Γυμνάσιο Αγίου Δομετίου Σχολ.

Χρονιά: 2019-2020
ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ, - εποχή Μακεδονικής δυναστείας (σελ. 48-51), .
Πού ζούσαν οι άνθρωποι τον 10ο αιώνα; Είχαν τις ίδιες ασχολίες;

Κοινωνία και οικονομία της υπαίθρου

Πιο σημαντικός κλάδος οικονομίας: Πάροικοι - Ελεύθεροι γαιοκτήμονες - Ακτήμονες

Μεγάλα κτήματα είχαν: κοινά χαρακτηριστικά:

Διαφορά:
Να σημειωθεί στο τετράδιο

Κάνοντας μια βόλτα στην ύπαιθρο γνωρίζουμε διάφορες κοινωνικές τάξεις, άλλες
"φτωχές" = πένητες και άλλες "δυνατές". Τις αναγνωρίζετε;
 Με τη βοήθεια των πηγών να εξηγήσετε ποιοι ήταν οι δυνατοί του 10ου αιώνα και
γιατί ήταν επικίνδυνοι για το κράτος. Να γράψετε την απάντηση στο τετράδιο.

Οι κρατικοί λειτουργοί και η προστασία των μικρών αγροτών

Ο χωρικός δεν μπορούσε στην πραγματικότητα να ανακτήσει πάντοτε, την περιουσία του, γιατί στις περισσότερες
περιπτώσεις οι άδικοι αγοραστές, από τους οποίους έπρεπε να τη διεκδικήσει, δεν φαίνεται να ήταν άλλοι από τους
κατά τόπους ισχυρούς εκπροσώπους του κράτους, τους συγγενείς ή και τους φίλους τους. Οι μεγαλογαιοκτήμονες
και οι κρατικοί λειτουργοί αποτελούσαν μια ενιαία τάξη… Αυτοί που ήταν υπεύθυνοι για την εφαρμογή των
αυτοκρατορικών διαταγών είχαν κάθε συμφέρον να επιδιώκουν την ματαίωση της εφαρμογής τους.
G. Ostrogorsky, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, τόμ. Β’, 152-153
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
 Ερώτηση (να απαντηθεί στο τετράδιο): Γιατί ήταν επικίνδυνοι οι δυνατοί για το κράτος;
Βάλε √ όπου ισχύει.
Ακτήμονες Πάροικοι Ελεύθεροι γαιοκτήμονες
Έχουν δικό τους κτήμα
Νοικιάζουν (=μισθώνουν) γη για καλλιέργεια
Τους έχει παραχωρήσει γη ένας δυνατός για καλλιέργεια,
για απεριόριστο χρόνο
Καλλιεργούν τη γη των δυνατών
Είναι δεμένοι/ προσκολλημένοι στη γη που καλλιεργούν,
που όμως δεν τους ανήκει
Δεν μπορούν να εγκαταλείψουν τη γη που καλλιεργούν
Υπηρετούν στο στρατό των θεμάτων
Πληρώνουν φόρους στο κράτος
Χρωστάνε αγγαρεία και φόρο στον κύριο της γης που
καλλιεργούν
Έχουν προσωπική εξάρτηση από τον κύριο της γης που
καλλιεργούν
Ανήκουν στους πένητες = φτωχούς αγρότες
Ζουν και εργάζονται στα προάστεια/χωρία των δυνατών

Κοινωνία και οικονομία των πόλεων = αστική οικονομία στην εποχή των Μακεδόνων
Παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη των πόλεων.
Στις πόλεις ζουν: ..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
Ποιοι από αυτούς ανήκουν στη μεσαία τάξη; ...............................................................................................
Ποιοι νομίζετε ότι είναι οι πιο πλούσιοι από τη μεσαία τάξη; ......................................................................
Στο Βυζάντιο η μεσαία τάξη των επιχειρηματιών ήταν οργανωμένη σε συντεχνίες.
Σε συντεχνίες ήταν οργανωμένοι οι χρυσοχόοι, οι ράφτες, οι έμποροι μεταξιού, οι κατασκευαστές
και οι έμποροι μεταξωτών υφασμάτων, οι αρωματοπόλες, οι σαπωνοποιοί, οι παντοπόλες, οι
κρεοπώλες, οι ιχθυέμποροι, οι αρτοποιοί, οι εργολάβοι οικοδομών και πολλοί άλλοι επαγγελματίες.
Επικεφαλής της συντεχνίας ήταν ο πρόεδρος που εκλεγόταν από τα μέλη της αλλά το κράτος διόριζε
δίπλα στον πρόεδρο κι έναν διοικητικό υπάλληλο που ασκούσε έλεγχο στο εσωτερικό της συντεχνίας.
Για να γίνει κανείς δεκτός σε μια συντεχνία έπρεπε πρώτα να προταθεί από 5 μέλη της κι ύστερα να
πάρει έγκριση από τον έπαρχο. Επίσης τις πρώτες ύλες που θα χρειαζόταν, τα εμπορεύματα που είχε
δικαίωμα να πουλάει, τη μεγαλύτερη ποσότητα πρώτων υλών που θα μπορούσε να προμηθευτεί και τα
όρια του κέρδους του, όλα αυτά τα καθόριζε ο έπαρχος. Ειδικοί ελεγκτές επισκέπτονταν τα
καταστήματα και έλεγχαν αν ο επαγγελματίας τηρούσε όλες αυτές τις προϋποθέσεις.
ΠΗΓΗ: G. WALTER: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Με τη βοήθεια των πιο πάνω πηγών να απαντήσετε τις πιο κάτω ερωτήσεις:
1. Τι είναι οι συντεχνίες σήμερα;
2. Οι συντεχνίες = συστήματα στο Βυζάντιο ήταν .........................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
Στόχος τους ήταν να ......................................................................................................................................
και να ............................................................................................................................................................
Η λειτουργία τους ελεγχόταν από ............................. ρυθμιζόταν με .........................................................,
στην Κωνσταντινούπολη ..........................................................................
Η νομοθεσία για τους συντεχνίες επέτρεπε μόνο .......................................................................................
και καθόριζε ................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................
 Στα χρόνια της Μακεδονικής δυναστείας 9ος - 11ος αι.:
1. Η οικονομία των πόλεων, σε αντίθεση με την οικονομία της
υπαίθρου, γνώρισε μεγάλη ..............................
2. Τα πιο σημαντικά εμπορικά κέντρα ήταν οι πόλεις:
.......................................... και ..............................
3. Οι εμποροπανηγύρεις είναι συγκεντρώσεις ......................
σε κάποια πόλη με την ευκαιρία της γιορτής κάποιου αγίου.
4. Το ..................................... είναι συλλογή διατάξεων που
ρυθμίζει τη λειτουργία των συντεχνιών στην Κων/πολη.
5. Η ανάπτυξη της αστικής οικονομίας οδήγησε στη
δημιουργία της ........................... τάξης των .........................
που αποτελείται από εμπόρους, βιοτέχνες, ναυτικούς και
τραπεζίτες.
6. Δημιουργήθηκαν νέες ........................... από κάστρα, που
οι κάτοικοι τους άρχισαν να ασχολούνται, εκτός από τη
γεωργία και με τη βιοτεχνία και το εμπόριο.
7. Οι ...................... είναι οι φτωχές λαїκές τάξεις των πόλεων.

Η νομοθεσία της Μακεδονικής δυναστείας (σελ. 50-51)

Πηγή 1: Νεαρά Ρωμανού Α' (922) υπέρ των μικρών καλλιεργητών

"απαγορεύουμε στους δυνατούς να αποκτήσουν οτιδήποτε ανήκει στους ευτελέστερους, είτε με υιοθεσία ή απλή
δωρεά, είτε λόγω θανάτου ή με διαθήκη, ή διά μέσου χρησικτησίας ή προστασίας, ή φιλικής παραχώρησης, εκτός αν
πρόκειται για συγγενείς... Αν κάποιος δυνατός επιχειρήσει να πραγματοποιήσει (μια παράνομη συναλλαγή) θα
δημευθεί η περιουσία του και θα δώσει στο δημόσιο ταμείο το ποσό της τιμής".
Jus Graecoromanum, I., Π. Zέποι, Nεαραί και Xρυσόβουλλα των μετά τον Iουστινιανόν Bυζαντινών αυτοκρατόρων,

Πηγή 2: Νόμοι υπέρ των αδυνάτων

α. «Όλες οι αγοραπωλησίες που έγιναν ανάμεσα σε πένητες και δυνατούς δεν ισχύουν και είναι παράνομες. Γι’ αυτό
αποφασίζουμε την επιστροφή των κτημάτων στους πένητες, χωρίς την απόδοση των χρημάτων της αγοράς, ούτε των
φόρων και των δαπανών καλλιέργειάς τους. Είναι αυτονόητο ότι η διάταξη αυτή ισχύει και για το μέλλον».
β. «Οι δυνατοί επιθυμούμε να αγοράζουν ακίνητα από τους δυνατούς, οι δε στρατιώτες και οι πένητες γεωργοί
επιτρέπουμε να συναλλάσσονται με τους όμοιους της δικής τους τάξης».
Βασίλειος Β΄, Νεαραί

Πηγή 3: Το αλληλέγγυον του Βασιλείου Β΄

[…] έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών (μικροκαλλιεργητών) που είχαν καταστραφεί να
πληρώνονται από τους δυνατούς. Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη «αλληλέγγυον». Όταν δε ο πατριάρχης
Σέργιος και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει αυτό το
παράλογο (!) βάρος, ο βασιλιάς δεν υπάκουσε […]
Ιωάννης Σκυλίτζης, Σύνοψις ιστοριών
σελίδα 5
 α. Η νομοθετική δραστηριότητα
Η νομοθεσία →Αυτοκράτορες Μακεδονικής δυναστείας →νομοθετική δραστηριότητα
της σκοπός:
Μακεδονικής α) εύρυθμη λειτουργία διοίκησης
Δυναστείας β) λύση επειγόντων κοινωνικών προβλημάτων
→Οι νόμοι:
(σελ. 50-51) 1. Πρόχειρος νόμος: εύχρηστη συλλογή επιλεγμένων νόμων - αντικατέστησε την Εκλογή των Ισαύρων.
2. Επαναγωγή: εισαγωγή στον Πρόχειρο Νόμο που καθόριζε με ακρίβεια τις
αρμοδιότητες του αυτοκράτορα και του πατριάρχη.
3. Βασιλικά: συλλογή νόμων που αντλεί κυρίως από τις νομικές συλλογές του Ιουστινιανού. (60 βιβλία)
4. Επαρχικόν Βιβλίον: διατάξεις για τη λειτουργία των συντεχνιών Κων/πολης
5. Νεαρές: νέοι νόμοι που είχαν σκοπό τον περιορισμό της μεγάλης γαιοκτησίας.

ΣΥΜΠΛΗΡΩΝΩ ΤΑ ΚΕΝΑ:
 Εισαγωγή στον "Πρόχειρο νόμο" που καθόριζε με ακρίβεια τις αρμοδιότητες του αυτοκράτορα και
του πατριάρχη: ..............................................................
 Νόμος του 1002 που υποχρέωνε τους δυνατούς να πληρώνουν τους φόρους των φτωχών του χωριού: ............................
 Εύχρηστο απάνθισμα νόμων που αντικατέστησε την Εκλογή, νομική συλλογή των Ισαύρων: .............................................
 Νέοι νόμοι των Μακεδόνων αυτοκρατόρων που απέβλεπαν στον περιορισμό της μεγάλης γαιοκτησίας: ...........................
ΕΠΙΛΕΓΩ ΤΟ ΣΩΣΤΟ:
 Νέοι νόμοι των Μακεδόνων αυτοκρατόρων που απέβλεπαν κυρίως στο περιορισμό της μεγάλης γαιοκτησίας:
α) Νεαρές β) Επαναγωγή γ) Αλληλέγγυον
 Νόμος του Βασιλείου Β΄ που υποχρέωνε τους δυνατούς να πληρώνουν τους φόρους των φτωχών:
α) Πρόχειρος νόμος β) Αλληλέγγυον γ) Βασιλικά
Σημειώνω ΣΩΣΤΟ ή ΛΑΘΟΣ:
 Ο "Πρόχειρος νόμος" καθόριζε με ακρίβεια τις αρμοδιότητες του αυτοκράτορα και του πατριάρχη. .........................
 Τα "Βασιλικά" ήταν διατάξεις που ρύθμιζαν τη λειτουργία των συντεχνιών της Κων/πολης. ..................................
 Οι "Νεαρές" των Μακεδόνων ήταν νέοι νόμοι που απέβλεπαν κυρίως στο περιορισμό της μεγάλης γαιοκτησίας. ............
 Το "αλληλέγγυον" ήταν νόμος που υποχρέωνε τους δυνατούς να πληρώνουν τους φόρους των φτωχών του
χωριού ............................

σελίδα 6
Αφού μελετήσετε πολύ καλά το φυλλάδιο (σελίδες 5-6) που σας δόθηκε με τίτλο "Η νομοθεσία
της Μακεδονικής Δυναστείας" (βιβλίο σ. 50-51), να απαντήσετε τις πιο κάτω ερωτήσεις που
αναφέρονται στις πηγές στη σελίδα 5.

1. Είναι πρωτογενείς ή δευτερογενείς οι πιο πάνω πηγές; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
Πηγή 1

Πηγή 2

Πηγή 3

2. Σε πιο κειμενικό είδος ανήκουν οι πηγές στη σελ. 5, ποιος τις έγραψε (=συντάκτης) και με
ποιον σκοπό; Να καταγράψετε δύο συγκεκριμένα μέτρα από την πηγή.

ΠΗΓΗ 1 (σελ. 5 φυλλαδίου)

κειμενικό είδος συντάκτης σκοπός συντάκτη

Δύο συγκεκριμένα μέτρα: ............................................................................................................................

.........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................

ΠΗΓΗ 2 (σελ. 5 φυλλαδίου)

κειμενικό είδος συντάκτης σκοπός συντάκτη

Δύο συγκεκριμένα μέτρα: ............................................................................................................................

.........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................
σελίδα 7
3. Η πηγή 3 (σελ. 5 φυλλ.) φαίνεται να είναι διαφορετική από τις πηγές 1 και 2.
α) Πηγή 3 → Κειμενικό είδος: ......................................
Συντάκτης: .....................................................................................................................................
β) Σε ποια διαταγή του αυτοκράτορα Βασιλείου Β΄ αναφέρεται η πιο πάνω πηγή;
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
γ) Να εξηγήσετε ποιους θα βοηθούσε αυτό το μέτρο και με ποιον τρόπο.
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
δ) Σύμφωνα με την πηγή, ποιοι διαμαρτυρήθηκαν εναντίον του μέτρου του αυτοκράτορα; Για
ποιον λόγο νομίζετε;
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
ε) Πώς χαρακτηρίζει το μέτρο του αυτοκράτορα ο συντάκτης του κειμένου;.................................
Νομίζετε ότι ο συντάκτης συμφωνεί με τα μέτρα του αυτοκράτορα; Για ποιον λόγο πιστεύετε,
έχει αυτήν την άποψη; Πριν απαντήσετε, να ψάξετε να βρείτε πληροφορίες για τον συντάκτη
στο Διαδίκτυο.
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................
Εσείς συμφωνείτε ή διαφωνείτε με τα μέτρα του αυτοκράτορα; Να δικαιολογήσετε την άποψή
σας. Πιστεύετε ότι ήταν αποτελεσματικά τα μέτρα των αυτοκρατόρων;
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
Στην εποχή μας υπάρχει "αλληλέγγυον" (=αλληλεγγύη) στην κοινωνία μας; Είναι σωστό να
βοηθάμε ανθρώπους που έχουν ανάγκη, ακόμη κι αν δεν ανήκουν στην οικογένειά ή στους
φίλους μας; Στην απάντησή σας να αναφέρετε, αν μπορείτε, κάποια συγκεκριμένα γεγονότα.
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................

Ετοιμάστηκε από ομάδα διδασκόντων Β΄τάξης