I - KH I Niöm.: C C PHÇN Tö Trong Hö Thèng ®iòu Khión

CH¦¥NG IV
çc phÇn tö trong hÖ thèng ®iÒu khiÓn

I . Kh¸i niÖm.
Mét hÖ thèng ®iÒu khiÓn bao gåm Ýt nhÊt lµ mét m¹ch ®iÒu khiÓn (open-loop
control system). M¹ch ®iÒu khiÓn theo DIN 19266 (Tiªu chuÈn cña Céng hoµ Liªn
Bang §øc) gåm çc phÇn tö ®-îc m« t¶ ë h×nh 4.1.
§ è i t- î n g ® iÒ u k h iÓ n
§ ¹ i l- î n g r a
(d Þc h c h u y Ó n ® ß n b Èy )
1 .5
C ¬ c Êu c h Êp h µn h
1 .4 A B
Ph Çn tö ® iÒ u k h iÓ n
1 .3 A
P R
Ph Çn tö x ö lÝ tÝn h iÖ u
P1 P2
1 .1 A 1 .2 A
Ph Çn tö ® - a tÝn h iÖ u
P R P R
0 .2
A
§ ¹ i l- î n g v µ o
(§ ¹i l- î n g v Ët lÝ)
R L - u l- î n g , ¸p s u Êt
P
H×nh 4.1: CÊu tróc cña m¹ch ®iÒu khiÓn vµ çc phÇn tö
- PhÇn tö ®-a tÝn hiÖu: nhËn nh÷ng gi¸ trÞ cña ®¹i l-îng vËt lÝ nh- lµ ®¹i
l-îng vµo, lµ nh÷ng phÇn tö ®Çu tiªn cña m¹ch ®iÒu khiÓn. VÝ dô: van ®¶o chiÒu, r¬
le ¸p suÊt.
CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
- PhÇn tö xö lÝ tÝn hiÖu: xö lÝ tÝn hiÖu nhËn vµo theo mét quy t¾c logic x¸c
®Þnh, lµm thay ®æi tr¹ng th¸i cña phÇn tö ®iÒu khiÓn. VÝ dô: van ®¶o chiÒu, van tiÕt
l-u, van l«gic OR hoÆc AND.
- PhÇn tö ®iÒu khiÓn: ®iÒu khiÓn dßng n¨ng l-îng (l-u l-îng) theo yªu cÇu,
thay ®æi tr¹ng th¸i cña c¬ cÊu chÊp hµnh. VÝ dô: van ®¶o chiÒu, li hîp...
- C¬ cÊu chÊp hµnh: thay ®æi tr¹ng th¸i cña ®èi t-îng ®iÒu khiÓn, lµ ®¹i
l-îng ra cña m¹ch ®iÒu khiÓn. VÝ dô: xilanh, ®éng c¬.
Nh÷ng hÖ thèng ®iÒu khiÓn phøc t¹p bao gåm nhiÒu phÇn tö, nhiÒu m¹ch ®iÒu
khiÓn kh¸c nhau. Trong ch-¬ng nµy sÏ lÇn l-ît giíi thiÖu çc phÇn tö trong hÖ
thèng ®iÒu khiÓn b»ng khÝ nÐn, ®Ó lµm c¬ së cho çc ch-¬ng tiÕp theo.
ii . van ®¶o chiÒu.

Van ®¶o chiÒu cã nhiÖm vô ®iÒu khiÓn dßng n¨ng l-îng b»ng çch ®ãng, më hay
chuyÓn ®æi vÞ trÝ, ®Õ thay ®æi h-íng cña dßng n¨ng l-îng.
1. Nguyªn lÝ ho¹t ®éng.
K h Ý n Ð n ra ( 2 ) T h ©n v an
N ß n g v an
T Ýn h iÖ u t¸c ® é n g (1 2 ) (Pitt« n g ® iÒ u k h iÓ n )
Lß xo
N è i v í i n g u å n k h Ý n Ð n (1 ) (3 ) X ¶ k h Ý
H×nh 4.2 Nguyªn lý ho¹t ®éng cña van ®¶o chiÒu.

Nguyªn lÝ ho¹t ®éng cña van ®¶o chiÒu (h×nh 4.2): khi ch-a cã tÝn hiÖu t¸c ®éng
vµo cöa (12), th× cña (1) bÞ chÆn vµ cöa (2) nèi víi cöa (3). Khi cã tÝn hiÖu t¸c ®éng
vµo cöa (12), vÝ dô t¸c ®éng b»ng khÝ nÐn, nßng van sÏ dÞch chuyÓn vÒ phÝa bªn
ph¶i, cöa (1) nèi víi cöa (2) vµ cöa (3) bÞ chÆn. Trong tr-êng hîp tÝn hiÖu t¸c ®éng
vµo cöa (12) mÊt ®i, d-íi t¸c ®éng cña lùc lß xo, nßng van trë vÒ vÞ trÝ ban ®Çu.
2. KÝ hiÖu van ®¶o chiÒu.
ChuyÓn ®æi vÞ trÝ cña nßng van ®-îc biÓu diÔn b»ng çc « vu«ng liÒn nhau víi
çc ch÷ çi o, a, b, c,... hay çc sè 0, 1, 2,…(h×nh 4.3).
a o b a b
H×nh 4.3: KÝ hiÖu chuyÓn ®æi vÞ trÝ cña nßng van
VÞ trÝ "kh«ng" ®-îc kÝ hiÖu lµ vÞ trÝ, mµ khi van ch-a cã t¸c ®éng cña tÝn hiÖu
ngoµi vµo. §èi víi van cã 3 vÞ trÝ, th× vÞ trÝ ë gi÷a, kÝ hiÖu "o" lµ vÞ trÝ "kh«ng". §èi
víi van cã 2 vÞ trÝ, th× vÞ trÝ "kh«ng" cã thÓ lµ "a" hoÆc lµ "b", th«ng th-êng vÞ trÝ
bªn ph¶i "b" lµ vÞ trÝ "kh«ng".
Cöa nèi van ®-îc kÝ hiÖu nh- sau: KÝ hiÖu theo ISO 5599 KÝ hiÖu theo ISO 5599
Cöa nèi víi nguån (tõ bé läc khÝ) 1 P
Cöa nèi lµm viÖc 2, 4, 6,... A, B, C,...
Cöa x¶ khÝ 3, 5, 7,... R, S, T,...
Cöa nèi tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn 12, 14,... X, Y,...
Trong tr-êng hîp cöa x¶ khÝ kh«ng cã mèi nèi cho èng dÉn ®-îc biÓu diÔn ë h×nh
4.4a, cöa x¶ khÝ cã mèi nèi cho èng dÉn ®-îc biÓu diÔn ë h×nh 4.4b.
a b
H×nh 4.4: KÝ hiÖu cña x¶ khÝ
Bªn trong « vu«ng cña mçi vÞ trÝ lµ çc ®-êng th¼ng cã h×nh mòi tªn, biÓu diÔn
h-íng chuyÓn ®éng cña dßng qua van. Tr-êng hîp dßng bÞ chÆn ®-îc biÓu diÔn
b»ng dÊu g¹ch ngang (h×nh 4.5).
4 (B ) 2 (A )
C ö a n è i ® iÒ u k h iÓ n 1 4 (Z ) 0 1 1 2 (Y ) C ö a n è i ® iÒ u k h iÓ n
Cöa 1 nèi víi cöa 4 Cöa 1 nèi víi cöa 2

Cöa x ¶ k hÝ cã m èi 3 (R ) C ö a x ¶ k h Ý k h « n g c ã m è i n è i
5 (S )
n è i c h o è n g d Én 1 (P) c h o è n g d Én
Nèi víi nguån khÝ nÐn
H×nh 4.5: KÝ hiÖu çc cöa nèi cña van ®¶o chiÒu
KÝ hiÖu vµ tªn gäi van ®¶o chiÒu (h×nh 4.6). VÝ dô h×nh 4.6a lµ van ®¶o chiÒu 3
cöa, 2 vÞ trÝ. H×nh 4.6b lµ van ®¶o chiÒu 4 cöa, 3 vÞ trÝ.
n n è n g d Én
0 1
1 0 2
m m
a. V an ® ¶o c h iÒ u 3 /2 b . V an ® ¶o c h iÒ u 4 /3
S è v Þ t rÝ
Sè cöa
H×nh 4.6: KÝ hiÖu vµ tªn gäi van ®¶o chiÒu
Çch gäi tªn vµ kÝ hiÖu mét sè van ®¶o chiÒu ®-îc giíi thiÖu ë h×nh 4.7.
V an ® ¶o c h iÒ u 2 /2
V an ® ¶o c h iÒ u 4 /2
V an ® ¶o c h iÒ u 5 /2
V an ® ¶o c h iÒ u 5 /4
H×nh 4.7: Çc lo¹i van ®¶o chiÒu.

3. TÝn hiÖu t¸c ®éng.
NÕu kÝ hiÖu lß xo n»m ngay phÝa bªn ph¶i cña kÝ hiÖu van ®¶o chiÒu, th× van ®¶o
chiÒu ®ã cã vÞ trÝ "kh«ng", vÞ trÝ ®ã lµ « vu«ng phÝa bªn ph¶i cña kÝ hiÖu van ®¶o
chiÒu vµ ®-îc kÝ hiÖu "0". §iÒu ®ã cã nghÜa lµ chõng nµo ch-a cã t¸c ®éng vµo
nßng van, th× lß xo t¸c ®éng gi÷ vÞ trÝ ®ã. T¸c ®éng phÝa ®èi diÖn cña van, vÝ dô: tÝn
hiÖu t¸c ®éng b»ng c¬, b»ng khÝ nÐn hay b»ng ®iÖn gi÷ « vu«ng phÝa bªn tr¸i cña
van vµ ®-îc kÝ hiÖu "1". Trªn h×nh 4.8a, b lµ s¬ ®å biÓu diÔn çc lo¹i tÝn hiÖu t¸c
®éng lªn nßng van ®¶o chiÒu.
a. T¸c ®éng b»ng tay.
K Ý h iÖ u n ó t n h Ên tæ n g q u ¸t
N ó t b Êm
T ay g ¹t
B µn ® ¹p
b. T¸c ®éng b»ng c¬.
§ Çu d ß
C ø c h Æn b »n g c o n l¨n , t¸c ® é n g 2 c h iÒ u
C ÷ c h Æn b »n g c o n l¨n , t¸c ® é n g 1 c h iÒ u
Lß xo
N ó t n h Ê n c ã r· n h ® Þ n h v Þ
c. T¸c ®éng b»ng khÝ nÐn.
T rù c t i Õ p b » n g d ß n g k h Ý n Ð n v µ o
T rù c t i Õ p b » n g d ß n g k h Ý n Ð n ra
T rù c t i Õ p b » n g d ß n g k h Ý n Ð n v µ o v í i ® - ê n g k Ý n h 2
® Çu n ß n g v an k h ¸c n h au
G i ¸ n t i Õ p b » n g d ß n g k h Ý n Ð n v µ o q u a v a n p h ô t rî
G i ¸ n t i Õ p b » n g d ß n g k h Ý n Ð n ra q u a v a n p h ô t rî
d. T¸c ®éng b»ng nam ch©m.

T rù c t i Õ p
B » n g n a m c h © m ® i Ö n v µ v a n p h ô t rî
T ¸c ® é n g th e o c ¸c h - í n g d Én c ô th Ó
H×nh 4.8: TÝn hiÖu t¸c ®éng.
4. Van ®¶o chiÒu cã vÞ trÝ "kh«ng".

Van ®¶o chiÒu cã vÞ trÝ "kh«ng" lµ lo¹i van cã t¸c ®éng b»ng c¬ - lß xo lªn nßng
van vµ kÝ hiÖu lß xo n»m ngay vÞ trÝ bªn c¹nh « vu«ng phÝa bªn tr¸i cña kÝ hiÖu van.
T¸c ®äng lªn phÝa ®èi diÖn nßng van (« vu«ng phÝa bªn tr¸i kÝ hiÖu cña van) lµ tÝn
hiÖu t¸c ®éng b»ng c¬, b»ng khÝ nÐn hay b»ng ®iÖn. Chõng nµo ch-a cã t¸c ®éng
lªn phÝa bªn tr¸i nßng van, th× çc cöa nèi cña van trong lóc l¾p r¸p m¹ch khÝ nÐn
t-¬ng øng vÞ trÝ « vu«ng n»m bªn ph¶i, quy t¾c nµy cã gi¸ trÞ cho lo¹i van ®¶o chiÒu
2 vÞ trÝ. Lo¹i van cã 3 vÞ trÝ th× vÞ trÝ "kh«ng" n»m « vu«ng ë gi÷a.
K Ý h iÖ u
1 0 R
H×nh 4.9: Van ®¶o chiÒu 2/2 (h·ng Festo).
- Van ®¶o chiÒu 2/2, t¸c ®éng c¬ häc - ®Çu dß (h×nh 4.9). Van cã 2 cöa P vµ R, 2 vÞ
trÝ 0 vµ 1. VÞ trÝ 0 cöa P vµ R bÞ chÆn. NÕu ®Çu dß t¸c ®éng vµo, tõ vÞ trÝ 0 van sÏ
®-îc chuyÓn ®æi sang vÞ trÝ 1, nh- vËy cöa P vµ cöa R sÏ nèi th«ng víi nhau. Khi
®Çu dß kh«ng cßn t¸c ®éng n÷a, th× van sÏ quay trë vÒ vÞ trÝ ban ®Çu, vÞ trÝ "kh«ng"
b»ng lùc nÐn lß xo.
Cöa x ¶ khÝ R
K Ý h iÖ u
A
1 0
A
P
P R
H×nh 4.10: Van ®¶o chiÒu 3/2 (h·ng Festo)

- Van ®¶o chiÒu 3/2, t¸c ®éng c¬ häc - ®Çu dß (h×nh 4.10). Van cã 3 cöa P, A vµ R,
cã 2 vÞ trÝ 0 vµ 1. VÞ trÝ 0 cöa P, cöa A nèi víi cöa R. NÕu ®Çu dß t¸c ®éng vµo, tõ vÞ
trÝ 0 van sÏ ®-îc chuyÓn ®æi sang vÞ trÝ 1, nh- vËy cöa P vµ cöa A sÏ nèi víi nhau,
cöa R bÞ chÆn. Khi ®Çu dß kh«ng cßn t¸c ®éng n÷a, th× van sÏ quay trë vÒ vÞ trÝ ban
®Çu, vÞ trÝ "kh«ng" b»ng lùc nÐn lß xo.
1 0
A
H×nh 4.11: Van ®¶o chiÒu 3/2

- Van ®¶o chiÒu 3/2, t¸c ®éng b»ng tay - nót Ên (h×nh 4.11).
- Van ®¶o chiÒu 4/2, t¸c ®éng b»ng tay - bµn ®¹p (h×nh 4.12).
K Ý h iÖ u
1 0
A B
H×nh 4.12: Van ®¶o chiÒu 4/2
- Van ®¶o chiÒu 5/2, t¸c ®éng c¬ häc - ®Çu dß (h×nh 4.13). T¹i vÞ trÝ "kh«ng" cöa P
nèi víi cöa R vµ cöa S bÞ chÆn. Khi ®Çu dß t¸c ®éng (bÞ ®Ì xuèng) van sÏ chuyÓn
sang vÞ trÝ 1, lóc nµy cöa P nèi víi cöa A, cöa B nèi víi cöa S vµ cöa R bÞ chÆn.
Z
R
K Ý h iÖ u
A 1 0
A B
P Z
B
S P R
H×nh 4.13: Van ®¶o chiÒu 5/2 (h·ng Festo)

- Van ®¶o chiÒu 5/2, t¸c ®éng b»ng khÝ nÐn (h×nh 4.14). T¹i vÞ trÝ "kh«ng" cöa P nèi
víi cöa A, cöa B nèi víi cöa R vµ cöa S bÞ chÆn. Khi dßng khÝ nÐn Z t¸c ®éng vµo,
nßng pitt«ng bÞ ®Èy xuèng, van sÏ chuyÓn sang vÞ trÝ 1, lóc nµy cöa P nèi víi cöa B,
cöa A nèi víi cöa S vµ cöa R bÞ chÆn.
Z
R
K Ý h iÖ u
A 1 0
A B
P Z
B
S P R
H×nh 4.14: Van ®¶o chiÒu 5/2, t¸c ®éng b»ng khÝ nÐn (h·ng Herion)
- Van ®¶o chiÒu 4/2, t¸c ®éng trùc tiÕp b»ng nam ch©m ®iÖn (h×nh 4.15). T¹i vÞ trÝ
"kh«ng" cöa P nèi víi cöa B, cöa A nèi víi cöa R. Khi dßng ®iÖn vµo cuén d©y,
nßng pitt«ng bÞ kÐo lªn, van sÏ chuyÓn sang vÞ trÝ 1, lóc nµy cöa P nèi víi cöa A,
cöa B nèi víi cöa R.
B
P
K Ý h iÖ u
A
A B
R
S
P R
H×nh 4.15: Van ®¶o chiÒu 4/2, t¸c ®éng trùc tiÕp
b»ng nam ch©m ®iÖn(h·ng Herion).
- Van ®¶o chiÒu 4/2, t¸c ®éng b»ng nam ch©m ®iÖn qua van phô trî (h×nh 4.16). T¹i
vÞ trÝ "kh«ng" cöa P bÞ chÆn, cöa A nèi víi cöa R. Khi dßng ®iÖn vµo cuén d©y,
pitt«ng trô bÞ kÐo lªn, khÝ nÐn sÏ theo h-íng P1, 12 t¸c ®éng lªn pitt«ng phô, pitt«ng
phô bÞ ®Èy xuèng, van sÏ chuyÓn sang vÞ trÝ 1, lóc nµy cöa P nèi víi cöa A, cöa R bÞ
chÆn. Khi dßng ®iÖn mÊt ®i, pitt«ng trô bÞ lß xo kÐo xuèng vµ khÝ nÐn ë phÇn trªn
pitt«ng phô sÏ kÐo theo cöa Z tho¸t ra ngoµi.
C u é n d ©y
L â i s ¾ t ( p i t t « n g t rô )
Lß xo
P1
V a n p h ô t rî 12
Pitt« n g p h ô
K Ý h iÖ u
L ç k h o an A
R Y
V an c h Ýn h A
P R
N ß n g v an
H×nh 4.16: van ®¶o chiÒu 4/2, t¸c ®éng b»ng nam ch©m ®iÖn qua van phô trî
- C«ng t¾c hµnh tr×nh (c÷ chÆn).
ChiÒu t¸c ®éng lªn ®Çu dß (h×nh 4.17a) lµ cïng h-íng víi kho¶ng ch¹y cña ®Çu
dß. ChiÒu t¸c ®éng lªn c«ng t¾c hµnh tr×nh b»ng con l¨n t¸c ®éng 2 chiÒu ®-îc m«
t¶ ë h×nh 4.17b. §èi víi c«ng t¾c hµnh tr×nh (c÷ chÆn) b»ng con l¨n t¸c ®éng mét
chiÒu (h×nh 4.17c), khi chiÒu t¸c ®éng tõ ph¶i qua tr¸i, con l¨n bÞ xoay, kh«ng cã tÝn
hiÖu t¸c ®éng lªn c«ng t¾c hµnh tr×nh.
C h iÒ u t¸c ® é n g C h iÒ u k h « n g t¸c ® é n g
o
C h iÒ u t¸c ® é n g C h iÒ u t¸c ® é n g 60
o
30
a b c
a. §Çu dß b. C÷ chÆn b»ng con l¨n t¸c ®éng 2 chiÒu

c. C÷ chÆn b»ng con l¨n t¸c ®éng mét chiÒu
H×nh 4.17: ChiÒu t¸c ®éng cña çc lo¹i con l¨n.
5. Van ®¶o chiÒu kh«ng cã vÞ trÝ "kh«ng".

Van ®¶o chiÒu kh«ng cã vÞ trÝ "kh«ng" lµ lo¹i van, sau khi tÝn hiÖu t¸c ®éng lÇn
cuèi lªn nßng van kh«ng cãn n÷a, th× van sÏ gi÷ nguyªn vÞ trÝ lÇn ®ã, chõng nµo
ch-a cã t¸c ®éng lªn phÝa ®èi diÖn nßng van. VÞ trÝ t¸c ®éng ®-îc kÝ hiÖu a, b, c,...
T¸c ®éng lªn nßng van cã thÓ lµ:
- T¸c ®éng b»ng tay, bµn ®¹p.
- T¸c ®éng b»ng dßng khÝ nÐn ®iÒu khiÓn ®i vµo hay ®i ra tõ 2 phÝa nßng van.
- T¸c ®éng trùc tiÕp b»ng ®iÖn tõ hay gi¸n tiÕp b»ng dßng khÝ nÐn ®i qua van
phô trî.
Lo¹i van ®¶o chiÒu chÞu t¸c ®éng b»ng dßng khÝ nÐn ®iÒu khiÓn ®i vµo hay ®i ra
tõ 2 phÝa nßng van hay t¸c ®éng trùc tiÕp b»ng ®iÖn tõ hoÆc gi¸n tiÕp b»ng dßng khÝ
nÐn ®i qua van phô trî ®-îc gäi lµ van ®¶o chiÒu xung, bëi v× vÞ trÝ cña van ®-îc
thay ®æi khi cã tÝn hiÖu xung t¸c ®éng lªn nßng van.
- Van tr-ît ®¶o chiÒu 3/2, t¸c ®éng b»ng tay ®-îc m« t¶ ë h×nh 4.18.
Khi dÞch chuyÓn èng lãt sang vÞ trÝ a, th× cöa P nèi víi cöa A vµ cöa R bÞ chÆn.
Khi dÞch chuyÓn èng lãt sang vÞ trÝ b, th× cöa A nèi víi c¶bA vµ cöa P bÞ chÆn.
a b
R
K Ý h iÖ u
a A b
A P
P R
H×nh 4.18: Van tr-ît ®¶o chiÒu 3/2 (h·ng Festo).

- Van xoay ®¶o chiÒu 4/3, t¸c ®éng b»ng tay (h×nh 4.19).
K Ý h iÖ u
P
a b c
A B
a ,b ,c
A B
P R
c
R
B
P b
H×nh 4.19: Van xoay ®¶o chiÒu 4/3 (h·ng Festo)

NÕu vÞ trÝ xoay n»m t¹i vÞ trÝ a, th× cöa P nèi víi cöa A vµ cöa B nèi víi cöaR. VÞ
trÝ xoay n»m t¹i vÞ trÝ b, th× çc cöa A, B, P, R ®Òu bÞ chÆn. VÞ trÝ xoay n»m t¹i vÞ trÝ
c, th× cöa P nèi víi cöa B vµ cöa A nèi víi cöa R.
- Van ®¶o chiÒu xung 4/2, t¸c ®éng b»ng dßng khÝ nÐn ®iÒu khiÓn ®i ra tõ 2 phÝa
nßng van (h×nh 4.20): hai phÝa nßng van ®-îc khoan lç 1 mm vµ th«ng víi cöa P.
Khi cã ¸p suÊt ë cöa P, dßng khÝ nÐn ®iÒu khiÓn sÏ vµo c¶ 2 phÝa ®èi diÖn nßng van
qua lç vµ nßng van ë vÞ trÝ c©n b»ng. Khi cöa X ®-îc cöa x¸ khÝ, nßng van sÏ dÞch
chuyÓn sang vÞ trÝ b, cöa P nèi víi cöa A vµ cöa B nèi víi cöa R. Khi cöa X ngõng
x¶ khÝ, th× vÞ trÝ cña nßng van vÉn n»m ë vÞ trÝ b, chõng nµo ch-a cã tÝn hiÖu x¶ khÝ
ë cöa nèi Y.
Y P X
K Ý h iÖ u
a b
A B
Y X
P R
A R B
H×nh 4.20: Van tr-ît ®¶o chiÒu 4/2 (h·ng Festo)
- Van ®¶o chiÒu xung 5/2, t¸c ®éng b»ng dßng khÝ nÐn ®iÒu khiÓn ®i ra tõ 2 phÝa
nßng van (h×nh 4.21): Nguyªn t¾c ho¹t ®éng còng t-¬ng tù gièng van ®¶o chiÒu
xung 4/2, t¸c ®éng b»ng dßng khÝ nÐn ®iÒu khiÓn ®i ra tõ 2 phÝa nßng van.
R P S
K Ý h iÖ u
a b
A B
A B
X Y
S P R
H×nh 4.21: Van tr-ît ®¶o chiÒu 5/2 (h·ng Drumag)
- Van ®¶o chiÒu xung 4/2, t¸c ®éng b»ng dßng khÝ nÐn ®iÒu khiÓn ®i vµo tõ 2 phÝa
nßng van (h×nh 4.22): Khi cã t¸c ®éng tÝn hiÖu xung X, nßng van dÞch chuyÓn sang
phÝa ph¶i, kÝ hiÖu vÞ trÝ b, cöa P nèi víi cöa A vµ cöa B nèi víi cöa R. Khi tÝn hiÖu
xung X mÊt ®i; vÞ trÝ cña van vÉn ë b, cho ®Õn chõng nµo ch-a cã t¸c ®éng tÝn hiÖu
xung Y.
Y P X
K Ý h iÖ u
a b
A B
Y X
P R
A R B
H×nh 4.22: Van tr-ît ®¶o chiÒu 4/2 (h·ng Festo)

- Van ®¶o chiÒu xung 5/2, t¸c ®éng b»ng dßng khÝ nÐn vµo víi ®-êng kÝnh 2 ®Çu
nßng van kh¸c nhau (h×nh 4.23): khi cã tÝn hiÖu xung Y t¸c ®éng vµo phÝa ph¶i nßng
van, kÝ hiÖu vÞ trÝ b, cöa P nèi víi cöa B vµ cöa A nèi víi cöa R, cöa S bÞ chÆn. Khi
tÝn hiÖu xung Y mÊt ®i, vÞ trÝ cña van vÉn lµ vÞ trÝ b. Khi cã tÝn hiÖu xung X t¸c ®éng
vµo phÝa tr¸i nßng van, kÝ hiÖu vÞ trÝ a, cöa P nèi víi cöa A vµ cöa B nèi víi cöa S,
cöa R bÞ chÆn. Nh- vËy vÞ trÝ chuyÓn ®æi cña van thùc hiÖn ®-îc, khi mmät trong
hai tÝn hiÖu t¸c ®éng xung mÊt ®i. Tuy nhiªn kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi tõ vÞ trÝ b sang vÞ
trÝ a vÉn thùc hiÖn ®-îc, khi tÝn hiÖu c¶ 2 t¸c ®éng xung Y vµ X cïng ®ång thêi, bëi
v× lùc t¸c ®éng lªn phÝa tr¸i nßng van lín h¬n lùc t¸c ®éng lªn phÝa ph¶i nßng van.
A B
K Ý h iÖ u
a b
B A
X Y
S P R
R P S
H×nh 4.23: Van tr-ît ®¶o chiÒu 5/2 (h·ng Bosch)

- Van ®¶o chiÒu xung 3/2, t¸c ®éng b»ng nam ch©m ®iÖn qua van phô trî, xem h×nh
4.24.
a A b
Y1 Y2
P R
H × n h 4 .2 4 : V a n ® ¶ o c h i Ò u x u n g 3 / 2
4.25.
a b
A B
Y3 Y4
P R
4.26.
a b
A B
Y5 Y6
P R
III - van ch¾n.

Van ch¾n lµ lo¹i van chØ cho l-u l-îng khÝ nÐn ®i qua mét chiÒu, chiÒu ng-îc l¹i
bÞ chÆn. ¸p suÊt dßng ch¶y t¸c ®éng lªn bé phËn chÆn cña van vµ nh- vËy van ®-îc
®ãng l¹i. Van ch¾n gåm çc lo¹i sau :
- Van mét chiÒu
- Van logic OR
- Van logic AND
- Van x¶ khÝ nhanh
1. Van mét chiÒu.
Van mét chiÒu cã t¸c dông chØ cho l-u l-îng khÝ nÐn ®i qua mét chiÒu, chiÒu
ng-îc l¹i bÞ chÆn. Nguyªn lÝ ho¹t ®éng vµ kÝ hiÖu van mét chiÒu (h×nh 4.27): dßng
khÝ nÐn ®i tõ A qua B, chiÒu tõ B qua A dßng khÝ nÐn bÞ chÆn.
K Ý h iÖ u
A B
A B
V ß n g ® Ö m k Ýn
H×nh 4.27: Van mét chiÒu
2. Van logic OR.
Nguyªn lÝ ho¹t ®éng vµ kÝ hiÖu van logic OR (h×nh 4.28): Khi cã dßng khÝ nÐn qua
cöa P1, sÏ ®Èy pitt«ng trô cña van s¹ng vÞ trÝ bªn ph¶i, ch¾n cöa P 2, nh- vËy cöa P1
nèi víi cöa A. HoÆc lµ khi cã dßng khÝ nÐn qua cöa P2, sÏ ®Èy pitt«ng trô cña van
sang vÞ trÝ bªn tr¸i, ch¾n cöa P1, nh- vËy cöa P2 nèi víi cöa A. Nh- vËy van logic
OR cã chøc n¨ng lµ nhËn tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn ë nh÷ng vÞ trÝ kh¸c nhau trong hÖ
thèng ®iÒu khiÓn.
A
K Ý h iÖ u
P P P P
1 2 1 2
H×nh 4.28: Van logic OR

3. Van logic AND.
Nguyªn lÝ ho¹t ®éng vµ kÝ hiÖu van logic AND (h×nh 4.29): Khi cã dßng khÝ nÐn
qua cöa P1, sÏ ®Èy pitt«ng trô cña van sang vÞ trÝ bªn ph¶i, nh- vËy cöa P 1 bÞ chÆn.
HoÆc lµ khi cã dßng khÝ nÐn qua cöa P2, sÏ ®Èy pitt«ng trô cña van sang vÞ trÝ bªn
tr¸i, cöa P2 bÞ chÆn. NÕu dßng khÝ nÐn ®ång thêi ®i qua cöa P1 vµ P2, cöa A sÏ nhËn
®-îc tÝn hiÖu, tøc lµ khÝ nÐn ®i qua cöa A. Nh- vËy van logic AND cã chøc n¨ng lµ
nhËn tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn cïng mét lóc ë nh÷ng vÞ trÝ kh¸c nhau trong hÖ thèng ®iÒu
khiÓn.
K Ý h iÖ u
A
P1 P2
P P
1 2
H×nh 4.29: Van logic AND

4. Van x¶ khÝ nhanh.
Khi dßng khÝ nÐn ®i qua cöa P, sÏ ®Èy pitt«ng trô sang ph¶i, ch¾n cöa R, nh- vËy
cöa P nèi víi cöa A. Tr-êng hîp ng-îc l¹i, khi dßng khÝ nÐn ®i tõ cöa A, sÏ ®Èy
pitt«ng trô sang tr¸i, ch¾n cöa P vµ nh- vËy cöa A nèi víi cöa R (h×nh 4.30).
Van x¶ khÝ nhanh th-êng l¾p ë vÞ trÝ gÇn c¬ cÊu chÊp hµnh, vÝ dô pitt«ng, cã
nhiÖm vô x¶ khÝ nhanh ra ngoµi.
K Ý h iÖ u
P R A
P R
H×nh 4.30: Van x¶ khÝ nhanh

iv. van tiÕt l-u.
Van tiÕt l-u cã nhiÖm vô ®iÒu chØnh l-u l-îng dßng ch¶y, tøc lµ ®iÒu chØnh vËn
tèc hoÆc thêi gian ch¹y cña c¬ cÊu chÊp hµnh. PhÇn tÝnh to¸n ®-îc tr×nh bµy trong
ch-¬ng 1. Ngoµi ra van tiÕt l-u còng cã nhiÖm vô ®iÒu chØnh thêi gian chuyÓn ®æi
vÞ trÝ cña van ®¶o chiÒu ( xem tiÕp nh÷ng phÇn sau).
Nguyªn lÝ lµm viÖc cña van tiÕt l-u lµ l-u l-îng dßng ch¶y qua van phô thuéc vµo
sù thay ®æi tiÕt diÖn. PhÇn tiÕp theo giíi thiÖu mét sè lo¹i van tiÕt l-u.
1. Van tiÕt l-u cã tiÕt diÖn thay ®æi.
- L-u l-îng dßng ch¶y qua khe hë cña van cã tiÕt diÖn kh«ng thay ®æi, ®-îc kÝ hiÖu
nh- trªn h×nh 4.31.
H×nh 4.31: KÝ hiÖu van tiÕt l-u cã tiÕt diÖn kh«ng thay ®æi
- Van tiÕt l-u cã tiÕt diÖn thay ®æi ®iÒu chØnh ®-îc l-u l-îng qua van. H×nh 4.32 lµ
nguyªn lÝ ho¹t ®éng vµ kÝ hiÖu cña van tiÕt l-u cã tiÕt diÖn thay ®æi, tiÕt l-u ®-îc c¶
2 chiÒu, dßng khÝ nÐn ®i tõ A qua B vµ ngîc l¹i. TiÕt diÖn A x thay ®æi b»ng vÝt ®iÒu
chØnh.
V Ýt ® iÒ u c h Øn h
K Ý h iÖ u
A B
T iÕ t d iÖ n k h e h ë A x
A B
.
H×nh 4.32: KÝ hiÖu van tiÕt l-u cã tiÕt diÖn thay ®æi (H·ng Herion)
- Van tiÕt l-u l¾p trùc tiÕp trªn cöa S vµ R cña van ®¶o chiÒu, ®Ó ®iÒu chØnh vËn tèc
ë ®-êng ra cña c¬ cÊu chÊp hµnh, vÝ dô vËn tèc cña pitt«ng (h×nh 4.33). KhÝ nÐn x¶
tùc tiÕp ra kh«ng khÝ (h×nh 4.33a) vµ khÝ nÐn x¶ ra qua bé phËn gi¶m chÊn l¾p vµo ë
mèi nèi ren (h×nh 4.33b).
V Ýt ® iÒ u c h Øn h
a. b.
H×nh 4.33: Van tiÕt l-u:

a. Kh«ng cã mèi nèi ren (h·ng Bosch)
b. Cã mèi nèi ren (h·ng Bosch)
2. Van tiÕt l-u mét chiÒu ®iÒu chØnh b»ng tay.

V Ýt ® iÒ u c h Øn h b »n g tay
K h e h ë c ã tiÕ t d iÖ n A
Lß xo
M µn g c h ¾n
K Ý h iÖ u
B A
A B
H×nh 4.34: Van tiÕt l-u mét chiÒu (h·ng Bosch)

Nguyªn lÝ ho¹t ®éng vµ kÝ hiÖu cña van tiÕt l-u mét chiÒu ®iÒu chØnh b»ng tay
(h×nh 4.34): tiÕt diÖn ch¶y Ax thay ®æi b»ng ®iÒu chØnh vÝt ®iÒu chØnh b»ng tay. Khi
dßng khÝ nÐn tõ A qua B, lß xo ®Èy mµng ch¾n xuèng vµ dßng khÝ nÐn chØ qua tiÕt
diÖn Ax. Khi dßng khÝ nÐn ®i tõ B sang A, ¸p suÊt khÝ nÐn th¾ng lùc lß xo, ®Èy mµng
ch¾n lªn vµ nh- vËy dßng khÝ nÐn sÏ ®i qua kho¶ng hë gi÷a mµng ch¾n vµ mÆt tùu
mµng ch¾n, l-u l-îng kh«ng ®-îc ®iÒu chØnh.
3. Van tiÕt l-u mét chiÒu ®iÒu chØnh b»ng c÷ chÆn.

VËn tèc cña xilanh trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®éng víi nh÷ng hµnh tr×nh kh¸c nhau
t-¬ng øng vËn tèc kh¸c nhau, th-êng chän van tiÕt l-u mét chiÒu ®iÒu chØnh b»ng
c÷ chÆn (h×nh 4.35). Nguyªn lÝ ho¹t ®éng cña van tiÕt l-u mét chiÒu ®iÒu chØnh b»ng
c÷ chÆn còng t-îng tù nh- van tiÕt l-u mét chiÒu ®iÒu chØnh b»ng tay. Khi ®iÒu
chØnh vÝt ®iÒu chØnh c÷ chÆn, tøc lµ ®iÒu chØnh ®-îc tiÕt diÖn ch¶y Ax.
V Ýt ® iª u c h Øn h c ÷ c h Æn
C ÷ c h Æn
K Ý h iÖ u
K he hë cã
M µn g c h ¾n A
tiÕ t d iÖ n A x
A B
Lß xo B
H×nh 4.35: Van tiÕt l-u mét chiÒu ®iÒu chØnh b»ng c÷ chÆn (h·ng Festo)
V. van ¸p suÊt.
1. Van an toµn.
Van an toµn cã nhiÖm vô gi÷ ¸p suÊt lín nhÊt mµ hÖ thèng cã thÓ t¶i. Khi ¸p suÊt
lín h¬n ¸p suÊt cho phÐp cña hÖ thèng, th× dßng ¸p suÊt khÝ nÐn sÏ th¾ng lùc lß xo,
vµ nh- vËy khÝ nÐn sÏ theo cöa R ra ngoµi kh«ng khÝ (h×nh 4.36).
K Ý h iÖ u
G i¶ m c h Ê n
P(1 ) R (3 )
R (3 )
P(1 )
H×nh 4.36: Van an toµn

2. Van trµn.
Nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña van trµn t-¬ng tù nh- van an toµn. Nh-ng chØ kh¸c ë
chç lµ khi ¸p suÊt ë cöa P ®¹t ®-îc gi¸ trÞ x¸c ®Þnh, th× cöa P sÏ nèi víi cöa A, nèi
víi hÖ thèng ®iÒu khiÓn. KÝ hiÖu nh- trªn h×nh 4.37.
P(1 ) A
H × n h 4 .3 7 : K Ý h i Ö u v a n t rµ n
3. Van ®iÒu chØnh ¸p suÊt (van gi¶m ¸p).
Nguyªn lÝ ho¹t ®éng, cÊu t¹o vµ kÝ hiÖu van ®iÒu chØnh ¸p suÊt (van gi¶m ¸p)
®-îc tr×nh bµy ë ch-¬ng II, môc II - 3.
4. Van ¸p suÊt ®iÒu chØnh tõ xa.

X
K Ý h iÖ u
1 0
A
P R
R
A P
H×nh 4.38: Van ¸p suÊt t¸c ®éng tõ xa t¸c ®éng trùc tiÕp lªn van ®¶o chiÒu
P R
H×nh 4.39: Van ¸p suÊt t¸c ®éng tõ xa t¸c ®éng gi¸n tiÕp lªn van ®¶o chiÒu
Nguyªn lÝ ho¹t ®éng vµ cÊu t¹o cña van ¸p suÊt ®iÒu chØnh tõ xa (h×nh 4.38) khi cã
tÝn hiÖu ¸p suÊt X (cã thÓ tõ mét nguån khÝ nÐn kh¸c) t¸c ®éng, th× cöa P nèi víi
cöa A.
TÝn hiÖu t¸c ®éng X cã thÓ trùc tiÕp lªn van ®¶o chiÒu (h×nh 4.38) hay tÝn hiÖu t¸c
®éng gi¸n tiÕp Z qua van trµn (h×nh 4.39).
5. Bé chuyÓn ®æi xung.

Bé chuyÓn ®æi xung cã nhiÖm vôchuyÓn ®æi tÝn hiÖu liªn tôc (l-u l-îng dßng khÝ
nÐn) thµnh nh÷ng tÝn hiÖu rêi r¹c - xung chuyÓn m¹ch ng¾n (l-- l-îng khÝ nÐn ®-îc
®ãng, më theo xung t¸c ®éng).
Dßng khÝ nÐn ®i rõ cöa P qua A (h×nh 4.40). §ång thêi dßng khÝ nÐn còng qua lç
nhá cña pitt«ng (nßng van) vµ sÏ ®Èy nßng van tõ tõ sang tr¸i, cho ®Õn khi cöa P vµ
cöa A bÞ chÆn. Thêi gian bÞ chÆn trong vßng 1 gi©y. T¹i vÞ trÝ nµy cña nßng van, cöa
A th«ng víi cöa R.
Khi dßng khÝ nÐn ë cöa P kh«ng cßn n÷a, dßng khÝ nÐn phÝa sau nßng van sÏ
®-îc tho¸t ra vµ d-íi t¸c dông cña lùc lß xo ®Èy nßng van trë vÒ vÞ trÝ ban ®Çu.
A
K Ý h iÖ u
A
P
P R
R
H×nh 4.40: Bé chuyÓn ®æi xung

6. R¬le ¸p suÊt.
R¬le ¸p suÊt cã nhiÖm vô ®ãng, më c«ng t¾c ®iÖn, khi ¸p suÊt trong hÖ thèng
v-ît qu¸ møc yªu cÇu. Nguyªn lÝ ho¹t ®éng, cÊu t¹o vµ kÝ hiÖu r¬le ¸p suÊt, xem
h×nh 4.41.
Trong hÖ thèng ®iÒu khiÓn ®iÖn - khÝ nÐn, r¬le ¸p suÊt cã thÓ coi nh- lµ phÇn tö
chuyÓn ®æi tÝn hiÖu khÝ nÐn - ®iÖn. C«ng t¾c ®iÖn ®ãng, më t-¬ng øng víi nh÷ng gi¸
trÞ ¸p suÊt kh¸c nhau cã thÓ ®iÒu chØnh b»ng vÝt ®iÒu chØnh 12 (h×nh 4.41).
K Ý h iÖ u
13
11
10
9 12
7 1. T h ©n v an
4 2
8 2. § ß n b Èy
3. Pitt« n g
3
4. Lß xo
5 5. Chèt
1 6. M µn g
6
7. C « n g t¾c
8. D ©y d Én
9. Lß xo
M Æt c ¾t A - B 1 0 . M Æt b Ýc h
A 7 6 5
4
11. Chèt
8
9
10 2
3
1 2 . V Ýt ® iÒ u c h Øn h
11 1
1 3 . V Ýt h ·m
H×nh 4.41: R¬le ¸p suÊt

vi . van ®iÒu chØnh thêi gian.
1. R¬le thêi gian ®ãng chËm.
R¬le thêi gian ®ãng chËm gåm côm çc phÇn tö: van tiÕt l-u mét chiÒu ®iÒu
chØnh b»ng tay, b×nh trÝch chøa, van ®¶o chiÒu 3/2 ë vÞ trÝ "kh«ng" cöa P bÞ chÆn
(h×nh 4.42). Nguyªn lÝ ho¹t ®éng cña r¬le ®ãng chËm ho¹t ®éng nh- sau: KhÝ nÐn
qua van tiÕt l-u mét chiÒu, cÇn thêi gian t1 ®Ó lµm ®Çy b×nh chøa, sau ®ã t¸c ®éng
lªn nßng van ®¶o chiÒu, van ®¶o chiÒu chuyÓn ®æi vÞ trÝ, cöa P nèi víi cöa A (h×nh
4.42).
V an tiÕ t l- u m é t c h iÒ u
b. K Ý h iÖ u
® iÒ u c h Øn h b »n g tay
B × n h t rÝ c h c h ø a A
X
X
R
P R
A
X
P A
V an ® ¶o c h iÒ u 3 /2 c. t1
H×nh 4.42: R¬le thêi gian ®ãng chËm
a. CÊu t¹o
b. KÝ hiÖu
c. BiÓu ®å thêi gian
2. R¬le thêi gian ng¾t chËm.
R¬le thêi gian ng¾t chËm, nguyªn lÝ, cÊu t¹o còng t-îng tù nh- r¬le thêi gian
®ãng chËm, nh-ng van tiÕt l-u mét chiÒu cã chiÒu ng-îc l¹i (h×nh 4.43).
a.
A
X
X t1 A
P R t
H×nh 4.43: R¬le thêi gian ng¾t chËm
a. KÝ hiÖu b. BiÓu ®å thêi gian
vii. van ch©n kh«ng.

Van ch©n kh«ng lµ c¬ cÊu cã nhiÖm vô hót vµ gi÷ chi tiÕt (vÝ dô: trong çc d©y
truyÒn l¾p r¸p...) b»ng lùc hót ch©n kh«ng.
Ch©n kh«ng ®-îc t¹o ra b»ng b¬m ch©n kh«ng hay b»ng nguyªn lÝ Venturi.
Trong phÇn nµy chØ ®Ò cËp tíi t¹o ch©n kh«ng b»ng nguyªn lÝ Venturi (h×nh 4.44a).
KhÝ nÐn víi ¸p suÊt p trong kho¶ng 1,5 bar - 10 bar sÏ qua èng Venturi vµ theo cöa
R tho¸t ra ngoµi. T¹i phÇn cuèi cïng cña èng Venturi ch©n kh«ng sÏ ®-îc t¹o
thµnh. Nh- vËy cöa U sÏ t¹o ra ch©n kh«ng.
K Ý h iÖ u
P R
P R
U
U
a. b.
H×nh 4.44: Van ch©n kh«ng

a. Nguyªn lÝ ho¹t ®éng b. KÝ hiÖu
Cöa U nèi víi ®Üa hót (nh÷ng ®Üa d¹ng trßn lµm b»ng vËt liÖu tæng hîp hoÆc
b»ng cao su), vÝ dô ®Üa hót ë h×nh 4.45. ¸p suÊt ch©n kh«ng t¹i cöa U cã thÓ ®¹t
®-îc ®Õn 0,7 bar vµ phô thuéc vµo ¸p suÊt p cña dßng khÝ nÐn.
H×nh 4.45: §Üa hót ch©n kh«ng

Lùc hót ch©n kh«ng th-êng ®¹t ®Õn 200N, phô thuéc vµ ®-êng kÝnh D cña ®Üa
hót, ¸p suÊt ch©n kh«ng ®-îc t¹o thµnh t¹i cöa U:
3,14.D2
F = ––––— p
4
p = Pa — Pu
Trong ®ã F Lùc hót ch©n kh«ng [N]
D §-êng kÝnh ®Üa hót [m]
Pa ¸p suÊt kh«ng khÝ ë ®iÒu kiÖn tiªu chuÈn [N/m2]
Pu ¸p suÊt ch©n kh«ng t¹i cöa U [N/m2]
Sù phô thuéc lùc hót, ¸p suÊt ch©n kh«ng vµ ®-êng kÝnh ®Üa hót, ®-îc biÓu diÔn ë
h×nh 4.46. Tuy nhiªn trong thùc tÕ lùc hót ch©n kh«ng F cßn phô thuéc çc yÕu tè
sau:
- ChÊt l-îng bÒ mÆt chi tiÕt hót.
- Sù biÕn d¹ng vµ träng l-îng cña ®Üa hót.
- ¶nh h-ìng cña lùc t¸c dông n»m ngang.
Trong tr-êng hîp ®èi víi nh÷ng chi tiÕt ®-îc hót cã träng l-îng nhá, mÒm: sau
khi ch©n kh«ng ®-îc t¹o thµnh trong buång kÝn gi÷a bÒ mÆt chi tiÕt vµ ®Üa hót, chi
tiÕt sÏ ®-îc n©ng lªn cho ®Õn chõng nµo ¸p suÊt trong cöa P vÉn tån t¹i. Khi ¸p suÊt
P kh«ng cßn, theo nguyªn t¾c chi tiÕt sÏ r¬i xuèng, nh-ng ®èi víi chi tiÕt ®-îc hót
nh- tr×nh bµy trªn sÏ kh«ng r¬i xuèng mµ vÉn bÞ gi÷ l¹i dÝnh liÒn víi ®Üa hót. §Ó
lo¹i trõ kh¶ n¨ng nµy, ng-êi ta sö dông thªm b×nh tÝch ¸p (h×nh 4.47). Trong qu¸
tr×nh t¹o ch©n kh«ng t¹i cöa U, mét phÇn khÝ nÐn sÏ ®-îc vµ b×nh trÝch chøa. Khi
cöa P kh«ng cßn ¸p suÊt n÷a, khÝ nÐn trong b×nh trÝch chøa sÏ ®i ra ngoµi theo èng
nèi ®Õn cöa U ®Ó ®Èy chi tiÕt ®-îc hót ra khái ®Üa hót - nguyªn t¾c ho¹t ®éng t-¬ng
tù nh- van tho¸t khÝ nhanh.
F(N) 400 100 D (mm)
350
300
250
200 75
150
100 55
40
50 30
0 15
0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7
P (bar)
H×nh 4.46: Sù phô thuéc lùc hót F theo lÝ thuyÕt, ¸p suÊt

ch©n kh«ng vµ ®-êng kÝnh ®Üa hót
B × n h t rÝ c h c h ø a
P R
P R
a. U b. U
H×nh 4.47: Van ch©n kh«ng cã b×nh trÝch chøa

a. Nguyªn lÝ ho¹t ®éng
b. KÝ hiÖu
viii . c¶m biÕn b»ng tia.
C¶m biÕn b»ng tia thuéc lo¹i c¶m biÕn kh«ng tiÕp xóc, tøc lµ qu¸ tr×nh c¶m biÕn
kh«ng cã sù tiÕp xóc gi÷a bé phËn c¶m biÕn vµ chi tiÕt. Nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña
lo¹i c¶m biÕn b»ng tia lµ dßng khÝ nÐn. So víi ¸c lo¹i c¶m biÕn kh«ng tiÕp xóc b»ng
®iÖn sÏ ®-îc tr×nh bµy ë nh÷ng ch-¬ng sau, c¶m biÕn b»ng tia ®-îc øng dông ë
nh÷ng lÜnh vùc mµ c¶m biÕn kh«ng tiÕp xóc b»ng ®iÖn kh«ng thÓ ®¶m nhËn ®-îc,
nh- ®iÒu kiÖn nãng, ¶nh h-ëng cña n-íc, ¶nh h-ëng ®iÖn tr-êng...
C¶m biÕn b»ng tia cã 3 lo¹i chñ yÕu: c¶m biÕn b»ng tia rÏ nh¸nh, c¶m biÕn b»ng
tia ph¶n håi vµ c¶m biÕn b»ng tia qua khe hë.
1. C¶m biÕn b»ng tia rÏ nh¸nh.
Nguyªn lÝ ho¹t ®éng cña c¶m biÕn b»ng tia rÏ nh¸nh (h×nh 4.48): dßng khÝ nÐn sÏ
®-îc ph¸t ra ë cöa P (¸p suÊt nguån), nÕu kh«ng cã vËt c¶n th× dßng khÝ nÐn sÏ ®i
th¼ng, nÕu cã vËt c¶n th× dßng khÝ nÐn rÏ nh¸nh qua cöa X (¸p suÊt rÏ nh¸nh).
X
X
H×nh 4.48: C¶m biÕn b»ng tia rÏ nh¸nh

Sù phô thuéc ¸p suÊt nguån P, ¸p suÊt rÏ nh¸nh X vµ kho¶ng çch s, ®-îc biÓu
diÔn ë h×nh 4.49. Sù phô thuéc cña 3 ®¹i l-îng trªn tuú thuéc vµo cÊu t¹o çc lo¹i
c¶m biÕn cña çc h·ng s¶n xuÊt.
a b
¸ p su Ê t n g u å n p (b a r) ¸ p su Ê t n g u å n p (b a r)
0 ,2 4 7
0 ,2 0 6
¸ p su Ê t rÏ n h ¸ n h X (b a r)
¸ p su Ê t rÏ n h ¸ n h X (b a r)
0 ,1 6
5
7
0 ,1 2 4
1 ,0 6
5
0 ,0 8 3
0 ,1
4
3
0 ,0 4
2
2
1
0
1
0 ,1
0
- 0 ,0 4
0 ,0 2
0 ,0 4
0 ,0 6
0 ,0 8
0 ,1
0 ,2
0 ,4
0 ,8
0 ,2
0 ,4
0 ,6
0 ,8
0 ,6
0 ,0 2
0 ,0 4
0 ,0 6
0 ,0 8
0 ,1
1 ,0
1 ,0
K h o ¶ n g c ¸ c h v ß i p h u n s (m m ) K h o ¶ n g c ¸ c h v ß i p h u n s (m m )
H×nh 4.49: Sù phô thuéc ¸p suÊt nguån P (p = 0,1 bar

a. p cã gi¸ trÞ ®Õn 7 ba
b. ¸p suÊt rÏ nh¸nh X (bar) lµ kho¶ng çch s (mm) (h·ng Festo)
Theo h×nh 4.49, ¸p suÊt rÏ nh¸nh X (bar) cã thÓ ®¹t ®-îc gi¸ trÞ b»ng ¸p suÊt
nguån p (bar), khi kho¶ng çch s(mm) = 0. Trong thùc tÕ øng dông c¶m biÕn b»ng
tia rÏ nh¸nh, kh«ng cÇn ph¶i sö dông thªm phÇn tö khuÕch ®¹i tÝn hiÖu X.
VÝ dô øng dông c¶m biÕn b»ng tia rÏ nh¸nh (h×nh 4.50) ®Ó kiÓm tra vÞ trÝ cuèi hµnh
tr×nh cña c¬ cÊu chÊp hµnh. TÝn hiÖu ®iÒu khiÓn X = 1, khi c¬ cÊu chÊp hµnh ë vÞ trÝ
cuèi, sÏ t¸c ®éng lªn van ®¶o chiÒu.
T Ýn h iÖ u ® iÒ u k h iÓ n X
C ¶m b iÕ n b »n g
t i a rÏ n h ¸ n h
T Ýn h iÖ u ® iÒ u k h iÓ n X
H×nh 4.50: VÝ dô øng dông c¶m biÕn b»ng tia rÏ nh¸nh

®Ó ®iÒu khiÓn vÞ trÝ cuèi hµnh tr×nh
2. C¶m biÕn b»ng tia ph¶n håi.
Nguyªn lÝ ho¹t ®éng cña c¶m biÕn b»ng tia ph¶n håi (h×nh 4.51): khi dßng khÝ nÐn
P ®i qua kh«ng cã c¶n, tÝn hiÖu ph¶n håi X = 0, khi cã vËt c¶n, tÝn hiÖu X = 1.
§Æc ®iÓm cña c¶m biÕn b»ng tia ph¶n håi lµ khi vËt c¶n dÝch chuyÓn theo h-íng
däc trôc cña c¶m biÕn — kho¶ng çch a hoÆc theo h-íng vu«ng gãc víi trôc —
kho¶ng çch s, th× tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn vÉn nhËn gi¸ trÞ X=1.
K Ý h iÖ u
a P
P P
H×nh 4.51: C¶m biÕn b»ng tia ph¶n håi

Th«ng th-êng ¸p suÊt nguång p cã gi¸ trÞ trong kho¶ng tõ 100 mbar ®Õn 500
mbar tuú theo tõng lo¹i c¶m biÕn. Cho nªn trong thùc tÕ, khi øng dông c¶m biÕn
b»ng tia ph¶n håi ph¶i sö dông phÇn tö khuyÕch ®¹i.
Sù phô thuéc ¸p suÊt ph¶n håi X (mbar) ( tÝn hiÖu ph¶n håi) vµ kho¶ng çch dÞch
chuyÓn cña vËt c¶n a (mm) däc trôc ®èi víi c¶m biÕn t-¬ng øng ¸p suÊt nguån p =
150 mbar ®-îc tr×nh bµy ë h×nh 4.52a. sù phô thuéc ¸p suÊt ph¶n håi X (mbar) (tÝn
hiÖu ph¶n håi) va kho¶ng çch dÞch chuyÓn cña vËt c¶n s (mm) vu«ng gãc víi trôc
cña c¶m biÕn t-¬ng øng ¸p suÊt nguån p = 150 mbar ®-îc tr×nh bµy ë h×nh 4.52b.
VÝ dô øng dông c¶m biÕn b»ng tia ph¶n håi ®Ó kiÓm tra kÝch th-íc cña chi tiÕt
(H×nh 4.53) vµ kiÓm tra d©y truyÒn vËn hµnh (b»ng giÊy, b»ng v¶i…) xem h×nh 4.54.
®iÒu kiÖn ®Ó c¶m biÕn b»ng tia ph¶n håi kiÓm tra cã hiÖu qu¶ lµ chiÒu dµy cña chi
tiÕt lín h¬n hay b»ng 0,1 mm.
a b
8 11
7 10
RFL4 RFL2
6 8
RFL4
¸ p s u Ê t p h ¶ n h å i X (m b a r)
5 6
RM L5
¸ p s u Ê t p h ¶ n h å i X (m b a r)
4 4
RFL6
3 2
RFL2 RM L5 ¸p suÊt yªu
2 0
cÇu cña phÇn
RFL6 -1 0 1 2 3 4
tö k h u y Õ c h ® ¹ i
1 -2
¸p suÊt yªu (0 ,5 m b a r)
cÇu cña
0 -4
1 2 3 4 5 6 7 p h Ç n tö kho¶ng çch vu«ng
s s (m m )
-1 khuyÕch ®¹i g ã c v í i trô c a (m m )
( 0 ,5 m b a r )
-2
K h o ¶ n g c ¸ c h d ä c trô c a (m m )
a = 1 ,5 m m
1 mm
V Ët c¶n c¹nh chuÈn
H×nh 4.52 Sù phô thuéc ¸p suÊt ph¶n håi X vµ kho¶ng çch

®èi víi vËt c¶n víi ¸p suÊt nguån p = 150 bar.
a. kho¶ng çch däc trôc a (mm).
b. Kho¶ng çch vu«ng gãc víi trôc s (mm).
3. c¶m biÕn b»ng tia qua khe hë.
C¶m biÕn b»ng tia qua khe hë gåm 2 bé phËn: bé phËm ph¸t vµ bé phËn nhËn
(H×nh 4.55). Th«ng th-êng bé phËn ph¸t vµ bé phËn nhËn cã cïng ¸p suÊt p kho¶ng
180 mbar. Nh-ng trong mét sè øng dông, ¸p suÊt p cña bé phËn ph¸t cã thÓ lµ 4 bar
vµ ¸p suÊt p cña bé phËn nhËn ®Õn 0,5 bar. Trôc cña c¬ cÊu ph¸t vµ c¬ cÊu nhËn
ph¶i l¾p r¸p chÝnh x¸c ®ång t©m.
a. P P
X = 0
Bé phËn ph¸t V Ët ch¾n Bé phËn nhËn
b. P P
X = 1
P
P X
d.
X
H×nh 4.55 c¶m biÕn b»ng tia qua khe hë.
a. ch-a cã vËt c¶n. X = 0
b. cã vËt c¶n, X = 1
c. kÕt cÊu
d. kÝ hiÖu.
H×nh 4.56 lµ vÝ dô øng dông c¶m biÕn b»ng tia qua khe hë ®Ó thùc hiÖn yªu cÇu
c«ng nghÖ lµ 2 b¨ng truyÒn ®-îc Ðp vµo nhau, ®é lÖch mÐp cña 2 b¨ng truyÒn ( vÝ
dô v¶i, giÊy…) cã dung sai nhÊt ®Þnh. Mçi b¨ng truyÒn l¾p 2 c¶m biÕn. C¶m biÕn X 1
vµ X3 theo dâi gi¸ trÞ lÖch nhá vµ c¶m biÕn X2 vµ X4 theo dâi gi¸ trÞ ®é lÖch lín.
H×nh 4.56 vÝ dô øng dông c¶m biÕn b»ng tia qua khe hë ®Ó
theo dâi ®é lÖch mÐp cña 2 b¨ng chuyÓn ®-îc Ðp víi nhau.
IX. PhÇn tö khuyÕch ®¹i b»ng mµng.

PhÇn tö khuyÕch ®¹i b»ng mµng lµ phÇn tö t¸c ®éng tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn gi¸n tiÕp
lªn nßng van ®¶o chiÒu (H×nh 4.57). khi cã tÝn hiÖu ¸p suÊt ®iÒu khiÓn thÊp X cã gi¸
trÞ tõ 0,1 ®Õn 0,3 bar t¸c ®éng lªn mµng, cöa ¸p suÊt nguån p = 6 bar sÏ nèi víi cöa
A. Nh- vËy cã thÓ coi lµ phÇn tö khuyÕch ®¹i tõ gi¸ trÞ 0,1 0,3 bar lªn gi¸ trÞ 6,0
bar.
X K Ý h iÖ u
X
S
A
A
R
A X
P
P R
H×nh 4.57 PhÇn tö khuyÕch ®¹i b»ng mµng.

Trong lÜnh vùc ®iÒu khiÓn b»ng khÝ nÐn ë ¸p suÊt thÊp. TÝn hiÖu ®iÒu khiÓn ¸p
suÊt ch©n kh«ng ph¶i cÇn khuyÕch ®¹i, ®Ó ¸p suÊt cã gi¸ trÞ nhá (¸p suÊt ch©n
kh«ng) lªn gi¸ trÞ lín h¬n mµ trong lÜnh vùc ®iÒu khiÓn b»ng khÝ nÐn cho phÐp, H×nh
4.58 lµ vÝ dô khuyÕch ®¹i tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn X cã gi¸ trÞ nhá h¬n 0,05 bar tõ c¶m
biÕn b»ng tia qua khe hë lªn gi¸ trÞ 0,15 bar. TÝn hiÖu ®-îc khuyÕch ®¹i ®ã l¹i t¸c
®éng lªn mµng ®Ó ¸p suÊt ë cöa p = 6 bar nèi víi cöa A. Nh- vËy tÝn hiÖu ®-îc
khuyÕch ®¹i 2 cÊp.
S R
X A
X ( < 0 ,0 5 b a r ) 12 P
V a n p h ô tr î 3
1 2
S 0 ,1 5 b a r
A
0 ,1 5 b a r
12 6 bar
L ä c tin h X 12
R P
6 bar 10 µm
P
6 bar
A
R
S
2 2 2 1
H × n h 4 .5 8 S ¬ ® å k Õ t c Ê u p h Ç n t ö k h u Õ c h ® ¹ i t Ý n h i Ö u
c ñ a c ¶ m b iÕ n b » n g tia q u a k h e h ë
H×nh 4.59 lµ s¬ ®å kÕt cÊu phÇn tö khuyÕch ®¹i b»ng mµng cña c¶m biÕn b»ng tia
rÏ nh¸nh. ®Æc ®iÒm cña phÇm tö khuyÕch ®¹i b»ng mµng lµ phÇn lín ho¹t ®éng theo
nguyªn lÝ b»ng vßi phun. Cho nªn tr-íc khi vµo ph¶i ®-îc läc tinh.
M µng X Vßi phun
R D ßng khÝ nÐn ®Õn vßi phun

A A
B - í m ® iÒ u tiÕ t
L ä c tin h
P
L ß xo P
H × n h 4 .5 9 S ¬ ® å k Õ t c Ê u p h Ç n t ö k h u Õ c h ® ¹ i b » n g m µ n g
c ñ a c ¶ m b iÕ n b » n g tia r Ï n h ¸ n h
X. PhÇn tö chuyÓn ®æi tÝn hiÖu.

Trong kü thuËt ®o l-êng vµ ®iÒu khiÓn phÇn tö chuyÓn ®æi tÝn hiÖu ®-îc sö dông
kh¸ réng r·i. NhiÖm vô lµ chuyÓn ®æi tÝn hiÖu ®-îc biÕn ®æi vµo bé sö lÝ hay lµ tõ
bé sö lÝ thµnh nh÷ng tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn.
1. PhÇn tö chuyÓn ®æi tÝn hiÖu khÝ nÐn - ®iÖn.
Nguyªn lÝ ho¹t ®éng phÇn tö chuyÓn ®æi tÝn hiÖu khÝ nÐn - ®iÖn (H×nh 4.60) ¸p
suÊt p ®Ó ®ãng vµ më c«ng t¾c ®iÖn ®-îc tiªu chuÈn theo tõng h·ng s¶n xuÊt.
VÝ dô nh÷ng hÖ thèng ®iÒu khiÓn b»ng khÝ nÐn cã ¸p suÊt lµm viÖc lµ 5 8 bar,
¸p suÊt ®-îc tiªu chuÈn ®Ó ®ãng c«ng t¾c ®iÖn lµ 1,5 bar vµ ¸p suÊt ®Ó më c«ng t¾c
lµ 1,0 bar. §èi víi nh÷ng ¸p suÊt nhá h¬n 0,1 bar th× cÇn ph¶i qua van phô trî hay lµ
qua phÇn tö khuyÕch ®¹i.
C « n g t¾ c
bar
2
1
Z
4 P® ã n g
P
2 më
1
4
1
0
Z T Ýn h iÖ u ® iÖ n
H × n h 4 .6 0 P h Ç n t ö c h u y Ó n ® æ i t Ý n h i Ö u k h Ý n Ð n - ® i Ö n ( r ¬ l e ¸ p s u Ê t )
H×nh 4.61 lµ nguyªn lÝ ho¹t ®éng cña phÇn tö chuyÓn ®æi v¹n n¨ng tÝn hiÖu khÝ nÐn -
®iÖn.
- khi lß xo ®-îc ®iÒu chØnh 1 cïng víi ¸p suÊt ®iÒu khiÓn P1 t¸c ®éng lªn èng l-în
sãng 2 lµm thay ®æi kho¶ng çch cña mÆt ®¸y èng l-în sãng, nh- vËy trong m¹ch
®iÖn 3 ®iÖn dung hay ®iÖn tr-êng sÏ thay ®æi, tÝn hiÖu ®iÖn (tÝn hiÖu nhÞ ph©n hay
tÝn hiÖu t-¬ng tù) ®-îc t¹o ra. Trong kÜ thuËt ®iÒu khiÓn gäi lµ phÇn tö chuyÓn ®æi
tÝn hiÖu khÝ nÐn (¸p suÊt d-) - ®iÖn.
- nÕn nh- cã ¸p suÊt P2 t¸c ®éng, lùc cña ¸p suÊt P2 cïng víi lùc cña èng l-în sãng
2 t¸c ®éng ng-îc l¹i víi lùc do ¸p suÊt P1 vµ lùc lß xo 1. lµm thay ®æi kho¶ng çch
cña mÆt ®¸y èng l-în sãng. Trong kÜ thuËt ®iÒu khiÓn gäi lµ phÇn tö chuyÓn ®æi tÝn
hiÖu khÝ nÐn (®é chªnh lÖch ¸p suÊt) - ®iÖn.
- nÐn nh- P2 nèi víi ¸p suÊt ch©n kh«ng d-íi t¸c ®éng cña lùc lß xo 1 cïng víi lùc
cña èng l-în sãng 2 sÏ lµm thay ®æi kho¶ng çch cña mÆt ®¸y èng l-în sãng. Trong
kÜ thuËt ®iÒu khiÓn gäi lµ phÇn tö chuyÓn ®æi tÝn hiÖu khÝ nÐn (¸p suÊt ch©n kh«ng) -
®iÖn.
4 1 2 T Ýn h iÖ u n h Þ p h © n
P1 P2 T Ýn h iÖ u t- ¬ n g tù
H × n h 4 .6 1 P h Ç n t ö c h u y Ó n ® æ i v ¹ n n ¨ n g
t Ý n h i Ö u k h Ý n Ð n - ® i Ö n ,c h u y Ó n ® æ i :
th«ng sè kü thuËt lo¹i FESTO –ARL –EN –PEV
¸p suÊt P1 : 0,25/8 bar
¸p suÊt P2 : - 0,2/8 bar
p : - 0,95/-8 bar
®é trÔ max 0,25 bar
tÇn sè ®ãng më 72 Hz
dßng ®iÖn 400 mmA
Trong kÜ thuËt ®iÒu khiÓn, tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn (¸p suÊt ch©n kh«ng) cã thÓ t¸c
®éng trùc tiÕp lªn mµng ®Ó çc tiÕp ®iÓm ®iÖn ®ãng hoÆc më (H×nh 4.62).
a. b.
¸ p su Ê t ®ãng
¸ p suÊ t ®ãng ¸ p su Êt m ë
¸ p su Êt m ë
¸ p s u Ê t ® ã n g m ¹ c h 0 ,2 - 0 ,5 m b a r
d ß n g ® i Ö n t ¶ i 0 ,5 A / 2 2 0 V
T Çn sè ®ãn g 1 0 H z
o o
P h ¹ m v i n h iÖ t ® é s ö d ô n g 0 - 3 0 C
H × n h 4 .6 2 P h Ç n t ö m µ n g c h u y Ó n ® æ i t Ý n h i Ö u k h Ý n Ð n - ® i Ö n
H×nh 4.63 lµ phÇn tö chuyÓn ®æi tÝn hiÖu khÝ nÐn - ®iÖn (tiÕp ®iÓm chuyÓn m¹ch).
D-íi t¸c dông tÝn hiÖu ¸p suÊt ®iÒu khiÓn X lªn mµng 9 nßng van 4 dÞch chuyÓn
xuèng tiÕp ®iÓm 3 sÏ ®ãng, ¸p kÕ 8 hiÓn thÞ ¸p suÊt ®iÒu khiÓn vµ ®ßn bÈy t¸c ®éng
b»ng tay 10.
8 10
9 K Ý h iÖ u
4
3
H × n h 4 .6 3 P h Ç n t ö c h u y Ó n ® æ i t Ý n h i Ö u
k h Ý n Ð n - ® iÖ n (tiÕ p ® iÓ m c h u y Ó n m ¹ c h )
H×nh 4.64 lµ phÇn tö chuyÓn ®æi tÝn hiÖu khÝ nÐn - ®iÖn kÕt hîp víi phÇn tö
khuyÕch ®¹i. Khi cã tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn X, mµng 8 chÆn cöa 10 ¸p suÊt trong buång
11 t¨ng lªn va t¸c ®éng lªn mµng 9 vµ ®Èy nßng van 4 xuèng d-íi vµ nh- vËy tiÕp
®iÓm 3 ®ãng l¹i.
12
K Ý h iÖ u
7
8
6
10
5
11
9
T h « n g s è k Ü th u Ë t:
4 th ê i g ia n ® ã n g m ë 50 m s
3
h iÖ u ® iÖ n th Õ 250 V
d ß n g ® iÖ n 5 A
¸p suÊt p 1 bar
H × n h 4 .6 4 P h Ç n t ö c h u y Ó n ® æ i t Ý n h i Ö u k h Ý n Ð n - ® i Ö n
k Õ t h î p v í i p h Ç n tö k h u Õ c h ® ¹ i
2. PhÇn tö chuyÓn ®æi tÝn hiÖu ®iÖn –khÝ nÐn.

Nguyªn t¾c c¬ b¶n ®Ó chuyÓn ®æi tÝn hiÖu ®iÖn – khÝ nÐn lµ nam ch©m ®iÖn
(H×nh 4.65) dßng ®iÖn vµo cuén d©y 1, lâi tõ 2 sÏ dÞch chuyÓn vÒ phÝa tr¸i. Cöa A
nèi víi P. PhÇn lÝ thuyÕt vÒ ®iÖn sÏ ®-îc tr×nh bµy trong ch-¬ng 8.
2 4
K Ý h iÖ u
3
P A
H × n h 4 .6 5 N g u y ª n l Ý t ¸ c ® é n g c ñ a n a m c h © m ® i Ö n
H×nh 4.66 tr×nh bµy phÇn tö chuyÓn ®æi tÝn hiÖu ®iÖn – khÝ nÐn cã c¶m biÕn ®é
dÞch chuyÓn nßng van (c¬ cÊu servo tuyÕn tÝnh). NhiÖm vô cña phÇn tö lµ ®iÒu
chØnh ¸p suÊt. Víi nh÷ng gi¸ trÞ kh¸c nhau cña dßng ®iÖn (®iÖn thÕ) vµo cuén d©y,
lùc hót tõ tr-êng vµo lâi thay ®æi. Nh- vËy sÏ thay ®æi lùc lß xo cña nßng van, ¸p
suÊt ë cöa R ®-îc ®iÒu chØnh. Thùc chÊt cña phÇn tö lµ van trµn ®iÒu chØnh b»ng
®iÖn tõ.
B é k h u Õ c h ® ¹ i, ® iÒ u c h Øn h T Ýn h iÖ u p h ¶ n h å i
B iÕ n tr ë
C ¶ m b iÕ n ® é
d Þc h c h u y Ó n K Ý h iÖ u
P
P V a n ¸ p su Ê t R V a n ¸ p su Ê t
H × n h 4 .6 6 P h Ç n t ö c h u y Ó n ® æ i ® i Ö n - k h Ý n Ð n v í i c ¶ m b i Õ n ® é
d Þc h c h u y Ó n n ß n g v a n (c ¬ c Ê u s e r v o tu y Õ n tÝn h )
H×nh 4.67 tr×nh bµy van gi¶m ¸p ®-îc ®iÒu khiÓn b»ng ®iÖn tõ. Van ®-îc biÓu
diÔn ë tr¹ng th¸i kh«ng cã ¸p suÊt trong van. NhiÖm vô cña van lµ ®iÒu chØnh ¸p
suÊt ®-îc gi¶m ë cöa 2 vµ gi÷ gi¸ trÞ ¸p suÊt ®-îc ®iÒu chØnh ®ã kh«ng ®æi. Lùc ¸p
suÊt nguån 1 t¸c ®éng lªn bÒ mÆt nßng van cña xilanh 4 c©n b»ng lùc ¸p suÊt cña
èng l-în sãng 5. lùc lß xo 8 c©n b»ng víi lùc c¬ cña èng l-în sãng. NÕu ¸p suÊt ë 2
lín h¬n ¸p suÊt ®-îc ®iÒu chØnh dßng khÝ nÐn sÏ qua vßng ®Öm 6 theo cöa tho¸t khÝ
3 ra ngoµi. NÕu ¸p suÊt ë 2 nhá h¬n ¸p suÊt ®iÒu chØnh lâi tõ cña nam ch©m ®iÖn sÏ
®Èy mÆt ®¸y nßng van 9 xuèng cöa 1 sÏ nèi víi cöa 2 cho ®Õn khi ¸p suÊt cöa 2 ®¹t
®-îc ¸p suÊt ®iÒu chØnh, dßng ®iÖn trong cuén d©y ng¾t, lâi tõ chë vÒ vÞ trÝ ban ®Çu.
1 C ö a n è i ¸ p suÊt nguån 7 K Ý h iÖ u
2 C ö a n è i ¸ p suÊt ®ù¬c
9
® iÒ u c h Øn h
6
3 C ö a th o ¸ t k h Ý
3 2 (A )
4 T h©n van
8 5
5 è n g lù ¬ n s ã n g
6 V ßng ®Öm
7 N a m c h © m ® iÖ n 4 1
8 L ß xo
9 M Æt ®¸y nßng van
9 1 (P ) 3 (R )
H × n h 4 .6 7 V a n g i ¶ m ¸ p ® i Ò u k h i Ó n b » n g ® i Ö n t õ
XI. Dông cô ®o.

1. dông cô ®o ¸p suÊt (¸p kÕ).
Nguyªn lÝ ®Ó ®o ¸p suÊt (¸p suÊt d- hay ¸p suÊt ch©n kh«ng) lµ x¸c ®Þnh hiÖu ¸p
suÊt ®-îc ®o vµ ¸p suÊt khÝ quyÓn hoÆc hiÖu ¸p suÊt cña 2 ¸p suÊt ®-îc ®o (xem
ch-¬ng 1, phÇn V-1) dông cô ®o ¸p suÊt (¸p kÕ) ®-îc kÝ hiÖu theo h×nh 4.68.
H×nh 4.68 KÝ hiÖu ¸p kÕ.
a. ®o ¸p suÊt b»ng chÊt láng.
Nguyªn lÝ ®o ¸p suÊt b»ng èng h×nh ch÷ U hay èng nghiªng lµ x¸c ®Þnh ®é chªnh
lÖch (chiÒu cao h) cña chÊt láng ë trong èng (H×nh 4.69) ¸p suÊt ®-îc ®o tÝnh theo.
P = . h.g
Trong ®ã:
P : ¸p suÊt ®-îc ®o [pa] (105 pa = 1 bar).
h : ®é lÖch chiÒu cao cña bÒ mÆt chÊt láng [m].
: khèi l-îng riªng cña chÊt láng:
- r-îu = 700 (kg/m3).
- n-íc = 1000 (kg/m3).
- thuû ng©n = 13600 (kg/m3).
g : gia tèc träng tr-êng 9,81 [m/s2].
a. b.
P1
P1 P
2
P
2
l
H × n h 4 .6 9 N g u y ª n l Ý ® o ¸ p s u Ê t b » n g è n g
b. ®o ¸p suÊt b»ng lß xo.

Nguyªn lÝ ®o ¸p suÊt b»ng lß xo lµ d-íi t¸c dông c¶u ¸p lùc, lß xo bÞ biÕn d¹ng
qua c¬ cÊu thanh truyÒn hay ®ßn bÈy vµ b¸nh r¨ng, ®é biÕn d¹ng cña lß xo sÏ
chuyÓn ®æi thµnh gi¸ trÞ ®-îc ghi trªn mÆt hiÖn sè.
Lß xo cã thÓ cã nhiÒu lo¹i kh¸c nhau: lß xo xo¾n èc vµ lß xo tÊm. Ph¹m vi ®o cña
¸p kÕ lß xo xo¾n èc ®o ¸p suÊt d- 0 4000 bar, ®o ¸p suÊt ch©n kh«ng 0 100 bar
(H×nh 4.70).
7 8 9 6
1
1. Lß xo èng xo¾n èc
2 . è n g g i÷ lß x o
3 . P h Ç n c u è i lß x o è n g
3 4 . C h i tiÕ t h ×n h ® ¸ y q u ¹ t
1 5. Tay ®ßn
6 . C h i tiÕ t th a n h r ¨ n g
5
0 7 . T rô c q u a y
4 8. Lß xo
10 9 . K im c h Ø
1 0 .M Æ t h i Ó n s è
2
H × n h 4 .7 0 ¸ p k Õ l ß x o è n g x o ¾ n è c ( h · n g W i k a )
Nguyªn lÝ ho¹t ®éng cña ¸p kÕ lß xo tÊm (H×nh 4.71) d-íi t¸c ®éng cña ¸p suÊt lß
xo tÊm 5 bÞ biÕn d¹ng qua trôc ®ßn bÈy 8, chi tiÕt h×nh ®¸y qu¹t 9, chi tiÕt thanh
r¨ng 10, kim chØ 11, gi¸ trÞ ¸p suÊt ®-îc hiÖn lªn mÆt hiÖn sè 12. ph¹m vi ®o ¸p suÊt
d- 0 25 bar, ¸p suÊt ch©n kh«ng 0 100 mbar.
12 11
10
2 1. M Æ t b Ý c h p h Ý a d \ 'e d i
2. § Ç u n è i ren
3. V ï n g ch ø a ¸ p su Ê t
1 9
4. M Æ t b Ýc h p h Ýa tr ª n
5. L ß x o tÊ m
8 6. V Ýt v Æ n
7 7. T rô c
4 8. § ßn bÈy
6
9. C h i tiÕ t h ×n h ® ¸ y q u ¹ t
1 0 . C h i tiÕ t th a n h r ¨ n g
1 1 . K im c h Ø
1 2 . M Æ t h iÖ n s è
5 1
3 2
H × n h 4 .7 1 ¸ p k Õ l ß x o t Ê m ( h · n g W i k a )
2. dông cô ®o thÓ tÝch (l-u l-îng).

Nguyªn lÝ ®o l-u l-îng b»ng b×nh chøa (H×nh 4.72) tr-íc tiªn ph¶i x¸c ®Þnh ¸p
suÊt vµ nhiÖt ®é trong b×nh chøa. Sau khi ®ãng van ë vÞ trÝ 1. khÝ nÐn sÏ vµo b×nh
chøa, x¸c ®Þnh thêi gian ®iÒn ®Çy b×nh chøa ®¹t gi¸ trÞ yªu cÇu, l-u l-îng ®-îc tÝnh
theo c«ng thøc sau:
V 2 .T 1 . p
QV =
p abs .T 2 . t
Trong ®ã:
qV : l-u l-îng ë tr¹ng th¸i tiªu chuÈn [m3/s]
pabs : ¸p suÊt tuyÖt ®èi cña khÝ nÐn [bar]
T1 : nhiÖt ®é khÝ nÐn tr-íc lóc vµo b×nh chøa [K]
V2 : thÓ tÝch b×nh chøa [m3]
T2 : nhiÖt ®é trong b×nh chøa [K]
p : hiÖu ¸p suÊt t¨ng trong thêi gian t [bar]
t : thêi gian ®iÒn ®Çy b×nh chøa theo ¸p suÊt yªu cÇu [s]
1 0
H × n h 4 .7 2 N g u y ª n l Ý ® o l u l \ 'e e n g b » n g b × n h c h ø a
Nguyªn lÝ ®o l-u l-îng b»ng con däi næi (H×nh 4.73) mét èng thuû tinh cã d¹ng
h×nh phÔu ®-îc ®Æt th¼ng ®øng. Bªn trong èng lµ con däi næi. Khi dßng khÝ nÐn
®-îc ®o sÏ ®-îc dÉn tõ èng lªn, con däi næi sÏ ®-îc n©ng lªn, ®Õn chõng nµo dõng
l¹i, khi ®ã lùc tæng hîp t¸c ®éng lªn con däi b»ng kh«ng. §é cao n©ng con däi
trong èng thuû tinh t-¬ng øng víi l-u l-îng cÇn ®o.
Ph-¬ng ph¸p nµy cã thÓ ®o ®-îc l-u l-îng tõ 0,00016 m3/h ®Õn 630 m3/h.
H × n h 4 .7 3 § o l u u l ù ¬ n g b » n g
c o n d ä i n æ i (h · n g R O T A )
3. §o l-u l-îng tho¸t ra ngoµi qua vßi phun.
Nguyªn lÝ ®o l-u l-îng tho¸t ra ngoµi qua vßi phun cña h·ng FMA Pokorny
(H×nh 4.74) vßi phun cã chiÒu dµy 10 mm víi lç khoan ë gi÷a cã ®-êng kÝnh d = 12
mm. MÐp lç khoan ph¶i s¾c c¹nh nÕu lµ kh«ng khÝ th× h»ng sè khÝ R = 29,27 vµ hÖ
sè c¶n cã tõ thùc nghiÖm = 0,836. L-u l-îng ®-îc tÝnh theo c«ng thøc sau:
P abs 2 .T 1
qV = 0,0458.d2.
P abs 1
T2
trong ®ã:
qV : l-u l-îng ë tr¹ng th¸i tiªu chuÈn [m3/phót]
d : ®-êng kÝnh vßi phun [cm]
Pabs1: ¸p suÊt khÝ quyÓn [bar]
T1 : nhiÖt ®é kh«ng khÝ [K]
Pabs2: ¸p suÊt khÝ nÐn tr-íc vßi phun [bar]
T1 : nhiÖt ®é khÝ nÐn tr-íc vßi phun [K].
Vßi phun
P2
T1
T2
d
d
Vßi phun
H × n h 4 .7 4 § o l u u l ù ¬ n g t h o ¸ t r a n g o µ i q u a v ß i p h u n
(h · n g F M A P o k o rn y )
4. §o l-u l-îng qua thiÕt bÞ tiÕt l-u.

Nguyªn lÝ ®o l-u l-îng qua thiÕt bÞ tiÕt l-u xem h×nh 4.75. L-u l-îng khÝ nÐn
qua khe hë ®· ®-îc tr×nh bµy ë ch-¬ng 1, môc VI-5.
¸ p kÕ
¸ p s u Ê t tr ø ¬ c k h i tiÕ t lu u H i Ö u ¸ p s u Ê t t r \ 'e d c
v µ s a u k h i tiÕ t lu
¸ p s u Ê t s a u k h i tiÕ t lu
T h iÕ t b Þ tiÕ t l- u
H × n h 4 .7 5 N g u y ª n l Ý ® o l u u l ù ¬ n g q u a t h i Õ t b Þ t i Õ t l u u
H×nh 4.76 tr×nh bµy kÝ hiÖu dông cô ®o l-u l-îng vµ dông cô ®o thÓ tÝch.
a. b.
H × n h 4 .7 6 K Ý h i Ö u d ô n g c ô ® o

I - KH I Niöm.: C C PHÇN Tö Trong Hö Thèng ®iòu Khión

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

I - KH I Niöm.: C C PHÇN Tö Trong Hö Thèng ®iòu Khión

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

CH¦¥NG IV

c¸c phÇn tö trong hÖ thèng ®iÒu khiÓn

ii . van ®¶o chiÒu.

H×nh 4.2 Nguyªn lý ho¹t ®éng cña van ®¶o chiÒu.

Cöa 1 nèi víi cöa 4 Cöa 1 nèi víi cöa 2

Nèi víi nguån khÝ nÐn

H×nh 4.6: KÝ hiÖu vµ tªn gäi van ®¶o chiÒu

H×nh 4.7: C¸c lo¹i van ®¶o chiÒu.

b. T¸c ®éng b»ng c¬.

d. T¸c ®éng b»ng nam ch©m.

H×nh 4.8: TÝn hiÖu t¸c ®éng.

4. Van ®¶o chiÒu cã vÞ trÝ "kh«ng".

H×nh 4.9: Van ®¶o chiÒu 2/2 (h·ng Festo).

H×nh 4.10: Van ®¶o chiÒu 3/2 (h·ng Festo)

H×nh 4.11: Van ®¶o chiÒu 3/2

H×nh 4.12: Van ®¶o chiÒu 4/2

H×nh 4.13: Van ®¶o chiÒu 5/2 (h·ng Festo)

a. §Çu dß b. C÷ chÆn b»ng con l¨n t¸c ®éng 2 chiÒu

5. Van ®¶o chiÒu kh«ng cã vÞ trÝ "kh«ng".

H×nh 4.18: Van tr-ît ®¶o chiÒu 3/2 (h·ng Festo).

H×nh 4.19: Van xoay ®¶o chiÒu 4/3 (h·ng Festo)

H×nh 4.20: Van tr-ît ®¶o chiÒu 4/2 (h·ng Festo)

H×nh 4.22: Van tr-ît ®¶o chiÒu 4/2 (h·ng Festo)

H×nh 4.23: Van tr-ît ®¶o chiÒu 5/2 (h·ng Bosch)

III - van ch¾n.

H×nh 4.28: Van logic OR

H×nh 4.29: Van logic AND

H×nh 4.30: Van x¶ khÝ nhanh

H×nh 4.33: Van tiÕt l-u:

2. Van tiÕt l-u mét chiÒu ®iÒu chØnh b»ng tay.

H×nh 4.34: Van tiÕt l-u mét chiÒu (h·ng Bosch)

3. Van tiÕt l-u mét chiÒu ®iÒu chØnh b»ng c÷ chÆn.

H×nh 4.36: Van an toµn

4. Van ¸p suÊt ®iÒu chØnh tõ xa.

5. Bé chuyÓn ®æi xung.

H×nh 4.40: Bé chuyÓn ®æi xung

H×nh 4.41: R¬le ¸p suÊt

vii. van ch©n kh«ng.

H×nh 4.44: Van ch©n kh«ng

H×nh 4.45: §Üa hót ch©n kh«ng

H×nh 4.46: Sù phô thuéc lùc hót F theo lÝ thuyÕt, ¸p suÊt

H×nh 4.47: Van ch©n kh«ng cã b×nh trÝch chøa

H×nh 4.48: C¶m biÕn b»ng tia rÏ nh¸nh

H×nh 4.49: Sù phô thuéc ¸p suÊt nguån P (p = 0,1 bar

H×nh 4.50: VÝ dô øng dông c¶m biÕn b»ng tia rÏ nh¸nh

H×nh 4.51: C¶m biÕn b»ng tia ph¶n håi

V Ët c¶n c¹nh chuÈn

H×nh 4.52 Sù phô thuéc ¸p suÊt ph¶n håi X vµ kho¶ng c¸ch

Bé phËn ph¸t V Ët ch¾n Bé phËn nhËn

IX. PhÇn tö khuyÕch ®¹i b»ng mµng.

H×nh 4.57 PhÇn tö khuyÕch ®¹i b»ng mµng.

R D ßng khÝ nÐn ®Õn vßi phun

X. PhÇn tö chuyÓn ®æi tÝn hiÖu.

2. PhÇn tö chuyÓn ®æi tÝn hiÖu ®iÖn –khÝ nÐn.

XI. Dông cô ®o.

b. ®o ¸p suÊt b»ng lß xo.

2. dông cô ®o thÓ tÝch (l-u l-îng).

4. §o l-u l-îng qua thiÕt bÞ tiÕt l-u.

You might also like