5.2. व्याकरणम् - पञ्चमः भागः

YAYASAN DVIPANTARA SAMSKRTAM
पत्रालयद्वारा संस्कृ तम्

Pembelajaran Jarak Jauh Sanskerta
Tata Bahasa Sanskerta – Bagian Kelima (2)

Vibhaktiḥ atau turunan sering disebut sebagai kasus. Artinya

adalah perubahan bentuk kata sesuai dengan penempatan
dan arti kata dalam suatu kalimat.
Bahasa Indonesia – Penambahan kata depan “ke, dengan,

kepada, dari, milik, dan di atau pada”.
Bahasa Sanskerta – Kata-kata ini menyatu dengan kata benda

dan menjadi akhiran dari kata tersebut.
बालः रामं पश्यतत।

Bālaḥ Rāmaṁ paśyati.
Anak laki-laki melihat Rāma.
प्रथमातिभततः (Subjek) तद्वतीयातिभततः (Objek)

Rāmaḥ Rāmam
बालः - Bālaḥ
हररः - Hariḥ
देिः - Devaḥ
गरः - Guruḥ
तिष्यः - Śiṣyaḥ
पंतलङ्गः पत्रः - Putraḥ
तरः - Taruḥ
Maskulin
जनकः - Janakaḥ
िृक्षः - Vṛkṣaḥ
चषकः - Caṣakaḥ
बालः - Bālam
देिः - Devaḥ
गरः - Guruḥ
तरः - Taruḥ
Maskulin
देिः - Devam
गरः - Guruḥ
तरः - Taruḥ
Maskulin
गरः - Guruḥ
तिष्यः - Śiṣyam
तरः - Taruḥ
Maskulin
गरः - Guruḥ
पंतलङ्गः पत्रः - Putram
तरः - Taruḥ
Maskulin
गरः - Guruḥ
तरः - Taruḥ
Maskulin
जनकः - Janakam
गरः - Guruḥ
तरः - Taruḥ
Maskulin
िृक्षः - Vṛkṣam
गरः - Guruḥ
तरः - Taruḥ
Maskulin
चषकः - Caṣakam
हररः - Harim
गरः - Guruḥ
तरः - Taruḥ
Maskulin
गरः - Gurum
तरः - Taruḥ
Maskulin
गरः - Gurum
तरः - Tarum
Maskulin
िचनम्
तिभततः ए. ि. ब. ि.
प्रथमा रामः रामाः
तद्वतीया रामम् राम
रामः सीता पश्यतत।

Rāmaḥ Sītāṁ paśyati
Rāma melihat Sītā
प्रथमा तिभततः (Subjek) तद्वतीया तिभततः (Objek)

Sītā Sītām
िाला - Śālā पत्री - Putrī

बातलका - Bālikā जननी - Jananī
ितनता - Vanitā भतगनी - Bhaginī
स्त्रीतलङ्गः कतिका - Kuñcikā द्रोणी - Droṇī
Feminim
स्थातलका - Sthālikā लेखनी - Lekhanī
बतधः - Buddhiḥ धेनः - Dhenuḥ

िाला - Śālām पत्री - Putrīm

बातलका - Bālikām जननी - Jananīm
ितनता - Vanitām भतगनी - Bhaginīm
स्त्रीतलङ्गः कतिका - Kuñcikām द्रोणी - Droṇīm
Feminim
स्थातलका - Sthālikām लेखनी - Lekhanīm
बतधः - Buddhim धेनः - Dhenum

िचनम्
प्रथमा सीता सीताः
तद्वतीया सीताम् सीत
िचनम्
प्रथमा देिी देव्यः
तद्वतीया देिीम् देि
बालकः फलं स्िीकरोतत ।

Bālakaḥ phalaṁ svīkaroti.
Anak laki-laki mengambil buah.
प्रथमातिभततः (Subjek) तद्वतीयातिभततः (Objek)

Phalam Phalam
फलम् - Phalam
िस्त्रम् - Vastram दतध - Dadhi
पष्पम् - Puṣpam मध - Madhu

नपंसकतलङ्गः पस्तकम् - Pustakam dan lain-lain
Netral
तमत्रम् - Mitram
िाहनम् - Vāhanam
नगरम् - Nagaram
िचनम्
प्रथमा फलम् फलातन
तद्वतीया फलम् फलातन

प्रथमा तिभततः (Subjek) तद्वतीया तिभततः (Objek)

Rāmaḥ Rāmam
Devī Devīm
तद्वतीयातिभततरूपातण - Dvitīyāvibhaktirūpāṇi
पंतलङ्गे स्त्रीतलङ्गे नपंसकतलङ्गे
अकारान्तः रामम् - रामान् – िनम् – िनातन
आकारान्तः – सीताम् - सीताः –
इकारान्तः हररम् - हरीन् मततम् - मतीः दतध - दधीतन
ईकारान्तः – नदीम् - नदीः –
उकारान्तः गरम् - गरून् – मध - मधूतन
सिवनामिब्दानां रूपातण Sarvanāmaśabdānāṁ Rūpāṇi

प ं. स्त्री. नपं.
दकारान्तः
तम् - तान् ताम् - ताः तत् - तातन
‘तद्’ िब्दः
दकारान्तः
एतम् - एतान् एताम् - एताः एतत् - एतातन
‘एतद्’ िब्दः
मकारान्तः
कम् - कान् काम् - काः ककम् - कातन
‘ककम्’ िब्दः
दकारान्तः तत्रतलङ्गकः ‘अस्मद्’ िब्दः – माम् - अस्मान्
दकारान्तः तत्रतलङ्गकः ‘यष्मद्’ िब्दः – त्िाम् - यष्मान्
3. Bila menggunakan kata-kata अतभतः (abhitaḥ), पररतः
(paritaḥ), उभयतः (ubhayataḥ), maka kata-kata yang

mengekspresikan vibhakti ke enam harus berada dalam
vibhakti kedua – Akusatif.
उदा – कम् अतभतः अरण्यातन सतन्त? तहमालयम्।

Di sekitar apakah hutan-hutan itu? Di sekitar
Himālaya. Di sini kata yang digunakan (तहमालयम्)
himālayam menggantikan तहमालयस्य (himālayasya).
4. Demikian pula, bila menggunakan kata तिना (Vinā), kata

digunakan berada dalam Vibhakti kedua.
उदा – जलं तिना जीिनं नातस्त।

१. तचत्रकारः तचत्रं तलखतत।

२. तक्षकः काष्ठं तक्षतत ।
३. कपयः तरून् आरोहतन्त।
४. मनयः रमापततम् अभजन् ।
५. तिििः िब्दरूपािललं पठतन्त।

६. कियः पद्यातन तलखतन्त।
७. धीराः तगरीन् आरोहतन्त।
८. ित्रिः नगरम् आक्रामतन्त।

९. छात्राः गरून् अपृच्छन्।
१०. गरिः उत्तरातण अिदन्।
११. सीता मणीन् अयच्छत्।
१२. अङ्गनाः श्लोकान् गायतन्त।
१३. श्रतयः धमं बोधयतन्त।

१४. कमारी अततथीन् पृच्छतत ।
१५. तरण्यः िालां प्रतिितन्त।
१६. सतमततः अनमततम् अयच्छत्।

१७. व्याघ्रः िनम् अतधततष्ठतत।
(Harimau betina ada di dalam hutan)
१८. तिष्णः क्षीरातब्धम् अतधततष्ठतत।

१९. पािवती कै लासतगररम् अतधिसतत।
(Pārvatī tinggal di gunung Kailāsa)
२०. रमा कमलम् अतधिसतत।

२१. तहमालयम् अतभतः अरण्यातन सतन्त।
(Ada hutan-hutan di sekitar Himālaya)
२२. कटतबबन्यः देिताम् अतभतः उपतिितन्त।

२३. िैदह
े ी रामं तिना न तिहरतत।
२४. ऋषयः आहारं तिनातप जीितन्त।

२५. सैतनकाः मागवम् उभयतः अगच्छन्।
२६. नायवः गृहम् उभयतः माजवयतन्त।
(Para perempuan membersihkan kedua sisi rumah)

5.2. व्याकरणम् - पञ्चमः भागः

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

5.2. व्याकरणम् - पञ्चमः भागः

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

YAYASAN DVIPANTARA SAMSKRTAM

YAYASAN DVIPANTARA SAMSKRTAM

पत्रालयद्वारा संस्कृ तम्

Tata Bahasa Sanskerta – Bagian Kelima (2)

Vibhaktiḥ atau turunan sering disebut sebagai kasus. Artinya

Bahasa Indonesia – Penambahan kata depan “ke, dengan,

Bahasa Sanskerta – Kata-kata ini menyatu dengan kata benda

बालः रामं पश्यतत।

प्रथमातिभततः (Subjek) तद्वतीयातिभततः (Objek)

रामः सीता पश्यतत।

प्रथमा तिभततः (Subjek) तद्वतीया तिभततः (Objek)

िाला - Śālā पत्री - Putrī

बतधः - Buddhiḥ धेनः - Dhenuḥ

िाला - Śālām पत्री - Putrīm

बतधः - Buddhim धेनः - Dhenum

बालकः फलं स्िीकरोतत ।

प्रथमातिभततः (Subjek) तद्वतीयातिभततः (Objek)

पष्पम् - Puṣpam मध - Madhu

प्रथमा फलम् फलातन

तद्वतीया फलम् फलातन

प्रथमा तिभततः (Subjek) तद्वतीया तिभततः (Objek)

सिवनामिब्दानां रूपातण Sarvanāmaśabdānāṁ Rūpāṇi

3. Bila menggunakan kata-kata अतभतः (abhitaḥ), पररतः

(paritaḥ), उभयतः (ubhayataḥ), maka kata-kata yang

उदा – कम् अतभतः अरण्यातन सतन्त? तहमालयम्।

4. Demikian pula, bila menggunakan kata तिना (Vinā), kata

उदा – जलं तिना जीिनं नातस्त।

१. तचत्रकारः तचत्रं तलखतत।

५. तिििः िब्दरूपािललं पठतन्त।

८. ित्रिः नगरम् आक्रामतन्त।

१३. श्रतयः धमं बोधयतन्त।

१६. सतमततः अनमततम् अयच्छत्।

१८. तिष्णः क्षीरातब्धम् अतधततष्ठतत।

२०. रमा कमलम् अतधिसतत।

२२. कटतबबन्यः देिताम् अतभतः उपतिितन्त।

२४. ऋषयः आहारं तिनातप जीितन्त।

You might also like