Ontwikkelingssamenwerking

over kleine oplossingen voor een groot probleem

Afbeelding 1 - De Millenniumdoelen
Het begin
In september 2000 vond één van de grootste
bijeenkomsten van wereldleiders ooit plaats.
Leiders uit 189 landen ondertekenden de United
Nations Millennium Declaration. Het doel was om
de wereldwijde armoede te verminderen. Samen
kwamen zij onder tot de conclusie dat iedereen
recht heeft op goede educatie, genoeg te eten en
te drinken en een gezond leefmilieu (afb. 1).
Tien jaar later, op 14 oktober 2010, werd het
kabinet Rutte 1 beëdigd. Dit Nederlandse
minderheidskabinet ( VVD-CDA, gedoogd door de PVV) besloot dat er achttien miljard bezuinigd
moest worden en besloot fors te bezuinigen op ontwikkelingssamenwerking. Het is klaarblijkelijk uit
het oog verloren dat de Millenniumdoelen uiterlijk in 2015 moeten worden gehaald en dat er nog
veel werk aan de winkel is. En ook al hebben de VN geen supranationaal gezag en mogen ze dus geen
macht uitoefenen op de nationale kabinetsbesluiten van een land, het bestrijden van wereldwijde
armoede en het vergroten van sociale gelijkheid is een nastrevenswaardig doel dat toch zeker de
Christendemocraten aan zou moeten spreken. Binnen het CDA werd er echter een heel congres
gewijd aan eventuele samenwerking met de PVV, maar over de daarop volgende bezuinigen op
ontwikkelingssamenwerking hoor je niemand. Rest de vraag: Waarom wordt er eigenlijk bezuinigd?
En: is het te rechtvaardigen?

Hoe het zover kwam

Allereerst de oorzaak van dit ingrijpende kabinetsbesluit. Na de val van het kabinet Balkenende IV
naar aanleiding van de missie in Afghanistan – ook al zo’n heikel onderwerp betreffende hulp aan het
buitenland- werden er nieuwe verkiezingen uitgeschreven. Vooral de VVD en de PVV wonnen terrein
en na veel gesteggel werd een gedoogregering van VVD en CDA gevormd. Deze regering besloot
maar meteen af te rekenen met alle levende sentimenten in de samenleving betreffende
ontwikkelingshulp. Het zou te veel kosten en het zou allemaal aan de strijkstok blijven hangen.
Conclusie: We halen de kaasschaaf erover en van dat geld.. juist, daar gaan we animal cops van
betalen.
Oké, de kritiek is natuurlijk niet allemaal onzin. Het klopt dat veel van ‘’ons’’ belastinggeld uitgegeven
wordt aan corrupte regimes en dat slechts weinig daarvan terechtkomt waar het terecht moet
komen. Dit is mede een gevolg van door en door verrotte systemen in bepaalde landen. Maar het
doel van ontwikkelingshulp, het verminderen van de sociale ongelijkheid 1, is en blijft van groot
belang in deze kwestie. Moet je iets dat op zichzelf nastrevenswaardig is afschaffen omdat de
uitwerking ervan niet goed is? Moet je het doel straffen terwijl het bij de middelen fout gaat? Nee,
dat moet je niet. Je moet zoeken naar betere middelen om je doel alsnog te bereiken. Pas als je daar
zeer grondig onderzoek naar hebt gedaan en tot de conclusie dat er geen middelen bestaan om je
doel te bereiken, dán moet je het doel helemaal afkeuren en er de stempel ‘’utopie’’ op plakken.

1
Het verschil in de mogelijkheden een redelijk bestaan op te bouwen tussen rijk en arm.
Rawls
Voordat we verder gaan kijken naar mogelijke alternatieven voor en (betere) vormen van
ontwikkelingssamenwerking is het belangrijk de vooronderstelling die in het voorafgaande aan bod
kwam, namelijk dat ontwikkelingshulp nastrevenswaardig is, nader te verklaren. Laten we het
bekijken zoals John Rawls, een van de bekendste politiek filosofen van de 20 e eeuw, de zaken bekeek
in zijn boek ‘’A Theory Of Justice’’: achter een sluier van onwetendheid. We weten niet wie we zijn en
dus weten we niet welke belangen we hebben. Tot welke conclusie zouden we dan komen?
Waarschijnlijk zouden we bepalen dat iedereen in sommige opzichten gelijk moest zijn: Iedereen
moest een huis hebben, voldoende eten hebben, naar school mogen, etc. Dit noemt Rawls het
principe van gelijkheid. Als we ontwikkelingshulp in dit licht bekijken, wordt het meteen een stuk
duidelijker waarom het nastrevenswaardig is: Het doel van de hulp is het verschaffen van deze
basiswaarden voor iedereen. Ook de veelgestelde vraag waarom ontwikkelingshulp belangrijk is, is
bij deze beantwoord.

Rechtvaardigheid
Na het trekken van deze conclusie, kun je je afvragen of het dan wel rechtvaardig is om te bezuinigen
op ontwikkelingshulp. Is het rechtvaardig om onze (economische) problemen af te schuiven op de
minstbedeelden? Daarvoor is het van belang te weten wat rechtvaardigheid inhoudt. Aangezien dit
een zeer lastig te beantwoorden vraag is, beperk ik me hier tot de definitie die de Van Dale geeft:
rechtvaar’digheid, v., 1. hoedanigheid van rechtvaardig
zijn; het rechtvaardig-zijn of handelen, billijk-, eerlijkheid.

Laten we ons focussen op het laatste: eerlijkheid. Is het eerlijk om sommigen, enkel en alleen
vanwege hun financiële omstandigheden, uit te sluiten van gezondheidszorg? Nee, dat is het niet,
zelfs niet volgens de VVD. De Millenniumdoelen betreffen basisbehoeften waarover ieder het eens
zal zijn dat die op dit moment niet eerlijk verdeeld zijn en dat die eerlijker verdeeld
zouden moeten worden. Dat zou op allerlei vlakken een rechtvaardigere samenleving
tot stand brengen, waarin iedereen de mogelijkheid heeft zijn primaire behoeften
(lichamelijke behoeften, onderdak, veiligheid, etc.) te bevredigen en daardoor
zichzelf verder kan ontwikkelen, als we tenminste de behoeftepiramide van
Maslow mogen geloven. (afb.2)
Door zo fors te bezuinigen (vanaf 2015 gaat bijna 15% van het hele
budget af) worden hele projecten in één keer stopgezet. Dit betreft
niet alleen projecten waarin voedsel verstrekt wordt, maar ook Afbeelding 2- Behoeftepiramide
projecten die zich bijvoorbeeld bezighouden met het verkleinen van verschillen van Maslow
tussen man en vrouw, hetero en homo. Hiermee ontneem je mensen en de
landen waarin zij wonen de kans zich te ontwikkelen op allerlei vlakken. Bezuinigen is dus niet het
juiste antwoord. Dit roept gelijk de belangrijkste vraag op: Wat is dan wél de juiste oplossing? Wat is
er nodig om het beleid efficiënter en rechtvaardiger te maken?
Hoe dan wel?
Rest ons na te denken over de vraag hoe ontwikkelingshulp dan wél tot stand moet komen. Zoals
geconcludeerd door Rawls is de ideale situatie de volgende: Iedereen heeft genoeg te eten, kan naar
een goede school, leeft in een veilig en gezond milieu, heeft beschikking tot goede gezondheidszorg,
een dak boven het hoofd en mag zijn of haar mening vrij uiten. Ongelijkheid blijft uiteraard bestaan,
maar die is alleen gerechtvaardigd wanneer die niet ten koste gaat van de minstbedeelden in de
samenleving. Met andere woorden: ongelijkheid is rechtvaardig wanneer de rijkeren de armen niet
aan hun lot overlaten, bijvoorbeeld door sociale premies en ontwikkelingshulp.

Op dit moment geeft Nederland 0,8% van haar BNP uit aan ontwikkelingssamenwerking. De nieuwe
regering wil dat percentage omlaag brengen. Nu is 0,8% van het BNP vrij veel: het komt neer op
ongeveer 642 euro per jaar per Nederlander. Maar een hoog percentage kan een stimulans kan zijn
voor andere landen om in te springen en Nederland kan hierin een voorbeeldfunctie vervullen.
Hieronder twee suggesties om samenwerking effectiever en rechtvaardiger te maken en het te laten
doen wat het hoort te doen: mensen en landen aanzetten tot ontwikkeling.

Het belangrijkste is gemeenschappen een duwtje in de rug te geven, om ze vervolgens zelfstandig te

laten draaien. Hierdoor kan er ontwikkeling plaatsvinden. De economie neemt daarbij een zeer
belangrijke plaats in. Een verandering van de EU-regels zou al wereld van verschil maken. Want
ondanks gemaakte WTO 2 afspraken blijft de EU export- en
landbouwsubsidies verlenen. Hierdoor kunnen Europese
producten hun producten tegen een zeer lage prijs dumpen op
de wereldmarkt, waardoor ontwikkelingslanden niet meer
meedoen in de wereldhandel. Het heeft als voordeel dat de
voedselprijzen in de EU laag blijven, maar de
ontwikkelingslanden worden sterk benadeeld en
tegengehouden in hun groei. Het is tegenstrijdig om 0,8 van je
BNP uit te trekken voor ontwikkelingshulp, terwijl je wél
subsidies blijft geven. Met dit beleid snijdt men op den duur
ook zichzelf in de vingers: de armoede blijft groeien en de
migratie neemt daardoor steeds verder toe.. En ook
(economische) immigranten wil het kabinet weren. Het is óf het
een, óf het ander. Deze maatregelen tegelijk uitvoeren is
ronduit onmenselijk.
Door dit beleid te veranderen zal de er op de langere termijn een rechtvaardigere internationale
samenleving ontstaan. In Nederland steunen onder andere GroenLinks en de PvdA deze oplossing. 3

Ten tweede zou er gedacht kunnen worden aan extra subsidiëring van succesvolle, nieuwe manier
van ontwikkelingssamenwerking: Ontwikkelingslanden die elkaar helpen. Het duwtje in de rug wordt
gegeven door bijvoorbeeld Nederland. Dit bevordert ontwikkelingshulp op kleine(re) schaal. De
opkomende technologie (telefoons, internet, sociale media) kunnen hierin een grote rol spelen.
Deze manier van samenwerken bestaat ongeveer tien jaar en levert goede resultaten op. Hierbij zou
gedacht kunnen worden aan kleine, zelfstandige boeren in verschillende Afrikaanse landen die
samen een blok vormen tegen grotere bedrijven. Door deze manier meer te subsidiëren kan de
economische zelfstandigheid van een land fors toenemen.
Hiernaast is het natuurlijk belangrijk succesvolle manieren van samenwerking, zoals het verstrekken
van microkredieten, meer te stimuleren.

2
World Trade Organisation
3
Zie appendix
Al met al denk ik dat het belangrijk is deze twee maatregelen beide te nemen: beide zorgen voor een
grotere zelfstandigheid. Ontwikkelingssamenwerking is te vaak nog het geven van in plaats van het
aanzetten tot. Met name de eerste maatregel vergt echter wel veel besluitkracht en moed van de EU.
De vraag is nog maar of dit in tijden van crisis naar voren komt. Ik hoop dat de EU-parlementariërs op
(een het liefst zo kort mogelijke) termijn in gaan zien dat het tot stand brengen van een eerlijke
wereldhandel letterlijk van levensbelang is, ook of misschien wel júist voor de EU. Deze twee
maatregelen zijn, in combinatie met andere maatregelen, meer dan nodig. Ze zijn noodzakelijk. Ik
hoop dat politiek leiders op alle niveaus zich dit, al denkend aan de Millenniumdoelen, realiseren en
hun oogkleppen af durven te zetten, om zo een rechtvaardigere samenleving tot stand te brengen.

Appendix
Partijstandpunt GroenLinks:
‘’Op dit moment profiteren zij (ontwikkelingslanden) te weinig van de wereldhandel. GroenLinks wil
niet dat vrije handel, maar eerlijke handel het doel wordt. Ontwikkelingslanden moeten bijvoorbeeld
beter verdienen aan hun export. (..) GroenLinks pleit voor een Europese wet die openbaarheid van
productie en ketens voorschrijft.’’

Partijstandpunt PvdA:
‘’We pleiten voor een ‘vereerlijking’ van het (internationale) handelsbeleid. Exportsubsidies voor de
landbouw moeten verdwijnen, de Europese markt moet zich verder openstellen voor producten uit
de minst ontwikkelde landen en dumpingpraktijken moeten we uitbannen.’’