )‪(UCS-56‬و)‪ (UCS-56.1‬قيد گرديده تمامي جوشها در مخازن تحت فشار يا متعلقات آنها بايد در درجه حرارتي كاه‬
‫شده در آن جداول نيستند مورد پساگرم قارار گيارد مشاروط بار اينكاه ضاخامت اسامي همانگوناه كاه در‬ ‫كمتر از مقدار مشخ‬
‫])‪ [UW-40(f‬تعريف شده منجمله مقدار مجاز خوردگي از محدوده مجاز مندرج در اين جداول تجاوز نمايد‪.‬‬
‫باشد يا زمانيكه فوالدهاي فريتي با ضخامت بيشتر از ‪ 3‬ميليمتر با فرآيناد‬ ‫چنانچه مطابق )‪ (UCS-68‬الزام به پسگرم بخاطر سروي‬
‫جوشكاري اشعه الكتروني جوشكاري گردناد‪ .‬ياا زمانيكاه فوالدهااي باا (‪) P No.5A,5B,5C( ،) P No.4( ، ) P No.3‬و ( ‪P‬‬
‫‪ ) No.10‬با هر ضخامتي توسط فرايند جوشكاري اصطكاكي جوشكاري مي شوند‪ ،‬معافيتهاي منادرج در جاداول (‪ ) UCS-56‬ياا‬
‫(‪ )UCS-56.1‬را نمي توان اعمال نمود‪.‬‬
‫فوالدهاي فريتي كه ضخامت انها در محل اتصال بيشتر از ‪ 38‬ميليمتر است و توسط فرايند (‪ ) ESW‬جوشكاري شده اند بايد تحات‬
‫عمليات حرارتي ريز دانه شدن قرار گيرند‪ .‬جوشهايي كه در فوالدهاي فريتي كه با فرايند(‪ ) ESW‬جوشكاري شاده اناد و ضاخامت‬
‫هر پاس به تنهايي بيشتر از ‪ 38‬ميليمتر مي باشد بايد تحت عمليات حرارتي ريز دانه شدن قرار گيرد‪.‬فقط در فوالدهاي باا (‪P No.1‬‬
‫) زماني كه عمليات حرارت بعد از جوشكاري در محدوده ريزدانه شدن قرار دارد محدوديتهاي قرار داده شده در (‪ )d()2‬و (‪)d()5‬‬
‫در زير در مورد سرعت هاي سرد شدن و گرم شدن نبايد به كار برده شود‪ .‬موادي كه در جادول (‪ ) UCS-56‬آورده شاده اناد بار‬
‫طبق گروه بندي مواد بر طبق (‪ ) QW-422‬از (‪ ) ASME Sec .IX‬و همچنين جدول (‪ )UCS-23‬ليست شده اند ‪.‬‬
‫‪– )b‬به جزء مواردي كه در جدول (‪ ) UCS-56‬منع گرديده ‪ .‬درجه حرارت و زمان نگهداري مي تواند بيشتر از حداقل تعيين شاده‬
‫در جدول (‪ ) UCS-56‬باشد‪ .‬پسگرم هاي مياني نيازي نيست كه با الزامات جدول(‪ ) UCS-56‬مطابقت داشته باشد زمان نگهداري‬
‫شده نيازي نيست كه بطور پيوسته باشاد ايان زماان ماي تواناد جماع‬ ‫در درجه حرارت پسگرم كه در جدول(‪ ) UCS-56‬مشخ‬
‫زمانهاي نگهداري در اين درجه حرارت طي چند عمليات پسگرم انجام شده باشد‪.‬‬
‫‪ )c‬چنانچه دو جزء از مخزن كه تحت فشار قرار مي گيرند ولي داراي (‪ ) P No.‬هاي متفاوتي هستند‪ .‬توساط جوشاكاري باه هام‬
‫ها هست حارارت پساگرم‬ ‫متصل مي گردند پسگرم (‪ ) PWHT‬بايد مطابق با آنچه در (‪ ) UCS-56‬يا (‪ ) UHA-32‬و زير نوي‬
‫آن بيشتر باشد‪ .‬اگر اجزائي كه تحت فشار قرار نمي گيرند به بخشهايي كه تحت فشاار قارار ماي گيرناد جوشاكاري شاوند درجاه‬
‫حرارت پسگرم (‪ ) PWHT‬جزئي كه تحت فشار قرار مي گيرد بايد كنترل گردد‪.‬‬

‫‪29‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫‪ )d‬پسگرم ( ‪ ) PWHT‬بايد بوسيله يكي از روشهاي ارائه شده در (‪ ) UW-40‬و مطابق با الزاماتي كه در زير آورده مي شاود اجارا‬
‫گردد‪.‬‬
‫‪ )1‬در جه حرارت كوره در زماني كه مخزن يا بخشي از آن در كوره قرار مي گيرند‪.‬نبايد بيشتر از ‪ 524‬درجه سانتي گراد باشد‪.‬‬
‫‪ )2‬در باالتر از ‪ 524‬درجه سانتي گراد سرعت گرم كردن نبايد بيشتر از ‪ 222‬درجه سانتي گراد برساعت تقسيم بر حاداكثر ضاخامت‬
‫ورق بدنه يا كلگي بر حسب اينچ باشد‪ .‬ولي به هيچ عنوان نبايد از ‪ 222‬درجه سانتي گراد بر ساعت بيشتر باشد‪.‬‬
‫در خالل گرم كردن تغييرات درجه حرارت در بخشي از مخزن كه در گرم شدن است نبايد بازاي هر ‪ 14‬فوت يا ‪ 5.6‬متربيشاتر ‪121‬‬
‫درجه سانتيگراد باشد‪.‬‬
‫نيازي نيست كه سرعتهاي گرم كرن وسرد كردن كمتر از ‪ 46‬درجه سانتي گراد بر ساعت باشد باا ايان در تماامي ماوارد‬ ‫زير نوي‬
‫براي پرهيز از صدمات ناشي از شيب حراتي بيش از حد به سازه هاي پيچيده ومحفظه هاي بهم چسبيده سرعتهاي گرم كردن وسارد‬
‫كردن پايين بهتر است ‪.‬‬
‫شده در جدول ( ‪ ) UCS-56‬ياا (‪ ) UCS-56.1‬وياا بيشاتراز آن وباه مادت‬ ‫‪ )3‬مخزن يا بخشي از آن در درجه حرارت مشخ‬
‫شده نگاه داشته شود‪ .‬در خالل زمان نگهداري نبايد بين باالترين وپايين ترين دماي آن بخش از مخازن‬ ‫زماني كه در جدول مشخ‬
‫كه در حال گرم شدن است بيش از ‪ 83‬درجه سانتي گراد اختالف دما وجود داشاته باشاد مگار اينكاه محادوده دماايي ماا بيشاتر از‬
‫محدوده هاي جدول ( ‪ )UCS-56‬باشد‪.‬‬
‫‪ )5‬در خالل گرم كردن و سرد كردن اتمسفر كوره بايد طوري كنترل شود كه از اكسيداسيون اضافي ساطح مخازن جلاوگيري گاردد‪.‬‬
‫كوره بايد طوري طراحي شده باشد تا شعله بطور مستقيم با سطح مخزن اصابت ننمايد‪.‬‬
‫‪ )4‬در باالتر از دماي ‪ 524‬درجه سانتي گراد سرد كردن بايد در يك كوره در بسته يا محفظه سرد كن باشد و با سرعتي بيشتر از ‪281‬‬
‫درجه سانتي گراد بر ساعت تقسيم بر حداكثر ضخامت فلز بدنه يا كلگي بر حسب اينچ نباشد‪ ،‬انجاام شاود ولاي در هايچ شارايطي‬
‫نبايد از ‪ 281‬درجه سانتي گراد بر ساعت تجاوز نمايد از دماي ‪ 524‬درجه سانتي گراد به بعد مخزن ماي تواناد در هاواي آزاد سارد‬
‫شود‪.‬‬
‫‪ ) e‬به جزء در مواردي كه در زير (‪ ) f‬اجازه داده شده ‪ ،‬مخزن يا اجزائي از مخزن كه طبق الزامات اين پااراگراف پساگرم شاده اناد‬
‫بايد بعد از تعميرات و جوشكاري مجددا پسگرم شود ‪.‬‬
‫‪ ) f‬تعميرات جوشكاري فلزات باا (‪ ) P No. 1 Gr.No.1,2&3‬و (‪ ) P No. 3 Gr.No.1,2&3‬همچناين جوشاهاي كاه ايان‬
‫فلزات را به هم وصل مي نمايد مي تواند بعد از پسگرم نهايي و قبل از هيدروتست نهايي بدون اينكاه پساگرم اضاافي داشاته باشاد‬
‫مندرج در ])‪ [UW-2(a‬نباشد به استثناء معافيات هااي جادول ‪(UCS-‬‬ ‫انجام شود مشروط بر اينكه پسگرم جزء الزامات سروي‬
‫)‪ 56‬يا به مثابه يك الزام سرويسي بر طبق )‪(UCS-68‬‬
‫تعميرات جوشكاري بايد (‪ ) 1‬تا (‪ )6‬باشند ‪ .‬اين شرايط الزامات زماني كه تعميرات جوشكاري بر روي سطح فلز مانند تعميراتي كاه‬
‫بعد از برداشتن فيكسچر ها انجام مي گرددجزئي هستند و مشروط بر اينكه اين سطح با محتويات داخل داخل مخزن تمااس ندارناد‬
‫الزم االجرا نيستند‪.‬‬
‫(‪ -)1‬سازنده بايد تعمير را از قبل به اطالع مشتري يا نماينده او برساند و نبايد تا زمانيكاه موافقات او جلاب نشاده عمال تعميار را‬
‫شروع نمايد ‪ .‬اين تعمير گزارش گردد‪.‬‬
‫(‪-)2‬مجموع عمق هاي تعمير بر روي فلزات با (‪ ) P No. 1 Gr.No.1,2&3‬نباياد از ‪ 38‬ميليمتار و بار روي فلازات( ‪P No. 3‬‬
‫‪ ) Gr.No.1,2&3‬نبايد از ‪ 16‬ميليمتر تجاوز نمايد‪ .‬مجموع عمق تعمير بايد از طريق جمع عماق هاا ي تعميارات انجاام شاده در‬
‫دوطرف جوش در يك موضع معين تعيين نمود‪.‬‬
‫(‪ -)3‬بعد از برطرف نمودن عيب ‪ ،‬شيار بايد توسط روشهاي (‪) MT‬يا (‪ ) PT‬مطابق (‪ ) APP.6‬باراي (‪ ) MT‬و (‪ ) APP.8‬باراي‬
‫(‪ ) PT‬مورد آزمايش قرار گيرد ‪.‬‬
‫(‪ -)5‬عالوه بر الزامات مندرج در (‪(ASME Sec. IX‬براي ارزيابي كيفي (‪ ) WPSs‬ها براي جوشها شياري الزامات زير بكاار بارده‬
‫شود‪:‬‬

‫‪31‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫(‪ – ) a‬فلز جوش بايد توسط فرآيند (‪ ) SMAW‬و بطور دستي و باا بكاار باردن الكترودهااي كام هيادروژن رساوب داده شاود ‪.‬‬
‫الكترودها بايد بطور مناسبي مطابق با (‪ )ASME Sec.II Part C SFA5.5‬و ( ‪ ) APP.A6.11‬آماده گردند ‪ .‬پهناي مهره جوش‬
‫بايد حداكثر چهار برابر قطر مغزي الكترود باشد ‪.‬‬
‫(‪)P No.1 Gr.No.1,2&3( -) b‬منطقه تعمير بايد در خالل جوشكاري تا حداقل ‪ 94‬درجه سانتي گراد پيش گرم شود و در ايان‬
‫درجه حرارت نگهداشته شود‪.‬‬
‫(‪– ) c‬براي فلزات (‪ )P No.3 Gr.No.1,2&3‬روش تعمير جوش بايد با تكنياك (‪ ) Temper-Bead welding‬انجاام شاود ‪.‬‬
‫مهره بعدي رسوب داده مي شود تاا‬ ‫بدين معني كه بعد از اجرا هر مهره جوش نيمه رويي آن توسط سنگ زني برداشته شده و سپ‬
‫در اثر حرارت آن نيمه باقي مانهد مهره جوش قبلي (‪ )temper‬گردد‪.‬اين عمليات ادامه مي يابد تا تعمير جوش خاتمه پذيرد‪ .‬ناحياه‬
‫تعمير بايد در خالل جوشكاري تا حداقل ‪ 94‬درجه سانتي گراد پيش گرم شود ‪ .‬و اين درجه حرارت باقي بماند‪ .‬در جه حرارت بين‬
‫پاسي بايد حداكثر ‪ 231‬درجه سانتي گراد باشد اليه اول فلز جوش بايد توسط الكترودي با قطر حداكثر ‪ 3‬ميليمتر و بار روي تماامي‬
‫سطح رسوب داده شود‪ .‬تقريبا نيمي از ضخامت اين اليه بايد قبل از رسوب اليه بعدي توسط سنگ زدن برداشات شاود الياه هااي‬
‫بعدي بايد با استفاده از الكترودهاي با قطر ‪ 5‬ميليمتر و به شيوه اي رسوب داده شود كه از تمپر شده مهره جوشاهاي قبلاي و ناواحي‬
‫مجاور آن (‪ ) haz‬اطمينان حاصل گردد‪.‬‬
‫يك مهره جوش تمپر كننده نهايي بايد در سطحي باالتر از سطحي كه بايد تعمير گردد رسوب داده شود ايان مهاره باياد باافلز مبناا‬
‫تماس نداشته باشد ولي به اندازه كافي به لبه جوش زيري نزديك باشد ‪ .‬تا از تمپر شدن ناحيه متاثر از جوش اطمينان حاصل گردد‪.‬‬
‫بعد از خات مه عمليات جوشكاري ناحيه تعمير شده بايد براي حداقل مدت چهار ساعت درجه حارارت ‪ 214‬تاا ‪ 261‬درجاه ساانتي‬
‫گراد نگهداشته شود گرده جوش اليه نهايي تا هم سطح فلز مبنا توسط سنگ زدن برداشته شود ‪.‬‬
‫‪ -)4‬بعد از اينكه فلز جوش تعمير تا درجه حرارت محيط سرد شدبايد توسط همان روشهاي بكار رفته در باال )‪ (f)(3‬مورد بازرساي‬
‫از رسيدن فلز جوش تعميري تا درجه حرارت محيط بايد انجاام‬ ‫قرار گيرد بجزء در مورد فلزاتي كه آزمايش آنها بايد ‪ 58‬ساعت پ‬
‫گيرد‪ .‬تا حضور تركهاي به تاخير افتاده احتمالي جوش معين گردد‪ .‬اگر آزمايش به روش)‪ (mt‬انجام مي شود فقاط اساتفاده از ياوك‬
‫با جريان متناوب قابل قبول است ‪ .‬عالوه بر اين تعميرات جوشي كه عمق آنها در فلز و جاوش بيشاتر از ‪ 11‬ميليمتار اسات مطاابق‬
‫مقررات اين بخش بايد پرتونگاري گردند بايد مطابق الزامات (‪ ) UM-51‬مورد آزمايش پرتونگاري قرار گيرند‪.‬‬
‫‪ -)6‬بعد از انجام تعميرات جوشكاري مخزن بايد تست ئيدرواستاتيك گردد‪.‬‬

‫‪31‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫‪P No. 1‬‬ ‫جدول ‪ -4‬شرايط پسگرم براي متريال با‬

‫‪ -‬جداول (‪ ) UCS-56‬همراه با پاورقي هاي آنها‬

‫جدول پسگرم (‪ ) PWHT‬مربوط به متريال با مشخصه (‪) P- No.1 Gr. 1,2&3‬‬
‫يادداشتهاي مربوط به)‪( P- No.1 Gr. 1,2,3&4‬‬
‫شده امكان پذير نباشد اين اجاازه داده ماي شاود كاه‬ ‫‪ -)1‬زمانيكه پسگرم (‪ ) PWHT‬در درجه حرارتي كه در اين جدول مشخ‬
‫پسگرم(‪ ) PWHT‬در درجه حرارت كمتر و براي زمان طوالني تري مطابق با جدول (‪ ) USC-56.1‬انجام شود ‪.‬‬
‫‪ -)2‬پسگرم (‪ ) PWHT‬در درجه حرارت كمتر و براي زمان طوالني تر مطابق با جدول (‪ ) USC-56.1‬انجام شود ‪.‬‬
‫‪-) a‬براي فلز جوشها يي با ضخامت اسمي بين ‪ 32‬ميليمتر تا ‪ 38‬ميليمتر مگر اينكه در خالل جوشكاري تا دماي حاداقل ‪ 94‬درجاه‬
‫سانتي گراد بايد پيش گرم شده باشند‪.‬‬
‫‪– ) c‬براي اتصاالت جوشكاري شده با هر ضخامتي كه مطابق (‪ ) UW-2‬نياز پسگرم (‪ ) PWHT‬داشته باشد‪.‬‬
‫‪‬پسگرم (‪ ) PWHT‬تحت شرايط زير الزامي و اجباري (‪ . ) Not Mandatory‬نيست‬
‫‪ -)1‬براي جوشهاي شياري كه اندازه آنها از ‪13‬ميليمتر بيشتر نباشدو همچنين جوشهاي گوشاه اي (‪ ) fillet‬كاه انادازه گلاويي آنهاا‬
‫(‪ ) Throat‬بيشتر از ‪ 13‬ميليمتر نيست و نازلهايي را متصل مي كند كه قطر داخلي تمام شده آنها بيشاتر از ‪ 2‬ايانچ نيسات مشاروط‬

‫‪32‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫براينكه فاصله مركز به مركز اين نازلها آن چنان نباشد كه از نظر طراحي الزم باشد كه ضخامت بدنه يا كلگي مخازن افازايش ياباد و‬
‫همچنين تا حداقل درجه حرارت ‪ 94‬درجه سانتي گراد بايد پيش گرم شده باشد ‪.‬‬
‫‪ -)2‬در اتصال تيوب هاي با قطر كمتر از ‪ 2‬اينچ به (‪) Tubesheet‬ها چنانچه ضخامت جوش شياري از ‪ 13‬ميليمتر بيشتر نباشد نياز‬
‫به پسگرم (‪ ) PWHT‬نيست چنانچه مقدار كربن (‪ ) Tubesheet‬ها بيشتر از ‪ 1.22‬درصد باشد تا حداقل درجه حرارت ‪ 94‬درجاه‬
‫سانتي گراد بايد پيشگرم شده باشد‪.‬‬
‫‪ -)3‬در اتصال اجزائي كه تحت فشار نيستند به اجزائي كه تحت فشار هستند براي جوشها ي شياري كه ضاخامت آنهاا بيشاتر از ‪13‬‬
‫ميليمتر نيستيا جوشهاي (‪ ) Fillet‬كه اندازه گلويي آنها (‪ ) Throat‬بيشتر از ‪ 13‬ميليمتر نيست نياز باه پساگرم (‪ ) PWHT‬ندارناد‬
‫مشروط بر اينكه اگر ضخامت جزء تحت فشار بيشتر از ‪ 32‬ميليمتر باشد پيش گرمايش تا حداقل ‪ 94‬درجه سانتي گرادبايد بكار برده‬
‫شود‪.‬‬
‫‪ – )4‬براي جوشهاي مقاوم به خوردگي كه بصورت اليه اي روي فلز قرار مي گيرند (‪ )Cladding‬يا جوشهايي كه جوشاهاي الياه‬
‫هاي مقاوم به خوردگي را به هم متصل مي نمايند(به پاراگراف ‪ UCL-34‬مراجعه كنيد) نياز به پسگرم (‪ ) PWHT‬ندارناد مشاروط‬
‫بر اينكه اگر ضخامت جزء تحت فشار بيشتر از ‪ 32‬ميليمتر باشد پيش گرمايش تا حداقل درجه حرارت ‪ 94‬درجه ساانتي گاراد باياد‬
‫بكار برده شود‪.‬‬

‫‪ -)4‬عملیات فرمینگ سرد (مطابق ‪)UCS-79‬‬

‫‪ -‬پاراگراف(‪) UCS-79‬‬
‫شكل دادن كلگي ها و بدنه مخازن‬
‫‪) a‬عالوه بر مقرارت براي شكل دادن كه در (‪ ) UG-79‬آورده شده شرايط زير بايد بكار برده شود ‪.‬‬
‫‪ ) b‬ورقهاي فوالد كربني و كم آلياژي نبايد توسط ضربه تغيير شكل سرد يابند‪.‬‬
‫‪ ) c‬ورقهاي فوالد كربني و كم آلياژي مي توانند در درجه حرارت آهنگري (‪ )Forging‬بوسيله ضربه تغيير شكل يابند مشاروط بار‬
‫اينكه ضربه هابطور زيان آوري ورق تغيير شكل ندهد و متعاقب آن پسگرم (‪ ) PWHT‬انجام گيرد‪.‬‬
‫ِ‪– )d‬بدنه مخازن ‪ ،‬كلگي ها و ساير (‪ ) Pressure boundary parts‬كه از ورقها ي فوالد كربني و كم آلياژي و به وسايله تغييار‬
‫شكل سرد ساخته شده اند زمانيكه ميزان كش آمدگي نهايي آن از ‪ 4‬در صد بيشتر شود بايد پسگرم شود ‪ .‬باراي مترياال ( ‪P No. 1‬‬
‫‪ ) Gr.1&2‬اين كش آمدگي مي تواند تا ‪ 51‬درصد باشد مشروط بر اينكه هيچ يك از مواد زير موجود نباشد‪.‬‬
‫‪ -)1‬مخزن حاوي مواد سمي چه به صورت مايع و چه به صورت گاز باشد(پاراگراف ‪)UW-2‬‬
‫‪ -)2‬متريال طبق مقررات اين بخش (‪ ) Division‬از تست ضربه معاف نباشد يا اينكه طبق مشخصات متريال تسات ضاربه معااف‬
‫نباشد يااينكه طبق مشخصات متريل تست ضربه الزامي باشد ‪.‬‬
‫‪-)3‬ضخامت قطعه قبل از تغيير شكل سرد از ‪ 16‬ميليمتر بيشتر باشد ‪.‬‬
‫‪ -)5‬در حالي كه ميزان كشآمدگي نهايي بيشتر از ‪ 4‬درصد از كاهش ضخامت بوسيله تغييار شاكل سارد در هار نقطاه از ‪ 11‬درصاد‬
‫ضخامت ورق در حال رول شده بيشتر باشد ‪.‬‬
‫‪ -)4‬درجه حرارت متريال درخالل شكل دادن بين ‪ 121‬درجه سانتي گراد تا ‪ 581‬درجه سانتي گراد باشد ‪.‬‬

‫‪ -)5‬فرآیند عملیات جوشکاری (مطابق ‪)UCS-56‬‬

‫باشد يا زمانيكه فوالدهاي فريتي با ضخامت بيشتر از ‪ 3‬ميليمتر با فرآيناد‬ ‫چنانچه مطابق )‪ (UCS-68‬الزام به پسگرم بخاطر سروي‬
‫جوشكاري اشعه الكتروني جوشكاري گردناد‪ .‬ياا زمانيكاه فوالدهااي باا (‪) P No.5A,5B,5C( ،) P No.4( ، ) P No.3‬و ( ‪P‬‬
‫‪ ) No.10‬با هر ضخامتي توسط فرايند جوشكاري اصطكاكي جوشكاري مي شوند‪ ،‬معافيتهاي منادرج در جاداول (‪ ) UCS-56‬ياا‬
‫(‪ )UCS-56.1‬را نمي توان اعمال نمود‪.‬‬

‫‪33‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫جدول ‪ –6‬مرجع كد براي عمليات حرارتي بعد از جوشكاري‬

‫‪34‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫تعمیرات جوش بعد از پسگرم )‪(PWHT‬‬

‫با توجه به اينكه برخي عيوب جوش ممكن است بعد از پسگرم از محدوده قاب ل قبول خاارج شاده و نيااز باه تعميار پيادا كنناد‪،‬‬
‫پرتونگاري بايد بعد از عمليات پسگرم انجام شود‪ .‬حال درصورتيكه تعميرات جوش بعد از پسگرم انجام شود دو حالات محتمال‬
‫است‪:‬‬
‫‪ -1‬پسگرم مجدد نياز دارد‪ .‬اين حالت در شرايط زير بوجود مي آيد‪:‬‬
‫كشنده)‪.‬‬ ‫انجام شده باشد (سروي‬ ‫‪ .a‬درصورتيكه پسگرم بر اساس نوع سروي‬
‫‪ .b‬درصورتيكه پسگرم بر اساس ضخامت انجام شده باشد و مجموع عمق تعمير بيشتر از ضخامت تعيين شده در‬
‫پاراگراف )‪ UCS-56(f)(2‬باشد‪.‬‬
‫‪ -2‬پسگرم مجدد نياز ندارد‪ .‬اين حالت در شرايط زير ايجاد ميشود‪:‬‬
‫‪ .a‬درصورتيكه دو شرط حالت فوق صادق نباشد‪.‬‬
‫‪ .b‬عمليات تعمير بر اساس روش ‪ Temper Bead Welding‬انجام شود‪.‬‬

‫يكي ديگر از روشهايي كه ميتوان از آن براي كاهش ميزان تنشهاي پسماند جوشكاري استفاده نمود چكش زني )‪ (Peening‬است‪.‬‬

‫چکش زنی )‪ (Peening‬بر اساس ‪: UW-39‬‬

‫براي كنترل پيچيدگي و آزاد كردن تنشهاي پسماند از چكش زني استفاده ميشود‪ .‬كه در واقع ضربات آهسته و قابل كنترل است كه‬
‫به سطح جوش وارد ميشود‪ .‬اين ضربات ميتواند دستي يا برقي يا بوسيله ابزارهاي بادي انجام شود‪ .‬كه در واقاع باراي جادا كاردن‬
‫سرباره هاي جوش استفاده ميشود‪ .‬از اين روش در پاس ريشه و پاس آخر استفاده نميشود مگر اينكاه آن جاوش تحات عملياات‬
‫از‬ ‫از جوش )‪ (PWHT‬قرار گيرد‪ .‬بايد توجه داشت به هايچ عناوان چكاش زناي جاايگزين عملياات حرارتاي پا‬ ‫حرارتي پ‬
‫جوشكاري نميشود‪.‬‬

‫‪35‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫بازرسی از مخازن تحت فشار‬

‫بازرسي مخازن تحت فشار يكي از مهمترين بخشهاي كار بازرسي بشمار ميرود‪ .‬هر نيروگاه يا پااليشگاه يا كارخانه‪ ،‬مخازن زيادي‬
‫براي كاربردهاي گوناگون دارد كه پاره اي از آنها مانند مخزنهايي كه بخشي از تجهيزات نيروگاه هاي بخار يا برجهاي بسيار بزرگ‬
‫تقطير را تشكيل ميدهند‪ ،‬بسيار پيچيده و شماري از آنها مانند مخازن ذخيره هواي فشرده و مخازن كم فشار يا اتمسفريك طراحي‬
‫و ساختار به نسبت ساده تري دارند‪ .‬گوناگوني مخزنها بسيار زياد است ولي نقش و كار بازرس در اين پهنه گسترده‪ ،‬يكسان است‪.‬‬
‫در اين بخش اصول كلي و زمينه هاي فني بازرسي از مخازن تحت فشار مورد توجه و بررسي قرار خواهد گرفت‪.‬‬

‫بازرسی در کارگاه‪:‬‬
‫اولين قدم براي بازرسي مخازن در كارگاه‪ ،‬تاييد طراحي مي باشد‪ .‬تهيه نقشه ها‪ ،‬محاسبات و اطالعات از مسوليتهاي سازنده‬
‫و ضخامت ورقها‪ ،‬جزييات جوشها‪ ،‬حد خوردگي‪ ،‬فشار و دماي كاري‪ ،‬دستورالعمل اجراي‬ ‫است‪ .‬اين اطالعات شامل ابعاد‪ ،‬جن‬
‫تست فشار براساس حداكثر فشار كاري مجاز)‪ ،(MAWP‬قسمتهايي از مخزن كه محدوديت در فشار دارند ‪ ،‬محاسبات تقويت‬
‫دريچه ها و نوع و ابعاد فلنج ها مي گردد‪ .‬همچنين تعيين اينكه مخزن بايد پسگرم‪ ،‬پرتونگاري كامل و يا پرتو نگاري مقطعي گردد‬
‫شده است‬ ‫از اهميت باال يي برخوردار است چرا كه براساس ميزان پرتونگاري ضريب بازده اتصاالت جوشي در كد مشخ‬
‫(بازده ‪ %111‬براي اتصاالت جوشي نفوذي دو طرفه با پرتونگاري كامل ‪ %84 ،‬براي اتصاالت با پرتونگاري مقطعي و ‪ %71‬براي‬
‫اتصاالتي كه پرتونگاري نمي شود)‪.‬‬

‫حداكثر فشار كاري مجاز )‪ (MAWP‬بر اساس )‪: UG-98 (a‬‬

‫در قسمت فوقااني مخازن در حاال كااركرد‬ ‫حداكثر فشار كاري مجاز براي يك مخزن به حداكثر فشار مجازي كه در دماي مشخ‬
‫معمول خود گفته ميشود‪.‬‬

‫مطابق پاورقي ‪ 34‬درصورتيكه حداكثر فشار كاري مجاز محاسبه نشده باشد‪ ،‬ميتوان مقدار انرا برابر با فشار طراحي درنظر گرفت‪.‬‬
‫هرگونه اظهار نظر بازرسي در مورد طراحي بايد به سرعت دراختيار واحد مهندسي سازنده قرار گرفته و بررسي گردد چرا كه‬
‫از آن يا بسيار هزينه بر است و يا به كلي غير قابل اجرا‬ ‫انجام اصالحات قبل ازساخت به سهولت صورت ميگيرد در حالي كه پ‬
‫خواهد بود ‪.‬‬

‫اولين بازرسي روي كار‪ ،‬بررسي تطابق مواد با گواهينامه و مشخصات كد است ‪ .‬تمامي مواد بايد قابل شناسايي بوده و مشخصات‬
‫روي آنها به طورمناسب ثبت شده باشد‪ (Stamping).‬ضخامت ورق نيز در اين مرحله مي تواند به منظور تطابق با رواداري هايي‬
‫كد اندازه گيري شود‪ .‬همچنين در حين اين آزمون ميتواند مواد را از نظر وجود عيوبي مانند تورق ‪ ،‬حفرات ‪ ،‬خراشيدگي و شيارها‬
‫بررسي نمود‪.‬‬

‫‪36‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫رواداری ضخامت در ورق اولیه بر اساس )‪:UG-16(c‬‬

‫)‪:UG-16(c‬‬
‫درصورتيكه ضخامت ورق تهيه شده كمتر از ضخامت درخواست شده باشد‪ ،‬اين مقدار كاهش ضخامت نباياد از ‪ 0.25mm‬ياا ‪6%‬‬
‫ضخامت‪ ،‬هر كدام كمتر باشد‪ ،‬تجاوز نمايد‪.‬‬

‫تعمیر عیوب در متریال بر اساس ‪: UG-78‬‬

‫‪:UG-78‬‬
‫عيوب موجود در متريال مورد استفاده در مخازن تحت فشار را ميتوان درصورتي كه روش تعمير و گساتره آن ماورد تايياد باازرس‬
‫باشد‪ ،‬تعمير نمود‪ .‬مواد معيوبي را كه نميتوان بروش مناسب تعمير كرد بايد از رده خارج نمود‪.‬‬

‫در صورت نياز به برش و يا قيچي كردن مواد ‪ ،‬كارگاه بايد مشخصات اصلي را برروي تمامي قطعات برش خورده منتقل نمايد‬
‫نيازي نيست كه بازرس بر عمليات ثبت مشخصات )‪(stamping‬نظارت داشته باشد‪ .‬اما بايد صحت انتقال اطالعات را بررسي‬
‫نمايد‪ .‬به منظور جلوگيري از ايجاد ترك حين مارك كردن مشخصات روي ورق هاي فوالد ي با ضخامت كمتر از ''¼ و ورق هاي‬
‫غير آهني با ضحخامت هاي كمتر از ''½ ‪ ،‬روش مارك زني بايد مورد قبول بازرس باشد‪ .‬رواداري هاي كد براي همترازي‬
‫ورقهاي مجاور در كورس هاي بدنه ‪ ،‬كلگي ها و دريچه ها بايد رعايت شده باشد ‪.‬‬

‫)‪(UG-81‬‬ ‫میزان رواداری عدسی ها در مخازن تحت فشار‬

‫)‪:UG-81 (a‬‬
‫سطوح داخلي انواع عدسي ها نبايد بيشتر از ‪ 1¼%‬قطر مخزن به طرف خارج و يا بيشتر از ⅝‪ %‬باه طارف داخال انحاراف داشاته‬
‫باشد‪ .‬منظور از قطر مخزن در اينجا قطر داخلي مخزن در ناحيه اتصال عدسي به بدنه است‪ .‬اين انحراف بايد عمود بر ساطح عدساي‬
‫شده باشد‪.‬‬ ‫اندازه گيره شود و بصورت مورب نباشد‪ .‬شعاع )‪ (Knuckle‬نبايد كمتر از اندازه مشخ‬

‫شكل ‪ 8‬مقادير رواداري براي ابعاد مختلف عدسي ها را نشان ميدهد‪ .‬در مخازن داراي چند پوست ممكن است نياز باشد خطوط‬
‫جوش طولي نسبت به هم اختالف داشته باشند ‪.‬‬

‫فاصله خطوط جوش طولی در مخازن تحت فشار بر اساس ‪: UW-9‬‬

‫)‪:UW-9 (d‬‬
‫در مخازني كه با بيشتر از يك كورس ساخته شده اند‪ ،‬درصورتيكه پرتونگاري نداشته باشد‪ ،‬فاصله دو خط جوش طولي بايد حاداقل‬
‫پنج برابر ضخامت باشد‪ .‬اما درصورتيكه پرتومگاري كامل شوند و يا مطابق با پاراگراف ‪ UW-9‬پرتونگاري شوند (يعني باه ميازان ‪5‬‬
‫اينچ از هر سمت محل تقاطع با خطوط جوش محيطي پرتونگاري شوند)‪ ،‬اين فاصله نياز نيست رعايت گردد‪.‬‬

‫‪37‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫شکل ‪ -8‬ميزان رواداري عدسي ها در مخازن تحت فشار‬

‫فاصله خطوط جوش مخازن تحت فشار دمای پایین بر اساس )‪: ULT-17 (b‬‬
‫)‪:ULT-17 (b‬‬
‫در مخازن تحت فشار‪ ،‬درصورتيكه آزمون ضربه نياز باشد (معموال در سرويسهاي دماي پايين) طباق )‪ ULT-17(b‬فاصاله دو خاط‬
‫جوش عرضي بايد حداقل پنج برابر ضخامت باشد‪ .‬در اين حالت استثناء پرتونگاري قيد نشده است و در هر حالتي بايد ايان فاصاله‬
‫رعايت گردد‪.‬‬

‫به منظور جلوگيري از از مقاطع تخت در خطوط جوش طولي ‪ ،‬لبه ورقهاي نورد شده بايد با انحنايي مناسب تهيه شوند ‪ .‬خارج از‬
‫شده در كد بر اساس قطر مخزن و نوع فشار ( داخلي يا بيروني ) باشد‪.‬‬ ‫دايرگي بايد در محدوده مشخ‬

‫خارج از دایرگی )‪ (Out of Roundness‬در بدنه مخازن تحت فشار‪:‬‬

‫)‪:UG-80 (a‬‬

‫‪38‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫(‪ )1‬اختالف بيشترين و كمترين مقدار قطر در هر مقطع براي مخازن با فشار داخلي‪ ،‬نبايد از ‪ 1%‬قطر اسمي بيشتر باشد‪ .‬ميازان قطار‬
‫را ميتوان هم از داخل اندازه گيري كرد و هم از خارج مخزن‪ .‬درصورتيكه قطر خارجي اندازه گيري شود بايد مقادير بدست آمده بار‬
‫اساس ضخامت بدنه در همان مقطع تصحيح گردند(شكل ‪] UG-80.2‬شكل ‪ [9‬را ببينيد)‪.‬‬
‫(‪)2‬درصورتيكه مقطع مورد اندازه گيري از ناحيه يك دريچه )‪ (Opening‬و يا در فاصله اي برابر يك قطر داخلاي از مركاز دريچاه‬
‫عبور نمايد‪ ،‬براي حد مجاز اختالف بزرگترين و كوچكترين قطر در آن ناحيه ميتواند به اندازه ‪ 2%‬قطر داخلي دريچه به مقدار فاوق‬
‫الذكر (‪ 1%‬قطر اسمي در آن مقطع) افزوده گردد‪ .‬درصورت عبور مقطع از هر منطقه ديگري كه عمود بر محور مخازن باشاد‪ ،‬مانناد‬
‫ناحيه اتصال عدسي به بدنه‪ ،‬اين مقدار اختالف نبايد از ‪ 1%‬تجاوز نمايد‪.‬‬
‫براي مخازني كه داراي خط جوش هاي طولي لب روي هم )‪ (Lap Joint‬هستند‪ ،‬حد مجاز اختالف قطر باندازه ضاخامت اسامي‬
‫ورق بدنه افزايش ميابد‪.‬‬

‫شكل ‪ -9‬خارج از دايرگي در بدنه مخازن تحت فشار‬

‫جوشكاري مخازن بايد براساس دستورالعملهاي تاييد شده انجام شود ‪ .‬شيار حاصل از برداشتن پشت ريشه در خطوط اصلي‬
‫بايداز لحاظ حذف كليه عيوب و همچنين مناسب بود شيار ( از نظر يكنواختي و زاويه ) براي انجام جوشكاري بدون حب‬
‫سرباره بازرسي گردد‪ .‬سرباره هر پاس جوشكاري بايد قبل از اعمال پاس بعدي كامال پاكسازي شود ‪.‬بسياري از عيوب مي توانند‬
‫دراثر عدم تميزكاري مناسب ايجاد گردند‪ .‬در صورت استفاده ازپشت بند‪ ،‬بررسي انطباق مناسب آن همچنين فاصله ريشه مناسب‬
‫به منظور حصول اطمينان از نفوذ كافي ‪ ،‬ازاهميت بااليي برخوردار است‪.‬‬
‫اولين پاس جوشكاري بدليل نسبت باالي حجم فلز پايه به فلز جوش و همچنين سرد بودن فلز پايه ‪ ،‬بسيار مستعد به ترك‬
‫سرباره در آن باالست از طرفي تنشهاي‬ ‫برداشتن است ‪ .‬همچنين بدليل سريع سردشدن جوش در پاس ريشه ‪ ،‬احتمال حب‬
‫حاصل از سرهم بندي قطعات در صورت عدم تنظيم مناسب مي تواند منجر به ترك خوردن اين پاس ضعيف گردند‪.‬‬
‫جوشهاي نفوذي تكميل شده بايد عاري از شيارهاي پاي جوش و گرديها بوده و در عين حال بايد از ايجاد گرده زياد و همچنين‬
‫گره هاي ضخيم اجتناب شود‪ .‬جوشهاي گوشه بايد عاري از شيار پاي جوش و سررفتگي باشند ‪ .‬گلويه و ساق اين جوشها بايد‬
‫مطابق نقشه يا كد باشد‪.‬‬

‫حد مجاز شیار پای جوش در مخازن تحت فشار‪:‬‬

‫بر اساس )‪ UW-35(b)(2‬عمق شيار پاي جوش نبايد از ‪ 1 mm‬يا ‪ 10%‬ضخامت اسمي قطعه‪ ،‬هر كدام كه كمترباشد‪ ،‬تجاوز نماياد‪.‬‬
‫البته در هيچ حالتي نبايد عمق شيار به حدي باشد كه ضخامت فلز در آن ناحيه از حداقل ضخامت مورد نياز كمتر گردد‪.‬‬

‫‪39‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫حد اکثر ارتفاع گرده جوش در مخازن تحت فشار‪:‬‬

‫شده است‪.‬‬ ‫حد مجاز ارتفاع گرده جوش بر اساس )‪ UW-35(d‬مشخ‬
‫)‪:UW-35 (d‬‬
‫براي تضمين جوش‪ ،‬شيارها بايد بطور كامل پر شوند بطوري كه سطح فلز جوش در هر نقطه پايينتر از سطح اتصال فلز پاياه نباشاد‪.‬‬
‫فلز جوش ممكن است داراي گرده اضافي باشد‪ .‬اين گرده جوش در هر طرف نباشد از مقادير داده شده در جدول زير بيشتر شود‪.‬‬

‫جدول‪ - 7‬حد اكثر ارتفاع گرده جوش در مخازن تحت فشار‬

‫حداکثر پهنای یك پاس‪:‬‬

‫شده است كه هنگام تعمير جوش‪ ،‬حداكثر پهنايي كه يك پاس جوش ميتواند داشته باشد به انادازه‬ ‫در )‪ UCS-56(f)(4)(a‬مشخ‬
‫چهار برابر قطر مغزي الكترود است‪.‬‬

‫ضخامت هر پاس جوش‪:‬‬

‫در كد ‪ ASME Sec. IX‬براي روشهاي جوشكاري قوس دستي )‪ (SMAW‬و جوشكاري زيرپاودري )‪ (SAW‬ضاخامت هار پااس‬
‫شده است‪ .‬مطابق پاراگراف ‪ QW-403.9‬در دو روش ذكر شده ضخامت هر پاس نبايد از ‪ 13‬ميليمتر بيشاتر شاود‪.‬‬ ‫جوش مشخ‬
‫چنانچه هنگام تهيه ‪ PQR‬ضخامت هر پاس از ‪ 13‬ميليمتر بيشتر شود‪ ،‬ديگر در چنين شرايطي اين ‪ PQR‬شرايط محدوده ضاخامت‬
‫را در ‪ WPS‬مطابق جدول ‪ QW-451‬رعايت نميكند‪ .‬در چنين شرايطي اين ‪ PQR‬محدوده ضخامت برابر ‪ 1.1‬برابر ضخامت قطعاه‬
‫جوش شده براي ‪ PQR‬خواهد بود‪.‬‬

‫‪41‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫در پاراگراف )‪ KF-830(b)(3‬از كد ‪ ASME Sec. VIII Div.3‬كه مربوط به مخازن چند اليه است‪ ،‬حداكثر ضاخامت هار الياه در‬
‫جوشهاي چند پاسه ‪ 6‬ميليمتر عنوان شده است‪.‬‬

‫جوشكاري اتوماتيك كه پارامترهاي آن بررسي و تنظيم شده باشند بر جوشكاري دستي ارجحيت دارد ‪ ،‬اما به نظارت و بازرسي‬
‫جدي تري نياز دارد ‪ .‬بهترين روش پرتونگاري مقطعي است‪ .‬در صورت عدم امكان اجراي پرتونگاري ‪ ،‬مي توان يك نمونه ورق‬
‫مقطع زد‪.‬‬ ‫را جوشكاري و سپ‬

‫آزمونها ‪:‬‬
‫نفوذ ‪،‬‬ ‫جوشها ممكن است در ظاهر بدون عيب باشند در حاليكه هنگام پرتونگاري در اليه هاي زيرين داراي ترك ‪ ،‬نق‬
‫تخلخل شديدو يا شيار پاي جوش در ورق پشت بند مشاهده گردد‪.‬‬
‫اگر قرار باشد مخزن پرتونگاري گردد‪ ،‬تمامي غيريكنواختي هاي سطحي جوش بايد برداشته شوند تا از تداخل آنها با آثار عيوب‬
‫اليه هاي زيرين هنگام تفسير فيلمها جلوگيري شود ‪ .‬در صورتيكه مخزن فقط تحت آزمون پنوماتيك قرار گيرد تمامي جوشهاي‬
‫و يا آزمون نفوذي قرار‬ ‫اتصاالت)‪ (attachment‬با گلويه بيشتر از "¼ بايد قبل از آزمون پنوماتيك تحت آزمون ذرات مغناطي‬
‫گيرند ‪.‬‬
‫در صورتيكه مخزن از فوالد هاي آلياژي كرم ‪ -‬نيكل آستنيتي با ضخامت باالتر از "¾ ساخته شده باشد ‪ ،‬تمامي جوشها بايد بعد از‬
‫عمليات حرارتي ( در صورت وجود اين عمليات در فرآيند ساخت ) توسط آزمون نفوذي بررسي گردند‪.‬‬
‫اگر الزم باشد كه يك مخزن بطور كامل پسگرم گردد‪،‬بايدكوره ازنظر توانايي اعمال يكنواخت حرارت و عدم برخورد مستقيم‬
‫شعله با بدنه مخزن كنترل شود ‪.‬‬
‫مخازن با جداره نازك ويا قطر باال بايد با نصب مهارهاي داخلي نسبت به پيچيدگي محافظت گردند‪ .‬مخزن بايد بطور مناسبي در‬
‫كوره مستقر و مهار گردد تا از ايجاد تغيير فرم در محل استقرار و همچنين جابجايي مخزن حين تنش زدايي جلوگيري شود‪.‬‬
‫نمودار خروجي كوره بايد به منظور تطابق سرعت گرم كردن ‪ ،‬زمان نگهداري و سرعت سرد كردن مورد بررسي قرار گيرد‪.‬‬
‫تمامي كارها بايد قبل از آزمون نهايي مخزن انجام شوند مخصوصا اگر تنش زدايي الزم باشد ‪ .‬يك تعمير جزيي ممكن است در‬
‫اثر كمبود زمان براي اجراي تعمير و تكرار تنش زدايي و آزمون قبل از ارسال به يك دردسر بزرگ تبديل شود‪.‬‬
‫مخزني كه تحت آزمون هيدرواستاتي ك قرار ميگيرد بايد بطور مناسب مستقر گردد تا امكان بررسي تمامي مناطق مخزن هنگام‬
‫آزمون وجود داشته باشد ‪ .‬در آزمون مخازن بزرگ جداره نازك ممكن است به منظور جلوگيري از تغيير فرم ناشي از وزن آب ‪ ،‬به‬
‫مهارهاي بيشتري نياز باشد ‪ .‬بايد به تعداد الزم دريچه تخليه هواگيري تعبيه گردد تا از پر شدن تمامي قسمتهاي مخزن توسط آب‬
‫اطمينان حاصل گردد ‪ .‬آب بايد در دماي اتاق باشد ‪ .‬در صورتيكه دماي آب كمتر باشد رطوبت هوا مي تواند روي سطح مخزن‬
‫شده و مشكالتي را براي آزمون ايجاد كند‪ .‬بايد از دو سنجه براي آزمون استفاده شود تا فشار دوبار كنترل گردد ‪ .‬اگر از‬ ‫كندان‬
‫يك سنجه استفاده شود در صورت صحيح نبودن آن ممكن است در اثر فشار بيش از حد به مخزن آسيب وارد شود ‪.‬‬
‫آزمون هيدرو استاتيك بايد در فشاري حداقل برابربا يك و نيم برابر ماكزيمم فشار طراحي ضرب در تنش در دماي تست تقسيم‬
‫بر تنش در دماي طراحي انجام گيرد‪.‬‬

‫‪41‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫تنش ماده در دماي آزمون‬ ‫فشار آزمون =‪ * 1.4‬حداكثر فشار طراحي *‬

‫تنش ماده در دماي طراحي‬
‫از تخليه مخزن بايد‬ ‫بررسي مخزن تحت آزمون هيدرواستاتيك نبايد در فشاري كمتر از دو سوم فشار آزمون اجرا گردد‪ .‬پ‬
‫سطوح داخلي و خارجي ‪ ،‬همترازي و ميزان دايرگي مخزن بررسي گردد‪.‬‬
‫گزارشات‬ ‫در صورتيكه همه موارد قبول واقع شد ‪ ،‬مخزن مي تواند بر اساس كد ويا قوانين و الزامات محلي پالك زده شود سپ‬
‫بررسي مي شود تا از تكميل شدن مناسب آنها و امضاء آنها توسط سازنده و همچنين درج صحيح مواد و قطعات مخزن اطمينان‬
‫حاصل گردد‪ .‬در صورت صحت كليه موارد‪ ،‬گزارش توسط بازرس امضاء شود‪.‬‬

‫شكل ‪ -11‬نمونه پالك شناسايي مخزن تحت فشار‬

‫بازرسی از مونتاژ در محل ‪:‬‬

‫مونتاژ بسياري از مخازن كد‪ ،‬قسمتي در كارگاه و قسمتي در محل نصب انجام ميگيرد بخصوص ديگهاي بخار‪.‬‬

‫مسولیت مونتاژ در محل‪:‬‬

‫ه نگامي كه سازه يك مخزن در محل تكميل ميگردد‪ ،‬يك سازمان بايد مسوليت كل مخزن را شامل تهيه برگه هاي اطالعات اجزاء‬
‫مونتاژ شده در كارگاه و در محل و همچنين اعمال پالك كد بر عهده گيرد‪ .‬حاالت مختلفي براي اين موضوع وجود دراد بعنوان‬
‫مثال چند حالت در ادامه آمده است‪:‬‬
‫‪-1‬سازنده مخزن تمامي مسووليت را بر عهده ميگيرد و از كاركنان خودش براي تكميل كار استفاده ميكند‪.‬‬
‫‪-2‬سازنده مخزن تمامي مسووليت را بر عهده ميگيرد ولي از نيروهاي مستقر در محل نصب تحت نظارت خودش براي تكميل كار‬
‫استفاده ميكند‪.‬‬

‫‪42‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫‪-3‬سازنده مخزن تمامي مسووليت را بر عهده مي گيرد‪.‬اما از يك شركت ديگر براي نصب و مونتاژ مخزن بر اساس دستور العمل‬
‫كد تعيين شده توسط سازنده بهره ميگيرد‪ .‬در اين حالت سازنده بايد براي اطمينان از اجراي صحيح دستورالعمل ها ‪،‬عمليات را‬
‫بازرسي نمايد‪.‬‬
‫‪-5‬مخزن ميتواند توسط يك نصاب داراي گواهينامه ‪EMSA‬ومهر كه نشان دهنده آشنايي آن با كد و مورد تائيد بودن دستورالعمل‬
‫ها و كاركنانش بر اساس كد ميباشد نصب گردد‪.‬اين نصاب ميتواند مسووليت كامل نصب را بر عهده گيرد‪.‬‬
‫حاالت ديگري نيز ميتواند وجود داشته باشد‪.‬اگر بيش از يك سازمان در عمليات شركت داشته باشد ‪،‬بازرس بايد در اولين بازديد‬
‫كند كه مسوليت نهايي مخزن بر عهده كيست اگر شركتي غير از سازنده مخزن و نصاب تاييد شده در‬ ‫خود از محل مشخ‬
‫گردد ‪.‬‬ ‫عمليات شركت داشته باشد بايد گستره كاري آن مشخ‬

‫دستورالعمل بازرسی‪:‬‬
‫متولي نصب در ارتباط قرار گيرد تا نسبت به تهيه برنامه اي كه‬ ‫از تعيين شركت مسوول مخزن ‪ ،‬بازرس بايد مستقيما باشخ‬ ‫پ‬
‫بدون اختالل در روند نصب ‪ ،‬امكان انجام بازرسي هاي مناسب را فراهم كند‪ ،‬به توافق برسند اولين مرحله بازرسي شامل‬
‫دستورالعمل جوش و تاييديه آنها (‪ )PQP&SPM‬به منظور تطابق پارامتر ها با شرايط اجرايي مي باشد‪.‬‬
‫همچنين گواهي نامه تاييد صالحيت كليه جوشكاراني كه قرار است روي مخزن كار كنند بايد براساس الزامات كد بررسي شوند‪.‬‬
‫سازنده يا نصاب موظف است كه كليه مستندات شامل نقشه ها ‪ ،‬محاسبات ‪ ،‬نتايج آزمون ها و ‪ ،...‬را به منظور بررسي و اظهار نظر‬
‫بازرس قبل از شروع كار در اختيار بازرس قرار دهد تا عمليات بازرسي تسريع گردد‪.‬‬
‫مورد تاييد كد بوده و عالئم شناسايي مناسب براي‬ ‫مواد جديدي كه براي نصب در محل به سايت آورده ميشوند بايد از جن‬
‫تطبيق با گواهينامه روي آنها درج شده باشد ‪ .‬ممكن است به اندازه گيري ضخامت و بررسي وجود عيوبي مانند تورق ‪ ،‬حفره اي‬
‫شدن و خراشيدگي در اين زمان نياز باشد ‪.‬‬
‫بازرسي از سرهم بندي ها ‪ ،‬جوشها و بازرسي حين و بعد از آزمون هيدرواستاتيك يا پنوماتيك در محل همانند مواردي كه در‬
‫قسمت بازرسي در كارگاه گفته شد‪ ،‬اجرا ميگردد‪.‬‬
‫در صورتيكه همه موارد مورد تاييد بود ‪ ،‬بازرس تمامي برگه هاي مشخصات را كنترل ميكند تا از تكميل شدن مناسب آنها و‬
‫امضاي آنها توسط سازنده و بازرس كارگاه و همجنين درج مواد و اجزايي كه در محل نصب شده اند ‪ ،‬اطمينان حاصل كنند ‪ .‬در‬
‫صورت صحت كليه موارد ‪ ،‬گواهينامه نصب در محل توسط بازرس امضا مي شود‪.‬‬

‫شكل ‪ –11‬نماي فعاليتهاي ساخت مخزن‬

‫‪43‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫برنامه بازرسی و آزمون )‪(ITP‬‬

‫استفاده از برنامه هاي بازرسي و آزمون در تمام صنعت ساخت مخزن هاي تحت فشار به خوبي پذيرفته شده و جا افتاده است‪.‬‬
‫اين برنامه ها يكي از سودمندترين اسناد و مدارك كاري به حساب مي آيند كه اگر در نقش و جايگاه درست و كليدي نظارت و‬
‫مي كند‪ .‬به دليل ماهيت‬ ‫بازرسي استفاده شوند ‪ ،‬چكيده تمام فعاليت هاي سازنده ‪ ،‬كارفرما و سازمان هاي قانوني را مشخ‬
‫مخازن تحت فشار و شرايط قانوني حاكم بر آن ها مي توان انتظار داشت كه برنامه هاي بازرسي و آزمون ‪ ،‬مجموعه روشن و به‬
‫نمي شود و‬ ‫دقت تعريف شده اي از مراحل فني باشد‪ .‬اما معموالً مسووليت هاي بازرسي حضوري به دقت روشن و مشخ‬
‫تعداد و ميزان نقاط حضور بازرس در قراردادهاي گوناگون بسيار متفاوت است‪ .‬به طور كلي فعاليت هايي كه هنگام ساخت‬
‫و تعريف مي شوند‪ .‬به ياد داشته‬ ‫نيازمند حضور بازرس هستند در توافق هاي قراردادي ميان طرف هاي گوناگون درگير ‪ ،‬مشخ‬
‫نشده اند‪،‬‬ ‫باشيد كه ميزان بازرسي هاي اجباري مورد نياز براي تأييديه هاي قانوني هميشه به روشني و دقت تعريف و مشخ‬
‫بلكه قوانين مربوطه تنها يكي از استانداردهاي اصلي مخزن هاي تحت فشار را به عنوان نمونه اي از تجربه هاي فني عملي و‬
‫مناسب معرفي و پيشنهاد مي كنند‪ .‬و البته برخي از آن ها روشن تر و شفاف تر از ديگران هستند‪ .‬به همين دليل برنامه نمونه‬
‫بازرسي و آزمون كه در شكل ‪ 23-6‬نشان داده شده است ‪ ،‬به جاي پرداختن به مسووليت هاي حضور و نظارت بر اجراي فعاليت‬
‫ها ‪ ،‬مراحل فني را كه بايد در يك برنامه خوب و دقيق بازرسي و آزمون گنجانده شود ‪ ،‬ارائه مي كند‪ .‬همچنين صورت مدارك و‬
‫مستندات نمونه مربوط به هر يك از مراحل برنامه بازرسي و آزمون را در بر دارد‪.‬‬
‫هنگامي كه با برنامه هاي بازرسي و آزمون براي مخزن هاي تحت فشار سر و كار داريد نكات عملي و راهگشاي زير را به ياد‬
‫داشته باشيد ‪:‬‬

‫* همخوانی با استاندارد‪.‬‬
‫يك برنامه خوب بازرسي و آزمون مخزن هاي تحت فشار براي نكات و موارد مهم و اصلي مانند رويه هاي جوشكاري ‪ ،‬تهيه‬
‫ورق نمونه آزمون و آزمون هاي غيرمخرب ‪ ،‬بايد به بخش ها و مطالب مربوطه در استاندارد مورد استفاده اشاره و استناد كند‪.‬‬
‫* معيارهاي پذيرش‪.‬‬
‫در برنامه بازرسي و آزمون بايد به روشني به معيارهاي پذيرش عيوب كه بايد مورد استفاده قرار گيرند اشاره شود‪ .‬اگر چنين‬
‫كنيد‪ .‬به ياد داشته باشيدكه به هر حال در عمل براي‬ ‫نيست خيلي زود زماني را براي بحث و بررسي اين مورد با سازنده مشخ‬
‫استفاده از معيارهاي پذيرش عيوب ‪ ،‬كه در استانداردهاي مخازن تحت فشار نوشته شده اند ‪ ،‬به تعبير و تفسير و داوري شما نياز‬
‫است‪.‬‬

‫* نقاط توقف‪.‬‬
‫در استفاده از نقاط توقف يا نقاطي كه سازنده بايد عمليات ساخت را در اثناي تكميل و اتمام كارهاي بازرسي متوقف كند ‪ ،‬بايد با‬
‫كمال دقت برخورد كرد ‪ .‬تصور كنيد كه سازندگان چه معركه اي برپا خواهند كرد كه اين نقاط توقف چگونه و تا چه اندازه برنامه‬
‫تالش كنيد كه با توجه به ديدگاههاي سازنده‬ ‫ساخت را دچار تأثير خواهند كرد ‪ ،‬و البته در عمل هم معموالً چنين است ‪ .‬پ‬

‫‪44‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫نقاط توقف رسمي را تنها به مراحل مهم و حياتي ساخت و بازرسيهاي نهايي و آزمون فشار آب محدود كنيد ‪ .‬البته اين بدان معني‬
‫نيست كه شما تسليم خواسته هاي سازنده شويد و از حق خود براي حضور و نظارت بر مراحل مهم و حساس عمليات ساخت‬
‫چشم پوشي كنيد ‪ ،‬بلكه به سادگي ميتوانيد اين كار را به شكل غير رسمي و بدون دردسر و ايجاد وقفه به انجام برسانيد ‪ .‬يعني‬
‫بازديد و مالقاتهاي مكرر در ميان مراحل كار الزم و ضروري است و نبايد چنين بپنداريد كه همه ي سازندگان تمام كارها و‬
‫وظايف شما را برايتان انجام خواهند داد ‪.‬‬

‫*نقاط شاهد بازرسی‪.‬‬

‫در بسيار مراحا ساخت ميتوان به منظور جلوگيري از طوالني شدن زمان ساخت و همچنين تاكيد بر اهميت بازرسي در آن مرحله‬
‫بجاي نقاط توقف از نقاط شاهد استفاده كرد‪ .‬تفاوت ايندو در مدت زمان توقف كار است‪ .‬در نقاط شاهد مهلتي را براي حضور‬
‫شده بازرس در محل حضور نيابد‪ ،‬سازنده مجاز است كه عمليات ساخت‬ ‫ميكنند و درصورتيكه تا زمان مشخ‬ ‫بازرس مشخ‬
‫را ادامه دهد‪ .‬البته اين موضوع چيزي از مسووليت سازنده در قبال كيفيت ساخت كم نميكند‪.‬‬

‫* بازرسی سرزده‪.‬‬
‫در مراحل ساخت مخزن عملياتي وجود دارد كه اجراي آنها بصورت پيوسته و طوالني مدت ميباشد‪ ،‬مانند جوشكاري‪ .‬براي‬
‫اينگونه عمليات غالبا نميتوان از نقاط توقف يا نقاط شاهد استفاده نمود‪ .‬براي رفع اين مشكل از حالت بازرسي سرزده استفاده‬
‫دهد بصورت سرزده از‬ ‫ميشود‪ .‬در اين حالت بازرس مجاز است كه در طول مدت اجراي آن عمليات در هر زمان كه تشخي‬
‫محل باديد كرده و سازنده موظف است امكانات و تمهيدات الزم براي اجراي بازرسي را تامين نمايد‪.‬‬

‫* مرور اسناد و مدارک ‪.‬‬

‫برخي از سازندگان تنها هنگامي شروع به تهيه و تكميل مجموعه اسناد و مدارك و شناسنامه ي مخزن مي كنند كه آزمون هاي‬
‫از گذشت دو يا سه‬ ‫بازرسي چشمي و آمون فشار آب آن با موفقيت به پايان رسيده باشد ‪ .‬براي نمونه شناسنامه ي مخزن پ‬
‫از اجراي آزمون فشار آب و هنگامي كه مخزن در حال زنگ زدايي ‪ ،‬رنگ آميزي و بسته بندي و آماده سازي براي حمل‬ ‫هفته پ‬
‫است تهيه مي شود ‪ .‬چنين روشي اصالً درست و مناسب نيست ‪ .‬هر نوع مشكل ناشي از اسناد و مدارك نادرست و يا فقدان‬
‫مدارك الز م همواره بسيار دير كشف مي شود تقريباً همه ي بازرسان با چنين شرايطي آشنايي كامل دارند كه پيش از تكميل اسناد‬
‫و مدارك نهايي و مرور و بررسي درست آنها ‪ ،‬از هر سو تحت فشار قرار مي گيرند تا مخزن را تأييد و اجازه ي آزادسازي و‬
‫حمل آن را صادر كنند ‪ .‬بدون ترديد اين كار نادرست و عملي نامناسب است ‪ .‬اگر در مقام بازرس سازوكار قراردادي آزادسازي‬
‫تجهيز را بدانيد ‪ ،‬هرگز گرفتار چنين شرايطي نخواهيد ‪ .‬اطمينان پيدا كنيد كه تمام اسناد و مدارك مهم و حساس را به هنگام‬
‫عمليات ساخت مرور و بررسي كرده ايد ‪ .‬كار مرور و بررسي شما بايد در واقع پيش از حضور در آزمون فشار آب و بازرسي‬
‫چشمي و ابعادي مخزن به شكل كامل به پايان رسيده باشد ‪ .‬از پيش آماده باشيد كه چندين بار لزوم تكميل و آماده سازي‬
‫مجموعه ي مدارك و شناسنامه ي مخزن را به سازنده گوشزد كنيد و از او بخواهيد كه آنها را به شما نشان دهد و تنها به بيان‬
‫اهميت آنها براي همه بسنده نكنيد ‪.‬‬

‫‪45‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫جدول ‪ –8‬آنچه بايد در برنامه بازرسي و آزمون مخازن تحت فشار گنجانده شود‬

‫‪46‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫پرتونگاری ‪:‬‬
‫پرتونگاري روشي است براي بررسي اليه هاي دروني جوش كه قابل رؤيت نيستند ‪ .‬كار با تجهيزات پرتونگاري بايد توسط افراد‬
‫ماهر و جابجايي آن بايد بصورت دقيق و ايمن انجام گيرد‪ .‬از ورود افراد غير مجاز به محوطه پرتونگاري بايد جلوگيري شود ‪.‬‬
‫پرتونگاري در صنعت ساخت مخازن تحت فشار كاربرد وسيعي داشته و از اهميت بااليي برخوردار است‪ .‬بخصوص اينكه با‬
‫استفاده از آزمون پرتونگاري مي توان ضريب بازده اتصاالت جوش را باالتر در نظر گرفت‪ .‬نياز يا عدم نياز به پرتونگاري به‬
‫ماده ‪،‬ضخامت ‪ ،‬ضريب اتصال و نوع سازه بستگي دارد‪.‬‬ ‫عواملي همچون جن‬
‫وضوح باالتري دارند‪ ،‬اما استفاده از‬ ‫يا گاما استفاده كرد‪ .‬تصاوير حاصل از امواج ايك‬ ‫براي پرتونگاري مي توان از امواج ايك‬
‫آن به دليل ني از به ولتاژ باال كه منجر به محدوديت در ضخامت قابل پرتونگاري مي گردد و همچنين حجم زياد دستگاه كه قابليت‬
‫حمل و نقل آنرا مي كاهد ‪ ،‬محدودتر است ‪ .‬به هر حال براساس كد جوشها بايد به روش مناسبي پرتونگاري شوند به طوري كه‬
‫باشد‪.‬‬ ‫عيوب با اندازه ‪ %2‬ضخامت فلز پايه و بيشتر قابل تشخي‬

‫عوامل تعیین کننده انجام پرتونگاری در مخازن تحت فشار‬

‫– ضخامت‬ ‫پرتونگاري در مخازن تحت فشار به چند عامل بستگي دارد كه در اينجا به شش عامل از آنها اشاره مي شود‪(.‬ساروي‬
‫– ‪ – Joint Efficiency‬جنس متریال – نوع مخزن – نوع فرآیند جوشکاری )‬
‫باشاد‪.‬مثل سرویسهای کشنده که مطابق پاراگراف (‪ ) UW-2‬مخازنی که‬ ‫الف) تعيين كننده پرتونگاري ممكن است نوع سروي‬
‫دارای سرویسهای کشنده (‪ ) Lethal‬هستند می بایست بصورت (‪ ) full‬پرتونگاری شوند ‪.‬‬
‫ب)تعيين كننده پرتونگاري ممكن اسات ضخامت باشد‪ .‬مطابق جدول (‪ ) UCS-57‬برای ‪ P NO.‬های مختلف محددوده ای كاه‬
‫شاده اسات ‪ .‬ماثال باراي ‪ PNo.1, Gr.No. 1,2,3‬ضاخامت بااالتر از ‪32‬‬ ‫نياز اجباري (‪ ) Mandatory‬به پرتونگاري دارند مشخ‬
‫ميليمتر مي بايست پرتونگاري شود ‪.‬‬
‫ماي شاود ‪.‬‬ ‫پ) تعيين كننده پرتونگاري ممكن است مقدار ضريب اتصال (‪ ) Joint Efficiency‬باشد كه بصورت درصد مشاخ‬
‫مطابق جدول(‪ ) UW-12‬در صفحات قبل درباره ي ضريب اتصال صاحبت شاده ‪ .‬باياد توجاه كارد انتخااب (‪)Joint Efficiency‬‬
‫مناسب بعهده طراح است‪.‬‬
‫در مخازن تحت فشار چنانچه ضريب اتصال يك در نظر گرفته شود ‪ ،‬مطابق (‪ ) UW-12‬پرتونگاري به صاورت كامال انجاام ماي‬
‫شود ‪.‬‬
‫در مخازن تحت فشار چنانچه( ‪ ) Joint Efficiency 0.85‬در نظر گرفته شود مطابق (‪ ) UW-12‬پرتونگاري بصورت (‪ ) Spot‬انجام‬
‫مي شود‪.‬‬
‫نمي شود (‪None‬‬ ‫در مخازن تحت فشار چنانچه )‪ ) Joint Efficiency 0.70‬در نظر گرفته شود مطابق (‪ ) UW-12‬پرتونگاري انجام‬
‫) است‪.‬‬
‫متريال بكار رفته در ساخت مخازن باشاد ‪ .‬مطاابق پااراگراف )‪ )UNF-57‬چنانچاه‬ ‫ت) تعيين كننده پرتونگاري ممكن است جن‬
‫متريال يك مخزن از فلز غير آهني باشد مي بايست مطابق الزامات (‪ ) UW-11‬پرتونگاري شود‪ .‬عالوه بر اين مخازني كه از متريال‬
‫تيتانيم و يا زيركونيم ساخته شوند مي بايست به صورت (‪ ) Full‬پرتونگاري شوند‪.‬‬

‫‪47‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫ث)تعيين كننده پرتونگاري ممكن است نوع مخزن باشد مطابق پااراگراف (‪ ) ULW-51,ULW-52(d),ULW-54‬در مخاازن چناد‬
‫اليه اتصاالت (‪ ) Category A&B‬مربوط به بدنه هاي داخلي (‪ ) Inner shell‬و كلگي هاي داخلي (‪ ) Inner heads‬بايد به صاورت‬
‫كامل پرتونگاري شود ‪.‬‬
‫ج) تعيين كننده پرتونگاري ممكن است نوع فرآيند جوشكاري باشد مطابق پاراگراف ])‪ [UW-11(6‬تمامي اتصااالت جوشاكاري‬
‫به وسيله فرايند (‪ ) ESW‬مي بايست به صورت (‪ ) Full‬پرتونگاري شوند‪.‬‬
‫با توجه به توضيحات فوق پرتونگاري مخازن فوق به صورت (‪ ) Full‬يا به صورت (‪ ) spot‬انجام مي شود بعضي مخازن هم‬ ‫پ‬
‫پرتونگاري نياز ندارند به اصطالح پرتونگاري آنها (‪ ) None‬است‪.‬‬
‫حال شرايط چگونگي انجام اين دو حالت (‪: )full& spot‬‬

‫])‪[UW-11(a‬‬ ‫مقررات وضعیت پرتونگاری (‪ ) Full‬مطابق پاراگراف‬

‫اتصاالتي كه بصورت (‪) Full‬پرتونگاري مي شوند‪:‬‬
‫)‪:UW-11(a‬‬
‫اتصاالت جوشكاري شده زير بايد توسط پرتونگاري بصورت كامل و به شرحي كه در (‪ )UW-51‬آورده شده ماورد آزماايش قارار‬
‫گيرند ‪.‬‬
‫تمامي جوشهاي لب به لب در بدنه و كلگي مخازني كه حاوي مواد سمي و كشنده هستند‪.‬‬ ‫‪-1‬‬
‫تمامي جوشهاي لب به لب در مخازني كه ضخامت اسمي آنها در محال اتصاال جوشاكاري شاده از ‪ 38‬ميليمتار بيشاتر‬ ‫‪-2‬‬
‫باشد‪ .‬يا از حداقل ضخامتهاي شرح داده شده در (‪ ) USC-57,UNF-57,UHA-33,UCL-35&36‬بيشتر شود ‪ .‬با اين حال باه‬
‫استثناء الزامات مندرج در ])‪ [UHT-57(a‬جوشهاي لاب باه لاب گاروه (‪ ) Category B‬گاروه (‪ ) Category C‬در نازلهاا و‬
‫محفظه هاي رابط كه نه قطر (‪ ) NPS‬آنها از ‪ 11‬اينچ (‪ )DN-250‬و نه ضخامت آنها از ‪ 29‬ميليمتر بيشتر باشد نيااز باه آزمايشاات‬
‫پرتونگاري ندارند‪.‬‬
‫تمامي جوشهاي لب به لب در بدنه و كلگي ديگهاي بخار كه فشار طراحي آنها از (‪ ) 50psi‬بيشتر باشد‬ ‫‪-3‬‬
‫درباره نازلها ست كه در پاراگراف ‪ 2‬باال توضيح داده شده است ‪.‬‬ ‫‪-5‬‬
‫تمامي جوشهاي لب به لب گروه ( ‪ ) Category A‬و گروه (‪) Category D‬در كلگاي هاا و مقااطعي از مخازن كاه‬ ‫‪-4‬‬
‫طراحي اتصال جوشها و آن قسمت مقطع كه بر اساس ( ‪) Joint Efficiency‬ها در پاراگراف ])‪ [UW-12(a‬مجاز باشند ‪ ،‬انجام‬
‫شده باشد كه در اين صورت ‪:‬‬
‫‪ )a‬جوشهاي گروه ( ‪ ) Category A‬و ( ‪) Category C‬كه به كلگي ها و مقاطعي از مخزن متصل مي گردناد باياد از ناوع (‪) 1‬‬
‫ويا (‪ )2‬از جدول ( ‪ ) UW-12‬باشد‪.‬‬
‫‪)b‬جوشهاي لب به لب گروه هاي ( ‪ ) Category A‬و ( ‪ ( ) Category C‬به جز نازلها و محفظه هاي ارتبااطي ) كاه جوشاهاي‬
‫لب به لب ( ‪ ) Category A‬را در كلگي ها در مقاطعي از مخزن قطع مي كنند يا مقاطع مخازن بدون درز يا كلگي ها را متصل ماي‬
‫نمايد بايد حداقل مطابق با )‪ (UW-52‬به صورت (‪ ) SPOT‬پرتونگاري شود ‪ .‬پرتونگاري انجام شده در اين پاراگراف مستقل بوده‬
‫و نمي توان آنها را جايگزين پرتونگاري (‪ ) SPOT‬انجام شده به علت الزامات ديگر انجام داد‪.‬‬
‫‪-6‬تمامي اتصاالت لب به لب انجام شده توسط فرآيند ( ‪ ) ESW‬كاه ضاخامت هار پااس آن از ‪ 38‬ميليمتار تجااوز نماياد و تماام‬
‫اتصاالت جوشكاري شده به وسيله فرآيند (‪) ESW‬‬
‫‪-7‬چنانچه ساخت مخزن بگونه اي باشد كه نتوان فيلم پرتونگاري درز جوش آخري مخزن را به طور قابل قبول تفسير نمود مي توان‬
‫از تكنيك آلتراسونيك مطابق با (‪ ) UW-53‬استفاده نمود‪ .‬در دسترس نبودن تجهيزات پرتونگاري مناسب نباياد بهاناه اي باراي ايان‬
‫جايگزيني باشد‪.‬‬

‫‪48‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫‪-8‬معافيتهاي پرتونگاري براي جوشهاي معيني در نازلها و محفظه هاي ارتباطي آن گونه كه در پاراگرافهاي (‪ )4(،)5(، )2‬در باال شرح‬
‫داده شده بر الزامات پرتونگاري مندرج در قسمت (‪ ) C‬از اين بخش ارجحيت دارد‪.‬‬

‫])‪[ ASME Sec. VIII Div.1 UW-11(b‬‬ ‫مقررات وضعیت پرتونگاری (‪ ) SPOT‬مطابق پاراگراف‬
‫)‪:UW-11(b‬‬
‫به استثنا ء الزامات مندرج در ])‪ [(a)(5)(b‬باال اتصاالت جوشكاري شده لب به لب از نوع شماره (‪ )1‬يا (‪ )2‬از جادول (‪UW-12‬‬
‫) كه نبايد طبق بند (‪ ) a‬در باال به طو كامل پرتونگاري شوند مي توانند به صورت (‪ ) spot‬پرتونگااري شاوند‪.‬پرتونگااري (‪) spot‬‬
‫بايد مطابق با (‪ ) UW-52‬انجام شود‪ .‬اگر پرتونگاري (‪ ) spot‬براي تمامي مخزن منظور شده باشد ‪ ،‬اتصاالت لب به لب جوشاكاري‬
‫شده از گروه (‪ ) CategoryB&C‬در نازلها و محفظه هاي ارتباط دهنده كه نه قطر اسامي آنهاا از ‪ 11‬ايانچ ياا ( ‪ ) DN250‬و ناه‬
‫ضخامت آنها از ‪ 29‬ميليمتر تجاوز نكند ‪.‬نياز به پرتونگاري ندارد‪.‬‬

‫معیار قبولی پذیرش عیوب براساس ])‪ [UW-51(b‬برای پرتونگاری کامل‬

‫شده اند مطابق شرايط زير غير قابل قباول باوده و‬ ‫نشانه هايي كه در فيلم هاي پرتونگاري شده از جوشها به عنوان عيوب مشخ‬
‫بايد مطابق پاراگراف (‪ ) UW-38‬تعمير شوند و مجددا مطابق پاراگراف (‪ ) UW-51‬پرتونگاري شوند‪.‬‬
‫هرگونه ترك ‪ ،‬عدم ذوب ‪ ،‬عدم نفوذ‬ ‫‪)1‬‬
‫هرگونه نشانه هاي ممتد كه طول آن بزرگتر از ‪:‬‬ ‫‪)2‬‬
‫‪ 6 ( a‬ميليمتر براي (‪ ) t‬تا ضخامت ‪ 19‬ميليمتر‬
‫‪ )b‬يك سوم (‪ ) t‬براي (‪ ) t‬از ضخامت ‪ 19‬ميايمتر تا ضخامت ‪ 47‬ميليمتر‬
‫‪ 19 ) c‬ميليمتر براي (‪ ) t‬بيشتر از ‪ 47‬ميليمتر‬
‫كه در اينجا مقدار (‪ ) t‬عبارت است از مقدار جوش بدون احتساب الياه تقاويتي مجااز آن باراي اتصااالتي كاه از دو فلاز باا‬
‫ضخامت هاي متفاوت تشكيل شده (‪ ) t‬عبارت است از ضخامت عضو نازك تر ‪.‬‬
‫در صورتي كه در محدوده اي به طول ‪ 12‬برابر (‪ ) t‬طول مجموعه اي از نشانه ها كه بصورت خطي قارار گرفتاه اناد از‬ ‫‪)3‬‬
‫يك (‪ ) t‬بيشتر باشد ‪ .‬به استثناء زمانيكه فاصله بين نشانه ها از ‪ 6‬برابر طول بزرگترين نشانه در گروه بيشتر باشد‪.‬‬
‫شده بوسيله استاندارد آورده شده در (‪) Appendix‬‬ ‫نشانه هاي مدوري كه بزرگتر از اندازه هاي قابل قبول مشخ‬ ‫‪)5‬‬

‫معیار قبولی پذیرش عیوب براساس (‪ ) UW-52‬برای پرتونگاری نقطه ای (‪) spot‬‬

‫‪UW-52‬‬
‫داده شاده اسات ‪.‬مقاررات‬ ‫يادداشت‪ :‬پرتونگاري نقطه اي از اتصااالت جوشاكاري شاده ‪ ،‬ابازار مناسابي باراي بازرساي تشاخي‬
‫پرتونگاري نقطه اي همچنين به عنوان كمك به كنترل كيفيت مورد مالحظه قرار گرفته است‪.‬‬
‫پرتونگاري هاي نقطه اي انجام شده ‪ ،‬از جوشهاي يك جوشكار يا اپراتور جوشكاري ثابت مي كند كه عمليات طباق روش موفقيات‬
‫آميزي انجام شده است يا خير ؟ اگر عمليات موفقيت آميزي نباشد تصميمات تصحيحي بايد انجام گردد تاا عملياات جوشاكاري در‬
‫كارهاي بعدي بهبود يابد ‪.‬‬

‫‪49‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫پرتونگاري نقطه اي بر طبق اين مقررات سطح كيفي كامال از پيش تعيين شده اي را تضمين نمي كند ‪ .‬بايد درك شود كه يك مخزن‬
‫كه تحت اين مقررات پرتونگاري نقطه اي شده و پذيرفته شده است هنوز ممكن است داراي عيوبي باشد كه در اثر آزمايشات بيشاتر‬
‫مي تواند آشكار شود ‪ .‬اگر قرار باشد تمامي عيوب جوش كه در نتيجه پرتونگاري از يك مخازن آشاكار شاده اناد مرتفاع گردناد ‪.‬‬
‫بنابراين پرتونگاري به طور كامل ‪111‬درصد بايد انجام گيرد ‪.‬‬
‫اتصاالت لب به لب جوشكاري شده اي كه بايد بطور پرتونگاري نقطه اي پرتونگاري گردند بايد طبق شرايط زيار بطاور‬ ‫‪)a‬‬
‫موضعي مورد آزمايش قرار گيرند ‪.‬‬
‫حداقل دامنه (تعداد) آزمايشات پرتونگاري نقطه اي ‪.‬‬ ‫‪)b‬‬
‫بر روي هر مخزن و به ازاي هر ‪ 14‬متر يا كسري از آن از جوشاهاي كاه طباق جادول (‪ ) UW-12‬در ساتون (‪ ) b‬كاه‬ ‫‪-1‬‬
‫مربوط به (‪ ) Joint Efficiency‬است (اگر اعداد ‪ 1.84‬يا ‪ 1.8‬در نظر گرفته شده باشد ) براي آن پرتونگاري منظاور شاده اسات و‬
‫يك فيلم نقطه اي بايد پرتونگاري گردد با اين حال براي مخازن در قسمتهاي مشابه كه طول جوشهايي از آنها كه بايد طباق ساتون (‬
‫‪ ) b‬از جدول (‪ ) UW-12‬بطور نقطه اي پرتونگاري گردند كمتر از ‪41‬متر باشد به ازاي هر ‪ 41‬متر از طول مجماوع جوشاهاي ايان‬
‫مخازن مي توان يك فيلم نقطه اي پرتونگاري كرد‪.‬‬
‫براي جوشهايي كه بايد آزمايش شوند تعداد كافي پرتونگاري نقطه اي بايد گرفته شوند تا عمليات انجام شده توسط هار‬ ‫‪-2‬‬
‫جوشكار يا اپراتور جوشكاري مورد سنجش قرار گيرد‪ .‬تحت شرايط كه ‪ 2‬يا بيشتر از ‪ 2‬جوشكار ياا اپراتاور جوشاكاري الياه هااي‬
‫مختلف يك اتصال يا دو طرف يك اتصال لب به لب دو طرفه را جوشكاري كنند يك فيلم نقطه اي عمليات انجام شده توساط ايان‬
‫جوشكاران را پوشش دهند ‪.‬‬
‫هر پرتونگاري نقطه اي بايد حتي االمكان به محض اينكه طول عمليات جوشكاري و حد الزم باراي پرتونگااري مطاابق‬ ‫‪-3‬‬
‫پاراگراف (‪ ) b-1‬رسيد يك فيلم نقطه اي بايد پرتونگاري گردند بايد محل پرتونگاري نقطه اي بايد توسط بازرس تعيين گردد‪ .‬مگر‬
‫اينكه از قبل به بازرس اطالع داده شده باشد و ايشان نتوانند حاضر شوند‪ .‬تا بتواند انتخاب كند در اين صورت سازنده ماي تواناد باه‬
‫خودش محل هايي را براي پرتونگاري نقطه اي تعيين كند‪.‬‬ ‫تشخي‬
‫پرتونگاري هايي كه مطابق الزامات ساير پاراگرافها مانناد ])‪ [UW-14(b)],[UW-11(a)(5)(b)],[UW-9(d‬باراي‬ ‫‪-5‬‬
‫محل هايي خاصي انجام شده است نبايد جزو پرتونگاري ها ي نقطه اي منظور گردد‪.‬‬
‫استاندارد هاي آزمايشات پرتونگاري نقطه اي‬ ‫‪)c‬‬
‫آزمايش پرتونگاري نقطه اي بايد مطابق با تكنيكهاي شرح داده شده در ])‪ [UW-51(a‬انجام گيرد‪ .‬حداقل طاول فايلم پرتونگااري‬
‫بايد ‪ 6‬اينچ باشد سازنده مي تواند بعد از مورد قبول قرار گرفتن مخزن توسط بازرس فيلم هاي پرتونگاري نقطاه اي را نگاه دارد ياا‬
‫آنها را دور بريزد قابليت پذيرش جوشهاي آزمايش شده توسط پرتونگاري نقطه اي بايد توسط استاندارد هاي زير ارزيابي گردد‪.‬‬
‫مي باشند قابل قبول نمي باشند‪.‬‬ ‫‪ -)1‬جوشهايي كه نشانه ها در فيلم هاي پرتونگاري آنها نشانگر وجود ترك يا ذوب و يا نفوذ ناق‬
‫‪ – )2‬جوشهايي كه نشانه ها و فيلم هاي پرتونگاري آنها بيانگر ناخالصي سرباره اي يا حفره ( منظور ‪ CAVITY‬حالت تقعريست كه‬
‫در پاس ريشه اتفاق مي افتد) در صورتي كه طول هر نشانه اي بيشتر از دوسوم (‪ ) t‬باشد قابل قبول نمي باشد ‪.‬‬
‫(‪ ) t‬عبارت است از ضخامت جوش محل اتصال منهاي ضخامت گرده جوش ‪ ،‬در اتصال لب به لب دو ورق با ضاخامت متفااوت ‪،‬‬
‫ضخامت گلويي جوش گوشه اي بايد به (‪ ) t‬اضافه شود ‪ .‬اگر نشانه هاي متعدد با محدوده هاي قابل قبول باال در ياك ردياف قارار‬
‫داشته باشند بايد آن جوش مورد پذيرش قرار گيرد مشروط بر آنكه مجموع طول بزرگترين نشانه هايي در طاولي باه انادازه ‪ 6‬برابار‬
‫ضخامت فلز از يك ضخامت فلز تجاوز ننمايد ( براي طولهاي كمتر از ‪ 6‬برابر ضخامت حد قباولي متناساب باا آن ماي تواناد كانم‬
‫شود) و همچنين مشروط بر آنكه بزرگترين نشانه هاي مورد بحث حداقل به اندازه ي (‪ ) 3L‬از هم فاصله داشته باشند ( فصاله باين‬
‫دو نشانه بايد فلز جوش سالم باشد ) كه در اينجا (‪ ) L‬عبارت است از طول بزرگترين نشانه‪.‬‬
‫حداكثر طول نشانه هاي قابل قبول بايد ‪ 19‬ميليمتر باشد‪ .‬چنين نشانه هايي با طول كمتر از ‪ 6‬ميليمتر باياد باراي هار ضاخامتي قابال‬
‫قبول باشد‪.‬‬

‫‪51‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫‪ -)3‬در جوشهايي كه الزم نيست به صورت صد در صد پرتونگاري گردند نشانه هاي مدور (منظور تخلخلهاي داخل جوش هساتند)‬
‫فاكتوري در قابليت پذيرش جوش به حساب نمي آيد‪.‬‬

‫بحث اصطالح "پنالتی " برای جوشهای تعمیری در مخازن تحت فشار‬
‫)‪ UW-52(d‬ارزيابي و تستهاي مجدد‬
‫‪ )1‬وقتي كه طبق الزامات ])‪ [(b)(1‬يا ])‪ [(b)(2‬ياك جاوش پرتونگااري ( ‪ ) spot‬شاد طباق ])‪ [(c)(1‬ياا ])‪ [(c)(2‬در بااال‬
‫پذيرفته شد تمامي جوشهايي كه (‪ 14‬متر ) اين جوشها نماينده آنهاست بايد مورد پذيرش قرار گيرند‪.‬‬
‫شود حداقل الزامات كيفاي قياد‬ ‫‪ )2‬وقتي كه طبق الزامات ])‪ [(b)(1‬يا ])‪ [(b)(2‬يك جوش پرتونگاري ( ‪ ) spot‬شود و مشخ‬
‫شده در ])‪ [(c)(1‬يا ])‪ [(c)(2‬در باال تامين نشاده اسات‪ .‬دو فيلماي اضاافي در نقااطي دورتار از فايلم ( ‪ ) spot‬اولياه از هماان‬
‫جوشهايي كه فيلم ( ‪ ) spot‬اولي نماينده آنهاست بايد پرتونگاري گردد‪ .‬محلهاي اين فيلم هاي اضافي مانند آنچه كه در مورد فايلم (‬
‫‪ ) spot‬اوليه مطابق پاراگراف ])‪ [(b)(3‬آورده شده بايد توسط بازرس يا سازنده تعيين گردد‪.‬‬
‫‪ )a‬اگر اين دو فيلم ( ‪ ) spot‬اضافي نشان بدهد كاه جوشاها داراي حاداقل الزاماات كيفاي قياد شاده در ])‪ [(c)(1‬ياا‬
‫])‪ [(c)(2‬مي باشند ‪ .‬تمامي جوشهايي كه اين سه فيلم ( ‪ ) spot‬نماينده آنها هستند قابل قبول ماي باشاند مشاروط بار‬
‫آنكه عيوب آشكار شده توسط فايلم ( ‪ ) spot‬اول توساط جوشاكار تعميار شاده باشاد و جاوش تعمياري باياد طباق‬
‫الزامات(‪ ) UW-52‬مورد آزمايشات پرتونگاري قرار گيرد‬
‫‪ )b‬اگر هر يك از دو فيلم (‪ ) spot‬اضافي نشان بدهند كه جوشها فاقد حداقل الزامات كيفي قيد شده در ])‪ [(c)(1‬ياا‬
‫])‪ [(c)(2‬مي باشند تمامي جوشهايي كه اين سه ( ‪ ) spot‬نماينده آنها هساتند باياد ماردود اعاالم گردناد‪ .‬تماامي فلاز‬
‫جوشهاي مردود بايد برطرف گشته و مجددا جوشكاري گردند يا بصورت دلخواه سازنده تمامي جوشهاي مردودي بطور‬
‫كامل پرتونگاري شده و تنها عيوب تعمير گردند‪.‬‬
‫‪ )c‬جوشكاري تعميريها بايد مطابق روش تاييد شده و قابل قبول براي بازرسي انجام شود ‪ .‬از اتصال دوبااره جوشاكاري‬
‫شده يا نواحي تعمير شده جوش ‪ ،‬طبق الزامات (‪ ) UW-52‬بايد يك فيلم ( ‪ ) spot‬پرتونگاري گردد‪.‬‬

‫مقطع زني‪)UW-41( :‬‬

‫كد اجازه بررسي جوشها به روش مقطع زني را در صورت توافق هر دو طرف خريدار و سازنده صادر كرده است ‪ ،‬اما اين مقطع‬
‫زني نمي تواند جايگزين پرتونگاري مقطعي گرددو همچنين در افزايش ضريب اتصال نقش ندارد‪.‬نمونه ها توسط اره مناسب تهيه‬
‫مي گردد‪ .‬ابعاد نمونه بايد به حد كافي باشد تاامكان دسترسي به كل سطوح مقطع ناحيه اتصال وجود داشته باشد‪.‬‬
‫در صورت استفاده از برش اكسيژن براي تهيه نمونه مقطع‪ ،‬شكاف ايجاد شده نبايد از "½ ‪ 1‬يا پهناي جوش (هركدام بيشتر باشد)‬
‫بزرگتر شود‪ .‬جوش نمونه تهيه شده بدين روش بايد توسط اره مقطع بخورد ‪ .‬اين مقطع بايد كل پهناي ناحيه جوش را در بر گيرد‪.‬‬
‫بايد نمونه پرداخت شده و به روش مناسبي حكاكي شود (‪ )etch‬شود‪ .‬نمونه بشرطي مورد پذيرش واقع مي شود كه عاري‬ ‫سپ‬
‫از هرگونه ترك و عدم نفوذ باشد‪ .‬وجود مقداري سرباره يا حفرات گازي مورد قبول است ‪ .‬مشروط به اينكه (‪ )1‬حفرات گازي‬
‫از" ‪ 1/16‬تجاوز نكرده و بيشتر از شش عدد از اين حفرات با حد اكثر اندازه در يك اينچ مربع از فلز جوش وجود نداشته‬
‫باشد‪ )2(.‬مجموع مساحت حفرات گازي بزرگ از ‪ 0.02‬اينچ مربع در هر يك اينچ مربع از فلز جوش تجاوز نكند‪.‬‬
‫پهناي هر ناخالصي سرباره مجزا كه به موازات ورق قرار گرفته نبايد بيشتر از نصف پهناي جوش سالم در همان نقطه باشد‪.‬مجموع‬
‫ضخامت ناخالصي هاي سرباره در صفحه اي عمود به سطح ورق نبايد از ‪ %11‬ضخامت نازكترين فلز پايه تجاوز نمايد‪.‬‬

‫‪51‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫در صورتيكه نمونه مقطع الزامات كد را برآورده نكند بايد دو نمونه ديگر از همان خط جوش هريك در يك سمت نمونه اولي و‬
‫از محلي كه توسط بازرس تعيين مي گردد‪ .‬تهيه شود ‪(.‬در صورتيكه هر يك از اين نمونه ها مردود شد بايد نمونه ديگري در‬
‫گردد‪).‬عالوه بر اين بازرس بايد نمونه هاي ديگري از‬ ‫نزديكي آن تهيه و آزمايش شود تا محدوده ي جوش معيوب مشخ‬
‫تمامي خطوط جوش كه توسط جوشكار خط جوش معيوب انجام شده ‪ ،‬تهيه و آزمايش نمايد‪(. .‬در صورتيكه هر يك از اين‬
‫گردد‪).‬‬ ‫نمونه ها مردود شد بايد نمونه ديگري در نزديكي آن تهيه و آزمايش شود تا محدوده ي جوش معيوب مشخ‬
‫تمامي مناطقي كه مجددا جوشكاري شده اند در صورت درخواست بازرس بايد مجددا تحت آزمون قرار گيرند‪.‬‬
‫نمونه هاي مقطع بايد با روش مناسبي مارك شده يا برچسب خورده و محل اصلي آنها روي قطعه اصلي‪ ،‬شماره شناسايي پروژه يا‬
‫از حكاكي نمونه ها بايد چرب شده و در محفظه هاي قابل شناسايي‬ ‫قطعه و كد جوشكار يا اپراتور جوشكاري ثبت گردد‪ .‬پ‬
‫و‬ ‫نگهداري شوند‪ .‬در پايان كار ساخت مخزن بايد محل تمامي اين نمونه ها بهمراه شماره شناسايي آنها روي يك نقشه مشخ‬
‫ثبت گردد‪ .‬نمونه ها ممكن است توسط خريدار نگهداري شده و يا دور انداخته شوند‪.‬‬
‫سوراخهاي ايجاد شده در بدنه در اثر نمونه برداري با استفاده از اره گرد را مي توان با هر روش جوشكاري كه مورد تاييد بازرس‬
‫از پخ زني لبه هاي آن و لبه‬ ‫باشد ترميم نمود ‪ .‬بهنرين روش اينست كه يك قطعه گرد مشابه از ورقي مشابه برش داده شده و پ‬
‫هاي سوراخ ‪ ،‬درون سوراخ قرار داده شده و جوش دوطرفه اعمال گردد ‪ .‬در صورتيكه جوشكاري فقط از يك سمت مقدور باشد‬
‫بايد ناحيه ريشه بگونه اي باشد كه از نفوذ كامل جوش اطمينان حاصل گردد ‪ .‬هر اليه جوش بايد چكش زني شود تا از ميزان‬
‫تنشهاي پسماند كاسته شود‪.‬‬
‫در صورتيكه ضخامت فلز پايه كمتر از يك سوم قطر سوراخ باشد ‪ ،‬مي توان از يك ورق پشت بند در سمت داخل مخزن استفاده‬
‫كرد و كل سوراخ را توسط فلز جوش پر كرد ‪ .‬اگر ضخامت فلز پايه كمتر از يك سوم قطر سوراخ و يا بزرگتر از دوسوم قطر‬
‫سوراخ نباشد مي توان كل سوراخ را از يك سمت با فلز جوش پر كرد‪ .‬و از سمت ديگر سطح جوش را پرداخت و تميز نمود ‪.‬‬
‫روشهاي ديگري نيز براي پر كردن سوراخ هاي نمونه برداري وجود دارد ولي روش توضيح داده شده در باال رايجترين آنهاست‪.‬‬

‫آزمون فشار‬
‫در عمل همه مخازني كه براي كار در فشارهاي باالتر از فشار اتمسفر طراحي شده اند مورد آزمون فشار قرار ميگيرند و معموال‬
‫اين آزمون در كارخانه سازنده انجام ميشود‪ .‬بنابراين حضور و نظارت بر اجراي آزمون فشار از جمله وظايف متداول بازرسي‬
‫بشمار ميرود‪ .‬حضور همه طرفهاي درگير هنگام اجراي اين آزمون ضروري است و اين نكته بايد در برنامه بازرسي و آزمون به‬
‫شود‪ .‬البته اين آزمون هم محدوديتهاي ويژه خود را دارد‪ .‬تنشهايي كه به هنگام آزمون فشار به مخزن‬ ‫شكل نقطه توقف مشخ‬
‫وارد ميشود اساسا تنشهاي ايستا (استاتيك) هستند و موجب اعمال تنشهاي اصلي و در نتيجه كرنشهاي اصلي ناشي از آن به مخزن‬
‫ميشوند‪ .‬يعني آنچه مورد آزمون قرار ميگرد مقاومت و ايستادگي مخزن تنها در دامنه تنشها و كرنشهاي اصلي است و نشان دهنده‬
‫مقاومت مخزن در برابر بارهاي متناوب (خستگي)‪ ،‬خزش و يا ديگر فرآيندهايي كه ميتوانند موجب تخريب مخزن شوند‪ ،‬نيست‪.‬‬
‫در نتيجه براي مخازني كه بدرستي مورد بازرسي و وارسي و عيب يابي (بويژه عيوب جوش) قرار نگرفته باشد‪ ،‬آزمون فشار يك‬
‫آزمون اثباتي و تاييد كننده نخواهد بود‪ .‬آزمون فشار آزمونيست تنها براي بررسي نشتي در شرايط اعمال فشار‪ .‬آزمون فشار‬
‫بروشهاي مختلفي در مخازن اجرا ميگردد كه دو روش بسيار پر كاربرد آن شامل آزمون هيدروستاتيك و آزمون پنوماتيك ميباشد‪.‬‬

‫‪52‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫آزمون هیدروستاتیك‪:‬‬
‫اين آزمون رايجترين آزمون فشاري است كه در مورد مخازن تحت فشار اجرا ميشود‪ .‬در مواردي كه ضخامت ورق مخزن و‬
‫و شناخته شده باشند و هيچ عامل مهم ناشناخته اي در زمينه طراحي مكانيكي مخزن وجود‬ ‫تنشهاي مجاز به خوبي مشخ‬
‫نداشته باشد‪ ،‬اين آزمون متداولترين آزمون است‪ .‬براي مخازني كه تنها يك محفظه دارند‪ ،‬يك آزمون هيدروستاتيك به تنهايي‬
‫كافيست‪ ،‬ولي براي مخازني كه داراي چند محفظه هستند‪ ،‬مانند مبدلهاي حرارتي‪ ،‬براي هر كدام از محفظه هاي مخزن بايد آزمون‬
‫جداگانه اي اجرا شود‪ .‬تمامي كدها‪/‬استانداردهاي طراحي مخازن تحت فشار دستورات مشخصي براي الزامات و چگونگي اجراي‬
‫آزمون هيدروستاتيك ارائه نموده اند‪.‬‬

‫‪UG-99‬‬ ‫فشار آزمون هیدروستاتیك بر اساس‬

‫پاراگراف )‪UG-99(a‬‬
‫آزمون هيدروستاتيك بايد در مورد تمام مخازن بعد از مراحل زير انجام شود‪:‬‬
‫(‪ -)1‬تمام شدن عمليات ساخت‪ ،‬به جز عملياتي كه قبل از تست نميتوانند انجام شوند مانند آماده سازي جوشهاي انتهايي كار ‪[U-‬‬
‫])‪ 1(e)(1)(a‬و سنگ زني براي بهبود ظاهر فلز مبنا بطوريكه بر ضخامت مورد لزوم تاثيري نگذارد‪.‬‬
‫(‪ -)2‬تمام آزمايشات انجام شده باشد‪ .‬به استثنا آنهايي كه الزم است بعد از آزمون انجام شوند‪ .‬مخازن كامل شده به جز آنهايي كه‬
‫مطابق با الزامات )‪ (UG-100‬و )‪ (UG-101‬آزمون شده اند بايد آزمون هيدروستاتيك را به شرحي كه قبال در اين پاراگراف آمده‬
‫است با موفقيت از سر گذرانده باشند‪.‬‬

‫پاراگراف )‪UG-99(b‬‬
‫به جز مواردي كه در بند ‪ a‬و ضميمه ‪ 27-4‬مجاز شمرده شدهاند‪ ،‬مخازني كه براي فشار داخلي طراحي شده اند بايد در معرض‬
‫فشار آ زمون هيدروستاتيك قرار گيرند كه آن فشار در هر نقطه مخزن حداقل معادل ‪ 1.3‬برابر حداكثر فشار كاري مجاز )‪(MAWP‬‬
‫كه بر روي مخزن نوشته شده ضربدر كمترين نسبت تنش در درجه حرارت تست به تنش در درجه حرارت طراحي (به ‪UG-‬‬
‫‪21‬نگاه كنيد)‪ .‬تمامي نيروهايي كه ممكن است در اين تست وجود داشته باشند بايد در محاسبات در نظر گرفته شوند‪.‬‬

‫‪MAWP‬‬ ‫مطابق پاراگراف ضميمه ‪ 27-3‬فشار هيدروستاتيك در مخازن داراي پوشش شيشه )‪ (Glass Lined‬حداقل برابر فشار‬
‫باشد و نيازي نيست از فشار باالتري استفاده گردد‪.‬‬

‫الزامات سنجه آزمون‪:‬‬

‫براساس پاراگراف ‪ ، UG-102‬بايد در حين آزمون هيدروستاتيك يك سنجه ( نشانگر) مستقيما به مخزن متصل شود ‪ .‬در صورتي‬
‫كه اين سنجه براحتي براي اپراتور كنترل كننده قابل ديد نباشد‪ ،‬بايد سنجه ديگري نيز در محل مناسب و قابل ديد در كل مدت‬
‫تست نصب گردد ‪.‬‬
‫همچنين توصيه شده كه عالوه بر سنجه هاس نشانگر ‪،‬از يك سنجه ثبت كننده نيز در مخازن بزرگتر استفاده شود‪ .‬همه كارگاه ها ‪،‬‬
‫بخصوص كارگاه هاي كوچك سنجه ثبت كننده ندارند اما استفاده از دوسنجه نشانگر به دليل حساسيت باالي اين سنجه ها‬
‫وامكان آسيب ديدن آنها در تمامي تستها الزم بنظر مي رسد‪.‬‬

‫‪53‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫شكل ‪ –12‬نكات مهم و كارگشا در آزمون هيدروستاتيك‬

‫براساس الزامات كد بايد در تمامي نقاط مرتفع مخزن دريچه هاي هواگيري وجود داشته باشد تا از محبوس شدن هوا هنگام پر‬
‫شدن هوا درحين تست مي تواند منجر به ايجاد حادثه و خسارت گردد‪.‬‬ ‫كردن مخزن جلوگيري شود ‪ .‬حب‬

‫)‪UG-102 (b) & (c‬‬ ‫وضعیت سنجه )‪ (Gauge‬فشار مطابق‬

‫محدوده فشار سنج ميبايست از ‪ 1.5‬برابر فشار تست كمتر نبوده و از ‪ 5‬برابر فشار تست بيشتر نباشد‪ .‬تمامي سنجه ها بايد براساس‬
‫استاندارد كاليبره شده و هر زمان كه احساس شود كه سنجه داراي خطاست بايد مجددا كاليبره شوند‪.‬‬
‫كد الزام كرده است كه قبل از ا جراي آزمون ‪ ،‬تجهيزات آزمون مورد بازرسي قرار گرفته و كليه اتصاالت كم فشار و تجهيزات‬
‫جانبي كه نبايد تحت فشار قرار گيرد از مخزن جداشوند‪.‬‬

‫‪54‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫جدول ‪ –9‬مرجع كد آزمون هيدروستاتيك‬

‫آزمون پنوماتیك‪:‬‬
‫آزمون پنوماتيك تنها در شرايط ويژه اي كه داليل مناسبي براي برتري اين آزمون نسبت به آزمون هيدروستاتيك وجود داشته‬
‫باشد‪ ،‬براي مخازن تحت فشار اجرا ميگردد‪ .‬آزمون پنوماتيك بسيار خطرناك است چراكه در صورت بروز احتمالي شكست منجر‬
‫و تاييد شده احتياطي وجود دارد كه بايد پيش از اجراي‬ ‫به انفجارهاي مخرب خواهد شد‪ .‬به همين دليل پاره اي اقدامات مشخ‬
‫آزمون روي مخزن بررسي شوند و افزون بر آن پاره اي نكات ايمني است كه حتما بايد هنگام اجراي آزمون مورد توجه و دقت‬
‫قرار گيرند‪.‬‬

‫‪55‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫پاراگراف ‪UG-100‬‬
‫(‪ )a‬عطف به مندرجات پاراگراف )‪ UG-99(a)(1) & (2‬به جاي آزمون هيدروستاتيك شرح داده شده در ‪ UG-99‬ميتوان از آزمون‬
‫پنوماتيك كه در اينجا شرح داده ميشود براي مخازن زير استفاده كرد‪:‬‬
‫طوري طراحي شده اند يا تقويت و ساپورتگذاري آنها به گونه اي است كه نميتوان با اطمينان و ايمني آن را از آب پر‬ ‫‪)1‬‬
‫كرد‪.‬‬
‫به آساني خشك نميشوند به اين معني كه اين مخازن بايد در سرويسهايي بكار روند كه ذرات بقاياي مايع آزمون براي‬ ‫‪)2‬‬
‫قابل قبول نيستند و بخشهايي از آنها قبال با فشاري كه در ‪ UG-99‬آورده شده آزمون هيدروستاتيك شده‬ ‫آن سروي‬
‫اند‪.‬‬
‫(‪ )b‬به استثنا مخازن لعاب دار )‪ (Enameled‬مه فشار آزمون نيوماتيك آنها حداقل برابر با حداكثر فشار كاري مجازي است كه بايد‬
‫روي آن مارك شود (ولي از آن تجاوز ننمايد)‪ .‬فشار آزمون نيوماتيك بايد حداقل بابر با ‪ 1.1‬برابر حداكثر فشار كاري مجاز ضربدر‬
‫كوچكترين نسبت بين مقدار تنش در درجه حرارت آزمون به مقدار تنش در درجه حرارت طراحي باشد‪ .‬تحت هيچ شرايطي فشار‬
‫آزمون نيوماتيك نبايد از ‪ 1.1.‬برابر مبناي بكار رفته در محاسبه فشار آزمون‪ ،‬آنطور كه در ضميمه ‪ 3-2‬تعريف شده‪ ،‬تجاوز نمايد‪.‬‬
‫(‪ )c‬درجه حرارت فلز در خالل آزمون نيوماتيك بايد حداقل ‪ 17°C‬باالتر از حداقل درجه حرارت طراحي فلز باشد تا خطر شكست‬
‫ترد را به حداقل برساند (نگاه كنيد به ‪ UG-20‬و يادداشت كلي )‪ (6‬شكل ‪ 66.2‬از بخش ‪.) UCS‬‬
‫بايد طي مراحلي به اندازه‬ ‫(‪ )d‬فشار در مخزن بايد تا اندازه اي كه بيشتر از نصف فشار آزمون نباشد به تدريج افزايش يابد‪ .‬از آن پ‬
‫فشار بايد تا مقداري كه معادل فشار تقسيم بر ‪1.1‬‬ ‫تقريبي ‪ 1/10‬فشار آزمون افزايش يابد تا به اندازه فشار آزمون برسد‪ .‬سپ‬
‫ميبا شد كاهش يابد و در اين فشار به مدت زمان كافي نگه داشته شود تا بازرسي از مخزن انجام شود‪.‬‬
‫به استثنا نشتي هايي كه ممكن است در محلهايي رخ بدهد كه آن محلها بطور موقتي نازلها را مسدود نموده اند كه بايد در آينده‬
‫توسط جوشكاري به سيستم متصل گردند‪ ،‬درهنگام بازرسي چشمي هيچگونه نشتي مجاز نميباشد‪ .‬نشتي درزهاي موقتي بايد به‬
‫گونه اي كنترل گردند تا با ساير اتصاالت تماس نداشته باشند‪.‬‬
‫از بازرسي چشمي مخزن در فشاري كه برابر با فشار آزمون تقسيم بر ‪ 1.1‬ميباشد ميتواند چشم پوشي كرد مشروط بر آنكه‪:‬‬
‫از گاز مناسبي براي تست نشتي استفاده گردد‪.‬‬ ‫‪)1‬‬
‫جايگزيني گاز تست نشتي با موافقت بين سازنده و كارفرما باشد‪.‬‬ ‫‪)2‬‬
‫تمامي درزهاي جوشكاري شده اي كه بعد از مونتاژ از ديد مخفي مي مانند‪ ،‬قبل از مونتاژ مورد بازرسي چشمي قرار‬ ‫‪)3‬‬
‫گيرند‪.‬‬
‫مخزن محتوي مواد سمي نباشد‪.‬‬ ‫‪)5‬‬
‫(‪ )e‬مخازن به استثنا آنهايي كه حاوي مواد سمي هستند ميتوانن د قبل از آزمون فشار چه از داخل يا از بيرون رنگ يا پوشش شوند و يا‬
‫ميتوانند از داخل روكشكاري )‪ (lined‬شوند‪ .‬با اين حال به استفاده كننده اخطار ميگردد كه اين رنگ يا پوشش يا روكش ميتوانند‬
‫نشتي هايي را كه ميشد توسط آزمون فشار كشف نمود از ديد مخفي نمايند‪.‬‬
‫پاورقي )‪(35‬‬
‫بعضي موارد پيش ميآيد كه الزم ميشود مخزني كه فقط بخشي از آن از مايع پر شده را تست نمود‪ .‬براي چنين مخازني‪ ،‬تركيبي از آزمون‬
‫نيوماتيك و هيدروستاتيك را ميتوان بعنوان جايگزين آزمون نيوماتيك به كار برد‪ .‬مشروط بر آنكه سطح مايع تا ارتفاعي از مخزن باشد كه‬
‫حداكثر تنش منجملع تنش ايجاد شده توسط فشار گاز يا هوا در هر نقطه از مخزن (معموال نزديك بدنه مخزن) يا در محل اتصال ساپورتها‬
‫از ‪ 1.3‬برابر مقدار تنش مجاز ماده ضربدر ضريب كارآيي اتصال تجاوز ننمايد‪.‬‬
‫بعد از آنكه سطح مايع در ارتفاعي قرار گرفت كه اين شرايط را برآورده نمايد تست آنطور كه قبال در )‪ (b‬يا )‪ (c‬شرح داده شده انجام‬
‫ميشود‪ .‬هوا يا گاز وقتي بعنوان سيال آزمون بكار برده شوند خطرناك هستند‪ .‬بنابراين توصيه ميشود كه وقتي از هوا يا از گاز به منظور‬
‫تست استفاده ميگردد تمهيدات احتياطي خاص پيش بيني گردد‪.‬‬

‫‪56‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫پاراگراف ‪UW-50‬‬
‫در مخاز ني كه تحت آزمون پنوماتيك قرار ميگيرند‪ ،‬كل خطوط جوشي كه در ادامه آمده بايد از نظر وجود ترك تحت آزمون قرار گيرند‪:‬‬
‫(‪ )a‬كليه جوشهاي اطراف دريچه ها‬
‫(‪ )b‬كليه جوشهاي اتصاالت )‪ (attachments‬شامل جوش اتصاالت غير تحت فشار به اجزاء تحت فشاري كه گلويه اي بيشتر از ‪6‬‬
‫‪ (¼") mm‬دارند‪.‬‬

‫شكل ‪ –13‬نكات مهم و راهگشا در آزمون پنوماتيك‬

‫جدول ‪ –11‬مرجع كد آزمون پنوماتيك‬

‫‪57‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫آزمونهای غیر مخرب ‪:‬‬

‫براي سازنده مخزن تحت فشار ‪ ،‬آزمونهاي غير مخرب به معني تعيين جوشكار ‪ ،‬ورقها‪ ،‬قطعات ريخته گي و آهنگري معيوب قبل‪،‬‬
‫حين و بعداز ساخت مي باشد ‪ .‬براي كاربر مخزن‪ ،‬آزمونهاي غير مخرب يك تكنيك نگهداري است كه سبب افزايش اطمينان از‬
‫ايمني و سالمت مخزن تا دوره ي بعدي بازرسي ميگردد‪.‬‬
‫گسيختگي هاي جدي در جوشها و يا كاهش ضخامت ديواره مي تواند باعث توقفات پر هزينه و يا بدتر‪ ،‬حوادث خطرناك شود ‪.‬‬
‫داده شوند بازرسي چشمي به تنهايي كفايت نمي كند‪ .‬شرايط داخلي ماده يا‬ ‫براي اينكه اينگونه عيوب در اسرع وقت تشخي‬
‫جوش فقط بااستفاده از روش مناسب آزمون غير مخرب قابل بررسي مي باشد جدول ‪ 11‬برخي روشهاي آزمون غير مخرب كه در‬
‫ساخت مخازن تحت فشار رايج هستند را توصيف مي كند‪.‬‬
‫و مايع نافذ‬ ‫جدول – مرجع كد آزمونهاي غير مخرب ذرات مغناطي‬

‫‪58‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫بازرسی چشمی و ابعادی‬

‫بازرسيهاي چشمي و ابعادي بخشي از فعاليتهاي بازرسي نهايي است كه براي مخازن تحت فشار انجام مي شود ‪.‬بازرسي نهايي‬
‫براي مخزنهايي كه مشمول گواهيهاي قانوني هستند اجباري است و هموار در قراردادها به عنوان نقطه ي بازرسي حضوري تعيين‬
‫مي شود ‪ .‬اجراي اين بازرسي چندان دشوار و پيچيده نيست ‪ ،‬ولي بهتر است كه براي آسانتر كردن تهيه ي گزارشهاي‬ ‫و مشخ‬
‫استفاده كرد ‪ .‬بازرسيهاي چشمي و ابعادي را مي‬ ‫مربوطه از رويه اي سازمان يافته و فهرست كارنماي ( چك ليست ) مشخ‬
‫از آزمون فشار آب متداولتر است و اين امكان را‬ ‫از آزمون فشار آب انجام داد ‪ ،‬ولي اجراي اين بازرسيها پ‬ ‫توان پيش و پ‬
‫فراهم مي كند كه بازرسيهاي دروني و بيروني مخزن در يك زمان انجام شود ‪ .‬در اين شرايط مخزن آماده ي زنگ زدايي و ماسه‬
‫پاشي (سند بالست ) و رنگ آميزي است ‪ .‬هر چند بازرسيهاي چشمي و ابعادي معموال ً همزمان با هم انجام مي شوند ولي براي‬
‫روشنتر شدن مفاهيم هر يك را به تنهايي بررسي خواهيم كرد ‪.‬‬

‫بازرسی چشمی‬
‫هدف از بازرسي چشمي پيدا كردن عيوب و اشكاالتي است كه يكپارچگي مخزن را خدشه دار مي كند ‪ .‬براي يافتن آثار و‬
‫مداركي كه نش ان دهنده ي اشكال و ضعف در اجراي آن دسته از عمليات ساخت باشد كه احتماال ً در طول زمان ساخت و در‬
‫غياب نظارت و بازرسي بازرس مستقل انجام شده است ‪ ،‬اين بازرسي بسيار مفيد و كارساز است ‪.‬‬

‫نمای بیرونی مخزن‬

‫اصول بازرسيها ي اصلي و اساسي براي همه ي مخازن يكسان است ‪ .‬اين موارد را وارسي كنيد ‪:‬‬
‫* آرایش ورقها ‪.‬‬
‫ترتيب آرايش ورقها را با نقشه هاي تأييد شده ي اوليه مقايسه كنيد ( نه با نقشه اي كه احتماال ً در سطح كارگاه و در كنار مخزن‬
‫پيدا مي كنيد ) ‪ .‬چندان دور از ذهن نيست كه سازنده براي منافع بيشتر تركيب آرايش ورقها را تغيير دهد تا بتواند از ورقهاي‬
‫موجود در انبارش نهايت استفاده را ببرد ‪ .‬اگر با چنين مواردي روبه رو شديد ‪ ،‬مطمون شويد كه آرايش جديد موجب تغيير در‬
‫طراحي نشده باشد ‪ ،‬براي نمونه محل گشودگي نازل ها از روي درز جوشها و يا خيلي نزديك به آن گذر نكرده باشد ‪.‬‬
‫* وضعیت ورق ها ‪.‬‬
‫وجود حفره و خراش و ساير آسيبهاي فيزيكي روي ورق را وارسي كنيد و با دقت به دنبال آثار و نشانه هاي سنگ زدن عميق و‬
‫عمقي و شيارهاي قابل مشاهده ‪ ،‬كه عمق آنها بيشتر از ‪ 11‬درصد ضخامت ورق باشد ‪ ،‬بگرديد ‪ .‬اين آسيبها در اثر برخورد لبه ي‬
‫صفحه سنگ دستي به وجود مي آيند و عامل خطرناك و نگران كننده اي هستند ‪.‬‬
‫* پرداخت سطح ‪.‬‬
‫وجود پوسته هاي معمولي ناشي ازذوب و توليد روي سطح ورق تا پيش از زنگ زدايي و ماسه پاشي ( سند بالست ) قابل قبول‬
‫است ‪ .‬وجود هر گونه « تابيدگي و موج دارشدن » سطح ورق را كه ناشي از خطا و اشتباه در عمليات نوردكاري باشد ‪ ،‬به دقت‬
‫بررسي كنيد ‪.‬‬
‫* کاهش ضخامت ‪.‬‬

‫‪59‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫سنگ زدن بيش از اندازه پذيرفتني نيست ‪ ،‬زيرا ضخامت مؤثر ديواره را كاهش مي دهد ‪ .‬محل اتصال عدسي به بدنه را با دقت‬
‫بسيار زياد وارسي كنيد ‪ ،‬زيرا معموال ً اين قسمت را براي پوشاندن ناهمترازي اتصال و تنظيم نادرست لبه ي اتصال و رسيدن به‬
‫سطح صاف و همواره ‪ ،‬بيش از اندازه سنگ مي زنند ‪.‬‬
‫* آماس و شکم دادگی ‪.‬‬
‫تمام سطح مخزن را براي يافتن برآمدگي و شكم دادگي احتمالي به دقت بررسي كنيد ‪ .‬اين آسيب معموال ً ناشي از وارد آمدن‬
‫نيروي بيش از اندازه به بدنه يا عدسي هنگام تنظيم و همتراز كردن اتصال عدسي به بدنه و يا انحراف از گردونگي بيش از اندازه‬
‫ي بدنه ي مخزن به وجود مي آيد ‪.‬‬
‫* راستای فلنج ها ‪.‬‬
‫بررسي كنيد كه فلنج ها هنگام ساخت و يا عمليات حرارتي مخزن دچار كشيدگي يا پيچش و انحراف نشده باشند ‪ .‬اين امر مي‬
‫تواند موجب انحراف و ناهمترازي فلنج نسبت به محور مخزن شود ‪ .‬كافي است با يك وارسي ساده و اندازه گيري با خط كش‬
‫فوالدي اين مورد را بررسي كنيد ‪.‬‬
‫* جوشکاری ‪.‬‬
‫تمام جوشكاريهاي سطح بيروني مخزن را مورد بازرسي چشمي قرار دهيد‪ .‬با مشاهده ي پهناي گرده ي جوش مي توانيد بفهميد‬
‫كه آيا آماده سازي لبه هاي اتصال جوش به درستي انجام شده است يا خير؟ بررسي كنيد كه سازنده به هنگام ساخت و به دليل‬
‫سختي و دشواري دسترسي به درون مخزن و براي سهولت خود جوشهاي يك طرفه را جايگزين جوشهاي دو طرفه نكرده باشد ‪.‬‬
‫وجود جوشكاريهاي زمخت و ناهموار پيرامون فلنج ها را ‪ ،‬به ويژه فلنج هاي كوچك با قطر كمتر از ‪ 41‬ميليمتر ‪ ،‬به دقت بررسي‬
‫با دقت به دنبال عيوب احتمالي‬ ‫كنيد زيرا انجام جوشكاري درست و مناسب در چنين موقعيتهايي سخت و دشوار است ‪ .‬پ‬
‫و يا برآمدگي بيش از اندازه ي گرده ي جوش بگرديد ‪.‬‬ ‫مانند بن بريدگي ‪ ،‬نفوذ ناق‬

‫درون مخزن‬
‫بازرسي كامل و دقيق درون مخزن بسيار مهم است و نمي توان اين كار را تنها با نگاه كردن از دريچه ي آدم رو به انجام رساند ‪،‬‬
‫بلكه بايد با استفاده از روشنايي كامل وارد مخزن شد تا بتوان بازرسي كارساز و مؤثر انجام داد‪ .‬اين موارد را بررسي كنيد ‪:‬‬
‫* همترازی اتصال عدسی به بدنه‪.‬‬
‫بيشتر سازندگان نهايت دقت و تالش را مي كنند كه لبه ي دروني اتصال محيطي عدسي به بدنه را كامالً دقيق و همتراز درآورند‪.‬‬
‫درستي اين كار را وارسي كنيد و بررسي كنيد كه تمام درز جوش محيطي به شكل يكنواخت و مناسب جوشكاري شده باشد‪.‬‬
‫* « نشست » نازل‪.‬‬
‫طول «درون نشست» نازل هايي كه بايد درون مخزن وارد شوند را وارسي كنيد‪ .‬در اينجا هم بايد به نقشه هاي تأييد شده ي اصلي‬
‫استناد كنيد‪.‬‬
‫* درز جوش ها‪.‬‬
‫همان بازرسي چشمي كه براي جوشكاري هاي بيروني مخزن انجام داده ايد براي درز جوش هاي درون مخزن نيز انجام دهيد و‬
‫مطمون شويد كه همه جرقه هاي جوش از پيرامون درز جوش ها زدوده و برطرف شده باشد‪.‬‬

‫‪61‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫* خوردگی‪.‬‬
‫تمام سطوح دروني مخزن را از نظر خوردگي كلي وارسي كنيد‪ .‬ممكن است در اثر آزمون فشار آب زنگارها يا لكه هاي ناچيز و‬
‫سطحي به وجود آيد كه چندان مهم و موجب نگراني نيست‪ .‬اگر در مشخصات فني مخزن اشاره به زنگ زدايي و ماسه پاشي‬
‫سطوح دروني مخزن نشده باشد اين لكه ها و زنگارها بايد با برس سيمي زدوده و از ميان برداشته شود‪ .‬به طور كلي نبايد هيچ‬
‫نشانه اي از پوسته هاي ناشي از ذوب و توليد ورق روي سطوح دروني مخزن به جا مانده باشد اگر چنين نباشد بدان معني است‬
‫كه ورق پيش از شروع عمليات ساخت به خوبي زنگ زدايي و ماسه پاشي (سند بالست) نشده است‪.‬‬
‫* اتصاالت درونی‪.‬‬
‫درستي و همخواني اين اتصاالت را با نقشه هاي تأييد شده بررسي كنيد‪ .‬در بسياري از مخزن ها اتصاالت دروني مانند جداكننده‬
‫هاي بخار ‪ ،‬موج گير ها و ورق هاي ضربه گير ‪ ،‬پيچ و مهره اي و باز و بسته شونده هستند‪ .‬به همين دليل موقعيت اتصاالت و‬
‫تجهيزات دروني مخزن بسيار مهم است و بايد اطمينان پيدا كنيد كه با توجه به موقعيت دسته ها و نگهدارنده هاي مخزن در جاي‬
‫درست قرار گرفته باشند‪ .‬بهتر است جفت و جور بودن دريچه آدم رو و يا ساير دريچه ها ي بازرسي را هم به دقت بررسي كنيد‪.‬‬
‫اگر درباره هر يك از نتايج بازرسي هاي درون مخزن دچاره شك و ترديد بوديد بهترين كار اين است كه پيش از اينكه سازنده‬
‫عمليات پوشش كاري و بسته بندي را شروع كند بي درنگ اين موارد را گزارش كنيد‪ .‬تمام مواضع مشكوك جوشكاري را براي‬
‫پيدا كردن عيوب احتمالي مورد آزمون رنگ نافذ قرار دهيد‪ .‬عيوب كوچك را مي توان سنگ زد و برطرف كرد‪ .‬گزارش دقيقي از‬
‫محل هاي مورد بازرسي تهيه كنيد و هر نوع عيب و ايرادي را كه پيدا مي كنيد به دقت شرح دهيد و تهيه كروكي را نيز هرگز‬
‫فراموش نكنيد‪.‬‬

‫بازرسی ابعادی‬
‫معموالً بازرسي هاي ابعادي را براي مخزن هاي تحت فشار انجام مي دهند‪ .‬هر چند كه مخزن «قطعه اي ظريف و دقيق» نيست ‪،‬‬
‫ولي موقعيت تجهيزات و اتصاالتي كه به مخزن وصل مي شوند بسيارمهم است و بر همترازي اتصال شبكه لوله كشي اثر مي‬
‫نقطه اي ثابت ‪ ،‬مانند فلنج مخزن ‪ ،‬انجام‬ ‫گذارد ‪ ،‬زيرا محاسبات تنش شبكه لوله كشي براساس راستا و مخوقعيت دقيق و مشخ‬
‫از‬ ‫مي گيرد و به همين دليل نبايد هيچ انحراف و ناهمترازي وجود داشته باشد‪ .‬در عمل مي توان بازرسي هاي را پيش و يا پ‬
‫آزمون فشار آب انجام داد زيرا كرنش ها يا اعوجاج هاي ناشي از آن بسيار ناچيز و كوچك است و با روش هاي ساده اندازه‬
‫گيري قابل رديابي و محاسبه نيست‪ .‬معموالً سازندگان پيش از حضور بازرس اقدام به تهيه و تكميل گزارش بازرسي هاي ابعادي‬
‫شده است)‪ .‬اين كار‬ ‫مي كنند ( اين گزارش كروكي ساده اي از مخزن است كه در آن اندازه هاي مهم و حساس مخزن مشخ‬
‫وظيفه شما را تا اندازه اي آسان تر مي كنند و ديگر نياز نداريد كه اندازه هاي مختلف را در در نقشه هاي گوناگون جستجو و‬
‫هاي بلند دروني و‬ ‫بررسي كنيد‪ .‬بازرسي هاي ابعادي را مي توان با استفاده از متر نواري فلزي ‪ ،‬خط كش فوالدي بلند و كولي‬
‫بيروني انجام داد‪.‬‬
‫هاي) ابعادي در مخزن هاي تحت فشار معموالً دامنه وسيع و متنوعي دارند‪ .‬رواداشت هاي كلي نشان داده‬ ‫رواداشت ها (تلران‬
‫شده در نقشه ها را مبناي كار قرار دهيد و اگر رواداشت بزرگي ديده شد ‪ ،‬براي نمونه ‪ ±4-6‬ميليمتر ‪ ،‬آن ها را دوباره بررسي‬

‫‪61‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫كنيد‪ .‬به ياد داشته باشيد كه استاندارد فني ‪ DIN 8570‬نكات راهنماي كلي و عمومي رواداشت هاي ساخت تجهيزات را مشخ‬
‫كرده است‪ .‬هنگام بازرسي به نكات راهگشاي زير توجه كنيد ‪:‬‬
‫* خطوط مبنا‪.‬‬
‫كنيد‪ .‬هر مخزن بايد دو خط مبنا داشته باشد‪ :‬يك خط مبناي طولي‬ ‫نخست موقعيت خطوط مبنا را بر اساس نقشه مشخ‬
‫(معموالً خط محور مركزي مخزن) و يك خط مبناي عرضي‪ .‬خط مبناي عرضي معموالً خط جوش محيطي مخزن انتخاب نمي‬
‫شود ‪ ،‬بلكه در فاصله ‪ 41‬تا ‪ 111‬ميليمتر از درز جوش به سمت عدسي قرار مي گيرد‪ .‬اين خط به سنبه كوبي روي بدنه ي مخزن‬
‫و نشانه گذاري مي شود‪.‬‬ ‫مشخ‬
‫* موقعیت دریچه آدم رو ‪.‬‬
‫موقعيت دريچه آدم رو را نسبت به خط مبناي طولي مخزن وارسي كنيد‪.‬‬
‫* سطح فلنج دریچه آدم رو‪.‬‬
‫بررسي كنيد كه سطح اين فلنج تراز باشد‪ .‬رواداشت ‪ ±1‬درجه قابل قبول است‪.‬‬
‫* موقعیت نازل‪.‬‬
‫يكي از مهم ترين اندازه ها در مخزن موقعيت نازل نسبت به خطوط مبناست‪ .‬به جاي اينكه تالش كنيد موقعيت تقريبي مركز هر‬
‫كنيد‪ ،‬راه بهتر و ساده تر اين است كه فاصله ميان خطوط مبنا تا لبه فلنج هر نازل را اندازه گيري كنيد‪.‬‬ ‫نازل را مشخ‬
‫* سطح فلنج‪.‬‬
‫فاصله دو سر خط كش‬ ‫براي بررسي راستا و تراز بودن سطح فلنج ‪ ،‬يك خط كش فوالدي را روي سطح فلنج قرار دهيد و سپ‬
‫تا بدنه مخزن را اندازه گيري كنيد‪ .‬در برخي موارد مي توان از تراز حباب دار مدرج براي اين كار استفاده كرد‪ .‬سطح فلنج ها بايد‬
‫با دقت ‪ 1/4‬درجه نسبت به سطح مبنا تراز باشند‪ .‬همچنين فاصله سطح فلنج تا محور مخزن را وارسي كنيد‪ .‬رواداشت ‪ ±3‬ميليمتر‬
‫براي اين فاصله پذيرفتني است‪.‬‬
‫* سوراخ پیچ های فلنج‪.‬‬
‫قطر سوراخ پيچ و قطر دايره پيچ هاي فلنج را به دقت بررسي كنيد‪ .‬براساس يك معيار جهاني سوراخ پيچ ها بايد در دو سوي‬
‫محورهاي افقي و عمودي فلنج قرار گيرند ‪ ،‬مگر اينكه خالف آن به روشني در نقشه ها درج شده باشد‪.‬‬
‫* اندازه گیری «خمیدگی» مخزن‪.‬‬
‫هم مخزن هاي افقي و هم مخزن هاي ايستاده ي عمودي گاهي حول محورشان دچاره «خميدگي» مي شوند‪ .‬اين امر معموالً ناشي‬
‫از وارد آمدن تنش هاي ناخواسته به هنگام ساخت يا عمليات حرارتي است‪ .‬اندازه خمش مجاز بستگي به طول (يا ارتفاع) و قطر‬
‫مخزن دارد‪ .‬اندازه ي خميدگي در مخزني كوچك به طول ‪ 3‬تا ‪ 4‬متر و قطر تا ‪ 1/4‬متر نبايد بيشتر از ‪ 5‬ميليمتر باشد‪ .‬يك مخزن‬
‫بخار نمونه به طول تقريبي ‪ 11‬متر و قطر ‪ 2/4‬متر مي تواند ‪ 6‬تا ‪ 7‬ميليمتر خميدگي داشته باشد و هنوز مورد پذيرش قرار گيرد‪.‬‬
‫خميدگي هاي بيش از اين اندازه هاي تقريبي معموالً پذيرفتني نيست‪ .‬مي توانيد خميدگي مخزن را با نگاه كردن به سطح بيروني‬
‫مخزن در امتداد محور آن وارسي كنيد‪ .‬اندازه اين خميدگي را مي توان با استفاده از يك سيم محكم و شق (مانند سيم پيانو) اندازه‬
‫گيري كرد‪ .‬براي بررسي بهتر و دقيق تر خميدگي مخزن بايد وارسي خميدگي در سه يا چهار موضع در پيرامون مخزن انجام گيرد‪.‬‬

‫‪62‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫* پایه های مخزن‪.‬‬

‫مخزن هاي افقي معموالً پايه هاي زين شكل ساده دارند‪ .‬بررسي كنيد كه اين پايه ها درست و به گونه اي ساخته شده باشند كه‬
‫مخزن درست در موقعيت تراز قرار گيرد‪.‬‬
‫رواداشت ‪ ±3‬ميليمتر براي اين منظور بسيار خوب است ‪ ،‬ولي براي مخزن هاي بلندتر كه به دليل طول زيادشان اگر درست نصب‬
‫نشوند دچاره خميدگي خواهند شد‪ ،‬بهتر است اين رواداشت كمتر در نظر گرفته شود‪ .‬مخزن هاي ايستاده عمودي ممكن است سه‬
‫پايه ي نگهدارنده داشته باشند و يا روي يك پايه ستون گرد استوانه اي كه روي لبه پاييني مخزن نصب مي شود سوار شوند‪ .‬دقت‬
‫ساخت اين پايه ها را بايد خيلي دقيق وارسي كنيد‪ .‬مخزن بايد با دقت يك درجه در راستاي قائم قرار گيرد‪ .‬بهترين زمان براي‬
‫وارسي پايه ستون گرد استوانه اي ‪ ،‬پيش از جوش دادن آن به بدنه مخزن است‪.‬‬
‫معموالً هنگام بازرسي هاي ابعادي مخزن هاي تحت فشار با مواردي برخورد مي كنيد كه اندازه هاي انحراف بيش از رواداشت‬
‫مجاز است‪ .‬اين موارد الزاماً نمي تواند دليل ردكردن و نپذيرفتن مخزن باشد‪ .‬آنچه كه الزم است داشتن كروكي درست و دقيق در‬
‫گزارش بازرسي است تا موقعيت دقيق و اندازه اين انحراف را نشان دهد‪ .‬بايد بررسي كنيد كه آيا چنين انحرافي هدف سازگاري‬
‫مخزن را خدشه دار مي كند (براي نمونه خميدگي بيش از اندازه و يا ناهمترازي فاحش در فلنج) و يا اينكه تنها بر زيبايي آن اثر‬
‫دارد‪ .‬وجود هر نوع انحراف را كه ممكن است بر اجراي كارهاي بعدي در محل نصب براي اتصال لوله كشي ها به مخزن اثر‬
‫داشته باشد به دقت گزارش و يادآوري كنيد‪.‬‬

‫گزارش ناسازگاری و اقدامات اصالحی‬

‫كردن آن چندان دشوار و پيچيده نيست‪ .‬زيرا‬ ‫اگر ناسازگاري در مخزن تحت فشار وجود داشته باشد ‪ ،‬معموالً يافتن و مشخ‬
‫شرايط و الزامات بازرسي هاي قانوني موجب استفاده از برنامه هاي دقيق بازرسي و آزمون و بازرسي هاي موشكافانه ي بسيار‬
‫دقيق مي شود‪ .‬در بيشتر موارد مشكل وجود تنها يك انتخاب براي اقدامات اصالحي است ‪ ،‬زيرا ناسازگاري ها معموالً هنگامي‬
‫كشف مي شوند كه سازنده مخزن كار خود را بسيار پيش برده و يا اينكه تمام و كامل كرده است و در چنين شرايطي انتخاب‬
‫اقدامات اصالحي محدود مي شود‪ .‬ممكن است با دو دسته ناسازگاري رو به رو شويد ‪ :‬دسته اي كه مي توان براي دستيابي به‬
‫معيارهاي هدف سازگاري يك اقدام اصالحي عملي را در مورد آن ها اجرا كرد و دسته ي ديگر آن هايي هستند كه تنها اقدام‬
‫ممكن مرور و بررسي و استناد به اقدامات گذشته است‪ .‬براي دسته دوم به ندرت راه حل كاملي وجود دارد و معموالً منجر به به‬
‫كار بستن امتياز استانداردها در مورد مخزن مي شود‪.‬‬
‫يكي از مهم ترين وظايف بازرساني كه درگير كار بازرسي مخزن هاي تحت فشار هستند اين است كه در مورد راه حل رفع‬
‫ناسازگاري ها به توافق برسند‪ .‬براي اين منظور روش هاي زيادي وجود دارد ولي بايد انتظار داشته باشيد كه فشار زيادي از سوي‬
‫سازندگان بر شما وارد شود تا مجبور به پذيرش راه حل «مرور و بررسي و استناد به اقدامات گذشته» شويد‪ .‬معموالً اين راه تا‬
‫حدودي با معيارهاي هدف سازگاري تناقض و برخورد دارد‪ .‬به همين دليل كار بازرسي مخازن مي تواند زمينه مناسبي براي‬
‫برخوردها و تصميم گيري هاي راهبردي و كاربردي باشد‪ .‬هنگام بازرسي مخزن هاي تحت فشار بايد همچنين مراقب آثار و نتيجه‬
‫ي هزينه ها هم باشيد‪ .‬تالش كنيد موارد مهم و اساسي راه حل توافق شده را در مورد رفع ناسازگاري هاي موجود در مخزن گام‬
‫به گام به همراه سازنده دنبال كنيد تا جايي كه از ديد فني از اجراي كاري كه بايد انجام مي داديد احساس رضايت و اطمينان كنيد‪.‬‬

‫‪63‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫اين روش كارسازترين ‪ ،‬مؤثرترين و باصرفه ترين راه انجام اين كار است‪ .‬البته رويه هاي ديگري را نيز ‪ ،‬كه توجه كمتري به‬
‫نكات و نظرات كارشناسان فني دارند ‪ ،‬مي توان پذيرفت ولي زمان و هزينه هاي ناشي از اين رويه ها نيز به همان نسبت افزايش‬
‫پيش از اينكه تصميم قطعي خود را در مورد اقدام عملي بگيريد از خودتان بپرسيد كه آيا اين بازرسي كارساز و مؤثر‬ ‫مي يابد‪ .‬پ‬
‫بوده است؟‬
‫با به خاطر سپردن اين اصول مي توانيم به دنبال يازده مورد ناسازگاري كه معموالً در مخزن هاي تحت فشار ديده مي شوند‬
‫بگرديم‪ .‬در اينجا تالش كرده ام اين موارد را به ترتيبي كه معموالً بايد به دنبال آن ها بگرديد شرح دهم و از رايج ترين آن ها‬
‫شروع خواهيم كرد‪:‬‬

‫کسری مدارک‬
‫اين مورد همواره رخ مي دهد‪ .‬گاهي كسري مدارك ناشي از اجرا نكردن بعضي از مراحل برنامه هاي بازرسي و آزمون است و يا‬
‫ممكن است نتيجه ارتباط ضعيف و نادرست با پيمانكاران فرعي در رده هاي پاييني زنجيره ي ساخت باشد‪ .‬شما بايد خيلي سريع‬
‫تصميم بگيريد كه آيا كسري اين مدارك خاص به راستي تناقضي با هدف سازگاري مخزن دارد يا خير؟ در بيش از ‪ 91‬درصد از‬
‫موارد احتماالً چنين نخواهد بود و اقدامات و فعاليت ها به درستي انجام شده اند ولي اسناد ‪ ،‬مدارك و گزارش هاي مربوطه تهيه‬
‫نشده است‪ .‬در ‪ 11‬درصد بقيه ي موارد كسري مدارك (معموالً مربوط به آزمون هاي غيرمخرب) موجب خدشه دار شدن هدف‬
‫سازگاري مخزن و بروز ابهام و ترديد در مورد سالمت و يكپارچگي جوشكاري ها مي شود‪ .‬بهترين اقداماتي كه بايد دنبا لكرد‬
‫عبارتند از‪:‬‬
‫ببينيد آيا هدف سازگاري مخزن در خطر است يا خير؟‬ ‫‪‬‬

‫با پرسش و تحقيق بررسي كنيد كه آيا مدرك و سندي كه نشان دهد همه ي اقدامات الزم و ضروري انجام گرفته وجود‬ ‫‪‬‬

‫دارد (به جاي اسناد و مدارك كسري)‪.‬‬

‫تالش كنيد كه مسوله را خيلي سريع حل كنيد و در صورت نياز با پيمانكاران فرعي تماس بگيريد‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫كنيد كه چه مدركي كسر است‪ .‬تصميم خود را در گزارش‬ ‫گزارش ناسازگاري را تهيه كنيد و در آن به روشني مشخ‬ ‫‪‬‬

‫بياوريد و بگوئيد كه آيا به باور شما كسري اين مدارك بر هدف سازگاري مخزن اثر دارد يا خير؟‬

‫گواهی ها و تأییدیه های قانونی ناقص‬

‫گواهي ها و تأييديه هاي قانوني مي شوند‪ .‬براي نمونه پرسش هاي بيش از اندازه‬ ‫شرايط زيادي وجود دارند كه موجب نق‬
‫براي ارزيابي طراحي ‪ ،‬كسري مدارك و يا مشاهدات صورت گرفته به هنگام عمليات ساخت همگي مي توانند دليلي براي ترديد و‬
‫يا ابهام سازمان صادر كننده گواهي باشند‪ .‬براي همه بازرسان ‪ ،‬به جز آنهايي كه نماينده نهادها و سازمان هاي صادركننده ي اين‬
‫گواهي هاي قانوني هستند ‪ ،‬بهتر است كه اين موضوع را كامالً مكتوب كنند‪ .‬هدف گرفتن گواهي يا تأييديه كامل و بدون شرط‬
‫مسووليت اين كار را بر عهده سازمان صادركننده گواهي و تأييديه هاي قانوني بگذاريد‬ ‫مبني بر همخواني با استاندارد است ‪ ،‬پ‬
‫تا به روشني بيان كند كه چرا چنين كاري ممكن نيست‪ .‬از آن ها داليل روشن و دقيق بخواهيد و به اظهارات كلي و بيان شكايات‬
‫از آن براي مخزن صادر شده است كامل‬ ‫و گله گذاري ها بسنده نكنيد‪ .‬به دقت بررسي كنيد كه گواهي ها و تأييديه هايي كه پ‬

‫‪64‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫و بدون شرط و محدوديت باشد‪ .‬اين گواهي ها بايد كامالً با «فرم‪ »x‬از ‪ BS 5500‬يا فرم هاي مشابه در ‪ ASME‬همخواني داشته‬
‫باشند‪ .‬بايد ياد بگيريد كه مراقب گواهي هايي كه داراي عبارات و جمالت مبهم و دوپهلو يا توضيحات اضافي هستند باشيد‪ .‬اگر‬
‫دچاره شك و ترديد شديدبا اين فرض به بررسي اين گواهي ها بپردازيد كه يك اشتباه فاحش و جدي رخ داده است و شما در‬
‫شرايطي قرار گرفته ايد كه بايد ثابت كنيد به چه دليل اين گواهي را به عنوان دليلي براي همخواني كامل مخزن با استاندارد مربوطه‬
‫پذيرفته ايد‪.‬‬
‫در آغاز اين فصل گفتيم كه در اسناد و مدارك قانوني ‪ ،‬استانداردها و دستورالعمل هاي مربوط به مخزن هاي تحت فشار به عنوان‬
‫و مشروط كار چندان مطمون و قابل‬ ‫نمونه هاي قابل قبول تجربه هاي عملي شناخته مي شوند‪ .‬يعني پذيرش گواهي هاي ناق‬
‫قبولي نيست‪ .‬در اين مورد هم بهترين راه اين است كه بي درنگ و پيش از اينكه پيشرفت كار سازنده كار را به جايي برساند كه‬
‫چاره اي جز صد ور تأييديه دائمي ناسازگاري مخزن با استاندارد باقي نماند ‪ ،‬راه حلي فني براي آن بيابيد‪ .‬سازمان هاي صادركننده‬
‫و يا مشروط صادر نمي كنند‪.‬‬ ‫ي گواهي هاي قانوني كه مسووليت پذيرند معموالً در چنين شرايطي گواهي هاي ناق‬

‫ردیابی نواقص مواد‬

‫اين موضوع را با مسوله خواص نادرست مواد كه مسوله ديگر (و بسيار مهمتر) است اشتباه نكنيد‪ .‬به مواردي كه مدارك و شواهد‬
‫محكم و متقني در دست داريد كه نشان مي دهند هدف سازگاري مخزن خدشه دار شده است (كه در اين موارد مخزن بايد رد و‬
‫مواد معموالً از جمله مواردي است كه با مرور و بررسي و استناد به اقدامات گذشته قابل‬ ‫از نو ساخته شود) مشكل رديابي ناق‬
‫حل است‪ .‬در مورد اجزاي تحت فشار بدنه بهترين كار اين است كه درخواست كنيد نمونه مواد مورد استفاده و نمونه ورق هاي‬
‫تهيه شده بار ديگر مورد آزمايش قرار گيرند‪ .‬با اين كار مشكل اسناد و مدارك به يك فعاليت مهندسي تغيير شكل مي دهد‪ .‬اين‬
‫كار همچنين راه حل هدفمندتري است‪ .‬زيرا اگر بخواهيد به دنبال گواهي مواد سراغ فروشنده هاي فرعي مواد برويد ‪ ،‬جداي از‬
‫وقت و هزينه اي كه صرف مي كنيد ‪ ،‬نخواهيد توانست حلقه مفقود شده ي زنجيره ي رديابي مواد را با اطمينان كامل پيدا كنيد‪.‬‬
‫نتايج تكرار آزمايش ها را بگيريد و به دقت در گزارشتان شرح دهيد كه چه كاري انجام شده است و به چه دليل‪ .‬درباره اجزاي‬
‫غير فشاري مانند پايه هاي مخزن و قابها مي توانيد با نرمش و گذشت بيشتري برخورد كنيد ‪ ،‬زيرا اين قطعات تاثير بسيار كمتري‬
‫بر هدف سازگاري مخزن دارند‪.‬‬

‫ابعاد نادرست‬
‫معموالً در مورد مخزن هاي بزرگ ‪ ،‬ابعاد و اندازه هايي يافت مي شوند كه خارج از دامنه رواداشت مجاز مندرج در نقشه قرار‬
‫دارند‪ .‬مادامي كه اين انحراف ناشي از خميدگي و اعوجاج فاحش و جدي نباشد ‪ ،‬اثر اين انحراف معموالً چندان مهم و جدي‬
‫نخواهد بود‪ .‬بهتر است كمي محتاط تر با قضيه برخورد كنيد‪-‬گزارش ناسازگاري در اين باره تنها هنگامي مورد توجه و قضاوت‬
‫درست قرار مي گيرد كه ابعاد و اندازه مخزن به كلي نادرست باشد براي تكميل گزارش بايد ابعاد و اندازه هايي را كه خارج از‬
‫كنيد‪ .‬در نتيجه تمام نشانه هاي‬ ‫دامنه رواداشت مجاز قرار دارند(باكروكي ) بويژه اندازه هاي مربوط به موقعيت نازل ها را مشخ‬
‫و ارائه مي شود‪.‬‬ ‫الزم براي نصبشبكه لوله كشي در كارگاه نصب مشخ‬

‫‪65‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫ناهمترازی اتصال عدسی به بدنه‬

‫ناهمترازي در دسته بندي متفاوتي نسبت به ديگر ابعاد مخزن تحت فشار قرار دارد‪ .‬بيشترين اندازه مجاز ناهمترازي به دقت‬
‫محاسبه مي شود تا ناپيوستگي و گسست در تنش (ناشي از پاسخ متفاوت بدنه و عدسي نسبت به فشار دروني) در يك دامنه‬
‫و محدود حفظ شود‪ .‬اگر اندازه ي ناهمترازي از اندازه ي مجاز تجاوز كند ‪ ،‬اين ناپيوستگي و گسست تنش به اندازه‬ ‫مشخ‬
‫بسيار زيادي افزايش خواهد يافت‪ .‬اگر با چنين موردي از ناهمترازي رو به رو شديد بايد گزارش ناسازگاري تهيه كنيد‪ .‬اقدامات‬
‫بسيار اندكي مي توان براي اصالح اين شرايط و جلوگيري از بازسازي مخزن انجام داد‪ .‬در چنين شرايطي به هيچ وجه پيشنهاد‬
‫نمي شود كه از امتيازهاي انحصاري دستورالعمل ها و استانداردهاي مخازن پيروي كرد ‪ ،‬زيرا مخاطرات فني اين كار بسيار زياد‬
‫است‪.‬‬

‫آماده سازی نادرست درز جوش‬

‫اشكاالت رايج و متداولي كه مي توانيد پيدا كنيد عبارتند از ‪:‬‬
‫زاويه نادرست لبه درز جوش‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫لبه هاي نامتقارن درز جوش ناشي از انحراف و خطا هنگام ماشينكاري و آماده سازي لبه ورق‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫فاصله نادرست ريشه جوش (پيش از خال جوش زدن)‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫اظهار نظر كلي در مورد چگونگي پذيرش خطاي ناشي از آماده سازي نادرست درز جوش بسيار دشوار است‪ .‬طراحي چگونگي‬
‫از آن با‬ ‫آماده سازي درز جوش بخشي از ويژگي هاي رويه ي جوشكاري (‪ )WPS‬براي يك اتصال جوش ويژه است كه پ‬
‫استناد به گزارش تأييد رويه جوشكاري (‪ )PQR‬كه نتايج آزمايش هاي اجرا شده براي آن شرايط را نشان مي دهد ‪ ،‬مورد تأييد و‬
‫پذيرش قرار مي گيرد‪ .‬هر گاه حلقه ارتباطي ميان ‪ WPS‬و ‪ PQR‬در نتيجه آماده سازي نادرست درز جوش گسسته شود ‪ ،‬درست‬
‫بدان معني است كه استحكام و يكپارچگي درز جوش خدشه دار شده است‪ .‬به عنوان قاعده اي كلي بهترين راه اين است كه لبه‬
‫هاي درز جوش بار ديگر به شكل درست ماشينكاري و آماده سازي شوند و در آرايش درست و مناسب تأييد شده قرار گيرند‪.‬‬
‫اين كار هنگامي ممكن است كه الزم نباشد اندازه زيادي از لبه ورق برداشته شود ‪ ،‬چون در اين صورت تنظيم ساير اتصاالت در‬
‫مخزن دستخوش تغيير خواهد شد‪.‬‬
‫از تهيه نمونه ي آزمون مورد آزمون‬ ‫اگر امكان ماشينكاري دوباره نباشد بهتر است كه درخواست كنيد اين اتصال نادرست پ‬
‫هاي مخرب و غير مخرب الزم قرار گيرد ( يعني تهيه ‪ PQR‬جديد)و سالمت آن بررسي شود‪ .‬اين كار به ويژه براي جوشكاري‬
‫نازل به بدنه مخزن اهميت بسيار زيادي دارد ‪ ،‬زيرا رفتار و ويژگي هاي استحكام اين گونه جوش ها در مقايسه با جوش هاي‬
‫ساده لب به لب يك طرفه يا دو طرفه كمتر قابل پيش بيني است‪.‬‬

‫رویه های (‪ )WPS‬نادرست جوشکاری‬

‫‪WPS‬‬ ‫با اين موضوع نيز مانند آماده سازي نادرست درز جوش برخورد كنيد ‪ ،‬ولي با اهميت و جديت بسيار بيشتر‪ .‬نادرستي‬
‫معموالً هنگامي كشف مي شود كه جوشكاري بر اساس آن انجام شده است‪ ،‬بنابراين در عمل هيچ امكاني براي اصالح آن بدون‬
‫پرهيز از بريدن مخزن و جوشكاري دوباره آن وجود ندارد‪ .‬تنها راه ديگري كه وجود دارد تالش براي بررسي و تأييد ‪ WPS‬اجرا‬

‫‪66‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫شده است و همان گونه كه پيش تر گفته شد براي اين كار بايد اقدامات الزم براي تهيه ‪ PQR‬دنبال شود‪ .‬مراقب باشيد براي اقدام‬
‫به اين عمل زياد دستپاچه نشويد و پيش از هر چيز ‪ WPS‬نادرست را به دقت بررسي كنيد‪ .‬اگر تغييرات اعمال شده شامل تغييرات‬
‫عمده و اساسي در جوش ريشه (براي نمونه حذف جوش ارگون براي ريشه‪،‬در جايي كه پيش تر چنين مقرر شده باشد) و يا در‬
‫مواد پركن (يا مصرفي) باشد‪ ،‬امكان ندارد كه تالش براي تأييد ‪ WPS‬جديد به نتايج قابل قبول و رضايت بخش برسد و به احتمال‬
‫زياد نتايج آزمون منفي خواهد بود‪ .‬مخاطرات فني ناشي از اشتباه و انحراف در ساير عوامل جوشكاري كمتر از اين است‪ .‬در‬
‫گزارش خود به روشني نشان دهيد كه پيش از تصميم گيري‪ ،‬به عوامل و متغيرهاي اساسي جوشكاري دقت كرده ايد‪.‬‬

‫خواص نادرست مواد‬

‫شده در‬ ‫اين شرايط ب همواردي برميگردد كه بفهميد خواص و ويژگي هاي مواد تا اندازه اي خارج از دامنه ي مجاز مشخ‬
‫مشخصات فني قرار دارند‪ ،‬نه مواردي كه از مواد نادرست استفاده شده است‪ .‬به طور كلي ويژگي ها و مشخصات مكانيكي مواد‬
‫مخازن تحت فشار از اهميت بيشتري نسبت به خواص شيميايي آن ها برخوردارند‪ ،‬به اين دليل كه ويژگي هاي مكانيكي تابعي از‬
‫آناليز شيميايي مواد هستند و در اثر عمليات حرارتي دستخوش تغيير مي شوند‪ ،‬در حالي كه آناليز شيميايي مواد معموالً بدون تغيير‬
‫باقي مي ماند‪ .‬دو دسته اصلي ناسازگاري در ويژگي هاي مكانيكي مواد وجود دارد كه ممكن است با آن ها رو به رو شويد‪ .‬ساده‬
‫ترين حالت اين است كه خواص كششي خارج از دامنه رواداشت هاي مجاز قرار داشته باشد‪ .‬در متداول ترين حالت استحكام‬
‫حد تسليم بسيار پايين است‪ .‬به كار بردن ضرايب اطمينان در طراحي مخزن هاي تحت فشار معموالً به گونه اي است كه بروز‬
‫اختالف و انحراف هاي كوچك و ناچيز در استحكام كششي را جبران مي كند‪ .‬همچنين اندازه خوردگي مجاز را نيز بايد در نظر‬
‫گرفت‪ ،‬هر چند كه در بسياري از استاندارد هاي مخازن تحت فشار هنگام محاسبه تنش نبايد اندازه ي خوردگي مجاز را به‬
‫ضخامت ماده اضافه كرد‪ .‬اختالف هاي ناچيز در خواص كششي ماده به تنهايي نبايد عاملي باشد كه مخزن را براي اهداف و‬
‫شرايط خوانده شده نامناسب اعالم كنيد‪ .‬گزارش ناسازگاري در گام نخست بايد نشان دهد كه محاسبات با استفاده از خواص‬
‫كششي واقعي ماده دوباره بررسي شده است و نتايج بدست آمده از آن براي ضريب اطمينان با شرايط و الزامات استاندارد مورد‬
‫اشاره همخواني دارد‪ .‬نتايج محاسبات را به دقت و همراه سازمان صادركننده ي گواهي مورد بررسي و ارزيابي قرار دهيد‪.‬‬
‫اگر نتايج آزمون هاي ضربه يا سختي خارج از دامنه ي مجاز مشخصات فني باشد‪ ،‬اثرات آن بسيار مهم و جدي خواهد بود‪.‬‬
‫مقادير كوچك ضربه و يا مقادير بزرگ سختي نشان دهنده افزايش تردي و شكنندگي ماده است‪ .‬شكنندگي بر چگونگي رشد و‬
‫انتشار ترك در ماده اثر مي گذارد و ساز و كار گسترش ترك از جمله مواردي است كه در عمل نقش بسيار مؤثري بر ساز و كار‬
‫كردن برنامه اي براي تكرار ازمون است‪ ،‬حتي در مواردي كه‬ ‫شكست و گسيختگي دارد‪ .‬راهكار درست و مناسب مشخ‬
‫انحراف و اختالف اندك و ناچيزي نسبت به دامنه مجاز مشخصات فني وجود دارد‪ .‬به ياد داشته باشيد كه به دليل مشكالت ذاتي‬
‫موجود براي دستيابي به نتايج تكرار پذير در آزمون ضربه‪ ،‬دست كم به سه نمونه نياز داريد‪ .‬اگر نتايج تكرار آزمون بار ديگر تأييد‬
‫كند كه خواص ضربه بسيار پايين است‪ ،‬هدف سازگاري مخزن بسيار جدي مورد ابهام و ترديد قرار خواهد گرفت‪ .‬نمي توان به‬
‫سادگي و روشني اثر استحكام ضعيف ضربه را نشان داد و هيچ كدام از استانداردهايد مخازن تحت فشار هم در اين زمينه‬
‫دستورالعمل صريح و روشني ندارند‪ .‬بنابراين براي طراحان مخزن كاري دشوار است كه چگونگي شرايط پذيرش و تأييد مخزن را‬
‫و تعريف كنند‪.‬‬ ‫در مواردي كه خواص ضربه كاهش مي يابد به روشني مشخ‬

‫‪67‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫شما مي توانيد پيشاپيش از هدر رفتن وقت و انرژي خود هنگام رو به رو شدن با چنين مواردي پرهيز كنيد‪ .‬به باور من درست‬
‫ترين و مناسب ترين تصميم رد كردن مخزني است كه مشخصات و ويژگي هاي ضربه مواد آن خارج از دامنه مجاز مشخصات‬
‫فني قرار دارد‪ .‬اگر بتوانيد داليل و مدارك محكمي مبني بر افزايش شكنندگي ارائه كنيد‪ ،‬بدون ترديد پشتوانه فني محكم و قابل‬
‫دفاعي براي تصميم خود خواهيد داشت‪ .‬بعيد است كه سازمان هاي صادركننده گواهي هاي قانوني نيز چنين تصميمي را تأييد‬
‫نكنند‪ .‬پيشنهاد هايي را كه براي پايين آوردن دامنه كاري مخزن و استفاده از آن در فشارهاي پايين تر ارائه مي شود با دقت بسيار‬
‫بررسي كنيد‪ .‬معموالً در چنين مباحثي نكات فني بسيار ريز و ظريفي وجود دارد‪.‬‬

‫اجرا نکردن آزمون های غیر مخرب‬

‫اجرا نكردن آزمون هاي غير مخرب يكي از موارد كسري بسيار مهم است‪ ،‬ولي نه به اندازه اي كه مشكالت زيادي به بار آورد‪ .‬راه‬
‫حل اين است كه خيلي ساده دستور دهيد در شرايط موجود آزمون هاي غير مخرب روي مخزن اجرا شود‪ .‬جستجوي ترك هاي‬
‫سطحي با استفاده از آزمون رنگ نافذ يا ذرات مغناطيسي بسيار ساده و قابل اجراست و آزمون فراصوت مي تواند جايگزين پرتو‬
‫نگاري شود و اين جايگزيني در بسياري از استانداردها نيز پذيرفته شده است‪ .‬در گزارش ناسازگاري روشي را كه بايد استفاده‬
‫كنيد‪ .‬داليل معتبر و قابل استنادي وجود دارد كه نشان مي دهد مي توان آزمون‬ ‫شود و معيارهاي پذيرش را به دقت مشخ‬
‫فراصوت را روي مخزن ساخته شده انجام داد‪ .‬تمام سطوح ناهموار و زبر را مي توان با سنگ زدن آماده كرد و افراد فني ماهر و‬
‫باتجربه مي توانند به سادگي به مواضع حساس جوش هاي لب به لب و جوش نازل ها دسترسي پيدا كنند‪ .‬بايد مطمون شويد كه‬
‫تمام آزمون هاي غير مخرب خواسته شده درست اجرا شوند‪ .‬نتايج آزمون هاي غير مخرب اسناد و مدارك مهمي هستند كه نشان‬
‫مي دهند ارزيابي و بررسي سالمت و يكپارچگي اجزاي جوشي درست انجام شده است و مرور و بررسي اين نتايج يكي از‬
‫وظايف مهم و حساس بازرسي است‪.‬‬
‫همواره به ياد داشته باشيد كه تصور اينكه اجراي آزمون فشار آب در فشاري باالتر مي تواند جايگزيني براي آزمون هاي غير‬
‫مخرب انجام نشده باشد‪ ،‬از اساس پنداري نادرست و بي ارزش است‪ .‬اين نكته نيز ارزش تكرار دارد كه گرچه «بحث هاي‬
‫سطحي» براي چنين پيشنهادي مي تواند قانع كننده به نظر بيايد‪ ،‬ولي مباني و زيربناي فني ضعيف و بي اساسي دارد‪ .‬توجه داشته‬
‫كردن نشتي انجام مي شود و نمي تواند عيوبي را كه در بروز شكست نقش و اثر دارند‬ ‫باشيد كه آزمون فشار آب براي مشخ‬
‫كند‪ .‬اجراي آزمون هاي درست و مناسب غير مخرب براي نشان دادن سالمت و يكپارچگي مخزن و تحقيق‬ ‫آشكار و مشخ‬
‫هدف سازگاري آن الزم و ضروري است‪.‬‬

‫تعمیرات گزارش نشده‬

‫گهگاه هنگام بازرسي هاي چشمي مخزن ممكن است نشانه و شواهدي بيابيد كه نشان مي دهند تعميراتي بدون اينكه گزارش‬
‫شوند روي مخزن انجام گرفته است‪ .‬اين تعميرات بيشتر در مورد جوشكاري ها ديده مي شود تا روي «بدنه» قطعات و اجزايي‬
‫مانند فلنج ها‪ .‬تعمير پذيرفتني و مجاز است ولي بايد گزارش شود و همراه آن جزئيات رويه تعمير نيز ثبت شود‪ .‬در چنين مواردي‬
‫نخست تحقيق كنيد كه آيا گزارش تعمير و رويه اجراي آن واقعاً وجود ندارد و يا در دسترس نيست‪ ،‬زيرا ممكن است وجود‬
‫داشته باشند ولي آن ها را در مجموعه اسناد نهايي مخزن قرار نداده باشند‪ .‬اگر به اين نتيجه رسيديد كه واقعاً تعمير بدون گزارش‬
‫درستي و سالمت همه مواضع تعمير‬ ‫انجام شده است آن گاه بايد ببينيد كه آيا موارد مشابه ديگري هم وجود دارد يا نه و سپ‬

‫‪68‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫شده را به دقت بررسي كنيد‪ .‬اين كار را با اجراي آزمون هاي غير مخرب سطحي براي ‪ 111‬درصد سطح مخزن آغاز كنيد و پ‬
‫از آن با چند درصد آزمون هاي حجمي در مواضع حساس (نقاط برخورد درز جوش هاي لب به لب (‪ )T‬و ‪ ) ...‬ادامه دهيد‪ .‬دقت‬
‫كني د كه نوع و ميزان آزمون هاي غير مخرب كه فكر مي كنيد الزم است انجام شود‪ ،‬به روشني در گزارش ناسازگاري شرح داده‬
‫شود‪.‬‬

‫نشتی هنگام آزمون فشار آب‬

‫در صورت بروز هر نوع نشتي ا حتي از فلنج هاي مؤقت يا اتصال لوله ها ا حتماً گزارش ناسازگاري تهيه كنيد‪ .‬نشتي از درز‬
‫جوش ها معموالً نشانه وجود ترك و يا حفره و تخلخل بيش از اندازه است‪ .‬پرسشي كه بايد بپرسيد اين است كه ‪« :‬چرا اين عيب‬
‫در آزمون هاي غير مخرب شناسايي نشده است؟» و پاسخ آن را به دقت ارزيابي و بررسي كنيد‪ .‬شما بايد تصميم بگيريد كه آيا به‬
‫جز اين عيوبي كه موجب نشتي قابل مشاهده شده اند هيچ عيب پنهان و ناديده ي ديگري ‪ ،‬كه سالمت و يكپارچگي مخزن را به‬
‫خطر اندازد‪ ،‬وجود دارد يا خير؟ محل حفره و تخلخل و ترك را مي توان گود و دوباره جوشكاري كرد‪ .‬مطمون شويد كه روش‬
‫تعمير به درستي انجام شود و مورد بررسي قرار گيرد‪ .‬در برخي موارد براي از بين بردن تنش هاي ناشي از تعمير و جوشكاري‬
‫دوباره الزم است كه تمام مخزن بار ديگر مورد عمليات حرارتي قرار گيرد‪ .‬تمام اقدامات تعميري را در صورت نياز با رسم‬
‫كروكي به دقت گزارش كنيد‪.‬‬

‫‪69‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫شكل ‪ -15‬مرجع كد موارد بازرسي قسمتهاي مختلف مخزن تحت فشار‬

‫‪71‬‬
 ‫جوشکاری و کنترل کیفیت‬
‫در مخازن تحت فشار‬

‫مراجع‬
‫‪1- Robert Chuse, Unfired Pressure Vessels,ASME Code Simplified.‬‬
‫‪ -2‬بهرام سرپوشاني‪ ،‬بازرسي تجهيزات مكانيكي‬
‫‪IPS‬‬ ‫‪ -3‬منوچهر تقوي‪ ،‬نكات كاربردي از استانداردهاي ‪ ASTM ،AWS ، API،ASME‬و‬
‫‪4- ASME Boiler & Pressure Vessel Code, Sec. VIII, Div. 1, Rules for Construction of Pressure Vessels.‬‬
‫‪ -4‬كامران خداپرستي‪ ،‬جزوه آموزشي "دستورالعمل جوشكاري‪،‬گزارش تائيد آن و تائيد صالحيت جوشكار"‬
‫‪6- J. Philip Ellenberger, Pressure Vessels.‬‬
‫اساس كد ‪،ASME Sec. VIII Div. 1‬‬ ‫‪ -7‬شرح ساخت عدسی در مخازن و بازرسی ابعادی بر‬
‫‪.www.weldingcode.com‬‬

‫‪71‬‬