KÜLTÜR BAKANLIĞI

YAYINLARI
 ATATÜRK DEVRİ
FİKİR HAYATİ
I

Hazırlayanlar

MEHMET K A P L A N — İ N C İ ENGİNÜN
ZEYNEP K E R M A N — N E C A T BİRİNCİ
ABDULLAH UÇMAN

KÜLTÜR BAKANLIĞI Y A Y I N L A R I : 468

.1 >' "» t ' *
ATATÜRK DİZİSİ : 10
 Kapak : Grafik Stüdyo 5

İ Ç İ N D E K İ L E R

ÖNSÖZ V I I - XXXIV
L MİLLİ DEVLETİN DAYANDIĞI TEMEL KAVRAM-
LAR
GAZI BAŞKUMANDANIMIZIN HUZURUNDA 1
1924 TEŞK1LAT-I ESASİYE K A N U N U „' 15
T E K A M Ü L MEPKÜRE Sl/Ziya Gökalp 31
ISTİD A/Ziya Gökalp 34
İ K İ N C İ ISTIDA/Ziya Gökalp 36
İNKILAP/Hüseyin Cahit [Yalçın] 39
BUGÜNÜN ÎNKILABI/Suphi Nuri [İleri] 43
M İ L L Î T A A Z Z U V D A AHENK/Suphi Nuri [ileri] 47
M İ L L E T İ N TECDIDt/Celâl Nuri [İleri] 52
H A L K FIRKASI/Suphi Nuri [ileri] 58
Y E N İ L İ Ğ E DOGRU/Celâl Nuri [ileri] 64
MÜNCILIKTEN SONRA BÂNILÎK/Ahmet Emiıı
[Yalman] 63
MECLİS AÇîLIRKEN/Ağaoğlu Ahmet 73
GİDİLECEK YOL/Ağaoğlu Ahmet 77
G A R P VE ŞARK/Ağaoğlu Ahmet 83
BÜYÜK ADAM/Raif Necdet [Kestelli] 88
CUMHURİYET KANUN-I ESASISI/Mahmut Esat
[Bozkurt] 92
M İ L L İ ŞUUR/Ağaoglu Ahmet 9?
MİLLİYET MEFKÛRESt NEDİR?/Mustafa Şekip
[Tunç] 102
Onay : 22/5/1981 gün ve 831.0 - 917
BÜYÜK İNKILAP/Mehmet Emin [Erişirgil] 109
Birinci baskı, Aralık 1981
CUMHURİYET KANUNLARİ/Necmettin Sadık [Sa-
Baskı sayısı : 10,000
dak] 112
Başbakanlık Basımevi — A N K A R A
 MİLLİYET VE INSANIYET/Halil Nimetullah [Öz-
M İ L L İ Y E T Ç İ L İ K C E R E Y A N I N I N ESASLARI/Ağaoğlu
türk] 236
Ahmet 115

İ N K I L A P SAHASINDA Y E N İ BİR H A M L E DAHA/ T Ü R K MİLLİYETÇİLİĞİ/Mahmut Esat [Bozkurt] 241

Mahmut [Siirt Mebusul 123 G A Z İ ' N İ N E N B Ü Y Ü K ESERİ/Hamdullah Suphi [Tan- '
A S R I TÜRK DEVLETİ VE MÜNEVVERLERE DÜ- rıöver] 246
Ş E N VAZİFE/Akçuraoğlu Yusuf 128 B U O N YİL/Yaşar Nabi [ N a y ı r ] 254
DÜNKÜ B A Y R A M MERASİMİ KARŞISINDA/ Şa- İ N K I L Â P İDEOLOJİSİNDE H A L K Ç I L I K / N u s r e t Kemal 257
mili Rıfat 147
İ N K I L Â P KÜRSÜSÜNDE/Ismet inönü 264
K A N U N - I MEDENÎ/Falih Rıfkı [ A t a y ] 151 İ N K I L Â P H U K U K U M U Z / N e c i p Ali [Küçüka] 275
TARİHÎ DEVİRLER ARASINDA MİLLİYET/ Ağa- KÖYCÜLÜGÜMÜZ/Selâhattin Kandemir 280
oğlu Ahmet 154
K E M A L İ Z M , H A Y A T V E İDEAL/Peyami Safa 288
K Ö Y HEKİMLIĞİ/Ahmet Cevdet 161 T Ü R K İ Y E ' D E İDEOLOJİ K A V G A L A R I N A Y E R Y O K -
K Ö Y L Ü L E R İ D İ N L E Y İ N İ Z / A h m e t Cevdet 164
TUR/Şakir Doğay 292
M İ L L İ Y E T Ç İ L İ K V E I L I M L E R / M . Nermi 168
M İ L L İ Y E T ŞUURU/Yaşar Nabi [Nayır] 295
ESKİ VE Y E N İ NESLİN DÜŞÜNCELERİ A R A S I N D A / O N BEŞ Y I L I M I Z / Y a ş a r Nabi [ N a y ı r ] 298
Mehmet Emin [ E r i ş i r d i ] 171
M İ L L İ Y E T Ç İ L İ K VE DEVLET/M. Nermi 179 H. M İ L L Î İ K T İ S A T
A V R U P A L I L A Ş M A K , ASRÎLEŞMEK/Zeki Mesut 182 İ K T İ S A T K O N G R E S İ N İ A Ç I Ş NUTKU/Gazi Mustafa
İNKILÂBIMIZI T A N I T T I R M A K HUSUSUNDA VAZÎ- Kemal Paşa 303
FEMİZ/Mehmet Emin (Erişirgil] 187 İ K T İ S A D I TÜRKÇÜLÜK/Ziya Gökalp 321
H A L K A DOÛRU/Avni [Başman] 192 İ K T İ S A D Î E S A R E T E K A R Ş İ / A h m e t Emin [Yalman] 326
TÜRK İNKILABININ KARAKTERİ/Sadri Ethem İ K T İ S A D I Z A F E R H A Z I R L I Ğ I / A h m e t Emin [Yalman] 330
[Ertem] 196 E C N E B İ SERMAYESİ/Ahmet Emin [Yalman] 335
CUMHURİYETİMİZİN YILDöNÜMÜ/Köprülüzade T Ü R K L E R İ N E N Z A Y I F N O K T A S I VE E N K U V V E T -
Mehmed Fuad 204 L İ N O K T A S İ / Z i y a Gökalp 341
T Ü R K ' Ü N ROLÜ/Mehmet tzzet 207 , T E Ş K İ L Â T Ç I L A R / Z : y a Gökalp 346
T Ü R K ' Ü N ROLÜ/Mehmet Emin [Erişirgil] 212
İKTİSADÎ ADEM-t MERKEZİYET/Ziya Gökalp 351
TÜRK İNKILABININ ŞÜMULÜ/Halil Nimetullah
E C N E B İ S E R M A Y E S i / Z i y a Gökalp 355
[Öztürk] 216
B O L U ' D A N E L E R GÖRDÜM - Y O L L A R / F a l i h Rıfkı
T Ü R K K U D R E T İ : M U S T A F A KEMAL/Yusuf Akçura 220
[Atay] 359
KÖYCÜLÜK/Hamdullah Suphi [Tanrıöver] 224
E C N E B İ SERMAYESl/Necmettin Sadık [Sadak] 365
LAİKLİK KARŞISINDA VAZİFELERİMIZ/Mehmet
Emin [Erişirgil] 228 B İ R A Z İ K T I S A D I Y A T / C e l â l Nuri [ileri] 368
BEYAZ ZAMBAKLAR MEMLEKETİNDE/Mehmet IŞ Ö Ğ R E N M E N İ N Ç A R E S İ N İ B U L M A L I / A h m e t Cevdet 375
Emin [Erişirgil] 233 MEMLEKETİMİZDE İKTİSAT İLMİ 379
İKTİSADÎ SİYASETİMİZDE E N EMİN YOL/Mehmet
Emin [Erişirgil] 383

Z İ R A Î N Ü F U S VE M A K İ N A MESELESi/Cevat Rüştü 383

S A N A Y İ SİYASETİMİZ/İsmail Husrev [Tökin] 394 Ö N S Ö Z t
ÖNCE T A S A R R U F , S O N R A TASARRUF/Celâl Nuri
«Atatürk Devri Fikir Hayatı» adını taşıyan hu kitap, daha
[ileri] önce Kültür Bakanlığı tarafından yayınlanan «Devrin Yazarlarının
Y E R L İ MALİ/Mahmut 404
Kalemiyle Millî Mücadele ve Gazi Mustafa Kemal» başlıklı kitabın
ANKARA'NIN G Ü Z E L L İ K L E R İ / Abdülhak Sin asi devamıdır ve onun gibi devrin yazarlarının kaleminden çıkma seçil-
[Hisar] 407 miş makalelerden mürekkeptir. Atatürk'ün büyük Nutulc'u ve de-
Y E N İ DEVLETİN İKTİSADÎ FONKSİYONLARI/Şev- meçleri Türk Tarih Kurumu, Kültür Bakanlığı ve başka müesse-
ket Süreyya [Aydemir] 415 seler tarafından basıldığı için, onlardan bu kitaba, yön verici bir-
kaç konuşma dışında, metin alınmamıştır. Bu kitabın maksadı da,
S A N A Y İ L E Ş E N TÜRKİYE/Samet Ağaoğlu 433
Atatürk'ü yaşadığı devir, hareket ve fikirlerinin uyandırdığı tesir
T Ü R K T O P R A K L A R I N I N ADAMİ/Şevket Aziz [Kansu] 436
ve büyük şahsiyetinin memlekete yaydığı ışık içinde ortaya koy-
SOY DÜZENİ/Nusret Köymen 439
maktır.
T A R I M İNKILABI/Yusuf Kemal Tengirşek 442
D E V L E T F A B R İ K A C I L I K E D E B İ L İ R MİYMİŞ, EDE- Atatürk, Türk aydınlarının Tanzimat'ın başından beri öz-
M E Z M İ Y M İ Ş »/Abidin Daver 445 ledikleri yeni insan tipini temsil eden büyük bir örnek olduğu için
T Ü R K İ Y E ' D E S A N A Y İ L E Ş M E İŞİ hemen hepsi onun etrafında toplanırlar, yazıları ve konuşmalarıy-
la onun hareket ve sözlerini yorumlarlar. Bunlar doğrudan doğru-
TÜRKİYE'DE TOPRAK REFORMU/Hüseyin Avni
ya Atatürk'ten bahsetmeseler bile, onun yarattığı inkılâp ve dün-
[Şanda] 456
ya görüşüyle yakından ilgilidirler.
R A K A M L A R N E D İ Y O R ? /Ağaoğlu Ahmet 459
NÜFUS SAYIMI 465 Atatürk, Türk tarihinde, kelimenin tam mânâsıyla, devir
hattâ çağ yaratmış bir insandır. Bu bakımdan, yarattığı devir ve
M İ L L Î EKONOMİ, K L A S İ K EKONOMİ/Münir Serim ... 475
çağa ait eserler de onun şahsiyetinin bir parçası sayılır. Atatürk
KAGIT/Peyami Safa 479
ile Atatürk devri aydınları arasında yıllarca devam eden bir dia-
K A Y S E R İ F A B R İ K A S I GÜNDE 40.000 M E T R E İŞ ÇI- log vardır. Atatürk devri bu dialogdan doğar. Bu kitapta topla-
KARIYOR/Sahir Uzel 481 nan makaleler o devir aydınlarının, ona vermiş oldukları direkt
veya endirekt cevaplan ihtiva eder. Bunları anlamak ve değerlen-
T A Y Y A R E İŞİNE VERDİĞİMİZ E H E M M İ Y E T İ ART-
dirmek için devrin tarihi ile Atatürk'ün nutuk ve demeçlerini göz
T I R M A Ğ A MECBURUZ/Yunus Nadi [Abalıoğlu] 485 önünde bulundurmak lâzımdır.
KAYSERİ KOMBİNASINDA Y A P I L A N BEZLERİN
K O L E K S İ Y O N U ÖNÜNDE/Yunus Nadi [Abalıoğlu] ... 488 Bu kitap bir inceleme değil, inceleme yapacakların istifade
edecekleri metinlerden ibarettir. Hemen İlâve edelim ki, buraya o
TÜRKIYE ZIRAATINDE K A L K I N M A ŞARTLARI/YU-
devre ait yazılardan pek azı alınabilmiştir. Atatürk'ü, içinde ya-
nus Nadi [Abalıoğlu] 491
şadığı ve yarattığı devir İle İlgisi bakımından anlamak isteyenle-
E N T E R N A S Y O N A L İ Z M İ R F U A R I ' N D A N GEÇMİŞE rin, o devre ait kaynaklara gitmeleri zaruridir. 1928 yılında yeni
V E GELECEĞE BİR BAKİŞ/Yunus Nadi [Abalıoğlu] 495 harflerin kabulü dolayısıyla Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk kuruluş
yıllarına ait kaynaklara gitmek bugünkü nesil için zorlaşmıştır.
Bu kitap hazırlanırken, bilhassa genç nesillere, kısmen de olsa,
devri, o devrin kalemleriyle tanıtma gayesi güdülmüştür.
Bu devir her yönüyle tanınmaya değer. Zira bugünkü Tür-
kiye Cumhuriyeti ve hemen bütün müesseselerinin temelleri o
günlerde atılmıştır.
Atatürk, daha 19 Mayıs 1919 tarihinde, Samsun'a çıkma-
dan önce, Osmanlı Devleti'nin tarihe karışacağını sezmiş ve Türk
milletinin ancak yeni esaslara dayalı, yeni bir devlet kurmak su-
retiyle yaşayabileceğine hükmetmiştir. Onun dehası, bu vakıayı
görmekle kalmaması, harekete geçerek, tarihin şartlarından istifa-
de etmek suretiyle, yeni Türk devletini kurmuş olmasıdır. Büyük
Nutuk'unia Atatürk girişmiş olduğu hareketin bir «bütün» olduğunu
ve «bir silsile-i mantıkiye ile mütalâa olunursa, ilk günden bugüne
kadar takip ettiği umumî istikametin ilk kararın çizdiği hattan
ve teveccüh eylediği hedeften asla inhiraf eylememiş olduğunu»
belirtir :
«Osmanlı Devleti'nin temelleri çökmüş, ömrü tamam olmuş-
tu. Osmanlı memleketleri tamamen parçalanmıştı. Ortada bir avuç
Türk'ün barındığı bir ata yurdu kalmıştı. Son mesele bunun da
taksimini teminle uğraşılmaktan ibaretti. Osmanlı Devleti, onun
istiklâli, padişah, halife, hükümet, bunlar hepsi medlulü kalmamış
birtakım bî-mânâ elfâzdan ibaretti... Bu vaziyet karşısında bir tek
karar vardı. O da hâkimiyet-i millîyeye müstenit, bilâ - kayd ü
şart müstakil, yeni bir devlet tesis etmek» (Nutuk, 1960, s. 12).
«Millî irade» ve «hâkimiyet-i millîye» yeni Türk Devleti'nin
temelini teşkil eder. Bu iki kavram Osmanlı Devleti'nin asırlardan
beri üzerine dayandığı «saltanat» veya «hâkimiyet-i şahsiye» kav-
ramlarına zıttır. Atatürk, Anadolu harekâtına kutsal bir mânâ ver-
diği «millî irade» fikriyle başlar. Erzurum ve Sivas kongrelerini
teşkilden maksadı, Türk halkını ve aydınlarını bu fikir etrafında
toplamak ve onu tam olarak tecelli ettiren Türkiye Büyük Millet
Meclisi'ni kurmaktır. Atatürk, gece, gündüz çalışmak suretiyle bu
gayesine ulaşır ve bu meclisin başkumandanı olarak istiklâl Har-
>bi'ni idare eder ve ülkeyi düşmanlardan kurtarır. O, yeni Türk
Devleti'ni kurarken de «millî irade» ve «millî hâkimiyet» kavram-
larına dayanır.
Bu devir Türkiye tarihinde yeni bir devirdir. 1923 yılında
İzmir'de yapılan İktisat Kongresi'ni açış nutkunda, Atatürk, bu
devrin eski devirlerden farklı olduğunu ehemmiyetle belirtir. OH
manii tarihi bir imparatorluk tarihidir. «Maalesef itirafa mecbu-
ruz ki, biz, henüz şimdiye kadar hakiki ilmî müsbet mânâsıylu
millî bir devir yaşayamadık. Binaenaleyh millî bir tarihe mâlik
olamadık... Osmanlı tarihinde bütün gayretler bütün mesaî mille-
tin arzusu, âmâli ve ihtiyacât-ı hakikiyesi nokta-i nazarından de-
ğil, belki şunun, bunun âmâl-i mahsusasmı, ihtirasâtım tatmin
nokta-i nazarından vuku bulmuştur» Atatürk'e göre, Osmanlı Dev-
leti' nin «saltanat-ı şahsiye»ye dayanması ve «fütuhat»ı gaye edin-
mesi, «unsur-ı aslî» olan Türk halkının gelişmesine, refah ve saadete
ulaşmasına engel olmuştur. «Saltanat-ı şahsiyede her hususa tâc-
dârların arzusu, iradesi ve emeli hâkimdir. Mevzu-ı bahs olan yal-
nız odur. Milletin emelleri, arzulan, ihtiyaçları mevzu-ı bahs ol-
maktan çok uzaktı. Bütün millet âmâl ve iradâtmdan tecerrüd et-
miş bulunuyordu. Çünkü tâcdârlar kendilerini Allah tarafından
gönderilmiş bir şahsiyet farzederlerdi. Bir de tâcdârlarm etrafını
alan menfaat - perestân vardı. Onlar da padişahların zihniyetleriyle
zihniyetlenirler ve padişahın bu zihniyetini, bu arzusunu bir lâzi-
me-i semaviye ve bir lâzime-i Kur'aniye gibi herkese telkin eder-
lerdi. Bu, gayet koyu ve sürekli telkinât karşısında hakikaten bir
gün bütün halk bu arzu ve iradelerin yapılması lâzım gelen ve
bilâ-kayd ü şart icap eden iradât-ı semaviye gibi olduğuna kani
olurlardı. Böyle idare ve hâkimiyetten tecerrüde rıza gösteren bir
milletin akıbeti elbette felâkettir, elbette musibettir». Osmanlı hü-
kümdarları, Türk halkını imparatorluğu vücuda getiren yabancı
kavimler uğruna harcamışlardır. «Teşkilât-ı dahiliyelerini, siya-
set-i hariciyelerine uydurmak mecburiyetinde kalınca, zaptettikleri
memâlikte bulunan bütün anâsırı lisanları, dinleri, ananeleri, her
şeyi başka başka olan ve birçok milletlerden ibaret bulunan bu
anâsırı olduğu gibi muhafazaya kalkıştılar ve onlara bütün bu
şeyleri mahfûz bırakabilecek istisnalar, imtiyazlar bahşettiler. Bu-
na mukabil, unsur-ı aslî uzun seferler yapmakla, fütuhat meydan-
larında ölmekle, zaptolunan memleketlerin kendisi ve halkını bes-
lemekle ve onlara bekçilik etmekle kendi kendini tahrip ediyordu».
Bu satırlar Atatürk'ün «millî irade» ve «millî hâkimiyet» kav-
ramlarına neden büyük ehemmiyet verdiğini çok iyi belirtir. Yeni
Türk Devleti, bu temel kavramlar' üzerine kurulur. Atatürk'ün biz-
zat kaleme aldığı Teşkilât-ı esasiye kanununun birinci maddesinde
belirttiği üzere, «hâkimiyet bilâ-kayd ü şart milletindir», 102'nci
maddeye göre «işbu kanunun şekl-i devletin cumhuriyet olduğuna

dair l'inci maddesinin tadil ve tağyiri hiçbir suretle teklif dahi
edilemez». Ehemmiyeti dolayısıyla Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nun
metni bu kitaba alınmıştır.
Yeni Türkiye Devleti'ne şekil veren kanunların hepsi Türki-
ye Büyük Millet Meclisi tarafından yapılmıştır. Bu meclis ise,
Atatürk'ün şahsiyetine ve onun fikirlerine inanan, çoğu istiklâl
Savağı'na katılmış olan insanlardan müteşekkildir. Atatürk'ü ve
Atatürk devrini anlamak için, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin
çıkardığı kanunların da incelenmesi lâzımdır; zira onlar da Ata-
türk'ün şahsiyet ve fikirleriyle ilgilidir.
Daha önce de belirttiğimiz gibi, biz, bu kitaba umumiyetle
gazete ve dergilerde çıkan yazıları aldık. Geniş okuyucu kitlesine
hitap eden bu yazılardan, devrin ruhu, kanunların kuru maddele-
rinden veya ilmî makalelerde ileri sürülen mücerret fikirlerden da-
ha canlı gözükür. Bununla beraber, konferanslara, ilmî mâhiyette-
ki yazılara da yer verilmiştir.
Çeşitli yazarlara ve yıllara alt olan bu makalelerde, tek bir
şahsın kafasından ve kaleminden çıkan eserlerdeki insicamın bu-
lunmaması tabiîdir. Onları özetlemek güç olduğu gibi, böyle bir
teşebbüs, yazarlarının heyecanlarını kattıkları üslûplarını da zede-
ler. Seçilen metinler umumî olarak :
a) Millî devletin dayandığı temel kavramlar
b) Millî iktisat
c) Millî kültür ile ilgili yazılar
olmak üzere üç kısma ayrılmıştır.
Birinci kısma giren yazılarda umumiyetle Atatürk'ün şah-
siyeti, yeni Türk devletine verilecek şekil ve inkılâplar üzerinde
durulmuştur. Bu devir yazarlarının hemen hepsi, inkılâpçı bir ru-
ha sahiptirler. Yeni Türk Devleti'nin mazi ile alâkası olmadığım
ve olmaması gerektiğini ileri sürerler. Onları bu düşünceye götü-
ren başlıca sebep, Osmanlı Devleti devrine ait bütün fikir ve mü-
esseselerin saltanat ve hilâfet müessesesine ve o devrin şartlarına
bağlı olduğu inancıdır. Saltanat ve hilâfet kaldırıldığına ve şart-
lar değiştiğine göre, eskiye ait her şey değiştirilmeli, cumhuriyet
rejimine ve günün şartlarına uydurulmalıdır.
Celâl Nuri tleri 1922 yılında yazdığı «Milletin Tecdidi» baş-
lıklı makalesinde şöyle der :
«Nesl-i âti bizden başka bir zihniyete, başka bir hassasiyeti*,
başka mesaî usullerine mâlik olmalıdır. Şu devr-i tarihîmizde gö«
terdiğimiz celâdet ve azimkârlığa yeni bir sermaye de ilâve edile-
cek olursa, İşte, Türkler bir millî rönesansa, tekrar doğuşa, maz-
har olurlar». Fakat gelecek neslin yetiştirilmesi için mevcut usul-
lerin «kat'iyen terki» gerekmektedir.
Ağaoğlu Ahmet «Meclis Açılırken» (1923) başlıklı yazısın-
da yeni devletin merkezi olan Ankara'da yeni bir âlemin doğduğu-
nu belirterek, bu devletin «dayanacağı esasların, mülhem olacağı
fikirlerin, takip edeceği istikamet ve vâsıl olması lâzım gelen he-
deflerin de tamamen yeni ve bambaşka olacağım» söyler.
İmparatorluktan kalan ve savaşlarla tahrip edilmiş bulunan
sosyal bünye, sağlam ve insicamlı bir yapıya, sahip değildir. Suphi
Nuri «Millî Taazzuvda Ahenk» (1922) başlıklı yazısında, şu soruyu
sorar :
«Acalba bugün Türk içtimaî, iktisadî ve siyasî ailesinde her
türlü ihtisas erbâbı aynı kuvvette midir? Yani acaba Türk mima-
rîsi, Türk ticareti, Türk mahkemesi, Türk mektebi, âlemin hay-
ran olduğu Türk ordusu kadar mükemmel midir?» Gaye, her İh-
tisas şubesinin «dünyanın en iyi ordusu olan Türk ordusu seviye-
sine çıkarılmasıdır».
Necmeddin Sadık [Sadak] 1925 de yazdığı «Cumhuriyet Ka-
nunları» adlı yazıda, «inkılâp, tam mânâsıyla ruhî bir inkılâptır,
ancak bu ruhî inkılâbın neticeleri hariçte gözle görünmelidir. Mil-
letlerin hayatında yegâne İnkişaf ve tekemmül âmili olan içtimaî
vicdan, yalnız ruh halinde, manevî ve mübhem bir mevcut şeklinde
kalmaz, hariçte müessese şeklinde tezahür eder. Bu müesseseler
örf, anane, âdet gibi gayr-i vâzıh ve gayr-i sâbit, yahut kanun, ni-
zam gibi mütebellir ve sâbit birtakım şekiller arzeder» diyerek,
«yeni Türkiye'yi vücuda getiren» yeni ruh ve yeni zihniyetin «mü-
esseselerde tezahür» etmesi gerektiğine işaret eder.
Halil Nimetullah öztürk «Türk İnkılâbının Şümulü» (1927)
adlı yazısında, «Türk inkılâbının mazlum şark»ı uyandıracağım
ifade eder. Aynı konuya Mehmet Emin Erişirgll de (1927) «İnkı-
lâbımızı Tanıttırmak Hususunda Vazifelerimiz» adlı yazısında te-
mas eder ve inkılâbı yabancıların gördükleri fakat anlayamadık-
larından şikâyet ettiklerinden bahisle inkılâbın, «âmil ve sebepleri»
nin tahlil edilerek bir ideoloji şekline sokulmasını teklif eder.
 İnkılâp kürsüsünün kuruluğu dolayısıyla vermiş olduğu
konferansında (1934) ismet inönü, Osmanlı nizamı ile Türk
nizamı arasındaki farkları belirttikten sonra Yeni Türkiye Cumhu-
riyetinin dayandığı ana prensipler üzerinde durur. Burada dikka-
ti çeken nokta Türkiye Cumhuriyeti'nin kendi millî varlığını koru-
mayı başlıca gaye edinirken, başka milletlerin haklarına saygılı ve
insanlığa hizmet etme gayeleri üzerinde de durulmuş olmasıdır.
Türk inkılâbının peşin nazariyelerden değil, ihtiyaçlardan doğduğu-
nun belirtilmesi de önemlidir, inönü bu fikri şöyle ifade eder :
«Birtakım nazarî prensipleri ilk anda birden ifade, ilân eden
ve onları tatbike çalışan usul yerine, bizde millî ülküyü ve büyük
ana hatları gözde tutan ve tatbikatta her lüzum karşısında, müte-
akiben, fakat durmadan tedbirini bulan usul câri olmuştur. Türk
inkılâbı usulünün bu mânâsının amelî ve daha muvaffakiyetli oldu-
ğu sâbittir».
Bu devir aydınlarının üzerinde durdukları önemli kavramlar-
dan biri de lâikliktir. Lâiklik ile çağdaşlık ve milliyetçilik arasın-
da münasebet vardır, inkılâp «lâik devlet»i zarurî kılmıştır. Meh-
met Emin Erişilgil «Büyük inkılâp» (1925) adlı makalesinde
şöyle diyor : «Devlet asrımızda bir dünya müessesesidir, onu uh-
revî gayelere hâdim kılmak ancak asrî mahiyetinden çıkarmakla
kabil olabilir. Dünyevî mâhiyetini kaybetmiş bir devletin zamanı-
mızda yaşayabilmesi yalnız müşkil değil, imkânsızdır. Onun için
devletin bekasım muhafaza için kendisini uhrevî vazâifte göster-
mek isteyen fikir ve zümrelerin tahakkümünden kurtarmaya ça-
lışması zarurî idi». Bu, dinin ruhuna da uygundur, inkılâbımız,
devletin hürriyetini temin ettiği kadar, dini de asıl mecrasına
sevk suretiyle ona hürriyetini kazandırmıştır.
Çağdaşlık ve lâiklik prensipleri Osmanlı Devleti'nin hayatı-
na şekil veren şeriata dayalı kanunlar ile eski maarif sisteminin
değiştirilmesini icap ettirmiştir. Atatürk devrinin en önemli inkı-
lâpları hukuk ile maarif sahasında olur. Hukuk çok ayrıntılı ve
mücerret bir konu olduğu için sadece anaflkirleri ortaya koyan
birkaç yazının antolojiye alınmasıyla yetinilmiştlr.
Bu devir yazarları, milliyetçiliğe yeni yorum ve tarifler ge-
tirirler. Ziya Gökalp'in milliyetçilik görüşüne de cephe alan ya-
zarlar, milliyetçiliği daha ziyade Türkiye sınırları içinde çağdaş
bir devlet yaratma şeklinde yorumlarlar.
Milliyetçilik bu devrin anafikirlerinin en önemlisidir. Cumhu-
riyetten önce millî edebiyat akımı ile başlayan ve gelişen bu fikir,
Cumhuriyet devrinde de devam eder. Milliyetçilik millî devlet ku-
rulduktan sonra sağlam bir temele oturur ve gelişme imkânını bu-
lur. Atatürk'ün kurduğu cumhuriyet, Türk milliyetine hakiki şah-
siyetini kazandırır. Bu devirde her şey milliyetçilikten ilham alır.
Ağaoğlu Ahmet 1925'de verdiği bir konferansta bu vakıayı 'şöyle
belirtiyor : «Lisan, din, edebiyat, hukuk, iktisadiyât, maarif, hükü-
met, devlet, hep millîleşmektedir, hep Türk şuur-ı millîsinden mül-
hem olmaktadır».
Ağaoğlu, milliyetçiliğin yaratıcı bir faaliyet olduğunu ileri
sürer : «O, toplayıcı, o imarcıdır, hedefi millet ve vatanın heyet-i
umumîsi olduğundan yerlilik, yahut sınıf endişeleri ona bigânedir.
Onun aşk ve muhabbeti vatanın bütün kısımlarını, milletin bütün
evladım şâmildir. Onun için ne aristokrat, ne burjuva, ne ame-
le ve ne de köylü vardır. Onun nazarında bir tek varlık mevcuttur :
Vatan evladı! O, bütün vatanın ve bütün milletin bilâ-istisna ve
bilâ - nihaye inkişafım, teâlisini, saadet ve refahmı arzu eder».
(«-Tarihî devirler arasında milliyet»: 1926)
Mehmet izzet «Türk'ün Rolü» (1927) adlı makalesinde bu-
gün için de değer taşıyan fikirler ileri sürer. Tarihi boyunca fü-
tuhat yapan Türkün bugünkü rolü «şark milletleri üzerinde fikrî
hâkimiyettir.»
Fuad Köprülü de milliyetçiliğin gayesini şöyle özetler : «Mil-
letimizi Avrupa'nın en mesut ve müreffeh ve en mütemeddin mem-
leketleriyle aynı seviyeye çıkarmadan evvel gayemize vardığımızı
ve istirahata hak kazandığımızı iddia edemeyiz».
Milliyet Nazariyeleri ve Millî Hayat adlı önemli bir eser yaz-
mış olan (1925) Mehmet Izzet'in bu kitabı hakkında Mustafa Şe-
kip Tunç'un bir tenkit ve tanıtma yazısını almak suretiyle iki
şahsın görüşlerini bir arada vermiş olduk. Mehmet izzet «milliyeti
bir vâkıa olmaktan ziyade bir mefkure, bir irade, şuurlu bir iman
gibi» kabul etmektedir. «Yalnız bu ideal ilmî ve felsefî bir terbiye-
nin mahsulü olmal'dır. Yoksa coşkun hamivet veya politika taassu-
bu gibi kör hayaletler milliyet aşkını temsil edemezler».
M. Nermi «devlet müesseselerinde İfadelenen milliyetçilik»
telâkkisinin geniş ölçüde incelenmesi ihtiyacını «Milliyetçilik ve
Devlet» (1926) adlı yazısında belirtir.

Mahmut Esat Bozkurt ise Türk milliyetçiliğini «bir fikir ce-
reyanı» değil, «bir hars vahdeti» olarak değerlendirir (Türk Milli-
yetçiliği, 1928).
Halil Nimetullah [öztürk] «Milliyet ve İnsaniyet» adlı yazı-
sında (1928) ferdin, «kendinden sâdır olacak her nevi fiillerin,
amellerin cemiyet hayatına, millî harsına uygun bir surette sudû-
runu temin etmek için, vicdanının gösterdiği yoldan gitmek sure-
tiyle millî hayatı yaşadığını ve böylece asıl insanlığını idrak» edece-
ceğini, «ruhunda milliyet duygusunu duymamış olan bir mevcudun
insaniyet ile bir alâkası» olamayacağını ifade ederek milliyetçilik
ile beşeriyetin münasebeti üzerinde durur.
Bu devir aydınlarının sürekli olarak işledikleri önemli ko-
nulardan biride köy ve köycülüktür. Türk Ocakları Cumhuriyet
devrinde köycülüğü başlıca gaye haline getirir, ikdam gazetesi
başyazarı Ahmet Cevdet başmakalelerinde sık sık köy meseleleri
üzerinde durur. Bazı pratik teklifler yanında, Cumhuriyet genci
için en büyük hedef olarak şunu gösterir : «Türkiye'de kurtarılma-
mış, medeniyetin nuru ile tenvir edilmemiş, insanlık hayatından
nasibini almamış bir tek köy kalmayıncaya kadar halk için çalış-
mak... Türk gençleri için asıl vatan Türk köyleridir».
Halkçılık fertleri cemiyetle birleştirir. «Fert cemiyetin müş-
terek emellerini ne kadar çok hisseder ise hayata o kadar merbut
ve yaşamaya o mertebe kabiliyetli bir insan olur» diyen Avni Baş-
man gençlere Türk köylerini «asıl vatan» olarak gösterir, ve on-
ları çalışmaya davet eder (Halka Doğru, 1927).
Atatürk devrinde köy ve köylü konusunda pek çok yazı ya-
zılmış, edebî eserlerde de köye ve köylüye büyük önem verilmiş
ve köy kalkınması devletin başlıca gayelerinden biri olmuştur. Baş-
langıçta idealist bir gaye olarak alınan köycülük daha sonra ilmi
bir konu haline girmiştir. Köycülüğün bu safhasına ait yazılar ik-
tisat ve maarif bölümüne alınmıştır.
O devir yazarlarının kullandıkları en önemli kelimelerden
biri, daha önce Ziya Gökalp'in de ideolojisinde önemli bir pren-
sip olarak kabul ettiği «asrîleşmek» kavramıdır. Asrî, muasır ve
modern kelimelerini o devir yazarları sık sık kullanırlar. Osman-
lı Devleti'nin üzerine dayandığı esaslar eskimiş ve o bu yüzden
çökmüştür. Buna göre yeni Türk Devleti her sahada modern fi-
kirleri esas almalıdır. Asrîlik ile Avrupalılık veya Avrupalılaş-
ma hemen hemen aynı mânâda kullanılır. Bunun sebebi çağdaş
medeniyetin esası olan ilmin ve tekniğin Avrupa'da en 1leri ıje-
kilde tecelli etmesi ve durmadan kendi kendisini yenilemesidir.
Türk aydınları, Tanzimat'ın başından beri, muasırlaşmak ile Av-
rupa medeniyeti ve Avrupa medeniyetinin esası olan ilim ve tek-
nik arasında münasebet kurmuşlardır. Bu bakımdan yeni Türki-
ye Devleti'nin temel prensiplerinden olan çağdaşlaşma veya mua-
sırlaşma onların temayüllerine tamamiyie uygun düşmüştür. Ay-
dın zümrenin, bilhassa üniversite hocalarının, Atatürk'ün inkılâp-
larını büyük bir heyecanla desteklemelerinin sebebi, batı mede-
niyetine, ilim ve tekniğe büyük değer vermesidir.
M. Nermi «Milliyetçilik ve İlimler» (1926) adlı yazısında
milliyetçiliğin modern cemiyetin «faal vâkıalarından biri olduğu-
nu» ileri sürerek milliyetçilikle modern ilimler arasında münase-
bet kurar. Modern bir cemiyet yani bir millet yaratabilmek
için çağdaş ilim ve teknikten istifade etmek lâzımdır. Ortaçağ ce-
miyetine mabet hâkimdir. Bu devirde millet yoktur, ümmet var-
dır. Millet vâkıası ortaya çıkınca içtimaî hayata din değil, ilim
yol gösterir.
Zeki Mesut, «Avrupalılaşmak, Asrileşmek» (1926) başlıklı
yazısında çok kullanılmaktan bu iki kelimenin «âdeta yıpranmış»,
«hakiki mânâlarını kaybetmiş» olmalarına dikkati çekerek, bunu
«tekâmül-i millîmiz» bakımından zararlı bulur. «Asrîleşmenin ha-
kiki mânâsı, Avrupalı zihniyeti, Avrupalı metodu ile çalışmak ve
maddî ve manevî millî kıymetleri arttırmaktır».
Sadrl Ethem (Ertem), asrîlik ile istihsal tarzı ve hukuk sis-
temi arasında münasebet bulur. Cumhuriyet öncesi Türkiye'sine
«feodal hukuk» ve «feodal arazi sistemi» hâkimdir. «Her muasır
hükümetin teşekkülü» feodal hukukun inhilâli ile başlar». Sadri Et-
hem, «hiçbir ihtilâl, hiçbir inkılâp örneğini maziden almaz» der
(1927).'
Birinci kısma giren makalelerde, Türkiye Cumhuriyeti'ne şe-
kil veren daha birçok fikir vardır. Her yazar, bunları kendisine
göre serbest bir şekilde ortaya koymuştur. Bunlar, zamanla birle-
şerek sistemli, hattâ birer cümle veya kelime ile özetlenen ilkeler
haline getirilmiştir. Buraya alınan makaleler kronolojik olarak
okunduğu takdirde, onların zamanla nasıl meydana geldikleri ve
şekil aldıkları daha iyi görülür.
 Millî İktisat, ticaret ve sanayi :
Atatürk, büyük bir kumandan olmasına rağmen, milletlerin
hayatında kılıçtan ziyade sabanın daha önemli rol oynadığına ka-
nidir : «Kılıç ile fütuhat yapanlar sabanla fütuhat yapanlara mağ-
lup olmağa ve binnetice terk-1 mevki etmeğe mecburdurlar». Ata-
türk'ün 1923 yılında İzmir'de yapılan İktisat Kongresi'ni açış nutku-
na bu düşünce hâkimdir. Ona göre Osmanlı Devleti'nin yıkılmasının
başlıca sebebi, iktisadiyâta değil, fütuhata önem vermesidir. Hal-
buki milletlerin «İtilâ ve inhitat sebebi bir iktisat meselesinden
başka bir şey değildir». Osmanlı hükümdarları Türk halkını sa-
vaştan savaşa koştururken, onun iktisadî hayatla meşgul olmasına
engel olmuşlardır. İstiklâl Savaşı'nı kazanan Türk milleti bundan
böyle enerjisini barış içerisinde, kendi refah ve saadeti için harca-
yacaktır. «Siyasî, askerî muzafferiyetler ne kadar büyük olursa
olsunlar, iktisadî muzafferiyetlerle tetvic edilmezlerse, husule ge-
len zaferler pâydâr olmaz, az zamanda söner. Bu itibarla, en kuv-
vetli ve parlak zaferimizin dahi temin edebildiği ve daha edebile-
ceği semerât-ı nâfiayı tesbit için, iktisadiyâtımızın, hâkimiyet-i ik-
tisadiyemizin temin ve tarsin ve tevsii lâzımdır».
Atatürk, diğer meseleler gibi, iktisadî meselelerin de demok-
ratik usullerle halledilebileceğine inandığı için, bu İktisat Kongre-
si'ni toplamıştır. Ve o, bu kongreye Erzurum ve Sivas kongreleri
kadar ehemmiyet verir. Kongreye katılan delegeler, çeşitli sosyal
tabakalara mensupturlar. Onlar «doğrudan doğruya halkın içinden
geldiklerinden memleketimizin halini, ihtiyacını ve milletimizin
emellerini ve elemlerini yakından bilirler. Onların söyleyecekleri
sözler, alınması lüzumunu beyan edecekleri tedbirler, doğrudan
doğruya halkın lisamndan söylenmiş gibi telâkki olunur. Bu, en bü-
yük isabetlere mâliktir. Zira halkın sesi, hakkın sesidir».
Atatürk iktisadiyâtı bir bütün telâkki eder : «İktisat demek,
her şey demektir. Yaşamak için, mesut olmak için, mevcudiyet-i
insaniye için ne lâzımsa, onların kâffesi demektir. Ziraat demektir,
ticaret demektir, sa'y demektir, her şey demektir».
Bundan dolayı Atatürk, sosyal zümreler ve sınıflar arasın-
da, bir ayırım gözetmez. «Bizim halkımızın menfaatleri yekdlğe-
rinden ayrılır sunûf halinde değil, bilâkis mevcudiyetleri ve mu-
hassala-I mesaîsi yekdiğerine lâzım olan sınıflardan ibarettir. Bu
dakikada sâmilerim çiftçilerdir, sanatkârlardır, tüccarlardır ve
ameledir. Bunların hangisi yekdiğerinin muarızı olabilir? Çiftçinin
sanatkâra, sanatkârın çiftçiye ve çiftçinin tüccara ve bunların hep-
sine, yekdiğerine ve ameleye muhtaç olduğunu kim inkâr edebi-
lir».
Atatürk, iktisadî meselelere karşı alâkasını ömrü boyunca
muhafaza etmiş ve Türkiye'nin barış içinde, ileri, müreffeh bir ül-
ke haline gelmesini en büyük gaye edinmiştir.
Atatürk sosyal zümre ve tabakalar arasında bir ayırım yap-
mamakla beraber, köylüye büyük ehemmiyet verir. 1922 yılında
Türkiye Büyük Millet Meclisi'ni açış konuşmasında «Türkiye'nin
sahibi ve efendisi kimdir?» diye sorar ve bu soruyu şöyle cevap-
landırır : «Türkiye'nin sahib-i hakikisi ve efendisi, hakiki müstah-
sil olan köylüdür. O halde herkesten daha çok refah, saadet ve
servete müstahak ve elyak olan köylüdür». 1 Kasım 1937 tarihin-
de Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin 5. dönem 3. toplanma yılı açış
konuşmasında da şöyle der :
«Millî ekonominin temeli ziraattir. Bunun içindir ki, ziraatte
kalkınmaya büyük önem vermekteyiz. Köylere kadar yapılacak
programlı ve pratik çalışmalar, bu maksada erişmeyi kolaylaştıra-
caktır.
Fakat, bu hayatî işi, isabetle amacına ulaştırabilmek için,
ilk önce, ciddi etüdlere dayalı bir ziraat siyaseti tesbit etmek ve
onun için de, her köylünün ve bütün vatandaşların kolayca kavra-
yabileceği ve severek tatbik edebileceği bir ziraat rejimi kurmak
lâzımdır. Bu siyaset ve rejimde, önemli yer alabilecek noktalar
başlıca şunlar olabilir :
Bir defa memlekette topraksız çiftçi bırakılmamalıdır. Bun-
dan daha önemli olanı ise, bir çiftçi ailesini geçindirebilen topra-
ğın, hiçbir sebep ve suretle, bölünemez mâhiyet alması. Büyük çift-
çi ve çiftlik sahiplerinin işletebilecekleri arazi genişliği, arazinin
bulunduğu memleket bölgelerinin nüfus kesafetine ve toprak verim
derecesine göre sıralanmak lâzımdır.
Küçük, büyük bütün çiftçilerin iş vasıtalarını arttırmak, ye-
nileştirmek ve korunmak tedbirleri, vakit geçirilmeden alınmalıdır.
Herhalde, en küçük bir çiftçi ailesi, bir çift hayvan sahibi
kılınmalıdır; bunda, ideal olan öküz değil, beygir olmalıdır, öküz,
ancak bazı şartların henüz temini güç bölgelerde hoş görülebilir.
Köylüler, için, umumiyetle pulluğu pratik ve faydalı bulurum,
Traktörler, büyük çiftçiye tavsiye olunabilir. Köyde ve yakın köy-
 lerde, müşterek harman maklnalan kullandırmak, köylülerin ay-
rılamayacağı bir âdet haline getirilmelidir» (Atatürk'ün Söylev ve
Demeçleri, I, s. 394 -395).
Parti kongrelerinde, delegelerin memleketin iktisadî duru-
muyla ilgili sözlerini dikkatle dinleyen Atatürk, gerçekçiliği hiç bir
zaman elden bırakmaz. Türkiye'nin bütün iktisadî meselelerini bir
anda halletmesi imkânsızdır. «Zaman mefhumunu idrak etmek lâ-
zımdır. Dünyayı dümdüz zannettikleri zaman dünyayı dümdüz te-
lâkki edenler onun beş altı bin senede vücuda geldiğini zannetmiş-
lerdir. Halbuki dünyanın mâhiyeti meydana çıktıktan sonra anla-
şıldı ki, dünya beş altı bin değil ancak milyonlarca seneler zarfın-
da meydana gelebilmiştir» (Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri II, An-
kara 1959, s. 261).
Atatürk'ü devletçiliğe mecbur eden halkın büyük zaruretler
içinde bulunması ve her şeyi devletten istemesidir :
«Vatandaşların şunu isterim, bunu isterim demesi, şunu bu-
nu yapmağa mecburum demektir... Halkımız tab'an devletçidir ki,
her türlü ihtiyacı devletten talep etmek için kendisinde bir hak gö-
rüyor» (aynı eser, s. 261-262).
Bununla beraber, Atatürk'ün anladığı devletçilik, sosyalizm-
den farklıdır. 1935 yılında 5. İzmir Enternasyonal Fuarı'nın açılı-
şında, başbakana vermiş olduğu direktifte şöyle der :
«Türkiye'nin tatbik ettiği devletçilik sistemi 19'uncu asır-
dan beri sosyalizm nazariyatçılarınm ileri sürdüğü fikirlerden alı-
narak tercüme edilmiş bir sistem değildir. Bu, Türkiye'nin ihtiyaç-
larından doğmuş, Türkiye'ye has bir sistemdir. Devletçiliğin biz-
de mânâsı şudur : Fertlerin hususî teşebbüslerini ve şahsî faaliyet-
lerini esas tutmak, fakat büyük bir milletin ve geniş bir memleke-
tin bütün ihtiyaçlarını ve birçok şeylerin yapılamadığını gözönünde
tutarak memleket iktisadiyatını devletin eline alması....
Türkiye Cumhuriyeti Devleti, Türkiye vatanında asırlardan
beri kendi teşebbüsleriyle yapılmamış olan şeyleri bir an evvel yap-
mak istedi. Ve görüldüğü gibi kısa bir zamanda yapmaya muvaf-
fak oldu. Bizim takip ettiğimiz bu yol liberalizmden başka bir sis-
temdir» (Kemal Arıburnu, Atatürk'ün Millî Ekon-omi üzerindeki
Düşünceleri, Ankara 1973, s. 55).
Atatürk'ün 1923'te İzmir İktisat Kongresi'ni açış nutkunda
ileri sürmüş olduğu fikirler matbuatta derin akisler uyandırır. Onu
yorumlayan çeşitli yazılar yazılır. Fütuhat değil, ileri, müreffeh
bir Türkiye yaratma ideali, Yeni Türk Devleti'nin hayat felsefesinin
temeli haline gelir. Türkçülüğün Esasları adlı kitabındaki «iktisa-
dî Türkçülük» bahsinde Ziya Gökalp da Atatürk'ün görüşlerine
yakın fikirler ileri sürer. Ona göre, «Türklerin içtimaî mefkûresl
ferdî mülkiyeti kaldırmaksızm, içtimaî servetleri fertlere gasbet-
tirmemek, umumun menfaatine sarfetmek üzere muhafaza ve ten-
miyesine çalışmaktır». Gökalp ziraatçilik kadar sanayie de pnem
verilmesini ister. «Çiftçiliği hiçbir zaman elden bırakacak değiliz,
fakat asrî bir millet olmak istiyorsak, mutlaka büyük sanayie mâ-
lik olmamız lâzımdır. Avrupa inkılâplarının en ehemmiyetlisi, ik-
tisadî inkılâptır. İktisadî inkılâp ise, nahiye iktisadı yerine, millet
iktisadının ve küçük hırfetler yerine büyük sanayiin ikame edil-
mesinden ibarettir». Gökalp iktisadî sahada liberalizmin aleyhin-
dedir. Ona göre, «millet iktisadı ve büyük sanayi ancak himaye
usulünün tatbikiyle husule gelebilir». Gökalp'ın arzu ettiği şeyler-
den biri de memleket iktisadiyâtının ilmî ve objektif olarak ele
alınmasıdır.
O devir aydınları, yabancı sermaye üzerinde de dururlar. Ah-
met Emin Yalman yabancı sermayenin faydalı ve tehlikeli tarafları
üzerinde durur : «Ecnebi sermayenin memleketimiz hakkında mu-
ayyen telâkkileri vardır, öteye beriye biraz bahşiş dağıtmak su-
retiyle her emellerine muvaffak olacaklarını zannederler. Bu telâk-
ki eski imparatorluğun istibdat devrinden kalma bir mirasıdır».
Ziya Gökalp ise «Ecnebi Sermaye» başlıklı yazısında (1924) mem-
leketimize yabancı sermaye girmesini, «kan nakli» ameliyesine
benzeterek, «benim itikadımca, cihan harbinden beri iktisadî za*
fü'd-deme uğrayan vatanımızın kansız kalan damarlarına ecnebi
sermayesi aşılanmasıyla bu sevgili vatan yeni bir hayata nâil ola-
caktır» der. Yalnız dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta, bu
sermaye ile kurulan şirketlerin Türk müesseseleri olmasıdır. Bu
yabancı sermayeler, memleketimizin gelişmesine hizmet ettikleri
gibi, kendi menfaatlerini de gözeteceklerdir. Bundan çekinmek doğ-
ru değildir. Gökalp Durkheim'a dayanarak buna «mütekabil tufey-
lîlik» adını verir. Yunus Nadi ve Necmeddin Sadık da Gökalp gibi,
ecnebi sermayenin memlekete temin edeceği faydalar üzerinde du-
rurlar.
iktisat, ticaret ve sanayi, hayata bakış tarzı, eğitim, öğre-
tim ve organizasyon ile de yakından ilgilidir. Bazı yazarlar, mese-
lenin bu yönüne de ehemmiyet verirler. Dikkate şayan olan nokta,
o devirde, herkesin iktisattan bahsetmesine rağmen, Türkiye'de he-
nüz iktisadın bir ilim konusu haline gelmemiş olmasıdır. 1927 yı-
lında Hayat mecmuasında çıkan «Memleketimizde iktisat İlmi»
başlıklı imzasız bir makalede şöyle deniliyor :
«Evvela itiraf edelim ki, iktisat ilmi için Türkiye'de hemen
hemen hiçbir şey yapılmıyor... Şimdiye kadar gerek Türkiye ve
cihan iktisadiyâtına, gerekse umumiyet üzere iktisat âlemine dair
Türkçe ilmî bir tek eser bile intişar etmemiştir. Ciddi bir iktisat
mecmuamız yok».
Türkiye'nin iktisadî şartlarını objektif olarak inceleyen ilmî
araştırmaların henüz gelişmemiş olması bu konuda birbirine zıt gö-
rüşlerin ileri sürülmesine ve atılan adımların değişik şekillerde yo-
rumlanmasına sebep olur. Ziraat Mekteb-i âlisi müdürlerinden Ce-
vat Rüştü «Ziraî Nüfus ve Makina» (1927) başlıklı makalesinde,
sanayiin plansız olarak gelişmesinin sosyal bünyeyi sarsacak anor-
mal sonuçlar doğuracağım işaret ederken, ismail Husrev (Tökin),
aynı yıl, aynı dergide çıkan «Sanayi Siyasetimiz» adlı yazısında,
Türkiye'de sanayiin ön plana alınmasını müdafaa ederek, «sanayi-
leşme siyasetimize karşı menfî fikirler besleyen unsurlar, inkılâp-
ların dost gözüken düşmanlarıdır» ithamında bulunur.
Türkiye'de sanayi ilerledikçe, devletçiliğe verilen önem de
artar. Gençlik yıllarını Sovyet Rusya'da geçirmiş ve orada eğitim
görmüş bir yazarlar kadrosu, Atatürk inkılâplarını Marksist görü-
şe yakın, devletçiliğe ağırlık veren bir açıdan yorumlamaya ça-
lışırlar. Şevket Süreyya Aydemir «Yeni Devletin iktisadî Fonksi-
yonları» (1934) başlıklı konferansında, «millî kurtuluş devletinin
iktisaden plancı ve müdahaleci bir devlet olması» gerektiği tezini
müdafaa eder.
Atatürk devri aydınları, Atatürk gibi iktisat, ticaret ve sa-
nayiin memleketin mukadderatıyle ilgili olduğuna inandıkları
için, makalelerinde bu konuları ele alırlarken, ilmî düşüncelerle is-
tatistiklerin yanısıra, ideolojik mâhiyette heyecanlı sözlere de yer
verirler. Bu görüşler «Atatürk Devri Türk Edebiyatı»na ayrılan 3.
cilde alman metinlerde de görüleceği üzere, edebiyata, şiir, hikâye
ve romana da tesir eder.
Millî kültür :
Atatürk, millî devlet ve millî iktisat gibi, millî kültür me-
selelerinin de demokratik usullerle halledilmesine inandığı için,
1921 yılında bir Maarif Kongresi toplar. Onun bu kongreyi açış nut-
ku, millî maarif hakkında taşıdığı fikirleri ortaya koyması bakı-
mından önemlidir. Atatürk'e göre terbiye, çağdaş ve millî olmalı-
dır : «Eski devrin hurâfâtmdan ve evsâf-ı fıtriyemizle hiç de mü-
nasebeti olmayan yabancı fikirlerden, şarktan ve garptan gelebilen
bil-cümle tesirlerden tamamıyla uzak, seci-i milliye ve tarihimizle
mütenasip bir kültüre dayanmalıdır... Kültür, haraset-i fikriye, ze-
minle mütenasiptir. O zemin milletin seciyesidir». Çocuklarımfe ve
gençlerimiz yetiştirilirken, onlara, millî bir ruh aşılanmalı, «bil-
umum yabancı anâsırla mücadele lüzumu ve efkâr-ı milliyeyi ke-
mal-i istiğrak ile mukabil fikre karşı şiddetle ve fedakârâne müda-
faa zarureti telkin edilmelidir». Atatürk'e göre genç nesiller hiçbir
müşkil karşısında boyun eğmeyen, sabır ve sebatla çalışan öğret-
menler olmalıdırlar, öğretmenlere bu bakımdan büyük vazifeler
düşmektedir.
25 Ağustos 1924 günü Ankara'da ilk defa toplanan Muallim-
ler Birliği Kongresi'nde de Atatürk çağdaşlık ve millîlik esaslarına
verdiği ehemmiyeti tekrarladıktan sonra, sözü çağdaş medeniyete
getirerek, çağdaş medeniyetin ilme dayandığını belirtir ve şöyle
der :
«Dünyada her şey için, maddiyat için, maneviyat için, ha-
yat için, muvaffakiyet için en hakiki mürşid ilimdir, fendir. İlim
ve fennin haricinde mürşid aramak gaflettir, cehalettir, dalalettir».
Aynı konuşmasında Atatürk, daha sonra üzerinde geniş ola-
rak duracağı millî tarihe de temas eder : «Bizim milletimiz derin,
amîk bir maziye mâliktir.... Bu düşünce bizi altı asırlık Osmanlı
Türklüğünden çok asırlık Selçuklu Türklerine ve ondan evvel bu
devirlerin her birine muadil olan büyük Türk devrine kavuşturur».
Türk milletinin millî şuura sahip olması için, tarihini bilmesi lâ-
zımdır : «Türk kendi ruhunu, benliğini, hayatını unutmuş, nereden
geldiği belirsiz birtakım rüesânın şuursuz vasıtası olmak mevkiine
düşmüştür. Atatürk'ün «hanedan tarihi» yerine «millet tarihi»ni
koyması bu inanca dayanır. Ona göre tarihi yaratan millettir. Ata-
türk bu münasebetle millet yerine kendi şahsını yüceltenleri de
"büyük bir tevazu ve nezaketle hakikati görmeğe çağırarak, kendi-
sine ilham ve kuvveti nereden aldığını soran bir dinleyiciye şöyle
cevap verir : «Bu fikir ve duyguların menbaı, bizzat memleket ve
millettir. Milletin büyük arzu ve temayülüne temas etmek, onun
icabâtına hasr-ı mevcudiyeti hareket düsturu bilmek hakiki yolda
yürüyebilmek için esastır. Bir milletin efradına hâkim olmak, lâ-
zimü'r-riaye bulunmak icap eden milletin müşterek arzusu, ma'-

şerî fikridir. Bir insanın memleket ve milletine nâfi bir iş yapar-
ken, nazardan bir an uzak bulundurmamağa mecbur olduğu düs-
tur milletin hakiki temayülüdür».
O devir aydınlarının hemen hepsi Atatürk'ün konuşmaların-
da sık sık üzerinde durduğu milliyetçilik ve çağdaşlık prensiplerine
inanırlar. Atatürk'ü onlardan ayıran ve onları Atatürk'ün etrafın-
da birleşmeğe sevkeden taraf, onun bu fikirleri sadece söylemekle
kalmaması, aksiyon haline getirmesi, gerçekleştirmesi, müessese-
leştirmesidir.
Atatürk devri, denilebilir ki, Türk milliyetçiliğinin altın ça-
ğıdır. O devirde Türk dili, Türk tarihi, Türk edebiyatı ve güzel sa-
natları çağdaş ve millî bir düşünceyle ele alınır. Bazı yazarların bu
devri «millî bir rönesans» devri diye tavsif etmeleri yerinde bir gö-
rüştür. Gerçekten de Türk milleti Atatürk devrinde geniş, yara-
tıcı bir milliyetçilik şuuruna kavuşur. Bu devirde açılan okullardan
çağdaş düşüncelere sahip yeni, milliyetçi bir nesil yetişir.
Atatürk devrinde mlllt kültürle ilgili yazılar büyük bir ye-
kûn tutar. Bu kitaba onlardan bir kısmı alınmış ve konularına
göre, dil, edebiyat, tarih, felsefe, güzel sanatlar, yeni insan görüşü,
yeni Türk kadını ve maarif gibi başlıklar altında toplanmıştır.
Dil :
Millî kültürün temeli olan dil konusu Türk aydınlarını Tan-
zimat'ın başından beri meşgul etmiştir. Bunun başlıca sebebi, ay-
dınların saraya karşı halka istinat etme ve gazeteler vasıtasıyle
efkâr-ı umumiye yaratma ihtiyacını hissetmeleridir. Devlete vergi
veren ve askerlik yapan halkın politik ve sosyal konularda fikir-
lerini serbestçe ifade etme hakkı bulunduğunu ileri süren Şinasi'-
nln gazete dilini halkın anlayacağı bir şekle sokmak iste-
mesinden bahsetmesi, bu bakımdan manâlıdır. Ziya Gökalp'm gün-
lük konuşma dili ve halk kültürünü, millî kültürün temeli ve kay-
nağı olarak ele alması da halkçılık akımıyle yakından alâkalıdır.
Atatürk 1930 yılında Sadri Maksudî'nin Türk dilini düzeltme ve
geliştirme yollarını göstermek maksadıyle kaleme aldığı Türk Dili
İçin adlı kitabının başma konulan bir notta şu dikkate şayan cüm-
leleri yazar :
«Millî his ile dil arasındaki bağ çok kuvvetlidir. Dilin millî
vo zengin olması, millî hissin inkişafında başlıca müessirdir.
Türk dili, dillerin en zenginlerindendir. Yeter ki bu dil şuurla iş-
lensin, ülkesinin yüksek istiklâlini korumasını bilen Türk milleti,
dilini de yabancı dillerin boyunduruğundan kurtarmalıdır».
Atatürk'ün bu fikri de diğer fikirleri gibi devrin aydınları
tarafından geniş olarak işlenmiş ve yorumlanmıştır. Atatürk dev-
rinde dil ve harf inkılâbı konusunda yazılan yazılar büyük bir ye-
kûn tutar. Prof. Dr. Zeynep Korkmaz, Cumhuriyet'in 50. yılı dola-
yısıyle çıkardığı Cumhuriyet Döneminde Türk Dili (1973) adlî kita-
bında Atatürk ve Atatürk devri dil hareketlerini incelemiştir. Biz,
bu antolojiye o devir gazete ve dergilerinde çıkan dil ve harf in-
kılâbıyle ilgili yazılardan bir kısmını aldık. Bu makalelerde çeşitli
görüşler ortaya konulmuştur. Bunlar arasında Halil Nimetullah
Öztürk'ün «ilim Lisanımızda Birlik» (1928) başlıklı makalesi bu-
gün için de üzerinde düşünülmesi gereken fikirleri ihtiva eder.
Hasan Cemil Çambel « ö z Dil» (1929) başlıklı makalesinde, «Bir
milletin ruhunun bütün ulvi ve mukaddes ihtizazını millî olmayan
bir lisanla ifade etmek mümkün olmadığını» ileri sürer.
Edebiyat:
Atatürk devri yazarları eserlerinde geniş okuyucu kitlesinin
rahatça anladığı, bizim için bugün «klasik» sayılabilecek bir dil
kullanırlar. Denilebilir ki, Türkçede en güzel edebî eserler o devir-
de yazılır. Bu serinin üçüncü kitabım teşkil edecek olan Atatürk
Devri Türk Edebiyatı adlı ciltte seçilen metinlerle bu gerçeği orta-
ya koymağa çalışacağız.
Bu devir edebiyatçılarını ilgilendiren artık dil meselesinden
çok muhteva ve şekil meseleleridir. Halide Edib Adıvar ve Yakup
Kadri Karaosmanoğlu hikâye ve romanlarında istiklâl Savaşını
çok canlı bir şekilde tasvir ederler. Halide Edib'in Ateşten Gömlek
adlı romanım konu alan film, ülkede büyük ilgi uyandırır. Büyük ak-
tör Ertuğrul Muhsin'in başrolü oynadığı bu filme, hükümetin mü-
saadesiyle bütün teçhizatıyla birlikte, topları ve uçaklarıyla bir
fırka da katılmıştır.
Ziya Gökalp «Roman» (1924) başlıklı makalesinde Türk ya-
zarlarını millî ve içtimaî romanlar yazmaya teşvik eder. Roman-
ların ruhlar üzerinde büyük tesir icra ettiğine inanan Ziya Gökalp
romancılara şöyle seslenir : « A h romancılar, ah romancılar! Bu-
gün siz elinizdeki kuvveti biraz bilseydiniz, az zamanda memleke-
tin ahlâkını değiştirebilirdiniz». Ziya Gökalp roman nev'inin geliş-
mesi için batının terbiyevi bütün romanlarının güzel bir dille Türk-
çeye çevrilmesini tavsiye eder. Atatürk devrinde roman nev'i çok
gelişmiş ve batıdan bir hayli roman Türkçeye çevrilmiştir.
 1923 -1938 yılları bir barış devri olduğu ve inkılâplar daha
ziyade politik bir mâhiyet taşıdığı için bazı yazarlar estetik me-
selelerle meşgul olurlar ve eserlerinde şahsî duygularını ifade
ederler. Fuad Köprülü, 1926'da yazdığı «İnkılâp ve Edebiyat» baş-
lıklı makalesinde bu tutumu şiddetle tenkit eder. Ona göre edebi-
yatta ferdî duyguları esas almak marazî bir davranış alâmetidir :
«Edebiyat tarihimizin bu dönüm noktasında, bütün sanat-
kârlarımıza, münekkitlerimize, edebiyat nnzariyecilerimize düşen
vazife, o yıkılan temelsiz binanın yerine nasıl bir âbide kuracağımızı
tayin etmektir. İçtimaî hayatın her sahasındaki derin inkılâplarla
hem - âhenk olarak, ortaya bugünkü hayatın istediği yeni «'bediî
kıymetler», sanata yeni cereyanlar vermeye mecburuz. Bu yeni
edebiyat, asıl ilhamlarını millî harsdan, halkın rufundan almak
için tamamiyle «asrî» ve «hayatî» bir mâhiyette olacak ve bu su-
retle Türk ruhunun «asliyet ve hususiyet»ini gösterebilecektir. Bi-
ze öyle bir edebiyat lâzımdır ki, ilahî nağmeleriyle en bedbin ve
hasta ruhlara ümit ve faaliyet versin; ferdiyetleri içtimaî mefkü-
reler içinde eritsin; yaratacağı kahramanlarla Türk seciyesinin fa-
ziletkârlıklarını tecessüm ettirsin; eski hayat şekillerinin uyuştu-
rucu telâkkilerine, yabancı harsların meş'um tahakkümüne isyan-
kâr bir gençlik yaratsın. İşte Türk inkılâbı, edebiyat ve sanat sa-
hasında böyle bir hareket bekliyor; ve ancak böyle bir hareket, in-
kılâbı itmam edecektir».
Ali Canip Yöntem «Edebiyat tedrisatının yeni veçhesi»
(1927) adlı makalesinde okullarda batı edebiyatlarına yer verilmesi
konusu üzerinde durur. Yeni Türk devleti milliyetçi olmakla bera-
ber, garpçıdır da. Şu halde o gelişecek yeni kültürde batılı kültüre
de yer vermelidir. Ali Canib'e göre milliyetçilik ile batı kültürü
arasında bir tezat yoktur.
«Biz, edebiyatta vatan ve millet sevgisini ancak garp mede-
niyeti dairesine girdikten sonra meydana gelen eserlerde buluyo-
ruz». Namık Kemal ve arkadaşları garplı eserlerle beslenmişlerdir.
Bizim «Tazminat'tan beri dahil olmaya çabaladığımız Avrupa me-
deniyeti içinde liyakat göstermek için garp harsını bütün şümulü
ile tetebbu ve temessül etmemizden başka çare yoktur».
Atatürk devrinde Türk edebiyatı zengin mahsuller verdiği
gibi edebiyat üzerine yazılan yazılar ve tartışmalar da çok canlıdır.
Buraya bunlardan bir kısmı alınmıştır.
Dergiler :
Türk Dil Kurumu ile Tarih Kurumu yayınladıkları dergilerde
daha ziyade ilmî mâhiyette makalelere yer verirler. Bunların dı-
şında çeşitli sosyal ve ekonomik görüşleri müdafaa eden Meslek v<ı
Kadro gibi haftalık gazete ve dergiler de vardır. Uyanış adıyla çı-
kan eski Servet-i fünun dergisi, Varlık, Kültür haftası, Yücel, Me-
şale, bunların dışında birçoğu daha ziyade edebî mahsullerle fikir
ve sanata dair makaleleri neşrederler. Başta ülkü olmak üzere he-
men her vilayette çıkan ve çeşitli adlar taşıyan Halkevi dergileri
bir yandan çıktıkları yörenin halk kültürü mahsullerini derlerken,
bir yandan da devrin ideolojisini yaymaya çalışır, üniversitenin vo
meslek kuruluşlarının çıkardıkları dergiler de vardır.
Tercüme faaliyeti :
Yeni Türk devleti batı medeniyetini örnek aldığı için bu de-
virde batı dillerinden yapılan tercümelere de büyük önem verilmiş-
tir. Bu maksatla 1925 tarihinde Telif ve Tercüme encümeni kuru-
lur. Bu encümen politik, sosyal, ekonomik ve tarihî konularla ilgili
birçok tercüme yaptırır.
Fuat Köprülü «Tercüme meselesi» (1928) başlıklı makale-
sinde haklı olarak «ne gibi âmiller tesiriyle olursa olsun, yeni bir
medeniyet dairesine giren bir milletin ilk işi o medeniyete dair
eserleri kendi lisanına tercüme etmektir» der ve eski Türk tari-
hinden bazı örnekler verir. Tiyatrolarda oynanan adapte eserler
Türklerin örf ve âdetlerine uymadığı için bazı yazarlar tarafından
tenkit edilmiş ve batılı eserlerin asıllarından yapılan tercümelerin
sahnelerde oynanması istenmiştir. Vedat ö r f î ile Nurullah Ataç'ın
makaleleri bu bakımdan dikkate şayandır.
Hilmi Ziya Ülken 1935'te Uyanış Devirlerinde Tercümenin Ro-
lü adlı önemli bir kitap neşreder, ülken «tercüme bütün bir me-
deniyeti nakletmektir» dedikten sonra, bu işin bizde olduğu gibi
dağınık ve gelişigüzel yapılmaması gerektiği üzerinde durur. Ona
göre «medeniyet yalnız bugünün mahsullerinden ibaret değildir, ona
hakkıyla nüfuz edebilmek, onun içinde yaratıcı olabilmek için mut-
laka köklere kadar inmek lâzımdır. Liselere batı edebiyatı dersle-
rinin konulması ve batı zihniyetine sahip yeni nesillerin yetiştiril-
mesi fikri tercüme faaliyetini arttırır.
 Tarih :
Osmanlı tarihi bir «hanedan tarihi» İdi. Saltanat-ı şahsiyeye
kargı «saltanat-ı milliye» yi kuran Türkiye Cumhuriyeti ilmî görü-
şe de uygun olmayan bu tarih görüşüne karşı «millî tarih görüşü»
nü getirdi. Bu tarih görüşü, Türk tarihinin başlangıcım milattan
önceki yıllara kadar uzatıyordu. Avrupalı ilim adamları Türklerin
îslâmiyetten önce Asya'da birçok devlet kurduklarım ve medeni-
yet yarattıklarını ortaya koymuşlardı. 730 - 732 yıllarında Orhon
kıyılarında dikilen Göktürk âbidelerinin sade dili, istiklâl ve milli-
yetçilik ifade eden satırları, çağdaş Türk milliyetçilerine büyük bir
heyecan veriyordu. Daha Tanzimat devrinde, Ali Suavi, Ahmed Ve-
fik Paşa, Süleyman Paşa, Avrupalı İlim adamlarının fikirlerine
dayanarak, Türk tarih, dil ve kültürünün kaynağını Osmanlı önce-
sine, Asya ortalarına götüren yazılar yazdılar. Şıpka kahramanı
Süleyman Paşa, Atatürk'ün de içinden yetiştiği Harbiye Mektebi
için yazdığı Tarih-i âlem (1877) adlı kitabında Türklerin menşeini
çok eski çağlara kadar çıkarıyor, «cihanın her cihetine intişar ve
isal-i nüfuz ve iktidar eylemiş» olduklarından bahsediyordu.
Daha sonra gelen Türkçüler de bu tarih görüşünü benimse-
diler. Batı dillerinde bu konuya dair yazılan eserleri Türkçeye çe-
virdiler. Konuşmalarından anlaşıldığına göre, Atatürk gençlik yıl-
larından beri bu tarih görüşü içinde yetişmişti. Hanedanı değil
kavmi esas alan bu tarih görüşü onun millet anlayışına da uyuyor-
du.
Millet hayatında coğrafyanın oynadığı role önem veren ta-
rihçiler, başta Mükrimin Halil Yınanç, Türkiye tarihini Osmanlı-
larla değil, Selçuklularla başlattılar. Onlara göre Türkiye tarihini
1071 Malazgirt zaferi ile başlatmak İcap eder. Bilindiği üzere Yah-
ya Kemal de bu tarih görüşünü benimsemiştir. Fakat Avrupa'da
olduğu gibi Türkiye'de de Türk dili, Türk tarihi, Türk sanatı üze-
rinde çalışanlar, konularını derinleştlrdikçe, dikkatlerini Asya'ya
yöneltmek ihtiyacım duyuyorlardı. Avrupalı bazı araştırıcıların
Mezopotamya'da milattan önce büyük bir medeniyet kurmuş olan
Sümerlerin Asya'dan geldiklerini ileri sürmeleri, Sümerce ile Türkçe
arasında benzerlik bulmaları, Türk tarihçilerinin gözleri önünde
yeni ufuklar açtı.
Türk milletine yeni bir ruh ve şahsiyet vermek isteyen Ata-
türk de bu konu ile yakından ilgilendi ve bu yönde yapılan araş-
tırmaları teşvik etti. Bu konularda ilmî araştırmalar yapması için
Türk Tarih Kurumu (1931) ile Dil ve Tarih - Coğrafya Fakültcsl'ni
(1936) kurdu. Atatürk devrinde bu iki kurum, bu konuda hayli
araştırma yapmıştır.
Millî Eğitim Bakanı Esat (Sağay)'m 1932 yılında Birinci
Tarih Kongresinde söylediği açış konuşması ile Ord. Prof. Şemsed-
din Günaltay'ın Tarih Kurumu'nun yayın organı olan Belleten'de
çıkan makalesi Atatürk'ün büyük ilgi gösterdiği Türk tarih tezini
ortaya koyan örneklerdir. Atatürk devrinde yazılan okul kitapları-
na bu görüş hâkimdir.
İstiklâl Savaşı yıllarında kahramanlık şeklinde tecelli eden
milliyetçilik duygusu Cumhuriyet'in kuruluşundan sonra ileri sü-
rülen tarihî görüşlerle ilmî bir mâhiyet almış, çok eski çağlara
kadar uzanan zengin bir muhteva kazanmıştır. Bu yeni tarih gö-
rüşünde savaşlardan çok kültür ve medeniyete önem verilmesi ay-
rıca dikkati çekicidir. Tarih anlayışına kültür, medeniyet, sanat ve
İktisadın hâkim olması, Selçuklu ve Osmanlı devirlerine bakış tar-
zım da değiştirmiştir. Cumhuriyet devrinde Türk tarihinin her
devrini ve her yönünü ilmî olarak inceleyen genç bir tarihçi nesil
yetişir.
Felsefe :
İstiklâl Savaşı ve Atatürk İnkılâpları hayata bakış tarzını
değiştirir. Yeni Türk devleti lâiktir. Lâiklik ve çağdaşlık, üniversi-
te çevrelerinde akılcı bir felsefenin gelişmesini sağlar. Devrin en
büyük fikir adamı Ziya Gökalp, Türkçülüğün Esasları (1923) adlı
kitabında Türklerde mücerret düşünceye dayalı tefekkürün bulun-
mayışını savaşlarla izah eder. Ona göre «bir millet muharebeler-
den kurtulmadıkça ve iktisadî bir refaha nail olmadıkça içinde
muakale yapacak fertler yetişmez.» Bununla beraber Ziya Gökalp,
Türklerin «halk felsefesi» bakımından bütün milletlerden daha yük-
sek olduğunu ileri sürer. Yetişecek Türk filozoflarının vazifesi
«Türk halkmdaki bu millî felsefeyi arayıp meydana çıkarmaktır.
Hilmi Ziya ülken 1933 yılında yayınladığı Türk Tefekkür Tarihi ad-
lı kitabında Ziya Gökalp'm bu tavsiyesini gerçekleştirmeye çalışır.
Hilmi Ziya, Türk halk felsefesini araştırırken, eski çağlara kadar
uzanır : «Türk hikmetine göre. âlemin nizamı iki zıt kuvvetin ara-
sındaki a'ıenk ve imtizaçtan doğmuştur... Mesut olmnk için bu vah-
dete uygun yaşamak lâzımdır.» Hilmi Ziya Aşk Ahlâkı (1931) adlı
kitabında «küçük ve süflî arzuları aşan» bir hayat görüşünü mü-
dafaa eder. O devir aydınları, akıldan çok hayatı esas alan Berg-
son ve Nietszche gibi batılı filozofların izinden giderler. O devrin
en büyük dergilerinden biri olan Hayat dergisi Nietszche'nin «Ha-
yata, hayata, hayata... Hayata daha çok hayat katalım» cümlesini
düstur olarak kabul eder.
Bu devirde nazarî felsefeye meyledenler de vardır. Mehmet
Emin'in 1924 yılında yazdığı Kant ve Felsefesi adlı kitap genç ne-
sillere derin düşünme zevkini verir. Buna örnek olmak iızere Reşat
Şemseddin'in bu kitap hakkındaki bir tanıtma yazısını aldık. 1923
yılında bir Türk Felsefe Cemiyeti kurulur ve bu dernek Felsefe
ve İçtimaiyat adlı bir dergi neşreder.
Bu devirde batılı filozof ve fikir adamlarının önemli eserleri
de Türkçeye çevrilir. Mustafa Şekip Tunç, Bergson ile Freud'u ta-
nıtır. Fakülte dergilerinde felsefî konularda yazılara yer verilir.
Batı medeniyeti, eski Yunan'dan beri gelişen zengin felsefeye
bağlı olduğu için, Türk aydınları onu tanımaya ve tanıtmaya büyük
önem vermişlerdir.
Musiki ve Güzel Sanatlar :
Edebiyat, musiki ve güzel sanatlarda «millîlik» meselesi o
devir aydınlarını en çok meşgul eden meselelerden biriydi. Onlar
çağdaş ve yeni olmak endişesi ile bir yandan eskiye gitmekten çe-
kinirlerken, bir yandan da batı taklitçisi diye itham edilmekten
korkuyorlardı. Milliyetçiliğin başlıca kaynağı olarak kabul edilen
halk kültürüne ait unsurlarla çağdaş batı sanatını birleştirme fikri
bir çıkar yol olarak gözüküyor. Fakat bu sefer de sanatçılar «mo-
tifçilik» ile suçlanıyorlar. Halk sanatının sadelik ve basitliği ile
çağdaş sanatın karmaşıklığı da çözülmesi güç meseleler çıkarıyor,
ismail Hakkı (Baltacıoğlu) «Sanatta maziyi taklit ile maziyi tem-
sil» (1926) başlıklı yazısında uzlaştırıcı bir yol tutuyor. Ona göre
«milliyet asrî teknikle mücehhez olan ve Türk'ten başka bir şey
olmayan sanatkâr ruhunun meydana çıkardığı esrarlı heyecandır».
Asrîlik ve Türklük vazgeçilmesi mümkün olmayan prensiplerdir.
Sanatçı bunların doğurduğu heyecanla eserine giren her unsuru
birbirine kaynaştırır.
Ankara'nın modern bir şehir haline gelmesi, sanatçılara bü-
yük bir heyecan veriyor. Yakup Kadri'ye göre o «Türk milletinin
asırlardan beri uykuda veya müncemid bir halde duran yaratıcı ve
yapıcı kabiliyetinin birdenbire uyanışı»nm bir delilidir. Gazi Mus-
tafa Kemal'in İstanbul ve Ankara'da heykellerinin dikilmesi, Türk
yazarlarını hem Mustafa Kemal'in Türk milleti için taşıdığı mânâ,
hem de heykel sanatı üzerinde düşündürüyor.
Bu yıllarda Türk halk musikisi üzerinde araştırma yapan-
lar, tıpkı Türk dili ve halk edebiyatı gibi onun da Orta - Asya
Türk kültürü ile alâkalı olduğunu tesbit ediyorlar, öte yandaıy Ce-
mal Reşit (Rey) gibi musikişinaslar halk türkülerini batı tekni-
ğiyle işleyerek devrin milliyetçi sanat anlayışına uygun eserler ve-
riyor ve bunları Paris'te Avrupa'ya tanıtıyorlar. 1936 yılında «Ma-
car bestekârlarının en büyüğü, en millîsi, dünyanın sayılı beynel-
milel bestekârlarından büyük Macar âlimi, piyanist» Bela Bartok'un
Ankara'ya gelişi, büyük bir heyecan uyandırıyor. Bunun sebebi,
Bela Bartok'un da halk musikisine dayanarak «millî musiki» ya-
ratmış olmasıdır. Bela Bartok, Türkiye'de halk kaynağından ilham
alma fikrini pekiştiriyor, halk musikisine karşı ilgi, Anadolu raks-
larına karşı da alâka uyandırıyor.
Umumiyetle çağdaş "batı resim ve heykel sanatlarını öğreten
Güzel Sanatlar Akademisi 1933 yılından itibaren «millî sanatımı-
za ait dersler»e de geniş yer verme kararını alıyor. Abdülhak Şi-
nasi Hisar'm bu konu hakkında yazdığı «Klasik Abidelerimiz ve Gü-
zel Sanatlar Akademisi» (1933) 'başlıklı makalesi dikkati çekicidir.
Atatürk devrinde Güzel Sanatlar Akademisi'nden bir hayli
değerli sanatçı yetişmiştir. Devlet bunları teşvik etmiş, Avrupa'ya
göndermiş ve tablolarını satın almıştır. Türk ressamlarının açtığı
sergiler geniş bir ilgi uyandırmıştır. Bunlar hakkında da birkaç
yazı almış bulunuyoruz.
Yeni İnsan Tipi :
İstiklâl Savaşında kahraman olduğunu bütün dünyaya isbat
etmiş olan Türk milleti, barış devrinde kendisine, eskisinden farklı
yeni, çağdaş bir medeniyet kurmaya çalışırken, onu yaratacak ye-
ni bir nesil yetiştirmek ihtiyacını duymuştur. Bu yeni nesil, millî
vasıflarını muhafaza etmekle beraber, başka hasletlere de sahip
olmalıdır. Mustafa Şekip Tunç «Münevverlik Mefhumu» (1923) baş-
lıklı makalesinde yeni Türkiye'nin «liseler ve darülfünunlar vası-
tasıyla bir zümre-i münevver vücuda getirmesi» gerektiğini ileri
sürüyor. Bu yapılmadıkça kalkınmamıza ihtimal yoktur. «Artık
milliyetin yalnız propaganda ve medhiyesi devri kapanmalıdır. Mil-
 liyet daha çok zekâ ve ilim terakkisinden doğan bir intibahın iik
merhalesidir». Münevver olmanın şartı ise, insanlığın yarattığı bü-
yük eserleri çok iyi bilmektir. «Kadîm şaheserlerle ülfet peyda et-
meden muasırlaşmamız iddiası gevezeliktir». Bunun için yazar
Avrupa medeniyetini vücuda getiren büyük eserlerin Türkçeye çev-
rilmesini tavsiye ediyor. Ziya Gökalp «Tebessüm» (1924) başlıklı
makalesinde yeni nesillerin sıhhatli ve neşeli olmasını istiyor. Te-
bessüm milletlerin «hayat kabiliyetlerini» gösterir. Türk halkı gü-
leryüzlüdür. «Yazık ki bizde zâhid babalarla zâhid mürebbiler te-
bessümü yasak ettiklerinden, münevver Türkler en az tebessüm
eden bir sınıf teşkil etmişlerdir. Bu davranışın değişmesi lâzımdır.
«Bence» diyor Ziya Gökalp, «yapacağımız inkılâpların birisi tebes-
süm inkılâbı olmalıdır.» insanların asık suratlı olmasında baskı-
nın da rolü vardır. «Amirin maiyetine, ustanın çırağına, hele köy
ağalarının köylülere gösterdikleri yüz daima husumetlidir. Cumhu-
riyet'in en esaslı vazifesi, bütün bu tazyikleri kaldırıp yerine tatlı
muameleleri koymaktır. Mustafa Şekip, yeni neslin «en asrî hare-
ketlerle» vücutlarını ve kafalarını işletmeleri gerektiğini söyler. Av-
ni Başman «iki Nevi insan» (1926) ve «Canı Sıkılmayan insanlar»
(1927) başlıklı makalelerinde hareketli, yaratıcı, kalıplaşmamış in-
san tiplerini över. M. Nermi «Yaşar'a mektuplar» (1928) başlıklı
yazısında demokrasi ve inkılâp ile sosyal sorumluluk üzerinde du-
rur. «Türkiye Cumhuriyeti medeniyet ve terakki yolunda muvaf-
fakiyetle yürüyebilmek için yeni bir vatandaşa muhtaçtır» diyen
Zeki Mesut, makalesinde bu yeni vatandaşın özelliklerini belirtir.
«Yeni vatandaş topluma faydalı olan insandır».
Ağaoğlu Ahmet, ismail Hakkı [Baltacıoğlu] bu konuda değişik
fikirler ileri sürmüşlerdir. Bu konu maarif, çocuk terbiyesi ve genç-
lik teşkilâtı ile de yakından ilgilidir.
Burada Atatürk'ün Türk münevverleri tarafından unutulan
veya üzerinde fazla durulmayan önemli bir düşüncesini hatırlata-
lım. Atatürk 1923 yılında yapmış olduğu bir konuşmada halkla ay-
dın zümre arasındaki farktan bahsederken şöyle der :
«Münevverân kitle-i asliyeyi kendi hedefine sevketmek ister.
Kitle-i halk ve avam ise sınıf-ı münevvere tâbi olmak istemez.» Bu
durum karşısında aydın zümre, halkı telkin ve irşad etmeğe mu-
vaffak olamayınca «başka vasıtalara tevessül eder, halka tahak-
küm ve tecebbüre kalkar». Bu ise iyi bir şey değildir : «Bunda mu-
vaffak olmak için münevver sınıfla halkın zihniyet ve hedefi ara-
smda bir intibak olmak lâzımdır, yani sınıf-ı münevverenin halku
telkin edeceği mefkûreler halkın ruh ve vicdanından alınmış olma-
lıdır... Bu millete gideceği yolu gösterirken, dünyanın her türlü il-
minden, keşfiyatmdan, terakkiyatmdan istifade edelim, lâkin unut-
mayalım ki, asıl temeli kendi içimizden çıkarmak mecburiyetinde-
yiz. Milletimizin tarihini, ruhunu, ananâtmı sahîh ve sâlim, düıjüst
bir nazarla görmeliyiz. Lâkin halka yaklaşmak ve halkla kaynaş-
mak daha çok münevverlere teveccüh eden bir meseledir». (Ata-
türkfün söylev ve demeçleri II, s. 140.) Atatürk'ün bu düşüncesiy-
le de Ziya Gökalp'm düşünceleri arasında büyük bir yakınlık var-
dır.
Yeni Türk Kadını :
Türkiye'de kadınların da erkekler gibi okuma - yazma öğ-
renmesi, kültür hayatına katılması ve sosyal haklara sahip olması
fikri Cumhuriyet'ten önce, daha Tanzimat devrinde müdafaa edil-
mekle beraber bu özleyişler geniş olarak Cumhuriyet'ten sonra
gerçekleşir. Bunda istiklâl Savaşma katılan ve Atatürk'ün gözü
önünde saygıdeğer bir örnek olan Halide Edib ile Fransa'da An-
kara hükümetinin temsilcisi Ferit (Tek) in eşi yazar Müfide Fe-
rit'in de rolü vardır. Atatürk, halk tabakasına mensup kadınları
savaş esnasında yakından tanımış ve onların şahsiyetlerine hay-
ran olmuştur. Bir konuşmasında onlardan şöyle bahseder :
«Türk hayat-ı içtimaiyesinde kadınlar ilmen, irfanen ve di-
ğer hususlarda erkeklerden kat'iyen geri kalmamışlardır. Belki da-
ha ileri gitmişlerdir. Bugün bu memleketi nazar-ı tedkikten geçi-
relim. Göreceğimiz iki safha vardır. Birisi tarlalarda erkeklerle be-
raber çalışan merkeplerine binerek öteberi satmak için kasabalar-
daki pazar yerine giden oralarda bizzat yumurta mübayaa eden,
köyüne dönen ve mesai-i umumiyesinde kocalarına, kardeşlerine
yardım eden kadınlar. Ben bu kadınlar arasında kocalarından da-
ha iyi iş anlayanlara ve hesap yapanlara tesadüf ettim» (a. e., s.
86-87).
Türk kadınları Cumhuriyet'ten sonra sosyal hayatın her
sahasında olduğu gibi, edebiyat ve kültür sahasında da kabiliyetle-
rini isbat etmişlerdir. Tezer Taşkıran'ın Cumhuriyetin 50. yılında
çıkan Türk Kadın Hakları (1973) adlı kitabı ile Müjgân Cunbur'un
Türk Kadın Yazarları Bibliyografyası'ndu bu konuda geniş bilgi
mevcuttur.

1934 yılında Türk kadınları seçim hakkına da kavuşurlar.
Atatürk özlediği kadın tipini, İzmir Kız öğretmen Okulu'nda yap-
tığı bir konuşmada şöyle dile getirir (14.10.1925) :
«Türk kadını dünyanın en münevver, en faziletkâr ve en
ağır kadını olmalıdır. Ağır sıklette değil; ahlâkta, fazilette ağır,
vakur bir kadın olmalıdır. Türk kadınının vazifesi, Türk'ü, zihni-
yetiyle, bâzusuyle, azmiyle muhafaza ve müdafaaya kadir nesiller
yetiştirmektir. Milletin menbaı, hayat-ı içtimaiyenin esası olan ka-
dın, ancak faziletkâr olursa, vazifesini ifa edebilir. Her halde ka-
dın çok yüksek olmalıdır» (a. e. s. 231).
1923 - 1938 yılları arasında kadınlara dair pek çok yazı neş-
redilmiştir. Biz bunlardan birkaçını aldık. Kadın edebî eserlerde
daha değişik şekillerde tasvir edilir. Antolojinin III. cildinde on-
lardan da örnekler verilecektir.
Yeni Maarif Sistemi :
Maarif meselesi yeni Türk devletinin üzerinde durduğu en
önemli meselelerden birisidir. Atatürk'ün bu konuya dair fikirleri-
ni daha önce gördük. İhsan Sungu, bu kitaba alınan «Tevhid-i ted-
risat inkılâbı» (1938) başlıklı yazısında Atatürk'ün maarife dair
görüşlerini özetleyerek bu inkılâbın dayandığı sosyal gerçekleri
ortaya koymuştur. Osmanlı devleti insicamsız bir sosyal bünyeye
sahipti, imparatorluğa dahil yabancı kavimlerin dil, din, örf ve
âdet ve kültür müesseselerine dokunmamış, hattâ onların serbest-
çe gelişmelerine imkân vermişti. Buna karşılık, unsur-ı aslîyi mey-
dana getiren Türk halkım umumiyetle hakir görmüştü. Medreseler-
de tedrisat Arapça yapılıyordu ve buralarda öğretilen derslerin
dünyevî hayatla yakın ilişkisi yoktu. Halkın büyük bir kısmı oku-
ma - yazma bilmiyordu. Tekkeler bir nevi cehalet ve tembellik yu-
vası haline gelmişti. Bu hakikatleri gören Atatürk ve o devir ay-
dınları çağdaş, demokratik ve millî bir maarif sistemi kurmak isti-
yorlardı. Bu maksatla Avrupa ve Amerika'dan mütehassıslar çağ-
rılmış, onlardan raporlar alınmış ve çağdaş pedagojiye dair birçok
eser tercüme ettirilmiştir. Biz umumiyetle nazarî olan bu makale-
lerden örnekler almadık. Daha ziyade devrin zihniyetini, eğitim ve
öğretime dair tutumunu aksettiren yazılar seçtik.
Ruşen Eşref Ünaydın ile Yakup Kadri Karaosmanoğlu'nun
1923'de Hâkimiyet-i milliye gazetesinde çıkan yazıları yeni Türk
devletinin inkılâpçı davranış ve zihniyetini göstermek bakımından
dikkati çekicidir. Mehmet Emin «Anadolu'da maarif nasıl taam-
müm edebilir» (1924) başlıklı yazısında köy ve şehir şartlarına
uygun bir eğitim ve öğretim sistemi teklif eder. Avram Galanti
«Türkleşmek yolu» (1925) adlı makalesinde, Türkiye'de mütecanis
bir halk kitlesi vücuda getirmek için Müslüman olmayan kavimle-
rin okullarında tedrisatın Türkçe yapılması gerektiğini ileri sürer.
«fBir kitle dahilinde yaşayan gayr-ı mütecanis anâsır, kitleyi ihlâl
ve bazen ızrar eder». Tevhid-i tedrisat kanununun gayesi de Tür-
kiye'de yaşayan insanlara ortak bir kültür ve terbiye vermek su-
retiyle millî bir birlik kurmaktır, ibrahim Alaeddin (Gövsa) «Mu-
allim ordusu» (1928) başlıklı yazısında öğretmenlerin sosyal fonk-
siyon ve değerleri üzerinde durur. Mehmet Emin Erişirgil ile Fuad
Köprülü üniversitelere verilmesi gereken yeni zihniyetten bahse-
derler. Hıfzırrahman Raşid öymen'in yazısından 1936 yılında
«köye göre bir pedagoji» denemesine girişildiğini öğreniyoruz. Ha-
lil Fikret Kanat, «Türkiye bir ziraat memleketidir ve nüfusunun
yüzde yetmişi köylerdedir; binaenaleyh Türkiye Cumhuriyeti'nin
ve Türk milletinin atisi Türk köylüsünün kalkmmas-na bağlıdır» di-
yerek Türk köylüsünün köy öğretmenleri sayesinde kalkmdırıla-
bileceği fikrini ileri sürer. Daha sonraki yıllarda kurulan Köy ens-
titüleri bu düşünceye dayanır.
Yeni Kültür Müesseseleri :
Birinci Dünya Savaşı yıllarında kurulan ve karışık ırklardan
mürekkep Osmanlı devletinin içinde milliyetçilik şuurunun uyan-
masında büyük rol oynayan Türk Ocakları, Cumhuriyetin ilk yılla-
rında da devam eder. Yeni Türk devleti milliyetçilik fikrini ve
millî kültürü bir devlet politikası olarak okullar vasıtasıyla mem-
lekete yayma vazifesini kendi üzerine alınca, Türk Ocakları muh-
tevası boşalan bir kuruluş haline gelir. Necmettin Sadık (Sa-
dak) 1925 yılında Akşam- gazetesinde çıkan «Türk Ocakları» baş-
lıklı makalesinde bu konuyu ele alır ve bunların «yaşamak ve fay-
dalı olmak için halk ocaklarına inkılâp etmesini» teklif eder. Halk
ocaklarının vazifesi «bulundukları yerde muntazam dersler ve
konferanslar vermek suretiyle halkı tenvir ve Cumhuriyet'! deruh-
te etmektir». Yazara göre, «Türk milleti uğruna birçok kanlar
dökmüş, Türklüğünü çoktan idrak etmiş bir heyet-1 içtimaiyeye
Türk olduğunu hatırlatmak lüzumsuz, boş bir emektir». Avni (Baş-
maıı) 1926 yılında yazdığı «Gençlik Teşkilâtı» adlı yazısında, genç-
lere okul dışında da sosyal terbiye veren ve bir arada yaşama re
çalışmayı öğreten müesseseler kurulmasını teklif eder. Bu fikirler
zamanla tesirini gösterir ve Türk Ocakları kapatılarak, yerlerine
Halkevleri kurulur. İsmet İnönü'nün bu kitaba alman konuşması,
devletin halkevlerine vermiş olduğu önemi ve ondan beklediklerini
gösterir,.
Kültür ile politika arasında münasebet bulunmakla beraber,
bu kitaba doğrudan doğruya Halk Partisi veya o devirde kurul-
mak istenilen diğer partilerle ilgili yazüarı almadık. Bu bölüme
giren yazılar umumiyetle İlim ve kültürle alâkalıdır. Atatürk dev-
rinde Türkiye'de siyasî, iktisadî, sportif veya kültürel mahiyette
pek çok cemiyet ve dernek kurulmuştur. Bunların hepsi o devrin
zihniyetiyle ilgilidir. Biz, bunlardan birkaç örnek vermekle yetin-
dik.

Bu kısa önsözde kitaba alman makalelerde öne sürülen fi-

kirlerden birkaçına özet olarak temas edilmiştir. Makaleleri oku-
yanlar, bunların daha geniş ve derin bir şekilde ele alındıklarını I
görecekler ve daha başka fikirler ve yorumlarla da karşılaşacak-
lardır. Türk tarihinin akışı içinde mânâsı çok derin olan İstiklâl MİLLİ D E V L E T İ N
Savaşı'nın doğurduğu yeni Türkiye Devleti, ilham aldığı yeni kav-
ramlarla, yeni dünya görüşüyle, bu dünya görüşüne dayanan sos- DAYANDIĞI
yal müesseseleri, kültürü, iktisadî özleyişleri, bu özleyişleri ger-
çekleştirmek için yapmış olduğu teşebbüslerle, yeni kültür anlayışı TEMEL KAVRAMLAR
ve edebiyatı ile bir bütündür. Onun ilmî olarak incelenmesi için,
o devirde yazılan kaynaklara gitmek şarttır. Biz seçtiğimiz maka-
lelerle, devrin fikir hayatının ne kadar zengin olduğunu ortaya
koymağa çalıştık.

Atatürk devrinde, Atatürk'ün ve onun izinden giden aydın-

ların fikirlerine uymayan yazılar da neşredilmiştir. Biz devrin dü-
şünce hayatında önemli rol oynamayan bu nevi yazıları kitaba al-
madık. Devrin ruhunu ifade eden ve yaşanılan hayata şekil veren
makaleleri seçtik.

Bu makalelerde devre has terimler, fikirler ve kavramlar

tekrarlanır. Okuyucu ve araştırıcılara kolaylık olsun diye, bunlar-
dan dikkati çekenler indekste gösterilmiştir.
Bu kitabı hazırlarken İstanbul Belediye Kütüphanesi ve
Hakkı Tarık Us Kütüphanesi ilgililerinin yardımlarını gördük.
Kendilerine teşekkür ederiz.
 GAZİ BAŞKUMANDANIMIZIN HUZURUNDA

İzmit, 18 Kânun-ı sâni Perşembe

Saat üç, Gazi Başkumandanımız İstanbul erkân-ı

matbuatını tekrar kabul buyuracaklar. Hepimiz bu müs-
tesna lutf-ı tâliin verdiği bî-pâyân bir meserretle karar-
gâh binasına geldik ve aynı teşrifatsız ve tekellüfsüz yol-
lardan geçerek, aynı beşûş ve mültefit elleri sıkarak bü-
yük müncînin hücre-i mesaîsine girdik. Burası yüksek
pencerelerden sokulan ilk karanlıklarla boş bir salondan
ziyade bir kışla odasına daha çok benziyor. Çıplak duvar-
lar, sade ve mütevazi bir masa, çarçabuk tedarik ediliver-
miş birkaç parça eşya, dışarda boğuk akisleri işitilen as-
ker adımları, karşıda iki senenin iştiya'k-ı huzuruyla kay-
gısız ve rüyasız bir uykuya hazırlanan tabiat, sonra bun-
ların ortasında tıpkı büyük şâhikalara inen mucizeler gibi
bir şâheser-i hilkat: Mustafa Kemal Paşa... Sırlarına akıl
ermeyen ve yalnız büyüklüklerinin tesiri duyulan gizli
kuvvetler kalplerde nasıl dindârâne bir ra'şe uyandırır-
sa, ben de şimdi öyle bir şey duyuyorum. Daha iki gün
evvel, yine bu odada, tam altı ısaat iki arkadaş gibi hasbı-
hal ettiğimiz bu sima acaba niçin bugün daha heybetli,
bu bakışlar niçin daha nâfiz ve derin, bu ses niçin daha
ilâhî ve müessir, hülâsa bu insan niçin daha ulvî görünü-
yor? Yarattığı ihtilâlden ve yaşattığı inkılâptan daha bü-
yük bulduğum bu adamda nasıl bir ateş var ki, isyanı vc
âsileri yaktıktan sonra, şimdi de zulmetleri ve gafletleri
tenvir ederek istikbâl yolcularının başında bir meş'ale-i
hidâyet gibi parlıyor. Düşünmeğe, kendi mantığımla he-
sap yapmağa vakit bulamıyorum. Çok fazla bir tazyik-i
nesîmî altında kalbin hassa-i teneffüsü nasıl sıkışırsa,
benim de kudret-i muhakemem öylece daralmıştı. İçinde
bulunduğum varlık sahasıyla gözlerimi kaldırdığım mu-
cize şâhikası arasında ne hissimin ve ne de idrak ve iha-
tamın ölçemeyeceği kadar uzun bir mesafe var. Ben bu
mesafenin yalnız uğultularını duyabiliyorum ve yalnız
şunu anlıyorum ki, bu uğultu bir gün samedânî bir hay-
kırma ile uykularından uyanan insanların nuranî bir el
arkasında bayırları tırmandıktan sonra yıldırımlar doğu-
ran demir kitleler halinde kan ve ateşle çarpışmalarından,
ihtilâlin keskin çığlıklarıyla inkılâbın rehâkâr seslerin-
den, gazab-ı Hâlik'a uğramış şer ve günah sürülerinin fer-
yadıyla intikam-ı ezelîye susamış adi ü hak ordularının
çıldırtıcı sayhalarından ibarettir. Büyük müncî şimdi kar-
şımızda, tarihten daha yüksek bir nâsiye ile, bize bu me-
safenin mânâsını, mâhiyetini, mâverasını izah ediyor. O
söyledikçe zannediyorsunuz ki, bir eliyle milletin giri-
bân-ı mukadderatına yapışmış, öteki eliyle tarihin o
uğultusunu idare ediyor. Siz belki dinlemekten, vukuât
arkasında hayal ve idrakinizi koşturmaktan yorulursu-
nuz; merhalesiz ve istirahatsiz bir sa'y ile kitle-i şuûnu
silip süpüren dest-i kazânm her biri bir mucize yaratmış
tecellîleri adese-i rü'yetinizin mukavemetini sarsacak,
ilâhî bir pota içinde yanan ve tutuşan bu cevherin beyaz
ziyası gözlerinizi kamaştıracaktır. Fakat yürüyeceksiniz,
çünkü ordusuyla, azim ve meramıyla, ilim ve irfamyla,
küçüğü ve büyüğüyle, iradesi ve zaafıyla, hülâsa bütün
anâsır ve erkânıyla millet yürüyor, çünkü yaratmak bir
hak olduğu zamanlarda yaşatmak bir vazifedir. Uzun
asırların hamûle-i ananesini taşıyan Türk âleminde kopan
ihtilâl fırtınasının koynundaki kuvvet tahripkâr değil, an-
cak müessis ve bânî kuvveti olabilir. Mustafa Kemal Paşa
bu kuvveti kullanırken maziden yüzümüzü ve gözümüzü
çevirerek yalnız istikbâlin ikazına ve asrm icabına tev-
fik-ı hareket etmek lâzım geldiğini o kadar kati, öyle
azimkâr bir lisanla söylüyor ki siz nazar-ı hayalinizle o
kuvvetin yaşatacağı inkılâbı ve bu fırtına içinden doğacak
yeni Türkiye'yi arıyorsunuz. Gazi Paşa size burada en
kıymetdâr irfanı ve en kuvvetli imanıyle yardım edecek,
şüphe ve tereddütlerinizin bütün düğümlerini çözerek
müstakbel faaliyet-i millîyenin seyir ve tekâmül safhala-
rını size birer birer gösterecek, en yükseğinden en vazî'ine,
hayır böyle demeyeyim, çünkü hâkimiyet-i millîye her
fertte mütesâviyen mevcut bir kuvvettir; en büyüğünden
en küçüğüne kadar herkesin vazifesini, mevkiini bildire-
cektir.
ikincisi de altı saat süren bu mülâkatın cidden çok
değerli ve kıymetli muhteviyâtmdan İstanbul karilerini
mahrum bırakmak bir İstanbul gazetecisi için bir dere-
ceye kadar vazife-nâ-şinaslık olacağını görüyorduk.
Gazi Paşa Kumandan'ın huzurunda mahzâ tenevvür
için bulunduğumuzu bilmekle beraber, memleketin vazi-
yet-i dahiliye ve siyasiyesi ve milletin faaliyet-i müstak-
belesi hakkında beyanâtta bulunmalarım istirhamdan
kendimizi alamadık. Bu istirhamımız derhal kabul buyu-
ruldu. Paşa Hazretleri söze başladılar:
— İstanbul'un kıymetli erkân-ı matbuatı ile böyle
bir temasa mazhar olduğumdan dolayı suret-i mahsusada
memnun bulunuyorum. Memnuniyetimin en mühim se-
bebi, bence de tabiî olarak şâyân-ı arzudur ki benim ve
bil-cümle rüfeka-yı mesaîmin vaziyet-i dahiliye ve harici-
yeyi nasıl görmekte olduğumuzu ve âtiye ait mesâil-i mil-
lîyemizin nasıl olması lâzım geleceği tasavvurunda bulun-
duğumuzu bütün millet ve cihan bir an evvel bilsin. Bu-
nu teminde bil-cümle matbuatın olduğu gibi çok mühim
olan istanbul matbuatının ifa edeceği hizmetin derecesi
suhûletle takdir olunabilir.
Sorduğunuz meseleler hakkında iki gün evvelki ve
bugünkü mülâkatlarımızdan çok teferruatlı ve hattâ mü-
nakaşalı surette müdâvele-i efkâr edildi. Siz arzu ettiğiniz
her nokta ve bütün teferruat üzerindeki beyanatımı din-
lediniz; bu suretle muttali olduğunuz hususâtın birkaç
kelime ile hulâsasını yapalım:
İCAP EDERSE DAHA FEDAKARLIĞA HAZIRIZ
Millet üç buçuk seneden beridir iktilıâm ettiği müş-
kilât ve fedakârlığın mütebâriz ve müsbet netâyicini gör-
mekle, tâkip olunan hatt-ı hareketin mutlaka hedef-i saa-
dete vusûlünden emindir. Bugünkü muvaffakiyeti behe-
mahal tesbit ve te'yîd ettirmek için, lüzum gösterilirse,
şimdiye kadar olduğundan daha vâsî bir azim ve itminan-
la fedakârlığını ve gayretini idameye müheyyâdır. Mille-
tin mutlak sulh veya mutlaka harp arzusu gibi, başlı ba-
şına bir ifade-i kat'iyesi yoktur. Millet ananesinin bâriz
bir şiârının ifadesini kullanmaktadır. «Hayırlı olanı iste-
riz!» Hayırlı olan, bizi şimdiye kadar hayır ve selâmete
isâl edenlerin hükmedecekleri tarzdır. Milletin bu ifade
ile kasdettiği Türkiye Büyük Millet Meclisi ve onun hü-
kümetidir. Bunların düşündüğü behemehal sulhü istihsal
etmektir.
SULHA HERKES MUHTAÇTIR
Buna milletin ve memleketin ihtiyacı olduğu kadar
bütün cihan-ı medeniyetin kat'î ihtiyacı vardır. Bir kere
hâl-i harbi idame etmekle evvelâ arzu-yı millîyi yerine ge-
tirememek, sâniyen cihan-ı medeniyetin huzur ve sükûnu-
na mâni olmak gibi mesuliyetlerin fâili olmak doğru ol-
madığı kanaat-i samimiyesindedir. Şimdiye kadar olduğu
gibi bilhassa bugün bütün gayreti samimi olarak istih-
sal-i sulh için her türlü tedâbire tevessül etmektir. Vc
bütün kalbini bilâ-istisna cihana açık olarak göstermeği
temine çalışmaktır. İtilâf devletlerinin bu hakikati anla-
yamamalarına ihtimal vermemektedir. Eğer devletlerin
ve milletlerin konferansdaki mümessilleri bu ihtimalin
hilâfında harekete devamda ısrar gösterirler ve cihan-ı
insaniyet ve medeniyetin tehâlükle intizar eylediği sulhü)-.
akdini akîm bırakırlar ise Türkiye Büyük Millet Meclisi
ve Hükümeti bundan çok müteessir olacaktır. Bu insanî
teessürü kendisini elbette zaaf ve tereddüd-i kalbe dûçâr
edemez. Üç buçuk seneden beri istihsali uğrunda ihtiyar
olunmadık fedakârlık kalmayan hukuk-ı asliye-i millîye-
sini behema'hal istihsal ve teminden ibaret olan vazifesi-
ni, yine bütün milletin kabiliyetine, kudretine, azmine ve
kendisine olan emniyet ve itimadma istinaden şimdiye
kadar olduğundan daha büyük bir faaliyetle ifâya devam
edecektir.
Türkiye Büyük Millet Meclisinin muzaffer orduları
yeni zaferler istihsali aşkından müstağni değildirler. Fa-
kat bu zafer aşkı milletin selâmet ve saadetini temin aş-
kından münbaistir. İkincisinin husulü, birinciyi hâsıl ı
telakki ettirebilir.
DAHİLİ SA'Y VE FAALİYETLERİMİZ
Hükümet hâl-i harb ve hâl-i intizarın devamına rağ-
men milleti, şimdiden yeni usulümüzde idarenin müte-
keffil olduğu menâfî-i hakikiyeden müstefîd edebilmek
için lüzumu veçhile çalışmakta, her gün yeni bir teşeb-
büs almalkta veya yeni bir teşebbüsün esaslarını düşün-
mektedir. Memleketin en hücra köşelerinde bile huzur

ve âsâyiş-i halk o derece temin edilmiştir ki, bunu za-
man-ı sâbıkm en sâkin bir devresindeki hâl ile mukaye-
se etmek nâ^be-mahal olur. Herkes emniyetle ve bilhas-
sa çak büyük ümitlerle tarlalarında veya sanatları başın-
da faaliyete geçmiş bulunuyor. Ve sa'y ve amellerinin
kendilerinden gasbedilmeyecek semerelerinin iktitâfm-
dan emindirler. İktisat, maarif işleri, muavenet-i içtimai-
ye himmetleri şimdiden kabil-i temas yeni neticeler ver-
miştir. Ziraat mektepleri, mevcut olanlardan maada, Bur-
sa'da, Balıkesir'de, İzmir'de, Adana'da, Erzincan'da beş
mektebe mâlik olmakla tezyîd edilmiştir. Harbin ve inkı-
lâbâtm atâlete koyduğu Ziraat bankaları yeniden hâl-i
faaliyete vaz'edilmiş ve birçok şubeler ihdâs ederek hal-
kın muavenetine şitâp etmeğe başlamıştır. Birçok mül-
teci ve muhacirler refah ile münasip yerlere sevkedile-
rek iskân edilmiştir. Bunun daha iyi temini için hususî
muavenet bankaları tesis edilmek üzeredir. Köylülere
mühim miktarda iki buçuk milyon liralık âlât ve edevât-ı
zirâiye tevzi edilmiş ve bu husustaki tevziâta devam edil-
mektedir. Ayrıca köylülere âlât ve edevât-ı zirâiye ve bun-
ları icabında tamir etmek için sermayenin yüzde yetmi-
şine iştirak edeceğimiz bir şirket ile anlaşılmak üzere-
dir. Bu, çiftçilerin çok memnuniyetini ve menfaatini mû-
cib olacaktır. Nâfia teşebbüsâtı karîben fiile münkalib
olabilecek ümîdbahş bir zemindedir. Bunun neticesinde
memleketin bil-cümle merâkiz-i mühimmesi yek-diğerinc
az zamanda şimendiferle kesb-i irtibat edecektir. Mü-
him hazâin-i madeniye açılacaktır, memleketimizin baş-
tan nihayete kadar harap manzarasını ma'mûreye tahvil
etmekten ibaret olan gayenin temel taşlan her yerde göz-
leri tesrîr edecektir. Çalışmak ve mesut olmak ihtiyacın-
da bulunan bütün halkımız için, ameleler için, geniş ve
emin çalışma sahaları davetlerini yapmakta gecikmeye-
cektir. Tüccarlarımız yüzlerinin güleceği günden uzak
değildirler. Memleketi mamur ve milleti mesut el inek
için tasavvur ve teşebbüs edilen bütün bu işlerde takip
olunacak programın esas noktalarına fiilen tevessül edil-
miş addolunabilir. Bu mebdein mütekâmil hutûtu amik
tedkikât ile tersim edilecektir. Bilhassa faaliyet-i iktisadi-
yeyi istinât ettireceğimiz esaslar her türlü vukufla 'bera-
ber bilhassa doğrudan doğruya memleketimizin toprak-
larını koklayarak ve bu topraklarda bizzat çalışan insan-
ların sözlerini işiterek tespit olunacaktır.
YENİ TÜRKİYE BİR DEVLET-t İKTİSADİYE
OLACAKTIR
Sanayi ve ticaretimiz için dahi aynı mütalaa yapıla-
caktır. Bunun içindir ki şubatın on beşinde İzmir'de bel-
ki beş bin kişinin toplanabileceği bir kongre yapılacak-
tır. Bu kongre bizzat millete ve bir taraftan da diğer mil-
letlere anlatılacaktır ki, yeni Türkiye Devleti temellerini
süngü ile değil, süngünün dahi istinat ettiği iktisadiyâtla
kuracaktır. Yeni Türkiye Devleti cihangir bir devlet ol-
mayacaktır.
Fakat yeni Türkiye Devleti bir devlet-i iktisadîye ola-
caktır. Ve bu devleti en kuvvetli temeller üzerinde çok az
zamanda kurmak hususunda Japonlardan az müstaid ol-
madığını bilfiil ispat edecektir.
Hindistan ile Avrupa arasındaki hutût-ı iktisâdiye-
yi, Süveyş'ten, Boğazlar'dan ve Kafkasya'dan geçen yol-
ları elinde bulundurmakla ancak kabiliyet-i hayatiyesini
mahfûz tutacağına zâhib olan eski Osmanlı imparator-
luğu ile bu yollan terketmiş olan ve kabiliyet-i hayâtiye-
sini izhâr ve ispat için bu yollara ihtiyacı olmadığını be-
yan eden yeni Türkiye arasındaki farkı, hayat, kabiliyet,
tekemmülî farkını görmek için çok zaman intizarda bıra-
kılmayacaktır.
 ECNEBİ ŞİRKETLERE KARŞI SİYASETİMİZ
Bu saydığım teşebbüsât-ı iktisadiye ve sınaiye için-
de bahsettiğim şirketlerin, istiklâl ve hâkimiyet-i millîye-
mize hürmetkâr milletlerin emniyetle hükümetimizle te-
mas eylemeleri ve kanunlarımız dairesinde anlaşmaları
ile faaliyete geçebileceklerini söylemeye hâcet yoktur.
Filhakika memleketimizi az bir zamanda mamûr etmek
için milletimizin gayr-ı kâfi sermayesi karşısında haricin
sermayesinden, vesâitinden, ihtisasından istifade etmek
hakîki menfaatimiz iktizâsındandır. Hükümetimiz, iza-
hına lüzum olmayan esasâtm riayetkân kalacak olan her
devlet ve millete karşı bu hususta emniyet ve samimiyet-
le ahz-ı mevkî edecektir.
YENİ TÜRKtYE'NIN İKİ UMDESİ
İçinde bulunduğumuz vaziyette çok kuvvetli oldu-
ğumuzu temin ve teşebbüsât-ı müstakbelimizde beheme-
hal muvaffak olacağımızı vaad eden keyfiyet, milletin in-
kılâp ile ve mücadele ile tesîs etmiş olduğu bugünkü hü-
kümetimizin şekli ve mahiyetidir. Hükümetimiz Türkiye
Büyük Millet Meclisi Hükümeti millîdir, tamamiyle mad-
dîdir, hakîkat-peresttir. Mevhum mefkûreler arkasında, o
mefkûrelere vâsıl olmak için değil, fakat isâl etmek hul-
yasıyla milleti kayalara çarparak, bataklıklara batırarak,
en nihayet kurban ederek mahvetmek gibi cinayetten ha-
zer eden bir hükümettir. Türkiye Büyük Millet Meclisi'-
nin bütiin programlarının umdesi şu iki esastır:
îstiklâl-i tam, bilâ-kayd u şart hâkimiyet-i millîye.
Birinci umdesinin ifadesi «Misâk-ı Millî »dir; ikinci
ve hayatî olan umdesinin beyânı «Teşkilât-ı Esasiye Ka-
nunundur. Millet, Misâk-ı Millînin medlûlünü güzîde ev-
lâtlarından teşkil ettiği kahraman ordularıyla fiilen istih-
sal eylemiştir. Bunun usulen ve siyaseten ifade dahi olu-
nacağına şüphe yoktur. «Teşkilât-ı Esasiye Kanunu»nun
ruh-ı aslîsi ise bu kanunun kitaplara geçmesinden evvel,
milletin dimağında ve vicdanında temerküz eylemiş ol-
masıyla ve ancak bunun ifadesi olmak üzere tesis ettiği
meclise verdiği vazife-i aslîye ile ve senelerden beri ah-
kâmım fiilen tatbik edegelmekte olmasıyla ve en nihayet
kanun şeklinde enzâr-ı cihana vaz'eylemesiyle tahakkuk
eylemiştir. Hâkimiyet bilâ-kayd u şart milletindir. Ve ar-
zu ve irade-i hakikî-i millîyi tatbîk eder ve ancak bu sa-
yede millet mukadderatına sahip olur. Hâdisât ve tecâ-
rib-i tarihiyemiz bize milleti koyun sürüsü halinde key-
fen, arzu ve ihtirasların ve hiçbir surette tatmin edile-
meyen menfaatlerin istihsâline sürüklemekle mahvını
müntec mahiyete inkılâp eden idare tarzlarının artık
memleketimizde mahall-i tatbiki kalmadığını göster-
miştir.
HÂKİMİYETİN BİR ZERRESİ BİLE
TERKEDİLEMEZ
Millet hâkimiyetini değil, hâkimiyetin bir zerresini
dahi âhara terk ve ferâğm mûcip olabileceği felâketin, iz-
mihlalin, hüsranın elemini her an kalp ve vicdânında his-
setmektedir. Zaten iradenin ve hâkimiyetin gayr-ı kabil-i
tecezzi ve taksim olduğunu ilmen ve hakikaten düşün-
dükten sonra böyle bir nazariyenin fiilen tatbikine kal-
kışmak ancak nazarî ve sun'î bir işe bizzarure tevessül
etmekten başka bir suretle kabil-i tefsîr değildir. Millet
ve memleketimiz için ise bu zaruret mündefî olmuştur.
Çünkü milleti hâkimiyetinden mahrum eden hâil, mille-
tin galeyân ve bi-hakkın tuğyanıyla biraz zahmetli ve fa-
kat binnetice muvaffakiyetli surette ortadan kaldırıl-
mıştır. Mâdûmun ihyâsına kalkışmak ise bittabi gayr-ı
mümkünün mümkün olduğu zehâb ve butlânında temer-

rüd olur. Bu, mütemerridlerin, »ki milletin hüsranını bi-
lerek veya bilmeyerek tâliptirler, nedâmet-i hakikiyesini
ve hüsran-ı elimini mûcip olmaktan başka bir netice ver-
mez.
Artık millete karşı namuskârâne, açık, kati ilân-ı
hakikat edenler çoktur. Milletimiz ise hakayıkı hüsn-i te-
lakkiye ve icabâtmı tatbike çok müsait ve müstaiddir. Bu
istidâdı ispat için yakın tarihin bile verebileceği misal-
ler mebzuldür. Felâketini müdrik milletimiz ne şeyhülis-
lâmların muktezâ-yı dindir diye irticaa dâvet eden fetva-
larına ve ne de halife ve padişahın camilerden çalman
âyât ve ehâdis-i nebeviye ile müzeyyen ve müzehheb san-
cakları başlarında taşıyan hilâfet ordularına ve ne de mü-
cadele-i millîyeye devamın hiçbir şey istihsal edilemedik-
ten başka büsbütün mûcib-i mahv ve izmihlâl olacağını
beyan ile milleti istiklâl ve hâkimiyetinde müsamahakâr
kılmağa sarf-ı makderet eden Babıâli ricâlinin mesaî-i ga-
filâne ve câhilânesine ve en nihayet ne de tayyareleriyle
halife ve padişahın beyannamelerini muharip ordumuz
saflarına atan ve halife nâmına hareket ettiğini söyleyen
Yunan ordusunun iğfalâtına zerre kadar iltifat göster-
medi ve gösteremez ve göstermeyecektir. Bilhassa bun-
dan sonra kat'iyen göstermeyecektir. Çünkü bu millet
asırlardan beri bu gibi mürtecilerin, cahillerin, riyakâr-
ların, menfaatperestlerin, serserilerin sözlerine inanmak
safvetini gösterdiğinden dolayıdır ki, bugün çamurdan ve
sazdan izbelerde oturmağa mahkûm, çıplak ayaklarıyla
ve çıplak vücutlarıyla çamurların, karların, yağmurların
bî-âmân şamarları altında yeniden aklını başma topla-
mak mecburiyetinde kalmıştır.
MİLLET ÇALIŞKAN OLMALIDIR
REFAH VE SAADET YALNIZ ÇALIŞKANLARIN
HAKKIDIR
Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Hükümeti, memle-
ketin bütün vicdanlı ve namuskâr münevverânı, millete
ve memlekete karşı evvelâ bu millet ve memleketin birer
evlâdı olmak itibariyle, sâniyen, mensup oldukları heyet-i
içtimaiyenin cihan-ı medeniyette kadr ve menziletini
yükselttikçe bunun kendileri için ne derece mûcib-i şeref
ve bahtiyârî olacağını düşünmekle kendilerine mütevec-
cih vazifenin memleketi ve milleti medeniyet-i hâzıranın
ve icabât-ı insaniyenin zaruri kıldığı mertebe-i tekemmü-
le getirmek için bütün mevcudiyetleri ile her türlü şu'
abât-ı mesaide en doğru yollan aramak, bulmak ve bunun
en doğru olduğunu millete anlatmakla beraber üzerinde
seri ve geniş hatvelerle yürümeği ve bütün milleti yürüt-
meği temin etmektir. Bunda muvaffakiyetin istilzâm ey-
lediği evsafı düşünürsek, bu evsaftan mevcut olanlarını
mevki-i istifadeye koymak ve mevcut olmayanlarını istih-
sale çalışmak hususundaki gayretin ne kadar vâsî ve ne
kadar ciddi olması lâzım geleceğini takdir ederiz. Hedef-i
millî mâlûm olmuştur. Ona isâl edecek yolları bulmak
müşkül değildir; mühim olan, çetin olan o yollar üzerin-
de çalışmaktır. Denilebilir ki hiçbir şeye muhtaç değiliz.
Yalnız tek bir şeye çok ihtiyacımız vardır: Çalışkan ol-
mak' Emrâz-ı içtimaiyemizi tedkik edersek asıl olarak
bundan başka, bundan mühim bir maraz keşfedemeyiz,
maraz budur. O halde ilk işimiz bu marazı esaslı surette
tedavi etmektir, milleti çalışkan yapmaktır, servet ve
onun netice-i tabiiyesi olan refah ve saadet yalnız ve an-
cak çalışkanların hakkıdır.
HALK FIRKASI'NIN HİKMET-1 TEŞKİLİ
Bilâ-istisna bizim efrâd-ı milletimiz çalışmağa hâ-
hişgerdir. Fakat sarfolunan mesâiden azâmî istifade
sa'yde tatbik olunan usul ile mütenasiptir. Evvelâ usul-
lerimizi en çok semare-bahş tarz-ı medenîde tesbit etme-
liyiz. Bir de mesâî müteferrik oldukça netâyici o mesâi-
nin muhasala halinde vereceği neticeden çok dûndur. Bu-
nun için milletin ihtiyacât-ı içtimaîyesini ve mazideki za-
rarlarını tazmin ve telâfi edebilecek en mâkûl programı
tesbit etmeğe mecburuz. Program bütün milletçe tatbik
olunmalıdır. Bu ancak bir teşkil-i siyasî ile mümkün olur.
İşte bu hakikatin istilzam ve icbarı üzerinedir ki bü-
tün sunûfu yekdiğerine lâzım-ı gayr-ı müfârik olan, çün-
kü menfaatleri yekdiğerinden tehâlüf eylemeyen halkımı-
zın müşterek ve umumî olan menâfi ve saadetini temin
için «Halk Fırkası» nâmı altında bir fırka teşkili tasav-
vur edilmektedir. Fakat millî maksatlardan ziyade şahsî
menfaatler esasına müstenit siyasî teşekküllerden ve bu
teşekkülâtın iğfallerinden, müsademelerinden tevellüd et-
miş olan tarzların el'ân cezasını çekmekte olan milleti
aynı mahiyette birtakım bî-sûd iştigallere sevketmek ka-
dar kebâirden günah yoktur.
Bu ifade ile beyan edilmek istenilen şudur ki, ismi
fırka olan halk teşkilinden maksadı evlâd-ı milletten bir
kısmının, sunfıf-ı ahâlîden bazılarının, diğer evlât ve su-
nûfun zararına menâfiini temin etmek değildir. Belki bir-
birinden ayrı ve hariç olmayıp halk nâmı altında bulunan
umum milleti müşterek ve müttehid bir surette müşterek
ve umumî olan refah-ı hakîkiye isâl için faaliyete getir-
mektir. Vuku bulması lâzım gelen mesainin tarzı ve dere-
cesi, hâl-i tabiîsini bulmuş herhangi bir milletin emniyet
ve huzur içinde takip ettiği tarzdan ve dereceden başka-
dır, çok fazladır. Çünkü millet ve memleketimiz en büyük
ve bütün cihanda hayret-balış zaferlerinden sonra dahi
emniyet ve huzur içinde kendini görememek bedbahtlı-
ğına mahkûmdur. Mâzi, karanlık ve meş'um mâzi millete
ancak böyle bir miras bırakmıştır.
İSTANBUL VE İSTANBUL MEMURLARININ
VAZİYETİ
Mondros Mütarekesi ahkâmının haksız ve adaletsiz
bir surette fiilen bozulmuş olmasından bütün memleket
için çok felâketler tevellüd etmiştir. Bu felâketlerin en
fecîine sahne olan yerlerden biri de İstanbul'dur. İstan-
bul yalnız ecânibin tecavüzüne, tazyikine ve tezlîline gö-
ğüs germemiştir; İstanbul, aynı zamanda asırlardan beri
milletin başma taşıdığı bir tâc-dârın ve onun vesâitinin
dahi verdiği elemlerle giıyan olmuştur. İstanbul tazyiki,
tecavüzü her yerden daha çabuk ve daha derin bir hassa-
siyetle duyabilecek hâl-i hususîye mâliktir. Filhakika bu
beldede milyona yakın unsur-ı islâm vardır. Bu beldede
büyük imparatorlukları idare için kurulmuş vâsî makina-
larm binlerce hâdimleri vardır. Bu beldede bütün mem-
leket için, memleketin her tarafında çalışmış ve vazifesini
ikmal ettikten sonra istirahate geçmiş olduğunu zanne-
den binlerce mütekait ve yine binlerce dul ve yetimler
vardır. Bütün bu saydığımız insanlar temîn-i hayat için
İstanbul surlarının dahilinde ve kurbunda mevcut olma-
yan menâbî ve vesâit-i hayatiye ile hazin bir manzaranın
şahidi bulunuyorlar. Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Hü-
kümeti teessüs ettiği günden İstanbul idaresine vaz-ı yed
ettiği güne kadar bu hâli teessürle daima düşünmüştür.
İstanbul'un imdadına yetişmek için kalbinin daima dara-
bânını duymuştur. Bugün, ki bu belde ile ve orada yaşa-
yanlarla temas etmiştir, elbette senelerden beri kalbini
yakan bu elîm ve hazin hâle çaresâz olmayı en mühim
vazâifinden addeder Ve bu vazifesini îfâ etmekle şüphesiz
bahtiyar olacaktır. Ancak en iyi tedbiri bulmak ve onu
içinde bulunulan vaziyetin müsaadesini nazar-ı dikkate
alarak nâfî bir surette derhal memnuniyet-bahş âsârını
gösterebilecek tarzda tatbik etmenin bir günde ve bir
ayda mümkün olabileceğini iddia etmek, bittabî mantıki
 olamaz. Böyle bir iddia sath-bîn olanların, idare-i masla-
hat meslekçilerinin göz boyamak maksadıyle alabilecek-
leri muvakkat tedbirlerin geçici ve geçtikten sonra kıy-
metsizliği taayyün edebilecek tatbikatıdır. Sabır ile em-
niyet etmek lâzımdır ki Türkiye Büyük Millet Meclisi ve
Hükümeti İstanbul'u ve İstanbul'da yaşayanların kâffe-
sini lâyık olduğu veçhile düşünmektedir ve bu insanların
hâl ve âtisini temin etmek için en müsbet tedbirleri ala-
caktır.
İstanbul bizzat Türk ve İslâm olan anâsırın medî-
ne-i dilrübâsı olarak kalmak tabiî olduğu kadar, o insan-
ların hayatını, refahını temin edecek esbâbı düşünmek ve
tatbîk etmek de tabiîdir. Bütün memleketimizin her şu-
be-i mesaîdeki memur ihtiyacı düşünülürse İstanbul'da
mevcut memurlarımızın âtîye ait hiçbir endişeye düşme-
lerine mahal yoktur. Yeniden mütehassıs memur yetiştir-
mek kolay bir şey olmadığı muhtac-ı izah değildir. Elbette
mevcut olan memurlarımız lüzumu gibi tavzif olunacak
ve mazîde olduğundan daha müsait ve daha refah-bahş
şerâit dahilinde sarfedecekleri mesaî ile yeni Türkiye'yi
tarsîn edeceklerdir. Milletimiz ve efrâd-ı milletten olmakla
beraber hâdim-i millet olan memurlarımız, zâbitlerimiz
daima ve daima muhabbet-i millîye ve vataniye ile ve bü-
yük bir safvet ve necâbet-i ruhiye ile mütehallî bulunmuş-
lardır. Bu kadar nezih olan milletin efradından bazıları-
nın lüzumundan fazla saf olmaktan başka bir kusur gös-
termemiş olanlarına karşı vazifemiz, onları şunun ve bu-
nun mesâvî-i idâresi devrinde tesadüfen bulunmuş ol-
makla maznun mevkiinde bulundurmak değil, belki on-
lara su-i sevk ve idare kabiliyetinde olanların bir daha
aynı devri ihya etmelerine mümanaat lâzım geldiğini sa-
mimi bir suretle anlatmak olmalıdır.
(Tariin, nr. 99, 20 Kânun-ı Sani 1339/1923.)
TEŞKİLÂT-I ESASİYE KANUNU
Birinci Fasıl
Ahkâm-ı Esasiye
Birinci madde : Türkiye devleti bir cumhuriyettir.
f
İkinci madde: Türkiye devletinin dini, din-i İslâm-
dır. Resmî dili Türkçedir, makam Ankara şehridir.
Üçüncü madde: Hâkimiyet bilâ-kayd ü şart milletin-
dir.
Dördüncü madde: Türkiye Büyük Millet Meclisi,
milletin yegâne ve hakiki mümessili olup, millet nâmına
hak ve hakimiyeti istimal eder.
Beşinci madde: Teşrî selâhiyeti ve icra kudreti Bü-
yük Millet Meclisi'nde tecelli ve temerküz eder.
Altıncı madde: Meclis, teşrî salâhiyetini bizzat isti-
mâl eder.
Yedinci madde : Meclis, icra salâhiyetini, kendi tara-
fından müntahab reisicumhur ve onun tayin edeceği bir
icra vekilleri heyeti marifetiyle istimâl eder.
Meclis, hükümeti her vakit murakabe ve ıskat ede-
bilir.
Sekizinci madde: Hakk-ı kaza millet nâmına usulü
ve kanunu dairesinde müstakil mahâkim tarafından isti-
mâl olunur.
İkinci Fasıl
Vazife-i Teşriiye
Dokuzuncu madde: Türkiye Büyük Millet Meclisi
kanun-ı mahsusuna tevfikan millet tarafından müntahab
mebuslardan müteşekkildir.
 Onuncu madde: On sekiz yaşım ikmal eden her er-
kek Türk mebusân intihâbına iştirak etmek hakkını haiz-
dir.
On birinci madde : Otuz yaşını ikmal eden her erkek
Türk mebus intihâp edilmek salâhiyetini haizdir.
On ikinci madde: Ecnebi hizmet-i resmîyesinde bu-
lunanlar mücazât-ı terhîbiye veya sirkat, sahtekârlık, do-
landırıcılık, emniyeti suistimal, hileli iflâs cürümlerinden
biriyle mahkûm olanlar, mahcûrlar, tâbiiyet-i ecnebiye
iddiasında bulunanlar, hukuk-ı medeniyeden ıskat edilmiş
olanlar, Türkçe okuyup yazmak bilmeyenler mebus inti-
hap olunamazlar.
On üçüncü madde : Büyük Millet Meclisinin intihâbı
dört senede bir kere icra olunur.
Müddeti biten mebusların tekrar intihap edilmeleri
caizdir.
Sâbık meclis lâhik meclisin içtimaına kadar devam
eder.
Yeni intihabâtm icrasına imkân görülmediği tak-
dirde içtima devresinin bir sene temdidi caizdir.
Her mebus yalnız kendini intihap eden dairenin de-
ğil, umum milletin vekilidir.
On dördüncü madde: Büyük Millet Meclisi, her se-
ne teşrin-i sâni ihtidasında davetsiz toplanır.
Meclis azasının memleket dahilinde devir, tedkik
ve murakabe vazifelerinin ihzârı ve teneffüs ve istirahat-
leri için senede altı aydan fazla tatil-i faaliyet edemez.
On beşinci madde : Kanun teklif etmek hakkı mec-
lis azasına ve icra vekilleri heyetine aittir.
On altıncı madde: Mebuslar meclise iltihak ettikle-
rinde şu şekilde tahlif olunurlar. (Vatan ve milletin saadet
ve selâmetine ve milletin bilâ-kayd ü şart hâkimiyetine
mugayir bir gaye takip etmeyeceğime ve cumhuriyet esas-
larına sadakattan ayrılmayacağıma (Vallahi)
On yedinci madde : Hiçbir mebus meclis dahilindeki
rey ve mütalaasından ve beyanatından ve meclisteki rey
ve mütalaasının ve beyanatının meclis haricinde irad ve
izharından dolayı mesul değildir. Gerek intihabından ev-
vel ve gerek sonra aleyhine cürüm isnat olunan bir mebu-
sun maznûnen isticvabı veya tevkifi veyahut muhakeme-
sinin icrası heyet-i umumiyenin kararına menuttur. Ci-
nai cürmümeşhud bundan müstesnadır. Ancak bu takdir-
de makam-ı aidi meclisi derhal haberdar etmekle mükel-
leftir. Bir mebusun intihâbından evvel veya sonra aleyhine
sâdır olmuş cezaî bir hüküm infazı mebusluk müddetinin
hitâmına kadar ta'lik olunur. Mebusluk müddeti esnasın-
da mürur-ı zaman cereyan etmez.
On sekizinci madde: Mebusların senevî tahsisatları
kanun-ı mahsus ile tayin olunur.
On dokuzuncu madde: Tatil esnasında reisicumhur
veya meclis reisi lüzum görürse meclisi içtimaa davet
edebileceği gibi azadan beşte biri tarafından talep vuku
bulursa meclis reisi dahi meclisi içtimaa davet eder.
Yirminci madde: Meclis müzakerâtı alenîdir. Ve har-
f i y e n neşrolunur.
Fakat nizamnâme-i dahilîde münderic şerâite tevfi-
kan meclis hafî celseler dahi akdedebilir ve hafî celseler
müzakerâtmın neşri meclisin kararma menuttur.
Yirmi birinci madde: Meclis, müzakerâtını, kendi
nizamnâme-i dahilîsi mucibince icra eder.
Yirmi ikinci madde: Sual ve istizah ve meclis tahki-
katı meclisin cümle-i salâhiyetinden olup şekl-i tatbiki
nizamname-i dahilî ile tayin olunur.

Yirmi üçüncü madde: Mebusluk ile hükümet memu-
riyeti bir zat uhdesinde içtima edemez.
Yirmi dördüncü madde : Türkiye Büyük Millet Mec-
lisi heyet-i umumiyesi her teşrin-i sani iptidasında bir
sene için kendisine bir reis ve üç reis vekili intihap eder.
Yirmi beşinci madde : intihap devresinin hitâmından
evvel meclis aded-i mürettebinin ekseriyet-i mutlakasıyla
intihabât tecrid olunursa yeni içtima eden meclisin inti-
hap devresi ilk teşrin-i sanîden başlar.
Teşrin-i sânîden evvel vaki olan içtima, fevkâlade
bir içtima addolunur.
Yirmi altıncı madde: Büyük Millet Meclisi ahkâm-ı
şer'iyenin tenfîzi, kavânînin vaz'ı, tadili, tefsiri, fesh ve il-
gası, devletlerle mukavele, muahede ve sulh akdi, harp
ilânı, muvazene-i umumiye-i maliye ve devletin umum he-
sab-ı kat'î kanunlarının tedkik ve tasdiki, meskûkât dar-
bı, inhisar ve mâlî taahhüdü mutazammın mukavelât ve
imtiyazâtın tasdik ve feshi, umumî ve hususî af ilânı, ceza-
ların tahfif ve tahvili, tahkikat ve mücazât-ı kanuniyenin
tecili, mahkemelerden sâdır olup kat'iyet kesbetmiş olan
idam hükümlerinin infazı gibi vazaifi bizzat kendi ifa
eder.
Yirmi yedinci madde: Bir mebusun vatana hıyanet
ve mebusluğu zamanında irtikâb töhmetlerinden biriyle
müttehem olduğuna Türkiye Büyük Millet Meclisi heyet-i
umumiyesi aza-yı mevcudesinin sülüsân ekseriyet-i ârâsıy-
la karar verilir veyahut on ikinci maddede münderiç ce-
râimden biriyle mahkûm olur; mahkûmiyeti kaziyye-i
muhkeme halini alırsa mebusluk sıfatı zâil olur.
Yirmi sekizinci madde: istifa, esbâb-ı meşrua dola-
yısıyla mahcûriyet, bilâ-mezuniyet ve mazeret iki ay mec-
lis'e adem-i devam veyahut memuriyet kabulü hallerinde
mebusluk sâkıt olur.
Yirmi dokuzuncu madde: Yukarıdaki maddeleı
mucibince mebusluk sıfatı zâil veya sâkıt olan veyahut
vefat eden mebusun yerine bir diğeri intihap olunur.
Otuzuncu madde: Büyük Millet Meclisi, kendi zabı-
tasını reisi marifetiyle tanzim ve idare eder.
f
Üçüncü Fasıl
Vazife-i Îcrâîye
Otuz birinci madde: Türkiye reisicumhuru Büyük
Millet Meclisi heyet-i umumiyesi tarafından ve kendi azası
miyânından bir intihap devresi için intihap olunur.
Vazife-i riyâsat yeni reisicumhurun intihabına kadar
devam eder. Tekrar intihap olunmak caizdir.
Otuz ikinci madde: Reisicumhur devletin reisidir.
Bu sıfatla merasim-i mahsusada meclise ve lüzum gör-
dükçe icra vekilleri heyetine riyaset eder. Reisicumhur,
riyaset-i cumhur makamında bulundukça, meclis münaka-
şat ve müzakeratına iştirak edemez ve rey veremez.
Otuz üçüncü madde : Reisicumhur hastalık ve mem-
leket haricinde seyahat gibi bir sebeple vazaifini ifa ede-
mez veyahut vefat, istifa vesair sebep dolayısıyla cumhu-
riyet riyaseti inhilal ederse Büyük Millet Meclisi reisi ve-
kâleten reisicumhur vazaifini ifa eder.
Otuz dördüncü madde: Cumhur riyasetinin inhilâ-
linde meclis müctemi ise yeni reisicumhuru derhal inti-
hap eder.
Meclis müctemi değilse reis tarafından hemen içti-
maa davet edilerek reisicumhur intihap edilir. Meclisin
intihap devresi hitam bulmuş veya intihabâtm tecdidine
karar verilmiş olursa reisicumhuru gelecek meclis intihap
eder.
 Otuz beşinci madde : Reisicumhur meclis tarafından
kabul olunan kanunları on gün zarfında ilân eder. Teşki-
lât-ı esasiye kanunu ile bütçe kanunları müstesna olmak
üzere ilânını muvafık görmediği kanunları bir daha mü-
zakere edilmek üzere esbâb-ı mucibesiyle birlikte keza on
gün zarfında meclise iade eder.
Meclis mezkûr kanunu bu defa da kabul ederse,
onun ilânı reisicumhur için mecburidir.
Otuz altıncı madde: Reisicumhur, her sene teşrin-i
sânide hükümetin geçen seneki faaliyetine ve o sene ittihaz
edilmesi münasip görülen tedbirlere dair bir nutuk irad
eder veyahut başvekile kıraat ettirir.
Otuz yedinci madde: Reisicumhur, ecnebi devletle-
rin nezdine Türk Cumhuriyeti'nin siyasî mümessillerim
tayin ve ecnebi devletlerin siyasî mümessillerini kabul
eder.
Otuz sekizinci madde: Reisicumhur, intihabı aka-
binde ve meclis huzurunda şu suretle yemin eder:
«Reisicumhur sıfatıyia cumhuriyetin kanunlarına
ve hâkimiyet-i millîye esaslarına riayet ve bunları müda-
faa, Türk milletinin saadetine sâdıkane ve bütün kuvve-
timle sarf-ı mesâî, Türk devletine teveccüh edecek her teh-
likeyi kemal-i şiddetle men, Türkiye'nin şan ve şerefini
vikaye ve ilâya ve deruhte ettiğim vazifenin icabâtına
hasr-ı nefs etmekten ayrılmayacağıma» (Vallahi).
Otuz dokuzuncu madde: Reisicumhurun ısdâr ede-
ceği bilcümle mukarrerat başvekil ile vekil-i aidî tarafla-
rından imza olunur.
Kırkıncı madde : Başkumandanlık Türkiye Büyük
Millet Meclisi'nin şahsiyet-i maneviyesinde mündemiç
ölüp reisicumhur tarafından temsil olunur. Kuva-yı harbi-
yenin emir ve kumandası hazarda kanun-ı mahsusuna tev-
fikan Erkân-ı harbiye-i umumiye riyasetine ve seferde
İcra vekilleri heyetinin inhâsı üzerine reisicumhur tara-
fından nasbedilecek zata tevdi olunur.
Kırk birinci madde : Reisicumhur hıyanet-i vataniye
halinde Büyük Millet Meclisine karşı mesuldür. Reisi-
cumhurun ısdar edeceği bilcümle mukarrerattan müte-
vellit mesuliyet otuz dokuzuncu madde mucibince mez-
kûr mukarreratı imza eden başvekil ile vekil-i aidine raci-
dir. Reisicumhurun hususât-ı şahsiyesinden dolayı mesu-
liyeti lâzım geldikte işbu Teşkilât-ı esasiye kanununun ma-
sûniyet-i teşrîiyeye taallûk eden on yedinci maddesi mu-
cibince hareket edilir.
Kırk ikinci madde: Reisicumhur, hükümetin inhâsı
üzerine daimi malûliyet veya şeyhûhet gibi şahsî sebepler-
den dolayı muayyen efradın cezalarını ıskat veya tahfif
edebilir. Reisicumhur, Büyük Millet Meclisi tarafından it-
ham edilerek mahkûm olan vekiller hakkında bu salâhi-
yeti istimâl edemez.
Kırk üçüncü madde: Reisicumhurun tahsisatı ka-
nun-ı mahsus ile tayin olunur.
Kırk dördüncü madde: Başvekil, reisicumhur câni-
binden meclis azası miyanından tayin olunur. Sair vekil-
ler baş vekil tarafından, meclis azası arasından intihap
olunarak heyet-i umumiyesi reisicumhurun tasdikiyle
meclise arzolunur.
Meclis müetemi değilse arz keyfiyeti meclisin içti-
maına ta'lik olunur.
Hükümet hatt-ı hareket ve siyasî nokta-i nazarını
azamî bir hafta zarfında meclise bildirir ve itimat talep
eder.
 Kirle beşinci madde: Vekiller başvekilin riyaseti al-
tında icra vekilleri heyetini teşkil ederler.
Kırk altıncı madde : İcra vekilleri heyeti hükümetin
umumî siyasetinden müştereken mesuldür. Vekillerden
her biri kendi salâhiyeti dairesindeki icraattan ve maiye-
tinin ef al ve muamelâtından ve siyasetinin umumî istika-
metinden münferiden mesuldür.
Kırk yedinci madde: Vekillerin vazife ve mesuliyet-
leri kanun-ı mahsus ile tayin olunur.
Kırk sekizinci madde: Vekâletlerin adedi kanunla
tayin olunur.
Kırk dokuzuncu madde: Mezun veyahut herhangi
bir sebeple mazur olan bir vekile, icra vekilleri heyeti aza-
sından bir diğeri muvakkaten niyabet eder. Ancak bir ve-
kil bir vekâletten fazla niyabet edemez.
Ellinci madde: Türkiye Büyük Millet Meclisince
icra vekillerinden birinin Divan-ı Âlî'ye şevkine dair veri-
len karar vekâletten sukutunu dahi mutazammındır.
Elli birinci madde : İdarî dava ve ihtilâfları rüyet ve
hal, hükümetçe ihzâr ve tevdi olunacak kanun lâyihaları
ve imtiyaz mukavele ve şartnameleri üzerlerine beyan-ı
mütalâa, gerek kendi kanun-ı mahsusu ve gerek kavânin-i
saire ile muayyen vazaifi ifa etmek üzere bir şûrâ-yı devlet
teşkil edilecektir. Şûrâ-yı devletin rüesâ ve azâsı vazaif-i
mühimmede bulunmuş, ilim, ihtisas tecrübeleriyle müte-
meyyiz zevat miyanından Büyük Millet Meclisince intihap
olunur.
Elli ikinci madde: İcra vekilleri heyeti, kanunların
suver-i tatbikiyesini irae veyahut kanunun emrettiği hu-
susâtı tesbit için ahkâm-ı cedîdeyi muhtevî olmak ve şû-
râ-yı devletin nazar-ı tedkikinden geçirilmek şartıyla ni-
zamnameler tedvin eder.
ı
Nizamnameler reisicumhurun imza ve ilânıyla ma-
mulün-bih olur; nizamnamelerin kavânîne mugayereti id-
dia olundukta bunun merci-i halli Türkiye Büyük Millet
Meclisi'dir.
Dördüncü Fasıl r
Kuvve-i Kazaîye
Elli üçüncü madde: Mahkemelerin teşkilâtı, vazife
ve salâhiyetleri kanunla muayyendir.
Elli dördüncü madde: Hâkimler bilcümle davaların
muhakemesinde ve hükmünde müstakil ve her türlü mü-
dahelâttan âzâde olup ancak kanunun hükmünde tâbidir-
ler.
Mahkemelerin mukarreratını Türkiye Büyük Millet
Meclisi ve icra vekilleri heyeti hiçbir veçhile tebdil ve
tağyir ve tehir ve infaz ahkâmına mümanaat edemez.
Elli beşinci madde: Hâkimler kanunen muayyen
olan usul ve ahval haricinde azlolunamazlar.
Elli altıncı madde: Hâkimlerin evsafı, hukuku, va-
zaif, maaş ve mahsusatları ve suret-i nasb ve azilleri ka-
nun-ı mahsus ile tayin olunur.
Elli yedinci madde : Hâkimler kanunen muayyen va-
zaiften başka umumî ve hususî hiçbir vazife deruhte ede-
mezler.
Elli sekizinci madde: Mahkemelerde muhakemat
alenîdir. Yalnız usul-i muhakemat kanunu mucibince bir
muhakemenin hafî cereyanına mahkeme karar verebilir.
Elli dokuzuncu madde : Herkes mahkeme huzurunda
hukukunu müdafaa için lüzum gördüğü meşru vesaiti is-
timalde serbesttir.
Altmışıncı madde : Hiçbir mahkeme vazife ve salâ-
hiyeti dahilinde olan davaları rüyetten imtina edemez. Va-

zife ve salâhiyet haricinde olan davalar ancak bir karar
ile reddolunur.
Divan-ı Âlî
Altmış birinci madde : Vazifelerinden münbais hu-
susatta icra vekilleriyle şûrâ-yı devlet ve mahkeme-i tem-
yiz rüesâ ve azasını ve başmüddeiumumiyi muhakeme et-
mek üzere bir Dîvan-ı Âlî teşkil edilir.
Altmış ikinci madde : Divan-ı Âlî azalığı için on biri
mahkeme-i temyiz, onu şûrâ-yı devlet rüesâ ve azası miya-
nından ve kendi heyet-i umumiyeleri tarafından ledel-ik-
tiza rey-i hafî ile yirmi bir zat intihap olunur.
Bu zevat rey-i hafî ve ekseriyet-i mutlaka ile içlerin-
den birini reis ve birini reis vekili intihap ederler.
Altmış üçüncü madde : Divan-ı Âlî bir reis ve on dört
aza ile teşekkül ve ekseriyet-i mutlaka ile karar ittihaz
eder.
Mütebaki altı zat ledel-icab heyetin noksanını ikmal
içiin ihtiyat aza vaziyetindedirler. İşbu ihtiyat aza üçü
mahkeme-i temyiz, üçü şûrâ-yı devletten müntehap aza
arasından olmak üzere kura ile tefrik olunurlar.
Reisliğe ve reis vekilliğine intihap olunanlar bu ku-
raya dahil olmazlar.
Altmış dördüncü madde: Divan-ı Âlî'nin müddeiu-
mumiliği başmüddeiumumilik tarafından ifa olunur.
Altmış beşinci madde: Divan-ı Âlî'nin kararlan
kat'idir.
Altmış altıncı madde: Divan-ı Âlî mevzû kanunlara
tevfikan muhakeme icra ve hüküm ita eder.
Altmış yedinci madde: Divân-ı Âlî görülen lüzum
üzerine Türkiye Büyük Millet Meclisi kararıyla teşkil
olunur.
Beşinci Fasıl
Türklerin Hukuk-ı âmmesi
Altmış sekizinci madde: Her Türk hür doğar, hür
yaşar. Hürriyet, başkasına muzır olmayacak her türlü ta-
sarrufatta bulunmaktadır. f
Hukuk-ı tabiiyeden olan hürriyetin herkes için hu-
dudu başkalarının hudud-ı hürriyetidir. Bu hudut ancak
kanun marifetiyle tesbit ve tayin edilir.
Altmış dokuzuncu madde : Türkler kanun nazarında
müsavi ve bilâ-istisna kanuna riayetle mükelleftirler. Her
türlü zümre, sınıf, aile ve fert imtiyazları mülga ve mem-
nudur.
Yetmişinci madde: Şahsî masûniyet, vicdan, tefek-
kür, kelâm, neşr, seyahat, akd, sa'y ve amel, temellük ve
tasarruf, içtima, cemiyet, şirket hak ve hürriyetleri Türk-
lerin tabiî hukukundandır.
Yetmiş birinci madde: Can, mal, ırz, mesken her
türlü taarruzdan masundur.
Yetmiş ikinci madde : Kanunen muayyen olan ahval
ve eşkâlden başka bir suretle hiçbir kimse der-dest ve
tevkif edilemez.
Yetmiş üçüncü madde : İşkence, eziyet, müsadere ve
angarya memnudur.
Yetmiş dördüncü madde : Menâfi-i umumiye için lü-
zumu usulen tahakkuk etmedikçe ve kanun-ı mahsus mu-
cibince değer pahası peşin verilmedikçe, hiçbir kimse-
nin malı istimval ve mülkü istimlâk olunamaz.
Fevkalâde ahvalde kanun mûcibince tahmil olunacak
nakdî, aynî ve sa'y ve amele müteallik mükellefiyetler
müstesna olmak üzere hiçbir kimse hiçbir fedâkârlığa
icbar edilemez.
 Yetmiş beşinci madde: Hiçbir kimse mensup ol-
duğu din, mezhep, tarikat ve felsefî içtihadından dolayı
muaheze edilemez. Asayiş, âdâb-ı muaşeret-i umumiye ve
kavânine mugayir olmamak üzere her türlü ayinler ser-
besttir.
Yetmiş altıncı madde : Kanun ile muayyen olan usul
ve ahvâl haricinde kimsenin meskenine girilemez ve üzeri
taharri edilemez.
Yetmiş yedinci madde: Matbuat, kanun dairesinde
serbesttir. Ve neşredilmeden evvel teftiş, muayeneye tâbi
değildir.
Yetmiş sekizinci madde: Seferberlikte, idare-i örfiye
halinde veyahut müstevli emrâzdan dolayı kanunen müt-
tehiz tedabir icâbâtından olarak vazedilecek takyidât
müstesna olmak üzere seyahat hiçbir suretle takyîdâta
tâbi tutulamaz.
Yetmiş dokuzuncu madde: Ukudun, sa'y ve amelin,
temellük ve tasarrufun, içtimaatın, cemiyetlerin ve şirket-
lerin hudud-ı hürriyeti kanunlar ile musarrahtır.
Sekseninci madde: Hükümetin nezaret ve muraka-
besi altında ve kanun dairesinde her türlü tedrisat ser-
besttir.
Seksen birinci madde : Postalara verilen evrak, mek-
tuplar ve her nev'i emanetler selâhiyetdâr müstantik ve
muhakeme kararı olmadıkça açılamaz. Ve telgraf ve tele-
fon ile vâki olan muhaberâtın mahremiyeti ihlâl oluna-
maz.
Seksen ikinci madde: Türkler, gerek şahıslarına
gerek âmmeye müteallik olarak kavânin ve nizamata mu-
halif gördükleri hususatta merciine ve Türkiye Büyük Mil-
let Meclisine münferiden veya müctemien ihbar ve şikâ-
yette bulunabilirler. Şahsa ait olarak vuku bulan müra-
caatın neticesi müstediye tahriren tebliğ olunmak mec-
buridir.
Seksen üçüncü madde: Hiç kimse kanunen tâbi ol-
duğu mahkemeden başka bir mahkemeye celb ve sevk-
olunamaz. '
Seksen dördüncü madde: Vergi, devletin umumî
masarifine halkın iştiraki demektir.
Bu esasa mugayir olarak hakiki veya hükmî şahıs-
lar tarafından veya onlar nâmına rüsûm, âşâr vesair te-
kâlif alınması memnudur.
Seksen beşinci madde : Vergiler ancak bir kanun ile
tarh ve cibâyet olunabilir.
Devlet, vilâyet idare-i hususiyeleri ve belediyelerce
teâmülen cibâyet edilmekte olan rüsûm ve tekâlifin kanun-
ları tanzim edilinceye kadar kemâkân cibâyete devam olu-
nabilir.
Seksen altıncı madde: Harp halinde veya harbi icap
ettirecek bir vaziyet hudusunda veya isyan zuhurunda ve-
yahut vatan ve cumhuriyet aleyhinde kuvvetli ve fiilî te-
şebbüsât vukuuna müeyyed kat'i emârât görüldükte İcra
vekilleri heyeti müddeti bir ayı tecavüz etmemek üzere
umumî veya mevziî idare-i örfiye ilân edebilir ve keyfiyet
hemen meclisin tasdikine arzolunur. Meclis idare-i örfiye
müddetini, indelicab tezyîd veya tenkis edebilir. Meclis
müctemi değilse derhal içtimaa davet olunur.
îdare-i örfiyenin fazla temadisi meclisin kararına
mütevakkıftır.
İdare-i örfiye, şahsî ve ikametgâh masûniyetlerinin,
matbuât, müraselat, cemiyet, şirket hürriyetlerinin mu-
vakkaten takyîd veya ta'lıki demektir.
İdare-i örfiye mıntıkasıyla bu mıntıka dahilinde tat-
bik olunacak ahkâm ve muamelâtın suret-i icrâsı ve harp
halinde dahi masûniyet ve hürriyetlerin tarz-ı takyîd ve
ta'Iîki kanunla tesbit olunur.
Seksen yedinci madde: İbtidaî tahsil bütün Türkler
için mecburî, devlet mekteplerinde meccanidir.
Seksen sekizinci madde: Türkiye ahalisine din ve
ırk farkı olmaksızın vatandaşlık itibariyle «Türk» ıtlak
olunur.
Türkiye'de veya hariçte bir Türk babanın sulbünden
doğan veyahut Türkiye'de mütemekkin bir ecnebi babanın
sulbünden Türkiye'de doğup da memleket dahilinde ika-
met ve sinn-i rüşde vusulünde resmen Türklüğü ihtiyar
eden veyahut vatandaşlık kanunu mûcibince Türklüğe ka-
bul olunan herkes Türk'tür. Türklük sıfatı kanunen
muayyen olan ahvalde izâle edilir.
Altıncı fasıl
Mevadd-ı müteferrika
Vilâyât
Seksen dokuzuncu madde: Türkiye coğrafî vaziyet
ve iktisadî münasebet nokta-i nazarından vilâyetlere, vi-
lâyetler kazalara, kazalar nahiyelere münkasımdır ve na-
hiyelerde kasaba ve köylerden terekküp eder.
Doksanıncı madde: Vilâyetlerle şehir, kasaba ve
köyler hükmî şahsiyeti hâizdir.
Doksan birinci madde: Vilâyetler umuru tevsî-i me-
zuniyet ve tefrîk-i vazâif esası üzerine idare olunur.
Memurin
Doksan ikinci madde: Hukuk-ı siyasiyeyi hâiz her
Türk ehliyet ve istihkakına göre devlet memuriyetlerinde
istihdam olunmak hakkını hâizdir.
Doksan üçüncü madde : Bilumum memurla nn evsa-
fı, hukuku, vazâifi, maaş ve mahsusatı vesuret-i nasb ve
azilleri ve terfî ve terakkileri kanun-ı mahsus ile muay-
yendir.
Doksan dördüncü madde: Kanuna muhalif olan
umûrda âmire itaat, memuru mesuliyetten kurtaramaz.
r
Umûr-ı malîye
Doksan beşinci madde: Muvazene-i umumiye kanu-
nu müteallik olduğu sene-i mâliyenin duhulünde mevki-i
icraya konulabilmek için lâyihası ve merbutu bütçeler ve
cedveller nihayet teşrin-i sâninin ihtidasında meclise tak-
dim olunur.
Doksan altıncı madde : Devlet emvalinden muvaze-
ne haricinde sarfiyat caiz değildir.
Doksan yedinci madde : Muvazene-i umumiye kanu-
nunun hükmü bir seneye mahsustur.
Doksan sekizinci madde : Hesab-ı kat'i kanunu mü-
teallik olduğu sene bütçesinin devre-i hesabiyesi zarfın-
da istihsal olunan vâridât ile yine o sene vuku bulan te-
diyâtın hakiki mıkdannı mübeyyin kanundur. Bunun şe-
kil ve taksimâtı muvazene-i umumiye kanununa tama-
miyle mütenâzır olacaktır.
Doksan dokuzuncu madde : Hesab-ı kat'i kanunu-
nun lâyihası müteallik olduğu senenin sonundan itibaren
nihayet ikinci senenin teşrin-i sânisinin ibtidâsına kadar
Büyük Millet Meclisine takdim olunmak mecburidir.
Teşkilât-ı esasiye kanununa ait zevâbıt
Yüzüncü madde : Büyük Millet Meclisine merbut
ve devletin vâridât ve masarifâtım kanun-ı mahsusuna
tevfikan murakabe ile mükellef bir Divan-ı muhasebat
müessestir.
Yüz birinci madde : Divan-ı muhasebât umumî mu-
tabakat beyannamesini, taalluk ettiği hesab-ı kat'i kanu-
 nunun maliyece Büyük Millet Meclisine takdimi tarihin-
den itibaren nihayet altı ay zarfında meclise takdim
eder.
Yüz ikinci madde : İşbu Teşkilât-ı esasiye kanunu-
nun tadili aşağıdaki şerâite tâbidir :
Tadil teklifi meclis aza-yı mürettebesinin lâ-akall
bir sülüsü tarafından imza olunmak şarttır.
Tadilât ancak aded-i mürettebin sülüsân ekseriyet-i
ârâsıyla kabul olunabilir.
İşbu kanunun şekl-i devletin cumhuriyet olduğuna
dair olan birinci maddesinin tadil ve tağyiri hiçbir su-
retle teklif dahi edilemez.
Yüz üçüncü madde : Teşkilât-ı esasiye kanununun
hiçbir maddesi hiçbir sebep ve bahane ile ihmal veya
tatil olunamaz. Hiçbir kanun Teşkilât-ı esasiye kanununa
münâfi olamaz.
Yüz dördüncü madde : 1293 tarihli Kanun-ı esasi
ile mevadd-ı muaddilesi ve 20 Kânun-ı sâni 1337 tarihli
Teşkilât-ı esasiye kanunu ve müzeyyelât ve tadilâtı mül-
gadır.
Yüz beşinci madde : Bu kanun tarih-i neşrinden
itibaren mer'iü'l-icradır.
Muvakkat madde : Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne
intihap edilen ve edilecek olan bil-umum mensûbîn-i as-
keriyenin tâbi olacakları şerait hakkındaki 19 Kânun-ı
evvel 1339 tarihli kanun ahkâmı bâkidir.
16 Ramazan 1342 ve 20 Nisan 1340/1924
(1925 - 1926 Türkiye Cumhuriyeti Devlet salnamesi
İstanbul 1926, s. 28-44.)
TEKÂMÜL MEFKÛRESİ
Millet, müşterek duygular, müşterek mefkûreler
bilhassa müşterek mîsâklar etrafında toplanan mütesâ-
nit bir zümredir. Her fert kendi mihveri etrafında dönen
ayrı bir âlem olduğu halde yirmi milyon ferdi kendi etra-
fında döndürerek hepsinden bir tek manzûme-i şemsiye
vücuda getiren bu müşterek mefkûre yahut müşterek mî-
sâk değil midir?
Millî mefkûremiz yokken, mîsâkımız akdedilmeden
evvel, biz şuurlu bir millet miydik? Şüphesizdir ki ha-
yır! O zaman, bir saray vardı, bir de onun raiyyeleri
vardı. Henüz millî bir şuurdan mahrum olan millet, onun
raiyyesi olduğu gibi, vatan da onun mâlikânesiydi.
Biz hakiki bir millet gibi yaşamağa ancak Millî Mî-
sâkımızm doğmasıyla başladık. Zaten beş on seneden
beri gençlik arasında belirmeğe çalışan millî mefkûremi-
zin resmî ve siyasî bir kıymet alması da Millî Mîsâkı-
mızm doğmasıyla başladı.
O halde, Millî Mîsâkımızm feyizli semeresini Yunan
ordusunu mağlup ederek mukaddes yurdumuzdan kov-
mağa münhasır görmemeliyiz. Milletimizi içtimaî vicda-
nın şuursuz tabakasından yükselterek şuurlu tabakasına
çıkaran ve ona saltanat ve hâkimiyet hakkının bizzat
kendisinde olduğunu anlatan da yine Millî Mîsâkımız de-
ğil midir? Milletimiz bu ilâhî mesele ile mâzisini ve istik-
balini vâzıh bir surette görmeğe başladıktan sonradır ki,
artık mukadderatını doğrudan doğruya kendini temsil
etmeyen hiçbir kuvvete tefviz etmeyerek kendi kendini ricî temamimizi, yalnız haricî istiklâlimizi temin eden as-
bizzat idare etmeyi en büyük bir fariza görmeğe başladı keri bir misâktı. Milletin haricî hudutlarını, haricî emni-
ve artık Beynelmilel Milletler Meclisine siyasî rüşde vâ- yet ve temâmiyetini temine çalışan haricen siyasî bir
sıl olmuş asri bir cemiyet halinde girmek hakkını istih- peymândı. Bu, diğer peymânların hepsinden mukaddem
kaken iktisap etti. olmakla beraber, hiçbir zaman kâfi değildir. Eğer ban-
dan sonra gayet seri bir surette milletimizin dahilî ha-
Şimdi Millî Mîsâkımız dairesinde bir sulh yapaca- yatı inkişaf etmeyecekse, haricî istiklâlimiz yeniden
ğız : Buna, hattâ en bedbin olanların bile şüphesi kal- sektelere uğrayabilir. Yeniden tehlikelere düşebilir. O
madı, fakat, Millî Mîsâkımız dairesinde sulh yaptıktan halde istiklâl mefkûresi tamamiyle tahakkuk ettikten
sonra, biz yine eskisi gibi mîsâksız mı kalacağız? Gaye- sonra, biz aramasak bile, yeni bir mefkûre kendiliğinden
sine vâsıl olan bir mîsâkm artık hayatta bir rolü kalma- infilâk edecektir. Bu yeni mefkûre, tekâmül mefkûresi-
mış demektir. Millî Mîsâkımız sayesinde daha yeni nail dir. Hazret-i Peygamber, İslâm devletinin istiklâlini te-
olmağa başladığımız ve henüz tamamiyle olgun bir hale min eden Bedir muzafferiyetinden avdet ettiği sırada
getiremediğimiz millî şahsiyetimize artık veda mı ede- «Cihâd-ı asgardan cihâd-ı ekbere dönüyoruz» buyurmuş-
ceğiz? Yeniden millî şuurumuzu, millî vicdanımızı kayıp tu. Şimdi biz de aynı haldeyiz. İstiklâl mücâhedesi ci-
mı edeceğiz? hâd-ı asgarımızdı. Onu bitirince cihâd-ı ekberimiz olan
Şüphesiz, bugün millî ruhumuzun cevheri bu mu- tekâmül mücâhedesine başlayacağız. Fakat, bu mücâhe-
kaddes mîsâktır. Hepimiz «Millet» adını verdiğimiz içti- de çok uzun sürecektir. Demek ki daima millî bir Mîsâ-
maî benliğimizin en vâzıh şahsiyetini, bu mîsâkm toplu kımız mevcut olacaktır.
ve canlı manzumesinde görüyoruz. Hakiki metbûumuz
odur. Teşriî, kazaî, icraî bütün kuvvetlerimiz ondan ne- (İleri, nr. 1679, 8 Tegrm-i evvel 1338/1922.)
beân ediyor. Nazarımızda hâkimiyet, saltanat, velâyât-ı
âmme gibi kudretler bile onun gölgelerinden başka bir
şey değildir. Zira milletin bütün iradesi bu mîsâkta top-
lanmış gibidir. Bundan başka milletimizin manevî şira-
zesi ve içtimaî tesanüdünün en kuvvetli bağı da o değil
midir? Biz bundan sonra onsuz nasıl yaşayabiliriz? Şim-
di, Millî Mîsâkımız tamamiyle tahakkuk etmekle, artık
milletimizin müşterek peymânları ve müşterek taahhüt-
leri kalmayacak mı? Halkla hükümet arasında içtimaî
bir mukavele bulunmayacak mı? Artık müşterek bir ahd
ü peymânın bu kadar zengin olan feyizlerinden mahrum
mu yaşayacağız? Bence, hayır! Millî Mîsâkımız yalnız ha-
 Göster şimdi, ilmî, harsî hedefler:
Âlim, şair, kumandan da hep asker...
Her şey olur: Yalnız işte, emir ver...
Kurtar bizi meskenetten, hırmandan!

Sürümüzde bir kurt çoban kalmasın;

Tepemizde gizli düşman kalmasın;
ISTÎDÂ Düşmanların dostu hakan kalmasın :
Kurtar bizi bu yaldızh yılandan!
Gazi Paşa Hazretleri'ne
Abdülhamid gerçi kızıl sultandı,
Buna nisbet yine o bir insandı.
Bu yurt mahrum düzenlikten, ümrandan...
Çok masumlar fetvasına aldandı:
Köylülerin nasibi yok irfandan;
Kurtar bizi artık kara sultandan!
Ey kurtaran bizi zâlim Yunandan!
Kurtar bizi daha birçok düşmandan!
(Küçük Mecnıua, Diyarbakır, nr. 20,
23 Tegrin-i evvel 1338/1922, s. 8.)
Medeniyet, gerçi bize uzaktır'
Mefküremiz güneş kadar parlaktır...
Bütün millet yükselmeğe müştâktır:
Kurtar bizi cehâletten, noksandan!

Harpte nasıl ün aldıysa her nefer;

Tezgâhta da sanatına versin fer...
Kazanalım her hünerde bir zafer:
Kurtar bizi iktisadî buhrandan!

Mektep, müze, dârülfünûn isteriz;

Halkçılığa uyar kanun isteriz...
Terakkimiz her an koşsun isteriz:
Kurtar bizi beyne'l-milel hüsrandan!

Sen dâhisin, buna çoktan inandık...

Mefkûresiz rehberlerden pek yandık...
Garpta şarklı yaşamaktan usandık :
Kurtar bizi bu karanlık zindandan!

İ K İ N C İ ÎSTÎDÂ
Gazi Paşa Hazretleri'ne
Sen deyince « Sulhten sonra isterim:
Herkes gibi bir fert olmak, hür olmak».
Hepimizde doğdu büyük bir vehim:
Gerçekten mi bu kıyamet kopacak?
Yeniden mi başlayacak felâket?
Düşecek mi yine derde memleket?
Hayır, asla! Yoktur buna bir imkân:
Fert olamaz bir milletin beşîri...
Hürdür belki mefkûresiz bir insan,
Hür olamaz vazifenin esîri...
Kimse yarım bırakamaz bir işi,
Eserinin borçlusudur her kişi...
Gazi Paşa! Gerçi fazla yoruldun,
İhtimal ki rahata da muhtaçsın.
Lâkin Türk'ün tılsımını sen buldun.
İksir gibi bu millete ilâçsın...
Türk çocuktur yaşayamaz babasız,
Karanlıkta, kılavuzsuz, lâmbasız...
Artık çiftlik deşil bir hür memleket,
«Mâlikâne» yazılamaz taşında...
Kahramanlar soyu olan bu millet,
Arslanları görmek ister başında...
Tehlikeli anda ona kim medet
Eylemişse odur ancak mutemet...
Tepesinde kahramanlar olunca.
Bu memleket dâim gitmiş ileri...
İlk sıraya haris fertler dolunca
Paslı kalmış kalbindeki cevheri...
Bu milletin hali olur pek yaman,
Kılavuzu olmazsa bir kahraman...
Gazi Paşa! Ulu Tanrı aşkına,
Elinden bu mülkü çürük bırakma!
Acı, kurtardığın yurdun halkına.
Öksüz gibi boynu bükük bırakma!
Mektebinde onu okut, çalıştır...
Yavaş yavaş halkçılığa alıştır..
Neticeden anlaşılır isabet:
Yoktur senin gibi Türk'ü anlayan...
Bilen, ancak yapabilir bir hizmet,
Sensin asrı bilen, mülkü anlayan.
Bu milletin sen tutmazsan elinden,
Yanlış yola gidebilir cehlinden...
Sen yalnız bir büyük insan değilsin;
Sende saklı "nice meçhul kuvvetler...
Yalnız dâhi ve kahraman değilsin;
Hep sendedir bize mevhûb nusretler:
Türk feyzinin kaynağısın, taş durma!
İçten gelen hamleleri durdurma!
Tekâmülün zenbereği dehândır,
Tali'imiz sende etmiş tecellî...
Bizi mev'ud terakkiye ulaştır:

Bu da senin vazifendir besbelli...

Hüseyin Cahit [Yalçın]
Türk, harsını Garp'tan ödünç alamaz; /
Nurlanırken cihan nursuz kalamaz.
İNKILÂP
(Küçük Mecmua, Diyarbakır, nr. 21,
30 Tegrin-i evvel 1338/1922, s. 14.) Altı yüz senelik saltanat esasına müstenit Osmanlı
Devleti'nin bünyesinde derin, muazzam bir inkılâp vücu-
da geldi. Eski asırlar, üç kıta-ı cihan üzerinde muzaf-
ferâne hükümrân olan Osmanlı İmparatorluğu'nu bugün
Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti istihlâf ediyor.
Artık tarihe karışan o büyük imparatorluğun aksâmı
içinden şimdi son asrın yetiştirdiği hürriyet ve istiklâl
hisleriyle meşbû, canlı, büyük bir millet doğuyor. Bir
milletin kendi hayat ve mukadderatına bizzat hâkim ol-
ması, gayesine nihayet muvasalat eden memleketimizin
hârikalarla muhat olan bu muvaffakiyetini bî-pâyan bir
saadetle tes'îd ederken şanlı hâtıralarla, Türklüğün par-
lak zaferleriyle muhalled bir hayata mâlik mazimizi de
kemal-i hürmetle selâmlarız.

Vakayi-i siyasiye ve içtimaiyeyi mantık kavâidine

tevfikan evvelden keşif ve tahmine kalkışmak, müfekkir-
leri ekseriya hataya sevkeder. Çünkü bu hey'et-i içtimai-
yeyi istiklâle doğru sürükleyip götüren esbâb o kadar
muğlak, girift ve kısmen meçhul şeylerdir ki, en yakın
neticeleri bile tayinde mantığın âciz kaldığı defaat ile gö-
rülmüştür. Vakayi bir cereyan-ı tabiî ve mantıkî takip
ederken hiç tahmin edilemeyecek nâgeh-zuhûr tesirât onu
başka taraflara sevkeyler.
Fakat mütarekeden beri memleketimizde cereyan
eden vakayi-i siyasiye hiç böyle bir arızaya uğramamış-
tır. Kat'i bir mantık bu neticeyi ilk gününden keşfcdebi-
lirdi. Mütareke'nin akabinde bütün Türkler uğranılan
müdhiş felâketin verdiği ıztırap ve nevmîdî arasında bir
çare-i halâs düşünürken, hemen hemen müttehiden her
kalpden bir feryat yükseldi: «Padişahın etrafında topla-
nalım!» denildi. Büyük, küçük, herkes âdeta bir millî
muhafaza-ı nefs sevk-i tabiîsine tebaiyetle bir nokta-i it-
tihad ve içtimâ arıyordu ve bunu padişahta görüyordu.
Hânedân-ı saltanata karşı bu kadar hürmet besle-
yen bir milleti nihayet saltanatı kendi eline almağa sevk-
edecek derecede rencide ve nevmid edenler, bugünkü ne-
ticeden hiç hayrete düşmemelidirler.
Herkesin, etrafında birleşmek istediği padişahın ilk
işi efrâd-ı vatandan bir kısm-ı azîmini «hâriç-ez-millet»
addetmek, onlara «ilân-ı harb u cihad» eylemek oldu.
Uzun harplerden, mahrumiyetlerden, felâketlerden ezil-
miş olan millet, Yunanlıların İzmir'e taslît edilmesi ve
Sevr muahedenâmesi ahkâmının tatbikine kalkışılması
üzerine, muhafaza-ı namus ve hayat için son hamle-i gay-
reti ile silâha sarıldığı zaman, milletinin başında bulun-
ması lâzım gelen padişah haricî düşmanlarla birleşti. Mil-
letine karşı silâh çekti! Bu dakikadan itibaren saray ida-
resi ölmüştü ve ölmesi lâzım gelirdi. Hayat ve istiklâl is-
teyen, bu uğurda en temiz, en genç, en fedakâr evlatla-
rının kanını akıtan, silâhsız kollarıyla düşmana karşı
koymak için çırpınan milleti hükümdar ezmeğe çalışıyor,
dahilde fitneler çıkarıyordu. Artık bu millet ile ne alâ-
kası kalmıştı? Onun başında bulunmayı, o milletin timsali
olmayı nasıl aklına getirebilirdi?
Aynı zamanda bu milletin asker ve zâbit olarak
besleyip yetiştirmiş olduğu şehzadeleri de milletin bu
istihlâs mücadelesine yabancı kaldılar. Hiçbirini Millî
Mücahede safları arasında görmedik.
Hükümdar, milletine karşı silâh çekerken, ef-
râd-ı hânedân bârid bir yabancı tavrıyla Mücahede-i
millîyeden uzak dururken Anadolu'da zavallı Mehmetçik-
ler millî kumandanların ve reislerin âvâze-i davetine ica-
betle millî gaza meydanına koştular. Kimsesiz, metrûk,
hıyanete uğramış zavallı Anadolu'nun içinde milletin hı-
hundan çıkmış bir teşkilât-ı idare vücuda geldi; bin türlü
noksanlar arasında az çok bir intizam ve mükemmeliyet
kesbetti. Ordular çıkarıldı. Milyonlarla masârife göğüs ve-
rildi. Nihayet bir devlet makinası işlemeye başladı. îşte
bu devlet vatanı kurtardı. Bize kendi topraklarımız üze-
rinde yüksek alın ile, gurur ve iftihardan kabaran göğüs-
lerle yaşamak hakkını verdi.
Şekl-i idaremiz vakayiin, ihtiyaçların vücuda getir-
diği bir hususiyet arzetmekle beraber, esas itibariyle bir
cumhuriyet olduğu aşikârdır. Bu bâbda nazariyât saha-
sında muhakeme yürütürsek deriz k i : Bütün milletlerin
şekl-i idaresi bir saltanat-i milliyenin tesisine doğru yü-
rüdüğünü tarih bize gösteriyor. Geçmiş asırlar için pek
tabiî olan hükümdarlık mefhumu bugünkü zihinlerde
kendisine pek güçlükle yer bulabilir. Bugün medenî dün-
yada eski hükümdarlık fikirleri artık ortadan kalkmış-
tır. Hükümdar bulunan memleketlerde bile meşrutiyet-i
idare ve mesuliyet-i vükelâ esasları hükümdarlığı ana-
nevi bir şekil haline indirmiştir. Binaenaleyh, esas itiba-
riyle bizim bu son inkılâbımız tekâmül-i siyasîyemizin
en son ve en tabiî bir hadde muvasalat etmiş olmasın-
dan ibaret görülmek iktiza eder. Meselenin bütün ruhu bu
nazariyâtı saha-ı tatbikata kovmağa cidden ehil ve lâyık
olduğumuzu fiiliyat ile teyid etmektedir.
Bizdeki cumhuriyetin şekli için söylenecek sözler
vardır. Tefrik-i kuvâ esasından inhiraf edilerek, tevhid-i
kuvâ cihetine gidilmesi mahzurlu görülebilir. Fakat bü-
tün bunlar esasa taalluk eden noktalar değildir. îlerde
tecrübe, ihtiyaç ve lüzum şeklinde tadilâtı icap etmek ta-
biîdir.
Fakat bunları münakaşa etmenin sırası ise bugün
değildir. Bugün bilâ-kayd u şart, milletin hakiki varlığı
esasına istinat eden inkılâbın bize tahmil ettiği vazife ve
mesuliyetlerin ciddiyeti ve ehemmiyeti karşısında yek-vü-
cut olmanın sırasıdır. Etrafında toplanacak nokta arıyor-
duk. îşte bütün hissiyât ve efkâr ihtilâfâtı fevkinde bir
nokta-ı ittihadı artık bulduk: Vatan!
10 temmuz inkılâbı güneş yüzlü, altın saçlı, gürbüz
bir çocuk doğurmuştu. Bu çocuk bin türlü tehlike ve
ıztırap içinde hayat ve tecrübenin pençesinde uğraşa uğ-
raşa büyüdü, bugün rüşdünü ilân ediyor. Şimdi onun
elinde binlerce senelik şanlı Türklüğün hürriyet ve is-
tiklâl bayrağı dalgalanıyor. Arkasından bütün millet
müttehiden haykıralım:
Yürü, istikbal senindir!
(Benin, nr. 22, 4 Teşrln-i sânı 1338/1922.)
BUGÜNÜN İ N K I L Â B I
Memleketimizde, şehrimizde fevkalâde vukuat ve
hadisât vücuda geliyor. Biz hayat mücadeleleri ile ve he-
nüz alışamadığımız saltanat-ı millîye mefhumlanyla uğ-
raştığımızdan, içinde yaşadığımız, fâili ve şâhidi bulun-
duğumuz hadisâtı anlayamıyoruz. Ne oluyor, ne bitiyor,
kimiz, neyiz, bunu kimse bilmiyor. Herkes anlamak isti-
yor.
Gözlerimiz, kulaklarımız, kalblerimiz Ankara'ya
matuf bekliyoruz. Türkiye Büyük Millet Meclisi'mizin ka-
rarlarını, emirlerini, intihaplarını, âmirlerini, memurla-
rını bekliyoruz. Bunlar ne kadar çabuk gelirlerse, biz o
kadar çabuk rahat edeceğiz ve şehrimiz o kadar iyi sükûn
ve istirahatını bulacaktır. Ankara'da yüz bir pâre top atı-
larak bayramlar yapıldı ve birtakım tarihî kararlar ve-
rildi. Bunlar nedir? Altı asırlık Osmanlı İmparatorluğu
tarihe intikal ettirilip yerine Türkiye hükümeti getirilmiş-
tir. Bunun mânâsı büyüktür. Bunun netâyicini henüz
anlayamıyoruz, göremiyoruz. Bildiğimiz bir şey varsa,
artık biz kendimiz bizzat idaremizi elimize alıyoruz. Ar-
tık saltanat-ı millîye fiilî bir surette tatbik olunmağa baş-
lıyor.
Üç seneden beri Anadolu'da saltanat-ı millîye icrâ-yı
ahkâm eyliyor, fakat İstanbul'umuz busrünlerde bu sal-
tanata mazhar oldu. Herhalde biz Anadolu'dan aşağı kal-
mayız. Ve şehrimizi mükemmelen idare ederiz. Artık asır-
larca hatalar irtikâp ede ede sürüklene durmuş olan
Bâb-ı âlî hükümeti mevcut değildir.
Artık İstanbul'daki memurlar, hâkimler, askerler
ve zabitler hep Ankara'dan emir alıyorlar ve hep Türkiye
Büyük Millet Meclisi'ne intisapla iftihar ediyorlar. Bu
gibi vukuât, büyük hadisât bir günde, bir emirle netice-
lenemez. Bir devreden diğerine geçmek için tabiî birçok
müşkilât zuhuru melhuzdur. Muvakkaten karışıklıklar,
intizamsızlıklar, anlaşılmazlı'klar ve hattâ anarşi bile
vukua gelebilir. Fakat bu fevkalâde vukuât ve müşkilât
bir fırtınanın korkunç dalgaları gibidir, biraz sonra hava
sükûnet bulup deniz eski halini alır. İşte İstanbul'umuz
da bugün pek tabiî olan bir tebeddül-i hükümet fırtınası
geçiriyor. Fırtınayı idare eden Refet Paşa'dır. Müşarüni-
leyh asıl şimdi tarihe geçecektir.
Refet Paşa'nın vazifesi nedir? İcraatı nasıldır, me-
suliyeti ne kadardır? Programı neden ibarettir? Bütün
bunları vukuât biliyor. Refet Paşa bir Türkive Büyük
Millet Meclisi nâmına tabiî olan vukuât-ı fevkalâdeyi Türk-
lerin lehine olmak üzere neticelendirmeğe memurdur. Al-
lah kendisine muvaffakiyet ihsan buyursun. Çünkü giriş-
miş olduğu yeni ve müşkil mücâhede kolay bir şey değil-
dir. Tasavvur olunsun! Asırlarca devam eden bir impara-
torluk ortadan kaldırılıyor. Eski hayat, eski hukuk, ana-
nât hep birden tarihe gömülüvor. Yeni bir şevler vücuda
getirilmek isteniliyor. Köhne Bizans'da yeni bir hayat ve
yeni bir ruh doğuyor. Bu nedir? Bu ruhu, bu hayatı bize
Anadolu inkılâbı, Anadolu ordusu, Anadolu zaferi verdi.
Refet Paşa da şimdi bizi bu yeni hayatımıza alıştırıyor.
Ne büvük vazife, ne müşkil iş! Refet Paşa geçen gün İs-
tanbul'a gelirken bugün deruhte etmiş olduğu ağır vazi-
feyi bilmiyordu. Bu hususta hiç kimseden bir emir al-
mamıştı. Paşaya yeni vazifesini gösteren bir taraftan
vukuât, diğer taraftan Anadolu mücâhedesinin ruhudur.
Bugün itiraz kolaydır. Propaganda, muhalefet, entrika
kolaydır. İş Refet Paşa gibi bütün mesuliyeti üzerine
alarak inkılâplar yapmaktır. Yarın hâl-i tabiî gelinceye
kadar ve Büyük Millet Meclisi'nin bil-cümle kavânin ve
evâmiri harfiyen ve tamamiyle icra edilinceye kadar tabiî
birçok uygunsuzluklar olabilir. Çünkü biz de insanız ve
insanlar da kusurludur. Fakat dua edelim, temenni ede-
lim, çalışalım da Refet Paşa kârında bir saat evvel mu-
vaffak olsun ve bu müşkil istihale devresini mümkün
mertebe az ziyanla geçirelim.
BUGÜNÜN K A D I N I
— 2 —
Yeniden bir hayata giriyoruz. Bu hayat hukuk ve
hürriyet hayatıdır. İstiklâlimizi artık elimize aldık, kanlı
harplerde düşmana galebe çaldık. En nazik dahilî mesâ-
ilde başımıza üşüşen birtakım meş'um kimselerden kur-
tuluyoruz. Artık kendi kendimize kalıp kendi işimizle
meşgul olacağız. Bu yeni hayatımızda biz yanımızda ka-
dınlarımızı da buluyoruz. Şimdiye kadar kadınların pek
bâriz bir sönük hayatı vardı. Bugünden sonra kadınları-
mız da hayata bizimle beraber karışıyorlar. Yeni hayatta
kadınlarımızın mevkiini tayin etmek lâzımdır. Vâkıa bu
keyfiyet Anadolu'da halledilmiş gibidir. Yarın da İstan-
bul'da kadın meselesi asrî bir surette halledilecektir. Ma-
lum olduğu üzere, Türklerin ekseriyetini şehirliler değil,
köylüler teşkil ediyor. Köylerimizde kadınla erkek ara-
sında müsavât vardır. Bu müsavât içtimaî ve iktisadîdir.
Yarın belki siyasî de olur. Zaferimize erkeklerimiz kadar
kadınlarımız da yardım etti. Anadolu köylüsünde fevka-
lâde samimiyet ve müsavât olduğundan kaç göç de yok-
tur. Türkler kadınlarını hayatta beraberlerinde götürü-
yorlar. Kadınları yükseltmek için her türlü hukuk ve im-
tiyazâtı kendilerine veriyorlar. Kadın bu yeni hukuk ve
imtiyazâtı ile terakki edecek, yükselecektir. Fakat te-
rakki etmek ve yükselmek demek sukut etmek demek de-
ğildir. Yani Türkler kadınlarını içtimaî ve iktisadî hayat-
ta erkekler gibi faal görmek isterler. Bu faaliyet millete
faideli bir surette tecelli etmelidir. Kadının terakkisi,
yükselmesi, incelmesi de bu demektir. Yoksa kadınlara
hukuk vermek onların kelebekleşmelerine müsaade et-
mek demek değildir. Millî vazifesini unutup beynelmi-
lelci olmak Türk kadınına yaraşmaz. Köylüsüyle, şehirli-
siyle Türk kadını dinimizin, milliyetimizin emrettiği veç-
hile terakki ve tekâmül etmeli ve fakat hiçbir vakit
şarklı hassasını kaybetmemelidir.
Yani yarınki Türk kadınları bir erkek kadar ser-
best ve bir erkek kadar müterakki olmakla beraber, hiç-
bir vakit kadınlığına halel getiren faaliyete teşebbüs et-
memelidir. Bu mesele pek naziktir, bir makale ile izah
edilemez. Yalnız İstanbul hanımlarının içinde yaşadığı-
mız büyük inkılâp karşısında ne gibi bir rol oynavacak-
larmı tahkik etmek istedik. En selâhiyetdar ricâlimizle
görüştük. Anadolu kadınından misal alarak şunu söyle-
yebiliriz ki, Türk köylüsü gibi Türk şehirlisi de içtimaî
ve iktisadî hayatta erkeklerle aynı derecede müsavi ola-
cak ve kadınlarımızın tellisi bazı hafif meşreplerin te-
lâkkisi gibi hoppalıkta ve şıklıkta değil, bilâkis tahsil ve
terbiyede ve hayat-ı içtimaîye ve iktisadîyedeki faideli
ve millî rollerinde olacaktır. Yani iyi şeylerde kadınlara
azamî serbesti ve fena yollarda azamî istibdat.
(İleri, nr. 1708, 6 Teşrin-i sâni 1338/1922.)
M İ L L Î TAAZZUVDA Â H E N K
Bir millet terakki ve tekâmül yolunda ilerledikçe,
garp medeniyetine yaklaştıkça iş bölümü hususunda tabi-
atıyla büyür, genişler, taazzuv eder. Eskiden bir padişah
ve bir iki vezir koca Osmanlı Devleti'nin bütün işlerini
görürdü. Avnı adam hem sadrazam, hem serasker hem
hâkimdi. Fakat zaman geçtikçe, ihtiyaçlar çoğaldıkça, ih-
tisaslar tebellür ettikçe artık bir adamda birçok hassalar
ve meziyetler bulunamayacağı anlaşıldı ve yavaş yavaş
her iş ehline bırakılmağa başlandı. Medeniyette bir mil-
let ne kadar ilerlerse, ihtisas da o nisbette kendini gös-
terir ve erbâbına muhakkak lâyık olduğu makamları
verir.
Bugünkü Türk milleti ve Türk Devleti'nde işbölü-
mü acaba asri bir şekilde tanzim edilmiş midir? Her işin
başına erbâbı geçirilmiş midir? Ya o işin erbabı yoksa
nasıl idare-i maslahat edilmiştir? Bütün bunları tetkik
etmeliyiz. Acaba yarınki Türkiye'mizi pek medenî bir şe-
kilde idare etmek için nelere ihtiyacımız vardır?
Türkiye'yi ciddi bir surette terakki ve tekâmül et-
tirmek için ne yapmak lâzımdır? Buna muvafık bir ce-
vap verebilmek için bugünkü millî taazzuvumuzu tedkik
edip âhengin bulunup bulunmadığını anlaımaklığımız lâ-
zım gelir. Malûmdur ki bir milleti tam bir istiklâl ile me-
denî bir âlemde ileri götüren uzuvlann başlıcası asker-
leri, hâkimleri, mebusları, diplomatları, muallimleri, he-
 kimleri, mühendisleri vesairedir. Ahenk demek bu muh-
telif şubelerin, ihtisasların atbaşı gitmeleri demektir.
Acaba bugün Türk içtimaî, iktisâdi ve siyasî ailesinde
her türlü ihtisas erbâbı aynı kuvvette midir? Yani acaba
Türk mimarîsi, Türk ticareti, Türk mahkemesi, Türk
mektebi âlemin hayran olduğu Türk ordusu kadar mü-
kemmel midir? îşte mesele budur. Bugün vaziyetimiz bir
insanın vücuduna teşbih edilecek olursa ve ordumuz baş
olarak telâkki edilirse, derhal görülür ki, kocaman bir
başın zayıf ve küçük bir vücudu vardır. Bu başın istinat
ettiği gövde, bacaklar ve kollar o başa göre değildir. Yani
dünyanın en iyi bir ordusuna mâlik olan Türklerin maat-
teessüf mehâkimi, mektepleri, tüccarı, sanatkârları vesa-
iresi henüz pek geridedir. îşte ibu suretle karşımızda te-
ressüm eden büyük başlı ve küçük vücutlu Türkiye'de
tam bir âhenk görülmüyor. Gönül isterdi ki, işbölümün-
de her ihtisas şubesi yekdiğerine rekabet edercesine te-
kâmül etmiş bulunsun ve şanlı orduya lâyık (bir surette
diğer şubeler de ilerlemiş olsun.
Bir ordu demek, bir /memleket demektir. Bir ordu-
yu vücuda getirebilmek ve ondan azamî istifade istihsal
edebilmek bütün milletin çalışmasıyla, ihtisas dairesinde
muavenet etmesiyle kaimdir. Acaba bizde de öyle mi olu-
yor? Bizim ordumuzun silâhlarını yapan ecnebî fabrika-
lar, elbiselerini dokuyan yine ecnebilerdir. Hayvanlarımı-
zın eğer takımlarını, arabalarımızın dingillerini, ecza de-
polarımızın muhteviyâtını biz hep hariçten getirtiyoruz.
Bazı sanatlar ve meslekler vardır ki, bizde henüz müte-
hassıs Ve erbâbı yoktur. Vâ'kıa şimdiki halimizle tarihte
emsali görülmemiş pek büyük işler yapmağa muvaffak
olabildikse de, bu fevkalâde bir haldir ve her vakit teker-
rür edemez. Milletlerin hayatında fevkalâde zamanlar ol-
makla beraber adî ve tabiî zamanlar çoktur ve daha uzun
sürer. Biz işte bu tabiî devreleri nazar-ı itibara alarak te-
rakki ve tekâmülümüzü temin etmeliyiz. Bu ise millî ta-
azzuvumuzun âhengiyle olur. Biz ordumuza lâyık bir ida-
re, bir mektep, bir mahkeme, bir borsa... yapacak olur-
sak o vakit kendimizi kurtarmış oluruz. Aksi takdirde
âhenksiz, tenasüpsüz bir kitleye, bir vücuda benzeri/.
Bu hakikatleri burada yazmaktan maksadımız, me-
deniyet yolunda takip ettiğimiz gayeye vâsıl olurken, hiç-
bir ihtisas şubesini hakîr görmemekliğimiz ve bugün ol-
duğu gibi herkesi, her işe ehil zannetmemekliğimiz için-
dir. Eğer Türkler yetiştirdikleri ordu kumandanları ka-
dar .muktedir valiler, sefirler, mühendisler, hâkimler ve
tüccarlar yetistirevdiler, bu vatan çoktan herhangi bir
Avrupa memleketi kadar müterakki bulunurdu.
Bugün olan olmuş ve (maziye avdet imkânı kalma-
mıştır. Yarım hazırlarken biz bari gayet fennî ve makul
esaslar dairesinde hareket etmeliyiz ve her şeyden evvel
is bölümüne, ihtisasa son derece ehemmiyet vermeliyiz,
dikkat etmeliyiz. Bu ise kadirşinaslıkla olur, erbâbını gi-
dip aramakla kabildir. Eğer Türklerde mütehassıslar
yoksa hiçbir vakit kaybetmeyerek Avrupa'dan muktedir
muallimler getirmeliyiz ve ez-cümle, bugün pek tabiî bir
surette müşahede ettiğimiz veçhile, artık her işin ıbaşına
bir zabit koymaktan vazgeçmeliyiz.
Bize bu sütunları doldurtan isâi'k dün gazetemizde
neşrettiğimiz muhterem Ziya Gökalp Bev'in Gazi Paşa
Hazretlerine hitaben tertip ettikleri «îstida» manzume-
sidir. Üstad, bu manzumesinde Mustafa Kemal Paşaya
hitap ediyor ve diyor k i : «Her şey olur, yalnız iste, emir
ver - Kurtar bizi meskenetten, hırmândan!». Ziya Gök-
alp'in hakkı var. Bugün Türkiye'nin mukadderâtı tek bir
adamın elindedir. O da başkumandanımız ve reisimiz
 ^j *0 % .
Mustafa Kemal Paşa'dır. Bugüne kadar Paşanın bir tek
le kabildir. Birinci Misâk-ı Millîyi temin eden Büyük Mil-
kaygısı vardı : O da memleketin hudutlarım ve istiklâlini
let Meclisi herhalde umumî intihabâttan evvel bize arzu
kurtarmak. Hamdolsun, bu ilk gaye temin olunmak üze- ettiğimiz, muhtaç bulunduğumuz sulh Misâk-ı Millîmizi
redir. Bundan sonra hiç şüphesiz başkumandanımız rkâfi vermelidir. Bu misâkın teminini birincisi gibi Mustafa
miktar vakit bulup, üstadın dediği veçhile, bizi zalim Yu- Kemal Paşa deruhte eylemelidir. Biz her şeyden evvel
nan'dan kurtardığı gibi daha birçok düşmandan kurta- gayr-ı tabiî vaziyetten çıkıp tabiîleşmek istiyoruz, ^ani
racaktır. Bu düşmanların en büyüğü cehalettir, adem-i ih- ordumuza lâyık ihtisas şubelerine mâlik olmayı arzu edi-
tisastır, nobranlıktır, nâdânlıktır. Biz bu aczimizle her yoruz. Muktedir kumandanlar ve büyük bir ordu yetişti-
şeyi yapmak iktidarında olduğumuzu zannediyoruz. Er- ren memleketimiz neden beş on sene zarfında bize asker-
bâb-ı ihtisasımızı hiçe sayıyoruz, hele ehlini mahalline lerimize mümasil memurlar, sefirler, hâkimler, muallim-
koymakta hiç de isabet etmiyoruz. Yukarıda dediğimiz ler ve mühendisler yetiştirmesin? Bu mesut neticeyi te-
gibi vâkıa bu suret-i idare fevkalâde zamanlarda tecviz min etmek pek kolaydır ve kabildir. Yalnız dünkü «ampi-
edilirse de, asri hayata giren bir millette kat'iyyen kabul rik» usulsüz icraatımızdan kurtulup artık yarının Türki-
edilemez. ye'sini «rasyonel» fennî ve ilmî esasât dairesinde hazır-
Ziya Gökalp: «Mefkûresiz rehberlerden pek yan- lamalıyız. Millî taazzuvda âhenk temin olunabilirse, hiç
dık!» diyor. Tabiî bu rehberler düne aitti. Bugünkü reh- şüphesiz, az bir zamanda memleketimiz kurtulmuş ve te-
berimiz ise, hiç şüphesiz, pek büvük bir mefkûreye sa- rakki ettirilmiş olurdu.
hiptir ve mefkurenin ilk kısmı olan hakk-ı hayatımızı kur-
tarmıştır. Bize millî hudut ve istiklâl vermiştir. Mefkûre-
nin ikinci kısmı ise, sulhten sonra muhakkak Mustafa (ileri, nr. 1720, 18 Teşrin-i sani 1338/1922)
Kemal Pasa tarafından temin edilecektir ve vine üstadın
dediği gibi: «Garpta şarklı yaşayıştan usandık - Kurtar
bizi bu karanlık zindandan!», «Göster şimdi ilmî, harsî
hedefler - Âlim, şâir kumandan da hep asker». îste bizim
uzun sütunlarla anlatmak istediğimiz hakikatleri Ziya
Gökalp Bev bir iki /mısra ile daha nafiz bir surette Gazi
Paşa'ya arzediyor. Bilmiş olalım ki, Mustafa Kemal Pa-
şa'nın vazifesi bitmemiştir ve yarınki vazife dünkünden
pek büvüktür. Çünkü istihlâs ve istiklâl harbi üç sene
sürdüğü halde, ihtisas, terakki ve tekâmül mücâhedesi
ise yirmi, yirmi bpşfsene^İT^s^ktir. Biz her şeyden evvel
garplı bir milletiz ve bir sâai-^vyel tamamiyle garplı ol-
mağa çalışmalıyız. Bu ise evvela bft sulh Misâk-ı Millîsiy-

M İ L L E T İ N TECDİDİ
Ankara, 16 Teşrin-i sâni 1922
Sernâmemi görenler iğlâk taraftan olduğumu zan-
nedecekler. .. Filvaki, ben de makalenin bir karii olsay-
dım, bu kelimeleri bir bayii müphem ve muakkad göre-
cektim. Fakat aşağıdaki tavzihatımdan tamamen anlaşı-
lacaktır.
Memleketimizde binlerce senelik bir hâlet-i fik-
riyenin bıraktığı türlü türlü manevî marazlar, bunlara
ilâveten eünâgûn maddî, cismânî hastalıklar, hisse, mua-
şerete, tabiata müteallik nev-â-nev rahatsızlıklar var. Fer-
dâ-yı zafer, bir devr-i muaheze olmadığından bu hususta
sözü kısa kesiyoruz. Zafer bize ispat etti ki, bunca bed-
bahtlığından sarf-ı nazar, milletimiz asla mütereddi de-
ğilmiş. Daha doğrusu milletin tekâmül sahasında son
merhaleye vanp da ondan sonra tereddi ve tedenni yolu-
nu tuttuğu iddia olunamaz. Bilâkis binlerce nevâkısıyla
beraber, bu milletin bir zindeliği, hattâ bir gençliği, azîm
bir kuvve-i iradiyesi, bir !kabiliyet-i azknkârânesi mev-
cuttur. Şu saydığımız hasletler mevcut olmasaydı tarihi-
mizin şu en son safhasındaki gayreti gösteremezdik.
Fakat şu cihete dikkat edelim: Galebe ve zaferimiz
birdenbire, ânî (spontane) inkişaf etmiş hasâil-i irsiye,
cibilliyet-i viodaniyemizin neticesidir. Şuna emin olunuz,
Türk milleti daima bu seciyesini ibraz etmiştir. İzhar ede-
mediğimiz bir haslet vardır ki, o da, maarif ve sanayi hu-
susunda mütemadiyen, ımütevâliyen, müstemirren göste-
rilecek sebat ve gayrettir. Avrupa ve Amerika âlemi ise
bugünkü kemalini, ancak bu surette, bu sa'y ve gayrete
medyundur. O âlem, mazî itibariyle bizlerden daha zen-
gindir : Bir taraftan Yunan-ı İkadîm, kadîm Rama, garp
lisanlarım, bediiyatını, mevzuat-ı hukukiyesini, Benî İs-
rail de kavânin-i ruhiyesini, Rönesans devri ise tarz-ı te-
fekkürünü, tarz-ı temsilini, Feodalite (Derebeylik) asrına
gelince, o da muaşeret hususundaki inceliğini, ilâahirihi,
vermiştir. Bütün bu avâmil karışmış, meydana cihan-ı
garp gelmiştir. '
Bizim ise, itiraf edelim, mazimiz onlara niöbetle za-
yıftır: Biz, yalnız ve yalnız meâli-i İslâmiyeye tevârüs
ettik.
Fakat görüyoruz ki, bunca avâmil birleşmeden esas-
lı, pâyidâr, sademattan korkmaz bir cemiyet meydana
gelmiyor. Meselâ Fransız milleti deyip de geçmeyelim:
Bunun mayasında Franc, Celtiaue gibi iki [seciye sahibi ır-
kın esasatı rû-nümâdır. Bundan başka Fransa Romanın
lisanım, Yunan'm irfanım olduğu gibi telâkki bil-kabul
etmiştir. İşte Fransa bunlann bir muhassala-i bedîasıdır.
Biz şimdiye kadar - tekrar edelim - yalnız meâlî-i İs-
lâmiyeyi almışız. Bundan sonra hür, müstakil, mütekâ-
mil, münkeşif, müterakkî bir millet olarak Y a s a y a b i l m e k
için «El hikmetü dâlletü'l-müslimîn» ( * ) hadis-i şerifi feh-
vâ-yı münîfiııce daha birçok müddaharattan istifadeye
mecburuz. Büvük Petro Rusya'sı, Motsohito Japonya'sı
maziye veda ederken, nasıl, olduğu gibi Avrupa'nın âlivâ-
tını, usullerini kabul etmişse, biz de, onları aynen iktiba-
sa memuruz. Binaenaleyh Imilletimizin tecdidi lâzım geli-
yor. Yani, nesl-i âti bizden başka bir zihniyete, başka bir
( * ) «Hikmet, müslümanlann kaybolmuş malıdır.»
hassasiyete, başka mesaî usullerine mâlik olmalıdır.
Şu devr-i tarihimizde gösterdiğimiz celâlet ve azimkârlı-
ğa yeni bir sermaye de ilâve edilecek olursa, işte Türkler
bir millî Rönesans'a, tekrar doğuşa mazhar olurlar.
Şimdiki tahsil ve terbiye, sa'y ve amel usullerine
(daha doğrusu usulsüzlüklerine) devam edersek, hüsran
muhakkaktır. Bu tarzda yaşanmaz: Anadolu'da modern
bir şehre tesadüf etmek mümkün değildir. Süleyman Nu-
man Paşa üstadımızın dediği gibi, Anadolu'da, abdestha-
nelerden ıslahata başlamalıdır. Vilayât-ı şarkiyemizde
köy evleri topraktan yapılmış bir mezardır. Esâs-ı beyti-
ye, ihtiyacât-ı medeniyeye gayr-ı kâfidir. Yemek, içmek
hususundaki âdetlerimiz bile fennî ve hattâ insanî olmak-
tan uzaktır, bedenlerimiz metruktür. «Kırlangıç» ıtlak
olunan göz mütetabbibleri, her sene, memlekette perde
ameliyatı bahanesiyle ne kadar Ve ne kadar göz çıkarı-
y o r l a r ! . . . Medreseler binlerce evlâd-ı vatanı cahil edi-
yor. Mukassî bir hava, zindan gibi bir oda, köhne ve küf-
lenmiş dersler, metruk ve mensî bir usul, oraya girenin
dimağî kabiliyetlerini söndürüvor. Köylüye hiçbir kim-
se hayat yollarını göstermemiştir.
Bu teşrihâtı daha uzatalım mı? Ne faide...
Asıl mesele, şu teşhis üzerine, nesl-i âtiyi kurtarmak-
tır. İmparatorluk asırlarının bitmez tükenmez muharebe-
leri, ihtilâlleri, ihtilaçları nüfusu tüketmiştir. Misâk-ı
Millî hudutları dahilinde bugün olsa olsa 11.500.000 nü-
fus kalmıştır. Bu halkın, el-yevm, sermaye olmak üzere
yalnız bî-pâyân bir azim ve imanı, yaşamak hususunda
lâ-yetezelzel bir iradeti ve sükût-ı ruhu vardır. İmparator-
luk idaresi bu milletin ne maneviyâtına bakmıştır, ne de
cismanivâtına!... Kastamonu ile Çankırı arasında kağnısı-
nı süren bir biçareye tesadüf ettim: Bacağının biri hiç
54
tutmuyor, bir eli çolak, yüzü ise, ağzı, burnu, gözleri gö-
rülmeyecek derecede kerahetli bir yara ile örtülü. Şâyân-ı
terahhum bir mahluk, vesselâm. Agleb-i ihtimal bu yara-
lar bir illet-i zühreviyenin alâim-i bârizesidir. Fakat adam
hastalığından haberdar değil. Ailesi de varmış. Artık bu-
nun derece-i sirayetini ve muhitinin bundan nasıl müte-
essir olacağını bir kere düşününüz.
Y o k . . . Bu olmaz! Bu milletin bedeni de, dimağı da
tazeleştirilmeğe muhtaçtır. Münevverler, reşidler, vasiler,
veliler her türlü ihtilafâttan evvel nesl-i âtiyi siyanet ve
himayete ve nüfusu teksir ve teksife mecburdurlar. Müs-
takbel programımız bundan başka bir şey olamaz.
Muharebeler, lehül-hamd bitiyor. Askerin terhis
edildiği gün bayram edeceğiz. Bu asker, köylerine yayıl-
malı ve vecibe-i tenasülü ifa etmelidir. İnşaallah bundan
sonra harp asrı ebediyyen, hiç olmazsa uzun müddet için,
kapanır. Bir kazada - harpten masûn olmak şartıyla-nü-
fusun bir batında (33 sene) altı defa arttığını tahkik et-
tim. Yer vâsî, menâbi-i servet ise kâfidir.
... Fakat nesl-i âtiyi bizim gibi mi yetiştireceğiz?
Eğer fikrimiz bu ise, biz emanete hıyanet ediyoruz. Usul-
lerimizi kat'iyen terketmeliyiz. Ordunun terhisinde tasar-
ruf edeceğimiz makadır var. Bunu müteakip, bütün ev-
kaf-ı îslâmiyeyi (camilerin masârif-i zaruriyeleri çıktık-
tan sonra) maarif-i mahalliyeve devretmeğe mecburuz.
Zannederim ki, bu yekûnlardan birini nâfıaya, ötekini
maarife hasredecek olursak, bir dereceve kadar ceniş ne-
fes alabiliriz. Hazine-i hassa ilga edildi: Bu da bir kârdır.
Memlekette en aşağı 300.000 yetim var. Bunların
yeknesak bir surette terbiye edilmesi milletin borcudur.
Demek ki vesâit ma'dûm değildir. Yalnız terbiye
keyfiyetine yeni ve millî bir istikâmet vermek elzemdir.
55
Şu ciheti de ilâve edelim: Yapılacak programı tatbik et-
mek gerektir.
Bilmem nedendir? Bizde, sairlerin yaptıklarına, is-
tihsal ettikleri müteyemmin neticelere bakmak itiyadı
yok. Misâl : Kastamonu'daki sanayi mektebini gezdim :
Terzilik şubesi... mevcutmuş, lâkin lâğvedilmiş? Çünkü
idare-i hususiye-i vilâyet öyle tensib etmiş; taşçılık şube-
si, keza. Nefis bir bina, bîvâye birkaç genç. Netice : Hiçe
yakın. Halbuki Amerikanlar, yine bizim memleketimizde
olmak üzere, mahzâ Ermeni çocuklarını yetiştirmek için,
meselâ Bağçeçik'te, Elaziz'de, Merzifon'da dârü's-smaa
şeklinde mektepler tesis etmişler.
Müessesât-ı hayriye bunların iptidaî sermayesini te-
min etmiş. Devşirilen Ermeni etfâline îbn Sina, Îbn Rüşd,
îbn Bâcce okutulmuyor. İştigal saatlerinin yarısı derse,
diğer yarısı çalışmaya, sanata hasredilmiş. Ilık devirde
çocuk müstahsil değil, bunun içindir ki mektep onun ma-
sârifini kendisine karzen veriyor, ikinci devirde çocuk,
hem okuyor, hem de icra ettiği sanat sayesinde iptidâ ma-
sârifini çıkarıyor, sâniyen ilk devirde ettiği istikrazâtı ya-
vaş yavaş ödüyor. Üçüncü devirde ise para kazanıyor ve
şahadetnâmesini alınca elinde açacağı dükkân veya dâ-
rü's-smaa için mehmâ-emken bir sermayeye mâliik oluyor.
vilayât-ı müstahlasada 90.000 yetimin hayatını Ibu suretle
kurtarmağa sâî olmuştur. Tevfik'e tevfik temenni ederim.
Milletin tecdidi için ibtida sıhhiye, sâniyen maarif,
sâlisen nafia umurunu muhkem birer kazığa bağlamalı-
yız. Sıhhiye işlerinden başlamak tabiî bir sıradır. Malar-
ya ve emrâz-ı zührevîye, bir Yunan ve bir Ermeni ordu-
su gibi karşımızda menhusâne sırıttıkça maarife bakma-
ğa vaktimiz kalmaz.
işte, münevverânımızm en âcil işi, her şeye takdi-
men şu vâsî, şu fesîh vatan derûnunda, bir batın zarfın-
dan, yani alet-takrib 1955 senelerine doğru, lâ-akall yirmi
beş milyonluk genç, dinç, tüvânâ, sâlim, bizden daha iyi
düşünür, bizden daha ziyade ciyâdetle hisseder ve bizden
daha başka bir gayretle çalışır bir Türk milleti vücuda
getirmektir.
(İleri, nr. 1731, 29 Teşrin-i sâni 1338/1922)

Bu mektepler, hüsn-i idare sayesinde, ihem kendile-

rini geçindirir bir hale gelmiştir, hem de Ermeni milleti-
ne faide-bahş olmuştur.

Aynı muhit dahilinde, biz, acaba, sanayi ve ziraat

mekteplerini böyle idare edemez miyiz? Kâzım Karabe-
kir Paşa buna yakın muvaffakiyâta, havali-i şarkiyede nâ-
il olmuştur, işte size bir misal, bir nümune... Sıhhiye
vekilül-vekili Doktor Tevfik Rüştü Bey biraderim de,

HALK FIRKASI
Geçenlerde sermuharririmiz Halk Fırkasına dair
uzunca bir makale neşretti. Mustafa Kemal Paşa sulh im-
za ettikten sonra bu 'nâmda bir siyasî fırka tesis edecek-
miş. Şimdiden ârâ-yı milliyeye müracaatla bu fırka ha!k-
kmda herkesin fikrini bildirmesi talep ediliyor. Bu mü-
him ımeseleye dair fikrimizi söylerken mevzuu iki kısma
ayırmak mecburiyetindeyiz: Biri mazive, diğeri de istik-
bale ait. Hâl-i hazır, mazi ile biraz tedkik edilecektir.
«İhtiyaç uzvu doğurur» derler. Ne kadar doğru bir
fikir. Harb-i Umumîyi ziyan ettikten, İzmir'i Yunanlıla-
ra kaptırdıktan sonra, Türkiye'de ve Türklerde bir ihti-
yaç hâsıl oldu : Ölmemek, yaşamak, kurtulmak, hür ve
müstakil olmak. İşte bu pek mukaddes, pek kuvvetli bir
ihtiyaç idi. Bu ihtiyacı tatmin için bir uzuv Sâzımdı: Türk
ordusu. Orduvu vücuda getirmek, idare eylemek, besle-
mek için de bir hükümet. Asırlardan beri devam eden Os-
manlı padişahlarının hükümeti acz ve hıyanet içinde çır-
pınıyordu. Zaten felâketlerimizi hep o hükümet başımıza
getirmemiş miydi?
Binaenaleyh yeni bir hükümet tesis etmek zarurî
idi. Bu hükümet kimden kuvvet alacaktı? Tarihten mi?
Hanedandan mı? Padişahtan mı?
Hayır! Bütün kuvvetin menbaı millet idi. Türk mil-
leti merkezin her türlü sukut ve iflâsına rağmen seciye-
sini, meziyetlerini, kudretini muhafaza edebilmişti. Mus-
tafa Kemal Paşa ve arkadaşları ortaya çıktılar. Milletin
vekillerini bir araya topladılar. Az zamanda meydana ye-
ni bir devlet çıktı. Bu devletin kuvvetli bir ordusu, müt-
tehid bir milleti, mâkul bir hükümeti ve pek faal bir mec-
lisi vardı. İhtiyaç bütün bu uzuvları doğurmuştu.
t
Herkesin bir tek gayesi, bir tek kaygısı olduğu der-
hal anlaşıldı: Hürriyet ve istiklâlimizi temin edinceye Jka-
dar mücadele etmek, fedakârlık ve kahramanlık göster-
mek: ve muhakkak kazanmak. Binaenaleyh idare, hükü-
met ve ordu ile beraber siyasî bir muhit olan Büyük Mil-
let Meclisi de, azasının muhtelif zihniyet ve kanaatma
rağmen, dava-yı millî mesâilinde müttehiden hareket et-
ti. Büyük Millet Meclisi Misâk-ı Millî'nin teminine kadar
vazife görecektir. Vazifesi vatan kurtarmaktır. Ondan
sonrasını yeniden intihap edilecek mebuslar, meclisler
düşünsün. Büyük Millet Meclisi hamdolsun mukaddes ve
büyük vazifesini bihakkın ifa etti. İnşaallah üç dört haf-
taya kadar oldukça muvafık bir sulh muahedesi imza ede-
bileceğiz. Büyük Millet Meclisi'nde yukarda ta'dat ettiği-
miz sebeplerden dolayı bir filika, bir gaye ve bir cereyan
bulunmak lâzım geliyordu.
Üç senedir meclis bîtarafane çalıştı. Mümkün mer-
tebe fırka komedyalarından, fırka entrikalarından uzak
yaşadı. Meclisin her azası aynı gayenin husulü için itti-
fak etmiş bulunuyordu. Bu böyle olmakla beraber, pek
tabiî ve insanî tesirlere binaen, Büyük Millet Meclisi'nde
mebuslar iki kısma ayrıldılar. Bu iki kısım, siyasî veya
ilmî iki kutbu temsil etmiyor. Aralarındaki fark sırf şah-
sîdir. Yoksa ne siyasî, ne de ilmîdir. Yani programların-
da muhalefet yok gibidir. Belki de mufassal bir program-
ları bile yoktur. Nitekim her kısmın içinde birbirine zıt
fikirli, hisli, zihniyetli mebuslar da vardır. Binaenaleyh
Büyük Millet Meclisi'nde tam mânâsıyla siyasî fırkalar
 yoktur ve olamazdı da. Belki Mustafa Kemal Paşa taraf-
tarları ve aleyhtarları olabilirdi ve nitekim de oldu.
Fakat iş böyle yürümezdi. Harp devresi bittikten
sonra memleketi imar ve idare devresi başlayacak. Bu ise
müdafaa-i millîye gibi ittifak-ı tam ile olmaz. Belki fi-
kirlerin, hislerin, programların, menfaatlerin mücadelesi
ile olur. Bunun için farını hazırlamak, yarınki meclis için
daha asrî bir taazzuv vücuda getirmek lâzım gelecek. Ye-
ni ihtiyaçlar yeni uzuvlar doğuracaik. î$te bütün (bunları
düşünmek, hazırlamak vazifesiyle mülkellef bulunan rei-
simiz Mustafa Kemal Paşa daha şimdiden işe başladı.
Halk Fırkası nâmıvla siyasî bir fırka vücuda getirmek is-
tiyor. Mühim meselelerin (biri de sulhü hangi meclis im-
za edecek ve devletin şeklini hangi meclis tayin eyleye-
cek? Lütfi Fikri Bey bu .meseleyi en evvel ortava çıkardı
ve dedi k i : «Bu meclis harbi yapmak ve zaferi kazanmak-
la mükellefti. Devletin şeklini ve muahedenin imzasını
başka bir meclise bıraksın».
Hukuk-ı esasiye itibariyle belki Lütfi Fikri Bey hak-
lıdır. Fakat Biivük Millet Meclisi azalarının intihap maz-
batalarında «selâhiyet-i vâsia» ile mebus intihan edildik-
leri musarrahtır. Bu «selâhiyet-i vâsia» fevkalâde ve ta-
rihî zamanlarda nereve kadar gidebilir? Bize kalırsa bu
meclisin üç vazifesi daha vardır:
1. Mükemmel bir intihap kanunu vücuda getirmek;
2. Teşkilât-ı Esasiye kanununu tevsî ve takviye ede-
rek son tecrübe ve ihtiyaçlardan istifade etmek;
3. Sulh muahedesini imza eylemek. Çünkü, itiraf
edelim, vazife ancak bu üç maddenin ikmal ve teminin-
den sonra bitecektir. Ve bu ağır vazifeyi, bu tarihî şerefi
ve mesuliyeti başka bir meclise bırakmak doğru değildir.
Bakalım bizim mütalaamızı şimdi meclis ne dere-
ceye kadar kabul edecek?
Bütün bu mütalaat mazi ve hâl-i hazır kısmına dair-
di. Biraz da istikbal kısmını tetkik edelim :
Mustafa Kemal Paşa'nın tesis etmek istediği sfıyasî
Halk Fırkası'nm programı ne olacaktır? Bu hususta mem-
leketin münevverleri ne fikir ve mütalaada bulunacaklar?
Sermuharririmiz bu meseleye dair olan başmakale-
sinde uzun uzadıya fikrini izah etti. Yeni fırka yeni mec-
liste be-tahsis şunları temin edecekmiş : Teşkilât-ı Esa-
siye ve intihabât kanununu tafsil; bilcümle kanunlarımı-
zı asrîleştirmek; vergileri adaletleştirmek; arazi kanun-
larını medenîleştirmek; E v k a f ı istibdal ve Umûr-ı nâfıa
ve iktisadiyeyi hükümet sosyalizmi ile tedvir; askerliği
İsviçre usulü millet-i musallahaya tebdil; maarif-i umu-
mîyeyi cezrî bir surette ıslah, vesaire...
Bu muazzam (programdan sonra sermuharririmiz şu
sözleri söylüyor: «Bundan sonra Halk Fırkası evvelen
teşkilâtının ciyadetiyle, inzibatiyle, sonra da halka me-
nâfi-i maddiye temini ile re's-i kâra sahip olmağa çalış-
malıdır. Bu hususta, tabir caizse, fırka diktatörlüğüne
bile gitmek memleket için mahz-ı hayr ve mahz-ı men-
faattir».
Sermuharririmizin bu halk siyasî fırkası progra-
mını biz kâfi görmüyoruz. Maksat güzel ve nazarî bir
program yapmak ise, on senedir memleketimizde türe-
yen bilcümle siyasî fırkaların programlarından birini la-
alettayin intihap edivermek kâfidir.
Çünkü her siyasî firaka programı iyidir, güzeldir, par-
laktır. Fakat itiraf etmeli ki, bu parlak programlara mâ-
lik fırkaların hiçbiri memleketimizi ne idare, ne de ihya
edebildi. Re's-i kâra gelebilen fırkaların ilk yaptıkları iş
 programlarını yırtmak ve devleti istedikleri gibi kullan-
mak oldu. Binaenaleyh biz Türkler, ne yalan söyleyelim,
artık parlak siyasî fırka programlarından korkuyoruz.
Bunlara itimadımız kalmadı. Bu makaleye başlarken ih-
tiyaç uzvu doğurur demiştik. Yarın ihtiyaç pek tabiî ola-
rak memlekette ve mecliste iki fırka doğuracaktır. Bu iki
fırkanın programlan yine aynı olacaktır. Çünkü memle-
kette birbirine zıt iki fırka, iki zihniyet, iki menfaat yok-
tur. Daha uzun seneler bizde, başka yerlerde de görüldü-
ğü gibi, biri re's-i kârda 'bulunan, diğeri de re's-i kâra geç-
mek isteyen insanlann fırkalan bulunacaktır. Yarınki
mecliste fikir mücadelesinden ziyade vekâlet koltuğu mü-
cadelesi olacaktır. Bu ise pek tabiî ve pek zarurîdir. Çün-
kü biz Selâhaddin, Kara Vâsıf, Hakkı Hâmî Beyler, Mer-
sinli Cemal Paşa ile Rauf, Fethi, Yusuf Kemal, Safa, Ha-
san Fehmi beylerin ilmî hazırlıklannda, fennî akidele-
rinde, siyasî içtihatlannda hiç de bir avrılık göremiyo-
ruz. Bugün memlekette yaşayan ve re's-i kâr etrafında do-
laşan otuz ile elli yaşındakilerimiz hep avnı topraktan
yoğrulduk. Aynı Harbiye veya Hukuk mekteplerinin, ay-
nı muhitin, aynı zihniyetin çocuklanyız. Hepimiz burju-
valıktan fazlasını göremiyoruz. Hepimizin tahsili noksan-
dır. Hepimizin tecrübesi azdır. Hepimiz de parasızız. Bi-
naenaleyh bu memleket bugünlük iki muhalif siyasî fır-
ka besleyecek kadar zıt ilme, zıt zihniyete ve zıt akîdeye
mâlik adam yetiştirmemiştir. Yarınki fırkalann isimleri:
1. Re's-i kârda bulunan fırka; 2. Re's-i kâra geçmek is-
teyen fırka, olacaktır. Belki on, on beş seneye kadar maa-
rifin, ihtiyacın, zaruretin yardımıyla vatanımızda cidden
yekdiğerine zıt fikirli insanlar meydana çıkar da, iki (ve-
ya üç fikir fırkası vücut bulur.
Sivasî fırkalar meselesini de bövlece kanaatimize gö-
re tedkik ettikten sonra Halk Fırkası'mn programına ge-
lelim :
Bize kalırsa, maksat bilcümle hükümet şubelerinin
ıslahına dair maddeler tanzim ederek (bir program yap-
mak ise, reisimiz Mustafa Kemal Paşa hepimizin merbut
olduğumuz programına şu maddeleri dercetmekle iktifa
etmelidir: f
1. Memlekette hatır Ve iltimas yoktur. Bâdema ha-
tır ve gönül için bir insan ne memur, ne tüccar, ne de
mahkûm olabilir.
2. Kabahatli olanlar yirmi dört saatte en ;ağır ce-
za ile cezalandırılacaktır.
3. Rüşvetin cezası idamdır.
4. Halkın ticaretine, ziraatine, sanatına, kâr u kis-
bine riayetle işlerine zerrece engel olanlar mücrimdir.
5. Büyük Millet Meclisi reisine her Türkün şikâyet-
nâme arzına hakkı vardır. Bu şi'kâyetnâmelere (bir ay zar-
fında cevap verilecektir.
6. Memurlar âmirlerinin uşağı değildir. Memuriye-
te 'müsabakayla girilir. Terfi, tebdil, azil ve tekaüd ka-
nunlarladır. Memurların meclise hakk-ı şikâyetleri vardır.
7. Bâdemâ «eski tas eski hamam» ve «testiyi kıran
da bir, suyu getiren de bir» darbımeselleri Türkçemizde
istimal edilmeyecek, edilemeyecektir.
İşte bir Türk olmak haysiyetiyle Halk Fırkası (hak-
kındaki düşüncelerimi evvelâ efkâr-ı umumîyeye, sonra
da pek muhterem başkumandan ve reisimiz Mustafa ıKe-
mal Paşa'ya arzeyliyorum.
(İteri, nr. 1756, 24 Kânun-ı evvel 1338/1922.)

Y E N İ L İ Ğ E DOĞRU
Ankara, 18 Kânun-ı evvel 1922
Birtakım ıslahat ve icraat vardır ki, bunlara muvaf-
fak olabilmemiz için birçok vesâite ihtiyaç görülür. Me-
selâ maarifimizin, nâfıamızın, iktisadiyatımızın ıslahı için
her şeyden evvel para lâzımdır. Binaenaleyh nakit veya-
hut itibar edininceye kadar bu sahada biraz tevakkuf
edersek, pek ziyade muâteb olmamamız iktiza eder.
Lâkin iki türlü teceddüt vardır ki, bu hususta ta'al-
lül câiz olamaz. Bu iki kalem teceddüt için lâzım gelen
para pek azdır. Bir mikdar hulûs-ı niyet ve birçok kuv-
ve-i teşebbüsiye kâfi geîir. Ve şuna eminim ki, bunlar
meydana gelinceye kadar yukarıda paraya mütevakkıf
olduğunu yazdığımız ıslahat ve icraat pek ziyade kolay-
laşmış olur.
Bunlar da, fikr-i âcizânemce, vergi usullerimizin ve
külliyât-ı kanuniyemizin yeni baştan tanzim ve tensi-
kidir.
Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin bu devre-i intiha-
biyesi vatanın tahlisi ameliye-i mühimmesiyle geçti. Fa-
kat ikinci meclis, kuvveti dimağa ve bazuya vererek bü-
tün külliyat-ı kanuniyeyi ve baştan aşağıya kadar usul-i
tekâlifi tecdid etmek mecburiyetindedir.
Mecliste, şimdiye kadar, ancak idare-i maslahat ka-
nunları ile âcil ve mübrem kanunlar tanzim edildi. Bu
kaidenin bir tek müstesnası varsa, o da idare-i nevâhi ka-
nunnâmesidir. Mahiyeti itibariyle gayet mühim olan bu
düsturun henüz bütün mevaddı kabul edilmiş değildir.
Müzakerât da pek ağır gidiyor. Haftanın bir günü bu ka-
nunun müzakeresine hasredildiği halde, yine, zuhur edejn
müstacel mevad, bunun münakaşasını ta'vik etmektedir.
Kavânin-i maliyemiz, saltanat-ı Osmaniye zamanın-
da pek gelişigüzel yapılmıştır. Bunların hemen hiçbirin-
de bir isabet-i ıttırad görünmez. Zaten mali kapitülâsyon-
lar bizim hürriyet-i iktisadiye ve maliyemizi fena halde
ta'lil ediyordu. Aşâr, /dünyaca metrûk, gayr-ı fennî, gayr-ı
muhıkk, gayr-ı âdil eski bir vergidir. Ziraatı köstekler;
emlâk vergisinin çok su götürür yeri vardır; arazi vergi-
sinin ne olduğunu anlayan varsa aşk olsun. İlâahir.
Halbuki biz bu usulleri takrir ettikten sonra ulûm-ı
maliye Avrupa'da yeni bir feyze nâil oldu. İlim, her ver-
giyi, hem ide her memlekette olmak üzere ayrı ayrı ted-
kik etti. Filvaki ilim son sözünü söylemedi ise de, yeni
maliyecilik birtakım eski tekâlifi bugün Nuh zamanından
kalma gibi görüyor.
İşte bu tekâliftir ki, zürra'mızı, erbâb-ı sanayiimizi,
tüccarımızı müşkil bir vaziyete koymuştur. Usûl-i mali-
yemizde de istikrar yoktur. Kanunlar isık sık tadile uğ-
ramıştır.
Halbuki bizden ayrılan devletler, ilk iş olmak üze-
re, sâbık Osmanlı Devleti'nin kavânîn-i maliyesini tedkik
ve tebdil etmişlerdir. Mademki yeni Türk devlet-i tmillî-
yesi de eski Osmanlı İmparatorluğu'nun enkazı üzerinde
kurulmuştur, 'bizim de bu feyyaz esere iktifa etmemiz icap
etmez mi?
Yeni devletler maziye çivili değildirler. Avustralya
devleti, mâder-i vatanı olan Büyük Britanya'dan daha ko-

lay kanun yapar. Çünkü o köhne memleket binbir alâ-
ka ile maziye merbuttur. Teşebbüsât-ı teşriîyesinde yal-
nız ilim ile iktifa edemez. Halbuki meselâ Kanada yeni
açılmış bir memlekettir. Bir kanun tanzim ederken ka-
nunun en son fütuhatından istifade edebilir ve kuvvet
alır. Bizim Battal Bey bi'l-vefâmıza mukabil Avustralya-
da Aot Torrens kanunu mucibince emvâl-i gayr-ı menku-
le düyûn senedâtı ciro edilebilir! Almanya'da Handfesten
kaidesince bu gibi senedât poliçelerden ıdaha suhuletle
kabil-i devrdir!...
Ortada bunlar gibi mühim, müfıd, cemîl usûller var-
ken bizim kurun-ı vustâdan kalma usullere bağlı olma-
mız şâyân-ı teessüftür.
Binaenaleyh alel-umum vergiye taallûk eden kavâ-
ninle beraber emvâl-i gayr-ı menkuleye mütedair bütün
usullerimizi değiştirmeliyiz ki, «müceddit» ünvanına liya-
kat iktisap edelim.
İşlerimize en büyük mâni bir kanuıı-ı cedid-i mede-
niyemizin bulunmamasıdır. Avrupa devletlerinde bile ka-
vânin-i medeniye, kavânin-i ticariyeye nisbetle gayet geri
addediliyor. Bir müellifin kavlince «Kanun-ı ticaret, ka-
nun-ı medenînin daima ilerisindedir ve ona karşı her va-
kit keşşaflık vazifesini ifa eder. Bizim Mecelle-i Ahkâm ı
Adliyemiz ise Avrupa kanun-ı medenîlerinden bin sene
daha geridir!... Halbuki Mecellenin mukaddimesi ittihaz
kılınan 99 kaide-i fıkhiye her türlü teceddüdâta müsait
ve müstaittir.
Usul-i muhakeme-i hukukîyenin, usul-i muhakemât-ı
cezaîyenin, teş'kil-i mehâkim kanununun kırk küsur se-
nelik tatbikinden anlıyoruz ki, bunlar bize göre değildir.
Biz, bunları münhasıran Code Napolyon'dan - o da yarım
yamalak olmak üzere- tercüme etmişiz. Yahu dünyada
Fransız kanunlarından başka menâbi-d düstûriye yok mu-
dur? Mukayese-i kavânin ile iştigal eden ulemâ pekâlâ
bilirler ki, yeni kanunlar Fransız Code'larmdan pek (mü-
kemmeldir.
Bir yeni devleti takviye edecek yegâne şey onun ida-
re ve teşkilâtında göstereceği teceddüttür. Birinci Napol-
yon bu dakikayı lâyıkıyla takdir ettiğinden henüz impa-
rator olmadan -yani sadece konsül iken- hemen kavâni-
nin Ikülliyât şeklinde tedvinini emretmiştir.
Şura-yı devlet, inkılâp senesi olan 1789'dan itiba-
ren karargîr olan kavânini tensike memur edildi. 1804'de
Code Napolyon intişar etti. Usul-i muhalkeme-i hukukiye-
ye usul-i muhakemât-ı cezaîyeye dair olan kanunlarla ce-
za kanununu 1806-1810 seneleri zarfında ikmal edildi.
İşte bizim için taklit ve tatbik edilecek güzel bir
usul! Ve ben şunu zannederim ki, muhafazakârlığa, köh-
ne-füruşluğa iltifat etmezsek, biz de, azamî beş sene zar-
fında, hem bir külliyat-ı kanunîye, hem de yeni bir usul-i
tekâlif vücuda getirebiliriz. Bunun için milyonlara, mil-
yarlara iftikarımız yoktur. Olsa olsa, belki, Avrupa'dan
bir iki muallim, bir iki mütehassıs «istikraz» ederek onla-
rın re'y-i istişarîsinden müstefîz oluruz.
Filvaki bir milletin tekâmülünde kavânin-i mevzûa
ikinci derecede kalır. Bununla beraber kanunların ehem-
miyeti inkâr olunamaz. Hususuyla fena bir kanunun dai-
ma faaliyet-i millîyeyi işgal ettiği daima görülmüş şeyler-
dendir.
İşte, ikinci Türkiye Büyük Millet Meclisi için, mille-
ti ebediyen kendisine medyun-ı şükran bırakacak bir sa-
ha-i iştigal.
(İleri, nr. 1756, 24 Kânuıı-ı Evvel 1338/1922.)

Ahmet Emin [Yalman]
M Ü N C Î L İ K T E N SONRA B Â N İ L İ K
Mustafa Kemal Paşa Hazretleri'nin yarınki hayatı-
mızda hâiz olacağı mevki mühim bir millî meseledir,
herkesi şiddetle alâkadar eder. Meseleyi sathî surette mu-
hakeme edenlerde bir fikir vardır. Diyorlar k i : «Paşa
Hazretleri yarın umumî hayat içinde faal bir vaziyette
bulunmasın. Millî bir abide gibi milletin başı üstünde
yeri olsun. Millî bir buhran dakikasında yeniden faali-
yete gelsin. Daima bir müncî rolü oynasın».
Eğer haricî mücadele biter bitmez bizim için tabiî
bir hayat başlayacak olsaydı, bu mütalâa pek doğru olur-
du. Mustafa Kemal Paşa gibi bir müncî ve bir rehberi,
siyasî hayatın ebedî küçüklükleri içinde görmeğe kimse
razı olmazdı. Fakat haricî mücadele bitince bizim için es-
ki ve tabiî bir hayat avdet edecek değildir. Vaziyeti bu
surette telâkki etmek, Türk milletinin misilsiz fedakâr-
lıklarını semere itibariyle hiçe indirmek bugünkü muvaf-
fakiyetlerimiz üzerinde uykuya dalmak olur. Bizim için
fevkalâde mücadele devri tam mânâsıyla devam edecek-
tir. Müstakil surette yaşamak ve inkişaf etmek hususun-
daki gayelerimiz yalnız haricî engelleri ber-taraf etmek-
le tahakkuk etmiş sayılmaz. Elde ettiğimiz inkılâp im-
kânlarından sonuna kadar istifade ederek her sahada ha-
kiki inkılâplar geçireceğiz. Bizim için yaşamak kelime-
sinin mânâsı ancak ondan sonra teessüs edecek mi'li
hayata izafe edilebilir.
Milletlerin hayatlarında birbirinden pek başka iki
safha vardır. Biri muhite uyup tevakkuf halinde bir ha-
yat geçirmek, ikincisi muhiti kendi ihtiyaçlarına uydu-
rarak gittikçe yükselir bir hayata kavuşmak... Biz şim-
diye kadar bazı münferit ve tesadüfi hareketler müstes-
na olmak üzere umumiyet itibariyle muhite esir olup
kaldık. Milletimizin mevcudiyetine sahne olan muhit ya-
ni memleket, her tarafında yol ve şimendiferler, sahille-
rinde limanlar yapılmak suretiyle toplu ve yekpare bir
hale gelememiştir. Her tarafında bataklıklar var. Eski
zamanlardan beri pek çok milletlerin ve medeniyetlerin
mezarı böyle sıtmalı bataklıklar olmuştur. Milletimiz ge-
rek bu ve gerek umumun sıhhatini tehdit eden diğer bir-
çök tehlike uçurumlarına karşı âciz ve gayr-ı mücehhez-
dir. Topraktaki tabiî hazineler olduğu gibi duruyor. Top-
raklarımızın tenebbüt kudretinden en kadîm vasıtalar-
la asgarî derecede istifade ediyoruz. Husule gelen şeyler
ekseriyetle yalnız mevziî ihtiyaçları idare ediyor. Müsteh-
lik vaziyette bulunan sahiller halkı ekmeğine varıncaya
kadar ekser gıdalarını hariçten tedarik ©diyor. Toprak
hasılâtı en basit derecede olsun mamul bir hale getiri-
lemiyor. Bazen kendi mahsulât-ı arzîyemiz birkaç misli
bedele mukabil, bize mamul bir halde iade ediliyor. Bir
taraftan canlı ve umumî bir iktisadî hayat mevcut olma-
ması ve memleketin kendi kendini doyuramaması, di-
ğer taraftan harp ve hastalıkların halkı kırması netice-
sinde nüfus kesafeti o kadar düşüktür ki, bugünkü halin-
de yüksek derecede umumî mahiyette bir terakki hareke-
tini kâfil olamaz. Terakkiyi kâfil şerait zincirleme sure-
tiyle birbirine bağlıdır. Nüfus olmazsa servet olmaz.
Servet olmayınca irfan yükselmez ve ihtiyaçların seviye-
si artmaz ve umumî münasebetlerde ve siyasî hayatta
kullanılan silâh ve vasıtaların mahiyeti ile muhit-i mad-
dî şeraiti arasında sıkı bir irtibat vardır. Şerait değiş-

medikçe, en yüksek bir şahsî azim ve irade bile devam-
lı neticeler husule getiremez. Mesela yol, şimendifer,
millî bir iktisat siyaseti, iktisadî teşkilât, millî tesanüt,
emniyet, asayiş, ziraî bankalar mevcut olmadıkça, müs-
tahsil sınıfını muhtekir ve mütegallibelerin elinden kur-
tarmağa hâdim her kanun kağıt üzerinde kalır. Her te-
şebbüs dostâne bir nümayiş mahiyetini geçmez.
Muhitteki maddî şeraitten başka, hayatımızın her
şubesinde de fevkalâde mücadelelere ihtiyaç vardır. Li-
sanımızın bugünkü hâli demokrat bir cemaatin umumî
tealisini temine kâfi değildir. Bir gazete okuyup anla-
yacak ve yanlışsız bir mektup yazacak kadar iktidar, ha-
vâsa mahsus bir imtiyazdır. Sonra medenî ihtiyaçlarımız
sâbit şekiller almamıştır. Harsî müesseselerimiz inkılâ-
ba muhtaçtır. İçtimaî münasebetlerimiz müşevveştir. Be-
diî zevkler inkişaf etmemiştir. Ahlâkî mikyasların bugün-
kü hayata telifi, vatanın harice karşı müdafaası haricin-
deki sahalarda da, vatan merbutiyet ve alâkası, menfa-
at-ı umumiye duygusu, vazife hissi uyandırılması icap
ediyor.
Gözümüz nereye baksa kapanmağa muhtaç bir ya-
raya tesadüf ediyor. Her tarafta ehemmiyet bekleyen bir
nakîsa, tasfiyeye ihtiyaç gösterir müşevveş bir vaziyet
var. Âdeta bir seviyeye çıkmak için yapmamız lâzım ge-
len nihayetsiz işlerden başka bu vatana karşı hiçbir ala-
ka ve merbutiyet göstermeksizin, Türk milletinin iktisa-
dî hayatını kemiren, mukabilinde külfet olmadan nimet
gören mukbil unsurların kısmen aramızda kaldığını,
bunlara karşı millî bir cephemiz olması lâzım geleceği-
ni, yarın hariçten aramızda tefrika ihdasına ve bizi işi-
mizden alıkoymağa çalışacak ecnebiler ve ecnebî mu-
harrikleri bulunacağını, dünyanın bugünkü mütezelzel
vaziyeti mutlaka kasırgalar koparacak, bunlara karşı
millî nokta-i nazardan daima müteyakkız bulunmak icap
edeceğini de unutamayız.
Ancak bir kısmını kısaca işaret ettiğimiz nâ-mahdut
işler, vazifeler ve tehlikeler Türk Milleti için fevkalâde
bir mücadele vaziyeti hâsıl etmektedir. Kuvvetlerimiz her
cihetle mahduttur. Bu vaziyette bulunan bir millet fey-
kalâde tehlike dakikalarında kudretini tecrübe ettiği,
hürmet ettiği ve sevdiği bir rehberin sevk ve idaresine
muhtaçtır. Bu rehber Mustafa Kemal Paşa Hazretleri'dir.
Memleket fevkalâde ihtiyaçlar içinde bulunurken, Paşa
Hazretleri gibi bir kuvvetin gayr-i faal bir ihtiyaç kuvve-
ti mevkiinde kalması kat'iyen tecviz edilemez. Paşa Haz-
retleri nin yeri millî salâh mücadelesinin fiilî başkuman-
danlığıdır. Bugüne kadar olan haricî mücadelemizde mu-
vaffakiyet tevlid eden esbab şahıslarla değil, meselelerle
çarpışmayı istilzam eden yarınki dahilî mücadelemizde
aynen tekrar edilmelidir. Umum millet tarafından seve
seve kabul edilecek bir misak-ı millîmiz olmalı, bu mi-
sak aynı mücerreb rehberin sevk ve idaresiyle kuvveden
fiile çıkmalıdır.
Yapılacak işler muayyendir. Bütün mesele dahilde
akîm ve muzır şahsî mücadeleler açılmaksızın bunların
yapılmasmdadır. İntihap edilecek şekil ve maksada en
muvâfik bir şekil olmalıdır. Bu şeklin en esaslı lâzımesi,
bugüne kadar münci vazifesini gören Mustafa Kemal Pa-
şa Hazretlerinin doğrudan doğruya millî bir istikbalin
bânîliği vazifesini deruhte etmeleri ve Türk milletinin
heyet-i mecmuasını yeni gayelere doğru yürütmeleridir.
Bu zeminde bir faaliyet sayesinde millî bünyede az çok
tahavvül ve salâh husule geldikten, menfaat ve sınıf ih-
tilâfları tebarüz ettikten ve siyasî hayatın umumî seviye-
si yükseldikten sonra, fırkanın hayatımızda yeri ve mâ-
nâsı olabilir. Zaten biz öyle zannediyoruz ki, bu fırka fik-
ri Paşa Hazretleri nazarında istikbal için hazırlanacak bir
harekettir. Önümüzdeki intihabâta kadar teşkilât şöyle
dursun, ihtiyaçlardan mülhem iyi bir program bile ha-
zırlanamaz. Şöyle intihabatta Paşa Hazretleri millî bir
imar ve salâh programıyla ortaya çıkarlar. Türk milleti-
ne istikbale ait vazifelerini bildirirler ve gelecek mecliste
kendi etraflarında kuvvetli bir mesaî bloku toplarlarsa,
memleketin umumî işleri sâlim ve sâkin bir çığıra girmiş
olur.
(Vaıldt, nr. 1831, 16 Ocak 1923)
r
MECLÎS A Ç I L I R K E N
Millî harekete merkez oluncaya kadar Anadolu şe-
hirleri arasında bile pek vazî bir mevkide olan ve tarihî
şöhreti, iki Türk padişahının Türkleri mecnunâne bir
hırsla sevkettikleri müdhiş bir melhemeye sahne olmak-
tan ibaret bulunan Ankara, bugün, bütün bir cihanın,
bütün bir beşeriyetin ve bir medeniyetin, emsali, şark
tarihinde ender görülmüş bir intikal ve teceddüt devri-
nin bir kaynağı, bir yanar ocağı olmuştur. Yıldırım Be-
yazıt devrinden beri kalın bir sütre-i nisyan ve samûta
bürünerek, değil cihanın, hattâ civar beldelerin bile dik-
kat ve itinasını celbetmemiş olan Ankara, bugün birden-
bire bütün medenî beşeriyetin nazarlarını kendi üzerin-
de temerküz ettirmekte ve şarkın bütün ümitlerini ken-
disinde toplamaktadır. Bu tozlu ve çamurlu şehirde yeni
bir âlem doğuyor ve bu âlemin ne olacağına medenî be-
şeriyet derin bir merak ve tecessüsle ve şark âlemi de
azîm bir heyecan ve istiğrakla intizar ediyor.
Ankara iktisab etmiş olduğu bu mevkii, bu ehem-
miyet ve kıymeti müdriktir. Burada azîm bir faaliyet ve
heyecan hükm-fermâdır.
Türk basübadelmevtinin mukaddes mehdi olan o
vaz' ve mahviyetli B.M.M. binası hummâ-âlûd bir faali-
yetle tamir, tertip ve tanzim olunmuştur. Onun yanıba-
şında muhteşem bir binanın duvarları yüzlerce amelenin
mesaîsi sayesinde her gün yükselmektedir. Bu bina yeni
teşekkül eden Halk Fırkası'nın mahfili olacaktır.
 Binanın karşısında ve şehirden istasyona doğru gi-
den yeni tamir olunmuş caddenin üzerinde muazzam
bir otel yapılmaktadır.
İntihap olunan yeni mebusların kısm-ı küllisi takım
takım Ankara'ya gelmişlerdir. Bir iki haftadan beri sabah-
tan akşama kadar mebusan dairesinin etrafındaki bahçe-
de veyahut dairenin içindeki odalarda muhtelif kümeler
teşkil ederek meclisin âtideki faaliyetlerinden hararetle
bahsediyorlardı. Nihayet Mustafa Kemal Paşa Hazret-
leri de İzmir'den avdet buyurdular. Ağustosun dördün-
den dokuzuna kadar fırka içtimaları ile iştigal olundu.
Ağustosun on birinde meclis resmen küşad edildi.
Halk fıAasının içtimaında meclis, reis ile heyet-i
vekile ve divan-ı riyaset azalarını tayin etmiştir. Bu zevat
arasında yeni sima olmak üzere yalnız Adliye vekâletine
intihab olunan Seyit Bey kaydolunabilir. Mütebâkisinin
kâffesi harekât-ı milliye esnasında milletin mukadderatı-
nı idare etmiş olan zevattan ibarettir. Umumiyetle dene-
bilir ki, yeni meclis de eski heyeti aynen ibka edecektir.
Yeni mebusları bu tarz-ı harekete sevkeden mütalâalar
şunlardır: Evvelâ kendi kendini yoklamak, yeni sîmâla-
rın mâhiyet ve kıymetini tedkik için vakit kazanmak ve
sâniyen Millî Mücahede esnasında bunca kudret ve ma-
haret ibraz etmiş olan zevatı bir de sulh esnasında imti-
han ve tecrübe etmektir. Meclis yapılacak işlerin ehemmi-
yet ve ciddiyetini takdir ederek, bunların icrasının evve-
la tecrübe olunmuş zevatın ellerine tevdi etmek istedi.
Meclisin bu tarz-ı hareketi muvafık mıdır, değil midir?
Burasını âti gösterecektir.
Bu nokta-i nazardan, yeni heyet-i icraiye ile yeni di-
van-ı riyasetin mevki ve vaziyetleri bir kat daha kesb-i
ciddiyet ve ehemmiyet ediyor. Heyet-i vekile reisi muhte-
rem Ali Fethi Bey ile meclis-i reis-i sânîsi muhterem Ali
Fuad Paşa ve arkadaşları üzerine tahmil olunan vazife-
ler hakikaten pek ağır ve pek vâsidir.
Unutmamalıdır ki, Ankara'da yeni baştan, yeni bir
devlet teessüs ediyor. Bu devletin istinat edeceği esas-
lar, mülhem olacağı fikirler, takip edeceği istikamef ve
vâsıl olması lâzım gelen hedefler tamamen yeni ve bam-
başkadır. Bil-fiil ve bil-kuvve devlet reisi mâhiyet ve ma-
kamında bulunan Mustafa Kemal Paşa Hazretleri tara-
fından intihabâttan evvel ilân edilen ve intihabâtm ruhu-
nu teşkil eden umdelerde mündemiç olan bu esasların,
bu istikamet ve hedeflerin tahakkuku Halk Fırkası ve o-
nun mebusân grubu ve hükümeti için bir namus ve şeref
meselesi olduğu gibi, yeni kurulan devlet için de bir ha-
yat memat meselesidir. Fakat bunların tahakkuku da
kolay bir ameliye değildir. Sarsılmaz bir itidal ile memzûc
keskin bir idrak, vâsi bir vukufla tev'em kırılmaz bir
azim ve sebat, mücerreb ellerle hem-âhenk geniş gören
gözler ve müsmir usuller üzerinde müstenit ve durmak
bilmez bir faaliyet ister!
Önümüzde dikilmiş ve icrası mübrem ve gayr-ı ka-
bil-i tevakki faaliyetin sahası o kadar geniş ve mütead-
diddir ki, çerçevesini bile şimdiden çizmek ve tayin et-
mek hiçbir ferdin kudreti dairesinde değildir. Halkçılık
ruhuna müstenit bir devletin şekil ve mâhiyetini tayin
ve onun tarz-ı faaliyetini tesbit eder yolda bir devlet ma-
kinesi kuracak bir kanun-ı esasî vücuda getirmek, dev-
letin kuvvetlerini yeni baştan ve aynı prensibe sadık ka-
larak tertip ve tanzim etmek ve aynı zamanda da mem-
leketi yeni iktisadî, sınaî ve irfanî sahalara sevkederek,
tamamen başka bir mâhiyette olan ve başka ilhamâttan
mülhem olan bir medeniyet zümresinden çıkarmak ve
diğer bir medeniyet zümresine sevketmek, her hüküme-
tin kısmetine isabet etmiş nasiplerden değildir!
 Filhakika bu muazzam ameliyenin icrasında başlıca
rolü meclis oynayacaktır. Fakat hiçbir zaman unutma-
malıdır ki, her yerde olduğu gibi, bizde de meclisleri sevk
ve idare eden başlıca âmil kuvve-i icraiye ile meclis divan-ı
riyasetidir. Meclislerin derece ve mâhiyet-i faaliyetlerini,
aldıkları istikametleri her yerde kuvve-i icraiye ile di-
van-ı riyasetleri tayin ederler. Bunun hikmet ve esbabı
da pek vâzıhtır. Usul-i meşrutiyetle idare olunan her GİDİLECEK YOL
memlekette - ve hele bizim gibi tamamen demokrasi esas-
larına müstenit memleketlerde-memleketin idaresi daima B.M. M. açıldı. Mebuslarımız derin bir şevk ve he-
ekseriyeti haiz olan fırkanın elindedir. Hâkim fırka ise vesle faaliyete koyuldular. Encümenler bilâ-ârâm içtima
daima iş başına, hükümet ve riyaset makamına en muk- ediyorlar. Bir tarafta Halk Fırkası'nm nizamname-i da-
tedir, en dirayetli ve en mücerreb azalarım getirir. Bu hiliyesi hararetle müzakere olunurken, diğer taraflarda
gibi zevat zaten fırka içinde faaliyet ve istidadlarıyla te- yeni kanun-ı esasî, sulhnâme, maarif teşkilâtı, vesair
mayüz etmiş olduklarmdandır ki, fırka hükümeti eline projeler tedkik olunmaktadır. Her şey yeni meclisin ça-
alır almaz, iş başına getirilirler ve binaenaleyh hükümet lışmaya, bu mülk ve devleti yeni baştan kurmaya azmet-
mevkiinde dahi ekseriyetin aldığı tavır ve hareketler üze- miş olduğuna delâlet ediyor.
rine azîm tesirler icra ederler. Hülâsa son söz mecliste ol-
Fakat acaba gidilecek yol ne olacaktır? Nereye
makla beraber, kuvve-i icraiye ile divan-ı riyasetler muk-
doğru istikamet alacaktır?
tedi ve rehber vazifesini ifa ederler ve meclisin alaca-
ğı istikametleri tayin ederler. Ankara muhitinin en yüksek ve en kudretli şahsi-
yeti hiç şüphe yoktur ki, Mustafa Kemal Paşa Hazret-
Bu nokta-i nazardan, biz şimdilik âtiye emniyetle
leri'dir. Bu bir adesedir ki, bütün temayülât, bütün ar-
bakabiliriz. Ellerine tevdi-i umûr ettiğimiz zevat mazi-
zular, onda bâriz ve müşahhas bir tarzda aksediyor.
deki faaliyetleriyle memleketin emniyet ve itimadım, şük-
Mustafa Kemal Paşa Hazretleri'nin dört seneden beri irad
ran ve minnettarlığını kazanmış zevattır. Şimdiye ka-
etmiş olduğu nutuklar dikkatle tedkik olunursa, her
dar bunların geçirmiş oldukları tecrübeler büyük mu-
nutkun Ankara inkılâbında yeni bir merhaleye, yeni bir
vaffakiyetlerle neticelenmiştir. Sulh zamanında aynı de-
inkişafa delâlet ettiği taayyün eder.
recede muvaffak olacakları ümidi iledir ki, bu kere de
memleket kendi mukadderatını onların ellerine tevdi Bu kerre de müşarünileyh meclis riyasetine intihab
etti ve tabiatıyla son hükmünü bu ümidinin derece-i ta-
olunması münasebetiyle malum olduğu veçhile bir nutuk
hakkukuna ta'lik ediyor.
irad etti. Bu nutuktan istikbal için düstur ve program
(Vatan, nr. 137, 15 Ağustos 1923.) olmak üzere âtideki fıkrayı kaydediyoruz. Nutukta diyor-
lar k i :
 Dünyanın belli başlı milletlerini esaretten kurta- gîz levhalara, aynı dil-hıraş manzaralara tesadüf etmiyor
ran, hâkimiyetlerine kavuşturan büyük fikir cereyanları musunuz? Bu asırlarca böyle devam edegelmiştir! Asır-
köhne müessesata ümit bağlayanların, çürümüş idare larca aynı siyah toprak üzerinde aynı zavallı, menkûb,
usullerinde reha kuvveti arayanların bî-aman düşmanı- mefluç, her türlü refah ve saadetten mahrum kitleler sü-
dır! Avusturya, Almanya, Rusya, hattâ dünyanın en mu- rünüp gelmişlerdir! Batınlar batınları takip etmiş, fakat
hafazakâr bir medeniyetine mensup Çin İmparatorluğu yine aynı siyah toprak, aynı kaza, aynı itiyat, aynı tea-
büyük fikir cereyanının sadmeleriyle gözlerimizin önün- mül, aynı zihniyet! Kader, kısmet, tevekkül.. Bu yekdi-
de devrilmiştir. İşte efendiler, yeni Türkiye Devleti de ci- ğerine karışmış iradesiz, cansız, hareketsiz mahlukatın
hana hâkim o büyük ve kadir fikrin Türkiye'de tecelli- nasibi olagelmiştir!
sidir, tahakkukudur!
Acaba Türk dört seneden beri bunca fedakârlıklara,
Şimdi r i k ' a ( * ) i l e dizilen bu cümleleri nutkun bi- bunca meşakkat ve ıztıraplara, bu yalçın dağlan, bu ıssız
raz yukarısında mündemiç âtideki cümle ile takrîb ediniz : ovalan, bu Altay'dan getirdiği kağnı ile sapanı ve bütün
bu mahrumiyetleri aynen ibka için mi tahammül etmiş-
Bir an için teferruattan tecerrütle vatan dediğimiz
tir? Öyle ise yazıklar olsun dökülen kanlara, feda olunan
kudsî mevcudiyete umumî bir nazarla bakalım! Onun
canlara, viran edilen hânumânlara ve bugün her Türk
hayat nâmına, ümran nâmma her mazhariyetten mahrum
evinde akan yetimlerin, dullann gözyaşlarına! Bütün
bir siyah toprak sahasından ibaret bırakılmış olduğunu
bunlar beyhude! Zira o halde er geç yine aynı düşman
görüyoruz!
istilâlarına maruz kalacağımızdan zerre kadar şüphe et-
memelidir!
îşte size bir düstur-ı istikamet, bir yol işareti!
Fakat bereket versin ki, ne millet heyet-i umumiyesi
Evet vatan dediğimiz o kudsî mevcudiyet ümran
ile ve ne de milleti temsil edenler böyle düşünmüyorlar.
nâmma her türlü mazhariyetten mahrum bir siyah top-
Millet heyet-i umumiyesi ile icra etmiş olduğu muhay-
raktan, hayat nâmına her türlü zevkten mahrum zavailı
yirü'l-ukul mucize ile kendisinin şarkta en kudretli, en
bir kitleden başka nedir? Ve bu yalnız bizde mi? İran'a,
zinde, en canlı bir orduya sahip bir varlık olduğunu is-
Afganistan'a, Hindistan'a, Çin'e, Tunus'a, El-cezair'e,
bat etti. Hür ve serbest yaşamak, hayatın bütün manevî
Marakeş'e bir nazar atfediniz!. Her yerde aynı melâl-en-
ve maddî nimetlerine mazhar olmak içindir ki, o bir yan-
dan bütün cihana karşı isyan etti ve diğer taraftan da da-
*Metinde italikle dizilen bu kısım, gazetede farklı bir yazı hildeki bütün esaret zincirlerini kırdı. Şimdi o kendi reh-
şekliyledir.
berlerinden, kendi zimamdarlanndan, önünde mânisiz
 açılmış olan vâsi hayat sahasının tanzimine intizar edi-
yor.
Milleti temsil eden ve milletin bütün ümitlerini ken-
disinde cem'eyleyen en kudretli şahsiyet ise ilk fırsattan
bil-istifade bu tanzim ameliyesinin mâhiyetini irae etti.
Şimdi mesele şundan ibarettir: Gayeye varmak için
her türlü maniaları bir azm-i kat'i ile kırarak sebatkâr
hatveler ile yürünecek midir? Veyahut tarihin beş yüz
senede bir elde edilemeyen bu dönüm noktasında Türk
yine o meşum «siyasetçilik» ruhunu önüne dikilmiş bu-
lacak mıdır?
«Siyasetçilik» diyoruz. Zira vaziyet ve memleketi
görmek ve anlamak iki türlü olur: Birisi yüksek ve
umumî bir bakışla memleketin ruhuna ve temayülât-ı ha-
kikiyesine hulul ederek vâsi ve esaslı tedbirler ile memle-
keti şâh-rah-ı selâmet ve saadete isâl etmek, bu tarz hare-
ket yüksek siyasiyûnun, büyük mücedditlerin tarzıdır.
Diğeri de teferruata saplanmak, hususî tezahürattan
mülhem olarak, tevehhüm ve tevahhuşlara uymak ve ida-
re-i maslahat tarîkini iltizam eylemek... Bu tarz-ı hareket,
endişe-i ruz-merre ile meşbû olan «siyasetçilerin» takip
ettikleri meslektir!
Birinciler, tarihte daima derin izler bırakıp giderler.
O gibiler kendi nefislerinden ziyade memleket ve milleti
düşünürler ve yaptıkları ameliyede muvaffak oldukları
halde bütün bir milletin ve devletin ebediyen saadet ve
selâmetini temin etmiş olurlar!
îkiııciler ise, memleket ve milletin bî-nihaye istikba-
lini düşünmekten ziyade, içinde yaşadıkları dakikaları dü-
şündüklerinden tabiatıyla tarihte hiçbir iz bırakmazlar
ve iltizam ettikleri idare-i maslahat usulü ile değil bir
milletin mukadderatını, hattâ kendi mukadderatlarını
bile tayinden âciz olurlar. Daima tezatlar içinde bocâla-
yarak, nihayet idare etmek istedikleri ruz-merrenin hadi-
sâtı içinde kaybolup gitmeğe mahkûmdurlar.
Memleket ve devlet nokta-i nazarından günün en
mühim meselesi bizce bu iki ruhtan hangisinin galebe
çalacağından ibarettir. Bilhassa içinde bulunduğumuz bu
başlangıç günlerinde bu mesele ehemmiyet-i mahsusayı
hâizdir. Zira, bir taraftan memlekete hâkim ve hükümet
ve idareyi elinde tutan «Halk» fırkasının programı ile ni-
zâmnâmesi tedkik edilirken, diğer taraftan da kanun-ı
esasî gibi devletin mâhiyet ve istikametini irae edecek bir
temel atılmaktadır. îki ruhtan birisinin tefevvuku tabi-
atiyle bu mühim ve esaslı teşebbüsler üzerine aksede-
cektir.
Mâlum olduğu üzere, Tanzimat devri Türkiye tari-
hinde idare-i maslahat usulünün hâkim devridir. Devrin
vermiş olduğu umumî netice mâlumdur. Millî hayatın
herhangi bir şubesinde içinden çıkılmaz karışıklıklar, ha-
litalar ihdas etti. Muayyen, âhenkdar bir saha ve zemin
üzerinde yürümediğinden ve bütün sahaları, zeminleri
yekdiğerine karıştırmak istemiş olduğundan, memleketi
herhangi bir sahaya has olan faziletten, nimetten mahrum
etti ve neticede millî vücut üzerine azîm bir zaaf çöktü.
İttihat ve Terakki devri de kendisini aynı idare-i
maslahat zihniyetinden kurtaramadı. Bir gün evvel attığı
hatve bir gün sonraki hatvesine bir tezat teşkil etti, bun-
lar yekdiğerini muattal bıraktı. Esaslı ve derin bir ısla-
hat icra olunmadı. Muayyen, ahenkdâr, muntazam bir
usul teessüs edemedi!

Acaba biz yine aynı yol üzerinde bocalayacak mıyız?

Acaba yüz seneden beri tecrübe olunan bu yolu yine bazı
evhamlara kapılarak takip edecek miyiz? Yoksa kat'i hat-
veler ile azimkârâne bir sebatla hedefe doğru yürüyerek
memleketi nihayet bu «halitacılıktan» kurtaracak mıyız? GARP VE ŞARK

(Vatan, nr. 144, 22 Ağustos 1923.) Anlaşılıyor ki Tevhid-I efkâr sahibi Velid Bey'le şah-
siyâta dökülmeden görüşmek pek güçtür. Aramızda ta-
haddüs eden bahsin mevzuu malumdur. Sabık Heyet-i ve-
kile reisi Rauf Beyefendi'nin çekilmesi münasebetiyle Ve-
lid Bey birkaç makale neşrederek, müşarünileyhi muha-
fazakâr ve ananeperver cereyanın lideri gibi gösteriyor-
du. Biz bu iddiayı cerhederek memlekette vâki olan en
cezri harekâtın başında bulunan ve en derin ananeleri
birer birer söküp atan Rauf Bey'in kendi kendisini inkâr
etmeden muhafazakâr ve ananeperver bir cereyanın ba-
şına geçmesi imkânı olmadığını ileri sürmüştük. Binaena-
leyh Velid Bey, ya bizim iddiamızı delâil ve sübûtla redde-
decekti veyahut bu iddianın isabetini kabul edecekti. Hal-
buki Velid Bey bize cevaben yazmış olduğu iki uzun ma-
kalede, asıl mevzua asla temas etmemiş ve itiyadı veçhile
birçok lüzumsuz ve mevzumuzla kat'iyen alâkası olma-
yan şeylerden bahisle, kendisinin ve karilerinin vakitle-
rini izaa etmiştir.

Ezcümle meselâ bizim nerenin mebusu olduğumuzu

bilemediğini, daire-i intihabiyemizin ismini tahattur ede-
mediğini, kendisinin tâ ezelden hâkimiyet-i milliye taraf-
darı olduğunu, hâkimiyet-i milliye etrafında birçok çı-
ğırtkanların dolaştığını yazıyor. Biz makalemizde ne me-
busluğumuzdan, ne daire-i intihabiyemizden, Velid Bey'in
hâkimiyet-i milliye tarafdarı olup olmadığından ve ne de
çığırtkanlardan bahsetmiştik. Hasmı ilzam etmek için bu
gibi mânâsız, kimseyi alâkadar etmeyen ve nefsü'l-emrde
de tek bir paralık kıymeti olmayan haşviyata tevessül et-
mek ciddiyete yakışmaz. Maksat bizi şahsiyata dökmek
ve gazetelerde küfür ve şütûm sütunları açmak ise, Velid
Bey bizi mazur görsünler. O yolda kendisini takip ede-
meyeceğiz.
Bu cihet kaydedildikten sonra, Velid Bey'in maka-
lesindeki câlib-i dikkat bir noktaya rücû ediyoruz. Velid
Bey diyor k i :
«Hilâfetin saltanattan ayrılması ve saltanatın ilgası
meseleleri zuhûr ettiğinden beri, zaten biz ne yazdıksa,
ne kadar hulûs ve hüsn-i niyetle ve bilhassa gıll u gıştan
âri olarak neşriyatta bulunduksa, mutlaka yanlış anla-
şılmış ve mutlaka bize gayr-ı muhik isnadatta bulunula-
rak müdafaatımıza da daima mugalata ile cevap veril-
miştir.
Filhakika muarızlarımızın nazarında biz behemahal
hâkimiyet-i milliye esasının aleyhdarı ve saltanat taraf-
darı bir gazeteciyiz. Fakat bu zamanda alenen saltanat
tarafdarlığı etmenin pek tehlikeli bir oyun olmasına bi-
naen asıl maksadımızı, muhafazakârlık kisvesi altında
gizliden gizliye terviç ile meşgulüz. O cihetle mesela «Müs-
lümanlık yegâne bâis-i terakki ve itilâmızdır» veyahut
«Garp medeniyetine ihtiyacımız yok, şark medeniyeti bi-
ze kifayet eder» unvanıyla bir makale yazdık mı, bütün
bu yazılarda takip ettiğimiz gaye, mülga saltanat ve pa-
dişahlık hakkında dolaşık bir tarîkle propaganda yap-
maktan ibarettir.»
Azizim Velid Bey! Aldanıyorsunuz. Kimse sizin sa-
mimiyetinizden şüphe etmiyor. Kimse sizi saltanat lehin-
de dolaşık bir tarîkle propaganda yapmakla itham etmi-
yor.
Lâkin buna mukabil kimse sizin mesleğinizin ne ol-
duğunu tayin edemiyor. Asıl dolaşıklık, müphemiyet, ka-
rışıklık sizin zihniyetinizdedir. Bütün su-i tefehhümler
oradan, yalnız oradan geliyor!
Siz meslek itibariyle nesiniz? Hangi manzume-i e f -
kârı temsil ediyorsunuz?
inkılâpçı bir terakkiperver misiniz? Veyahut ciddi
bir muhafazakâr mısınız? Ciddi bir muhafazakâr iseniz,
saltanatın ilgasına, hâkimiyet-i milliyenin ve hem de biz-
deki gibi teşri ve icra kuvvetlerini bir tek mecliste cem'e-
den en son sistem hâkimiyet-i milliyenin nasıl tarafdarı
olabilirsiniz? Yok inkılâpçı bir terakkiperver iseniz «garp
medeniyetine ihtiyacımız yok, şark medeniyeti bize kifâ-
yet eder» gibi bir fikri nasıl perverde edebilirsiniz? Nasıl
anane ve teamülperest olabilirsiniz?
İşte, dolaşık, müphem ve meçhul cihet! Ve bunca
şikâyetinizi mucip olan anlaşılamamamzm sebebi?
Bir taraftan inkılâpların en esaslısı olan saltanatın
ilgasını ve bilâ-kayd ü şart mutlak bir hâkimiyet-i milliye-
nin teessüsünü kabul ediyorsunuz, diğer taraftan da şark
medeniyetini olduğu gibi muhafaza etmek istiyorsunuz!
Bu iki temayül bir şahısta nasıl içtima eder?
Şark medeniyetini temyiz eden hususâttan en esas-
lısı, saltanat-ı şahsiye ve mutlaka müesesesidir. Padişah-
lara ulûhiyet mâhiyeti veren ve padişahlığa teabbüd âde-
tini icat eden şarktır. Ben tek bir şark kavmi bilmiyo-
rum ki, tarihinde hâkimiyet-i milliye esasını kabul etmiş
olsun. Yalnız İslâmiyet, mebdeinde bu umumî şark ana-
nesine karşı bir aksülamel yapmak istedi. Fakat o da mu-
vaffak olamadı. Otuz üç sene süren asr-ı saadetten sonra
Muaviye'nin cülûsu ile şarkın eski ananesi yine galebe
çaldı ve âlem-i İslâm üzerinde dahi saltanat-ı şahsiye ile
istibdat usulünün en müdhişi hükümran olmaya başladı.
İşte asıl dolaşık, karışık yer! Yoksa tekrar ediyo-
Bu hal tamamen garptan mülhem olan Osmanlı inkılâbı-
rum, emin olunuz ki kimse ne sizin samimiyetinizden ve
na kadar devam etti. Yalnız o zaman bazı âlimler İslâmi-
ne de sizin hamiyetinizden tereddüt etmez. Tereddüt olu-
yet'in de bidayette hâkimiyet-i milliye esasına müşabih
nan şey sizin zihniyetinizdir. Siz tamamen mütehalif, mü-
esaslar vaz'etmek istemiş olduğunu tahattur ettiler.
tezad ve kat'iyen kabil-i meze olmayan Kandehar ile Pa-
İşte size hakikat-i tarihiye! İşte size hâkimiyet-i mil- ris'i karıştırdıkça, karışıklık, dolaşıklık bâki kalacaktır.
liye nokta-ı nazarından şark medeniyeti! Bunları ayırdığınız ve «işte ben şahsım ve milletim için
Kandehar'ı veyahut Paris'i tercih ediyorum» dediğiniz
Hâkimiyet-i milliye zihniyeti bize münhasıran garp-
gün kimsede tereddüt kalmaz, zihniyetiniz tamamen ta-
tan gelmiştir ve bütün şarkın bütün medeniyetine, bütün
ayyün eder.
ananelerine tamamen muhaliftir. O halde siz nasıl hem
hâkimiyet-i milliye tarafdarı oluyorsunuz ve hem de şark (Vataıı, nr. 158, 5 Eylül 1923.)
medeniyeti bize kifayet eder, garp medeniyetine ihtiyacı-
mız yoktur diyorsunuz?

Sonra bir suale dahi müsaade ediniz:

Azizim Velid Bey! Elinizdeki kalemi, önünüzdeki

mürekkebi, karşınızdaki kâğıdı nereden aldınız? Bağdat'
tan, Semerkant'tan, Kandehar'dan, Lahor'dan mı, yoksa
Almanya'dan mı? Taşıdığınız elbisenin kumaşlarını, şek-
lini nereden aldınız? Yukarıda tadad ettiğimiz yerlerin
hangi birinden? Daha ileri gidiyorum: Şahsiyetinize hu-
lûl ediyorum! Kafanızda taşıdığınız fikirleri, malumatı
nereden aldınız? İktisâb-ı ilm ü fazl, iktibâs-ı marifet için
Basra'ya, Şiraz'a, Hive'ye, Kabil'e mi gittiniz? Yoksa Pa-
ris'e mi? Şahsınız için garbı tercih ettiğiniz, elbisenizden
ruhunuza kadar her şeyi garptan bizzat iktibas etmiş ol-
duğunuz halde aynı şeyi milletin diğer efradına, milletin
heyet-i umumiyesine diriğ buyuruyorsunuz? Neden şah-
sen ve derûnen Paris'i Kandehar'a tercih ettiğiniz halde,
millete hitap ettiğiniz zaman Kandehar'ı Paris'e tercih
buyuruyorsunuz ?

Raif Necdet [Kestelli]
BÜYÜK ADAM
italya'nın ve asrın büyük şairi, bugünkü sanat ve
hassasiyet âleminin levend ve bülend şehriyârı D'Annun-
zio diyor k i : «Asrımızın büyük adamı Türk'tür; ve bu
Türk de Mustafa Kemal Paşa'dır...
işte pek selâhiyetli ve haşmetli bir ağızdan sâdır ol-
muş tılsımlı bir cümle, bir hüküm ki Türk ruhunu ilâhî
bir ra'şe-i gurur, millî ve medenî bir ra'şe-i iftiharla mü-
ebbeden tehziz ve tehyic etse lâyıktır. D'Annunzio gibi bü-
tün mânâsıyla hür ve serâzâd, büyüklüğünün füsun ve
kudretini bizzat kendi ruhunda duymuş bir adamm böy-
le neticesi tekmil cihana ve insanlığa şâmil muazzam bir
hüküm verebilmesi için elbette istinâd ettiği mühim vesi-
kalar, müheyyiç tahassürler ve tefekkürler olacak...
Kalbimi lâhûtî bir heyecan ve bâkir bir felsefe-i gu-
rurla mesut eden şu hükümden benim çıkardığım ilk mu-
tarrâ mânâ şudur ki Mustafa Kemal Paşa'nın büyüklüğü
memleketlerin yâbis hudutlarını aşmış, ruh-ı beşerde sa-
mimi bir ma'kes bulmuştur. Evet, pek yüksek bir müte-
fennin, pek mümtaz bir sanatkâr gibi... Farazâ bir Pas-
teur, bir Edison, bir Shakespeare veya Bethoveen gibi
Türk dâhisinin de büyüklüğü sade milletine münhasır
kalmaktan kurtulmuş, âlem-şumûl olmaya başlamıştır.
Çünkü dehasının şiddetli rûzgârıyla siyaset-i cihan
mihverini değiştirdi... Çünkü şahsiyetinin esâtîrî kudre-
tiyle zulüm ve zulmete ziyâ ve sevda aktı... Filhakika o,
insaniyet-i umumiyenin bir cüz'ü olan mevte mahkûm
mazlum Türkiye'yi ibdâ ve kahramanlıkla esaretten ve
ölümden kurtarmıştır. O, insanlığı küçülten ve kirleten
siyasî haydutluğun, hırs-ı istilânın, tabir-i marufuyla «em-
peryalizm »in tarihî bir celâdetle cezasını vermiştir. Onun
kartal ruhu yalnız Türk tarihinde değil, tekâmülât-ı beşe-
riye tarihinde de müessir ve feyyâz bir iz, bir hava bırak-
mış; asrın cereyan-ı felsefesine nevvar bir kanal açmış,
adle ve nura meftun insaniyet-i mütefekkirenin temâyii-
lât-ı ruhiyesini geniş bir mikyasta tatmin ve taltif et-
miştir.
Elîm müşkilât içinde hiç yoktan yarattığı ordu ile
kazandığı mucizevî zafer, beşeriyeti müsbet ve mütekâ-
mil inkılâplara mazhar eden nurlu isyanların en mehîbi,
en iradelisi ve şaşaalısı olmuştur.
Fakat Mustafa Kemal Paşa denilen çelik azimli bü-
yük asker yalnız Yunan ordusunu hârikalı ve bârikalı bir
sürat içinde izmir'de denize dökmekle, zulüm ve istilâ-
nın cezasını vermekle iktifa etmemiş, zaferden sonra ta-
kip eylediği yüksek ve insanî siyasetle de «emperyalizm»in
samimi hasmı olduğunu cihana göstermiş, Avrupa'nın çok
medenî geçinen muhteris ve mutaassıp diplomatlarına bir
numune-i ziyâ, bir ders-i kemâl vermiştir.
işte fikrimce büyük askeri, asrın büyük adamı de-
recesine yükselten şâ'hikavî hassa!. Filhakika parlak
harpler kazanmış mağrur ve hodbîn hükümdarlar ve ku-
mandanlar gibi «militarizmsin satvetli ihtiraslarına ve
dalgalarına kapılmayan, vatanının saadetini selâmet-i ci-
han ile telife çalışan, ruhu milletini insaniyet için hadd-i
azamide müfid ve mesut bir unsur yapmak emel i necî-
biyle çarpan muzaffer ve müsalemetperver bir serdar, an-
cak şu semâ-paye rütbeye lâyıktır : Büyük adam...
 Bu nükteden dolayıdır ki, Mustafa Kemal, hunin
şaşaa-i şöhreti asırların ufuklarını tutuşturmuş Napoleon
Bonaparte'dan büyük ve yüksektir. Bu cazip manzara-i
itilâ karşısında mağrur ve müftehir olmak yalnız mazlum
Türklerin değil, medenî vahşetlere sahne olmuş zalim yir-
minci asrın da hakkıdır!..
Yakın bir mazinin o köhne ve ahmak Turan ve Kı-
zıl elma politikasını, milletin sebeb-i felâketi olan o kara
ve meşum ihtirası düşündükçe hâlin bu afif, bu şafak-
âmiz siyaseti nazarlarda ne büyük bir kudsiyetle, ne de-
rin bir ciyadet ve taravetle incilâ ve inkişaf ediyor...
Her halde sinesinden büyük adam yetiştirebilen bir
millet büyüklüğün kıymet ve ulviyetini takdirde tekâsiil
göstermez. Hiçbir vakit unutmamalıdır ki Mustafa Ke-
mal Paşanın büyüklüğü Türk milletinin büyüklüğüdür!..
Onun için bu pek şerefli, pek emsalsiz büyüklük
abidesini bütün kudsiyet ve taravetiyle, bütün safvet ve
şetaretiyle muhafaza, hem Gazi'nin hem Türk milletinin
borcudur!..
Haziran 1923
(Ziya ve Sevda, İstanbul 1924, s. 158-161.)

Türk vatanında ikbal ve istiklâlle, hürriyet ve hâ-

kimiyetle yaşamak; Türk vatanını medenî ve müterakki
hiçbir memleketten geri kalmayacak tarzda mamur ve
mesut yapmak... îşte D'Annunzio tarafından asrın büyük
adamı telakki edilen Mustafa Kemal Paşa'nın gaye-i
emeli; amâkında nur ve ziya fışkıran umde-i siyasiyesi...
Bu umde asırlardan beri ıztırap ve zulmet içinde inleyen
bir milletin ihtisâsât ve ihtiyacatma tamamen cevap
verdiği için payidâr olacak; ve bu ulvî prensipten, bu de-
mokratik meşîme-i siyasiyeden canlı ve şanlı, medeniyet
ve müsalemet için müfid ve feyyaz bir millet-i iktisadiye
doğacak; sonra da büyük adam, çelenkler ve çiçekler
içinde, tarihin müebbed sine-i takdisinde yaşarken Türk
milletini ve yirminci asrı temsil eden kudretli şahsiyetin-
den yeni vatana ve gelecek asırlara demet demet şükû-
fe-i nûr u huzur saçılacak!..

Bilmem, Türkiye'nin yegâne azimkar müncisi ve

müteceddidi olan Gazi'nin ıslâhât ve teceddüdât vadisin-
deki bu daha mühim ve mukaddes ikinci gazasına bütün
ruhuyla iştirak etmeyecek temiz bir vatandaş tasavvur
olunabilir mi?..

Mahmut Esat [Bozkurt]
CUMHURİYET KANUN-I ESASİSİ
1336-1920 Teşkilât-ı Esasiyesi noksandı. Şüphe yok
ki bunun ikmali Türkiye'nin asrî bir devlet, bir cumhu-
riyet halinde tecelli edebilmesi için zarurî idi. Bu zaruret
Teşkilât-ı Esasiye kanununun birinci Millet Meclisince
tasvibe iktiranı gününden beri gözden ırak kalmamıştı.
Hattâ Teşkilât-ı Esasiyeyi yazanlar, müdafaa edenler bile
bunu görüyorlardı. Ancak isteniyordu ki Türk ihtilâlinin
çok mühim esasâtı ihtiva eden bu büyük eserini, teakup
edecek hadiselerin mantığı, inkılâbın inkişafâtmı itmam
etsin. Bugün vaziyet oldukça tebellür ve tavazzuh etmiş
bulunuyor. Kanun-ı Esasî Encümen-i Alî'si Cumhuriyet
Teşkilât-ı Esasiyesini faaliyete hazırlamaktadır. Şu kadar
ki yeni projenin ihzar olunan maddeleri 1336 Teşkilât-ı
Esasiyesinde inkılâbın kabul ettiği hukuk-ı esasiye pren-
siplerinden ayrı esaslara, başka nazariyâta istinat etmek-
tedir. Bu, hesaba dahil olmayan bir tecellidir. Çünkü Teş-
kilât-ı Esasiye prensiplerinin tağyiri değil, teferruatın bu
esaslara göre tanzimi mültezimdi. Kanun-ı Esasî Encü-
meni ne gibi sebeplere binaendir ki ihtilâlin hukuk-ı esa-
siye prensiplerine muvafık düşmeyen yeni bir lâyiha ha-
zırlamak lüzumunu görmüştür? Encümeni dinlemezden
yeni projenin esbâb-ı mucibesini okumazdan evvel bu
bâbda bir şey söylemek zordur. Encümence ikmal olunan
bu son lâyihanın Halk Fırkası'nca ve Millet Meclisince
nasıl bir telâkkiye mazhar olacağını da bilemeyiz. Bunun-
la beraber elde mevcut maddelere göre vaziyeti şimdiden
tahlil etmek, encümenin yeni hedefini kavramak güç bir
şey olmayacaktır.
1336 Teşkilât-ı Esasiyesi vahdet-i kuvâ nazariyele-
rine istinat ediyordu. İnkılâbın ve vatan müdafaasının
halk hâkimiyetine, millet iradesine müstenit bulunması
ve muvaffak olması için bu, behemahal lâzımdı. Dahilde
ve hariçte hayatına kasdedilen bir millet, bâdireli günler-
de muazzam işleri başarmaya azmeden halk, idare dizgin-
lerini bilâ-kayd ü şart ve bilfiil elinde tutar. Bu kuvâ-yı
umumiye, devleti bir noktada câmianın maddî şahsiyetin-
de cem'eden vahdet-i kuvâ esasâtma müstenit bir kanun-ı
esasî tanzimi ile mümkün olabilirdi. Saltanat devirlerin-
den müdevver esasâtm mutlaka imhası lâzımdı. Halk hâ-
kimiyetinin, yeni idarenin, inkılâbın mânâ ve meşruiyet
ifade edebilmesi için bu, ilk şarttı. Öyle oldu. Türkiyemi-
zin dünkü ihtiyaçlarına tevafuk eden yukarıdaki devlet
tarzı bugün gününü görmüş ve yaşamış, terkedilmesi lâ-
zım gelmiş bir sistem inidir? İşin dönüm noktalarından
birisi de budur: Bize göre, Teşkilât-ı Esasiye sadece ihti-
lâl ihtiyacâtını ifade eden bir eser değildi. Vahdet-i kuvâ
nazariyelerinin bir tecelliyâtı idi. Çetin ve aşılması çok
güç inkılâbı demir omuzlan üzerinde götüren bu eser,
mânâsını asr-ı hâzır hukukîyâtının en son nazariyâtıyla
da izah etmiş oldu. Türkiye, asrî bir cumhuriyet halinde
teessüs ve teşekkülü mefkûre olarak kabul etmiş bulu-
nuyor. En son hukuk-ı esasiye nazariyâtına göre tecehhüz
etmekten müstağni kalabilir mi? Bize göre hayır. Uzun
meşrutiyet ve kanun-ı esasî tecrübelerinden sonra, mem-
leketiımizin idare usullerine en çok tevafuk edenin bu sis-
tem olduğu anlaşıldı. Sistem tatbik edildi, muvaffak da
oldu.
Kanun-ı Esasî Encümeni'nin tesbit ettiği maddeler
arasında vahdet-i kuvâ izlerine tesadüf olunduğu gibi,
tefrik-i kuvâ, parlamentarizm esasâtma temas eden kai-
deler de görülmektedir. Bir surette ki, Cumhuriyet Ka-
nun-ı Esasisinin hangi tipe mensup olduğunu göstermek
bile güçleşiyor. Hele hâkimiyet-i milliye bahsinde, herhan-
gi bir hukuk-ı esasiye sistemiyle telifi kabil olmayan ci-
hetler de mevcuttur. Bunlar teferruat kabilinden şeyler
olsaydı bir diyeceğimiz kalmazdı. Fakat esasâta ilişen
noktalardır. Nazariyâtta yerini bulamayan, her telden
çalan büyük kanunlar halk hâkimiyeti için çok tehlikeli-
dirler. Anarşiye, ihtilâllere müncer olurlar. Çünkü çok
elastikidirler. Tevillere müsaittirler. Zaman zaman bir sı-
nıfın, bir zümrenin hattâ bir şahsın bile tahakküm silâhı
olabilirler. Hürriyet nâmına halkın boynunu esarete uza-
tırlar. Osmanlı İmparatorluğu tarihi bu gibi faciaların
pek acı örnekleriyle yüklüdür.
Kanun-ı Esasî Encümeninin ihzar ettiği yeni madde-
lere göre hâkimiyet-i millîye Millet Meclisi'nde tecelli edi-
yor; Türkiye reisicumhuru mebus olamıyor; parlamenter
usullerde olduğu gibi hükümetin muvafakati ile meclisi
feshedebiliyor. Şu birkaç madde mefhumu arasında bü-
tün kanun-ı esasî sistemlerini seyredebiliriz. Hattâ görül-
memiş ve duyulmamışları bile.
Denebilir ki, en iyi kanunlar bile her türlü suistimal-
lere elverişlidirler. İş, halkın içtimaî, siyasî vaziyetini, ter-
biyesini buna müsaade etmeyecek bir hale koymaktır. Bu
mutlak ise Cumhuriyet Kanun-ı Esasisi yapmaya ne lü-
zum vardı? Bu çok basit bir hakikattir. Meselenin bütün
ehemmiyeti bunda olsa bile bizi, kötülüğe en az müsait,
halk hâkimiyetini takviyeye en ziyade kabiliyetli kanun-
ları yapmaktan müstağni kılamaz. Şüphe yok ki, siyasf
kanunların memleketin huyuna uyması mutlaka lâzımdır.
Ve iyi kanunlar her halde kötülere müreccahtır. Halkın
terbiyesi ne olursa olsun.
Kanun-ı Esasî Encümeni'nce tesbit olunan maddele-
rin ayrı ayrı tahlilini müteakip yazılarımıza bırakıyoruz.
Şimdilik şunu işaret edelim ki, asr-ı hâzır hukuk-ı esasiye-
sine göre hâkimiyet-i milliye üç sistemle tecelli ediyor.
1. Tefrik-i kuvâ,
2. Vahdet-i kuvâ,
3. Parlamentarizm.
Hakikatte birinci ve üçüncü esaslar, ikinciyi yani
bütün selâhiyetlerin millete aidiyeti esasım ref'etmezler.
Hattâ denilebilir ki, bu iki esas vahdet-i kuvâ sisteminin
şu ve bu şekilde tatbikatıdır. Fakat bunlar o kadar eski-
miş, o kadar yıpranmış müessesâttır ki, kızağa çekilmeleri
hususunda müellifler arasında ihtilâf yok gibidir, çünkü
hâkimiyet-i milliye bu iki sistemin yıpranmış âletleri ara-
sında benliğini pek zayıf bir tarzda gösterebilmektedir.
Her ikisi de zümre veya sınıf hükümetinden başka bir şey
ifade edemiyorlar. Şimalî Amerika reisicumhuru müte-
veffâ Wilson, Devlet eserinde tefrik-i kuvâyı böyle görüyor.
Hukuk-ı esasiye ulemâsından Duguit'e göre parlamenta-
rizm hükümet diktatörlüğüne en müsait bir usuldür. On
iki senelik meşrutiyet tarihimiz bu tezin canlı bir misali-
dir. Yeni kanun-ı esasiler vahdet-i kuvâya, meclislerin ve
milletlerin mutlak hâkimiyetine doğru yürüyorlar. Millet-
ler icra heyetlerinin idare ettikleri hürriyetten çok yorgun
düşmüşlerdir. Tefrik-i kuvâ nazariyeleri Duguit'nin güzel
teşbihince, Hıristiyanların teslisi gibi bir hayaldir. Bize
göre devletin iş şubeleri vardır. Bunlar birtakım vazife-
lerle tavzif olunurlar. Selâhiyet sahipleridirler. Selâhiyet-
lerinin derecesi şu ve bu memlekete göre değil, her mem-
leketin siyasî, içtimaî, iktisadî vaziyet ve tahammülüne
göre yine millet veya mümessili olan meclis tarafından
takdir olunur. 1336 Teşkilât-ı Esasiyesinin ancak bu şarj-
lar dahilinde ikmaline taraftar olabiliriz. Bunun esasâtm-
dan herhangi bir sistem hesabına fedakârlık etmek inkılâ-
bın yarısını vermekle birdir.
Niçin encümen bu esası değiştirmek lüzumunu his-
setmiştir? Hatırımıza birçok miktar cevaplar geliyor. De-
nebilir ki kuvvetli bir hükümet lâzımdır. Fakat vahdet-i
kuvâ buna neden mâni olsun? Yine denilebilir ki, meclisin
mutlak selâhiyetlere mâlik olması parlamento diktatörlü-
ğüne müncer olabilir. Bizde böyle şey olmadı. Tarihin kay-
dettiği diktatörlükler, istibdadlar meclislerin değil, hükü-
metlerin hesabınadır. Bütün dünya meşrutiyet tarihinde
bir ve nihayet iki meclis istibdadına müsadif olabiliriz.
Fakat milletlere istibdadı icraî kuvvetler tattırdı ve ni-
hayet meclisin istibdadı milletin diktatörlüğüdür. Millet,
meclisi her zaman kontrol edebilir. Bu ise hürriyetin en
kudretli zâminidir. Cumhuriyet mesuliyet ise, vahdet-i
kuvâ bunu her sistemden fazla temin edebilir. Şu halde
inkılâp prensipleri neden bir köşeye bırakılıyor? Nerede
kaldı ki, tefrik-i kuvâ ve parlamentarizm cumhuriyete mü-
sait oldukları kadar şahsî saltanata da kabiliyetlidirler.
Mutlak surette halk hâkimiyetini ifade eden vahdet-i kuvâ
yalnız cumhuriyete tahammül edebilir. îşin inceliği, Türk
inkılabının dehası buradadır.
(Vatan, nr. 312, 21 Şubat 1924.)
M İ L L Î ŞUUR
Millî şuuru tekevvün ve inkişaf etmemiş olan ce-
maatlar zeval ve esarete mahkûmdurlar İlmen derece-i
sübuta varmış olan bu hakikat, hayat ve tatbikatın her
günkü tecellileri ile de teeyyüd etmektedir.
Millî şuur, millî «benlik» in şuurlanması, yani ef-
râd-ı millet tarafından bilinmesi ve benimsenmesi demek-
tir. Bu ise, yalnız efrâd-ı milletin müşterek bir mefkûre
etrafında toplanarak umuma ait menâfii müdafaa ve ma-
zarratları def'de müştereken hareket etmeleri ile tecelli
eder.
Milli şuurun teessüs ve tekevvününde başlıca âmiller
şunlardır: Lisan, din, edebiyat, bediiyât ve müşterek ta-
rih. Zira efrâdı toplayan müşterek fikirler, müşterek his-
ler, müşterek anane ve âdetler, müşterek hâtıralar bun-
lardan doğar ve bunlar ile muhafaza edilir! Fakat bunla-
rın da millî şuura husule getirebilmeleri için, şuurlu olma-
ları yani millîleşerek, millet efrâdmı muayyen ve müşte-
rek bir mefkureye doğru sevketmeleri lâzımdır. Ne ha-
lita halinde olan ve milletin ekseriyetince anlaşılamayan
bir lisan, ne halk kitlelerine kapalı kalan bir din, ne
kozmopolit bir edebiyat ve bediiyât ve ne de sarayların
ve sultanların keyiflerini ve tercüme-i hallerini ifade eden
bir tarih bu vazifeyi ifa eder.
Millî şuurun adem-i mevcudiyetine delâlet eden emâ-
rât ve alâmetler de şunlardan ibarettir: Nifak ve şikak.
Muayyen ve müşterek gaye ve emellerin mefkutiyeti. Ef-
râdm yekdiğerine karşı yabancılığı ve akl-ı selimi hayret-
lere sevkeden adi ve mânâsız sebepler ve sâikler dolayı-
sıyla, efrâd-ı millet arasına şiddetli ve devamlı husumet-
lerin suhuletle girebilmesi! Herhangi bir muhit ve cemaat
arasında bu alâmet ve işaretlerin zuhur ve tecellisini gör-
dünüz mü, o muhit ve cemaatin şuursuz olduğuna, cesa-
met ve aded-i nüfusu ne olursa olsun, zeval ve esarete
mahkûm bulunduğuna hükmedebilirsiniz.
Bizi yukarıdaki mütalaaları serdetmeğe sâik olan
âmil, son günlerde İngilizce Times gazetesinde okuduğu-
muz bir makale oldu! Bu makale Hindistan'a hasredilmiş
ve Hindistan'da son zamanlarda zuhur eden hâdiseleri
kaydediyordu.
Herkesçe malumdur ki, el-yevm Hindistan'da üç yüz
elli milyona yakm, yani bütün küre-i arzdaki beşeriyetin
beşte biri kadar bir kitle sâkindir. Bu kitle tamamen aynı
ırka mensuptur. Fakat bu cesîm kitle millî şuurdan mah-
rum olduğu için kendisinin altıda biri miktarında olan
İngilizlerin elinde mahkûm ve esirdir!
Times gazetesi Hindistan'ın bugünkü halini tasvir
ederken, bu garip hâdisenin esbâbmı da irae etmiş oluyor.
Evvelâ lisan kendi vazifesini ifa etmiyor. Hindistan'-
da tahrirî olmak üzere başlıca istimal edilen Hindistanî,
Ordu ve Sanskrit lisanlarından hiçbirisi kitleler tarafın-
dan anlaşılmamaktadır. Ve efrâd yekdiğerine yabancı kal-
maktadır. Müşterek hislerin ve gayelerin tahanımurunu
temin eden âmil mevcut değildir.
Sâniyen, din vazifesini ifa etmiyor. Din nokta-i na-
zarından Hindistan başlıca iki kısma ayrılmaktadır:
Mecusîler ve İslâmlar. Fakat Mecusî dini, efrâd-ı ahaliyi
iki bin yedi yüz yirmi dört kast veya zümreye taksim
ederek, bu zümreleri yekdiğerine içtimaî ve iktisadî sa-
hada takarrübden men'ettiği gibi, İslâmlar da Sünnî, Şiî
ve İsmailî nâmıyla üç büyük fırkaya ayrılarak, daima
kendi aralarında ;nizâ ve münakaşada bulunuyorlar.
Times gazetesinin kaydettiği bazı hâdiseler, bu dinî vazi-
yetin ika ettiği tesirler hakkında ibret-âmiz dersler ver-
mekte ve Hindistan'daki İngiliz hâkimiyetinin hakiki es-
bâbmı ortaya 'koymaktadır. Hindistan baştanbaşa dinî
tarz-ı telâkkiler dolayısıyla aynı ırka mensup adamlar
arasındaki mukateleler için kanlı bir sahne haline gel-
miştir. Mebzuleıı dökülen bu kanın sebebi biliyor musu-
nuz nedir? İnek!.. İnek, Mecüsîlerce mukaddes ve eti ha-
ranı bir hayvandır. İslâmlarca ise, kutsiyetten âri ve eti
helâl olan bir şeydir. İşte bu husus, o kanlı hâdiselerin
mebdeini teşkil eder. Mukaddes mabudlarının İslâmlar
tarafından boğazlanmasını gören mutekid Mecusîler bu
hale tahammül edemiyorlar ve İslâm hemşehrilerinin
üzerine hücum ediyorlar. Onlar da bittabi mukabele edi-
yorlar ve mukatele asırlardan beri her gün her şehirde
devam edip gidiyor!
Bari hiç olmazsa İslâmlar kendi aralarında ve Mecu-
sîler de kendi aralarında mütesanid ve müttefik olsalar!
Hayır! Nerede! Yukarıda da zikrettiğimiz veçhile Mecusî-
ler kendi aralarında binlerce zümrelere inkısam etmişler-
dir... Bu zümreler yekdiğerine takarrüb etmezler. Eder-
lerse yekdiğerini telvis etmiş olurlar. İngilizlerin «untouc-
hable» yani gayr-i kabil-i temas dedikleri bir kast vardır
ki, bütün Hindistan'da elli milyonluk bir kitleyi hâizdir.
Bu kasta mensup olan zavallılar, şehirlere girmezler, baş-
ka kastlara mensup olanlara elli hatveden ziyade takar-
rüb edemezler. Zira nefesleri bile temas ettiği her şeyi
telvis eder!
İslâmlara gelince bunlar arasında da Ali, Muaviye
ve İsmail kavgası berdevamdır. Her muharrem ayı âdeta
Sıffîn muharebesi yeniden başlar, yekdiğerine kız verip ve camide birleşemeyen insanlar, tabiatıyla bankalarda,
almazlar, camide birlikte namaz kılmazlar, yekdiğerinin ticarethanelerde ve imalâthanelerde de birleşemiyorlar.
âyinine iştirak etmezler. Hindistan'ın bu halinden bizim için alınacak ne ka-
Dinen bu kadar tefrikalara uğramış olan kitle ara- dar ibret dersleri vardır! Times'ın yukarıda zikrettiğimiz
sında hiç olmazsa edebiyat ve bediiyât, müşterek hisler, makalesinin mütalaasını bütün münevverlerimize, bütün
müşterek gayeler tevlit etse. Filhakika son zamanlarda mütefekkirlerimize tavsiye ederim! İngiltere'de de mez-
garptan gelen bir cereyanın tesiriyle bu sahada tecrübe- hep, fikir ve içtihad ihtilâfları ve münakaşaları vardır.
ler yapılmaya başladı. Fakat bunlar henüz ummanda bir Fakat sosyalistinden konservativine, papasından feyleso-
katre kabîlindendir. Umumiyetle ve her tarafta edebiyat funa kadar unutmaz ki, bütün bunların fevkinde İngil-
dinî mâhiyette olduğundan, edebiyat bile dinin telkin et- tere'de bir İngilizlik vardır. Şuur-ı millî bu hususu İngi-
tiği ihtilaf ve tefrikaları teyid ve idame etmektedir. Be- liz kalbinde derince hakketmiştir, ve İngiltere'de mezhep
diiyâta gelince, tabiatıyla böyle bir muhitte bediiyât esa- fikir ve içtihad ihtilâfı, hiçbir zaman husumeti, nifakı,
sen inkişaf edemez. Tarihî hâtıralar ise, asırlardan beri şikakı mucip olmadığı gibi, İngiliz birliğini de ihlâl ede-
devam eden bu kavgaların, bu ihtilafların izlerinden baş- mez. İşte İngiliz hâkimiyetinin menbaı ve işte önümüze
ka bir şey olmadığından, tabiatıyla o da müşterek bir vaz'edilmiş ve üzerinde uzun düşünülecek iki nümune!
gaye ve duygunun tekevvününe hizmet edemiyor!
(Hâkimiyet-i millîye, nr. 1189, 8 Ağustos 1340/1924.)
İşte üç yüz elli milyonluk bir kitleyi hâiz olan Hin-
distan esaret ve mahkûmiyetinin hakiki sebebi. Bundan
vâsi mikyasta istifade ederek hâkimiyetlerini temin etmiş
olan İngilizler, tabiatıyla bu halin ref'ine değil, devam ve
takviyesine çalışıyorlar. Tertip ve tanzim ettikleri bütün
siyasî, idarî, içtimaî teşkilât ve tertibatta daima o müte-
halif ve mütezâd avâmil ve anâsırı yekdiğerine karşı koy-
maya, mütemadiyen bunların tesâdümlerini temin ede-
cek vasıtaları istihzâra sarf-ı dikkat ederler!
Bu sayede İngilizler yalnız manevî hâkimiyetlerini
değil, aynı zamanda da maddî ve iktisadî hâkimiyetlerini
de temin etmektedirler. Manen birleşemeyen, mütemadi-
yen yekdiğeriyle kavga eden "ikanlar, tabiatıyla madde-
ten de birleşerq,ezler, iktisadî müşterek menfaatleri de
müdafaadan âciz olurlar. Onun içtadir ki, Hindistan'da
el-yevm en bi/yük şirketler, en faal teşebbüsler İngilizle-
rin ellerinde ^emÇrküz etmiştir. Matbuatta, parlamentoda

Mustafa Şekip * [Tunç]
M İ L L İ Y E T MEFKÛRESİ NEDİR?
İzzet Bey ahiren neşrettiği milliyet nazariyeleri ve
millî hayat namındaki tenkidi eserinde kendi kendine bu
suali soruyor ve buna cevap vermek için milliyeti teşkil
ettiği zannolunan ırk, coğrafî muhit, iktisat, lisan, millî
seciye, anane, tarih, hars, medeniyet unsurlarını birer bi-
rer tahlil ve tenkit etmek suretiyle milliyetin cevher ve
mâhiyetini meydana çıkarmak istiyor. Bilhassa son on
beş sene zarfında gına getirecek kadar tekrarlanmış gibi
görünen bu mevzulara teveccüh edebilmek için müstesna
bir kudret ve cesaret lâzımdı. Bu ciheti pek iyi takdir
eden İzzet Bey tekrar hissini vermemek için mevzuuna
tenkitçi ve felsefî bir tefekkürün bütün inceliklerini sarf-
ediyor. Bu husustaki kudret ve maharetine üslûbu da
bihakkın yaver olsaydı, eserin tesir ve cazibesi emsalsiz
olurdu. Mamafih bu kusur bütün kariler için varit değil-
dir.
Felsefî lisanın hususî güzelliklerinden anlayanlar
müellifin birçok yerlerde tarz-ı tefekkürünü lisanıyla bes-
telemeğe muvaffak olduğunu göreceklerdir. Başlangıçta
bir adamdan ziyade bir müellifle karşılaştığınızı hissetti-
ren bu eser, yavaş yavaş İzzet Bey'in ruhuyle dolmağa
başlıyor ve nihayet müellifle eser yek-vücut oluyor. Düş-
mana karşı evvela çekile çekile hareket edip, onu matlup
noktaya getirdikten sonra var kuvvetiyle atılan mahir bir
( * ) Darülfünun Ruhiyat muallimi
102
kumandan gibi mevzuunu idare eden İzzet Bey, bu tâbi-
yeyi intihap etmekle çok sevdiği tenkidin can damarını
bulmuş olduğunu gösteriyor.
Bunun için evvela kendi ilim ve maharetini asla
göstermeyerek mütemadiyen hasmına hücum ettiriyor ;ve
onu söyletiyor... Aynı zamanda hile yapıldığını hissettir-
memek için de azar azar kuvvet ve kudretini göstermekte
kusur etmiyor. Fakat asıl hamleyi, en kahhar darbeyi sona
bırakıyor. Bunun için ilk muharebeler pek ateşli ve ruhlu
değildir. Pişdar muharebelerini teşkil eden ırk, coğrafî
muhit, iktisat meseleleri bin-nisbe sönüktür. Çünkü he-
nüz daha çok maddî kuvvetler çarpışmaktadır. Kalbinin
hararetini, mefkûresinin hamlesini, iradesinin cehdini
ilim ve zekânın kumandası altında bulundurmak isteyen
İzzet Bey'in bu kadar sıkı kayıtlar altında ne kadar müş-
kilâtla yazı yazacağı pek kolay anlaşılır. Karilerin şimdi-
ye kadar bu eserle alâkadar olduklarını göstermemesinin
bir sebebi de ihtimal ki, üslûptaki bu tutukluktur. Fakat
her yiğidin bir yoğurt yiyişi olmazsa kıymetleri nasıl tef-
rik olunur?
İzzet Bey en büyük kudretini felsefesinin şîmesi
olan inkârda göstermiştir. Onca milliyet ne ırk, ne muhit,
ne servet, ne lisan, ne seciye, ne anane, ne tarih, ne hars,
ne de medeniyettir. «Milliyete toprağa, ırka, iktisada, li-
sana, seciye veya ananeye irca etmek isteyenler ve milliye-
tin haddizatında ne olduğunu değil, belki neden başka
başka milletler mevcut olduğunu göstermeğe çalışıyor-
lar»... «Harsın millî olması insanları ayırmasından değil,
vahdeti şuura gelmekle beraber millî cehdin esasını teşkil
eden vâkıanın mâhiyetini göstermesindedir». Hars husu-
siyetlerinin ehemmiyetini izam ve bunların mevcudiyetini
müdafaada taannüd eden gayesi pek mahdut ve muvak-
kat olan siyasettir. İzzet Bey ilmin siyasete âlet edilmesi-
ne karşı pek içlenmiştir. O derece ki, eserinin başlıca sâiki
bu suistimal karşısında bir münekkidin duyduğu istik-
rah ve ıztıraptır. İzzet Bey aynı nefreti «gözümü kapa-
rım, vazifemi yaparım» tarzındaki dogmatik ve kör imana
karşı da duyuyor.
Çünkü onca millî hayat artık her türlü tenkitten
müctenib anane ve hissiyâta değil, belki birçok tezahüratı
itibariyle daha ziyade tenkitçi ve tecrübeci ilim ve akla
yakındır. Milliyeti bir vâkıa olmaktan ziyade bir mefkûre,
bir irade, şuurlu bir iman gibi kabul eden İzzet Bey, bu
kanaatleriyle akılcı olmaktan ziyade entegral bir realist
hissini veriyor. Yalnız bu ideal, ilmî ve felsefî bir terbi-
yenin mahsulü olmalıdır. Yoksa coşkun hamiyet veya po-
litika taassubu gibi kör hayaletler milliyet aşkını temsil
edemezler. Bir de millî hayat ne mazide, ne de haldedir.
O daha çok bir istikbaldir. Binaenaleyh hakiki milliyet-
çiler, iman-ı kâmil sahibi olan mefkûreciler de vardır.
Millî cereyanın esasında öyle «ruhî bir enmuzec» vardır
ki, bunun gayesi «tabiata binaen ve tabiat içinde mefkû-
reyi tecelli ettirmek, beşerî hürriyeti temin eylemektir».
Bu itibarla «hakiki millî hayattır ki beynelmileldir ve
beynelmilel sahada inkişaf eder». «Esasında beşerin tabiî
hayatını inkâr veya ifna temayülünü taşıyan itikatlar ise
ne millî, ne de beynelmilel olabilirler. Onlar ancak lâ-mil-
lîdirler».
«Hayat, ruh ve cemiyet hadiselerinde herhangi bir
bütün, eczasının mecmuundan ibaret addolunamaz» diyen
İzzet Bey «pluraliste» yani kesretçilik temayülü göster-
mekle millî hayatı da anâsıra kabil-i irca görmüyor. Mef-
kûre ile yaşayan ve mefkûreyi tahakkuk ettirmek için
yaşayan, harsta hem sâikini, hem hedefini bulan milliyet
bu vasfıyle gerek maddî tabiatın, gerek manevî tabiat de-
mek olan tarihî ve ruhî muayyeniyetin fevkine yükseli-
yor. Şuurlu olmak itibariyle hür bir cehit ibraz ediyor,
insaniyetin muayyen bir istikametinde kemalini tahakkuk
ettirmeğe çalışıyor.
«Böyle bir mefkûre ancak kalpte doğar ve kalbe is-
tinat eder. Bundan dolayı Ziya Bey'in hars ile kalp arasın-
da müşabehet görmesi pek doğrudur. Milliyet hissi dinî
bir bağdır, bir imandır. Fakat her iman millî iman değil-
dir».
Mevzuuna karşı mukaddimede tamamen bî-taraf gibi
görünen İzzet Bey, şüphe ve inkârlarını yaptıktan sonra
hissiyâtım zabtedemez bir hale geliyor. «Fânî varlığımızı
aşmak için artık son bir fırsat irae eden milliyet mefkû-
resini ilahî bir cereyan gibi yaşamak lâzım geleceğini
aklen tenkit ve teemmül ettikten sonra, kalben tastikde
tereddüt etmiyor. Milliyete imanın ancak bu şartla asrî
bir iman olabileceğini anlatmak isterken «milletin Leyla
gibi söylemesi için bizim Mecnun olmamız şart değildir»
demekle peygamberâne dogmatizme güzel bir de fiske
atıyor. İzzet Bey milliyet mefkûresi karşısında yalnız ca-
hil ve körlerden, siyaset ve devlet adamlarından şüphe et-
miyor. Bu şüphesini «halkın rağbetini kazanmak için
mevzuuna millî renk veren sanatkâr» lara da teşmil edi-
yor. Ve bunlar nazarında milliyet düsturunun kıymet ve
hakikati faydasıyla ölçülür «bir zarif hayal» den başka
bir şey değildir, diyor. Milliyet mefkûresinin ilmî bir kis-
ve altında siyasete âlet edilmesi sâniasından bî-zar olmuş
mütefekkirlerimize felsefî bir tefekkürle tercüman olan
İzzet Bey'in bu eseri biraz gecikmiş olmasaydı büsbütün
başka bir intiba ile karşılanırdı. Mamafih bu kusuru İz-
zet Bey'in kasdına atfetmek asla hatıra gelemez. Çünkü
onun bütün ruhuyle sevdiği ve kıymet verdiği tarz-ı ten-
kit öyle alelacele yapılamazdı. Milliyetçiliğe siyaset ve
menfaat gözüyle bakanlara karşı «Biz bu siyasî bakışa
karşı tamamen yabancıyız. Bu ufak kitapta milliyetin

mânâsı ve ehemmiyeti siyasî menfaatlere göre değil, be-
şerî kıymetlere nazaran tayin edilmeğe çalışılacaktır. Ma-
mafih itiraf ederiz ki, mütefekkirlerin nazariyattaki te-
reddütleri bu pratik siyasetçi vaziyetine hak verdirecek
mâhiyettedir» diyen genç mütefekkir, hem siyasete âlet
olmayacak, hem de tereddütten âzâde bulunacak bir mil-
liyet telâkkisine sahip olmak için meseleyi esaslı bir su-
rette tedkik ve tetebbu etmeğe muhtaçtı. Bu itibarla yani
ilim hesabına gecikmiş değil, bilâkis en lâyık bir hatt-ı
hareket ihtiyar etmiştir.
«Bu tenkidi vaziyet ne müellifin şahsına hastır, ne
de sadece menfîdir. Tenkit etmek köhne kabuklarımızı
çatlatan bir kudretin -uzakta veya yakında- mevcudiye-
tini tebşir eder. înkâr ediyoruz: Yeniden yeniye ortalığı
kapladığını, filiz verdiğini hissettiğimiz canlı kuvvetlerin
cevelan sahasını genişletmek için!
Kendini kâh ırk, kâh lisan, kâh toprak, kâh iktisat
veya tarih hudutları ve kayıtları dahiline habsetmek iste-
yen siyasetin tahakkümünden kurtuluncadır ki, milliyet
bir mefkûredir. Yani bizden bilâkayd ü şart, suret-i mut-
lakada fedakârlık talep eden, itaat isteyen bir mukaddes
gayedir».
Biraz imalı ve müphem olan bu satırlarla halkçılı-
ğın azamî inkişafına işaret eden müellif millivetçiliği
halkçılık mefkûresinin zarurî bir müttefiki addediyor.
El-hâsıl milliyet mefkûresini beşerî mefkûreden uzak
ve ayrı görmeyen İzzet Bey, bütün eserini bu fikrin teşrih
ve telkinine hasretmiş ve beşerî ahenk hakiki milliyet
mefkûrelerinin bir senfon isidir, demek istemiştir.
Eserin neticesi milliyet ile din arasındaki müşareket
ve mübayenet noktalarının tahliline hasredilmiştir. Bu-
nun için dinin mâhiyetini ve din ile milliyet münasebet
leri hakkındaki muhtelif mütalaa ve şehadet-i tarihiye
leri gözden geçiriyor:
«Dinde iki unsur gözetmek mümkündür ki, bunlar-
dan birine dinin sureti, diğerine muhtevası diyebiliriz.
Birincisi hissî bir şekildir, kudsiyet duygusundan ibaret-
tir; ikincisi ise her dini diğerinden tefrik eden bazı iti-
katların, menâsik ve esatirin heyet-i mecmuasıdır».
«Öyle zannediyorum ki milliyet duygusunun da
böyle dindarane bir hissi, muhtelif edvânın müşterek
olan suretini beraberinde taşıdığını kimse inkâr edemez»
dedikten sonra, hükmünü teyit edecek misalleri Fransız,
İtalyan, Türk, Rus milliyetperverlerinin fikirlerinde gös-
teriyor. Meselâ «Türk ediblerinden bazıları Türkün ulu
dininden bahseyledikleri vakit elbette dinin muhtevasını
kasdeylemiyorlar. Çünkü bu muhtevalar Sibirya'dan Ma-
car ovasına ve Anadolu'ya kadar pek mütenevvi, muhte-
lif, kısmen yekdiğerine zıttır. Onların düşündükleri, da-
ha doğrusu hissettikleri ululuk Türklüğün kudsiyetidir».
«Din ile milliyet yekdiğerine tevafuk da edebiliyor-
lar, taarruz da...
Millî olmak isteyen beşeriyet bir müddea ile bir na-
kîz-ı müddeanm terkibini vücuda getirmek gayretinde.
İnsan hürriyetini arıyor, fakat onu menfî bir tarzda, is-
tinkâf ederek değil, belki müsbet ve tam olarak, tabiata
hâkimiyetini tesis ederek, binaenaleyh tabiata da bir kıy-
met vererek tahakkuk ettirmek istiyor..
Aradığımız hürriyet dindar zâhidin zanneylediği
gibi bir tek anda bütün tabiî ve haricî gayelerden fera-
gat ile vücuda gelemez. Belki ancak uzun, eziyete ve sab-
ra mütevakkıf bir sa'yin mahsulü olabilir ki, onun ne za-
man hitam bulacağım kimse kestiremez. Bunun neticesi
 olarak nefs ile âfâkî tabiat arasında hiçbir yarık kabul
etmeyen dininde muhitini ve muhitine olan esaretini
in'ikâs ettiren, vücudunda hayvaniyetini idame eden ipti-
daî insanla milliyetinde toprağa, ırkına, diğer tabiî ve iç-
timaî mu'taata ehemmiyet veren muasır insan arasındaki
farkı görüyoruz. İptidaî insan için tabiat ve tabiat ile
mülevven cemiyet doğrudan doğruya bir mu'tadır. Onun
itmam ve ikmali, tashih ve tadili mevzuubahs değildir.
Orada cemiyet bir vakıadır. Muasır insan için ise cemiyet
daima asla ihtiyaç gösterir; edebiyat ile, ilim ile, sanayi
ile, adalet ile tekemmüle muhtaçtır. Bu itibarladır ki,
milliyet bir vâkıa olmaktan ziyade bir mefkûredir. Mu'ta
olmaktan ziyade menşedir, irade mahsulüdür ve onun
içindir ki, siyasî sahada demokrasi ile müttefiktir».
(Milli mecmua, nr. 7. 24 Kânun-ı sâni 1340/1924, s. 99-101.)
Mehmet Emin ( * ) [Erişirgil]
BÜYÜK İ N K I L Â P t
Büyük Millet Meclisi'nin son verdiği kararla geçir-
diğimiz inkılâp tarihe «Büyük İnkılâp» ünvanıyla geçme-
lidir.
Meşrutiyet haltâ cumhuriyetin ilânı bile bu kadar
elerin bir tahavvülü ifade etmiyordu. Vâkıa denebilir ki,
cumhuriyet ilân edilince artık kanun vaz'ında millî hâki-
miyetin bilâ-kayd ü şart ilânı, tedrisatta bulunan mües-
seselerin aynı gayeleri istihdaf edecek veçhile tensiki za-
ruret iktisap etmişti.
Filhakika mantıken böyle idi, ancak mantıken ol-
ması lâzım gelen bir teşkilâtın hayatta teessüs etmediği
çok zaman görülebilir. İçtimaî hayatta hiçbir zaman za-
ruret görmüyorum. Cumhuriyet ilân edebilir, fakat cum-
huriyet teşkilâtı içinde yekdiğeriyle mübareze halinde bu-
lunan müessesâtı ibka eyleyebilirdik, bu halde inkılâp
meşrutiyet ihtilâli gibi tamamen siyasî mâhiyette kalabi-
lirdi. Siyasî tahavvülü içtimaî bir inkılâpla tetvic edebil-
mek için bir irade, bir dehâ lâzımdı. Son tahavvül bu
iradenin, bu dehanın tesiri mülâhaza edilmedikçe kabil-i
izah değildir.
Türkiye bu büyük inkılâpla tamamen yeni bir devre
girmişti. Şimdiye kadar devlet teşkilâtında mübâriz iki
kuvvet vardı. Tanzimattan beri bu iki kuvvet yekdiğeriyle
mücadele ediyorlar. Memleketin kuvveti ve cidalde sarf-
edilmek yüzünden ekseriya müsbet terakki hatveleri ata-
( * ) Darülfünun Tarih-i Felsefe muallimi
mıyorduk. Bu kuvvetlerden biri devleti tamamen dünyevî
ve medenî gayelere istihdaf ettirmek isteyenlerin cehdi,
diğeri umumî müessesâtı tamamen dinin nüfûzu altında
görmek isteyenlerin aks-i amelleri idi. Devlet, asrımızda
bir dünya müessesesidir, onu uhrevî gayelere hadim kıl-
mak ancak asrî mâhiyetinden çıkarmakla kabil olabilir.
Dünyevî mâhiyetini kaybetmiş bir devletin zamanı-
mızda yaşayabilmesi yalnız müşkül değil, imkânsızdır.
Onun için devletin bekasını muhafaza için kendisini uh-
revî vazâif göstermek isteyen fikir ve zümrelerin tahak-
kümünden kurtarmağa çalışması zarurî idi. Tanzimattan
beri devam eden mücadelenin kısmen sırrı bunda idi. O
vakitten beri devlet tedricen yalnız kendi dünyevî gaye-
sinin hâkim olması, diğer bir kuvvetin nüfuzuna tâbi bu-
lunmaması için çalıştı. Dini devlet üzerinde hâkim kılmak
isteyenler yalnız devleti bu asırda yaşayabilecek teşkilât-
tan mahrum bırakmakla kalmıyorlar, benim itikadımca
hiss-i dinîye de zarar veriyorlardı. Çünkü temini imkânı
olmayan bir gaye için mübareze ettikçe kendileri gerile-
yecekler, kendileri ricat edecekler. Her ricat ferdin vic-
danından bazen emsalsiz faaliyet menbaı olan hiss-i dinîyi
de zayıflatacaktı. Nitekim öyle oluyordu. Buna mukabil
kendi müddeaları nokta-i nazarından ne kazanabilirlerdi?
Bence hiç... Din birtakım müessesât ve eşkâlden ibaret
değildir, o müessesât ve şekiller her dinde mütemadi ta-
havvüle uğramıştı. Dinde bir esas, bir ruh var ki, asıl
mahiyetini onda aramalıdır. Bu esas ferdin imanla ruhuna
verdiği kuvvet ve salâbettir. Böyle bir iman, böyle bir his
vücuda gelebilmesi için, fert kendi muhtariyetini duymalı,
bir cebrin, bir korkunun neticesi olmaksızın, böyle bir
imanı vicdanında hissetmelidir. Daha açıkça söylemek lâ-
zım gelirse, fert hakiki dindar olabilmek için imanı kendi
kendine, kendi ruhuna nüfuz ile, kendi cehd-i hususiye-
siyle elde eylemelidir, halbuki devleti iman telkininin va-
sıtası yapmak, uhrevî gayeye hâdim kılmak fertte hürri-
yeti, binnetice böyle bir imanı selbedeı. Cebr ile iman
yekdiğerinin zıddıdır. Hakiki iman ihtiyârm mahsulüdür.
O halde devleti dinin bekçisi yapmakta ne fayda vardır?
Bazı ecnebi mütefekkirleri islâmiyet'i edyân-ı saire
ile mukayese ederken, Müslümanlığın sırf hukukî kavâid
vaz'ettiğini, insanlığın manevî kudretini arttıracak ahkâmı
muhtevi olmadığını, binaenaleyh diğer dinler gibi ferdin
kudretini artıramayacağını söylerler. Bence bu îslâmi-
yete bir iftiradır, islâmlık her din gibi imana ehemmiyet
vermiştir. Yalnız islâmiyet bir aralık din gibi devlet de
kurduğu için islâm ulemâsı asıl manevi cihetleri ta'mik
etmekten ziyade, kurulan devletin teşkilâtı, hukuku üze-
rinde çalışmışlardır. Bugün bu teşkilât ve hukuk bir ilim
olmuştur. Din onu bırakmalı, fertlerin ruhunu kuvvetlen-
dirmeğe çalışmalıdır. Ancak böyle olursa büyük Pevgam-
ber'in eseri pâyidar olur. Bu saha dururken din namına
devlet teşkilâtına, hukuka, ilme müdahale etmek, imam
için zarardan başka bir şey tevlid etmez ve etmemiştir.
Onun için son büyük inkılâp, devletin hürriyetini te-
min ettiği kadar, dini de asıl mecrâsına sevk suretiyle
onun hürriyetini kazandırmıştır.
Türk genci devletin ve dinin hürriyetini kazandıran
bu büyük inkılâbın eserini itmâm etmek gibi şerefli bir
mefkûre için çalışmalıdır.
Her mevcudât önlerini tenvir eden bir kuvvete muh-
taçdırlar. Devlet de, dinde hürriyetini alınca her ikisi de
mâhiyetlerini, hareketlerini, istikbalini aydınlatacak bir
nûra müftekırdırlar. Buda ancak «İlim» olabilir. Onun
için bu «Büyük inkılâp» her zamandan fazla ilme, nûra
ihtiyacımızı arttırıyor.
(Millî Mecmua, nr. 11, 20 Mart 1340/1924, s. 162-163.)

Necmeddin Sadık [Sadak]
CUMHURİYET KANUNLARI
Bir nutuk söylerken, yahut bir yazı yazarken : «Eski
Osmanlı Türkiye'si ölmüştür, onun yerine yeni bir Tür-
kiye kaim olmuştur!» cümlesini sık sık kullanıyoruz. Cum-
huriyet idaresinden bahsederken, bu idarenin eskilerden
bambaşka, yeni tarzda bir hayatın menbaı olduğunu iddia
ediyoruz. Fakat maziye karışan, ebediyen tarihe intikal
eden Türkiye hangisidir, yeni doğan Türkiye hangisidir?
Türkiye devleti asırlardan beri işgal ettiği topraklar üs-
tündedir; mekânı değişmemiştir. Yalnız hudutları ufal-
mıştır. Toprak hususunda bir değişiklik yoktur. Bu top-
raklar üzerinde oturanlar mı değişti? Bu yeni dediğimiz
devlet hudutları içinde yaşayan insanlar, tarihe karışan
eski Türkiye'den kalan nesillerdir.
Yeni Türkiye'nin insanları, eski Türkiye'nin sâkin-
leri ve çocuklarıdır. Bu kadar meraretle bahsettiğimiz
mazi, bizim yabancımız değildir. Binaenaleyh insanlarda
da bir değişiklik yoktur. Toprak, insan, eşya... Haricî
manzara itibariyle de yeni ile eski dediğimiz ve kat'i hatt-ı
fâsıllarla ayırdığımız iki mevcudiyet arasında hiçbir fark
yoktur. Fakat buna çare bulmak için derhal: «İnsanların
ruhu değişti» diyoruz. Eski Türkiye Devleti ile yeni doğan
Türkiye arasında derin bir düşünüş, bir zihniyet farkı var-
dır. Onlar hayatı başka türlü anlarlardı. Devlet ve millet
hakkındaki telâkkileri başka idi; bizim zihniyetimiz, te-
lâkkilerimiz hayatı ve kâinatı görüş tarzımız büsbütün
başkadır...
Ruh, zihniyet, telâkki farkları... Bunların hepsi ma-
nevî neviden müphem kelimelerdir. İnsanları ruhun, zih-
niyetin ,telâkkinin mevcudiyetine inandıran şey, bunların
haricî ve maddî tezahürleridir. Bir millet içinde değişen,
toprak, insan ve eşyadan ibaret kalsa bu tebeddül h;çbir
şey ifade etmez. Yeni bir millet, yeni bir devlet, eski in-
sanlardan mürekkep olmakla beraber, yeni bir zihniyetin,
yeni telâkkilerin, yeni bir ruhun mahsulüdür. Fakat bıj
yeni ruh, yeni telâkki yalnız ağızda ve söz halinde kalma-
malı, hakikate inkılâp etmelidir. İnkılâp, tam mânâsında
ruhî bir inkılâptır, ancak bu ruhî inkılâbın neticeleri ha-
riçte gözle görünmelidir. Milletlerin hayatında yegâne in-
kişaf ve tekemmül âmili olan içtimaî vicdan, yalnız ruh
halinde, manevî ve müphem bir mevcut şeklinde kalmaz,
hariçte müessese şeklinde tezahür eder. Bu müesseseler
örf, anane, âdet gibi gayr-ı vâzıh ve gayr-ı sâbit, yahut ka-
nun, nizam gibi mütebellir ve sâbit birtakım şekiller
arzeder.
Yeni Türkiye'yi vücuda getiren bu yeni ruh ve yeni
zihniyet de bu müesseselerde tezahür etmelidir. Bugün ya-
şadığımız hayatın maziye nisbetle yeni bir hayat olması
için, yalnız eski ile alâkamızı kat'ettiğimizi söylemek ki-
fâyet etmez; maziye ait bütün müesseselerin ve bu mües-
seselerin en mühimi olan medenî ve içtimaî kanunlarımı-
zın değişmesi lazımdır. Son senelerde vukua gelen içti-
maî tebeddüller, millî vicdanda ve onu ma'kesi olan örf-
te derin tahavvüller husule getirmiştir. Örfteki bu ta-
havvülleriıı, kanunları da değiştirmesi zaruridir. Halbuki
yeni Türkiye -Teşkilât-ı Esasiye kanunu müstesna- hâlâ
acı bir mazi addettiğimiz eski devletin kanunlarıyla idare
edilmektedir. İçtimaî hayatın temelini teşkil eden bütün
müessese ve muamelâtımızda eski usuller, eski nizamlar
câridir. Denilebilir ki, teceddüdperver Türkiye Cumhuri-
yeti şekli içinde, eski muhafazakâr Osmanlı İmparatorlu-
ğunurı ruhu yaşıyor. Meselâ, aile müessesesini idare,eden
kanunlarımız, pederşâhî aile usullerinden kalmadır.
Bunun için her şeyden evvel bu kanunların yeni zih-
niyete, vicdan-ı içtimaînin yeni temayüllerine, yeni örfe
tetabuk etmesi lâzımdır. Ancak o zaman yeni bir Türki-
ye'den, mazi ile alâkamızı kestiğimizden bahsedebiliriz.
Geçen gün Adliye Vekili Mahmut Esat Bey'in, kanun-
ları tadil ile meşgul olan komisyonda irad ettiği nutuk, bu
nokta-i nazardan büyük bir ehemmiyeti hâizdir. Adliye ve-
kili, ismet Paşa'dan aldığı bir telgraf üzerine, kavanîn ko-
misyonlarının vazifelerini tesrî etmelerini rica etmiş, Tür-
kiye Cumhuriyeti'nin yeni kanunlarda aradığı evsafı bü-
yük bir vuzuh ve kat'iyetle ifade etmiştir.
Mahmut Esat Bey, ez-cümle, «inkılâbın büyük kara-
rma ilk ma'kes, ilk tecelligâh kanunlarımız ve hukukiya-
tımız olacaktır» demekle yukarıdan beri izah etmek is-
tediğimiz hakikat-i içtimaiyeyi bir cümlede hülâsa etmiş-
tir. Adliye vekilinin yine pek doğru söylediği gibi, hal-i
hâzırdaki kanunlarımızın mehazları yalnız dindir, şeriat-
tır. Bu kanunlar, artık bugün yeni Türkiye'nin ihtiyaçla-
rım temin edememektedir. Din ile devlet işlerini ayıran
bir hükümetin her şeyden evvel, bu lüzumsuz irtibatı ka-
nunlardan kaldırması lâzımdır. Cumhuriyet'in ilk işi, bi-
lâ-istisna bütün kanunlarımızı asrın ve milletin yeni ihti-
yaçlarına, yeni zihniyetine tevfik etmek olmalıdır. Hükü-
metin bu meselede gösterdiği azim ve alâkayı memnuni-
yetle kaydederiz.
(Akşam, nr. 2402, 19 Haziran 1925.)
r
M İ L L İ Y E T Ç İ L İ K C E R E Y A N I N I N ESASLARI
(Ağaoğlu Ahmet tarafından Adapazarı Türk Ocağı'nın kü-
gâdı münâsebeti İle Adapazarı'nda İrad edilen hitabe)
Muhterem efendiler!
Mevzuumuz milliyet cereyanının esasları ile bu ce-
reyanın son inkılâpla olan alâkalanın tedkik etmektir.
Aranızda herhangi biriniz kendi nefsini tefahhus ede-
rek fiil ve hareketlerinin menba ve menşelerini araştırır-
sa, derhal görecektir ki, bu menba ve menşeler umumi-
yetle iki noktaya râcidir: Ya fikir veyahut his.
İnsan hareket etmeden evvel düşünür veyahut hisse-
der. Beşerin her fiili bir tefekkür ve tahassüs neticesidir.
O halde milyonlarca fertlerin yekunundan ibaret
olan insan kitlesi için bu fertlerin tefekkür ve tahassüs-
lerini tanzim ederek muayyen bir gayeye sevketmek ve
aralarında âherik ve muvazeneyi temin eylemek birinci
derecede hayatî bir meseledir. Aksi halde yani bu nizam
ve âhengi ve fertler arasında muayyen bir tesanüdün hu-
sûlünü temin edecek bir âmil bulunmazsa tabiatiyle here
ü mercî hâkim olur, herkes bir tarafa çeker, tabir-i âmiyâ-
nesi ile söz ayağa düşer, içtimaî hayatın devamı imkân-
sız olur.
Dünyada hiçbir beşerî kitle mevcut değildir ki, böyle
bir nâzım ve âmilin taht-ı tesirinde bulunmasın. Fakat ce-
maat ve kitlelerin derece-i tekâmülüne göre bu âmilin ma-
hiyeti değişir.
 Kendi içinden ve kendi şuur ve vicdanı ile bu âmili
temin edemeyen ve cemaat ve kitlelerin başına daima ha-
riçten ve sırf cebir ve tahakküm ile hareket eden bir âmil
geçer ve o kitleyi istediği tarafa sevkeyler.
Böyle bir vaziyette bulunan kitle ve cemaatlere aşi-
ret, kabile, kavim, tâife gibi tabirler tatbik olunur. Bun-
lar şuursuz ve idaresiz birtakım varlıklardır ki, kendi
iradeleri haricinde ve dışarıdan gelen ve onlara tahak-
küm eden iradelerin şevki ile hareket ederler. Bazen baş-
larına bir papas konar ve din nâmına onları sevkeyler;
bazen bir kral, bir sultan geçer ve kendi haşmet ve aza-
metleri nâmına istedikleri surette yürütürler.
Sırf insan sürülerinden ibaret olan bu gibi beşerî
kitlelere millet lakabı ve nâmı verilmez.
Millet tarifi, yalnız ma'şerî vicdanları tekevvün et-
miş kendi iradesi ile hareket eden ve efrâdı tefekkür ve
tahassüs sahalarında gaye itibariyle birleşen cemaatlere
verilir. Bu gibi beşerî kitlelerin efrâdı hariçten gelen ce-
bir ve tahakküm âmillerine tahammül edemezler. Zira
bunların arasındaki tesanüd ve âhenk esaslarını temin
eden nâzım ve âmil, şuur ve vicdanlarında kendi kendine
ve derûnen vücuda gelmiş olan gaye ve emel birliğidir. Bu
ma'şerî şuurun tekevvünü, bu gaye ve emel birliği
sâyesinde, bu gibi cemaatler artık hiçbir vasî ve veliye
herhangi nâm altında olursa olsun, ihtiyaç hissetmezler
ve kendi mukadderatlarına kendileri hâkim olarak, kendi
kendilerini idare ederler.
İşte bunun içindir ki, millet derecesine varmış olan
kitleler arasında millî cereyanın lâ-yenfekk neticelerin-
den birisi de, veli ve vasilerin, papas tahakkümlerinin,
kral tecebbürlerinin izalesi ile tac ve tahtların uçmasıdır.
Şimdi bir sual: Milyonlarca insanların yığınından
ibaret olan bir cemaatin efrâdı arasında bu tesanüt, bu
fikir ve his birliği, bu gaye ve emel vahdeti nasıl tekev-
vün eder, bu ümniyye hangi âmillerin tesiri ile hâsıl
olur?
Bu suale cevap verirken, bendeniz yine sizi, yine
kendi kendinizi tefahhus etmeğe, murakabe eylemeğe da-
vet edeceğim. Her birinizi, komşunuz olan zâta bağlayan
alâkaların neden ibaret olduğunu soracağım?
Hiç şüphe yoktur ki, biraz düşündükten sonra her
biriniz derhal bana diyeceksiniz: Evet beni şu komşuya
bağlayan birçok alâkaların, râbıtalarm, bende mevcut ol-
duğunu hissettim!
Başta bir lisan vardır, yani o esrarengiz âmil ki,
milyonlarca insanlara tercüman olur ve milyonlarca in-
sanların yekdiğeri ile anlaşmasını temin ederek, bunlar
miyanında derin ve kırılmaz bir bağ rolünü oynar! Son-
ra din gelir, dinin aramızda tevlit ettiği müşterek itikat-
lar, müşterek itiyatlar, daha sonra müşterek bir musikî,
bir hukuk, bir tarih, müşterek bir anane, bir âdet, bir
tarz-ı hayat, müşterek bir hükümet, müşterek bir devlet
ve ilââhiri!
Demek ki, fertleri yekdiğerine rabtederek araların-
da vahdet ve tesanüdü temin edecek vasıtalar bu saydı-
ğımız âmillerden ibarettir.
İşte bu âmillerin millîleşmesidir ki ,şuur ve vic-
dan-ı millînin tekevvününü temin eder.
Millîleşmek ise, milletin hakiki duygularına, hakiki
hislerine tercüman olmakla beraber, milletin fertlerini
müşterek gaye ve emellere doğru sevketmek demektir.
İşte buna binaendir ki, Türk millî cereyanının büyük üs-
tadı merhum ve mağfur Ziya Gökalp Bey bu cereyanı şu
üç vecize île ifade ederdi: Dilde birlik, dinde birlik, di-
lekte birlik!
 Şimdi bu nokta-i nazardan yukarıda saydığımız
âmillerin hiç olmazsa mânâlarını tedkik edelim. Baka-
lım Osmanlılık devri devam ettiği müddetçe, bu ümniy-
yeyi ne dereceye kadar temin ediyordu.
Başlayalım lisandan: Lisanın en yüksek tezahürü
edebiyattır.
Tâ son zamanlara kadar Osmanlı edebiyatı, gerek
mevzu ve gerek tarz-ı ifadesi itibariyle Türk milletine ta-
mamen yabancı kalmıştır. Mevzu itibariyle padişahlar ve
ekâbir hakkında yazılmış olan kasideler ve medihnâme-
lerden başka, Türk hayatı bu edebiyatın tamamen hari-
cinde kalmıştır. Bir tek Türk manzarasının levhasını, bir
tek Türk köyünün, Türk köylüsünün, Türk amelesinin,
Türk esnafının tasvirini orada bulamazsınız! Tahrirî li-
sanın tarz-ı ifadesine gelince, garâib ve acâibden ibaret
olan Bâbıâli üslûbu bir tarafa bırakıldığı halde bile yine
tâ son zamanlara kadar milletin binde bir neferi bu ede-
biyat lisanından bir şey anlayamazdı! Millî mefkûre,
millî vahdet ve tesanüde gelince, eski Osmanlı edebiyatı
bu sahaya da tamamen yabancı kalmıştır.
Demek ki her millet efrâdı arasında en kuvvetli bir
râbıta, bir tesanüd ve vahdet âmili olan lisan bizde ta-
mamen aksine kullanılmıştır. Lisan bizde bir âmil-i tef-
rika olmuştur. Münevverler ile ahali arasına geçilmez bir
uçurum açılmıştır. Bugün bile bu uçurum hâlâ da devam
ediyor.
Geçelim dine: Din de aynı tarzda sû-i istimâle, sû-i
istifadeye maruz kalmıştır. Evvela asırlardan beri Türk,
dininden mehcûr edilmiştir. Dinin en mevsûk menbaı
olan Hazret-i Kur'an'la Türk arasında, azîm bir hâil vaz'-
edilmiştir. Alelâde Türk Arapça anlayamadığından ve
Kur'ân'm Türkçeye tercümesi men'edildiğinden, Türk
dini ilhamâtın bu en mukaddes menbamdan mahrum
edilmiştir.
Alelâde Türk hattâ günde beş kere Allah'ı ile icra
ettiği râz-ı niyâzm mânâsını anlamaktan men'olunmuş-
tur. Allah'ı ile kendisinin bilâ-vasıta doğrudan doğruya
görüşmesi hakkı unf u hiddetle inkâr edilmiştir. Vaktiyle
İstanbul Türk ocağında bu hususa ait verdiğim bir kon-
feransta, Hazret-i Kur'ân'm Türkçe'ye tercümesi ve na-
maz ve duaların Türkçe icrası lüzumundan bahsettiğim
için, İslâmiyet'i Arapların bir malı gibi telâkki eden Arap
milliyetperverlerden Abdülaziz Çaviş Efendi ikinci gün
Bayezit Camiinde Türk ahalisine hitaben icra ettiği bir
mev'izede benim tecdîd-i iman ve nikâh etmekliğim lü-
zûmundan bahseyledi ve Türkleri benim aleyhime tahrik
etti!
Bu suretle dini asırlarca Türk vicdanı ile Türk şuuru
haricinde tutmuş olanlar, bununla kifayet etmeyip, Türk-
ler arasına nifak, şikak ve fesat ilkası için daima dini
ellerinde en mutad âlet ve vasıta olarak kullanmışlardır.
Bu âlet Türk milletini, Türk vatanını düşünenlere karşı
Türklüğe ve dolayısıyla İslâmiyete kastetmiş olanlar ta-
rafından daima istimal edilegelmiştir. Cinci Hoca'dan
başlayarak Derviş Vahdetî'ye ve Şeyh Said'e kadar her
zaman aynı dava aynı tarzda ileri sürülmüştür, ve her
zaman Türk vatanı bundan müteessir olmuştur.
Şimdi geçelim hukuka: Bu da Türk hayatına, Türk
vicdanına tamamen yabancı idi. Kanun demek cereyan
eden hayatın geçici anlarını tanzim ve muayyen esaslara
irca etmek demektir.
Binaenaleyh kanun evvela hayattan alınmalı ve sâ-
niyen hayat gibi müteharrik ve mütehavvil olmalıdır.
Halbuki hakikatte Osmanlılık zamanında bütün kanunla-
rımız hayattan alınmadığı gibi, hayatı bir takım sabit vc
gayr-i mütehavvil esaslara bağlayıp durdurmakta idi.
 Tamamen başka muhitlerde, başka şartlar arasında
yaşamış bir Ebu Davud'un, bir Ebu Yusuf'un vaz'etmiş
olduğu esaslar, sekiz asır sonraki Türk hayatını tanzim
etmekte idi. Hukuktaki bu tarz Türk'ü öldürmekten,
incimâda sevkeylemekten başka bir şey ifade etmezdi.
Sizi yormamak için milliyet cereyanının diğer esas-
larını tedkik etmiyorum. Onlar da bu gördüğümüz
esaslar gibi sû-i istimâle uğramıştır. Onlar da vicdan-ı
millîden nebeân ederek, vahdet ve tesaniidü temin ede-
cek yerde, bilâkis vicdan-ı millîye yabancı kalmış ve ih-
tilâf ve tefrikayı mucip olmuştur.
işte Türk millî cereyanının başına geçmiş olanların
maksatları bütün bu âmilleri, vaz'-ı hakikilerine irca et-
mekten ibaretti. Yani lisandan başlayarak devlet ve hü-
kümete kadar Türk hayatının bütün tecelliyâtında Türk
şuur ve vicdan-ı millîsinin in'ikâsmı ve bütün bu saha-
larda tesanüt ve vahdeti temin edecek muntazam ve
âhenkdâr bir yürüyüşü istihsal etmekti!
Türkçülük cereyanının mürşidleri, ilk evvela büyük
bir istihza ile karşılandılar. Bilâhare cereyanın ciddiyet
ve salâbeti taayyün edince bu istihza azîm bir hiddet ve
gazaba tebeddül etti. Makam-ı saltanattan başlayarak,
bütün eski üslûp, eski edebiyat taraftarları, eski tarz te-
fekkür erbâbı, eski devlet ve hükümet sistemi âşıkları ve
bütün gayr-ı Türk unsurlar müttehit bir cephe ile hücu-
ma başladılar! İftiralar, isnatlar, ithamlar, tehziller, tez-
yifler yapmağa başladılar. Biz Peygamber'in . yerine
maazallah Cengiz'i, Kur'an'm yerine de Cengiz'in yasa-
sını geçirecekmişiz! Biz Rusya'ya, İngiltere'ye, Fransa'ya,
daha ne bileyim kimlere satılmış adamlar imişiz! Muhar-
rirlerden birisi o zaman veliahd olan ve bilâhare ma-
kam-ı hilâfeti ihraz eden Abdülmecid Efendi tarafından
himaye olunan bir mecmuada, Türk milletinin mücrim
enmüzeci olduğunu bilâ-perva yazdı. Bunu biz protesto
ettik. Abdülmecid sadrazama yazdığı bir mektupla:
«Bu küstah kesânın» memleket haricine çıkarılmalarını
talep etti!
Fakat Türk milleti için imtihan günleri geldi. Müta-
reke oldu; Türk milleti dün kendine kardeş dindaşların,
bugün düşmanlar ile birleşerek kendisi hakkında düş-
mandan ziyade kasdettiğini gördü. Türk milleti dün ken-
disine Türk padişahı diyerek Türk'ün semâhati sâyesin-
de dünyada hiçbir hükümdarın görmediği bir debdebe
ve haşmet temin etmiş olanları, düşmanlar ile teşrik-i
mesaî eder gördü: Türk dün kendisine Türk şeyhülis-
lâmı, Türk müftü'l-enâmı diyenleri, bugün dini, imam
düşman paralarına satılmış gördü!
İşte o zaman Türk vicdan-ı millîsi teessüs etti! Bu
vicdan azîm, derin heyecan içinde yerleri ve gökleri tit-
reten bir na'ra kopardı; bu na'ranm ifade ettiği mânâ
şöyleydi:
Ey Türk, mukadderatını eline al! Hayatına yalnız
kendi vicdanın, kendi şuurun hâkim olsun! Lisan, din,
hukuk, hükümet, devlet hep senindir, bunların hepsi
yalnız senin şuurunun, senin vicdanının ma'kesi olmalı-
dır!
Bunları eline al ve yüksel ve yükseldikçe bunları
da kendinle beraber yükselt!
Efendiler! Zinde ve ber-hayat milletler için ihya,
teceddüt ve hayat hamleleri menbaı olmak faziletini ta-
şıyan felâket, Türk milletine dört senelik kısa bir zaman-
da asırların tecrübelerini verdi. Milletin a'mâk-ı vicda-
nında kaynaşan bu teceddüt ve hayat hamleleri yine mil-
letin a'mâk-ı derûnundan kopup gelen ve milletin hakiki
tercümanı olan bir kahramanın ağzı ile ifade olundu:
 Bu kahraman Mustafa Kemal Paşa'dır.
Mustafa Kemal Paşa'mn zuhûru ile Türk milleti
kendisini ifade etti. Ve Türk millî cereyanı kendi şuur
ve vicdanını buldu. Bu kahramanın ve onu ihata eden
İsmet, Fevzi paşalar gibi ricalin rehberliği ile millî âmil-
lerin kâffesi, mecrâ-yı hakikilerine irca olunmaktadırlar.
Lisan, din, edebiyat, hukuk, iktisadiyat, maarif, hü-
kümet, devlet hep millîleşmektedirler, hep Türk şuur-ı
millîsinden mülhem olmaktadırlar. Bu devletin bâni ve
nigehbânı olan Türk, nihayet devletin hakiki sahibi ol-
muş ve bu sıfatla tabiatı ile efendi olmak, kendi mukad-
deratına hâkim olmak, hayatının bütün şuabâtına kendi
rengini, kendi şahsiyetini vermek ister. Artık Türkçülük
cereyanının bütün umdeleri tahakkuk etmiştir. Bize, yani
Türk gençlerine, kendilerini bilen Türk ihtiyarlarına yal-
nız bir vazife kalıyor : Bu vazife de, Türk millî mefkû-
resini, Türk millî vicdanını bu kadar azametle ifade eden
rehber etrafında toplanarak müttehit bir cephe ile, da-
hil ve hariçden gelecek bütün sadmelere göğüs germek-
tir. Biz de vazifemizi ifa eylersek, millî mefkürenin en
yüksek umdesi olan bu ciheti temin edersek, Türk'ün
saha-i tarihte birçok mucizeler ibraz edeceğine iman ede-
biliriz
(Tiiriv yurdu, C. II, nr. 11, Ağustos 1341/1925, a. 389 - 395.)
Mahmud ( * ) f
İ N K I L Â P SAHASINDA Y E N İ BİR HAMLE DAHA
İki gün evvel Gazi Paşa Hazretlerinin riyasetleri al-
tında, in'ikad eden heyet-i vekilede pek mühim mukar-
rerât ittihaz olunmuştur. Bu mukarrerâtın ehemmiyeti,
esas ve mâhiyeti itibariyle değildir. Bilâkis onlar bugünkü
hayatın en zarurî icapları adandır. Eğer senelerden beri
vicdan ve müfekkiremizi tazyik eden hissiyât ve ananât-
tan bir an tecerrüt ederek mâhiyetlerini ted'kik edersek,
bu neticeye varacağımız muhakkaktır. Yine muhakkak-
tır ki, meselâ yirmi sene sonra evladımız ve belki bizzat
biz bile bu işleri bir zaman mühim bir mesele olarak
aldığımızı düşündüğümüz vakit hayretler içinde kalaca-
ğız. Bununla beraber, bu mukarrerât ne kadar basit ve
tabiî olursa olsun, bugün için inkılâp tarihimizde belli
başlı bir hadise teşkil, içtimaî hayatımızda mühim bir
mânâ ve safha arzettiği de inkâr olunamaz.
Her şeyden evvel kaydetmeliyiz ki, bu mukarrerâtı
ittihazdan hükümetin esbâb-ı mucibesi pek kuvvetlidir.
Bu esbâb-ı mucibeden sarf-ı nazar olunsa bile, medenî bir
millet olmağa, teceddüdün bütün icabâtmı bir an evvel
tatbike karar verdikten sonra, bunları kabul etmek bir
zaruret halindedir. Herhalde bunlar teceddüt ve temed-
dün kararının tabiî neticelerinden başka bir şey değildir.
Bu meşkûr kararların hülâsası şudur:
(») Sürt mebusu.
 1. Mevcut tekkeler, tarikatlar ve zaviyeler mensup
ve sâliklerinde pek çok masum vatandaşlar bulunduğuna
şüphe olmamakla beraber, erbâb-ı kasdın bu miiessesât
vasıtasıyla masumları idlâle fırsat buldukları ve zahiren
samimi içtihat ve iktisat nâmına makasıd-ı muzırrâ-yı si-
yasiye takip edebildikleri ve daima takip edebilecekleri,
binaenaleyh Teşkilât-ı Esasiye'deki madde-i mahsusanın
kayd-ı mâniaya temas halinde bulundukları anlaşıldığın-
dan sedd ve ilga olunmuşlardır.
2. Memleketin her tarafından ulemâ kisvesini ken-
diliğinden hâmil olabilen zevât ve şahsın efkâr ve ahaliyi
temsil, mucibe ve maksatlarına göre teşviş için selâhiyet
takındıkları göründüğünden, ilmiye kisvesini giymeğe
selâhiyeti olanlar tesbit edilmelidir.
3. Vatandaşların kıyafetleri ve tarz-ı telebbüsü gibi
münhasıran içtimaî ve medenî esbâba merbut olup, iti-
kad-ı vicdanî ile esasen irtibatı bulunmayan mesâil üze-
rinde efkârın teşevvüş ve tereddüde ilka edildiği anlaşıl-
dığından, bilumum devlet memurlarının kıyafetleri, dün-
ya yüzündeki medenî milletlerin müşterek ve umumî kı-
yafetlerinin aynı olmak üzere tesbit olunmuştur.
Kaydettiğimiz bu üç maddenin esas ve mâhiyetle-
rini tedkikten sonra hükümetin bu kararlardaki isabeti-
ne hükmetmemek, insaf ve şuuru olanlar için kabil de-
ğildir. Her memleketteki siyasî ve içtimaî müesseseler
için mıkyas-ı kıymet o müesseselerin millî hayatta, iç-
timaî ve iktisadî sahada husule getirdiği tesirlerden, fay-
dalardan ibarettir. Türkiye'deki tekke ve tarikatlerin bu
nokta-i nazarda ilmî ve amelî hiçbir faydası olmadığı
muhakkaktır. Bunu isbat içinse deliller aramağa kalkış-
mak abestir. Çünkü eser meydandadır.
Bizzat bazı munsif sâliklerinin de itiraf ettikleri
veçhile, memleketimizdeki tekke ve zâviyeler; âdeta mes-
kenet ve cehalet ocaklarına inkılâp etmiştir. Bu ocaklar,
fazla olarak erbab-ı fesad için icabında en müsait bir ze-
min-i faaliyet arzediyor. /
Tarih ile biraz me'lüf olanlar; Türkiye'de tarikatleri
doğuran, tekkelere vücut veren esbâb ve sevâiki çok iyi
bilirler.
Malumdur ki, hülefâ, iilemâ ve medresecilerin umum
halk üzerinde dinî ve hattâ siyasî tahakkümlerini son de-
receye vardırmaları, tekke ve tarikatlerin teessüsüne se-
bep olmuştu.
Bugün o icaptan o esbabdan, o tahakküm ve tazyik-
ten bahsolunabilir mi? Hikmet-i vücutları kalmamış olan
müessesâtı idame etmek; millî ve içtimaî vahdeti ihlâlden
başka bir netice vermez.
Ulemâ kisvesinin nisbeti ve bu kisveyi taşıyacak
olanların tayini de pek musip olmuştur.
Ulemânın kisve-i ilmiyenin şeref ve imtiyazı bu su-
retle daha ziyade muhafaza ve ilâ olunmuş olur. Zira ilim-
den hiç nasibi olmadığı halde, âlim kisvesini taşıyan bazı
cehele yüzünden ilmin ve dinin gördüğü zararların hadd
ü hesabı yoktur.
Devlet memurları için de dünya yüzündeki medenî
milletlerin müşterek ve umumî kıyafetlerinin örnek ittihaz
edilmesini çok tabiî bulmak lâzımdır. Türk Cumhuriyeti
memurlarının olduğu gibi, halkının da muhtelif ve garip
kıyafetlerle görünmesi hiç de mûcib-i şeref değildi. Ha-
yattaki rakiplerimize kendimizi saydırmak ve telkin-i hür-
met etmek için onlardan hiçbir farkımız bulunmadığını
göstermek lâzımdır. İzaha lüzum yoktur ki, kıyafet ve
kisve ile, itikadat arasında hiçbir nisbet yoktur.

Medenî milletlerin kıyafet ve bazı âdetlerini takab-
bül etmek, behemehal onların seyyiâtını da kabul ve tat-
bik etmeği istilzam etmez. Bu zeminde vâki olacak teş-
vişlere, mugalatalara hiçbir vesile ile meydan vermeme-
lidir.
Ahlâk ve hareketimizin istikametini millî vicdan ve
millî terbiyemiz tayin edecektir.
Milliyet aşkı, millî gurur ruhlarımızda hâkim ol-
dukça -hangi kıyafete girersek girelim- vicdanımızın ma-
kûs bir tesir altında kalmasına imkân yoktur. Ahkâm-ı
mevzuadan suhuletle anlaşılıyor ki, hükümet bu mukarre-
râtı ittihaz ederken, tamamen şefkat ve adalet hislerinin
tesiri altında hareket etmiştir. Mânâ-yı mevcudiyeti hal-
kın menâfiine hâdim olmak, her vatandaşın hukuk ve re-
fahını gözetmekten ibaret olan cumhuriyet hükümetinden
başka bir suret-i hareket beklenebilir miydi?
Dergâhlarda, tekke kapılarında hayatlarını miskinâ-
ne tevekkül ile bir lokmaya vakfedenler de müsterih ol-
sunlar ki, Türk vatanı; evlâdını refah ve rahat içinde ya-
şatabilecek serveti sinesinde saklamaktadır. Ancak bu
servetten mütena'im olmak için hayatın bir mücadeleden
ibaret olduğunu bilmek ve ona göre hareket etmek lâzıırf-
dır.
İnkılâp sahasında yapılan bu yeni hamle ile tekrar
sâbit oldu ki, inkılâp ve teceddüt zümresinin temayülâtı
ile milletin hakiki arzusu arasında tam bir âhenk câridir.
Eğer bugün devletin idare mesuliyetini üzerlerine almış
olan ricâl-i muhtereme milletin kemale, teceddüde ve iti-
lâya müteveccih olan bu heyecanını tatmin edecek ted-
birleri ittihazda ihmalkâr davranırlarsa, tarihe ve ensâl-i
âtiyeye karşı mesuliyetten teberri edemeyeceklerine emin
olsunlar!
(Hâkimiyet-i milliye, ıır. 1519, 6 Eylül 1341/1925 )

Kabil-i inkâr değildir ki, her inkılâp hareketi vuku •

bulduğu sahada tesir ve şumulü nisbetinde birçok zümre
ve şahısları derece derece mutazarrır eder. Hükümet; işte
bu gibilerin hayat ve maişetlerinde müzayakaya dûçar
olmamalarını teminen kararnameye bazı kayıtlar ilâve et-
miştir.

Tekkelerle tarikatlerin bugün memleket için fayda

yerine mazarrat verdiği muhakkak olmakla beraber, bü-
tün mensuplarının mücrim olduğunu iddia etmek doğru
bir şey değildir. Şüphe yok, bunların ekserisi masum ve
mazlum vatandaşlardan ibarettir. Tekkelere intisapları;
kasd-ı mahsusa değil, fakat yanlış bir itikada mebnidir.
Binaenaleyh, bu müesseseleri tecrîm ederken bütün men-
sup ve sâliklerini tecrîm etmekten sakınmalıyız. Hükü-
metin mukarrerâtma ve kavânîn-i mevcudiye riayetkâr
olan hiçbir ferdi muahezeye hakkımız yoktur.

Akçuraoğlu Yusuf
ASRI TÜRK DEVLETİ VE MÜNEVVERLERE
DÜŞEN VAZİFE
— Darülfünun konferanslarından —
Hanımlar, efendiler,
Söze başlarken, geçen birkaç senenin-ki Türk tari-
hinde çok mühim bir devredir- başlıca vâkıalarmı muhte-
rem sâmilerime kısaca hatırlatmak isterim : Mütareke
mukavelesi ve Sevr muahedesiyle itilaf devletleri Osmanlı
saltanatının müstakil hayatına tamamen nihayet verdik-
ten maada, Türk milletinin imhası için de zanlarınca kâfi
tedâbir ittihaz etmişlerdi; fakat Anadolu'da tekevvün eden
Türk millî kuvveti, Türk milliyetini imhaya uğraşan İngi-
liz, Fransız, İtalyan, Yunan ve Ermeni müstevlilerini Türk
ilinden kovmaya muvaffak oldu. Onlarla teşrik-i mesaî et-
miş olan Osmanlı hanedanını da arkalarından gönderdi.
Bu suretle Türkiye'de ne müstevli ecnebi, ne de ferdî sal-
tanat ve hilâfet kaldı; müstakil Türkiye Cumhuriyeti doğ-
du.
Türk kuvvetinin bu yeni tecellisini, Türklerin hepsi,
Müslümanların çoğu sürür ve heyecanla selâmladılar, al-
kışladılar. Lâkin bu umumî sürür ve heyecan çok sür-
medi. Şurada burada, bilhassa sultan-halifelerin eski
payitahtında Türk millî kuvvetine, onun teşebbüs ve hare-
ketlerine karşı itiraz ve muhalefet sesleri işitilmeye baş-
ladı; bu sesler gittikçe arttı ve aralarında bazı iltisaklar
hâsıl olarak, Türkiye'nin her tarafına yayılan nahoş bir
gulgule halini almaya başladı. İşte tam bu sırada Kürdis-
tan isyanı başladı.
Mütarekeden itibaren vâkıaların bu suretle sıralan-
masında, zincirlenmesinde, bence derunî ve aslî bir âmil,
müsebbibü'l-esbab olan bir müessir vardır ki, o da, tü-
kenmez hayat kuvvetleriyle dolu Türk milletinin mah-
volmamak, ölmemek, yaşamak istemesi, vücut ve beka
iradesidir. Türk padişahlıklarından biri olan Osmanlı sal-
tanatı münkariz olduğu, düşmanlar Türk milletinin haya-
tına kastettikleri sıralarda bu millet yaşamak için yeni,
müstakil ve zaman ve mekâna uygun, yani asrî bir dev-
let kurmak irade etti. Birkaç seneden beri görüp geçirdi-
ğimiz vâkıalar, işte bu iradenin, asrî devlet kurmak ira-
desinin ef'âl sahasında tecellisiyle, o tecellinin celb ve
tahrik ettiği aksü'l-hareketlerden ibarettir. Büyük Millet
Meclisi Hükümeti, bu irade-i milliyeyi hüsn-i ifaya çalış-
tı; o hükümetin tabiî bir şekl-i mütekâmili olan cumhu-
riyet, Türk asrî devletini tahakkuk ve takarrür ettirmeyi,
bugün en esaslı vazifesi addetmektedir.
Efendiler, asrî devlet nedir? Ben size asrî devletin
yalnız bazı evsâfını arz ile iktifa edeceğim:
1. 19 uncu asrın ortalarına doğru Avrupa'da enmu-
zecî şeklini almış olan asrî devlet (L'etat moderne) de,
kuvve-i hâkime o devleti tesis eden milletin kendisidir
ve binaenaleyh asrî devlette kuvve-i hâkime takassüm et-
mez, birdir. Efrad-ı millet hukuken müsavidir; bir ferdin
diğerine tahakküm ve tagallübe hakkı yoktur. Millet nâ-
mına hüküm, kuvvet ve salâhiyeti, milletin kavânin-i mu-
ayyene ile tasrîh ettiği müessese ve zevata, o kavânîn dai-
resinde tahdid ve hasr olunmuştur. Ferdin ferde tahak-
küm ve tagallübünü intaç eden müesseseler kalkmıştır.
Bu nevi müesseselerin en mühimi, arazisinin temellük.
tasarruf ve idaresi usulü olduğundan, asri devletler, mü-
him ıslâhat-ı arziye (Reforme agraire) icrâ edildikten
sonra, ancak teessüs edebilmiştir. Milletin, halkın, dev-
lette, mütesavi hukuku hâiz olarak, hâkim olmasına «de-
mokrasi» denilir. Binaenaleyh asri devletler demokra-
tiktir.
2. Asri bir devletin en mühim unsuru olan millet,
yek-cinstir: Ekseriya aynı lisanla konuşur; efradının se-
viye-i ilmiye ve fikriyesi, hukukî, ahlâkî, bedîî, hattâ si-
yasî fikir ve hisleri, çok mütefâvit değildir; asri bir dev-
lette millet, aynı kültürün (harsın) mahsulüdür, bundan
nâşi, hiç olmazsa, ekseriyeti aynı ideale (mefkûreye) mec-
luptur. Binaenaleyh asri bir devlet, millîdir.
3. Asri bir devlet, içinde kendisinden gayr-ı hukukî
ve dinî ve siyasî bir sulta (autorit£) kabul etmez. Mebde
ve münteha kendisidir. Binaenaleyh asrî bir devlet istik-
lâl-i tammı hâizdir. Diğer bir devletin hiçbir suretle mü-
dahele, nüfuz ve hattâ tesirine tahammül edemediği gibi,
kendi dahilinde istiklâl hareketinde mâni olabilecek hiç-
bir müessesenin vücuduna da müsaade etmez. Avrupa'nın
asrî devletleri enmuzecî şekillerini alıncaya kadar, kendi-
lerinden hariç bir kuvvet, bir sulta olan katolik kilise-
siyle mütemadi münazaa mecburiyetinde kalmışlardır.
(Anglikanizm, Gallıkanizm, kültürkampf... ilh).
4. Asrî bir devlet, efrad-ı milletin hürriyetlerini,
kendi istiklâl ve sultasına halel gelmemek üzere, kanun-
larla temin etmiştir. Bu nokta-i nazardan, asrî devlet hür-
riyetperver (liberal) dir.
Avrupa asrî devletlerinde dinî ve iktisadî ıslahat,
asırlarca yapılagelmiş ve her devlette kültür ve ideal, vah-
dete yaklaşmış olmasından dolayı alelekser, efradın hür-
riyeti, devletin sultasıyla tezat teşkil etmez. Asrî bir dev-
lette bazı hürriyetlerin vekayide tarz-ı tezahürü devletin
sultasına mütezâd bir şekil alırsa, yalnız fiilen değil, hu-
kuken de devletin idame sultası, ferdin hürriyetine ter-
cih olunur, zira devlette bütün efrad-ı milletin hukuk ve
menâfii mündemiç ve mütecellidir.
5. Asrî bir devletin vasf-ı esasisi, halk hâkimiyeti
(demokrasi) dir, hürriyetperverlik (liberalizm) değildir.
Asrî devlette hâkim olan halk, daha doğrusu halkın ekse-
riyeti, kendi menâfiini, mahdut zümrelerin hürriyetine
feda etmez. Asrî devletlerin teşekkülünde demokrasi ve
liberalizm prensipleri çarpışmış ve alelekser demokrasi-
ye karşı irticaî bir mahiyet alan liberalizm yenilmiştir.
Fransız, Alman, İtalyan, Rus hattâ kısmen İngiliz demok-
ratları, alelhusus sosyal demokratları tamamen liberal
değildirler.
6. Asrî devletler, sanayi ve ticaret şirketlerine ben-
zerler. Asrî devleti teşkil eden heyet-i içtimaiyenin her
ferdi, muayyen iktisadî menafi ile o heyete, yani devlete
merbuttur. Bir şirket-i ticariyenin nef'ü zararında şerik-
lerden her biri hissedar olduğu gibi, devletin nef'ü zara-
rında dahi teb'asının hissesi mevcuttur. Bunu sarih bir su-
rette bilen efrad-ı millet, devlet denilen büyük teşebbüs-i
iktisadinin muvaffakiyetine, inkişaf ve refahına şuurlu
olarak hizmet eder. Hükümetler, bu büyük şirketin mü-
dirân-ı umûru demektir. Hükümetin birinci vazifesi, bu
faaliyet-i iktisadîyevi hüsn-i idare etmektir. Binaenaleyh
asrî devlet, iktisadîdir.
İşte efendiler, vasıflarından bazılarını şimdi size
arzettiğim asrî devletidir ki, Türk milleti, kendi memle-
ketinde kurmak istemiştir. Şarkta Türk'ün tesis etmek is-
tediği bir devlet, garpta asırlarca vukua gelen tehavül ve
tekâmül mahsulüdür. Asrî devletler, Avrupa'da kurun-ı
ahîre ihtidalarından itibaren teşekküle başladı ve yavaş
yavaş tekâmül etti. Avrupa'da asrî devletlerin anâsır-ı
müessesesi, intibah, dinî ıslâhât ve ihtilal (La Renaissan-
 ce. La Reformation, La Revolution) hareketlerinden te-
vellüd etmiştir. Rönesans, Avrupa'nın büsbütün ayrılma-
dığı fakat çok unuttuğu tarih-i kadîm müesseselerini di-
riltti, Yunan ve Romanın hayat ve kâinata nazarını, ilmî,
bediî, ahlâkî ve siyasî görüşlerini ihya etti. Reformation,
nasraniyeti ,yani Avrupa'nın dinini hayata muhib ve ha-
dim olacak bir hâle getirdi. Nihayet revolution (Fransa
ihtilaliyle ona takaddüm ve onu takip eden iktisadî ve
siyasî revolution'lar), ferdin ferde mahkûmiyet ve esare-
tini kaldırdı ve bu mahkûmiyet ve esaretin menşe-i aslîsi
olan arazi meselesini halletti, bu suretle zeamet tarz-ı ida-
resi (le rögime feodal) ilga edilmiş oldu ve binnetice bu
tarz idarenin aksamından olan krallıkların ve imnara-
torlukların ortadan kalkmasına yol açıldı. İhtilâl siyasî-
lere takaddüm ederek, onların husulünü icap ettiren ihti-
lâl-i iktisadî sermayenin temerküzü, büyük sanayi, büyük
istihsal ve büyük sermayenin tahassülü vâkıalarıyla teza-
hür etti ve bu vâkıalardır ki, zeamet taız-ı içtimaîsinden
tamamen kurtulmuş olan garp medeniyetinin evsaf-ı mü-
meyyizesinden en mühimlerini husule getirdi ve o mede-
niyetin diğer medeniyetlere tefevvukunda esas âmiller-
den oldu.
Bilirsiniz ki, Avrupa'da intibah, ıslahat ve ihtilâl ha-
reketleri, fasılalarla vukua gelmiştir. 15'inci asırda başla-
yan intibahı, 16'ncı asrın ıslâhat-ı dinivesi binnısbe az
fasıla ile takip etmişse de, ihtilâl hareketleri ancak iki
asır sonra derin ve şumullü bir şekil alabilmiştir. Tarihin
bütün mütefekkirlerce müsellem «her hareketi bir aks-i
hareket takip eder kanunu, bu üç büvük hareket-i tarihi-
yede dahi tamamen tezahür etti: İntibaha karşı karan-
lıkçılık (L'obscurantisme), ıslahat-ı diniveve karsı cizvit-
lik (le jesuitisme), ihtilâle karşı irtica (la reaction) ha-
reketleri hâdis oldu. Zira, her tehavül, her inkılâp, mües-
ses bazı menâfi ve efkâra mugayir ve muhaliftir; muta-
zarrır müesseseler, bittabi kendilerini muhafaza ve mü-
dafaaya uğraşırlar. Lâkin bütün bu tarihî müsademeler-
de, hareket aks-i hareketi yendi ve beşeriyet mukadder
gayesine doğru ilerlemekte devam etti.
Efendiler, muhtasıran menşelerini göstermeye' ça-
lıştığım asrî devlet, maruzatımdan anlaşılır ki, beşerî me-
deniyetin son safha-i tekâmülünde, yani Avrupa medeni-
yetinde husule gelmiştir; asrî devlet, Avrupa medeniyeti-
nin bir mahsulü bir semeresidir. Asya'nın henüz yaşa-
yan şark ve aksâ-yı şark medeniyetleri, kendiliklerinden,
kendi derûnî kuvvetleriyle <-asrî devleti» ihdas edemediler.
Bu şâyân-ı teessür ve telehhüf bir vâkıadır, fakat ne yapa-
lım bir vâkıadır! Aksâ-yı şark ve şark medeniyetlerine
mensup milletler, asrî devlet halinde teşekkül ve taazzi ede-
bilmek için, garp, yani Avrupa medeniyetine girmek mec-
buriyetinde kaldılar. Japonya, azim ve cesaretle, sürat ve
şiddetle garp medeniyetine atlayarak asrî bir devlet tesis
edebilmiş gibidir; Çin ve mülhekatı daha batî bir yürü-
yüşle aynı gayeye doğru yürüyorlar. Şark Islâmî medeni-
yetinde aynı hadise, birçok asırdan beri meşhuddur. Müs-
takil, nim-müstakil yahut mahkûm şark Îslâmî milletleri,
cenup Türkleri, İranlılar, Afganlılar, Araplar, Hintliler,
Şark ve şimal Türkleri... ilh. cümlesi, «medeniyet değiş-
tirme» vetire-i tarihiyesinin içinde elyevm kavnaşmakta-
dır.Bu azîm ve vahîm hadise-i tarihiye, aksâ-yı şark ve
şark Islamî kavimlerinin ferden ve içtimaen idame-i ha-
yatlarını temin arzu-yı tabiîsinden neşet ediyor; kâinata
hâkim tenazu'-ı beka kanun-ı tabiîsinin bir safhasından
başka bir şey değildir...
Efendiler, Türklerin en kavî ve mütekâmil bir kısmı
olan cenup Türkleri kendi memleketlerinde mutlaka asrî
bir devlet tesis etmek istiyorlar; bu Türk milletinin, mil-
letçe bekasını istihdaf eden irade-i kat'iyesidir. Yüz yıldan
beri Osmanlı saltanatını çalkandıran ve bugün Türkiye
Cumhuriyetine azametli ve cüretli hamleler yaptıran, hep
işte bu iradedir.
Efendiler, asri devlet, Avrupa medeniyeti mahsulü
olduğu için, asri devlet kurmak isteyen Türkler, tıpkı Ja-
ponlar gibi, eskiden dahil oldukları medeniyetten Avrupa
medeniyetine atlamak mecburiyetinde kaldılar ve bugün
bu mecburiyetten mütevellit mesâili, kavî bir azim, bü-
yük bir şecaatle halle çalışıyorlar. Şimdi şahidi olduğu-
muz vâkıa-ı azîme, «medeniyet değiştirmek» gibi, her ka-
vim için gayet çetin ve pek çok hatar ve tehlikelerle mu-
hat bir ameliyenin icrasıdır. Bu ameliyenin muvaffakiyet-
le hitamı, Türklerin müstakbel hayatlarını temin edecek-
tir. Aksi takdirde, Avrupa medeniyeti, Amerika, Afrika
ve hattâ Asya'nın bazı kavimleri gibi, Türkleri de temsil
tarikiyle yani hüviyet-i hususiyelerini, şahsiyet-i milliye-
lerini ifna ederek, içine alacak veyahut büsbütün imha
edecektir. Kendi iradeleriyle tebdil-i medeniyete izhar-ı
iktidar eden milletler, harslarını ve binaenaleyh şahsiyet-i
milliyelerini muhafaza edebilirler; cebren, yani temsil su-
retiyle tebdil-i medeniyet ettirilen kavimler, harslarını,
hüviyet-i hususiyelerini kaybederler...
Efendiler, tekrar ediyorum, asri bir devlet tesisi ga-
yesiyle halline çalıştığımız en mühim mesele, işte şu
«tebdil-i medeniyet» meselesidir.
Şark medeniyetinin tekâmül devrelerinde Avrupa
medeniyetinin intibah, dinî ıslahât, iktisadî ve siyasî ih-
tilâllerine müşabih vâkıât mecmuaları hâdis olup muvaf-
fakiyetle geçmiş bulunsaydı, bugün şark-ı îslâmide dahi
asri devlet, kendiliğinden teessüs etmiş olurdu; «tebdil-i
medeniyet» zarureti hâsıl olmazdı. Mezkûr vâkıât mec-
mualarının şark medeniyeti havzasında kendiliğinden
cereyan etmemiş olması tebdil-i medeniyet mecburiyetini
tevlid ettiği gibi, garp medeniyetine geçmedeki müşkilâtın
da tezayüdüne bâis oluyor. Garpta fasılalarla vukua gelip,
irticalarla çarpışarak, kanlı fedakârlıklar sayesinde niha-
yet galebe çalabilen intibah-ı dinî ıslahat ve ihtilâl hare-
ketlerinin semerâtını, biz kısa bir zamanda elde etmeye
mecburuz ve bunun için o hareketlere karşı çıkan me-
vâniin cümlesine birden hemen bir anda göğüs germek
mevkiindeyiz. Avrupa'da birkaç asırda yapılmış olan vâ-
kıalar, Türkiye'de birkaç on seneye sıkıştırmak icap edi-
yor. Türkiye asri devleti, az zaman zarfında, muvaffaki-
yetle tesis olunamazsa, fırsatm elden kaçırılmış olmak
tehlikesi vardır.
Efendiler,
Şark medeniyeti, intibah, ıslâhat-ı diniye ve ihtilâl
hareketlerini muvaffakiyetle geçirerek tekâmül etmiş ol-
madığından, el-yevm, mâverâî fikir manzumelerine tâbi
skolastik ve ta'lîlî usul-i tefekküre mahkûm bir haldedir;
bu cihetle müncemid ve kısırdır. Tehavül (L'evolution)
kanun-ı tabiîsine, hayat ve tabiattan istikra ile tetâbuk
etmek istemez. Fikriyât sahasında ona bilâkis mukave-
met emelindedir. Bu nokta-i nazardan muhafazakârdır.
Şark medeniyeti hal-i hâzırında fikrî sultaları, serbest te-
fahhus ve tecrübeye, azade tedkik ve tenkide; müessesât-ı
mevcudenin muhafazasını, müesseselerin yeni ve mütekâ-
mil eşkâlini taharri, hulâsa maziyi istikbale tercih eder.
Şark medeniyetinin bugün de mevcut müesseseleri ku-
run-ı vustâîdir. Hukuken mâveraî ve ta'lîlî fıkıhın çerçe-
vesinden harice tamamen çıkamamış, iktisaden küçük ser-
maye, ibtidaî ziraat, küçük sanayi, küçük ticaret tabir-i
marufuyla esnaf teşkilâtından ilerleyememiş; içtimaen
zeamet tarz-ı idaresini değiştirememiş, büyük burjuva
(La grande bourgeoisie) sınıfını doğuramamış; siyaseten
de dinî-za'îmî, şeyhlik, ağalık, beylik ve halife-sultanlık-

lardan daha mütekâmil eşkâl-i siyasiye yükselememiş-
tir. (Sami ananeden gelme, dinî ve müsavatça ibtidaî
cumhuriyet tarzı, îran, Bizans ve Turan tesiriyle pek ça-
buk unutulmuştur); şark akvâmınm milliyet mertebesi-
ne irtikası, o akvamın ancak mahdut tabakalarında mü-
şahede olunur; şarkta milliyet fikri henüz takarrür et-
miş değildir.
İşte efendiler, fikrî, içtimaî ve siyasî evsaf-ı esasiye-
sinden belli başlılarını arzettiğim şark medeniyetinin ef-
kâr ve müessesat-ı mevcudesinin muvazene-i hazırasından
müstefid bulunanlar, gayet tabiî olarak, her türlü tahav-
vüle muhalefet ve mukavemet edeceklerdi. Ve bu muha-
lefet ve mukavemetlerinde, medeniyetin menşelerinde bu-
lunmakla kudsîleşmiş ve asırlardan beri devam etmekle
kökleşmiş fikir ve hislere istinat edeceklerdi ve öyle de
oldu. Bugün muayyen ve müşahhas olarak görüyoruz ki,
medeniyet tebdili, asrî devlet teşkili yolundaki hareket-
lere en ziyade müşkilât ihdas eden kimseler, şark mede-
niyetinin fikriyatını istismar eden ruhanîler (mollalar,
ahundlar, şeyhler... ilh) ile bu medeniyetin içtimaî tarz-ı
taarruzîsinden istirfâh eden za'îmler (ağalar, beyler, han-
lar, sultanlar...ilh) dir. Şark zeamet sistemi de, garp zea-
met sistemi gibi ruhanîler teşkilâtıyla müşterekü'l -men-
faa bulunduğundan, bu iki uzviyet-i içtimaiye, muhafaza-
kârlığın temelidir. Son kürt hadise-i irticaiyesi ümerâ ve
meşâyihin yani za'îm ve ruhanîlerin ittifakıyla ika edil-
diğini bugün hepimiz biliyoruz. Osmanlı saltanatının meş-
rutiyet devresinde hâdis olan 31 Mart vak'a-ı irticaiyesi
de Arnavut beyleriyle İstanbul hocalarının müşterek me-
saîleri neticesiydi.
Efendiler, medeniyet-i şarkıyenin şekl-i hazırından
en müteneffi olan ruhanîlerle za'îmler ise, en mutazarrır
olanlar da esaret-i zaimiye (le servage) altında yaşayan
köylüler, yani küçük çiftçilerle medeniyet-i garbiyenin
verdiği inkişaf-ı iktisadîden müstefid olamayan şehirli-
lerdir. Hülâsa şarkta anâsır-ı irtica ruhanîlerle za'îmler;
anâsır-ı inkılâb, unsur-ı terakki ve inkişaf, çiftçilerle şe-
hirlilerdir. Bununüçündür ki, şark kavimlerini medeni-
yet-i garbiyeye idhal etmek isteyenler, bu iki sınıf-ı içti-
maiye, köylü çiftçilerle şehirli sanatkâr ve tüccarlara is-
tinat ediyorlar ve tamamen haklıdırlar.
Şark kavimlerinin galip ve kahir bir ekseriyeti kıs-
men azade, kısmen esir (serf) çiftçilerden müteşekkil ol-
duğu için, bunlara istinat eden bir kuvvet, irticacı züema
ve ruhaniyûn kuvvetlerini ezmeye daima ve tamamen ka-
dirdir. Binaenaleyh azim, usul ve fikr-i takip ile devam
edecek tebdil-i medeniyet hareketinde hâdis olabilecek
mevâni ve müşkilât elbette izale edilebilecektir. Ancak teb-
dil-i medeniyet hareketinin hasımları ve taraftarları, sınıf
ve müessese olarak, sarih bir surette tayin edilmek ve ha-
sımların menba-ı hayatları kurutulmak, müesseselerinin
temelleri sökülmek lâzımdır, yani ta ferdî halife- sultan-
lığa kadar giden zeamet rejimi, zeamet sistemi, zeamet
hukuku, yalnız hukuken (de jure) değil, fiilen (de facte)
lağv ve kal' olunmalıdır; daha açık bir ifade ile şahsın
şahsa tâbiveti, o tâbiyeti ihdas eden, halk eden büvük ara-
zi ve köylülerin bir şeyhe, bir hanedana mahkûmiyeti
kat'iyen kaldırılmalıdır.
Ruhanîler, bizzat erbab-ı zeametten değilse, birer
bey, ağa, hâsılı (seigneur feodal) değiller ise, sırf manevî
sultalarını, ancak erbab-ı zeamete istinat ile temin edebi-
lirler. Erbab-ı zeametin ortadan kalkması, ruhanîlerin ze-
val bulmalarını veya diğer sınıfın meselâ şehirlerin ve
köylü çiftçilerin hizmetine intikal etmelerini intaç eder.
Bu son takdirde, bazı memâlik-i İslamiyede emsali görül-
düğü üzere bu son sınıfın ideolojisine hâdim olur, mürteci-
likten müceddidliğe geçer ve o zaman tebdil-i medeniyet
ameliyesine aleyhdar değil teşvikkârdır. Bu münasebetle
şurası da bilinmelidir ki, benim derin ve kat'i kanaatime
göre, erbab-ı zeamete müstenit mürteci ruhanîler, belki
şuursuz olarak, kendi sınıflarıyla beraber, din-i İslamın da
inkırazına uğraşıyorlar, din-i İslâmın tealisi için, onun
hâdimleri, medeniyetin en mütekâmil safhasıyla itilaf ede-
bilmelidirler...
Hâsılı efendiler, garp medeniyetine girmek ve bu
suretle asrî bir devlet tesis edebilmek için, mutlaka yapıl-
ması lâzım gelen işlerden birisi ve belki birincisi şark-ı îs-
lâmîde ve binaenaleyh Türkiye'de zeametin hukuken ve
fiilen ilgasıdır. Ve bu mühim teşebbüste milletin en kavi
mesnedi, tarz-ı zeametten çok mutazarrır köylüler, çiftçi-
ler olacaktır. Fakat o köylülerin ilga-yı zeamet ameliyesin-
den derhal müteneffi olabilmeleri temin edilmelidir; yani
Türkiye'de bir «ıslahat-ı arziye» (reforme agraire) yapıl-
malıdır.
Zaten efendiler, garpta ihtilâl hareketlerinin en esaslı
fütûhatı, zeametin ilgası olmuştur; Türkiye Cumhuriyeti
dahilinde zeametin sözde değil, hakikatte kalkması, ihtilâl
semerelerinden en kıymetlisinin iktitafı demektir. Bu ısla-
hat yapılmakla garp medeniyetinin iktisadî - içtimaî saha-
sında çok büyük bir hatve atılmış olur. Bu suretle Tür-
kiye Cumhuriyeti, asrî devlet evsaf-ı esasiyesinin en mü-
himlerinden olan ferdin ferde adem-i mahkûmiyeti esasını,
faaliyâtta kısmen tatbik etmiş bulunur.
Efendiler,
Osmanlı imparatorluğu da asrî devlet olmak iste-
mişti; bilhassa Üçüncü Sultan Selim'den itibaren bu mak-
sada müteveccih icraat cümlenizin malumudur. Lâkin Os-
manlı saltanatına asri devlet olabilmek mukadder değildir.
Çünkü Osmanlı saltanatı bekasını temin için bir taraftan
garp medeniyetine girmek zaruretini hissetmekle beraber,
diğer taraftan şark medeniyetinin devlet sisteminde son
merhale-i tekâmülü olan dinî, zaîmî ve gayr-ı millî bir im-
paratorluktan, hilâfetle memzuç padişahlıktan ayrılmı-
yordu. Zaten halife- padişahlık sisteminin mahiyeti, garp
medeniyet-i hazırasmın menâbi-i asliyesinden olan inti-
bah, ıslâhat-ı diniye ve ihtilâlin ruhlarına mugayirdir:
Anane-i diniyeyi temsil ve müdafaa etmekle mükellef hilâ-
fet, esasında laik intibah hareketine ve ıslahat-ı diniyeye
rıza gösteremezdi; zeamete istinad eden padişahlık, kendi
müttekâlarını kırmadan siyasî ve içtimaî bir ihtilâle mü-
sait olamazdı; nihayet intibah ihtilâl ve ıslahat-ı diniye,
millî hareketlerin mebdeleri olduğundan, akvâm-ı muhte-
lifeyi, milliyet prensibine makûs ideal ve menfaatlerle
asâ-yı saltanata baş eğdiren bir imparatorluk, kendisine
mezar kazacak olan milliyet hareketinin hudus ve inkişa-
fına mümaşât edemezdi. Hâsılı Osmanlı împaratorluğu'-
nun facia-ı hayatı, hem garp medeniyetine girmek, hem
girmemek mecburiyetleri tezadında, âdeta temerküz et-
miş gibidir.
Lâkin Türkiye Cumhuriyeti, böyle aslî bir tezada ma-
ruz değildir; anane-i diniyeyi ıslâhat-ı diniyeye karşı mü-
dafaa, teşkilât-ı zaîmiyeyi muhafaza, mütezâd âmâl ve me-
nâfi-i milliyeyi mâverâî idealler veya sun'i vasıtalarla te-
lif gibi zaruretlerden kurtulmuş bir haldedir. Türk mille-
tinin hayatını temine kâfil asri bir devlet halini iktisab
gayesiyle, Türk Cumhuriyeti'nin garp medeniyetine geç-
meye çalışmasında, cumhuriyetin mahiyetinden sudur
edecek aslî bir mâni göremiyorum. Ancak şark medeni-
yetinin şekl-i hâzırı ile Osmanlı saltanatının bıraktı&ı bazı
miraslardır ki, medeniyeti tebdil, asrî Türk Devletini tesis
mesaîsinde amelî ve tatbikî bir hayli mevanî ve müşkilât
ihdâs etmektedir.
 Efendiler, şark medeniyetinin şekl-i hazırından hâdis
olma mevâni ve müşkilâttan bazılarını teşrih ettim ve
bunlara karşı alınabilecek tedâbir hakkında da bazı maru-
zâtta bulundum. Şimdi, Osmanlı saltanatından müntakıl
zararlı miraslara dair de birkaç söz söyleyeceğim :
Efendiler,
Türkiye Cumhuriyetinin asrî bir devlet haline inkı-
lâbında, Osmanlı imparatorluğu miraslarından en ziyade
müşkilât ihdas edeni, zannediyorum ki, imparatorluğun
Avrupa devletleriyle olan tarz-ı münasebâtıdır. Bu mü-
nasebâtın bilhassa son devrelerinde, Avrupa devletleri
saltanat-ı Osmaniyeyi bazen münferit, bazen müşterek hi-
mâyeleri altına almaya kalkışmışlar ve memâlik-i Osma-
niyeyi siyaseten nîm bir müstemleke, iktisaden tam bir
müstemleke (colonie) telâkki etmişlerdir. Bu telâkki, yal-
nız arzu ve âmâlin tercümesi değil, vekayi ve şeniyetin ifa-
desidir : Vâkıa harb-i umumîye kadar, memâlik-i Osma-
niye fiilen müteaddid Avrupa devletlerinin müşterek bir
müstemleke-i iktisadiyeleri halinde idi; harb-i umumînin
galipleri, bu müşterek müstemleke-i iktisadiyeyi, münka-
sım birer müstemleke-i siyasiye haline ifrağ edeceklerdi
ve saltanat-ı Osmaniye bu suretle parçalanarak münkariz
olacaktı. Türkiye'nin müstemleke telâkkisini menfaatle-
rine uygun bularak, kabul eden gayr-ı müslim ve gayr-ı
Türk Osmanlılar az değildi, hattâ Türkler bile yok değildi.
Avrupa devletlerinin arzulan, yerlilerden bazılannm bu
arzuya tevfik-i hareket etmeleri, bir mühim âmilin, Tür-
kün âmâl ve menâfiinin ve kıymet-i hakikiyesinin ivi tak-
dir edilip hesaba katılamamasından nâşi, mukadderat-ı
tarihiveye tevafuk etmedi. Saltanat-ı Osmanivenin inhilâl
ve inkırazı sıralannda, bir kuvve-i siyasiye, bir vücud-ı
siyasî, «Türkiye Devleti» tekevvün etti. Lâkin Avrupa dev-
letlerinden bazılan hâlâ eski telâkkilerini değiştirmek iste-
miyorlar; imparatorluk zamanından tadı damaklarında
kalan müstemleke rejiminin idamesi için fırsatlara intizar,
daha doğrusu fırsatların ihzanyla iştigal ediyorlar. Asrî
devlet, tarifi mucibince, hariç ve dahilde tamamen müs-
takil olmak iktiza ettiğinden, Türkiye Cumhuriyeti bu inti-
zarları boşa çıkarmak, bu bâbdaki hazırlıkların önüne
geçmekle muvazzaftır. Bu vazifesini hüsn-i ifa eden cum-
huriyete karşı, Türkiye'yi bir hıtta-ı istismar görmek iste-
yen Avrupa devletleri, bittabi her türlü müşkilât ve me-
vâni ihdas edeceklerdi ve filvaki ediyorlar.
Bu suretle efendiler, Türkiye'nin asrî bir devlet, yani
tam müstakil bir devlet olmasını istememekte, Avrupa
devletlerinin menâfii ile Türkiye dahilinde yaşayan erbab-ı
zeametin ve onlara müstenit ruhanîlerin iyi düşünülmemiş
menâfii birleşiyor. İyi düşünülmemiş diyorum, zira er-
bab-ı zeametin asrî Avrupa devletleri müstemlekelerinde
de hakk-ı hayatlan yoktur. Türkiye'de imtiyazlarını kay-
betseler bile, müsavi hukuklu ehl-i vatan sıfatıyla yaşaya-
bilirler; fakat Avrupa müstemlekelerinde daima hukuku
nâkıs ikinci sınıf ahaliden add ve itibar olunacaklardır.
Gariptir, şark-ı Islâmînin medeniyet-i garbiyeye duhulü
aleyhinde, daima ve her tarafta zaîmler, ruhanîler ve ecne-
bilerden mürekkep bir ittifak-ı müselles teşekkül etmiştir!
Burjuvazi ve demokrasiye müstenit Avrupa devletleri, İs-
lâm memleketlerinde zaîmlere ve onlara merbut şeyh ve
hocalara dayanarak müstemleke siyasetini yürütüyorlar.
Efendiler, Türkiye'nin asrî bir devlet halinde taazzi-
sine ihdas-ı müşkilât eden daha birtakım imparatorluk mi-
rasları var: Bunlardan birisi hilâfet-saltanat fikir ve ha-
tırasıyla ona uzviyen merbut hanedan meselesidir. Zahiren
ideolojik ve hissî görünen bu meselenin mahiyet-i hakiki-
yesi tamamen iktisadîdir: Hilâfet - saltanat müessesesin-
den müteneffi olan veya olmakta bulunduğunu zanneden
kimseler, o ideal ve hissi taşırlar. Zaten menâfi-i iktisa-
 diye, hemen daima muayyen fikir ve mefkûrelere müncer Bugünkü vaziyet, efendiler, şudur:
olur ve muayyen hâlet-i hissiye tevlid eder. Bu ananeyi,
Türkiye Cumhuriyeti asrî bir devlet olmaya çalışır-
bir müesseseyi müdafaa etmek isteyenler, şuurlu veya şu-
ken, önüne gerek mensup olduğu şark medeniyetinin ma-
ursuz bir surette, şahsî veya zümrevî menfaatlerini müda-
hiyetinden münbais, gerekse Osmanlı İmparatorluğu'nun
faa ederler. Hilâfet - saltanat müessesesinden müntefi bu-
aslî teşkilatından ve müteahhir tereddiyatından müntakil
lunanlar, saraydan geçinen ve saraydan geçinenlerden ge-
hukukî, içtimaî, iktisadî, ananevi, diplomatikî bir hayli
çinen zümrelerdir ki, mıkdarları, bilhassa İstanbul'da pek
mevâni çıkıp dikilmiştir. Ve bu mâniaları temsil eden şa-
az değildi. Bunlara hilafet - saltanat müessesesinin yaşa-
hıslar, müesseseler, zümreler, cumhuriyetin hamlelerine
dığı zamanlarda yüksek ve kârlı câh, mansıb ve iş sahibi
karşı, el-yevm, az çok mütesanid bir cephe teşkil etmekte-
olanlar da ilâve edilmelidir. Bu zümrelerden başka, ilcâât-ı
dirler. Ecnebilerle zaîmler, cephenin en kuvvetli kısmıdır;
muhtelife ile kasr u tahdid edilen askerî ve mülkî teşki-
ruhanîler alelekser setr kıtaatı gibi kullanılıyorlar. Bu
lâtta kadro harici kalanların bazıları da, yanlış görmek
cephe-i irtica yalnız müdafaada kalmakla iktifa etmiyor,
veya yanlış düşünmek sâikasıyla tâli'sizliklerinin sebebini,
bazen hayli şiddetli mukabil taarruzlara da geçivor. Son
mezkûr müessesenin inhidamında ararlaı. Nihâyet, cere-
Kürdistan isyanında görüldüğü gibi Türkiye Cumhuriyeti,
yan-! tarihîyi, epeyce tedkik ve taakkul edememek yüzün-
çok mahdud bir zamanda bu irtica cephesini mağlup ve
den hilâfet - saltanat müessesesinin vücut veya adem-i vü-
makhur etmeye mecburdur. Bugün cumhuriyete tarihin
cuduyla, İstanbul'un merkez-i hükümet olup olmaması
tahmîl ettiği vazife budur. Cumhuriyet bu vazifesini ta-
meselesini karıştıranlar da vardır.
mamen başaramazsa, yalnız kendisinin vücudu değil, Türk-
Böylece efendiler, İstanbul meselesi de, hilâfet-sal- lerin müstakil hayatı tehlikeye girer... Bu cihetle her hangi
tanat meselesine bağlanır. Menâfi-i hayatiyelerinin elyafı, sınıf ve zümreden olursa olsun, bütün Türklerin umumî
İstanbul'un asırlar zarfında örülmüş nesc-i teşkilâtında ve şumullü menfaatleri cumhuriyetin muvaffakiyetini is-
mündemiç kimselerle İstanbul'un iktisadî, bediî, menâfi tilzam eder.
ve lezaizini daha umumî, daha payidar fevâide feda ede-
Bazı sınıf, zümre ve eşhasın dalâlet nazarları, vazi-
meyenlerin bazıları İstanbul'da ferih ve fahûr ikamet ede-
bilmelerini, saltanat-hilâfet müessesesinin rücuundan yet-i hazıra ve âtiyeyi iyi kavrayamamaktan neşet ediyor;
beklemektedirler. Efendiler, bunlar son derecede aldanı- bunların ekserisi, ahval-i cihana vâkıf değildir. Bu cihet-
yorlar! Bilmiyorlar veya bilmek istemiyorlar ki, İstan- ten belki bir derece mazur görülebilirler Fakat bugünkü
bul'un tekrar Türklere merkez-i hükümet olabilmesi, Tür-
ve yarınki vaziyetleri en iyi anlamış olması ve Türklerin
kiye hudutlarının garb-i şimalî ve garpta hiç olmazsa, Bal-
necat ve hayatı ancak Türkiye'nin asrî bir devlet halinde
kanlar'dan, Makedonya'dan ve Adalar denizi ortalarından
geçmesine bağlıdır... taazzisiyle mümkün olduğuna kanaat-i tamme hâsıl etmiş
olunması icap eden bir zümrenin, müteâmil tabiriyle mü-
İşte imparatorluğun zararlı miraslarından da birka-
nevverlerin yanlış düşünüp yanlış hareket etmelerine hiç-
çını saydım. Şimdi bütün bu teşrihâtıma nazaran bugünkü
vaziyet nedir? bir özür bulunup gösterilemez.
 Efendiler, Türk münevverlerinin asırlardan beri gaye
ve emelleri, millî ve asrî bir Türkiye'nin teessüsü değil
miydi? Mukadderat-ı tarihiye, bu gayenin kuvveden fiile
çıkmasına imkân bahşettiği sıralarda, Türk münevverle-
rinden bazılarının itizalleri nasıl câiz olabilir? Fikren bu-
günkü vetire-i tarihiyenin devam ve inkişafına taraftar
oldukları halde, fiilen ona mevâni ihdasıyla uğraşan mü-
nevverlerin mevcudiyeti, münevverler arasında dahi, şuu-
run eksik, kanaatlerin nâ-tamam olduğunu gösterir. Bu
nevâkısın ikmal ve itmamına çalışmak fırsattır. Bu yol-
daki mesaînin asıl sahası, mektepler ve bilhassa darülfü-
nunumuzdur. Fakat diğer sahalar da ihmal olunamaz. Mü-
nevverler zümresinden muayyen ve tam bir kanaat sahibi
olanlar, tarihimizin şu çok mühim anında, her yerde ve
her şeye karşı kanaatlerini beyan ve neşretmekle mükel-
leftirler; bu mükellefiyeti ifa etmeyen'eri Türk tarihi
münevverlerimiz cephesinin firarileri diye zikredecektir.
Efendiler, tarih bize naklettiği bütün inkılâpların
muayyen gayelere vusul azminde bulunan şuurlu bir
ekalliyetin metin, fedakâr ve icabında şedid faaliyet ve
harekâtla vuku bulduğunu gösterir.
Hiçbir inkılâp ilân edilen birtakım umde ve düstur-
ların tesir-i sehharıyla husule gelivermiş değildir. Umde
ve düsturlar .temin olunacak gayeleri irâe eder ve bir de-
receye kadar neşr-i fikre yarar. Gayeye vusul bulmadan
akdem, o gayeyi ifade eden umde ve düsturlar, inkılâp
hareketinin nâzımı olamaz.
Efendiler, medeniyet tebdili, yeni bir devlet tesisi
gibi azîm inkılâplar, her kavmin hayatında en buhranlı
zamanlardır. Bövle buhranlı zamanlarda gaye-i âmâl olan
umde ve düsturlar, nâzım-ı hareket telâkki olunursa, ne-
tice adem-i muvaffakiyettir. Meşrutiyet-i idarenin, hâki-
miyet-i milliyenin, idare-i cumhuriyenin saha-i tarihe çı-
kışları hiçbir heyet-i içtimaiyede, bütün efrad-ı cemiyetin
her türlü hürmetlerinden siyyanen ve tamamen istifade
edebilmeleri sayesinde vukua gelmiş değildir; bilâkis bu
idarelerin azim ve şiddetle teessüsü sayesindedir ki, ef-
rad-ı cemiyetin hürriyetleri kısmen temin edilebilmiştir.
Fransız ihtilâlinde convantion ve salle au pubfic ol-
masaydı, Fransızlar bugün hâiz oldukları siyasî hürriyet-
leri acaba kazanmış bulunurlar mıydı?
Efendiler, bir hakikat-i tarihiyeyi asla hatırdan çı-
karmayınız: İnkılâp devirlerinde hürriyet, inkılâpçılar-
dan ziyade mürtecilere hizmet etmiştir; zira yapılmış,
kökleşmiş fikirlerin ve menfaatlerin müdafaa-i hürriyeti
demektir. Her inkılâp bir veya birkaç sınıfın tamamiyet-i
hükümrânisi ile muvaffak olabilmiştir. Zira, yeni fikir ve
menfaatler kuvvetle temin olunabilir.
Nihayet şunu da unutmayınız ki, her inkılâp harbin-
de muayyen sınıfların erkân-ı harbiyesi ideologlarından,
yani münevverlerinden teşekkül eder.
Eğer bizim münevverlerimiz de idealleri olan asrî
devletin Türkiye'de cidden teessüsünü, takarrürünü isti-
yorlarsa, cümlesi, bu gaye uğrunda çalışanların erkân-ı
harbiyesine dahil olmalıdırlar. Bütün münevverler, irticaa
karşı müttehid bulunmazlarsa, müşterek gayeye hıyanet
etmiş olurlar.
Efendiler, usul ve ta'biye ihtilâfları, harpte mağlu-
biyetin avâmilindendir. Bâ-husus kâfi malumata müste-
nit sâlim bir düşünce, bugün tatbik edilen ta'biyeden gay-
risini bulup gösteremez. Tarihin mütenevvi misalleri, hele
bizim son tecrübelerimiz, bu hususta kâfi delâil teşkil
eder.
 Hanımlar, efendiler!
İçinde yaşadığımız büyük tarihî devreyi tecsîm ile
büyük adamın emir ve kumandası altında birleşen harp
erleri, Türk milletinin muhafaza-ı hayat sevk-i tabiîsini
dâhiyâne idare ederek, şahidi olduğumuz askerî zaferleri
temin ettiler; o büyük adamın etrafına toplanan tam
şuurlu, sarih kanaatli münevverler de, yine milletin mu-
hafaza-ı hayat sevk-i tabiîsine dayanarak, asri Türk devle-
tini kurabilirler. Türk münevverlerinin bugünkü vazifesi,
işte, bu muazzam işe, el birliğiyle, dağılmaksızın sarıl-
mak ve itizallere kapılmaksızm, müttehiden çalışmaktır.
Erenköy, 27 Haziran 341
(TUrfc yurdu, C. n , nr. 13, Teşrin-i evvel 1341/1925, s. 1 - 1 6 . )
/
DÜNKÜ BAYRAM MERASİMİ KARŞISINDA
Cumhuriyetin şerefli bayramını, Türk'ün dört bin se-
nelik tarihi selâmlıyor. Ankara sokaklarında yedi sekiz
aydan beri bilâ-fasıla çalışan ve tesis eden kollar, bir an
için çekiçlerinin madenî uğultusunu tatil etmiş, dinleni-
yor.
Mektepler artık medenî bir memlekete yakışan ta-
lebesini, kışlalar gürbüz, sıhhatli askerini, yapılar iş adam-
larını ortaya dökmüşler; caddelerden bir şevk ve sürür
akıyor.
Türkler, yer, gök şahit derler. Bu sürûra yer şahit,
gök şahit; şehrin yeni binaları üzerinde birbirini kovala-
yan, süzüle süzüle geçen, dönen, yükselen, eğlenen tayya-
reler sanki neşe ve heyecanla çırpman yürekleri gözlerin
bakışlarından alıyor, uzak uzak ufuklara götürüyor. Tay-
yarelerin kanadı bu toprakta bir iki asırdan beri isminin
tam ve hakiki medlûlüyle ilk defa kurulmaya başlayan
zafer takları üstünden geçerken, eski bir garp şairinin
güzel bir sânihasmı hatıra getirmemek kabil değildir.
Onun dediği gibi, yapılan zafer taklan ne kadar yüksek
olursa olsun, galip bir millet bunlann altından tevazu ile
başını eğmeden geçemez. İşte cumhuriyetin neşeli mesut
ve muzaffer çocukları kendi zafer taklannın altında geç-
memek için üzerinde uçuyorlar!
Bugün burada her şeyin lisanında eskilerin tahdis-i
nimet dediği şükranın duygulu belâgati var. Sanki her

şey..., taşlar, topraklar, ağaçlar, kurtaran ve ihya eden
bir büyüklüğün verdiği derin hürmeti, ürperen bir raşe
gibi asabında hissediyor.
Bu, onlara ilk defa göklerden değil, gönüllerden ak-
seden bir mucizedir. Millî vicdan, maddî hakikatlerde
bulduğu bir kıblenin karşısında ibadete benzeyen bir is-
tiğrakla memleketin mesut mazhariyetlerini düşünüyor.
Hiç bir millet dört senelik tarihinde ölümün ve izmih-
lâlin elleriyle uzattığı mühlik bir zehirden sonra, bir gün
dünyayı titreten bir zaferin ebedî şereflerini, bir gün ce-
hil ve esareti himaye eden taassup ve saltanat ocakları-
nın yıkıldığını, yine bir gün medenî inkişafların bir an
içinde husule geldiğini idrak etmemiştir.
Cumhuriyet bayramının bir arada ifade ettiği bütün
bu şeyler, büyük bir harika olmağı istemeyen en tabiî
bir hâdisât silsilesi gibi hayatın cereyanına karışıyor, he-
nüz şiirin, edebiyatın o yanık ve sevdalı ruhu bile heye-
canlarla üstüne titrediği bu muazzam inkılâbı duyduğu,
anladığı kadar terennüm edemedi.
Fakat hakikat ne kadar munis, ne kadar mütevazı
olmayı isterse istesin, bu tarihî mucizelerin önünde insan-
lara bilâ-ihtiyar eğilmek huzu'unu veren yaratıcı bir kuv-
vet, ilâhî bir azim ve deha vicdanların manevî uzvivetin-
de kendisini hürmetle işaret eden bir şahadet parmağı
ibdâ ediyor.
Büyük ve muhterem Gazi! Hangi vicdan seni mu-
kaddesatının derinliklerinde hissetmez? Diyorlar ki, vâkı-
alar hiçbir zaman mefkureye erişemez, fakat sen vâkıa-
ların erişemediği bir mefkûre değil, mefkûrelerin erişe-
mediği bir vâkıasm!
Diyorlar ki, her felsefe yahut tefekkür mesleği ara-
yan ve tedkik eden dimağların kendilerini aldatmak için
bulduğu bir yoldur. Fakat sende en derin hakikatlere te-
mas eden, en nüfüzlu, en ihatalı bir görüş, nazariyatın
fevkinde bir inkişaf ve terakki düsturunu bu asrın içti-
maiyatına müsbet vâkıalarla nakletti.
Biz millî tekâmüllerin bazen bütün kuvvetini irade
ve teşebbüste bulduğunu senin ilhamlarınla öğrendik/Ar-
tık herkes anladı ki, fikre ait terakkiler mütereddi ana-
nelerin ruhlarda bıraktığı, asırlarca biriktirdiği yosunlu
ve yeşil paslar altında ancak çürümeğe mahkûm bir isti-
dat olabilir. Bütün uzvî inkişaflar gibi onlar da şe'nileş-
meğe, tahakkuka muhtaç olduğu noktada, kendisine ha-
yat verecek bir kuvvet, bir hareket bulmalıdır.
Geri kalmış zümrelerin sanki yeşil olduğu için ken-
dilerince mukaddes bir renge benzediği için ( * ) sevdikleri
bu intân halinde paslar, bu yosunlar topraklarda ezilir ve
dağılırken görüyoruz ki, orada yaşayan ve yeşeren şeyler
vardır.
Milletin büyük mürşidi, eşi olmayan mürebbi! Feyizli
adımlarının arkasında genç bir nesil, şerefi ve saadeti
fethetmek için yürüyor. Garpta bugünkü terbiye kendi
varlığını ancak kendi tatbikatında aravan bir usul, bir
ananedir. Onun bütün muvaffakiyeti fertlerde içtimaî ka-
biliyetleri inkişafa getirmektir. Fakat mademki uzuvlar
vazifeleri yaratmaz ve mademki vazifeler uzuvları tevlid
eder, bir gün gelecekti ki, terbive insanlarda veni veni
kuvvetlerin hudusunu ilmî idmanlarla temin edecekti.
Medeniyet âleminde bunun ilk misali sende görülüyor.
Bütün ufukların korkunç karanlıklar içerisinde bo-
ğulduğu bir zamanda, genç ruhlara uzaktaki bir selâmet
ve kurtuluş noktasını görmek için ümit, iman ve itimat
ile bakmayı talim ettin. Millet bugün istikbali başka bir
rü'yet melekesiyle görüyor.
(*) Yegil renk Emevîlerden kalmıştır.
 Dumlupınar'da düşmanı takip eden esatîrî Türk or-
dusunun efrâdı omuzlarının üstünde uçan bir kanat bul-
dular. Onlara o kanatlan sen verdin, senin itminanın
verdi.
Falih Rıfkı [Atay]
Mekteplerde senin ismin başlı başına bir derstir.
Hiçbir şey bilmeyen masum bir köylü çocu&u yalnız seni
bildiği, işittiği için vatan, millet, fedakârlık ve inkılâp KANUN-I MEDENÎ
mefhumlarını biliyor. Sen bu derin ve tarihî mefhumun-
Kanun-ı medenî Büyük Millet Meclisi'nin kürsüsüne
da bir kitap, bir câmiasın.
kadar geldi; muhterem mebuslarımız belki bu hafta için-
Büyük münci! de Türk inkılâbının bu güzel ve büyük eserini müzakereye
başlayacaktır.
Şark dinleri kurulalı Tanrı'nm yazdığı yazı, alınla-
rın çizgilerinde aranır. Demek ki, tarihle kader aynı sa- Kanun-ı medenî, bir milletin insaniyet içinde kemal
hife üstüne yazılıyor. Her mesut inkılâp, uykusuz ve mü- ve rüşdünün derecesini gösteren en sağlam miyardır; bir
tefekkir bir gecenin düşünen bir alındaki derin izinden milletin yaşayış ve düşünüş tarzı, seviyesi, hayat ve cemi-
doğmuştur. yete verdiği kıymetler ancak kanun-ı medenîsinde oku-
nur.
Senin yüksek nâsiyende istikbalin en muhayyel ümit-
Kanun-ı medenî tabirinin daha ilk hamlede herkesin
leri, halin keşfettiği bir şev, bir hakikat olmak için temas
aklına getirdiği bir sual vardır ki, ilk satırlarda ona cevap
edecek bir çizgi, bir tefekkür izi arar. İnkılâbı sen yarat-
veremem : Acaba yeni kanun-ı medenî ile Türk milletinin
tın. Düne kadar şarkın küflü hurafeler uyuyan ufuklann-
kabiliyet, ihtiyaç ve temayüllerine zıt ve onu bugün sev-
da, bugün garbın dört beş asırlık ziyası ve harareti kay-
diği ve benimsediği bir tarz-ı hayattan başka bir tarz-ı ha-
nıyor.
yata adliye ve zabıta kuvveti ile intikal ettirmek isteyen
Halbuki sen, garp içinde görünmemiş bir siyaset ve ahkâm mı vaz'ediyoruz, yoksa bu kanunla Türk milletinin
deha enmuzecisin. Cumhuriyetin bu mesut bavramında ilk teceddüt günlerinden beri mütemadiyen değişen ka-
sana in'itaf eden nazarlar, mavi derinliklerinden gizli bir biliyet ve ihtiyaçlanna, Türk milletinin ferdî ve içtimaî
nur intişar eden o nâfiz gözlerinde istikbalin en büyük tekâmülleı ine cevap mı veriyoruz?
zaferlerini okuyorlar. Seni tebrik etmek için huzurunda
Kanun-ı medenî ile bertaraf ettiğimiz kanunlann,
başlarımızı eğerken, ruhlarımız itminanla ve ümitle yük-
Türk milletinin seviyesine ve ihtiyaçlanna uygun oldu-
seliyor. İşte büyük Cumhuriyet bayramının duygusu ve
ğunu kim iddia edebilir? Türk milleti birkaç nesilden be-
hâtırası!
/ / \ \ ri mütemadi emr-i vâkilerle bu kanunlann birçoğunu za-
(Hâkimiyet-i milliye, nr. 156«, 30 Tegriıı-i evvel 1341/1925 ) ten müstahase haline getirmiştir. Yazılı olduğu için ve
resmen iptal edilmediği için şimdi dahi câri olması lâ-
zım gelen öyle ahkâm vardır ki, biz bunları ancak efsa-
nevî zamanlara ait masallar gibi dinliyoruz. Kurun-ı vus-
tâdan kalma kanunların ahkâmının tasavvur ettiği ka-
dınla bugünkü Türk kadını arasında zerre kadar münase-
bet kalmış mıdır? Mahkeme-i şer'iyelerin daha geçen se-
neye kadar istinat ettikleri izdivaç, talâk ve tecdid-i nikâh
sistemleri şimdiki insaniyete karşı aklı başında bir mille-
ti hicaptan yere geçirecek safsatalardır.
Herhangi bir asır, bir cemiyetin herhangi bir devri
için gayet doğru olan şeyler, zaman ve cemiyet değiştik-
ten sonra, gayet mânâsız ve muzır ucubeler haline gele-
bilir.
îlk teceddüt günlerinden beri hayat mütemadiyen
değişmiş, lâkin kitap hiç değişmemiştir. İnkılâpçılıkta
seleflerimiz olanlar «emr-i vâkilerle» iktifa etmişler ve
Türk milletinin şerâit-i hayatîyesini ta'zîb eden, müşkilâ-
ta uğratan kanunları bu emr-i vâkilere nazaran ıslah ve
tadil etmek cesaretini göstermemişlerdir.
Bu kanunların her biri, o kanunların vaz olunduğu
devirleri, asırlarca aşıp giden Türk milleti hakkında feci
bir iftira idi; Türk milletini kendi memleketinde, kendi
cemiyet hayatında görmeyip de onun nasıl yaşadığına,
ölü kanunların sûretâ mer'i ahkâmından hükmetmek lâ-
zım gelseydi - nitekim bedhahlar daima böyle yapmışlar-
dır-Türk milleti ile Asya'nın herhangi ibtidaî ve geri bir
izdihamı arasında hiçbir fark görmemek lâzım gelecekti.
Hakikat böyle değildir.
Biz kanun-ı medenî ile iki şey yapıyoruz : Evvelâ
Türk milletinin yeni hayat ve medeniyete doğru ilk adı-
mım attığı günden beri yaptığı emr-i vâkilere zıt kanun
ve ahkâm müstahaselerini ortadan kaldırıyoruz; sâniyen
kat'î ve sarih menfaatlere ait olduğu için, bizzarure tat-
bik olunan ahkâm yerine, Türk milletinin şimdiki sevi-
yesine, ihtiyaçlarına ve temellerine uygun ahkâm vaz'edi-
yoruz.
Ezbere bir kanunla, istediğimiz gibi olmayan Türk
milletini değiştirmek istemiyoruz. Bilâkis değişen Türk
milletinin şerâit-i hayatîyesini mazinin tazyik ve tahakkü-
münden kurtarmak istiyoruz.
Nice senelerden beri devam eden kitap ve hayat mü-
badelesi, hayatın mukadder olan galebesiyle nihayete eri-
yor.
Bu eser tam ve sarih olmalıdır. İhtimal bazı eski ka-
nunlar bu münasebetle uzun senelerden beri devam eden
müzmin ve mânâsız münakaşaları nüksettirmeğe çalışa-
caklardır. Bunlara tavizât ve hakk-ı sükût olarak güzel
kanun-ı medenîmizin üç kelimesi bile feda edilemez. Ka-
nun-ı medenînin müzakeresine ancak millî menfaatlerin
bî-tarafâne ve sâlim müşahedesi ve akıl hâkim olmalıdır.
Dev adımlarla bugünkü müterakki insaniyetin müş-
terek medeniyetine doğru koşan Türk milleti, bu kanunla
mazinin şimdiye kadar ayaklarına dolaşan birçok fuzulî
müdahalelerinden kurtulacaktır.
Cumhuriyet inkılâpçılarına has olan şuur, azim ve
mutlaka tam ve mükemmel yapmak hissi kanun-ı mede-
nînin süratle tekvinine sebep olmuştur; kanun-ı medenî
cumhuriyet eserinin en büyük noksanını tamamlıyor.
(Hâktmiyet-1 millîye, ur. 1655, 11 Şubat 1926 )

İSTANBUL TÜRK OCAĞI'NDA AĞAOĞLU
AHMET BEYEFENDÎ'NÎN VERDİKLERİ
KONFERANS
TARİHÎ DEVİRLER ARASINDA MİLLİYET
Fikrî ve hissî cereyanların muhtelif devirleri arasın-
da tarih-i beşeriyet milliyet cereyanı devri kadar velut ve
feyz-nâk birisini irae etmiyor.
Büyük Fransız inkılâbının infilâkinden sonra tekev-
vün etmiş olan bu cereyanı temsil eden on dokuzuncu asır
bu kaziyyenin şahididir.
Hiçbir devir ve hiçbir asır on dokuzuncu asır ka-
dar velut ve feyz-nâk olmamıştır. Millet cereyanına tutul-
muş olan garp beşeriyeti bu asırda hakkıyla mucizeler
gösterdi. Faaliyet-i beşeriyenin herhangi bir sahasında
hiçbir devir ve asırda ibraz olunamayan muvaffakiyetler
ihraz edildi.
Edebiyat, sanayi-i nefise, ulûm ve fünun-ı müsbite,
tarih, içtimaiyât, felsefe, iktisadiyât hayret-bahş bir sürat-
le inkişaf ederek, ondan evvelki devirlerin tahayyül bile
edemedikleri şahikalara vardı. Artık beşeriyet tabiata, kâi-
nata hâkim olmuştu; milliyet mefkûresi ona, hilkat ve ta-
biatın esrarı arasında serbest dolaşmak için, yeni kanat-
lar vermişti, o her gün bu esrardan birisini keşfederek,
kendisini ihata eden ve o zamana kadar kendisine hâ-
kim olan avâmil-i tabiata, artık hâkim olmuştu: Karaya
demiıyolları, denize vapurları ile ve havaya da tayyare-
leri ile hâkim oldu.
Milliyet devrinin bu icazkâr neticeleri-bu cereyanın
mâhiyet ve tâbiatından mütevellit bir hâdisedir! Zira mil-
liyet cereyanı mâhiyeti itibariyle bile-müsbettir, yaratıcı,
yapıcı ve ibdâkârdır.
Milliyet ve vatan gibi kimsenin şahsen benimsemek
imkânı olmayan mücerret ve zihnî mefhumları hedef itti-
haz ettiğinden, bu cereyan esas itibariyle gayr-endîşdir.
İstinat ettiği kuvvet aşktır, muhabbettir, fedakârlıktır.
Ayırmak, ihtilâf, dağıtmak, tahrip etmek, onun ruhuna
muhaliftir. Bilâkis o toplayıcı, o imarcıdır. Hedefi millet
ve vatanının heyet-i umumiyesi olduğundan, yerlilik veya-
hut sınıf endişeleri ona bigânedir. Onun aşk ve muhabbeti
vatanın bütün kısımlarını, milletin bütün evladını şâmil-
dir! Onun için ne aristokrat, ne burjuva, ne amele ve ne
de köylü vardır! Onun nazarında bir tek varlık mevcut-
tur. Vatan evladı! O bütün vatanın ve bütün milletin-bilâ
istisna ve bilâ-nihaye inkişafını, teâlisini, saadet ve refahı-
nı arzu eder.
Binaenaleyh milliyet cereyanı hürriyetçidir, müsa-
vaatçıdır, adaletçidir, imarcıdır ve terakki ve tekâmülcü-
dür.
Cereyanın ruhunda münderiç bu hususiyetlerdir ki,
on dokuzuncu asırda infilâk ederek yukarıda tadâd ettiği-
miz mucizeleri ibdâ etti.
Efendiler! Aynı cereyan bizde de aynı mucizeleri ib-
dâ etmektedir. Bundan on dört sene evvele irca-ı nazar
ediniz! Ocağınızın ilk kuruluş gününü hatırlayınız! Bir
avuç Türkçülerin etrafında kopan o ne istihza, şüphe, te-
reddüt, istihfaf ve hattâ istihkar sadaları idi! O ne iftira,
isnat ve zem ve şetm seyelânı idi.
 Türkçüler vahdeti bozuyorlarmış. Türkçüler lisanı
bozuyorlarmış, Türkçüler vatana ihanet ediyorlarmış.
Türkçüler, devleti uçuruma sevkediyorlarmış! Hulâsa boz-
guncu bir güruh ki tahammülü câiz değildir!
Fakat on dört sene sonra?
On dört sene evvel kurduğumuz o mütevazı ve hakîr
ve fakir ocağımızın şulesi bugün bütün memleketi kapla-
mış, memleketin her tarafında bir nur menbaı açmış ve
yanı başında yüz yetmiş beş evlat tadâd etmektedir!
Bütün dünyanın hürmet ve sitayişiyle takdis ettiği
bir deha birinci Türkçü olmakla iftihar ettiğini tekrar et-
mekten zevk alıyor ve seyahatleri esnasında ilk ziyaret et-
tiği yer, yine sizin ocağmızdır!
Fakat yalnız bu mu?
Dikkat ediniz! Ocağınızın mefkûresi, bugün milletin
kalb ve dimağına hulûl etmiş, bütün millet bugün ondan
mülhemdir ve mütarekenin ilk gününden bugüne kadar,
Türk milletinin ibraz edegelmekte olduğu bütün mucize-
ler, sizin mefkûre ve idealinizin mütemadi inkişafından
başka bir şey değildir! Bugün ocağınız milletin düşünen
kafası, hisseden kalbi, çalışan eli, yürüyen ayağı olmuştur.
Ankara'yı ziyaret eden ecnebiler bu kafanın ne kadar kuv-
vetle düşündüğünü, bu kalbin ne kadar hararetle hisseyle-
diğini, bu el ve ayakların ne kadar süratle yürüdüklerini
müşahede ederek hayret ediyorlar.
Fakat hayret edilecek bir şey var mıdır?
Yüz elli sene evvel asrî Avrupa'yı yapan aynı âmil,
yüz elli sene sonra Türkiye'yi yapmaktadır.
Yukarıda dedik ki, milliyetçilik hususiyetlerinden
birisi de, tekâmülcülüktür! işte bunun içindir ki, biz hem
milliyetçi ve hem garpçıyız.
Milliyetçilik bizi kendi kınımıza girmeğe, mazimize
rücua, tefahhus-ı nefs etmeğe sevkeder; tekâmülcülük ya-
ni garpçılık ise açılmağa, dışarıya doğru atılmağa, müte-
madiyen değişmeğe sevkeyler. Bu iki cepheli yürüyüş zâhi-
ren mütezâddır. Fakat bu tezat sırf zâhirîdir. Hakikatte
ise bunlar yekdiğerini ikmal ve itmam eder ve daha doğ-
rusu birisi diğerini istilzam eder.
Mazimizi araştırmaktan, kınımıza girerek kendimizi
tefahhus eylemekten maksadımız nedir?
Kendimizi tanımak, benliğimizi öğrenmek, tabir-i
âharla şuurlaşmaktır!
Biz bu ameliyeyi yaparken görüyoruz ki, bizim benli-
ğimiz bilhassa birkaç hususlarda tecelli ediyor, lisan, ede-
biyat, musiki, hukuk, din, âdet, tarz-ı maişet, tarz-ı tefek-
kür, tarz-ı tecessüs ve ilh... Fakat bu avâmili araştırır-
ken bile asıl gayemiz bunların azamî derecede inkişaf ve
tekâmülünü temindir.
Zira şahsiyet-i milliyenin vâsıta-ı tecellisi olan bu avâ-
mil ne kadar inkişaf ve tekâmül ederse, tabiatıyle o şah-
siyet de o derecede inkişaf ve tekâmül etmiş olur. Fakat
bu tekâmül ve inkişafı nasıl temin edebiliriz? Tabiatıyle
bizden daha mütekâmil muhitlere müracaat ederek enmu-
zecler ve metodlar aramakla!
Mesela bir milletin en tabiî ve en mahrem tercümam
olan lisanın inkişafını temin ettirmek istersek, nasıl hare-
ket edeceğiz? Tabiatıyle başka ve bizden daha mütekâmil
milletlerin enmuzeclerine ve yollarına peyrev olmakla!
işte burada el-yevm birçoklarını meşgul eden bir me-
seleye temas ediyoruz.
Bize diyorlar ki : «Madem ki bütün millet, bütün
devlet Türkçü oldu, mademki mefkûreniz tahakkuk etmiş-
tir, artık Türk ocaklarına ne lüzum vardır?
 Bu tarz tefekkür doğru mudur? Türk ocaklarına ar-
tık ihtiyaç kalmamış mıdır?»
Türkçülük cereyanında da her yeni cereyanda ol-
duğu gibi iki devrin yekdiğerini takip etmesi tabiîdir.
Şimdiye kadar bu cereyan henüz birinci devrinde kalmış-
tır ki, zemin hazırlamak, çalılıklarını kaldırıp bir saban
geçirmekten ibarettir.
Efendiler! Şimdiye kadar bizim bugünkü yaptığımız,
Türk varlığını isbat etmekten ibarettir.
Türkçülük cereyanından evvel Türk inkâr edilmek-
teydi ve yalnız başkaları tarafından değil, Türk'ün kendi
tarafından dahi inkâr edilmekteydi. Babalarımız Türklük-
lerini idrak etmeden evvel ölüp gittiler. Bunlardan kim
oldukları sorulduğu zaman «Elhamdülillah îslamım» de-
mekten başka cevap alınamazdı! Türk müverrihleri tara-
fından yazılmış olan Türk tarihlerinde, Türk tezyif ve tah-
kir ediliyordu, «etrak-i bî-idrak» gibi terkiplere tarihle-
rimizde tesadüf etmek ender değildir. Hattâ halk arasında
bile Türk hakkında pek galîz kelimeler kullanmak âdet
olmuştu. Bir zamanlar vardı ki, Türk tebaasından olanlar
kendi milliyetleri ile fahrettikleri halde Türk olduğunu
söylemekten çekiniyordu!
Muhtelif âmillerin tesiriyle husule gelmiş olan bu
hâlet-i ruhiye milliyet nokta-i nazarından pek vahimdi,
pek tehlikeliydi.
Türk varlığı inkâr ve tahkir edildiği gibi, ona ait
herşey de inkâr ve tahkir edilmekteydi. Bakû'de bir Türk-
çe lisanı olduğunu ve bu lisanın da bir sarf ve nahvi oldu-
ğunu isbat edinceye kadar başımda kıyametler koptu!
Keza İstanbul Darülfünunu'nda bir Türk tarihi dersi ve-
rilmesi lüzumunu anlattınncaya kadar ben, merhum Zi-
ya ve diğer arkadaşlarımız akı karadan seçtik! Nihayet
ve birçok zahmetlerden sonra-vâsıl olduğumuz netice-kon-
ferans şeklinde gayr-ı mecburî haftada bir kere ders ve-
rilmesine rıza gösterildi! Devlet adamlarına gelince, Türk
namı onlar için ihtiraz edilmesi lâzım gelen bir ateşti!
Kendilerine dindar diyenlerden bahs bile etmiyorum!
Bunlar Türkçülüğü küfür bile addederlerdi. Bir gün İstan-
bul Türk ocağında milliyete ait verdiğim bir konferansın
ferdasında hocalardan birisi Bayezıt camii'nde tecdîd-i ni-
kâh etmekliğim lüzumundan bahsetti! Türk kitleleri ara-
sında dahi tekevvün etmiş olan bu tahribkâr zihniyeti
kaldırmak lâzımdı! İşte bizim şimdiye kadar yaptığımız
ameliye!
Bugün Türk namı şeref ve haysiyet alemi olmuştur
ve herkes onu taşımakla iftihar eder.
Türkçülerin istihsal ettiği bu netice büyüktür, kıy-
metlidir, fakat buna rağmen Türkçülük cereyanının ilk
devresidir, mihaniki ve hazırlama devridir.
Bunu mutlak ikinci yani ekip biçmek devri takip et-
melidir.
Trrklüğü kabul ettirmek kifayet etmez. Bir de Türk-
lüğü teşkil eden avâmil ve müessirâtın neden ibaret oldu-
ğunu tesbit ve onların inkişafını temin etmek lâzımdır.
Yukarıda dedik ki bu icrâ ve avâmil, Türk lisanından, ede-
biyatından, bediîyâtından, hukukundan, iktisadiyâtından,
dininden, tarihinden, ilh... dan ibarettir. Bugün bu saha-
lar henüz meçhul bir halde kalmaktadır. Henüz onlara
temas etmeğe başladık.
İşte efendiler! Türk ocaklarının ikinci devr-i faali-
yetinin mevzuları! Ne vâsi bir saha! Bu sahada dolaşıp
bir neticeye varabilmek ne kadar gayret, ne kadar mesaî
ve ne kadar zaman ister!
 Binaenaleyh, Türk ocaklarının hayatı henüz tüken-
memiştir. Efendiler! Aksine olarak iddia edebiliriz ki, o
henüz pek yeni başlıyor ve bilhassa bundan sonra yaşa-
yacaktır.
îşte ocaklar annesi olan bu mübarek ocağın bana
telkin ettiği fikirler. Sinnen sizin ağabeyleriniz de vaktiy-
le bu mübarek mabedden nur ve ilham alıyordu, o nur vs KÖY HEKİMLİĞİ
ilhamdır ki, hayatımızın rehberi olmuştur. Fakat ta-
Anadolu'da gezginci bir muhabirimiz vardır. Hangi
biatın gaddar bir hükmü ile ve seneler geçtikçe bu nur
kasabada, hangi köyde bir ihtiyacın tesviyesi lüzumunu
ve ilham tabiatiyle kuvvet ve taravetini kaybetmektedir.
hissetse, şâyân-ı ıslah bir hal görse onu yazmak vazife-i
Ah! Ne olurdu! Goethe'nin Faust'u gibi bizi de sihirkârbir
himayetkâranesini bilâ-ihmal ifa ediyor. İşte hasbî bir va-
el otuz yaşımıza iade etseydi ve biz de yeniden başlayarak
tan hâdimi ki mütetebbi olduğu kadar da mütehassıs...
aranızda çalışmağa koyulsaydık! Sizin yapacağınız işler
Hem halka, hem hükümete hizmet etmekle mübahî olu-
bizlere nisbeten ne kadar mühimdir! Bize düşen vazife te-
yor.
mizlik yapmak, çalıyı çırpıyı kaldırmaktı! Siz ise ekecek-
siniz, biçeceksiniz! Fakat emin olunuz ki, size haset değil Bu zat ahiren köylerde hekimlikten bahsetti ve bana
yalnız gıpta ediyoruz. Zira sizi eker biçer görürken biraz bu yolda söz söylemeğe fırsat verdi. Kendisine teşekkür
da biz iftihar hissi duyuyoruz. Ve sizin muvaffakiyetinize ederim.
dua ederken, biraz da kendimizin temâdimizi düşünüyo-
ruz!» Köy tababeti Almanya ve Rusya'da kadınlara hava-
le edilmiş bir vazifedir. Bu vazifeyi pek müşfikane bir
(Tiirk yurdu, C. III, nr. 17, Mart 1926, s. 534-537.) tarzda ifa ederler.

Almanya'da kasabalar yahut büyük köyler yanında

dispanserler vardır. Orada kadınları bu vazife için kısa
bir müddet zarfında tedris ve talim ederler. Kadınlar bu
müddeti ikmal ettikten sonra, bin-nisbe az bir maaşla
köyler için gezginci bir tabib olarak tayin edilirler. Fakat
bunların tahsili öyle mühim ve karışık hastalıkları teda-
viye müsait değildir. Başlangıçlarda birtakım malum has-
talıkları, malum olan yolda tedavi ederler. Dispanserler-
den ilaç alırlar. Bu kadınlar köy köy gezerler. Köylüle-
rin sıhhatlerine ettikleri hizmet çok büyüktür. Bâ-husus
mühim bir hastalık görürlerse, asıl etibbâya haber isal
ederler.
 Rusya'da bu vazife ebelere havale edilmişti. Onlar
hem hastaları tedavi ederler, hem de doğumlara yardım
ederler. Bunların içinde bir tanesini tanımıştım. Çok ma-
lumat sahibiydi. Hele hıfz-ı sıhhat hakkındaki vukufu şâ-
yân-ı dikkat bir derecede idi.
Bizim memleketimiz için ne yapmalıdır? Her yere
erkek etibbâ göndermek bizim için mümkün değil. Köylü-
lerse pek muhtaç. Herhalde herkes teslim eder ki, bu
memleket için her şeyden evvel yapılacak iki şey vardır :
Biri köyün ve köylülerin pek harap olmuş sıhhatlerini
muhafaza, ikincisi de iktisadî tedbirler ittihaz etmek.
Hükûmet-i Cumhuriyemiz şimdilik bu iki maksadı
icraya muvaffak olursa memleketi âtiyen suret-i kat'iyede
kurtarmış olur. Küsurunu da bundan sonra gelenler
yapsınlar. Biz köylerin hastalarını tedavi etmekle her şey-
den ziyade nüfusumuzun tezâyüdüne hizmet etmiş olaca-
ğız.
Kaç kere kadınlardan istifade çaresini bulmayı tav-
siye ettim. Meselâ ilk mektepler muallimliklerinin kadın-
lar tarafından ifa edilmesine lüzum gösterdim. îşte köy ve
kasaba ibtidaî tababetleri için de kadınlardan istifade ede-
biliriz, zannındayım. Bunları darülfünunlarda yetiştire-
cek değiliz. Almanya gibi müterakki bir memleket bile
ibtidaî tabibeleri ayrıca yetiştiriyor; ilk mektebi bitirmiş
yahut ibtidaî tahsilden hissedar olmuş herhangi bir kadın
için bu tabiblikler pek münasip olurdu. Eğer başka türlü
çareler varsa, fen'im el-matlub onlara tevessül edilir.
Etibbâmızı bildiklerini söylemeğe davet ediyorum. Ben
düşünüyorum.
Meselâ şimendifer istasyonları yanında eczahaneler
tesis olunamaz mı? Ankara'ya giderken o istasyonların
bir temdin ve ıslah merkezi olabilmeleri ihtimalini gö-
zümün önüne getirmiştim. Hattâ istasyonların ağaçlar ve
çiçekler dikilmek suretiyle imar edilmeleri de hatırıma
geliyordu. İstasyonlarda bir hayat görmek ne bahtiyarlık
olur. İstasyon memurları, isterdim ki, bir de medeniyet
ve teceddüt misyonerliği etsinler, memleketle alâkadar
olsunlar. Anadolu şimendifer idaresinin yerinde olsam, bu
memurlara bir tahrirât-ı umumiye göndererek, hattâ fi-
dan ve tohumlar da göndererek muhitlerini şenlendirmek,
imar etmek, alâkasız durmamak lüzumunu anlatırdım.
Ben Avrupa'da gezdiğim yerlerde ekseriyen ne meraklı is-
tasyon memurlarına tesadüf etmiştim. Bu fikir, medeni-
yet ve imarın bir eseridir. İstasyon memurları, mektep
muallimleri gittikleri yerlerde ne gayretli bir imar âmili
olabilirler. ,
Ve kezalik memleketimin ahvâl-i hususiyesini na-
zar-ı dikkate alarak mektep muallim ve muallimelerine
hıfz-ı sıhhata ve müdâvata ait bazı malumat verirdim. Bi-
zim memleketimiz için ayrıca organizasyona ihtiyaç var-
dır. Her şey için ayrı tahsisat bulacak zengin bir millet
değiliz. Bizim eski mahalle mekteplerimizde muallimlerin,
mahalle imamlığı gibi müşkil vazifeleri de vardı. Bir kere
düşünelim, müsta'merâta giden misyonerlerde ne kadar
mütenevvi malumat vardır. Bunlar ansiklopedik insanlar-
dır. Bizim köylerimiz de oldukça yalnızlık içinde yaşadık-
larından, köylülerin imdadına yetişecek malumata bilhas-
sa muallim ve muallimelerin sahip olmaları sayesinde
büyük istifadeler temin olunur. îşte darü'l-muallimînleri-
mizde yalnız çocuk okutmak ve terbiye etmek ilmiyle
meşgul olmayıp, müsta'merâta gidenlerin vazifelerine
benzer vazifeler de deruhte etmek lâzım gelir. Bir darü'l-
muallimîne devam eden talebeye söylenecek, öğretilecek
neler vardır. Onları yalnız kitapların içine defnetmemeli-
dir. Bizim memleketimizde kitap sahifeleri haricinde, gö-
rülmeğe lâyık ve mücessem hakikatler vardır. Bunları tak-
rir etmeği bildiğimiz anda bizde de adam yetişmeğe baş-
lar.
(ikdam, 13 Mayıs 1926.)

KÖYLÜLERİ D İ N L E Y İ N İ Z
Bugünkü nüshamızda Pazarköy ile Düzköy heyet-i
ihtiyarîyeleri tarafından gönderilmiş bir mektup münde-
riçtir. Bu varakanın başlangıcı aynen şudur :
«Her birimiz, kırkar altmışar yaşlarındayız. Şim-
diye kadar nahiyemizin hiçbir tarafına vali, müfettiş,
gazeteci geldiğini görmedik ve dedelerimizden duymadık!»
Şu birkaç satır, eski Türkiye'deki vilayât idaresinin
mâhiyetini meydana koyduğu gibi köylerimizdeki teden-
ninin dahi hikmet ve sebeplerini pek açık anlatır. Zavallı
köylülerimiz kendi kendilerine kalarak, dertlerini anlata-
cak kimse bulamamışlar, payitahttaki hükûmet-i merkezi-
yeler ise gûyâ iş görüyorlarmış gibi kâğıt üzerinde kanun-
lar, nizamlar yapıp durmuşlardır. Şimdi bu memleketin
neden harap olduğunu anlıyorsunuz, değil mi? Nahiye
idarenin âdeta canıdır. O yıkık bir halde olunca, onun üst
tarafındaki tabakalarda mamuriyet olmasının imkânı yok-
tur. İşte bu hakikat bizim memleketimizde tahakkuk et-
miştir. Köye bakılmamış, köy harap bırakılmış, köylünün
imdadına koşulmamış olduğu için kazalar, sancaklar, vi-
lâyetler de harap olup kalmışlardır.
Kırkar, altmışar yaşlarındaki köylü amcalar, o satır-
ları yazdırırken içlerinin nasıl yanmış olduğunu bize ne
müessir bir belâgatle anlatıyorlar. Eğer onların köylerine
vaktiyle hükümetler bakmağa tenezzül etmiş olsalardı,
bugün, Türk de, Türkiye de bu gördüğümüzden başka
türlü bir şey olurdu. Nasıl ki müterakki memleketlerde
öyledir.
Eğer köylülerimiz zihinleri, fikirleri açık, görgüleri
fazla, terakkiyât-ı medeniyeye akıl erdirmiş memurlarla
temasa gelmiş olsalardı, o nahiyeler ve köyler bugünkü
gibi metruk bir harabe halinde kalmazlardı. Bugünkü gi-
bi yoldan, köprüden, ağaçlardan, şoseden mahrum olmaz-
lardı.
Nahiye merkezi gözümün önüne geliyor, diğer yerler-
de gördüğüm nahiye merkezi... Mektepleri, belediyeleri,
hükümet konakları, telgrafhaneleri, telefon hatları, koo-
peratif mağazaları, banka şubeleri, tertemiz, nazîf ibadet-
haneleri, muntazam mezarlıkları, dantelah pencerelerinin
önünden çiçekleri sarkmış, meyve ağaçlarıyle ihata edil
miş evleri... İşte nahiye merkezi. Bizim köyler kurulduğu
zaman oraya fen memuru ve mühendis olarak kimse gel-
miş değildir. Köylerimiz bir deli alacasına benzer. İçlerin-
de oturana kasvet gelir. Köylünün evi, içinde yatılır, otu-
rulur bir insan yurdu değildir. Avrupa nahiyelerinde dai-
ma cevelanda mühendisleri bulursunuz. Yollara bakarlar,
bunları tamir ettirirler, köprüleri muayene edip tecdit et-
tirirler, bataklık araziyi kuruturlar, köylülerin bi'r-rıza
tarlalarını mesâha edip mübadele ederler, mahsulâta bir
hastalık geldiği gibi ziraat memurları soluğu köyde alırlar.
Köylülerle beraber tedkikat icra ederler. Bir telefon edil-
diği gibi nahiyenin doktoru nerede ise yetişir, reçeteler ec-
zahanelerde yapılır. Köyün umûr ve hususâtına bakar bir
heyet-i âkile vardır. Nahiyenin merkezine gittiğinizde
orada dinlenecek bir yer bulursunuz. Kahve, çay, çikolata
mevcut, ekmek, peynir, tereyağı, reçel, yumurta, süt, bal
gibi soğuk me'kulat hazır. Bunları hiç merak etmeden yi-
yebilirsiniz. Tâhir çeşmelerden bilek gibi soğuk sular akar.
Hattâ bazılarında kadınlar için çamaşırhaneler vardır. sakalları sokaklarda tıraş ettirirmiş, mümânaat edenlerin
Belediyenin kapısında her gün, köyün müstahsalâtı piya- sakallarıyle beraber başları da uçmuştur.
sası da muharrerdir.
Köylü dayıların gazete muhabirlerinin köyleri dolaş-
Bunlar bizde yapılamaz mı? Yapılamayacakları ol- mamalarından şikâyetleri ne kadar müessirdir. Evet, eğer
sa da, yapılabilecekleri az değildir. Fakat köy ve nahiye biz gazeteciler memleketimizi dolaşmak zahmetini ihtiyar
halkını bu medenî hayata alıştıracak memurlar ister. Mu- etseydik ve bu seyahatlerimizde gözümüze çarpan yolsuz-
hitin tesiri inkâr edilemez. Bizim köylerin harabîsi, şaşkın- luklar hakkında hükûmet-i merkeziyenin nazar-ı dikkatini
lığı, sıkıntısı hep iyi muhitten mahrumiyetin neticesidir. celbetseydik, eminim ki, hükümet müfettişlerinden yüz
Yoksa Türk köylüsü iyiyi, kötüyü çok iyi farkeder bir in- kat ziyade bu vatanın selâmetini hazırlardık. Fakat biz
sandır. Akrabamdan olup, Peşte şehrinde memuren bulu- memleketin acılarından ziyade havaî ihtirasları tasvir ile
nan bir efendi bana naklediyordu ki Anadolu'nun hattâ meşgul oluyoruz. Edebiyatımızda da köy için bir hisse
ücra yerlerinden tahsil için gelmiş talebe içinde şâyân-ı yoktur.
hayret erbab-ı zekâya tesadüf etmiş. Yalnız zekâ değil, te-
lakkiyât-ı medeniye emrinde fevkalâde müstait imişler. (İkdam, 30 Haziran 1926.)
Bir sene kaldıktan sonra bu efendilerin iktisap ettikleri
medenî muaşeret tesiratı inanılmaz bir derecede kendini
gösteriyormuş. Ben bunları işittiğim zaman çok memnun
oldum. Fakat avdetlerinde içine düşecekleri muhitte efen-
dilerde acaba ne gibi tahassüsat ve tesirat peydâ olacak,
burası câ-yı sualdir. Konya'da çıkan Babalık refikimize
Ermenek'ten yazılan bir mektupta, mekteplerin imtihan-
ları ve çıkan talebe hakkında şu mütalaayı okudum :

«Aile ve muhitten emdikleri bütün vâkıata mektebin

aşılaması icap eden vâkıat galebe çakmıyordu. Vatan, mil-
let, cumhuriyet mefhumları ve bu mefhumların çocuk ru-
hu üzerindeki aşklı izlerini daha kuvvetli görmek isterdim.
Çocukların ruhundan tamamen efsanevî lekeler silineme-
mişti. Hülasa çocuk nereden geldiğini, nereye gideceğini
tayinde biraz bocalıyordu».
Hakikaten büyük olan ve bizi perişan eden Rusla-
rın Petro'su Rus muhitini adama benzetmek için ne kadar
garip tedbirlere kadar müracaata mecbur oldu. O zaman-
lar Ruslar uzun sakallar salıverdiklerinden imparator bu

M İ L L İ Y E T Ç İ L İ K VE İLİMLER
Dresden, 12 İkinci Teşrin 1926
Biz, «milliyetçilik»i umumî hayatın faal bir «vâkı-
ası» olarak mütalâa etmek istediğimiz vakit tedkik sa-
hamızın gittikçe genişlediğini görürüz. Çünkü: Milliyet-
çilik telâkkisini hazırlayan, ona şuurumuzda muayyen bir
«mahiyet» veren âmiller; çok muhteliftir. Bu âmilleri tes-
pit edebilmek için tarih safhalarının felsefî bir surette
münakaşası kâfi değildir. Milliyetçilik; mademki mo-
dern cemiyetin faal vâkıalarından biridir, o halde biz, mo-
dern cemiyeti hazırlayan cereyanlarla temasa gelmek
mecburiyetindeyiz. Biz, modern cemiyet dediğimiz vakit,
bunun orta zaman (kurün-ı vustâ) cemiyetinden herhal-
de çok başka bir şey olduğunu anlarız. Orta zamanın ken-
disine göre bir dünya telâkkisi, idare teşkilâtı, hukuku, ik-
tisadiyâtı, ilmi vardı. Modern cemiyette biz bu hususiyete
tesadüf etmiyoruz. Biz, şimdi büsbütün yeni bir mesele
karşısında kalıyoruz. O halde modern cemiyet nasıl te-
şekkül etti? Modern cemiyet mefhumu, bizde vak'aları
bütün ilimlerin sahasına uzanan geniş bir mânevî dünya-
nın hayalini uyandırır. O vakit biz her şeyden evvel eski
cemiyetin hayatında büyük bir rol oynayan maddî hayat,
mübadele muhitini gözümüzün önüne getiririz : Köylerin
kendi kendine bir iktisat muhiti vardır. Bu muhitin biraz
sonra daha ziyade genişleyereik şehir iktisadiyâtım vücu-
da getirdiğine şahit oluruz. Yollar, nakliyât vasıtaları son
derece iptidaîdir. Siyasî bir heyete, bir devlete mensup
fertler arasında umumî bir temas hatıra gelmez. Fakat
iktisadî hayat; köyden şehre, şehirden daha geniş saha-
lara uzanırken yeni vaziyetler kendisini hissettirmeğe
başlamıştır. Mübadele hayatını tanzim eden usuller umu-
mileşmiş, mahallî zihniyetin ufku ehemmiyetli surette/ge-
nişlemiştir. Biz, biliyoruz k i : Orta zamanın siyasî teşek-
külleri; «feodal» teşekküİlerdi. İktisadî hayatın inkişafı;
bu feodal teşekküller arasındaki münasebetlere büsbütün
yeni iktisadî zaruretler ilâve etti. Biz şimdi görüyoruz ki,
milliyetçiliği tedkik ederken orta zamanın iktisadiyâtı
ile, iktisadiyât tarihiyle, feodal teşekküllerin hukukî inki-
şaflarıyla temasa gelmek mecburiyetindeyiz.
Orta zaman cemiyetinin en ehemmiyetli münasebet-
lerinden biri de «mabed»di. Muhtelif ırklara mensup ce-
miyetler muayyen mabedlerin etrafına toplanmışlardı.
Kendilerini «millet» değil, «ümmet» halinde hissediyor-
lardı. Mabedlerin orta zamanda temsil ettikleri zihniyet;
«milliyet fikri»ne kat'iyyen müsait olmayan bir zihniyet-
tir. Biz, orta zamanın sonlarına doğru görüyoruz k i : Ma-
bedin «ümmet» telâkkisi hususundaki selâhiyeti sarsılı-
yor. Bu sarsıntıyı husule getiren âmillerden biri de «mis-
tik» cereyandır. Biz şimdi yeni bir mesele ile karşı kar-
şıya kalıyoruz: Mistik cereyan nasıl doğdu? Bu cereya-
nın milliyet fikrinin inkişafına müsait olan içtimaî neti-
celeri ne idi? Bu mevzu da milliyet fikrinin anlaşılması
için büyük bir ehemmiyeti hâizdir.
Orta zamanda ferdî selâhiyetler yoktur. Bütün se-
lâhiyeti temsil eden müessese mabeddir. Daha kısa bir
tâbirle orta zaman kültürünün (hars) merkez noktası
mabeddir. Felsefe bile, orta zamanın meşhur tâbiriyle,
«ilâhiyâtm hizmetçisi»dir. Fakat daha sonra «mistik» ce-
reyanla sertliğini kaybeden mabed selâhiyetinin haricin-
 de yeni selâhiyetlerin doğduğuna şahit oluyoruz: Galile,
Giordano Bruno, ilh... Biz, orta zaman mefhumundan, bir-
çok müverrihlerin kabul ettiklerinden başka bir şey an-
lıyoruz. Onun için yeni cemiyetin müsbet bir surette te-
essüsüne kadar devam eden devri orta zaman tesirlerine
tâbi bir devir telâkki etmek daha ziyade mantıkidir. Ma-
bed haricinde teşekkül eden yeni selâhiyetlerin fert ve
hukuk telâkkisi hususunda çok büyük bir tesiri olmuş-
tur. Fakat bütün bu selâhiyetler; müsbet ilimlerin ilk
devrini izah eden sîmâlardır. O halde müsbet ilimler, mil-
liyet fikrine müsait muhitin doğmasına ne suretle yardım
etmişlerdir?
Orta zaman cemiyetinin ruhunu esaslı surette de-
ğiştiren âmillerden biri de Yunan ve Roma eski zamanına
ait eserlerdir. Görülüyor ki, milliyetçilik fikrinin inkişafı-
nı temin eden muhitin tedkik ve tahlil edilecek çok geniş
problemleri vardır ve biz, milliyetçilik «vâkıa»smı müna-
kaşa ederken, orta zaman edebiyatının umumî karakteri-
ni de gözönünde bulundurmak mecburiyetindeyiz. Çün-
kü; milliyetçilik telâkkisi, devlet telâkkisi, hukuk telâk-
kisi, hulâsa umumî telâkki itibariyle çok başka, çok ye-
ni bir vaziyettir. Biz, bütün bu inkişafın muhtelif safha-
larını muhtelif makalelerde takip etmeğe çalışacağız.
(Hayat, C. I, nr. 1, 2 Kânun-ı evvel 1926, s. 15-16.)
Mehmet Emin [Erişirgil]
f
ESKÎ VE Y E N Î N E S L İ N DÜŞÜNCELERİ
ARASINDAKİ FARK
İstiklâl Harbi'nin memleket bünyesinde yaptığı te-
siri tedkik etmek, Türk münevver zümresinin düşüncele-
ri üzerinde bıraktığı rehakâr izleri araştırmak bugünkü
nesil için bir vazifedir. Son inkılâp, yalnız Türkiye'de za-
ten müstehaseden başka bir şey olmayan bir takım aki-
deleri silip götürmekle kalmamıştır. Aynı zamanda Türk
münevver zümresinin düşünceleri üzerinde de azîm tesir-
ler yapmıştır. Denilebilir ki, İstiklâl Harbi'nden evvel mü-
nevver zümrenin ekseriyetinin harekâtına hâkim olan
fikirler yine bugünkü nesilde yeni bir düşünce tarzı, ha-
yat hakkında yeni bir telâkki, hulâsa yeni bir felsefe ka-
im olmuştur.
İtiraf etmeliyiz, bu son inkılâbı vücuda getirenler
memleket dahilinde sadece softa zihniyetiyle çarpışmadı-
lar, münevver zümre içinde bir takımlarının fikir ve ka-
naatlerini değiştirmek için de uğraştılar. Yalnız kurûn-ı
vustâî telâkkilere karşı muzaffer olmadılar, aynı zaman-
da bir takım mefhumlara saplanmak yüzünden vekayii,
hâdisatı göremeyen, garp âleminin on dokuzuncu asrın
bilhassa nısfında vücuda gelen fikrî tahavvülâtını idrak
edemeyen bir zümrenin kuru ilminin de hakikatten ne ka-
dar uzak olduğunu pek aşikâr surette meydana koydular.
Onun içindir ki, inkılâp münevver zümrenin fikir
ve kanaatlerinde azîm bir tahavvül yaptı. Dimağları bu
 tahavvüle müsait olmayanlar da eski kanaatlerinin ezici
tesiri altında âdeta kuruyup kaldılar.
İstiklâl Harbi, münevverlerin kanaatlerinde ne gibi
ta'havvül vücuda getirdi? Daha evvelki nesil hayat hak-
kında nasıl bir telâkkiye mâlik idiler? İstiklâl Harbi için-
de yetişen, o harbin ve son inkılâbın tesiri altında kalan
neslin hayat telâkkisi nedir? Bu makalede onu göster-
mek, bilhassa bu iki telâkki arasında hangisinin bugünkü
ilmî ve felsefî tefekkürâta uygun olduğunu araştırmak is-
tiyoruz. Bir zamanın, bir zümrenin kanaatlerini en ziya-
de tebarüz ettiren, vâzıh bir hale koyan; o zamanda yeti-
şen, o zümre içinden çıkan büyük mütefekkirler ve felse-
fî eserler yazan muharrirlerdir. Maatteessüf daha evvelki
münevver zümreler arasında bu derece yükselmiş seviye-
de kimse de yoktur. Meselâ, Servet-i fünûn nesli arasın-
da o zümrenin hayat hakkındaki telâkkisini bâriz ve insi-
camlı bir surette yazan bir mütefekkir mevcut değildir.
Fakat biz onların parça parça yazılarından, bilhassa ha-
reketlerinden, iyiliğe, güzelliğe, hakka dair telâkkilerin-
den istidlâl ederek hayat düşüncelerini meydana çıkara-
biliriz. Hiç şüphe yok ki, Servet-i fünûn neslinin en ziya-
de okuduğu ve hazmetmek istediği eserler on sekizinci
asrın Fransız feylesoflarıdır. Bunlar Diderot'nun, Rous-
seau'nun bilhassa Voltaire'nin fikirlerinden bir kısmını
şöyle böyle tanıyorlardı. Fakat, hiçbiri lâyıkıyla bu mü-
tefekkirleri tedkik etmiş, ne gibi tesirler altında felsefe-
lerini ortaya koymuş olduklarını bilmiyorlardı. Daha fe-
nası, on dokuzuncu asırdaki ilmî terakkiyâtm, içtknâî ta-
havvüllerin hayat hakkında nasıl bir telâkki meydana
koyduğunun farkında değildiler. Böyle oldukları için or-
taya koydukları fikirler bu asra intibak etmek cehdinde
olan Türk milletine hiçbir zaman bir mefkûre olamıyor-
du. Bunları bizden ayıran başlıca vasıf şunlardır:
1 — Bu nesil ferdiyetçi idi, yani fert için müeenvl
ve tabiî bir hak farzediyorlar, saadeti bu «hakk»ın temi
ninde buluyorlardı. Böyle oldukları için bir nevi ko/.nıo
politliğe mütemayil idiler, onlarca en yüksek cemiyet mii
cerret ferdî «hak»ları temin eyleyebilen cemiyetlerdi. Bi
naenalevh nasıl ve nerede böyle bir cemiyet varsa orta
meclûb idiler.
2 — İnsanlığı bilhassa, her türlü kayıttan âzâdc te-
fekkürde görüyorlar, serbest tefekkürü insanlığın en bü-
yük nişânesi addediyorlardı. Binaenaleyh ne millî his-
lere, ne de hakiki hayatın eseri olan iradeye büyük bir
kıymet veriyorlardı. Kendilerini hür ve rahat bırakan her
müessese karşısında lâkayt kalabilirlerdi. İnsanlığın için-
den gelip taşan sevk-i tabiîlerin, hayatî kudretlerin ehem-
miyetini bilmiyorlar, cidâle atılmaktaki zevki o kadar
anlamıyorlardı.
3 — Bu nesil için sükûn esas idi. Vâkıa sultanların
istibdadına karşı âsî vaziyette idiler. Fakat bu halleri
kendi zihmlerindeki mücerret «hak» mefhumunun çiğ-
nenmesinden mütevellit rahatsızlığın aks-ül ameliydi. Yok-
sa muayyen bir mefkûrenin istihsali için sarfı lâzım ge-
len kudreti kendilerinde bulamıyorlardı. Çünkü saadeti
mefkûrenin istihsali için lâzım gelen mücadelede aramı-
yorlar, bilâkis sükûn içinde tefekkürde görüyorlardı. Ser-
bestçe düşünmeğe müsait herhangi bir saha içinde yaşa-
dıkları zaman mesut olacakları kanaati vardı. Bir züm-
renin müşterek kanaatini onların içinde en yüksek şahsi-
yete mâlik olanların fikirlerinde araştırmak lâzım gelir.
Servet-i fünûn münevverlerinin hayat hakkındaki kanaat-
lerini de bu zümrenin en yüksek siması olan Tevfik Fik-
ret'te aramalıdır. Tevfik Fikret'in hayatını, eserlerini ted-
kik ediniz, bu kanaatleri bâriz surette görebilirsiniz. Tev-
fik Fikret lisanında «hakk»ın, «fazilet»in mânâsını araş
tırınız, göreceksiniz ki şair bu mücerret kelimelere semâ-
dan inme birer mefhum gibi tapmıştır. Hak ile cemiyetin,
fazilet ile hayatın münasebetini görmemiş, hakkı cemiye-
tin herhangi bir devr-i tekâmülünde fertlere temin eyle-
diği bir selâhiyet, fazileti hayatı kuvvetlendiren bir kıy-
met gibi telâkki eylememiştir.
Tevfik Fikret için fertlerin içinden gelen ne millî
tahassüslerin, ne sevk-i tabiîlerin, hülâsa hayatın en bü-
yük esası olan iradenin büyük bir kıymeti yoktu. Kendisi
için serbestçe düşünmeğe müsait bir muhit bulunca irfa-
nı «tebdil-i tâbiiyet» edebiliyordu. Vâkıa bu halde de fer-
yad eyledi. Ancak bu feryadın mensup olduğu «cemiyet»e
müessir olarak onun yükselmesini istemekten ziyade böy-
le bir muhitten mahrum olan insanlara karşı duyduğu
merhametin yüksekten ifadesi gibiydi.
Bu zümrenin bazı dimağlarına pek yanlış tefsir edi-
len bir de «tekâmül» kanaati girmişti. Bunlara göre fert
ve cemiyet, muhitin tesiri altında batî tahavvülâta uğra-
yabilirdi. Şark da, Türkiye de bir takım ecnebi tazyikleri
altında tahavvül edebilirdi. Ancak garp milletlerinin se-
viyelerine çıkabilmek için bir takım merhalelerden ge-
çecekti. Bunlar, millî hayatın hamlesinden hiçbir şey
beklemiyorlar, ümitlerini hep haricî müessirâta bağlıyor-
lardı. «Hayat» ve «irade»nin kudretine inanmayanlar için
elbette bir cemiyeti ilerletecek müessir ancak hariçte ola-
bilir.
1324 (1908) İnkılâbı işte bu itikatta bir münevver
zümre buldu. Türlü türlü felâketler bu akideleri saraha-
ten tekzip eyledi. O vakit kuvvetli bir «milliyetçilik» doğ-
du. Milliyetçilik, Türkçülük bir kere gençliği ferdiyetçi
olmaktan kurtarmış, sonra millî hamleye, binaenaleyh ha-
yat ve iradeye kıymet vermeyi öğretmişti.
İstiklâl Harbine takaddüm eyleyen bu devrin tefek-
kürâtı üzerinde en çok müessir olan ve aynı zamanda o
zamanın düşüncelerini tebellür ettiren Ziya Gökalp mer-
humdur. Ziya Bey, zamanının tahassüsâtmı en kuvvetli
bir surette duymakla kalmamış, bunları insicamlı bir
felsefeye rabta uğraşmıştır. Ancak Ziya Bey'in eserlerin-
de kendi şahsiyetinin mühim bir unsuru vardır:
Ziya Bey, mistik bir ruha mâlikti. Ruhen tatmin edi-
lebilmesi için kudsî bir mevcuda itikat eylemeğe ve o
varlığı da imkân mertebesinde fertlerin fevkine çıkarma-
ğa adeta mecbur idi. Onun için «vicdan-ı içtimâî»yi mâ-
fevkattabiiye mücerret bir varlık haline getirmiş, ina-
nılması lâzım gelen mefkûrelere kudsiyet vermiş, ideali-
ne uygun harekette bulunan devlet adamlarını vahye maz-
har mâ-fevkalbeşer olarak göstermeğe çalışmıştır. Bu te-
lâkki mefkûrelerimizle, ferdi, tabiatı ve alelıtlak mevcu-
dâtı ayırmağa, bunlar arasında rabıta görmemeğe doğ-
ru gider. Bilhassa fertleri pek infiâlî bir vaziyete sokar,
sevk-i tabiîlerimizi, şuurumuzda kaynaşan hayatî kuvvet-
leri uyutur. Nitekim «Gözümü kaparım, vazifemi yapa-
rım» düsturu fert ruhunu hiç hesaba katmayan, hakikati,
vazifeyi tecrübelerimiz fevkinden gelen bir emir gibi gös-
teren bir düşüncenin eseridir.
En mühim hakikat, hayat ile temastan, tecrübeden
çıkar. Zamanımızın en esaslı vasfı «hakikat» için en ge-
niş mânâda «tecrübe»den başka miyâr kabul etmemesi-
dir. Türk gençliği düşman taarruzu karşısında millî ha-
yatı kurtarmak için cihada girince en geniş bir tecrübe
sahası bulmuştu. Diğer cihetten hayat ve memât musa-
raası insanlığın en esaslı kabiliyetinin ne olduğunu gös-
termişti. Onun için İstiklâl Harbi, gençliği, doğrudan doğ-
 rüya tabiat ve hayat ile temas ettirmiştir; mâziden müs-
takil, mücerret nazariyât bu cidalde işe yaramayınca bit-
tabi sarsılmış, tecrübenin, yaşayışın telkin eylediği «ha-
k i k a t l e r yerleşmeğe başlamıştır. Böylece bugünkü ne-
sil yavaş yavaş mâziden ayrılmış, az veya çok şuurlu ye-
ni temayüllere ve akidelere sahip olmuştur. Genç nesle
telkin eyleyeceğimiz itikatlar bu tecrübenin bize doğrulu-
ğunu gösterdiği hakikatler olabilir.
İstiklâl Harbi'nin bize öğrettiği en umumî ve fel-
sefî hakikatler bilhassa şunlardır:
1 — İnsanlığın kudreti «irade»dir. Fikirler amal-
den, hayattan evvel ve onların hâkimi değildir. Bilâkis
fikirlerimiz amellerden, hayattan doğar. Onun için bir
fikir ne derece irade kudretini arttırıyor, hayatı kuvvet-
lendiriyor, a'mâli tensik eyleyebiliyorsa o derece doğ-
rudur.
2 — Madem ki irade ve a'mâl esastır. İnsanlığı yük-
selten sadece tefekkür değil, amel ve iradedir. Çünkü
fikrin doğruluğu, bizi tabiat ve cemiyet üzerinde mües-
sir yaptığı zaman anlaşılır. Doğru fikirler, sevkettiği iş-
leri yaparken bizi muvaffak eden, yeni tecrübelerle tek-
zip olunmayan düşüncelerdir.
3 — İrade esas olunca yaşamanın gayesi onu takvi-
ye etmek, hayatı zenginleştirmektir. Medeniyetin dere-
cesi şiddet-i hayatı arttırmakla kaimdir. Hayatın şiddeti-
ni azaltan her akide muzırdır. Onun içindir ki dinî kisve-
ye bürünen bazı itikatlar hayatın şiddetini azalttığı için
yanlış ve tehlikelidir.
4 — Fert içtimâîleştikçe şedid ve zengin bir hayat
yaşar. En kuvvetli irade içtimâi ve millî bir mefkûrenin
kuvvetle hissedilmesinden doğar. Şedid bir hayat da kuv-
vetli bir iradenin eseridir.
5 — Saadet iradedir, binaenaleyh mes'udiyeti kuv-
vetli a'mâlde, şedid bir hayat yaşamakta aramalıdır. Sü-
kûn içinde kalmağı istemekle hakikî saadetin, kuvvetli
hazzm düşmanı oluruz. Mefkûre bizi a'mâle kuvvetle sü-
rükleyeceği için saadet içtimâi bir ideal arkasında koş-
makla istihsal edilir.
İstiklâl Harbi'nin öğrettiği bu hakikatler bir Türk
mütefekkiri tarafından birbirine merbut fikirler haline
konulur, tabiatın ve tarihin kanunlarına tevafuku göste-
rilirse yeni neslin inanabileceği felsefe meydana çıkar.
Zaten bu tarzda düşünce, garbın bugünkü felsefî te-
fekkürâtma en uygun olanıdır. İnsaniyetin tefekkürâtı ta-
rihine bakılırsa birtakım esaslı mihverler ayırmak müm-
kün olur. Meselâ, eski Yunanlılarda bilhassa Eleatlarla
başlayan fikrî ve felsefî cereyan âlemdeki tenevvü ve ta-
havvülün esasını teşkil eyleyen «varlığı, mevcudu» ara-
mak mihveri etrafında döndü. Kurûn-ı vustânm felsefî
tefekkürü Allah'ın sıfatını şerh ve izah etmek çerçevesi
içinde kaldı. Rönesans feylesofları hadisâtı «tabiat» de-
dikleri ve pek ta'mik eylemedikleri bir mefhuma rabta
çalıştılar. On yedinci asır feylesofları hâdisatm esası olan
«cevher»in mahiyetini araştırıp durdular. On sekizinci
asır felsefesi vâkıâtı aklî mebdelere irca eylemek, hâdi-
sâtı fikir çerçevesi içine sokmak esasına müstenittir. On
dokuzuncu asırdadır ki, hayatî ilimlerin terakkisi saye-
sinde şe'niyeti mücerret fikir çerçevesi içine sokmanın,
âdeta orada dondurup bırakmanın doğru olmadığı anla-
şıldı. Bilâkis akıl ve fikrin; şe'niyetin, hayatın eseri o!
duğu meydana çıktı. Bu asırdadır ki, insanda en mukad-
dem, en esaslı vasfın amel olduğu tezahür etti.
 Fikir, amel, hayatı tensik ettikçe, onun yolunu ay-
dınlatan bir kuvvet oldukça kıymeti vardı. Yoksa tefek-
kür ona hâkim olmağa, onu zapteylemeğe, zayıflatmağa
kalkarsa faidesini tamamen kaybeder. «Hakikatsin, «fa-
ziletsin mefkûre olması, hayatı kuvvetlendirdiği, zengin-
leştirdiği, iradeyi amele en çok salih, cemiyete en çok
müessir bir hale soktuğu nisbettedir. Bunların kıymeti-
ni takdir itibariyle fert için başka miyar mevcut değil-
dir. Guyau, Nietzsche hattâ hamle-i hayat nazariyesiyle
Bergson, James... ilh. Hep bu cereyanın mümessili ol-
dular.
Görülüyor ki, İstiklâl Harbi'nin terbiyesi altında ye-
tişen neslin harekâtını idare eden az veya çok şuurlu
mebdeler, garpta felsefî tefekkiirâtm vardığı netayictir.
Yalnız bu nesil bütün bunları kitaptan değil tecrübeler-
le; yaşamak için senelerce kudretli bir surette çarpışır-
ken öğrendi. Onun içindir ki bu neslin akideleri sağlam-
dır. Onun içindir ki, yalnız düşünmekle kalmıyorlar, dü-
şünceleri fiil ve irade halinde tezâhür edebiliyor. Daha
evvelki nesil kendilerini kitaplarda araştırdılar, pek çok
zaman hayata göz yumdular.
Şimdi böyle bir mütefekkire ihtiyacımız var ki İs-
tiklâl Harbi neslinin tecrübeden, hayattan öğrendikleri-
ni bir sistem, bir manzume-i efkâr haline sokabilsin, tabi-
atın kanunlarıyla birleştirerek bir kül halinde izah ede-
bilsin. Bu sayede tecrübenin verdiği bu kanaatler fert-
lerin bundan sonraki hareketlerine müessir imanlar ha-
line gelebilsin, Türk milleti kendi içinden böyle bir mü-
tefekkir, böyle bir feylesof bekliyor.
(Hayat, C. X, nr. 3, 16 Kânun-ı evvel 1926, s. 42-43.)
M İ L L İ Y E T Ç İ L İ K VE DEVLET
Dresden, 2.12.1926
Muhtelif milletlerin son tarihî inkişaf safhalarını
tedkik ettiğimiz vakit feodal devletlerde hiçbir rol oyna-
mayan yeni bir telâkki ile, milliyetçilikle (nasyonal i m ı )
karşı karşıya geliriz. Bu telâkki niçin bu kadar geç te-
şekkül etmiştir, çok muhteşem âbideler, eserler bırakan
geniş mâziler, neden bu telâkkiye yabancı kalmıştır? İş-
te bizi her şeyden evvel yeni tahlillere, yeni münakaşala-
ra sürükleyen mesele budur.
Hiç şüphesiz, milliyetçilik; kuru bir iddia, bir içli
mâî heyetten fışkıran sezilmiş bir kuvvet gururu, roman
tik bir yurt sevgisi değildir. Böyle bir milliyetçiliği dev-
let denilen en yüksek cemiyet müessesesiyle mukayeseye
kalkışmak, müsbet esaslardan ehemmiyetli surette u/ak
laşmak demektir. Çünkü, biz, kuvvet gururunu, roman
tik yurt sevgisini eski Yunanlılarda da, Romalılarda da
görebiliriz. Onun için «milliyet» telâkkisine canlı bir ınaıı
tık veren unsurları büsbütün başka sahalarda aramak
mecburiyetindeyiz. Asrımızın ilmî ve içtimâi bir ıvnk la
şıyan münakaşalarında «kültür» (hars) gibi, «ılkâr-ı
umumiye» gibi hudutları çizilmemiş birçok umumî mef-
humlara tesadüf ederiz. «Milliyetçilik» mefhumu da böy-
le bir şeydir. Fakat umumî hayatta bu kadar geniş bir
ehemmiyet kazanan «milliyetçilik» mefhumu; şimdiye
kadar esaslı ve müsbet bir surette tahlil edilmemiştir.
Almanya'da, İtalya'da, Fransa'da bu mevzu ile meşgul
olanların yazıları, bize hakiki bir itminan verecek mahi-
yette değildir. Milliyetçiliği, bazıları yaşanan faal bir kül-
tür tarzında anlıyor, bazıları da onu doğrudan doğruya
bir devlet şuuru telâkki ediyor. Acaba hakikat neden iba-
rettir?
Avrupa'nın muhtelif siyasî teşekküllerinde «milli-
yetçilik» telâkkisinin muhtelif inkişaf devreleri vardır.
Biz, bunu ileride tedkik edeceğiz. Fakat şunu söylemek
isteriz ki, bu muhtelif inkişaf devreleri; bize «milliyetçi-
lik» telâkkisinin çok geniş hayat sahaları ile alâkadar ol-
duğunu gösterir. Biz, burada küçük bir mukayese yap-
mak mecburiyetini hissediyoruz:
Fransa milliyetçiliği, ilk devirlerinde «devlet aleyh-
tarladır. Çünkü, bu telâkkiyi doğuran muhit ile eski dev-
let müessesesi arasında her hususta çok geniş farklar
vardır. Alman «milliyetçiliği» ise tamamiyle bunun aksine-
dir. Çünkü bu telâkki, devlet muhitine mensup zümrede
canlanmıştır. Biz, bu iki milletin o devre ait felsefî devlet
telâkkilerini mukayese ettiğimiz vakit de aynı neticeye
varırız. Bu yalnız Fransız ve Alman «milliyetçilik» telâk-
kisine ait bir hususîlik değildir; biz bunu İtalyan, Rus,
ilh. «milliyetçilik» telâkkilerinde de buluruz. Onun için
milletlerle; «milliyetçilik» telâkkileri, millî idealleri
(mefkûre) arasında ciddî münasebetler aramak mecbu-
riyeti vardır. Milletlerle «millî idealleri» arasındaki renk-
ler, tehâlüfler; «milliyetçilik» telâkkisinin devletle olan
alâkasını daha ziyade ehemmiyetlendirir. Çünkü faal ola-
mayan, yalnız Eflâtunî bir mahiyet gösteren bir «milli-
yetçiliksin hakikaten müsbet bir kıymeti yoktur; «Millî
devlet» de, böyle bir vaziyette nihayet bir «devlet»tir, fa-
kat millî değil... Demek oluyor ki, devlet müessesesinde
«ifadelenen» milliyetçiliğin çok başka bir karakteri ol-
malıdır. İşte biz onun için, milliyetçilik telâkkisini tah-
lil ederken, devletle olan irtibatlarını da münakaşa et-
mek zaruretini hissediyoruz.
Biz, «milliyetçilik» telâkkisinin Fransa'dan, Alman-
ya'dan ilh. alınmış bir «şey» olduğuna kanî değiliz. Bizde
Nietzsche'çiler, Bergson'cular, Durkheim'ciler, Croce'ci
ler olabilir. Fakat milliyetçiliği böyle bir şey zannetmek,
onu hiç anlamamak demektir. Çünkü «milliyetçiliğin»
çok başka ve yaşayan bir mevzuu ( o b j e ) vardır: Cemi-
yet. Bizim cemiyetimizin inkişaf safhaları ile Fransız ce-
miyeti çok mütehalif manzaralar gösterir. Tarih ve milli-
yetçilik telâkkisi birbirinden ayrılamaz. Bütün ihtilâller,
inkılâplar da böyledir. Fakat biz, münakaşalarımızda yal-
nız haricî benzeyişlere göre karar vermeğe alışmışızdır.
Bundan daha hatalı bir şey tasavvur edemeyiz. Biz milli-
yetçilik telâkkisinin inkişaf safhalarını tedkik ettiğimiz
vakit ehemmiyetli farkları daha yakından görmüş olaca-
ğız. «Milliyetçilik» telâkkisinin bize açtığı tedkik sahası
çok geniştir. Milliyet telâkkisi nedir, mahiyeti nedir? su-
alinin cevabını, biz, bu telâkkinin geçirdiği teşekkül dev-
relerinden alabiliriz. İşte biz, gelecek makalemizde bunu
tahlil etmeğe çalışacağız.
(Hayat, C. I, ur. 4, 23 Kânun-ı evvel 1926, s. 64 - 65.)

Zeki Mesut
AVRUPALILAŞMAK, ASRÎLEŞMEK
işte gençlerimizin, münevverlerimizin bilhassa son
zamanlarda dillerinden düşmeyen iki kelime... Hayatta
bazen pek çok zikredilen ve fakat mânâları üzerinde te-
vakkuf edilmeyen birçok kelimelere tesadüf ederiz. Ha-
reketlerimizi, onlar ile izaha çalışırken ifade ettikleri ru-
hu tahlile lüzum görmeyiz. Bana öyle geliyor ki, Avrupalı-
laşmak, asrîleşmek kelimeleri de kesret-i istimâl yüzün-
den âdeta yıpranmışlar ve hakîki mânâlarını kaybetmiş-
lerdir. Bu şüphesiz tekâmül-i milliyemiz nâmına bir za-
rardır. Onun için bu iki kelimenin mefhumu üzerinde bi-
raz ısrar etmeğe lüzum görüyoruz.
Büyük Türk inkılâbının derin mânâlarından ve ga-
yelerinden biri de asrîleşmektir, inkılâbın bu mefkûresini
de tahakkuk ettirmek için asrîleşmek mefhumunu tahlil
ve tedkik etmek lâzımdır. Türk heyet-i ictimâîyesi bir
zamanlar, bilfarz Fatih ve Kanunî devirlerinde pekâlâ as-
rî idi. O vakit hayata hâkim olan maddî ve mânevî kıy-
met ve kuvvetler bizim cemiyetimizde de müterakkî ve
mütekâmil bir halde idi. Malum dünyanın milletleri ara-
sındaki mevkiimiz parlak ve yüksek idi. Sonraları vazi-
yet değişti. Avrupa milletleri skolastik zihniyetinden, din
taassubundan kurtularak müsbet ilim sahasında yol al-
mağa başladıkları halde, biz birçok sebepler dolayısıyla
geride kaldık. O feyizli cereyanlara iştirak etmedik. En
basit bir misal... Avrupa tıbâat fennini 1426 tarihinde
icat ettiği halde biz ancak bunu, o da nice patırtılardım
sonra, yüzlerce sene sonra kabul ettik... Tevakkuf, r i c a l
ve nihayet ölümdür. Bunun acı neticeleri siyasî, içtimaî
ve iktisadî hayatımız üzerinde derhal hissedilmeğe baş-
landı. Ateş bacayı sarınca Osmanlı Devletinin bazı mü-
nevver ricâli «asrîleşmek» çarelerine tevessül etmekten
geri kalmadılar. Ancak bütün bu yüz seneyi mütecaviz
bir zamandan beri yapılan teşebbüslerden kat'i bir seme-
re alınamadı... Çünkü tedbirler nâkıstı. Ve hattâ birçok
defalar da fikirler ve teşebbüsler samîmi değildi. Teced-
düt cereyanlarına iki büyük düşman vardı ki, bunların
başı ezilmedikçe hakiki bir inkılâp yapmanın imkânı yok-
tu. .. Bu amansız düşmanlardan biri din taassubu, diğeri
de saltanat istibdadı idi... Bu iki büyük mâniayı da ber-
taraf ederek Türk'e hakiki medeniyet yolunu gösterecek
dehâ nihayet meydana çıktı... Bugün inkılâp tam ve kâ-
mildir.
Türk hayat-ı içtimâîyesini, gıpta ile tedkik ettiğimiz
Avrupa medeniyeti derecesine çıkarmak için ve onu Av-
rupa ilim ve tekniğinin bütün vesâiti ile teçhiz etmek için
şimdi hiçbir mâni, hiçbir engel yoktur. Akl-ı selimimi-
zin, takdir kudretimizin bize tavsiye ettiği müsbet yol-
larda serbestçe yürüyebiliriz. Yalnız kaybedilecek zama-
nımız olmadığı için adımlarımızı kat'iyetle ve bir daha
geriye dönmemek üzere atmak mecburiyetindeyiz. Hede-
fimiz bugünkü medeniyetin -buna Amerika da dahil ol
duğu halde menşei itibariyle Avrupa medeniyeti div<>
ruz- kabiliyet-i hayatiyeyi tezyid ve gerek devleti, gerek
ferdi terfih ve ikdâr eden icâbâtım kabul etmek olduğu
na göre bunların mâhiyet ve tarih-i tekâmülü üzerimle
vâzıh ve meş'ûr bilgilerimiz olmak lâzımdır.
Herkes bilir ki, gerek içtimâî ve gerek ferdî hayatın
iki safhası vardır. Bunların birincisi istihsal, ikiıu isi dc
istihlâk safhasıdır. İstihsal zor, fazla dikkat ve saye arz-ı
iftikar eder bir hayat vetiresidir. Bunun için nisbeten
meşakkatli ve elemlidir. Buna hayatın tevlit ve zahmet
devresi de diyebiliriz.
İstihlâke gelince, bu hazır bir şeyi ihtiyaçlarımızın
tatmini uğrunda sarfetmekten ibarettir. Bundan kolay
ne var ki... Hem bu zevkli ve hazlı bir şeydir. Hele sar-
fettiğimiz, eritip bitirdiğimiz şey kendi sa'yimizin mah-
sûlü ise, istirahat-i vicdan ve çalışmanın mükâfatına maz-
hariyet gibi mânevi zevkler hazzımızı daha ziyade arttı-
rır. Bu da hayatın lüzumlu ve aynı zamanda zevkli bir
vetiresidir. İstihsal, istihlâk, zahmet ve haz birbirlerini it-
mam ederler, birisinin kıymet ve ehemmiyetini ancak
diğerinin kıymet ve ehemmiyeti ile ölçeriz. Yalnız şu ci-
heti unutmamak lâzımdır ki, hayatta istihsal daima istih-
lâke takaddüm eder. Medeniyet ve terakki ancak bu ta-
biî nizamın muhafazası sayesinde mümkün olur.
Şimdi gelelim asrîleşmek bahsine... Bu kelimeyi en
çok kullanan ve aykırı bazı hareketlerini bununla mazur
göstermek isteyen bir kısım gençler medeniyet hayatı-
nın ancak istihlâk ve hazzı istihdaf eden safhasını taklit
etmekle Avrupalılaştıklarına kani oluyorlar ve bununla
işin olup bittiği zannmda bulunuyorlar. Bilfarz sosyete
hayatmda(î) kadın eli öpmeyi, Avrupa likörlerinin isim-
lerini ezber saymayı, iyi çarliston oynamayı öğrenmek,
asrîliğin en bellibaşlı alâmetlerinden sayılıyor... Şüphe-
siz bunlar da lâzım... Bunları öğrenmek de iyi... Fakat
sırasında.
Avrupalı istihsal ettiği şeyi istihlâk etmez. Bu cüm-
le ile yalnız iktisadî bir mânâyı kasdetmiyorum. Düşün-
cem daha umumîdir... Demek istiyorum ki, Avrupalı ha-
yatı kazanmadan, hayata hâkim olmadan hayattan zevk
almağa kalkışmaz... İnkâr kabul etmez bir hakikattir ki,
Avrupa medeniyetinin en mühim vasf-ı fârikı sa'y ve ıs
tihsaldir. Avrupa'da hayat ancak bu suretle kolaylaşmış
azamî refah ve konfor bu sayede taammüm etmiştir, l a
boratuarlarda saatlerce göz nuru döken âlimlerden en bu
sit işçi kızlarına varıncaya kadar herkes bu medeniyetin
doğmasına, yükselmesine yardım etmiştir. İtiraf etmeli
yiz ki, Avrupa yüksek bir derece-i medeniyete vâsıl olmuş
olmasına rağmen, yine bizden çdk çalışır. Çünkü şu lıa
kikat onun zihninde yerleşmiştir: Terakkinin en biiyiik
sırrı metodik bir sa'ydır. Yeni yeni istihsalleriyle medeni
yet mirasına servetler, kıymetler ilâve edilmedikçe, bu
nun devam edemiyeceği ve muhrib kuvvetler tesiri altın
da ezileceği şüphesizdir. Bugünkü medeniyet arka üze
ri yatıp yıldızları temâşâ ile vücuda getirilecek mistik bir
hayat şekli değildir. O, ancak tabiat kuvvetlerinin müs-
bet bilgiler sayesinde insaniyet emrinde istihdamından
doğan bir mücadele-i hayat ifadesidir. Ancak çalışan, pek
çok çalışan cemiyetlere nasip olan bir nimettir. Bu haki-
kat bizim zihnimize de iyice yerleşmelidir. Asrîleşmenin
hakiki mânâsı, Avrupalı zihniyeti, Avrupalı metodu ile
çalışmak ve maddî, manevî millî kıymetleri arttırmaktır.
Bu medenî hayatın zarurî olan ilk safhasını teşkil eder.
Bu safha yukarıda söylediğimiz gibi güçtür. Gençlerden
çok enerji, çok fedakârlık ister... Fakat gayr-ı kabil-i ieti-
nâbdır. Bunsuz medenî bir hayat kurmak kabil değildir.
İstihlâk için evvelâ istihsal lâzımdır. İstihsal olmadan,
Avrupa hayatının yalnız istihlâke ve isticlâb-ı hazza taal-
luk eden safhasının taklidi, varyetelerde arkasında frak,
başında silindir dans eden zencilerin ifade ettiği medeni-
yet karikatürünün benimsenmesinden başka bir şey de-
ğildir.
Hayattan zevk almak için evvel-emirde o hayatı ka-
zanmış olmak lâzımdır. Ve zaten eğlence de haddizatında
yeni bir sa'y devresine girmek için bir nevi teneffüs, ha
zırlık değil mi?.. Zevkin, eğlencenin tam ve kâmil olması,
ancak müsmir bir sa'yı, îfâ edilen bir vazifeyi takip et-
mesi ile mümkündür. Bazı gençlerimizde, henüz genç
yaşında iken görülen bezginlik, neş'esizlik, ancak hayat-
taki rollerini oynayamamaktan ileri gelmektedir. Gaye-
siz, lüzumsuz bir istihlâk ve eğlence hayatı kadar insanı
bîzâr eden, yıpratan bir şey yoktur. Hakîki saadet, neşe,
sa'ydedir. Bunu sa'yı takip eden eğlencelerimizde bütün
kesafet ve şiddetiyle hissederiz. Bundan evvelki cemiyet
hayatımızın menfî kıymetlerinden biri de bizi, hayatı fe-
yizlendiren, neşelendiren eğlencelerden tahzîr etmesi idi.
Mümine dünyada saadet yoktur tarzındaki bu bâtıl iti-
kadı söküp attık. Ancak bunun yerine koyacağımız düstur
evvelâ sa'y, sonra eğlence olmalıdır. Yeni hayatımızı yal-
nız bu suretle tarsîn ve biz Türklere de mukadder olan
dünya saadetini yalnız bu tarz hareketle temin edebiliriz.
Asrîleşmek hakiki mânâsıyla bundan ibarettir.
(Hayat, C. I, nr. 4, 23 Kânun-ı evvel 1926, s. 66 - 67.)
Mehmet Emin [Erişirgil] ,
İ N K I L Â B I M I Z I T A N I T T I R M A K HUSUSUNDA
VAZİFEMİZ
Türk inkılâbım, onun istihdaf ettiği gayeyi harice
karşı tanıttırmak, yeni nesle bu inkılâp mefkûresini aşı-
lamak için yapılan mesaî, sarfına mecbur olduğumuz faa-
liyet yanında maatteessüf çok zayıftır. Yeni Türkiye'yi
anlamak için Ankara'ya gelen ve birçok temaslarda bu-
lunan ecnebi muhabirler Türk milletinin gösterdiği kud-
ret karşısında, büyük Gazi'nin şahsiyeti önünde derin
bir hürmet duyuyorlar. Fakat Türkiye'deki derin tahav-
vülün mahiyetini kavrayamıyorlar. Bunu bizzat birkaç
ecnebi muhabir bana açıktan açığa söylediler, «Türkiye'
de azîm bir tahavvül var, çok kuvvetli bir iradenin eseri-
ni görüyoruz. Fakat inkılâbın istikametini anlayabilmek-
liğimiz için bu kudretin içtimaî âmillerine, müessirlerine
nüfuz etmekliğimiz lâzım... Bunu yapamıyoruz» diyorlar.
Bir şeyi anlamak onu vücuda getiren âmilleri, se-
bepleri tahlil eylemekle mümkün olur. Bir inkılâbı anla-
yabilmek ve anlatabilmek ve istikbali hakkında tahmin-
lerde bulunabilmek için evvelâ bu inkılâbı hazırlayan içti-
maî âmilleri tedkik lâzımdır. Biz inkılâbın içinde olduğu-
muz için onun revişini duyabiliriz. Fakat duymak, anla-
mağa ve anlatmağa kâfi değildir. Duyulan şeyin sebepleri
üzerinde düşünmedikçe, bir sistem dahilinde ortaya kon-
madıkça, anlaşılmış ve binaenaleyh yabancıya anlatılabi-
lecek hale gelmiş olmaz. Onun içindir ki bir fikir cereya-
ııının, bir içtimaî tahavvülün «ideolojisi» yapılmadıkça
yabancılar için daima müphem kalır. Diğer cihetten müs-
takbel nesle bugünün mefkûresini telkin etmeğe mecbur
olan mürebbilerin, inkılâbı, bugünün fikir cereyanlarım
anlamış olması, yani bu cereyanı esbabı itibariyle bir ta-
raftan maziye raptetmesi, diğer taraftan mazi ile onun
arasındaki farkları vazıh bir surette görmesi icap eder.
Bu da bir inkılâbın «ideolojisi» yapılmasıyla kabildir.
Halbuki maatteessüf büyük Türk inkılâbının bir
sistem dahilinde, sebep ve âmilleri araştırılmamış, Türk
milletinin azîm ruhî tahavvülünü gösteren bir eser orta-
ya konmamıştır. Bugünkü hayatı vâzıh bir hale koyan,
aydınlatan fikrî eser yalnız büyük Gazinin en yüksek, en
derin tefekkür eseri olan Nutuk'larıdır. Elimizde onun
haricinde, inkılâbın ne hedefini, ne de sebep ve âmilleri-
ni gösteren bir eser vardır.
Bu büyük noksanı izale eylemek darülfünunun va-
zifesidir. Darülfünun son bir asır zarfında Türk milletin-
deki azîm tahavvülü merhale merhale tenvir etmeli ve fi-
kir cereyanlarının teakübünü ve sebeplerini gösterecek
tedkikatta bulunmalıdır. Ta ki yaşadığımız devrin hiç ol-
mazsa yakın sebeplerini hem kendimiz bilelim, hem baş-
kalarına gösterebilelim. Halbuki son zamanlardaki neşri-
yata bakarsanız bütün müderrislerimizin tedkik merkezi-
ni İslamiyetten evvelki Türk hayatına hasretmiş görürsü-
nüz. Bu tedkikat Türk hayatını tenvir etmek itibariyle el-
bette faydalıdır, millî tarihimizi tedvin için lâzımdır. Fa-
kat bugünkü hayatımızın yakın sebeplerini tenvir eyleye-
cek tarihî tedkikatı tamamen ihmal ederek de gözlerimizi
hep birden, çok uzak asırlara çevirirsek, bugünkü haya-
tımızı nasıl anlayacağız ve nasıl anlatacağız? Son bir as-
rın Türkiye hayatının muhtelif cephelerine, siyasî, iktisa-
dî, fikrî hayatına ait vesikalar ve tamamen ilmî tedkikler
neşretmemiş olan bir memlekette bütün tarihçiler orı bı-ş,
yirmi asır evveline çıkarlarsa, bugünkü hayatımızı avdın
lataca'k vesikaları kimden bekleyeceğiz?
Türk tarihinin mazisini tenvir aşkını en çok aşılayan
Ziya Gökalp merhum olmuştu. Ziya Bey hars ve mkdeııi
yeti yekdiğerinden tamamen ayıracak veçhile tarif ettik
ten sonra, Türk harsını tedvin edebilmek üzere bu mazi
nin tenvirini istiyordu. Ziya Bey zamanında bu tez haki
katen fikrî bir inkılâp idi, çünkü Ziya Bey eski i m para
torluğun İslâmî tesirden kurtulması ve bu yolda ilerle
meşini istiyordu. Bunun için Türk'ün Islânıdan evvel bir
medeniyeti olduğu filkrini yaymak lâzımdı. Nazarları bu
çok uzak maziye götürmek, o zaman için, ilerlemenin şar-
tıydı. Çünkü Türk milleti İslâmiyetten evvelki mazisini
bilmekle kendi varlığının, kendi medeniyetinin islâm ak-
vâmından ayrı olduğunu hisseyleyecek, İslâm içinde kal-
dığı zamanı yalnız bir merhale addeyleyecek ve binaena-
leyh bu merhaleyi geçmek ve muasır medeniyete intibak
eylemek için lâzım gelen şerâiti hâiz olduğuna inanacak-
tı. Bu tıpkı Luther'in İsa devrine rücu etmek mebdeiyle
hareket ederek Hıristiyanlık için yeni bir istikbal açması
gibiydi. Ziya Bey bunda muvaffak oldu. Ziya Bey gözleri
maziye doğru sevk için neşriyatta bulununken tamamen
hasbî hareket etmiyordu. Şuna hiç şüphe etmemelidir ki,
büyük mütefekkir her şeyden evvel amel ve hayatı göz
önünde tutan bir inkılâpçıydı.
Halin ihtiyacını, fikirde inkılâp yapmanın yolunu
gayet iyi görürdü. Türk şuurunu uyandırmak ve ona ham-
le vermek için gözleri maziye çevirttirmişti. Şimdi Türk
milleti şuurunu çok kuvvetle duydu, bugün İslâmî sulta-
larla eli kolu bağlı değildir. Zamanımız için en mühim ili
tivaç mazinin tedkiki sayesinde vicdanlara hürriyet ver-
mek değil, bugünkü halin vuzuhuna yardım etmek ve
yarını tenvir etmektir. Tarihçilerimiz bugünkü hayatın en etmiştir. Bu farkı lâyıkıyla anlayabilmek için tlıin'kii
yakın sebeplerini gösterecek vesâiki neşreylemeğe ve ya- Türkçülüğün iyice bir tarihi yapılması ve bu suretle bıı
kın mazi ile bugünü ayıran noktalan tedkik etmeğe mec- günkü fikir cereyanlarıyla mukayese edilmesi lâzımdır, o
burdur. vakit hal tamamen tenevvür edecektir.
Yakın mazinin bu suretle tedkiki hali anlatır, hal Türkçülükte olduğu gibi iktisadî telâkkilerimizde de
birtakım temayüllerin mecmuudur. O vakit bu temayül- bütün içtimaî ve siyasî hayatımızda da, girdiğimiz yolun
ler vuzuh peyda eder, bu suretle istikbal aydınlanır. mazi ile farkı ancak bu yakın tarihin bütün vesâikiyle
neşredilmesi ve tertip kabiliyetini hâiz mütefekkirlerin
Yakın bir mazinin, mesela son bir asır zarfında Tür-
bu vesâiki usulü tahtında tedkik eylemesiyle kabil ola-
kiye'deki fikir cereyanlarının tedkikinin hali nasıl tenvir
caktır. Tarihçilerimiz bu şedid ihtiyaç mevcut değilmiş
eyleyeceğini, buna ne derece muhtaç olduğumuzu mah-
gibi hareket eder ve mütemadiyen on asır evvelki zaman
dut bir misal ile anlatmak istiyorum : Türkiye'nin son
da dolaşırlarsa, gençlik üzerinde müessir olmalarına hiç
asır fikir tarihinin en mühim vak'ası hiç şüphe yok ki,
bir ihtimal yoktur. Şurayı bilmeliyiz ki, bu vadide mesaî
Türkçülük cereyanıdır. Türkçülük nasıl başladı, ne gibi
Ziya Bey zamanında bir fikir inkılâbı idi. Şimdi ise, bu,
sebeplerle doğdu, ne gibi fikir cereyanlarıyla, ne gibi te-
sadece hayat üzerine tesiri tamamen bil-vasıta olan hasbî
mayüllerle çarpıştı. Bunların tedkiki her halde Türkiye'-
bir taharridir. Bu nevi âlimlere de, müverrihlere de mem-
nin son devir tarihini tenvir etmek için lâzımdır. Bu hu-
leketin ihtiyacı vardır, fakat hayatın istediği taharriyâtı
susta etraflı yapılacak bir tedkik inkılâba takaddüm ey-
daha evvel yapmak şartıyla... Bunu yapmaksızın uzak asır-
leyen devri bize vâzıhan gösterir. Türkçülüğün vuzuh
larla uğraşılırsa gençlik mütemadiyen «bugünün yakın
peyda etmesi bilhassa Balkan harbiyle başlar. Bu zaman-
sebeplerini araştırınız, çünkü biz halin anlaşılmasını ve
dır ki Ziya Gökalp Türkçülüğün ideolojisini yapmıştır.
insan için kabil olduğu derecede istikbalin aydınlatılma-
Türkçülük cereyanının hududunu, ihtiva ettiği temayülle-
sını istiyoruz» diyeceklerdir.
ri bir manzume-i fikriye halinde yalnız onun eserlerinde
görebiliriz. Şimdi bu eserlerin iyi bir tarzda tedkiki inkı-
(Hayat, C. I, nr. 24, 12 Mayıs 1927, s. 461-462.)
lâba takaddüm eyleyen devrin en mühim fikir cereyanını
bize gösterir. Fakat o tarihten sonra Türkiye, harb-ı umu-
minin mağlubiyet felâketini görmüş, bunun neticesi ola-
rak yeniden hortlayan eski fikirlerle çarpışmış, büyük za-
fer ve inkılâbı yapmıştır. Bütün bu vekayiden sonra yine
menbaını millî ruhtan alan bir Türkçülük vardır. Acaba
Ziya Bey'in ideolojisini yaptığı Türkçülük bugünkü Türk-
çülüğün aynı mıdır? Şüphesiz ki hayır... Dünkü istekleri-
mize, dünkü fikirlerimize çok heyecanlı bir devrin yaşayı-
şı ve çok kuvvetli bir rehberin ibdâ'kâr fikirleri inzimam

HALKA DOĞRU
Yirmi sene evvel idadide okurken bize «tûl-i emel»i
faydasız bir üzüntü, boş bir hülya, mânâsız bir iştiyak gi-
bi göstermişlerdi. O zamandan bugüne kadar değişen
kıymetler ve hükümler arasında bu da değişti mi, bilmi-
yorum; yalnız, şunu anlıyorum ki, bütün emellerinin ta-
hakkukunu görmüş olan insanın bu neticeden mesut ola-
bilmesi için, ya pek basit ruhlu, yahut da pek kısa ve ba-
yağı emelleri olması lâzımdır. Asıl bahtiyar olanlar ruhu
emellerle dolu iken ölenlerdir. Hayatları şedîd olan bu
insanlar mertçe ölürler... Ölmemek için, ölüme kahraman-
ca mukavemet ederler. Gözü açık giden bu insanların
ölümleri ne şanlı bir mağlubiyettir! Emeli .biten, hayattan
bıkan, yaşamaya kanıksayan insanların âkıbetleri ise ha-
zin ve acıklı bir levhadır. Onların ölümlerinde bir mün-
tehirin aczi ve bitkinliği vardır... Kolaylıkla teslim olur-
lar ve dünyadan sessiz sadasız çekilirler. Birinciler, düş-
manı ile döğiişe döğüşe ölen bir askere, ikinciler ise silâ-
hını hasmına teslim ederek âkıbetine gözü kapalı kavu-
şan bir korkağa benzetilebilirler.
Arzulardan ve iştihalardan kuvvetli olan emeller ce-
miyet hayatının mevlûduaur ve kıymetleri de iştirak eden-
lerin kemiyetleriyle ölçülür. Cemiyetin müşterek emelleri
cemiyetdaşlarm tesanüdünü ve hayat kabiliyetlerini art-
tıran manevî bir kudrettir. Fert, cemiyetin müşterek
emellerine ne kadar çok hissedar ise, hayata o kadar mer-
but ve yaşamaya o mertebe kabiliyetli bir insan olur. Fer-
din bu emellerden mahrumiyeti derece derece lâkaydlık,
bedbinlik, bezginlik tevlit eder ve bazı hallerde bu onu
intihara kadar götürür.
Büyük inkılâbımız dün rüya olan müşterek millî
emellerimizin en bârizlerini tahakkuk ettirdi: Müstakil
ve modern bir millet olduk; vustaî bağlardan kurtulduk;
ferdî arzularımız için geniş bir hürriyete erdik; günden
güne terakki ediyoruz. Kadınlarımız insanî haklarına sa-
hip oldular... Tahakkuk eden bütün bunlar eğer en esaslı
emellerimiz ise, kendimizi artık tam bir ruh itminanı ile
daimî olarak mesut addetmeliyiz. Halbuki inkılâbın bu
muazzam zaferlerinin pek haklı olarak tevlit ettiği büyük
sürürün heyecanı soğudukça, ruhumuzun itminanı da
azalıyor... Dünün gençliği tamamen müstakil, tamamen
millî, kuvvetli ve modern bir Türk «vatanı» için iştiyak
çekiyordu. Bugünün gençleri ona kavuştular. Dünün gen-
ci ateşli bir milliyet mefkûrecisi idi, bugünkü gencin mil-
lî mefkûresi nedir?
Emellerin tahakkuk safhası olan ameller, geride ne
kadar kâmin (latent) emel kudreti varsa o kadar mües-
sir olurlar. Bugünkü gencin kâmin kudretleri nedir? Millî
inkılâbın tahakkuk ettirdiği dünkü rüyalardan henüz ha-
kikate çıkmayanı kalmadı mı? Tahakkuk eden emel za-
ferleri bütün millî kitlelere sirayet etti mi? Yüzde sekseni
köylü olan Türk halkı tamamen millîleşti mi? Modernleş-
ti mi? Vustaî hayattan kurtuldu mu? Millî ve beşerî ni-
metlerden hisse almaya, millî ve beşerî harsdan tele/züz
etmeye kadir oldu mu? Zevklerimize, neşelerimize ortak
mıdır? Bu sualler bugünün Türk gençleri için, ruhlarını
tamamen dolduracak emel ilhamları veremez mi? Bunlar
bugünün gençleri için yeni bir mefkûre malzemesi ola-
maz mı?
 Türk gençleri için asıl vatan Türk köyleridir: Orada,
Eğer Türkiye yalnız mektep görebilmiş mahdut bir
tek bir insan değil, kitleler, daha doğru ve daha güzel bir
kısım insanlardan ibaret değilse, eğer bu mahdut insan-
hayat iştiyakı ile ölüyorlar. Orada ırkı, kanı biz «münev-
ların iktisadî temellerini teşkil eden müstahsil köylü kit-
v e r l e r l e müşterek olan insanlar tabiatın ve rustaîliğin
lesi Türkiye'nin belkemiğini teşkil ediyorsa; eğer garbın
esiridirler; bizim hürriyetimizden nasip almak istiyor-
en son modellerine göre giyinen, en modern evlerde aza-
lar; bizden insanlık yardımı bekliyorlar.
de yaşayan Türk kadın ve erkeği; hâlâ paçavralara sarı-
nan, kovuklara sığman ve senenin üç yüz altmış beş günü- Kararmaya başlayan eski meşaleyi yeniden canlan-
nü, âzâde münevverleri beslemek için, tabiatla pençe dırmak lâzımdır:
pençeye çarpışarak geçiren köylüleri kendisinden ayrı bir
«kast» addetmiyorsa, bugünün Türk genci için en büyük Gençler, halka doğru ve halk için!
millî emel şu olmalıdır:
(ilayat, C. I, nr. 25, 19 Mayıs 1927, s. 481-482.)
Türkiye'de kurtarılmamış, medeniyet nuru ile ten-
vir edilmemiş, insanlık hayatından nasibini almamış bir
tek köy kalmayıncaya kadar halk için çalışmak.
Gençlik için en gür neşe menbaı emellerdir. Ruhun
haricindeki menbalardan gelen neşe nadiren saftır ve dai-
ma geçicidir. Gençlere temiz ve devamlı neşe veren bir
kaynak lâzımdır. Bu kaynağı herkes kendi ruhunda bula-
bilir. Elverir ki, o ruhun millî cemiyetle bir ittisali olsun.
Büyük Amerikan şairi James Russell Lovvell «Vatan»
adlı enfes bir şiirinde insanın hakiki vatanı neresidir,
diye soruyor, buna mutad tarzlarda cevap verdikten son-
ra «Hayır» diyor «insanın hakiki vatanı bu derece dar ola-
maz». Ve sonra hakiki vatanın neresi olacağmı birkaç gü-
zel mısra ile şöyle anlatıyor:
«Nerede insan kalbi sürürün defne tacını ve elemin
zincirlerini taşırsa, nerede insan ruhu daha doğru ve da-
ha güzel bir hayat için çırpınırsa;
Nerede bir esir hürriyet iştiyakını çekerse, nerede
bir insan yardıma muhtaç ise...
îşte senin ve benim için hakiki büyük vatan orası-
dır».

Sadri Ethem [Ertem]
TÜRK İ N K I L Â B I N I N KARAKTERİ
Yeni Türkiye, milliyeti nasıl idrak ediyor?
Günlerimiz, günlerimize benzemiyor, her adımda ye-
ni bir manzara önümüze çıkıyor, an-be-an maziden uzak-
laşıyoruz. Ananelerin çenberi içinde geçen günlerimiz bir-
birinin aynı idi. Ruhlarda yaşayan emeller pek az farklar-
la aynı tarihin potasından dökülmüştü. Zamanın mihani-
ki olmaktan başka ne meziyeti vardı? Filhakika bu za-
manlarda can sıkıntısıyla «güneş altında yeni bir şey
yoktur» diyebiliyorduk. Biliyorduk ki, ölüler dirileri idare
ediyor, anane ve tarih hayatı yedeğine almış sürüklüyor-
du. Bugün artık bunu söylemeğe imkân yoktur. Her gün
bize yeni bir ruh hamlesinden haber veriyor. Baş döndü-
ren bir hızla tarihin geçilmez diye yâdettiği zirvelerden
bir kartal gibi süzülüyoruz. Kulaklarımızda yeni âlemin
esrarını duymuş insanlara mahsus bir zevk var, içimizde
uğultuya benzer bir âhenk süzülüyor :
— İleri, biraz daha ileri...ileri...daha ileri!..
Yeni bir merhaleyi sarsılarak heyecanla, ihtirasla
aşan yeni Türkiye'nin hareketleri şuursuz bir fırtına, bir
yangın alevi değildir. Onun, maziye kahhar, yeniye rahim
olan bütün hareketleri bir fikir manzumesine irca edilebi-
lir. En «realist» insanlar bile onun hakkında şu hükmü
vermekte tereddüt göstermezler :
Türkiye muasır millet olmak için ihtilaçlar geçiriyor.
Bu hüküm Türkiye'nin muasır bir millet olmasını iste-
yenlerin telâkkisinden daha çok, hayatın ve Türk inkılâ-
bının insanlara verdiği intibaın bir mahsulüdür. Türk in-
kılâbından evvel ve sonraki Türk hayatını karşılaştırmak
bu hükmü daha çok teyid edecektir. Türk inkılâbı şunları
yaptı :
1. Kurun-ı vustaî imparatorluk tesisatım yıktı, dine
müstenit hukuk artık tarihin bir faslıdır. Filhakika mua-
sır devletler arasında hukukunu dinî esaslardan alan mil-
letin arzulan yerine, Arap fıkhı ve müsbet ilim ve millî
hâkimiyet yerine fetva ile yaşamak isteyen, kısaca tabiriy-
le insanlan Allah nâmma idare eden bir devlet, bu asır
ve bu millet için uçan zâhifeden farklı bir şey değildi. Bu-
günkü hayvanât nesilleri arasında uçan zâhife nasıl gayr-ı
tabiî bir teşekkül ise, muasır millet için de dinî devlet ay-
nı mahiyetteydi. Hilâfetin ilgası, şer'iye vekâletinin mesul
vekiller arasından çıkarılması, Teşkilât-ı esasiye kanunu-
nun vicdan hürriyeti ve milletin hâkimiyetini bütün pü-
rüzlerden kurtarması, devlet tesisatı itibariyle Türk inkı-
lâbının bir cephesini gösterir.
2. Türk inkılâbı yalnız kurun-ı vustaî devleti yık-
makla kalmamış, onun küçük bir nümunesi olan aile hu-
kukunu da değiştirmiş, babanın ve kocanın aile içindeki
gayr-ı mesul hâkimiyeti yerine müsavî fertlerden mürek-
kep bir heyet vücuda getirmiştir. Yeni medenî hukuk bu-
nun en güzel misalidir. Muasır devlet ancak muasır aile
ile beraber yürüyebilir. Nitekim otokrat devletlerde de
babanın aile içinde küçük çapta bir imparator olması bir
zarurettir.
3. Türk inkılâbı iktisadî safhada da kendini hisset-
tirmiştir. İnkılâp Türkiye'yi iktisadî râbıtadan mahrum
parçalar halinde buldu. Çünkü imparatorluk büyük sana-
yi devrine girmeği teşci edecek vaziyette değildi. O, küçük
sanayii bile Avrupa burjuvazisinin ajanlığını yapmak için
feda etmişti. İmparatorluğun iktisat cephesi Türkiye'yi
ecnebi sermayesine istismar için tamamiyle terketmek
şeklinde idi. Halbuki bugün iktisadî taazzuvlarm Türki-
ye'deki gayesi ( a ) büyük istihsal, ( b ) büyük sanayi, ( c )
temerküz, ( ç ) ihtisastır.
Türkiye'nin büyük istihsal ve büyük sanayi devresi-
ne girmek için duyduğu iştiyak ve inkılâp hükümetinin
bu husustaki temayülü çok aşikârdır.
Köylünün ve müstahsilin himayesi, büyük istihsalin
her suretle teşviki inkâr edilemez bir hakikattir. İstihsal
sahasındaki bu faaliyete mukabil, sermayenin temerküzü
etrafında da büyük bir faaliyet göze çarpıyor. Temerküz
ve terâkümün bizdeki şekli «şirket ve devlet inhisarı» ha-
linde inkişaf ediyor. Millî devletlerin teşekkülü anında
Fransa'da, İspanya'da tesadüf edilen bu şekil Türkiye'de
de kendini hissettirmektedir. Şimendifer siyasetinin Tür-
kiye'nin harsî birliğinin ve iktisadî vahdetinin bir işareti
olduğunu anlamayan kalmamıştır.
4. Türkiye inkılâbı bütün bu hareket ve fikir tarz-
larını hayata tatbik edecek bir terbiye siyaseti de vücuda
getirmiştir.
İmparatorluk iş için ve hayat için değil, birtakım
mefhumları bellemek için insan hazırlardı. Tanzimat'tan
evvel medrese, ondan sonra mektep birer laf değirmeni
yetiştirmek için kurulmuştu. Eğer iyi insan yetişti ise,
bunu bu müesseselerin malı addetmek hatadır.
Bir harfin telâffuzu etrafında ihtilâle kadar giden
softa ile kuru mefhumcu Tanzimat maarifçileri arasın-
da şekilden başka fark yoktur. İkisi de «şe'niyet» denen
şeyden gafil olarak yaşardı. Onun için hayat bunların
198
önünde silik ve mânâsızdı. Mesela Tanzimat'tan evvel vc
sonra edebiyatta hükümran olan ruh, imparatorluğun ter-
biyedeki nokta-i nazarını gayet bâriz surette gösterir. Yal-
nız eski şair değil, Edebiyat-ı cedide sanatkârı da, o dev-
rin muharriri de, mütefekkiri de kendini «kupkuru» rricf-
humculuktan kurtaramamıştır.
Meselâ Ahmed ŞuayıbBey bir devrin mütefekkir ka-
fası idi. Onun fikirlerinde hâkim olan kuru mefhumlar-
dan başka ne vardı? Cenab Bey'in şiirlerinde de gördüğü-
müz şey mücerret mefhum halinde bir estetik değil midir?
Meşrutiyet devrinin siyasî mücadeleleri de mücerret mef-
humlar üzerinde cereyan ederdi, başmuharrirler hep bi-
rer mefhum için yazı yazarlardı. Hürriyeti, parlamenta-
rizmi «anlayış»ta, Meşrutiyet devri hiç de şe'niyeti gören
bir vaziyette değildi.
Türkiye Cumhuriyeti terbiyecîliğinin en bâriz sıfatı
şe'niyete susamış olmasıdır. Her muasır millet hayatında
da bu mefhumdan hayata, mücerretten müşahhasa geçişi
görürüz. Türk inkılâbı bir bakıma göre de hayatın mef-
humları yıkan bir hamlesidir.
5. Yeni Türkiye, Fırat'ın şark sahasında öyle bir te-
şekkül bulmuştu ki bunu idame edemezdi. Orada dinî ve
iktisadî bir nevi teşekkül vardı ki, netice olarak feodal
hukuku ve feodal arazi sistemini vücuda getiriyordu. Dinî
nüfûz ile müterâfık olan bu arazi hâkimiyeti köylüleri
meslek sahibi olmaktan men'eder, kurun-ı vusta serileri
haline koyardı. Arazi ile birlikte efendi değiştiren halk
kitlesi tam bir feodal tebaası olmaktan daha başka bir
mahiyeti hâiz değildi. Fırat nehrini aştıktan sonra onun
şark sahilinde tesadüf edilen «efendi köyleri», «bey köyle-
r i » ( ' ) sözleri feodal hukukun bir remzi mâhiyetinde idi.
% Efendi köyü mütegullibeye ait, Allah köyü müstakil köy hal-
kına münhasır köyler demektir.
199

Aynı zamanda bu arazi hâkimiyeti öyle bir netice tevlid
etmişti ki, devletin hâkimiyeti ile halk arasında yeni bir
tabaka türüyordu. Bu, ya bir aşiret reisi, yahut da bir
mütegallibe, derebeyi idi... Halbuki asrî devlet kendi bün-
yesi üzerinde böyle tufeyli bir teşekküle taraftar olamaz,
her muasır hükümetin teşekkülü feodal hukukun inhilâ-
liyle başlar. Derebeyi iktisat sistemi ile yaşayan kocaman
bir ülke, yeni hukuk ve iktisat önünde ya galip, ya mağlup
olmaya mahkûmdu. Muasır devlet galip geldi. Türkiye'nin
bu cephesi de asrî bir şekil aldı. Millet taazzuvu ikmal
edildi.
6. Türkiye inkılâbı yalnız bu kıymetlerin tebeddü-
lünü ifade etmez. «Morphologie social» itibariyle de Tür-
kiye milliyet devrine ait kıymetlerin inkişaf edebileceği
bir vasat olmuştun
Türkiye bugünkü hudutları itibariyle tam bir millet
manzarası arzeder. Bugün harsının hudutları, siyasî hu-
dutlarından daha geniş olan bir Türkiye vardır. Halbuki
imparatorluğun bünyesi bize, tamamiyle zıddiyeti ifade
ederdi. Harsın hudutları siyasî hudutlar içinde kaybol-
muş bir imparatorluk bizim hayatımıza hâkim olan hiç-
bir kıymeti idrak edemezdi. Roma İmparatorluğu, Abbasi
saltanatı, Osmanlı İmparatorluğu, Şarlman Devleti bün-
ye itibariyle millî bir devlet için anâsır hazırlamaktan
mahrumdu, halbuki asrî devlet teşekkül için hiç olmazsa
«millî bir morfoloji»ye sahip olmuştur. Buğun milliyet
devrini yaşayan muasırlarımızın hayatında her şeyden
evvel mütecanis, müttehid bir millet kesafeti vardır.
Türk inkılâbının karakterlerini bu safhalarda hülâsa
etmek mümkündür. Bu inkılâp seciyesi ve bu hayatın
hamlesi £ r u r î olarak bir millöt hayatı yaratmaya doğru
gitmektedir-. Türk inkılâbının seyri muasır millet erin an-
ladığı mânâda millîleşmekten başka birşey değildir. Va-
kıa denecektir ki, yeni bir şey değildir. Türkiye milliyeti
idrak edeli bir hayli zaman oldu. Onun düsturu bile vardı:
« — Türk milletindenim, İslâm ümmetindenim, Av-
rupa medeniyetindenim!»
Fakat bu düsturu bugünkü hayatımız ve muasır mil-
letler hayatına tatbik ettiğimiz zaman, onun kül halinde
artık bir tarih menkıbesi haline girdiğini görürüz. Çün-
kü hayatımızın inkişafı bilhassa bizim İslâm ümmet ha-
yatına ait olan râbıtalan sökmekle başlar. Bu belki dünkü
hayata ve dünkü hayatın tenakuzlarına istinat eden düs-
turlar için bir yanlıştır. Çünkü İslâm ümmetini, Türk mil-
letini, Avrupa medeniyetini mezceden aziz üstadım milli-
yeti tarihten çıkarıyor. Aynı zamanda maziden gelen hız-
la bize bir istikamet çiziyordu. Filhakika o zaman bu ta-
rih hayatımızda da hâkimdi. Biz yeniye rağmen eskinin
idare ettiği teşekküller içinde idik. O kadar ki, asrî mil-
letler arasında teokratik bir devlet başımızın üstünde bir
sfenks gibi yükseliyordu.
Üstad Ziya Gökalp bir taraftan tarihten milliyeti çı-
karırken, günün «realitesini» de ifade etmek istiyordu.
Kurun-ı vustaî bünyesiyle yaşamak isteyen o realite fil-
hakika ancak tenakuzları ekleyerek yaşayabilirdi. Zıtlan
teklifte büyük bir maharet gösteren üstad, şe'niyete de
muvafık olmak üzere milliyeti :
« — Türk milletindenim, İslâm ümmetindenim, Av-
rupa medeniyetindenim» diye şiârlandınyordu. Filhakika
Ziya Gökalp Bey'in bu üçüzlü düsturu ileri sürdüğü za-
man, medrese ile darülfünunu, devlet hazinesiyle evkafı
telif eden, millî iktisatla fetvayı mezceden bir imparator-
luk vardı. Bu ihtiyar müessese acayip bünyesiyle bir de
milletler halitası idi. Bu devrin filozofu çözülen impara-
torluk râbıtasını temin için bütün dinî hukuk müessese-
lerini muhafaza ediyor, bu tenakuzun şaheser nümunesi
olarak «muasır İslâm devleti» telâkkisi meydana çıkıyor-
du. Emr-i vâkiin felsefesi başka türlü olamazdı. Hem im-
paratorluğa, hem de imparatorluğun en fedakâr unsuru
olan Türk milletine bâr olan düstur meydana çıktığı za-
man, Osmanlı parlamentosu bir Babil kulesi idi ( 2 ). Bugün
milliyeti ancak muasır milletlerin anladığı gibi izah ede-
biliriz, artık millet hayatının fevkinde bir mabedi vahdet-
ten bahsedilemez. Onun için dünkü imparatorluk içinde,
biraz da imparatorluk için hazırlanmış olan düstur yeri-
ne bugün:
beraber, büyük vatan fikrini, çok romantik telâkkileri
bugünün yegâne realitesi olan büyük sanayi devrinin ese-
ri olarak görüyoruz. Bizde de milliyet hareketlerini an-
cak bu zâviyeden tedkik imkânı vardır. Onun için İslâm
ümmetindenim, Türk milletindenim, Avrupa medeniyetin-
denim yerine : «Türküm ve Avrupalıyım!» diyoruz. '
(Hayat, C. n , nr. 29, 16 Haziran 1927, s. 53 - 54.)

«Avrupalı Türküm» sözünü tekrar edebiliriz. Hayat,

hakikat ancak bunu emrediyor. Belki tarihe kapanmış
olanlar, hayatı yalnız tarihe göre sevk-i idare etmek iste-
yenler milliyetin bu tarzda idrakinden bir mânâ çıkara-
mayacaktır.

Fakat bu şekilde düşünenler hiç olmazsa milliyeti

büyük sanayi devresiyle müterâfık olan bir hayat telâkki
etmemektedirler. Halbuki Türkiye bugünkü kadar hiçbir
zaman milliyetçi olamamıştır. Türk, at eti yiyip, kımız içil-
diği veyahut Orta-Asya yaylalarında seyyar medineler
halinde yaşadığı, hattâ Viyana surları önünde döğüşüldü-
ğü devirlerden daha çok milliyetçidir. Türkiye'nin bu dev-
resi tarihe tahassürden değil, hayatın bir hamlesinden
doğmuştur. Eğer bunu tarihin halketmesini bekleseydik,
onun nasihatlerine göre yeni bir şey yapmamak, impara-
torluğun bünyesini idame etmek lâzımdı. Hiçbir ihtilâl,
hiçbir inkılâp örneğini maziden alamaz. Mesela bugün-
kü Fransa ne eski Kelt ve Goluva harsına, ne de İngilte-
re Anglo - Saksonların yalnız korsanlık hikâyelerine isti-
nat eder. Bugün Avrupa'da biraz vakti geçmiş olmakla

(2) 1908 meclis-l mebusamndan 119 Türk, 71 Arap, 15 Arnavut,

ir
8 Kürt, 23 Rum, 10 Ermeni, 4 Bulgar, 3 Sırp, 1 Hıristiyan Ara-
bi, 2 Ulah mebus vardı.

Köprülüzâde Mehmed Fuad
CUMHURİYETİMİZİN YILDÖNÜMÜ
29 Teşrinievvel 1927! . . . Bugün, Türkiye Cumhuriye-
ti dördüncü senesini tamamlayarak beşinci yıldönümüne
başlıyor. Dört seneden beri, büyük müncînin gösterdiği
hedefe doğru ve onun çizdiği yol üzerinde sarsılmaz bir
azim ve iman ile yürüyen Türk gençliği, böyle yıldönüm-
lerinde, bir taraftan maziye, diğer taraftan müstakbale
bakarak, kendi kendisiyle hesaplaşmak ihtiyacmdadır.
Bu ihtiyaç ne kadar tabiî ise, bu cins hesaplaşmalar da
fertler ve milletler için o nisbette terbiyetkârdır.
Bu geçen dört senelik hadiseleri dimağımızda bi-
rer birer sıralayıp canlandırdıktan sonra ilk duyacağımız
his, şüphesiz, derin bir hazz-ı vicdanîdir. Milletlerin ha-
yatı için hattâ bir «an» bile olmayan bu kısa zaman zar-
fında, Türk milleti maddeten ve manen ne muazzam bir
inkılâp geçirmiştir! Kurun-ı vustâdan kalan hilâfet ve
saltanat müesseseleriyle onun asırlarca istinâdgâhı olan
medrese ve tekkenin ilgası, devletin eski «teokratik» si-
masını değiştirerek hakk-ı teşriini kurun-ı vustâî müesse-
selerden müstakil bir şekilde, istediği gibi kullanmağa
başlaması, taassup ve irticaın âdeta son ilticagâhı saya-
bileceğimiz fes ve sarığın ortadan kaldırılması, bütün
bunlara ilâveten iktisadî ve malî sahalarda ve bilhassa
maarif ve nâfıada yapılan birçok mühim işler, Türk mil-
letinin dört seneden beri medeniyet ve itilâ yolunda na-
sıl kuvvetli adımlarla yürüdüğünü kâfi derecede vuzuh-
la gösterebilir. Bu yolda yürürken ara sıra karşımıza bü-
yük mâniler çıkarıldığım, teceddüde ve inkılâba düşman
bir muhit yaratabilmek için türlü türlü maskeler altında
müthiş bir ihtirasla çalışıldığını da unutmayalım. İnkı-
lâp düşmanları belki her şeyi hesaplamışlardı; lâkin,
Türk milletinin asırlarca fedakârlıklar, tecrübeler mah-
sulü olan «hiss-i selim»ini düşünmedikleri için, zillet ve
hüsranla karşılaştılar. Türk milletinin, felâket ve ıztırap
günlerinde kendisine ümit ve reha yollarını gösteren bü-
yük müncîden ayrılarak, meçhul ve bulanık ihtiraslar pe-
şine takılacağını ümit etmek, olsa olsa, bir «delilik ve
küstahlık»tı. Maatteessüf memleketin içinde ve dışında
bunu irtikâp edenler oldu... O büyük müncîye karşı ki,
memleketin en fedakâr ve azimli çocuklarını ümitsizlik
içinde bunaltan zulmet ve nevmidî anlarında bile, ilahî
bir meşal-i reha gibi kudret ve safvetini bir an kaybet-
memiş, yeis ile boşalan milyonlarca kalbi tek başına azim
ve iman ile doldurmak mucizesini göstermişti...
Dört seneden beri geçtiğimiz yolları böyle ümit ve
itminan ile gördükten sonra, gözlerimizi istikbale çevir-
mek, ve daha ne uzun, ne meşakkatli merhaleler kat'ına
mecbur olduğumuzu yine aynı azim ve itminanla düşün-
mek mecburiyetindeyiz. Ferdî işlerde çok kanaatkâr ve
ihtirastan âzâde olan Türk gençliği, memleket işleri mev-
zu-ı bahis olunca, azamî nisbette «idealist» olmayı ve
Türk milleti için en yüksek temeddün ve teâli gayelerini
istihdaf etmeyi kendisine bir vazife bilir. Milletimizi Av-
rupa'nın en mesut ve müreffeh, en mütemeddin millet-
leriyle aynı seviyeye çıkarmadan evvel, gayemize vardı-
ğımızı ve istirahata hak kazandığımızı iddia edemeyiz.
İşte bu nokta-i nazardan bakınca, yapmağa mecbur oklu-
ğumuz işlerin ne kadar çok ve ne kadar müşkil olduğunu
ilk nazarda anlamamak imkânsızdır: Avrupa memleket-
leriyle memleketimiz arasında maddî ve manevî herhan-
gi sahada yapılacak küçük bir mukayese, bize bu haki-
 kati gösterebilir. Bugünkü Türk gençliği böyle bir mu-
kayese karşısında şaşıracak, azim ve imanını kaybede-
cek bir gençlik değildir, çünkü Mondros ve Sevr, sonra
Dumlupınar ve Lozan'ı görmüş, yeni Türkiye Cumhuri-
yeti'nin nasıl doğduğuna bizzat şahit olmuştur. Bundan
böyle kat'ına mecbur olduğumuz yolların uzunluğu, müş-
kilâtı, maniaları, bu gençliği nevmidîye değil, bilâkis da- TÜRK'ÜN ROLÜ
ha faal, daha mücehhez, daha azim kâr olmağa icbar edi-
Muazzam bir sahne, bir şark sarayı tasavvur ediniz.
yor. Büyük Gazi'nin mukaddes Vediası olan «Cumhuri-
Eğer benim gibi fakir bir muhayyileye mâlik iseniz, bir
y e t i bütün varlığıyla müdafaaya yemin etmiş olan Türk
şaire iltica ediniz, mesela Fransız şairi Le Comte de Lis-
gençliği, omuzlan üstündeki yükün ne kadar ağır, fakat
le'in «Vahşi şiirler»indeki şu mısralan okuyunuz:
ne kadar şerefli olduğunu artık lâyıkıyla idrak etmiştir...
Dans le Tadje-mahal pave de pierreries,
(Hayat, C. II, nr. 49, 3 Teşrin-i Sâni 1927, s. 441.) Aux domes incrustes d'eblouissantes fleurs
Qui melent le reflet de leurs mille couleurs
Aux ondulations des blanches draperies,
Sous le dais d'or qui flambe et ruisselle en lueurs...
Böylece muhayyilenizde az çok renk peydahlayan, te-
ferruatı vuzuh kesbeden bu elmaslı, çiçekli, altınlı muh-
teşem sahneye lâyık aktörleri bulmak için bir müverrihe
müracaat edin, derhal size hükmünü verecektir: Bin se-
neden beri şark saraylarının tabiî hükümdarları Türk'tür,
bin seneden beri Türk'ü tanıyan her şark kavmi onu efen-
di, sultan olarak tanımıştır: Hint'te böyle, Mısır'da böy-
le, iran'da böyle, bütün şarkta böyle!
Eski moda tarih felsefesiyle meşgul olanlar bu sat-
hî müşahededen kolaylıkla bir hüküm çıkarabilirler ve
derler k i : Her ırkın mukadderat-ı tarihiyesi olduğu gibi
Türkün de mukadderatı, yani tarih sahnesinde ifa ede-
ceği muayyen bir rol vardır. Bu da şarkın efendisi olmak-
tır. «Alın yazısı» sade fertler için değildir. Milletlerin de
alnında yazılı olan bir tâli vardır. Demek ki Fransız şai-
rin bir Türk hükümdan için söylediği şu sözleri bütün
bir ırka teşmil edebiliriz!
 L'empire a reconnu le maître qui se leve
Et balaye le sol dun front bleme d'effroi:
C'est le sabre d'Allah, le flambeau de la foi!
II est ne le dernier, mais l'ange arme du glaive
Le marqua de son signe, et dit: -Tu seras roi!-
O halde Türk ırkını, o dünya tarihi sahnesine gire-
liden beri, tahsis eden vasf-ı mümeyyiz «kavî olmak, hâ-
kim olmak» iradesinden ibarettir denebilir. Fakat ben
tarihî mukadderata inananlardan değilim, ırkların rolle-
rim peşinen ezberlemiş oyunculardan ibaret olduklarım
kabul edemem. Her sahnede olduğu gibi tarih sahnesin-
de de rolüne geç kalan, yahut şaşırıp beceremeyen aktör-
ler olduğunu görüyorum.
Mamafih, oldukça kesîr müşahitlerin, geçmişte,
Türkleri şarkta hâkim ve diğer kavimleri tâbi vaziyetin-
de gösterdiklerini de inkâr edemem. Şu kadar var ki, bu
hâkimiyetin mânâsı derinleştirilmeğe muhtaçtır. Hâkim
olmak, aynı zamanda tanzim etmek, bir kanunu, dinî ve-
ya lâ-dînî bir şeriatı mutâ kılmak, anarşiye nihayet çek-
mek demektir. Kendi kendine bir nizama mâlik olmak-
tan -hiç olmazsa şimdiye kadar- âciz gözüken Hint'te
asırlarca müddet devlet nizamını kuran Türklerdir. Di-
ğer birçok memleketlerde de öyle. Hâkimiyeti bu derin
mânâda anlarsak, Türk ırkının şarktaki sultanlığı zorba
bir kuvvetin kuru kuruya tezahürünü çok aşan bir yük-
sek kıymet iktisap eder: Aynı imparatorluk içindeki ka-
vimler arasında sulh, hukukî nizam ve adalet mefkûresi-
nin hâdimi ve âleti olur. Türk imparatorluğu ile tanzi-
matı bir tutanlar hiç aldanmamışlardır!
Şark tarihinin şimdiye kadar kendisine ayırmış ol-
duğu bu rol ile Türk iktifa edebilir mi? Edemezse onun
yeni rolü ne olacaktır? Milletler arasında kıymetini, is-
tikbalde mevkiini ne ile muhafaza edecektir?
Harb-i umumî mütarekesinden itibaren birinci sua-
le herkes «hayır» cevabım verdi. Sebebi de malumdur.
Bir kere imparatorluk ortadan kalkmıştı, demokrasi his-
leri kuvvetlenmişti. Evvela Türkler, sonra hemen bütün
diğer şark kavimleri yalnız kendi iradelerine itaat etmek
istiyorlardı. Türk'ün tesis ve idame edeceği bir impara-
torluk nizamı artık mevzu-ı bahis olamazdı. Fakat bu-
nunla Türk'ün tarihteki rolü bitmiş mi addolunmak lâ-
zımdı? Tarihî vak'aların askerî zaferlerden, siyasî ve hu-
kukî tanzimattan ibaret olmadığını hisseden mütefekkir-
ler derhal manevî, bâtmî kıymetlere teveccüh ettiler :
Türk, denildi, tarihte seciyesiyle bir mevki iktisap etmiş-
tir ve edecektir. Onda misafirperverlik, kanaatkârlık,
mahviyet i l h . . . gibi faziletler müşahhas bir timsal bu-
lurlar. Diğer milletlerin <de kendine has olan kıymetleri
vardır ki, harslarında tecelli eder. Böylece bütün millet-
ler «müşterek insaniyet simasının» elzem bir parçasını
teşkil ederler. Türk'ü onlar arasından çıkaramavız, aksi
takdirde insaniyet zenginlikten kaybetmiş, manevi feyzini
kısmen olsun kurutmuş olur.
Hüsn-i niyet ile ileri sürülen bu iddianın bir mezi-
yeti vardı: Türk'ün insanî kıymetlerden bir kısmını nel-
sinde tam olarak tahakkuk ettirdiğinden hakk-ı vücu-
dunu tasdik ve kabul ettirmek, Türk gençlerine itimat
ve kuvvet vermek arzusundan mülhem olmak. Fakat di-
ğer mahzurları da görüldü. Bir kere burada ferdî fazilet-
lerle millî faziletler yekdiğerine karıştırılıyordu, fert için
muhakkak fazilet ve meziyet olanın, millet için de bir li-
yakat teşkil edeceği zannolunuyordu. Diğer taraftan üç
beş sene zarfında vekayi, Türk milletinin müziç misafir-
leri, evsahibinden üste çıkmak istedikleri zaman kolun-
dan tutup atacak ve şayan-ı hayret cüretkârlıklar göste-
recek bir seciyeye mâlik olduğunu isbat ediyordu.
 O zamandan beri tarihte'Türk'e yeni bir rol, yeni bir
hususî hedef göstermek isteyen neşriyata tesadüf etme-
dim. Lâkin buna dair tesis edilecek bir münakaşanın çok
faydalı olacağına eminim. Türk gençleri, hiç olmazsa on-
lardan en yüksek duygulu ve açık zihinli olanlar, yüksek
millî hedefler taşımağa ve bu millî hedeflere de beynel-
milel tarih içinde bir mevki vermeğe muhtaçtırlar. Eski
zamanlarda Türk'ün terbiyesi ırkın tesis etmiş olduğu im-
paratorluğun askerî ve şer'i hukukî hedeflerine göreydi,
mefkûresi bu hedeflerden ibaretti. Şimdi, maziye bir da-
ha dinlemeyecek surette gömülmüş olan bu hedefler ye-
rine «misafirperverlik ile tevazuu» mu ikame edeceğiz?
Bu cılız ağacın gölgesinde ruh ferahlanıp kuvvet kazana-
bilir mi?
İhtimal merhum Ziya Gökalp kadar yeni bir mef-
kûre tohumu saçmak, Türk tarihine yeni bir mânâ ver-
mek ihtiyacını eserlerinde gösteren bir mütefekkirimiz
daha yoktur. Fakat onun Türk Medeniyeti Tarihine ba-
kınız, İslâm dininin nüfûzundan müstakil olarak Türk'
ün benliğine has olan hedefi neden ibaret görüyor: «İyi
giyinmek, iyi yaşamak»! Vâkıa Ziya'nm pek ham olarak
ortaya attığı bu fikrin işlenmesi pekâlâ mümkündür.
Denilebilir k i : Toy ve şölen ziyafetlerine bakarak
ve onları esas ittihaz ederek «iyi yaşamak» düsturunu
maddî, âdeta hayvanî bir mânâda anlamamalıdır. «İyi
yaşamak» bütün kuvvetlerimizi tam olarak inkişaf etti-
rip yaşamak demektir, bu kuvvetlerin şahı ise manevî
hayatımızda tecelli edendir. O halde iyi yaşamak tabiata
hâkim olarak, dünya üzerinde insanlık saltanatını kura-
rak ve hürriyeti kazanarak yaşamak demektir. Türk bun-
dan böyle ancak bu gayeyi tanır. Bu reyi kabul ediyo-
rum. Lâkin bu gayenin yalnız Türklere değil, garp me-
deniyeti çerçevesine dahil bütün milletlere de ait olduğu-
nu ilave etmek şartıyla. Türk ise bu yolda maetteessüf
geri kalmıştır, şimdilik yapabildiği şey garplıların peşin-
den iri terakki adımları atmaktan ibarettir. Acaba Türk'
ün, Türk olduğu için ve garplıların önüne geçerek takip
edeceği bir hedef gösterilemez mi? Yoksa Türk tarih sah-
nesinde bir figüran vaziyetinde kalmağa mı mahkûm et-
mek isteniyor?
Zanmma göre bugünkü coğrafya bu sualin cevabını
vâzıh olarak verir. Bugün birçok İslâm ve şark milletle-
rine medeniyetin yeni hedeflerini tanıttıran Türklerdir.
İster matbaacılık, gazetecilik gibi sanatlar, ister tıp gibi,
hukuk gibi, pedagoji gibi, riyaziye gibi ilimler mevzu-ı
bahis olsun. Garbın bugünkü hayatının amelî ve nazarî
umdelerini birçok İslâm ve şark milletlerine tanıttıran,
onlann fikrî inkişafına hâdim olan Türklerdir. Bundan
on altı sene evvel içtimaiyatçı Levi-Brühl şark milletleri-
nin uyanmasından bahsederken «bu harekette Türklerin
rolü pek büyük ve ehemmiyetli olur» demişti. O zaman
ben, Suriyelilerin ve Arnavutlann Türk milletinden uzak-
laşmak istediklerine bakarak müderrisimin fikrine tama-
men iştirak edememiştim. Fakat şimdi görüyorum ki, ta-
rih, Türk'e şarkta yeni bir hâkimiyet rolü, maneviyât
üzerine, şark milletlerinin inkişaf-ı fikriyesi üzerine hâ-
kimiyet rolü hazırlamaktadır. Vazifemiz de bu şerefli ro-
le lâyık olduğumuzu isbat eylemektir.
(Hayat, C. II, nr. 50, 10 Teşrin-i sâni 1927, s. 463-464.)
İtizar : Fransızca mısraları tercüme etmeğe çalıştım, fakat
muvaffak olamadım.

TÜRK'ÜN ROLÜ
Hayat'm geçenki nüshasında müderris îzzet Beye-
fendi en mühim bir meseleye temas ettiler: İmparator-
luk devrinde şarkı nizama sokmağı ve hükümet etmesini
bilen Türk, bu rolünü bıraktıktan sonra «insaniyetsin bu
köşesinde hangi vazifeyi yapmağa namzettir, meselesi-
nin bizim için hâiz olduğu ehemmiyeti ortaya koydular.
Fertlerin kıymeti, nasıl muhitlerine olan tesirleriyle
ölçülmek icap ederse milletlerin kudreti de insaniyet
içinde ifa ettiği ve edeceği geniş vazife ile taayyün eyler.
Her milletin mazide medeniyet sahasında yaptığı hizmet-
leri araştırması kısmen, kendi kudretinin şuuruna mâlik
olmak istemesine ve bu sayede istikbal için emniyet ve
kuvvet elde eylemek arzusuna müstenittir. Millî tarihi-
mize bakarken bizde de aynı ihtiras hâkim olmalı ve ma-
zimizi istikbal için bir kuvvet olmak itibariyle tedkik ey-
lemeliyiz. Dünkü vak'alarm bugünkü ve yarınki faaliye-
tini tayin için kıymeti olmayacaksa, onları tedkik eyle-
mekten ne çıkar? Dün şarkta medenî âbideler vücuda
getiren, en geniş bir sahada hükümet etmek kudretini
gösteren Türk, elbette yarın için başka şekilde şark âle-
mine müessir olmak kuvvetini hâizdir. Bu iktidarın
şuuru bize yeni ufuklar arattırır. O zaman bir taraftan
son inkılâbın mânâsı, diğer cihetten Türkiye'nin coğrafî
vaziyeti, teveccüh etmemiz lâzım gelen istikameti işaret
eder.
Türkiye'nin geçirdiği inkılâp ve tahavvülün âmilleri
iyice tedkik olunursa, görülür ki, bunun bir cephesi ta-
mamen millî ve fakat diğer cephesi tamamen insanîdir.
Şimdiye kadar hür yaşamış olan Türk, Umumî Harp'ten
mağlup çıkınca ve bilhassa anavatanm hemen her tarafı
işgal altma girmek üzere olduğunu görünce, millî tahaf-
fuz-ı nefs hissi ile en yüksek kahramanlığı gösterdi, va-
tanını esaretten kurtardı. Bunun âmilleri tamamen millî-
dir. Neticesi de millî Türk devletinin teessüsü olmuştur.
Fakat ecnebî işgalinden kurtulan milletin ananevi zincir-
leri kırması, medenî âlem içinde mevki kazanmak için
geniş bir inkılâp yapmak istemesi, hem âmilleri, hem ne-
ticesi itibariyle insanî bir harekettir. Bir kere hiç kimse
şüphe edemez ki, bu inkılâbın sâikleri, en yüksek fikir-
ler, en insanî mefkûrelerdir.
Ne için bu manevî zincirleri kırmak ihtirasını duy-
duk? Çünkü hiç olmazsa bir asırdan beri garptan gelen
ve günden güne geniş bir surette yayılan itikatlar bizi
bu yola sevkeyliyordu. Bu inkılâpla yalnız ecnebî tasal-
lutundan kurtulan bir vatan değil, medenî âlemde eser-
ler vücuda getiren bir Türkiye yaratmağı istihdaf eyli-
yorduk. Âmili en küllî, en insanî olan hareketlerin tesir-
leri millî hudut içinde kalamaz. Bu hareketler müsait
olan zeminlere doğru yayılırlar. Bu zemin hiç şüphe yok
ki, Türkiye'nin etrafındaki şark âlemidir.
Binaenaleyh Türk inkılâbının tabiatı bize yakııı
şark âlemi üzerine müessir olmak kudretini veriyor, bu
kudretten istifade etmek bizim için insanî bir borçtur;
bunu nasıl yapabiliriz? Mademki inkılâbımızın en mühim
âmili garptan aldığımız fikirler, itikatlardır, o halde
bize düşen vazife bu fikirleri, itikadâtı yapmak, başka
bir tabirle ilmî, en asrî itikatları bunlardan haberi olma-
yan yerlere nakleylemektir. Türkiye'nin coğrafî vaziyeti
ve mazîsi buna çok müsaittir. Elverir ki bizde bunu ya- mek lâzımdır. Bu ihtirastır ki, dahilde Türkiye'yi refaha
pabilecek manevî kudret olsun. sevkeder, hariçte hürmet davet eder. Büyük garp millet-
lerine bakarken, onların ne gibi vesâitle mücehhez oldu-
Bu sayede insaniyetin bir kısmı üzerinde mürşidlik
ğunu değil, nasıl bir ihtirasla, nasıl bir ruhla bu hale gel-
vazifesini görmüş olacağız, bu sayede Türkiye şark mil-
diklerini düşünmek lâzım gelir. O vakit görürüz ki, dai-
letleri için bir ilim merkezi haline gelecek ve o zaman
ma uzak da olsa, yüksek !ve hudutları taşan mefkûrelçrdir
insaniyet içinde kıymetli bir mevkîimiz olabilecek...
ki, kuvvetli faaliyetleri doğurmuştur.
Türkiye'nin son inkılâbı karşısında ecnebi dostları-
mızla düşmanlarımızı düşündüren en mühim nokta, Tür- Dârülfünun meselesinin mevzu-ı bahs edildiği bu za-
kiye'nin şark âleminde îfa edeceği vazife olmuştur. Eğer manda, ben de İzzet Beyefendi gibi «Türk'ün Rolü» üze-
Türkiye muhât olduğu kitlelere müessir olamayacak hale rinde tevakkuf eylemek lâzım geldiği kanaatindeyim. Hâ-
gelmiş, onlarla manevî irtibatı münkatı olmuş ise o hal- len bizde dârülfünuna tabib, avukat, muallim yetiştiren
de yeryüzündeki ehemmiyeti azalmış demektir. Böyle bir bir tedris müessesesi gibi bakanlar çoktur. Daima muha-
vaziyet, elbette düşmanlarımızı, daha doğrusu şark mil- keme ederken daha ucuz bir tarzda tabib, avukat, mual-
letlerini kendi menfaatleri için kullananları memnun lim yetiştirmek yolu yok mudur? gibi düşünmeğe müte-
eder. Hakikatte ise Türk inkılâbı onlardan manen ayrıl- mâyiliz. Halbuki dârülfünun Türk'ün yeryüzünde ifa ede-
mış gibi görünmesine rağmen bu irtibatı ihlâl eyleme- ceği vazifenin alemdârı, manevî tesanüdün desteği olma-
miştir. lıdır. Dârülfünunun ilmî velâyetidir ki. Türkiye'de en
hasbî ve insanî ihtiras olan ilim ruhunu yayacaktır. İlim
Bilâkis Anadolu Türk'ü şark milletleri içinde yürün-
ihtirası öyle bir kudrettir ki o hudut tanımaz. Bu ihtiras-
mesi mukadder olan yolu göstermiştir. Ancak, şarkta ha-
tan doğacak olan eserler, Türk'ün şark âlemi üzerinde
kiki bir mürşid vazifesini görebilmemiz için gidilmesi la-
ifasıyla mükellef olduğu vazifeye ehil olduğumuzu isbat
zım gelen yolu tenvir etmemiz, lâzım gelen manevî mal-
eyleyecektir. Türkiye'yi hiç olmazsa şark âlemi için ilim
zemeyi yani ilmî, asrî itikatları bizde bulabilmelerini te-
merkezi haline getirmek kadar bize heyecan verecek bir
min eylememiz lâzımdır.
mefkûre olabilir mi?
Bazı insanların ruhunda en insanî, en yüksek mef-
kûreler yer edemez. Onlar ancak gündelik hayat üzerin- (Hayat, C. n , nr. 52, 24 Tegrin-i sâni 1927, s. 501-502.)
de düşünebilirler. Bütün faaliyetlerini basit bir alış-ve-
riş zihniyetiyle muhakeme ederler. Bunlar için Türkiye'yi
her sahada şark âlemi için ilim neşreden hale getirmek
faaliyeti ve hırsı, beş dönüm arazi ekmek emelinin bile
dûnundadır. Bunlar garplılaşmayı, bazı kanaatleri taklit-
ten, bazı makineleri memlekete sokmaktan ibaret zan-
neylerler. Halbuki hakiki ve medenî bir millet olabilmek
için insaniyet içinde bir mevki kazanmak hırsını besle-

TÜRK İ N K I L Â B I N I N ŞÜMÜLÜ
Türk inkılâbı
Türk inkılâbının mâhiyet ve şümülü, bugünkü mü-
nevver zümre için her vakit tedkik ve tetebbu edilmeye
değer ve bu tetebbu neticesi olarak meydana yeni yeni
hakikatler çıkarmağa yarar başlı başına vâsi bir mevzu-
dur.
İnkılâbın bizzat içinde bulunduğumuz ve içinde ya-
şadığımız için ihtimal birçoklarına göre artık tabiî bir ya-
şayış halini almış olan bu yeni hayat, henüz içine girdiği-
miz, henüz yaşamağa başladığımız ve tutacağı en doğru
istikameti henüz asri usullerle araştırmak devresinde bu-
lunduğumuz yeni bir doğuştur.
Vâkıa inkılâp millî bir sahada vukua gelir ve millî
varlıkta yeni bir oluş, yeni bir gidiş olarak tecelli eder.
Filhakika inkılâp bir halden diğer hale geçmek, ölmekte
olan varlığı bırakıp yeni bir varlığı edinmekten ibaret
olunca, bunun tecelli sahası millî hayat, tekevvün sahası
da millî hudutlar dahili olmak lâzım gelir gibi gözükür.
Türk inkılâbı ise bu vasıflardan daha öteye geçemez, ken-
dine mahsus birtakım bâkir unsurları ihtiva edemez ze-
habını verir. Çünkü garp âleminden birçok cihetlerden
ayrılmış, kendi hudutları dahilinde, kendine mahsus ha-
yat tarzıyla muasır medeniyetten geri kalmış ve kendi
köhne müesseseleriyle ananevi varlığını idame etmekte
bulunmuş olan bir milletin sinesinde vukua gelmekte
olan inkılâbın mâhiyeti ne kadar azametli olursa olsun
yine kendi dar hudutları dahilinde kalacağı, başka âlem-
lerde, başka muhitlerde o kadar akisler bırakmayacağı
zannını tevlid edebilir.
Halbuki mazîde ve diğer milletlerde vukua gelen in-
kılâplar nasıl millî hudutları aşmış, diğer muhitlerde ak-
sini göstermiş, insaniyet tarihinde mühim tahavvülleı? vü-
cuda getirmiş ise, Türk inkılâbı da aynı feyyaz rolü ifa
edecektir.
Türk inkılâbının şümûlü
Türk hayatının böyle garp âleminden ayrı kendine
göre bir yürüyüşü olmasını, kendi âleminde yaşıyor gö-
zükmesini vücuda getiren âmiller ne olursa olsun Türk'ün
tarihinde oynadığı rol her vakit kendi öz hudutlarını aşa-
rak, diğer muhitlere akisler bırakmış, vücuda getirdiği
medeniyet hareketleri millî kalmayarak diğer devletlere,
milletlere örnek olmuş, onların hayatlarında mühim mü-
him tesirler ika etmiştir.
Tarihi hayat, coğrafî vaziyet, her vakit diğer millet-
leri arkasından sürükleyecek ve diğer milletlere rehberlik
edecek tarihî hareketleri Türk'e mukadder kılmıştır.
Tarihte bu yoldaki rollerini şerefle ifa eden Türk,
asrın tarihinde de en parlak bir faslı kendine ayırmıştır.
Avrupa milletlerinden pek büyüklerini, olduklarından
pek başka türlü vaziyete sokan Umumî Harp badiresinden
sonra, kendi varlığını yine tarihteki yüksek mevkiiyle,
yine kendi tarihî varlığıyla mütenasip bir surrete meyda-
na koymuş olan yegâne millet Türktür.
İşte ruhunda böyle asil bir cevherin lâyezâl hamle-
lerini taşıyan ve tarih dediğimiz asırlara ait nakilleri dev-
rederi büyük kitabın en şerefli menkıbelerini kendi müs-
tesna varlığı teşkil eden Türk milleti, asrımızın tarihin-
de de yine gözleri kamaştıran parlak inkılâbıyla ruhunda-
ki o asil cevherin lâyemut olan ve hiç sönmeyecek olan
âteşîn hamlesini bir defa daha göstermiştir.
Her hamlesi tarihte başka bir devir yaratan Türk,
asrımız tarihinde de hiçbir milletin yapamadığı inkılâbı
vücuda getirmekle, yine o eski rehberliğini meydana koy-
muş oluyor.
Bugün de henüz kendine gelmemiş, henüz kendi var-
lığının hayatı için ne kıymetdar bir zaman, ve başka hiç-
bir şey onun yerine ikame edilemez bir zaman olduğunu
düşünemeyen şark kavimleri için Türk inkılâbı kadar
kıymetdar bir rehber olamaz.
Türk inkılâbının mazlum şark kavimlerine vereceği
intibahı, neşredeceği varlık duygusunu, hayat hamlesini,
muasır medeniyetin hiçbir kitabı bu kadar canlı, bu ka-
dar câzibeli bir surette veremez. Bu kavimler için Türk
inkılâbı, henüz misli yazılmamış bir eser, ruhları sarsacak
bir kitap, vicdanları titretecek bir hareket ve hayat mec-
muasıdır.
varlığımızı muasır medeniyette alması lâzım gelen mev-
kie çıkarmış oluruz. Böylece bütün içtimaî müesseselerde
inkılâbın feyyâz eserleri kendini göstermiş ve bu suretle
muasır medeniyette kendi mevkiini almaya başlamış olan
«Türk harsı» şark kavimleri için bir «ilim» ve «medeni-
yet» menbaı olur.
İşte inkılâbın evlâdı olan bugünkü nesle düşen bu
vazifeler bir taraftan millî ise, diğer taraftan insanîdir.
Türk'ün mazide oynadığı rollerden çok şerefli olan
bu medeniyet hareketi ise hiç şüphe yok ki, bugünkü ne-
sil için gözleri kamaştıran bir mefkûre teşkil eder. Asrı-
mızın tarihi bugünkü Türk neslinden bu şerefli vazifele-
rin ifasını bekliyor.
(Mili! mecmua, C. IX, nr. 99, 1 Kânun-ı e v v e l 1927, s. 1590 -
1591.)

Harsda inkılâba doğru

Şu kadar ki inkılâbı tam olduğu gibi vermek, inkı-
lâbı millî varlığın bütün safhalarında nasıl olması lâzım
geldiğini göstermek için içtimaî müesseselerde vücuda ge-
tireceği tahavvülleri, değişmeleri itmam etmeye doğru
harekete başlamak lâzım gelir.

İnkılâbı bütün içtimaî hayatta itmam etmeye doğru

başlanılacak hareketler nasıl millî vazifelerimiz ise, Türk
inkılâbının içtimaî sahadaki yürüyüş tarzını diğer ka-
vimlere de göstermek suretiyle bu millî olan vazifelerin
yanında bir de insanî vazifeler kendini gösterir.

İnkılâba karşı olan borcumuzu ödemiş olmak için,

inkılâbı hayatımızın bütün safhalarında yürüterek millî

Yusuf Akçura
TÜRK K U D R E T İ : MUSTAFA KEMAL
«Rica ile, merhamet dilenmekle bir
millet ve cevletin gerefl kurtarılamaz..
Türk milleti, ensâl-i âtiye bunu unutma-
malıdır!»
Gazi Mustafa Kemal (Büyük Nu-
tnk'tan)
Osmanlı İmparatorluğu'nu öldüren hasımlar, aynı
darbe ile Türk'ü de öldürmüş olduklarına zâhib oldular
ve bunda çok yanıldılar. Asya'da bunca hanlıklar ve ha-
kanlıklar kuran ve bir devleti münkariz olunca, onun ye-
rine ekseriya evvelkinden daha kuvvetli diğer bir devlet
doğuran Türk halkı, bu kadir ve velut millet, yaralı, yor-
gun, fakat canlı ve ayakta duruyordu. Anadolu'da Selçuk
saltanatı dağılınca, ondan daha kuvvetli Osmanlı salta-
natım tesis eden bu millet, Osmanlı saltanatı dağılınca da
ondan daha kuvvetli diğer bir devlet, kendi nâmını taşı-
yan milli ve muasır bir devlet kurmaya azmetmiş bulu-
nuyordu.
Bu milletin mayasında saklı hârikulâde kudret, pek
kadim bir maziden beri, ara sıra dünyanın en büyük dev-
letlerini kuran, tarihin seyirlerini değiştiren, dinleri, me-
deniyetleri ellerinde oynatan kahramanlar halinde tecelli
ederdi. Tuğrul'lar, Alpaslan'lar, Cengiz'ler, Timur'lar, Ek-
ber'ler, Yavuz'lar hep o millî kudreti şahıslarında izhar
edenlerdendir. Osmanlı İmparatorluğu dağılıp yok olaca-
ğı sıralarda, Türk kudreti yine böyle bir mümessilini ya-
rattı.
Müttefikler kuvveti Osmanlı saltanatının pâyitahtm-
da ve vilâyetlerinde tamamen hâkim bir efendi, sop Os-
manlı sultanı Büyük Britanya İmparatorluğu'nun himaye-
sini kabul etmiş bir köle, Osmanlı orduları hamiyyet ve
fedakârlığı kaybolmamakla beraber, inzibat ve idaresi
mühtel olmuş bir küme, gayr-i Türk Osmanlılar, Türklü-
ğün imhasına uğraşan bir düşman cephesi, hasımlarına
diş gıcırdatan Türkler bile rub asırdır fasılasız devam
eden harplerle yorgun ve başlarına gelen felâketlerden
mütehayyir ve alacakları tedâbir hakkında mütereddit
bir kalabalık iken, teşahhus etmiş Türk kudretinin, Mus-
tafa Kemal'in milletine hitap eden ilâhî ve âmir sesi işi-
tildi : «Celâdet gösteriniz!»
Bu, Türk ruh-ı müşterekinin efrâdma yol göstermesi
idi. Ve bu kumanda ile İstiklâl harbi başladı.
İstiklâl harbini, yalnız askerî ve siyasî bir mücahede
addetmek doğru bir görüş değildir. Osmanlı İmparator-
luğu'nun yıkıldığına şahit olan Türk milleti, her cihetle
müstakil bir devlet ve bir heyet-i içtimaîye kurmaya çalış-
tı ki, işte bu birçok cephelerden taarruz ve müdafaayı icap
etiren cehd ve gayretin mecmuu İstiklâl Harbini teşkil
eder.
İstiklâl Harbi'nin hedef-i aslîlerinden birkaçını bugün
sarahatle tayin ve tespit edebiliriz:
1 — Osmanlı saltanatı parçalanırken asıl Türk yur-
duna da girmiş olan yabancıları sürüp çıkararak, üstüne
müstakil bir Türk devleti kurulacak memleketi düşman-
lardan temizlemek;
 2 — Osmanlı saltanatının zayıfladığı zaman büsbü-
sili, İstiklâl Harbi, şarkın dinî, içtimaî ve siyasî istibdadıy-
tün tebârüz etmiş olan iktisadî ve adlî istiklâlsizliğini, ye-
la garp emperyalizminin iktisadî mezâliminin Türk boy-
ni teşekkül edecek Türk devletine sirayet ettirmemek;
nuna taktığı zincirlerden Türk'ü kurtarmak için girişilen
3 — Osmanlı saltanatını iyi idare edemeyerek niha- çok mu'dil ve çok mürekkep millî faaliyet ve harekete
yet inkırazını müeddî olmuş olan idare-i ferdîye usulü ile alem olmuştur. ,
o idarenin başında bulunan Osmanlı hânedanmı yeni
(Türk Yılı, istanbul 1928, s. 53 - 56.)
Türk devletine de musallat etmemek için, tarz-ı idareyi
değiştirmek ve Osmanlı ailesini Türk vatanından harice
atmak;

4 — Zamanımız devlet ve cemaat idaresinde muvaf-

fakiyetsizliği sâbit ve âşıkâr bulunan dinî kanunları yal-
nız fertle mabûdu arasındaki münasebâta hasrederek,
şâir bil-cümle kanunları Türk milletinin ihtiyacına ve za-
manımız hukuk ve siyaset nazariyelerine göre vaz ve tat-
bik etmek ve bu suretle yeni Türk devlet ve cemaatini
laik prensiplere istinat ettirmek;

5 — Laik devlet ve cemaatte yeri kalmayan hilâfet

müessesesini ortadan kaldırmak;

6 — Vüstaî ve feodal bir seviye-i medeniyeden yük-

selememiş olan şark havza-i medeniyesinden, garp daire-i
medeniyesine geçmek;

7 — Vüstaî medeniyetlerde mühim bir mevkî tutan

hurafî anane ve müesseseleri yıkmak... İşte bu mühim
hedeflere vusul mümkün olursa, Türk milleti, umumî
harpte galip gelerek kendisini imha etmek isteyen düş-
manlarına ve onların yamaklarına karşı hürriyet ve istik-
lâlini temin etmekle kalmayacak, asırlarca kendisini fena
idare ve istismar ederek inkırazını hazırlayan saltanat ve
hilâfete, kapitülasyonlarla müessesât-ı mâliyeye, şarkın
vüstaî cihan telâkkisi ile feodal teşkilât-ı içtimaîyesine
karşı da hürriyet ve istiklâlini kazanmış olacaktır... Ha-

Hamdullah Suphi [Tannöver]
KÖYCÜLÜK
Aziz arkadaşlar; ben köycülük hakkında ileri sürü-
len bu nokta-i nazara şiddetle muarızım. Türk ocağı bir
istikrar müessesesidir. Karar vermeden evvel çok düşü-
nür, düşünerek karar verdi mi, kabul ettiği esası bir da-
ha terketmez. Her sene başladığımız eski işleri bırakır,
birtakım yeni işler için teşebbüslere girersek, müessese-
mizin halk nezdinde emniyet kazanmasının imkânı
ydktur.
Köycülük, ocağın kabul ettiği çok müfid bir esastır.
Buna sadık kalmak lâzım gelir. Beş altı sene evvel ihti-
yar bir köylü lisanından işittiğim sözleri size tekrar ede-
ceğim. Bu kıymet ve bu belâgatta bir sözü, hayat mekte-
binde yetişmiş, ruhu hayat tecrübeleriyle dolu amelî in-
sanlar söyleyebilir... Köylüye sordum :
Hükümetin Ankara'ya gelmesinden memnun mu-
sun? «Evet» dedi.
— Niçin?
— Eşeğin sırtına ne koysam, tavuk, bulgur yahut
çalı, Ankara'ya gidince hepsi para oluyor.
Tekrar sordum:
— Yalnız bunun için mi memnunsun?
Bir şey demedi. Ben iyi anlatmak istedim:
Bugünkü hükümet vergi memuru, jandarması, mah-
kemesi ve diğer adamlarıyla senin için eskisinden daha
iyi midir? Daha kötü müdür?
Köylü bana din kitaplarına mahsus bir veciz lisan-
la şu cevabı verdi:
— Abdülhamid zamanında bize paşalar « V e r ! » dedi-
ler, verdik, «Öl» dediler, öldük. Onlar gitti, yerine başka
paşalar geldi, onlar da bize « V e r ! » dediler, verdik, « Ö l ! » de-
diler, öldük. Bunlar da gitti, yerine siz geldiniz. Siz de
« V e r ! » dediniz, verdik, « Ö l ! » dediniz, öldük. Şimdi me-
rakla bekliyoruz. Bize ne zaman « A l ! » diyeceksiniz.
Bu köylüye fikirlerden, ortaya atılan yeni düstur-
lardan, nazarî surette idare farklarından bahsetmek el-
bette mümkün değildir. Amelî köylü fiil halinde karşısı-
na çıkan iyiliği derhal takdir eder. Görüyorsunuz, hükü-
metimiz müessir bir sıhhî mücadele açmış ve bunun ne-
ticeleri taraf taraf meyvelerini vermeğe başlamıştır. Hal-
kın lehine bellibaşlı farklar vücuda getiren kanunlar tat-
bik ettik. Yalnız aziz arkadaşlar, maziden bize kalan mi-
ras korkunç bir harâbîdir, perişanlıktır. Bu toprakta bü-
tün cemiyetlerin vazifesi, hükümetin her sahada açtığı
mücahedeye, kendi vesâiti, kendi iktidarı nisbetinde yar
dıım etmektir. Biz köycülüğü yalnız köylülerimizin mec-
cani muayenesi ve tedavisi, onlara gönderdiğimiz biraz
kara tahta, biraz tebeşir... bunlar ve bunların doğrudan
doğruya vereceği neticeler nokta-i nazarından düşünmü-
yoruz. Biz köycülüğü aynı zamanda siyasî bir düşünce ile
yeni devri ve inkılâbı köylüye sevdirmek, bugünkü adam-
ların dünkülerden çok farklı olduğunu göstermek için
muhafaza etmek istiyoruz. Köylüler doktorlarımızı, hü-
kümetin memurları addediyorlar. Hattâ geçenlerde has-
ta olduğu için muayene gününü geçiren bir doktorumuz-
dan köylüler Sıhhiye Vekâletine şikâyet ettiler. Bu şikâ-
yet bile, ne güzel bir hâdisedir.

Uzun asırlar kendisine bir şey vermek üzere bir de-
fa aranmamış olan zavallı köylülerimizden biri, doktor
Şükrü Yusuf Bey'e: «Ham dolsun Ankara'da bizi düşü-
nenler var» dedi. İster misiniz ki üç dört seneden beri
şehrimizin etrafında müessesenizin bu şefkat ve itina-
sından müstefid olan köylüler, yarm kendi içlerinde : «Bu
dostluk da süreksiz, yalancı bir şeymiş!» diyebilsinler.
Üç, beş, sekiz, on saatlik yollardan sizinle bayramlaşma-
ğa gelen köylüler, yaz toprağı gibi derin çatlaklarla ay-
rılmış katı elleriyle sizin ellerinizi sıktıkları gün, müesse-
senizin en büyük bayram günüydü. Birbirini sıkan bu
münevver ve köylü eli, senelerdir hasretini çektiğimiz bir
kavuşmanın hâsıl olduğunu bize gösteriyor. Bu neticeleri
veren bir hareketten Türk ocağı vazgeçebilir mi?

Arkadaşlar, Türk köylüsü ve Türk münevveri uçu- (Türk Yurdu, C. 21-1, nr. 19S-2, Şubat 1928, ıs. 51-52)
rumla birbirinden ayrılmış iki yabancı adamdı. Bir levha
halinde gözünüzün önüne getiriyorum. Genç bir dokto-
run, sırf kendi arzusuyla ve ocağın ilhamıyla bozuk köy
yollarında, menfaat aramaksızın muztarip bir köylüye
ilaç ve tedavi götürdüğünü seyrediniz. Vatan toprakları
bu manzaraları görmek için, ne kadar zaman bekledi.
Garp dünyasının en uzak müstemlekelere, vahşi kıtalara,
ayrı dinden ve ayrı ırktan birtakım insanlara, iman, me-
deniyet, şefkat ve tedavi tevzi eden misyonerlerine mu-
kabil bizim misyonerlerimizin durması, geri dönmesi de-
ğil, büyümesi, bütün memleketi kucaklaması lâzım gelen
bu şefkat hareketinin nihayetsiz bir inkişafını emreder.
Bu hareketle aralarında, dün uçurum olan Türk münev-
veri ve Türk köylüsü el ele veriyor, dost ve kardeş oldu-
ğunu idrak ediyor.

Aziz arkadaşlar; Türk köylüsü ırkımızın köküdür.

Köke giren hastalıkların tedavisi için başladığımız ihti-
mamdan nasıl vazgeçersiniz. Sözlerimizin başında size
ihtiyar çiftçiden bahsederken, o bana «Merakla bekliyo-
ruz, ne vakit al diyeceksiniz» demişti. Diğer köylü ^An-
kara'da bizi düşünenler var» dediği vakit, evvelki sual
cevabını almış oldu demektir. İdare raporumuzun bir
kısmında, bayram günleri ocağınızın merdiveninde ayak
seslerini duyduğunuz köylü kalabalığından bahsettiler.

L A İ K L İ K KARŞISINDA VAZİFELERİMİZ
Teşkilat-ı esasiye kanununda laik devlet fikrine mu-
halif bir iki cümle kalmıştı. Halk Fırkası inkılâbın hede-
fiyle teâruz teşkil eyleyen bu fıkraları da kaldırmağa ka-
rar verdi. Bu tadilâtı Millet Meclisinin de kabul eyleye-
ceğine şüphe yoktur. Millet Meclisi Teşkilat-ı esasiye ka-
nunundaki bu fıkraların tayymı kabul ettikten sonra ar-
tık şeklen de olsa laik devlet esasına muhalif hiç bir mad-
de kalmıyor demektir. Türkiye'nin her nevi dini alâka ve
murakabenin tesiri altından kurtulmuş bir devlet olma-
sı şark için, hattâ medenî dünya için çök ehemmiyetli bir
vakadır. Tarihin bu hadiseyi âlemşümul mahiyetiyle mu-
hakeme eyleyeceğine şüphe etmiyorum.
Hariçte Türkiye'nin geçirdiği tahavvülü cihanşümul
bir hadise şeklinde mütalaa edenler maatteessüf çok az-
dır. Türkiye'nin son senelerdeki hayatına hariçten bakan-
lar, bu tahavvüllerde cihanın gidişinden sezilmiş bir
fikrin, tamamen idrak olunmuş bir gayenin hâkim oldu-
ğunu bir türlü kabul edemiyorlar, bu tebeddülleri ekse-
riya bir şekil değiştirme tarzında görüyorlar. Bu kadar
muttarit, müteselsil inkılâp hadiselerinin nâzım ve hâ-
kim bir fikre tâbi olmadığı nasıl iddia edilebilir? Memle-
ketin mütefekkirlerine düşen vazife bu tahavvül ve inkı-
lâpların cemiyetin ruhundaki tebeddül ve tahavvüle isti-
nat ettiğini göstermek; şurada burada iddia edildiği gibi
bir şekil değiştirmeden ibaret bulunmadığını anlatmak
olmalıdır.
Diğer cihetten manevî hayatımızı yükseltmek için
takip edilecek faaliyet de bütün bu zanları tekzip etme-
lidir. Bu itibarla en mühim vazife maarif adamlarımıza
terettüp ediyor. Bir kere, halk tabakasını iyi bir vatan-
daş, iyi bir insan yapmağa hizmet eyleyecek olan ilk tah-
sili tamim için bütün kudreti sarf mecburiyetindeyiz. Hal-
kın maneviyâtı üzerinde âmil olan müesseselerin mühim
bir kısmının kendiliğinden yıkıldığı bir sırada; onlar da
içtimaî hayatın icap eylediği «vicdan»ı kuvvetlendirecek,
tabiattan yılmaz ve tükenmez bir sa'y ile istifade ruhu-
nu verecek ilk tahsil ve terbiye her zamandan fazla ehem-
miyet kesbeder. Cemiyetin itikad ve âdetleri pek batî te-
kâmüle tâbi olduğu devirlerde bu müesseseler fertlerin
maneviyâtını teşkilde bir terbiye âmili olur. Fakat bizim
gibi derin inkılâp yapmış, «hayat»a uymayan müessese-
leri yıkmış olan bir memlekette, vatandaşlar bilginin te-
min eyleyeceği şuurdan, telkin edilmiş vazife hissinden
mahrum bırakılırsa, memleketin âtisi içtimaî tesanüt
noktasından çok tehlikeli bir akıbete namzet bulunur.
Böyle bir âti endişesi imkân mertebesinde kuvvetimizi
ilk tahsili tamim için sarfeylemeği emreder. Halbuki bu
hususta çok büyük gayret sarfına muhtaç bir haldeyiz.
Vâkıa istatistikler cumhuriyet devrinde ilk tahsilin kuv-
vetle inkişafını sarih bir surette gösteriyor : 926 - 927 ted-
ris senesi içinde neharî ve resmî ilk mekteplerimiz 5663
iken 927-928 senesinde 6063 oluyor. Bir sene evvel bu
mekteplere devam eden talebe 384.341 iken bugün 416.828'
dir. Bu inkişafa rağmen hedeften çok uzağız. Eğer Tür-
kiye'deki 45.000 köyden ancak 5.100 köyde mektep ve
muallim bulunduğunu düşünürsek, bu husustaki gerili-
ğimizin derecesini tasavvur edebiliriz. Vâkıa bu 45.000
adedinin ifade ettiği köylerden bir kısmı maatteessüf ha-
kiki köy mâhiyetinde değildir. Bu rakamın mektep açma-
ğa müsait olan nısfım düşündüğümüz zaman bile, yal-
nız köyler için ne kadar mektep ve muallime ihtiyacı- nasıl yaratabileceğiz? Cemiyete nâfi akideleri ruhlarda
mız olduğunu takdir edebiliriz. Bu rakam gece uyku uyut- nasıl kuvvetlendireceğiz? İslâmiyet muasır hayata uygun
turmayacak derecede müfekkiremizi işgal eylemelidir. Bu bir şekil olarak bu ihtiyacı tatmin edebilir mi? İşte bun-
muallimsiz ve mektepsiz köylerdeki vatandaşlar yalnız
lar öyle suallerdir ki, hepimizi meşgul eylemelidir..
asker ocağında şuurlu bir terbiye alabiliyor demektir. As-
kerlik müddetinin kısalığına göre bittabi terbiye-i aske- (Hayat, C. III, nr. 72, 12 Nisan 1928, s. 381-382.)
riye haricinde bunlara lâzım gelen malumat ve icap eden
telkinler gayet mahdut kalmaktadır. O halde bu vatan-
daşları şuurlu bir halde «yeni hayat»a hazırlayamıyoruz.
Büyük bir inkılâp yapan bir «memleket»in en ehemmi-
yetli vazifelerinden biri, imkân mertebesinde az bir za-
manda her insana, her vatandaşa lâzım gelen asgarî tah-
sili tamim eylemek, lâzım gelen telkini yapmaktır.

Düne kadar mütefekkirler Türk devletinin dinî nü-

fûz altından kurtularak serbestçe inkişafına müsait bir
hal temini vazifesi karşıcında idiler. İnkılâp ile bu gaye
hâsıl oldu.

Fakat şimdi başka bir mesele muvacehesindeyiz:

İçtimaî tesanüdü zaafa uğratmamak ile, halk tabakaları
arasında aynı tahassüsü temin eylemekle mükellefiz. Ruh-
ların vecd tevlit eyleyecek içtimalara ihtiyacı vardır, bü-
tün halk tabakalarım aynı tahassüs ile içinde yaşatacak,
aralarında râbıta tevlit eyleyecek itikatlar lâzımdır. Vic-
danların bu ihtiyacım nasıl temin edeceğiz? Diğer cihet-
ten durgun ve sâkin yerlerdeki mutavassıt fertlerin vic-
danları boş olursa, her nevi akidelerin yayılmasına müsa-
it bir muhit hazırlanmış demektir. Böyle bir muhit ise
memleket için tehlikeli olabilir. Memleketi bundan koru-
mak vazifesi yine mütefekkirlere aittir. Mefkûre hayatı
vecdli içtimalarla kuvvetlenir, bazı ruhlar akidelerle bes-
lendiği zaman cemiyette nâfi olabilir. O vecdli içtimaları
 giyinme tarzlarını gösterirken, Grigori Petrof'un kitabın-
dan sahifeler okurdum. Kumandan olsaydım, zabitlerimin
müctemi bulunduğu mahfillere bu kitabın bazı sahifele-
rini kopya eder asardım. Fikirlerin amel ve hayat üzerine
müessir olduğuna çok kuvvetle inandığım için bu hitap-
lardan neticeler beklerdim.
Mehmet Emin [Erişirgil] f
Halkın refahını yalnız iktisadî muhitin kendiliğin-
BEYAZ ZAMBAKLAR MEMLEKETİNDE den inkişafında bekleyenlere hayret ediyorum. Bu inki-
şafta yapılacak fikir ve kanaatlerin tesirine ehemmiyet
vermeyenlere şaşıyorum. Ziraatin ilerlemesini herkes
Tarım ve Terbiye azasından Ali Haydar Beyefendi
istiyor, fakat köylüye toprakla, iklimle mücadele edecek
Grigori Petrof'un Beyaz Zambaklar Memleketinde ismin-
ruh ve terbiyeyi vermezseniz, bu terakkiye senelerce bey-
deki eserini tercüme etti, bastırdı. Bu ufak kitapta bazı
hude yere intizar edip durursunuz. Kazanan bir halk isti-
tetkik ve müşahedelerin halk muhabbetini aşılamak is-
yorsunuz. Kazanmanın yolunu halkın sevk-i tabiîsinden,
teyen mev'izelerle birleştiğini görüyorsunuz; bu nevi
yıllanmış itiyatlarından nasıl bekleyebilirsiniz? Şu top-
eserlere çok ihtiyacımız vardır. Senelerce devleti kurtar-
rak yığınından ibaret köylerin ortasından çirkefler akan
mak, memleketi düşman istilâsından, halkın faaliyetine
sokakların kalkmasını samimi olarak arzu eyliyorsanız,
engel olan bağlardan kurtarmak için en büyük mücade-
bunlardan iğrenen bir halk kitlesi yaratmak mecburiye-
leyi yapmış olan bugünkü nesle daha henüz yapacağı iş-
tindesiniz. İşte Beyaz Zambaklar Memleketinde hepimize
lerin başlangıcında olduğunu daima hatırlatmağa mec-
bunu kuvvetle telkin ediyor. Böyle bir telkin eğer herke-
buruz. Bu ufak risalenin kıymeti bilhassa bu noktadadır.
sin ruhunda kuvvetli bir mefkûre uyandırırsa, inkılâbın
Uzun mücadelelerden çıkan milletlerde bazen yorgunluk
istikbalden beklediği «mesut halk kitlesi» doğabilir. Bu
görülür, böyle bir yorgunluk ruhî kuvvetin zayıfladığına,
gayeyi yapacak mütefekkirlere, bu uğurda sessiz sadasız
mefkûreler peşinde koşacak «kudret» in azaldığına delâlet
çalışacak kahramanlara ihtiyaç var, belki bu nevi müte-
eder. Bizim için en mühim tehlike budur. Bundan korun-
fekkirlerin yazıları bilinen şeyleri tekrarlamaktan ibaret
mak için de her zaman halk karşısında vazifelerimizi ih-
addedilecek, belki bu nevi kahramanları tezyif eyleyenler
tar eyleyen eserlere ihtiyaç vardır. Haydar Bey'in tercüme
bulunacak, fakat Türkiye halkının bu hakiki yardımcıları
ettiği kitap, gözleri halka çevirmek lüzumunu ihtar eyle-
kendi abidelerini kendileri dikerek dünyadan gitmiş ola-
yen hitaplardır.
caklardır.
Elimde olsa, Haydarpaşa - Ankara arasında seyahat
Beyaz Zambaklar Memleketinde yalnız vaaz ve nasi-
eyleyen her yolcunun eline bu kitabı verir, bu eseri okut-
hattan ibaret değildir, «binbir bataklık memleketinin»
tururken bir taraftan da civarda toprak yığınından ibaret
nasıl bir sa'yla «beyaz zambaklar memleketine» tahavvül
olan köylere baktırırdım. Muallim olsaydım, çocuklara
edebildiğini bize gösteriyor. Bir halk mürşidi Senel-
bulunduğum şehrin kenar sokaklarını gezdirirken, evler
içinde konuşulan sözleri onlara tekrarlarken, yeme, içme,
man'ın, bir köy doktorunun, halk arasında yetişen bir re-
çel kralının yaptıklarını hatırlatıyor. Ruhlar üzerinde iş- yapmak suretiyle memleketi terakki ettirmek vehmini kal-
lemenin nasıl insanlar yaratabileceğini anlatıyor. Eserin dırmak istiyor, her ferdi diğerine kuvvetle rapteyleyen,
en güzel sahifelerinden biri de kışlaların nasıl bir halk köylüsüyle şehirlisi, âlimiyle daha az bileni aynı his duyan
mektebi olduğunu tasvir eden sahifelerdir. Bu sahifeler insanlardan terekküp eden bir «cemiyet» mefkûresini neş-
bizim için baştan aşağı bir programdır. Köylerinin onda reyliyor. Yükselenler ve öğrenenler kudretlerini halka
birinde muallim ve mektebi olmayan bir memleketteyiz, medyun olduğu ve kendisinde olan kuvvet ve meziyet-
birtakım köylerde daha senelerce muallim bulundurmak leri onlar için sarfeylemek mecburiyetinde bulunduğu fik-
imkânını elde edemeyeceğiz. Onun için köylülerimizin ek- rinin kudret ve asaletini anlatmağa çalışıyor.
serisi ilk ve hakiki terbiyesini kışlada alacaktır. Finlerin Kitabı okuyup bitirdikten sonra etraftaki toprak
kışlalarına soktukları ruh aynen bizim emellerimizi de hü- köyler yıkılıyor, her işi ancak alay için, ancak gönlünü
lâsa ediyor, Petrof genç Fin zabitlerinin ağzından şu söz- eğlendirmek için bahseyleyen ateşsiz hodgâm ruhlar yanı-
leri söyletiyor: nızdan gidiyorlar, yalnız halk muhabbetini, halk aşkını
«Bizim yeni millî ordumuz ruhen yeni, itiyatları iti- duyuyorsunuz. O vakit Beyaz Zambaklar Memleketi ne
olduğunu anlıyorsunuz.
bariyle yeni, lıizmet-i askeriyelerinin neticeleri itibariyle
yeni olmalıdır... Nefer benim daha az tahsilli bir karde- (Hayat, C. ni, nr. 74, 26 Nisan 1928, s. 425-426)
şimdir. Vatan anne onu talim ve terbiye edilmek üzere
kışlaya göndermiştir. Nefer terhis edildikten sonra vatan
anne zabitlere soracaktır:
Kimleri ne suretle hazırladınız bakalım? Sizin elle-
rinize tevdi ettiğim yüz binlerce ham gençleri ne suretle
yetiştirdiniz?
Zabit neferin yalnız kardeşi, yalnız ağabeysi değildir.
Zabit neferin muallimidir. Zabit onun ahvâl-i sıhhiyesin-
den mesuldür. Neferin dimağı zabitin eline verilmiştir.
Onun zihninin açılmasından ve terakkiyât-ı fikriyesinden
mesuldür. Zabitin eline neferin kalbi mevdu'dur. O nefer-
lerde sağlam bir seciye husule getirecek, onlara vicdan te-
mizliği, âdâb-ı muaşereti, insanlara karşı muameleyi öğ-
retecek, onlara vatan muhabbetini telkin eyleyecektir».

Bu satırlar baştanbaşa bir programdır. Grigori Pet-

rof sınıflar yaratmak, her sınıfı diğerinin istismarına âlet

Halil Nimetullah ( * ) [Öztürk]
« M İ L L İ Y E T » VE « İ N S A N İ Y E T »
Ferdiyetimiz
İnsan denilen mevcudun iki nevi varlığı vardır: Biri
ferdî varlık, diğeri içtimaî varlık.
Ferdî varlığımız, bize maddî mevcudiyetimizin istil-
zam ettiği ihtiyaçlardan doğar. Hayat sahibi olan diğer
mevcutlar gibi, bizim de asıl insanlık hayatımızdan başka
olarak kendi mevcudiyetimizi yaşatacak olan cismanî, uz-
vî temayüllerimizin mecmuu bu varlığı vücuda getirir.
Meselâ yemek, içmek ilh. gibi uzvî olan hazlarımızı, elem-
lerimizi tatmin 'eden ihtiyaçların mecmuunu vücuda ge-
tiren ve bu suretle bizde insanlık hayatının dûnunda ola-
rak, bizi diğer hayat sahibi mevcutlar gibi aynı seviyede
yaşatan, bu ferdî hayatımızdır.
Ferdî olan bu hayatımızı idame etmede, bu varlığı-
mızın sâlim bir surette tenemmî ve inkişafında bize reh-
berlik edecek olan kuvve «şuur» umuz olup, biz bu haya-
tımızı şuurumuzun gösterdiği gayelere gitmek suretiyle
yaşarız.
Bu neviden olan varlığımızın husul bulmasında baş-
lıca âmil «tabiat» tır. Çünkü benliğimizin haricinde olmak-
ta olan maddî şe'niyetin, ve bu şe'niyetten kendi varlığı-
mıza gelmekte olan mu'tâlarm tekevvün sahası tabiattır.
( * ) İstanbul Darülfünunumda mantık müderrisi.
Tabiattan genel bu mu'talardır ki, bizim maddî olan var-
lığımızın inkişaf ve bekasını temin ederler ve biz tabi-
atın sinesinde olmakta olan bu maddî şe'niyetlerin ferdî
hayatımızı mütemadiyen yenileştiren ve sağlamlaştıran
mu'tâ lan ile bu hayatımızı yaşanz.
r
Tabiat ile benliğimiz arasındaki bu mütemadi itti-
sal ve münasebetler neticesinde bizde tekevvün etmekte
olan bu maddî varlığın mecmuu bizde «ferdiyet: indivi-
dualite»imizi vücuda getirir.
Şahsiyetimiz
Fakat benliğimizi terkip etmekte olan varlığın böy-
le yalnız ferdiyetimizden ibaret olmadığını, ruhumuzda
başka neviden bir varlığın daha bizde yaşamakta olduğu-
nu hisseder ve asıl bu «maddî» olmayan, «manevî» olan
varlığımızın diğer mevcutlardan başka olarak «insanlık»
dediğimiz hayatı bizde yaratmakta olduğunu duyarız. Me-
sela kendi duygularımızı, düşüncelerimizi diğerlerine söy-
lemek ve bu suretle benliğimizi kendimizden hariçte âdeta
neşretmek için kullandığımız dilimiz vardır. Sonra kendi
gibilerimizle olan muamelelerimizde hayırlı ameller iş-
lemek, diğerlerine muavenette bulunmak için içimizden
gelen bir «diger-bîn: altruiste» sevgi vardır. Sonra mese-
la güzellik karşısında duyduğumuz heyecanlar, güzel şey-
lerle ruhumuzu avutmak için bizden sâdır olan birtakım
derûnî meyiller, «bediî duygular» vardır, ilh.
İşte içtimaî hayat dediğimiz ve benliğimizi kendinin
başka neviden olan tecellileriyle dolduran bu varlıktır
ki, ferdiyetimizin fevkinde olarak bizde asıl insan hayatı-
nı yaşatır.
Bu asıl insanlık hayatını bize veren âmil ise, «cemi-
y e t t i r . Biz de herhangi bir cemiyete mensup olmak dola-

yısıyladır ki, kendi insanlığımızı duymaya ve bu duygu-
nun tekâmülü derecesine göre insanlıktaki mertebemi-
zin arttığını hissetmeye başlarız. Yoksa ferdin kendi ferdî
varlığı içinde kaldığım, cemiyet ile olan alâkasının kesildi-
ğini farzedelim; ferdî hayatın dar çemberi içinde kalan
ve tabiat ile kendi arasındaki münasebetlerden mütevel-
lit maddî hayatın donuk, katı mevcudiyeti içinde heye-
cansız, duygusuz bir varlıktan başka bir şey yaşamamak-
ta olan o fert artık kendi insanlığını idrak edebilmiş de-
ğildir. İnsanî olan hislerden, heyecanlardan mahrum olup,
âdeta herhangi maddî bir cüz-i fert hayatını idame ede-
cek olan öyle bir ferdin kendi gibilerle olan alâkalarında,
münasebetlerinde de bir donukluk göze çarpar.
İnsandaki bu «asil varlık»ı yaratan âmil cemiyet ol-
duğuna göre, ruhumuzda «cemiyet duygusu: sens social»
ne kadar tekâmül eder ve bu ilâhî duygu benliğimizi rıe
kadar kaplarsa, vicdanımızın da o kadar kendi asıl insan-
lığımızı hissettiğini duyarız.
Cemiyet içtimaî müesseselerin mecmuundan ibaret
bir varlıktır. Ferdin kendi varlığı ile cemiyetin varlığı ne
kadar birleşmiş, fert kendinde cemiyet hayatının bütün
oluşlarını, gidişlerini ne kadar benimsemiş ve onun ruhun-
da içtimaî varlık ne kadar heyecanlı, vecdli bir halde ya-
şamış olursa, fert de o kadar insanlığını edinmiş olur.
Ferdin ruhunda kendi cemiyetine karşı olan bu derin ir-
tibat, fert ile cemiyet arasına hiçbir yabancı unsurun
girmesinden mütevellit asıl «birlik» ruhlarda millî mef-
kûreyi ateşler.
İşte ferdin cemiyet ile olan bu sıkı alâkası, ferdin
içtimaî varlığını heyecanlı, imanlı bir halde yaşaması
fertte, ferdiyetinin fevkinde olarak onun «şahsiyet: per-
sonnalite»ini vücuda getirir.
«Milliyet» ve «İnsaniyet»
Şu halde insanın şahsiyetini vücuda getiren âmil ce-
miyet olduğuna, cemiyet ise içtimaî müesseselerin mec-
muundan ibaret bulunduğuna göre, cemiyetin kendi var-
lığından ferdin ruhuna nefhettiği içtimaî varlık ne kadar
derin, ne kadar heyecanlı olursa, ferdin şahsiyeti de' o
kadar kuvvetli, imanlı olmuş olur.
Cemiyet hayatını vücuda getiren içtimaî müessese-
lerin mecmuu «hars : culture»ı teşkil eder. Ferdin ken-
dinden içtimaî varlığını hakkıyla edinmesi, cemiyetin tam
bir ferdi olması, kendi cemiyetinin harsım ruhunda de-
rin bir surette duymasıyla o harsın bütün tecellîlerini
kendi varlığında yaşamasıyla, yani ruhunda «millî hars :
culture nationale»mı yaşamasıyla vücut bulur.
Ferdin içtimaî varlığında tecellî edecek her nevi a-
mellere harsî «kıymet»i verecek kuvve ise «vicdan» dır.
Fert kendinden sâdır olacak her nevi fiillerin, amellerin
cemiyet hayatına, millî harsına uygun bir surette sudûru-
nu temin etmek için, vicdanının gösterdiği yoldan gitmek
suretiyle «millî hayat»ı yaşamış ve böylece asıl insanlığı-
nı idrak etmiş olur. Çünkü - gördüğümüz gibi-fertle asıl
insanlık hayatını verecek olan âmil cemiyet olup, cemiyet
içtimaî müesseselerin mecmuu olan harsı fertte hakkıyla
yaşatarak onun şahsiyetini, yani insanlığını vücuda geti-
rir. Şu halde insanın asıl insanlık hayatını yaşaması, ken-
di millî harsını ruhunda derin bir surette duymasıyla,
kendinden sâdır olacak her nevi amelleri millî olan kıy-
metlerine göre ölçecek olan vicdanının gösterdiği sîreti
takip etmesiyle mümkün olur.
Demek ki, ferdin ruhunda «insaniyet : humanite»
dediğimiz yüksek insanlık duygusunun tecellîsi olan ken-
di «milliyet: nationalite»ini idrak etmesiyle ve kendinde
millî harsım heyecanlı, imanlı bir halde yaşamasıyla vücut
bulur. Böylece evvela «millî» mertebeyi bulduktan, yani
kendi milliyetini hakkıyla idrak ettikten sonradır ki, fert
«insanî» dereceye çıkmış ve «insaniyet âlemi» dediğimiz
büyük cemiyete intisap etmiş olur. Yoksa kendi milliye-
tini idrak etmemiş, ruhunda «milliyet» duygusunu duy-
mamış olan bir mevcudun «insaniyet» ile bir alâkası ola-
maz.
Eski «Osmanlı cemiyeti» zamanında içtimaî hayat
millî olmayan müesseselerin sultası altında fertleri ken-
di milliyetlerinden mahrum kılar, millî hayatı yâd kaide-
lerin velâyeti altında boğarak millî harsımızı ruhlarda
yaşatmaz bir halde idi.
Bugün bütün güzelliğiyle meydana çıkmakta olan
«Türk cemiyeti» ise kendi varlığını millî harstan almak-
ta bulunmuş, fertlere kendi milliyetlerini hakkıyla idrak
edecek hür bir saha açmıştır.
Bugünkü nesli teşkil eden ferdler için, bugünkü
Türk cemiyetinin varlığını vücuda getiren «millî hars»ı
hakkıyla edinmeye başlayarak, «milliye t »ini bulmaya ve
bu suretle «insaniyet»ini idrak etmeye çalışmak, bugünün
millî vazifelerindendir.
(Millî Mecmua, C. X, nr. 110, 15 Mayıs 1928, s. 1766-1767)
Mahmut Esat [Bozkurt]
MAHMUT ESAT BEYEFENDÎ'NÎN NUTUKLARI
(Türk Milliyetçiliği)
Muhterem efendiler!
Vatanımda Türkçülüğün ilk mübeşşirlerinden bazı-
larının ve yine cümlenizin arasında bulunmaktan müte-
vellit sürür ve heyecanlarımı ifade edemem. Yüzüme ba-
kınız, bunu anlayacaksınız... Millî şuurun fikriyât saha-
sında inkişâfı yolunda dehrin binbir cefasına göğüs vere-
rek dönmeyen, yürüyen bu muhterem zevâta ve güzîde
heyetinize nâçiz davetimi kabulünüzden dolayı hararetle,
istical ile teşekkürlerimi iblâğ ve takdime müsaadenizi
rica ederim.
İlk seneler siz, saçlarınızı millî şuurun terakkî ve in-
kişafı yolunda ağarttınız. Biz de gözlerimizi yine aynı
cidal yolunda kapayacağız. Milliyetini duymayan, sevme-
yen acaba cihanda ne duyar, ne sever? ... Bilmem ki bu
güzel toplanma vesilesiyle, Mahmut Esat adında bir arka-
daşınız size muasır milletçilikten ne duyup, ne anladığım
söyleyebilir mi ? Müsaade eder misiniz? Diyorlar ki milli-
yetçilik fütuhâtçılıktır, sergüzeştcûluktur. Bence hayır!
Biliriz ki, insanın kendine, kendi vaziyetine hususî bir iti-
na atfetmesi asr-ı hâzır desâtir-i hukukiyesince devletin te-
minatı altına alınmış, muâraza kabul etmez muazzez hak-
lardandır. Yine biliriz ki, aile hukukunun masûniyeti mua-
sır medeniyetin temellerindendir. Fertlerin aile haline in-
kılâbından ve nihayet ailenin büyük bir teşkil ve mikyasta
tecellisinden başka bir şey olmayan milliyetçilik de mua-
sır hukuk-ı beynelmilelce aynı telâkkiye mazhar olması
lâzım gelen temiz bir varlık, asil bir davadır. Tabiat, tarih
ve muasır hııkukiyât kanunlarının vâzıh bir ifadesi olan
milliyetçilik, asr-ı hâzır medeniyetinin bu rütbe kuvvetli
bir mu'tâsmı kendine mesnet yapınca, onun fütuhâtçılıkkı,
sergüzeştcûlukla tavsifi bâriz bir haksızlık olmaz mı?
Bana gelir ki, bu haklı cereyandan telaş edenlerdir ki, fü-
tuhâtçılık yollarını açık bırakmak istediklerinden hak-
kıyla şüphe olunabilir ve korkulur. Çünkü hakkı istemek
değil, onu tanımamaktır ki, fütuhâtçılıkla ithama değer.
Türk milliyetçiliği bir fikir cereyanı, bir hars vahde-
tidir. Fikir ve harsların hudutları yoktur. Milliyetçilik düs-
turunun infaz ve tahakkuku cebir ve zor istimalinden
müstağnidir. Zira milliyetçilik kan /vahdetine müstenit ol-
duğu kadar, ondan ziyade fikir cereyanı, bir hars birli-
ğidir. Tarih ve hâdiseler fikirlerin cebir ve zora, silahlara
değil, silahların, cebir ve zorun bir gün er geç hars ve
fikirlere teslim olduklarını yazıyor ve söylüyor. Türk
milliyetçiliğinin ideali, dünya mıntıkaları değil, birbiri-
nin sevgisiyle titreşen gönül iklimleridir. Tarihin en alın-
maz mağrûr kalelerini yerle yeksân kılan cebir ve izor,
silahlar biliriz ki, gönülleri kırarlar, fakat alamazlar ve
nihayet kırılırlar, parça parça dökülürler. Türk milliyet-
çiliği bu sevgi etrafında cıvıldayan, dertleşen ve titreşen
gönülleri istiyor. Bugün beşerin tarihinde hangi mukad-
des bir dava bu kadar asil bir sima ile görünmüştür? Han-
gi insanî bir matlabm elleri, etekleri kandan, kan lekele-
rinden bu kadar temiz, bu kadar uzak kalmıştır?
Türk milliyetçiliğinde devlet mefhumu, laik, halk-
çı cumhuriyetle ifade olunabilir. Bu devletin mukaddera-
tında hâkim ve nâzım âmil yalnız fikirlerdir. Burada şah-
sî tecebbür ve tahakkümlerin rolü yoktur.
Tahakküm ve tecebbürün yeri hapishanelerdir, gi-
yotinlerdir, darağaçlarıdır. Muasır medeniyette nufûz ve
silah istimali devletin hakkıdır. Devlete ait olan bu huku-
ku fertlerin istimaline yer veren veya müsamaha eden mil-
letler, bir gün bunların ellerindeki silahı ya kendilerinin
veyahut da vatanlarının göğsüne sıkarlar ve böyle bir
kanlı facia ile tarihin seyrindeki rollerine nihayet ve-
rirler.
Türk milliyetçiliği ne dinciliktir, ne de dinsizliktir;
laikliktir. Irkdaşm vicdanı bir kudsiyettir ki, bunun ha-
rîmine hiçbir el değemez. Din siyasetidir ki, Türk mille-
tinin inhitat âmili olmuştur. Şahidim tarih ve hâdisât-
tır. Irkdaş istediği kanaatla âmil olur. Esasen din, Allah
ile fert arasında bir telâki yoludur. Herkes Allah'ını ken-
di idrak ve mânâsına göre arar bulur. Mezhep ihtilafâtının
Türk milleti için ne vahîm, ne dilsûz âkibetler tevlit etti-
ği meçhûlümüz değildir. Daima hasîs menfaatlere vasıta
olan bu kara tehlike ile mücadele, Türk ocaklarının belli
başlı bir sahası olmalıdır. Mezhep ve kıta Türklüğü, yani
Şiî, Sünnî Türk, Rumeli, Anadolu ve bilmem daha nere
Türklüğü yoktur. Vicdan, hars ve fikir Türklüğü vardır.
Bence Türk milliyetçiliği, devleti, iktisadî, içtimaî,
siyasî sahalarda halkçı ve cumhurî olarak kabul eder;
milletdaşları arasındaki refahta neseb temini, muvaffak
olmak isteyen Türk milliyetçiliğinin umde-i esasiyesi ola-
rak kaydedilmeğe değer fikrindeyim.
Cumhuriyet sistemine gelince, bunu, dürüst milliyet-
çiliğin hukukî ifadesinden başka bir suretle telâkkiye aklî
ve mantıkî imkân yoktur kanaatindeyim. Cumhuriyetin
Latincesi ammenin malı demektir. Milliyet bu mefhumda
da mündemiçtir. Diyebilirim ki: Laik, halkçı cumhuriyet
sistemiyle samimi bir surette mücehhez olmayan devlet-
ler, tam ve şâmil mânâsıyla milliyetçiliği ifade edemez-
İcr. Nazarımda böyle siyasî teşkiller Sezar zihniyetiyle
kavranan kurûn-ı ûlâ milliyetçiliğinden ileri geçemezler.
Türk milliyetçiliği muvaffak olmak için behemahal
tereddütsüz ve fütursuz, garbın muasır medeniyetini sü-
ratle benimsemek mecburiyetindedir. Geçen üç dört sene
içinde bu aşk yolunda yapılan hamleler, geçen 13 asrı, bü-
tün bâtılaları yıkıp târümâr edecek kadar kuvvetlidir.
Teceddüt yolunda atılan adımlar ne kadar kat'i olursa ol-
sun, küçük noksanlar bunları her vakit nâ-tamam bıraka-
rak tehlikeye atacak kadar müessir olabilirler. Bu nokta-i
nazarımı ikmal ederken kendisine jmensup olmakla yegâ-
ne şerefi duyduğum ırkımın bugün güzel dilini Latin harf-
leriyle ifade ettiğini görmeği, hararetle dilediğimi söyle-
mekten men-i nefs edemem.
Milliyet cereyanlarındaki şuur ve kararlar mazinin,
halin, âtinin hakikat alevlerinden nur alarak doğan hare-
ketler, hâdiselerdir. Menşe ve kaynaklarını bir iki cümle
evvel işaret etmeğe çalıştığım muasır milliyet hareketle-
rinin şahsî âmâle baş eğmesine, birtakım meçhul muz-
merlere vasıta olmasına imkân yoktur. Çünkü milliyetçi-
lik cereyanları fikir ve mefkure hareketleridir. Bu hare-
ketlerin şahsî âmâle vasıta olabileceğini mümkün gören-
ler, tarihin, halin, tarihten ve halden daha çok kuvvetli
olan istikbalin nasıl melıib hakikatlerle yüklü, taşkın ola-
rak gelmekte olduğunu göremeyen âmâlardır. Muasır mil-
liyet hareketi bir aşk, bir ideal, bir ilim akınıdır. Onun
kitabı ancak vatanlar, milletler, câmialar olabilir. Milli-
yetçiliği şahsî maksatlarına vasıta kılmayı umanlar bu
varlığı Kleopatra devirlerindeki zihniyetle kavramaktan
ileri geçemeyenlerdir.
Millî (şairimiz Mehmed Emin Bey Türk Sazında di-
yor ki :
Milliyetler, asırlardan kopup gelen sellerdir.
Önlerine ne çıkarsa yıkar, söker, devirir.
Yukarıda işaret ettiğim âmâlar bir gün tufanları
andıran bu seller altında boğulurken, hakikati anlaya-
caklar, fakat hakikatle bir olmağa vakit bulmadan tebâh
olup gideceklerdir. Bu onların alınyazısıdır. Milliyetçi-
lik emekçilerinin tâcdârı fikirlerdir. Fikirler yalnız ken-
dilerini benimseyerek tatbikatta tecellî ettirenleri muk-
tedâ tanırlar. Beşeriyet tarihinin fikir yolunda muktedâ
diye tanıdığı şahsiyetler o kadar az ve nihayet bunlar
büyük Türk şâiri Fuzûlî'nin Mecnûnu ile Leylâ'sının bir-
birine karışıp bir olmaları gibi mefkûreden tefriki o ka-
dar müşkil kimselerdir ki, ben Türk tarihinde Buna Gazi
Mustafa Kemal'i misal verebilirim. Ona bakınız, yüzün-
de ve âsârında Türk milletinin âmâlini görürsünüz. Türk
milletine bakınız, onda büyük lideri teşhis edersiniz. îşte
muktedâ...
1 — Tarih birliği,
2 — Dil, lehçe birliği,
3 — Hars birliği.
işte Türk milletinin hayatiyâtı.
Diyorlar ki, Türk milliyetçiliği şovenizmdir. Hayır,
eğer şovenist olsaydık, garbı ve güzelliği bu kadar tehâ-
lükle alır mıydık? Bilmem ki hayatta şovenist olmamak
için yedi ceddini inkâr mı lâzımdır? itiraf ederim ki,
buna liyakatim yoktur.
Muhterem efendilerim!
Milliyetler bir ellerinde tarihi ve bir ellerinde müs-
takbel asırları tutan ve yapan hâkimlerdir. Diğer içtimaî,
siyasî, iktisadî meslek ve sistemlerin bugüne kadar bu
ana hâdise etrafında nihayet peyk olmaktan ileri geçe-
medikleri de, ayrıca kayda değer müsbet bir hakikat bir
şe'niyettir.
(Türk Yurdu, C. 21-7, nr. 195-1, Kânuıı-ı sâni 1928, s. 57-59.)

Hamdullah Suphi [Tanrıöver]
GAZİ'NİN EN BÜYÜK ESERİ
Mahmut Beyefendi.
Mektubunuzu aldım, çok müşkil olan sualinize ha-
tıralarımı yoklayarak cevap vermeye çalışacağım. On se-
nelik bir zamandır ki Reis'imizin yanında bulunuyorum.
Onu Anadolu haritaları üstünde üç yüz neferi koşturdu-
ğu gecelerde, beş bin lira bulmak için zahmet çektiği gün-
lerde tanıdım. İlk defa, eski bir ziraat mektebi olan Er-
kân-ı Harbiye'nin çıplak bir odasında karşı karşıya gel-
dik. O, bana deruhte ettiği korkunç, büyük işe rağmen
düşünmüş, karar vermiş, sâkin, müsterih bir adam gibi
göründü. Ellerinde, çenesinde, yüzünde ve bütün bün-
yesinde, adalı kuvvetten hiçbir eser yoktu. Derunî sesli
bu ince, kumral adamın sinirlerinde yeni 'bir âlem halk-
etmeğe müsait kuvvetler gizli olduğunu tahmin etmek
hakikaten zordu.
Güneşli bir günde, 23 Nisan'da Millet Meclisini aç-
tı. Sokak Arapça dua ile dolmuştu. Meclisin kapısı önün-
de kurbanlar kestik, hacı, hoca ve şeyh kalabalığı, biz
içeri girdikten sonra yazılı bayraklarıyla geri döndü.
Onun ilk nutkunu rutubete bırakılmış bir sünger gibi
iliklerime kadar içerek dinledim. Bu nutuk bir pencere
idi, derinlikler üzerine açılmıştı. Onu dinledikten sonra
Reis'i bulduğumuza kanaat getirdik.
Memleketin ve kendimizin talihimizi ona bıraktık.
Onun emri altında kırık tekne, denizlere ve fırtınalara ve
büyük meçhule doğru yeniden açılıyordu.
O zaman çok heyecanlı, çok kuvvetli ve çok müna-
kaşalı oîan Millet Meclisinde, evvelâ bir hatip olarak
mücadele etti. Yeni Reis'in münakaşa kuvvetini beğen-
memek, lisanmdaki nâdir vuzuh ve mantığı ve sesindeki
derin, esrarengiz iman perdesini duymamak mümkün
değildi. r
Meclis üzerinde birkaç gün zarfında tabiat gibi ka-
dir ve mütenevvi olan ruhunun hâkimiyetini kurdu. Ana-
dolu'da onun ilk mücadelesi dimağlar ve vicdanlar üze-
rinde cereyan etti. İlk zaferini bu sahada kazandı.
Meclisle beraber memleketin içinde kaybolabileceği
muhtemel buhranlara o, bu hâkimiyetiyle nihayet ver-
mişti. Meclisin bütün azasıyla dahil olduğu, şekline alışıl-
mamış, yeni usulde, garip bir hükümet kurulmuştu.
Eserinin birinci safhası budur.
İkinci İnönü muharebesinin mühlik bir ânında, va-
tan müdafaasını üzerine alan bir adam, ne nevi ıztırap-
lara maruz olabilir, bunu onun yüzünden seyrettim. Er-
kân-ı Harbiye'nin misafir salonunda gece haberleri bir-
birini takip ediyordu. «Sol cenâhın bütün siperleri işgal
edilmiş, düşman süvarileri cephenin arkasında görülmüş-
tü. Şifreleri açıp kendisine takdim ediyorlardı. Adnan
Bey, Halide Hanım, Londra sefirimiz Ferid Bey, Câmi Bey
oturuyorlar. Fevzi Paşa, Salih Bey (şimdi Salih Paşa),
Şemseddin Bey, diğer üç erkânı harp zabitiyle ayakta
duruyorlardı. Muharebe kaybedilse ne olacaktı? Bize ba-
kan gözleri, onu görüyordu:
Eskişehir düşecek, garbi Anadolu elimizden çıka-
cak, belki cenubî Anadolu'nun mühim bir kısmıyla tema-
sımız kalmayacaktı. Daima iyi veya fena vak'anm fev-
kinde kalan imanlı ruhu, o gece son müsait haber gelin-
ceye kadar kani ve nikbin göründü. 0, zaten her felâket-
ten sonra, «mademki ben varım iümit kaybolmamıştır»
demeğe kendinde kuvvet buluyor hissini verirdi. Bir za-
man sonra, İkinci İnönü saatlerinde bir an düşündüğü
felâket tahakkuk etti. Eskişehir, Kütahya Ve Afyon düş-
tü. Garbî Anadolu elimizden çıktı. Şimendifer hattının
koskoca bir parçasını düşmana terkettik. Yunan orduları,
Ankara üzerine yürüyordu. Bir sabah erken, Millet Mec-
lisi'nde toplandık. Ondan malumat alacaktık. İzmir'i, İs-
tanbul'u, işgal edilmiş vatan parçalarını kurtaracaktık.
Halbuki, bütün tarihimizde bir defa istilâ görmemiş yer-
ler düşman eline geçiyordu. O zaman Ankara'da tek olan
eski, emektar otomobiliyle geldi. İçeri girer girmez yüzü-
müzdeki kederi ve suali farketmişti. Bir Anadolu hari-
tası istedi, getirdik. Kırmızı boya kalemle, Sakarya arka-
sında, geniş, uzun bir hat çizdi ve bu hattı bize göstere-
rek: «Düşmanı burada tepeleyeceğiz!» dedi. İnandık, ni-
çin inandık, nasıl inandık, hâlâ bilmiyorum.
Bu işi üzerine aldı ve düşmanı çizdiği hat üzerinde
tepeledi. O, Sakarya'dan Ankara'ya bir çocuk gülümse-
mesiyle dönmüştü. Mağlubiyetimizle bittiği takdirde Türk
istiklâlinin mutlak ve mutlak sonu olacak bir muhare-
beyi şahsî müdahalesiyle kazanmıştı. Yakup Kadri ve
Ruşen Eşrefle Çankaya'dan iniyorduk. İstikbâline geç
kalmıştık. Yolda otomobilini durdurdu, biz de arabadan
indik.
— Hamdullah memnun musun? diye sordu.
Ne diyebilirdim? Gözlerim yaşardı. Minnetle elleri-
ne sarıldım ve sıktım. Memnunum demek mümkün mü
idi! Yüzüne baktım, muzaffer Başkumandan, vatanını
kurtaran Gazi, ihdâs ettiği büyük vak'anın çok fevkinde
kalmıştı.
Düşmandan sonra bir de kendi içinde vakayı yen-
mişti.
Afyon önünde aylarca süren bir beklemeden sonra,
artık Türk ordusunun bir şey yapamayacağı fikri, Mec-
lis 'te ve Avrupa'da yer bulmağa başlamıştı. Birkaç gün
için İnebolu'ya indim, ordumuza gizli mühimmat satan
sâbık bir Fransız zabitiyle görüştüm. Bana dedi ki: «Bi-
raz kımıLdayamaz mısınız? Cephede ufak bir hareket sizi
ölgün görünmekten kurtaracaktır. Mevziî bir taarruz,
merkezde, cenahlarda biraz mücadele elzem görünüyor.
Acaba bu mümkün değil midir?»
Ankara'ya döner dönmez Reis'in ziyaretine gittim
ve bu sözleri naklettim; sesini indirerek gizli bir şey söy-
leyen tavırla haber verdi:
— Beş gün sonra cepheye gidiyorum, mevziî taarruz
değil, umumî bir taarruz yapacağım. Düşman cephesinin
bir parçasını değil, hepsini sökeceğim. Afyon'u, Kütah-
ya'yı, Eskişehir'i, İzmir'i, Bursa'yı hepsini alacağım, bi-
raz sabret!
Kendimi tutamadım: «Paşam» dedim, «bu sözler
ne kadar resmî nikbinliğe benziyor, ben bu kadar isteme-
dim». «Hayır,» dedi, «göreceksin, bekle...»
Malazgirt ovalarında, Selçukî Alparslan'la Diyojen
arasında başlayan muharebe, imparatorun esareti, iki yüz
bin kişilik Bizans ordusunun mağlubiyetiyle neticelenmiş-
ti. O zamandan beri Türklük ve Yunanlılık Anadolu'da,
bazen açıktan açığa, bazen gizli şekilde mücadelesine de-
vam ediyordu. Gazinin son hücumu Anadolu'da Rumlu-
ğun tam bir tasfiyesiyle nihayete erdi.
Malazgirt Muharebesi Dumlupınar'Ia kat'î bir neti-
ceye varmıştı. İsmet Paşanın bir davet telgrafıyla İzmir'e
gittim. Başkumandan muzaffer ordularına işaret ettiği
Akdeniz sahillerine varmıştı. Onu, Igüzel bir köşkün önün-
de, urgan gibi kol atmış sarmaşık güllerin yeşil tavanı al-

tında, Akdeniz'in güneşli suları karşısında konuşurken
gördüm.
Mecliste aylarca söyleyen adamı seyretmiştik, şimdi
söylediklerini yapan adamı seyrediyorduk. Bu ne güzel
bir eserdi...
Biraz sonra igarbla siyasî mücadelesine başladı. Ci-
han Harbi'nin en büyük muzafferi olan Lloyd George u
yerinden iskat etti. Şarkın muhtemel vârisi Kostantin'i
Atina'dan kovdu. Cihan saltanatını kuran İngiltere'nin
yenilmez armadası Marmara ufuklarına dumanlarını ve
memleket halkına meş'um hâtırasını bırakarak nesi var-
sa topladı, geri gitti.
Afrika sahillerinde, zenci memleketlerinde yerleşir
gibi, Anadolu sahillerinde yerleşeceklerini zanneden müs-
temlekeci devletler, Fransa, İtalya, Yunanistan ve İstan-
bul boğazlarından yeni bir Cebelitarık kurmak isteyen
İngiltere topraklarımızdan kovulmuştu. Bu çok güzel bir
eserdi.
Lozan'da maziyi tasfiye etti. İyi ve hür bir istikbal
için temeller koydu. Bu eser çok güzeldi.
Askerî ve siyasî zaferlerini bir sıra ıslahât takip
etti. Köhne bir Asya köşesinde dinî bir cemaatten en yük-
sek mefhumuyla bir millet çıkarmak için başkalarının
hattâ söyleyemeyecekleri şeyleri birer birer kanunlar ha-
linde ortaya attı.
Hilâfet gitti, saltanat gitti, meşihat gitti, tekkeler,
medreseler gitti, dinîhir âlem işaretiyle göçtü ve devril-
di.
Günün birinde Kastam.â»ıu'dan, yalnız beş altı arka-
daşıyla, başında şapka olarak avdet ettiğini gördük. Onun
hakiki zümresi, istikbal kalabalığına karışmış münevver
gençler, muallimler, doktorlar ve diğerleri heyecandan
bayılacak hale gelmişlerdi.
Çünkü vicdan hürriyetine doğru atılmış muhteşem
bir adımdı.
Günün birinde Hamidiye'nin güvertesinde onu İstan-
bul'a girerken gördüm. Deniz karadan daha kalabalıktı.
Her noktada bir göz onu görmek için aranıp duruyordu.
Sâhiller, minareler, kubbeler, damlar insan yığınlarından
kararmıştı. Sultanlar, halifeler şehri, «Millet Reisi»ni ka-
bul ediyordu. Atılan toplar, İstanbul'un taş duvarları ara-
sında büyük bir kalp çarpıntısı gibi vurup duruyordu.
Başmuallim harf ve lisan ıslâhatına başladı.
Mükemmel bir hatip, düşman ordularını kovmuş
muzaffer bir kumandan, yeni bir devlet vücuda getirmiş
bir teşkilâtçı, istediklerini zorla mağrur düşmanlarına ka-
bul ettirmiş bir siyasî, cesur, son derece cesur bir ısla-
hâtçı, her noktada güvenilir toplayıcı bir Reis.. Onun baş-
lıca evsafı bunlardır. Memleket ve dünya karşısında ma-
lum olan cephesini bu çizgiler, bu vasıflar teşkil eder.
Hususî hayatında en küçük, en nâçiz arkadaşına, sof-
rasından ayağa kalkacak kadar nâzik bir evsahibidir.
Resmî sıfatlarım bir köşeye bırakarak hafif, derunî
sesiyle çok sevdiği memleket şarkılarını, halk türkülerini
söylerken, kaç defa kendi kendime sordum: O Mustafa
Kemal, bu Mustafa Kemal midir?
Şimdi sualinize cevap veriyorum: En güzel eseri
hangisidir? Fransız ihtilâli Nötre - Dame'da tiyatro oynat-
tı. O, şimdi içinde ibadet edilen bir mabettir.
Son günlerde, Fransız Millet Meclisi'nde, Herriot
ile Poincare arasında cereyan eden mücadeleden sonra
Combes'un vaktiyle papazlardan aldığını Poincare kısmen
geri verdi.

Mussolini Vatikan'la müzakere ve itilâf etti.
İspanya'da iki defa Cumhuriyet tecrübesinden son-
ra krallık tekrar iktidara geçti. Bir aralık cihan matbuatı
iran'da bir cumhuriyet hareketinden bahsetiler. Halbuki
Serdar Sipeh Ahund'la anlaştı ve başına Kaçarların, Safe-
vilerin, Gaznevîlerin tacı gibi bir taç geçirdi.
Milâttan beş asır sonra Mani ve muakkibi Mazdek
iran'da, malda ve kadında iştirak üzerine müesses bir
mezhep çıkarmışlardı, iran'da ve Anadolu'da zaman za-
man geri ve insanlara ümit veren böyle bir meslek zuhu-
ru âdetti.
Şimalde Kızıl Rusya'da bu neviden bir ihtilâl üze-
rine Moskova şehremânetinin duvarları üstüne : «Din mil-
letlerin afyonudur» diye bir cümle yazdılar.
Bugünkü Rusya, papası tekrar elinden tuttu, ona
eski rütbelerini iade etti; ve Rus toprakları üstünde asır-
dîde din âyinleri cereyan ediyor.
Milletlerin itiyat kuvveti müthiştir. İrs ve anane, in-
kılâbı kendine doğru çeker ve indirir. İtiyat, dâhilerin
yukarı doğru kaldırmak istediği ruhları, asırların yastığı
üstünde eski uykusuna davet eder.
Çarlar, memleketlerindeki müftü teşkilâtından mem-
nundu.
Fransız müstemlekât nâzın bundan beş sene evvel
mecliste bir suale cevap verirken: «Tunus'ta ulemâdan
çok memnun olduğunu» söyledi. « İhtilâl hareketlerini ya-
panlar, Türk aslından gelen bazı yabancılardır» dedi. Esa-
rete uğramış bütün Müslüman memleketlerinde yeni ida-
reler ulemâdan çok memnundurlar. Bizde de birbirini ta-
kip eden bütün idarelerin ulemâdan ve eşraftan çok mem-
nun oldukları gibi.
İktidar kapısının halkası bir tahlisiye simididir. Sa-
ray döküntüleri, medrese düşkünleri, her devrin artığı
olan gün adamları ona sımsıkı sarılırlar. Çok mutî olduk-
ları için çok itaat isteyenler onlardan memnun kalırlar.
Bunlar inkılâbın asıl evlâtlarını iktidar mevkiinden aldık-
ları kuvvetle yavaş yavaş tehlikeli göstermeğe ve uzaklaş-
tırmağa başlarlar.
Halbuki :
Türkiye'nin Tanzimat'tan ilk Meşrutiyete ilk Meş-
rutiyetken 324 (1908) ihtilâline ve ondan tCumhuriyet'e
kadar birbirini takip eden ve yerin göğün bütün belâlarıy-
la uğraşan bir inkılâp hareketi ve onu vücuda getiren bir
mücâhit zümresi vardır. Bu hareket, duyan, düşünen,
inanan bir aşk ve iman zümresinin hareketidir.
Gazinin «Ben Mustafa Kemal değil, biz Mustafa Ke-
mal» dediği, bu zümredir.
Gazi gibi hür düşünür, hür karar verir, her işte bir
yol bulmak için emre muhtaç olmaz, Cumhuriyet fazilet-
leri içinde terbiye edilmiş yeni bir nesil Gazi'nin en güzel
eseri olacaktır.
Hilkatin en güzel eseri olan Reis'imizin en güzel ese-
ri, evet, bu olacaktır.
Korku ile değil, aşkla, imanla, ona ve eserine sadık
kalacak yepyeni bir zümre...
Ne fikirlerde fuhşa delâlet eden bir hürriyet, ne kalp-
lerde ihtiyara yer bırakmayan bir korku ve inzibat...
Onun en güzel eseri, yaratmaya davetli olduğu en
mübarek eser yarın kalbi müsterih olarak, kurtardığı va-
tanı ve yaptığı muhteşem inkılâbı ellerine emanet edebi-
leceği bir gençliktir, yani :
Cumhuriyet'ten sonra Cumhuriyetçi...
(Milliyet, nr. 1199, 16 Haziran 1929)

BU ON Y I L
Yalnız memleketimiz değil, bütün dünya bugün genç
Türkiye Cumhuriyeti'nin onuncu yılını kutluluyor. Bir eşi
henüz dünya yüzünde görülmemiş bir kahramanlık desta-
nını yarattığının ertesi gün, hakkı olan istirahat ve sükû-
nu yine kendisi tepen ve bu defa düşmanların en korkun-
cu olan itiyatlar ve ananelerle çetin, amansız bir mücade-
leye girişerek, bu sahada da bir misli görülmemiş yeni bir
zafer mucizesi yaratan bu en yaşlı fakat ten genç milletin
önünde bütün dünya şimdi takdir ve hürmetle eğiliyor.
Bu on yılın destanını bir makalenin dar çerçevesi içe-
risine sığdırmak için de bir mucize isterdi. Bu on yıl ki,
daha dün ortaçağ devrini yaşıyor denilen bir milleti bir
hamlede medenî devletlerin ön safına almıştır. On asrı on
yıla sığdırmak için ancak o mucize deha lâzımdı. O muci-
ze dehadır ki, Avrupa'nın anbean ölümünü beklediği
«hasta adamı»nı on yıl gibi kısa bir müddet zarfında genç
ve gürbüz bir atlet halinde koydu. O atlet şimdi er mey-
danında, daima önde ve daima muzaffer olarak yarışmak-
tadır.
Cehennemi bir süratle giden bir trenin içindekiler o
sürati farkedemezler; onu ancak, yanlarından bir ok
gibi sıyrılıp uçan katarı dışardan görenler anlayabilir. Biz
ki bu cehennemi süratle uçan trenin içindeyiz, elbette ki
onu lâyıkıvle anlayamayacak, takdir edemeyeceğiz.
Şimdi şen ve mesut cıvıltılarla doldurdukları mo-
dern mektep binalarının sevimli muhitinde, yaşamak zev-
kini teneffüs eden Cumhuriyet yaşındakiler, penceresiz,
küflü medrese odalarını, yalınayak çocukların tozlu tahta-
lara diz çökerek iki yana sallana sallana ilâhi okudukları
havasız ve güneşsiz dershaneleri tanımamış oldukları için
inkılâbın kıymetini hakkıyle hiçbir İzaman anlayamaya-
caklardır. Onlara Cumhuriyet, balıklar için su nasılsa, o
kadar tabiî görünecektir.
Kağnıyle şimendiferin, kara sabanla traktörün, tez-
gâhla fabrikanın, cehaletle ilmin ve tekkeyle kütüphane-
nin mücadelesini adım adım takip etmiş olan bizler bile
yeni devre alıştık ve dünü, dünün o kara günlerini ne ka-
dar çabuk unuttuk. iHalbuki geçirdiğimiz bu fevkalbeşer
inkılâp asla tabiî bir hadise değildi. İnsan mantığı bu ka-
dar seri ve kökten bir değişmeyi tabiî bir «evolution» ola-
rak kabul edemez.
Bu inkılâp mucizesi bugün dillendi, bugün ses, renk,
ışık ve heyecan halinde büyüklüğünü ve eşsizliğini bize
haykırıyor. Bugün biz, bu on yılın tekrar önümüzde bir
resm-i geçit yaptığına şahit oluyoruz ve inkılâbın bilan-
çosunu görüyor ve tedkik ediyoruz. Gözlerimize fırlayan
rakamlar ne kadar vâzıh ve ciltlerce kitaptan ne kadar da-
ha beliğdir.
Saltanat, asırlarca, kendi çalınmış mevkiini koru-
mak endişesiyle Türk milletini, istediği gibi oynayabilmek
için, arslanlarma afyon yutturan bir canbaz gibi idare etti.
Onu asırlık bir uykuya yatırmak için, din perdesi altında,
uyuşturucu bir zehirden hiç farkı olmayan bir taassupla
besledi, hayatı öğrenmek ve kendini tanımak İmkânlarını
ondan esirgedi. Nihayet onu bir gün pençeleri zincirli ve
tırnakları kesilmiş olarak düşmana sattı. Fakat asırlık uy-
kusundan uyanan arslan, satılık bir mata olmadığım ispat
ederek kapitülasyon denilen zincirlerini parçaladı ve bü-
tün haklarını çarpışarak aldı. Onun içindir ki Cumhuriye-
tin çocukları kızıl saltanatın adım bile ürpererek anarlar
ve o devrin kara yıllarını bir kâbus gibi hatırlarlar.
Asırlarca süren uyuşukluğun aksülâmel yıllarını ya-
şıyoruz, bütün kuvvetlerimiz bu medenileşme savaşı uğ-
runda seferber. Türk bu on yıl içinde bütün kahramanlık
destanlarının şan ve şerefini gölgede bırakan bir medeni-
yet savaşı yaptı. Bu medeniyet savaşı devam ediyor ve ga-
yelerimize son olmadığı için, daha çok devam edecek.
İnkılâp gönüllerimizde heyecan ve aşk halinde yaşı-
yor, onu memleketin gözle takip edilebilir bir süratle ye-
. nileşmesinde ve gençleşmesinde seziyor, onu içimizde duy-
duğumuz hedefe bir an e v v e l yaklaşmak hızından anlıyor
ve seviyoruz.
Biz inkılâba o kadar karışmışız ve onun ateşiyle ilik-
lerimize kadar öyle dolmuşuz ki, bu temiz ve hayat verici
havadan uzak yaşamak ihtimalini bir an için tasavvur bi-
le, beyinlerimizi yakan bir işkence olur.
Ey dünkü sefil ve zelil köle mevkiinden birdenbire
bütün haklara sahip vatandaş mevkiine çıkarılan Türk ka-
dını, sana bu hakları veren Cumhuriyete minnetini hiçbir
zaman lâyıkıyle ifade edemeyeceksin.
Ey dün memleketi uğrunda kanını sebil eden Türk
yiğidi, kurtardığın anayurdu sana lâyık bir vatan yapmak
için savaşların en mukaddesine girişmiş olan Cumhuriyeti
asla değeri kadar sevemeyeceksin.
Ve ey sen, dünün ölüm kokulu havasız medreselerin-
den üniversitenin olgun ve yaratıcı muhitine yükseltilen
Türk genci, bilhassa sen bütün rüyalarını hakikat yapan
Cumhuriyeti ve o Cumhuriyeti kurduktan sonra sana ema-
net eden Büyük Kumandanı hiçbir zaman lâyıkıyle takdis
edemeyecek ve övemeyeceksin.
(Varlık, nr. 8, 29 Teşrin-i evvel 1933, s. 115.)
/
İ N K I L Â P İDEOLOJİSİNDE H A L K Ç I L I K
Türk inkılâbının üzerine aldığı en büyük vazife mu-
hakkak ki «halkçıhk»tır. Halkçılık bir anlayış ve bir ülkü-
dür. Anlayış olarak halkçılık şu demektir: Vatandaşlar
arasında fertlerin veya zümrelerin fertler ve kümeler üze-
rinde herhangi bir şekilde tahakkümüne meydan verecek
irsî veya kisbî farklar tanımamak, devlet eliyle yapılan
bütün işlerde, bütün vatandaşları eş tutmak. Fakat, bu
ancak bir görüş tarzı, bir hareket noktasıdır; hakikatte bu
esasları tam mânâsıyla ve etrafıyla tatbik sahasına koy-
mağa muvaffak olmuş bir tek cemiyet yoktur. Binaena-
leyh, bir vâkıa olmaktan ziyade bir prensip ve ülkü olan
halkçılık bize şu yakın hedefleri gösterir: Millet içinde
en umumî ve geniş müşterek vasıflar itibariyle en büyük
kümeyi teşkil eden tabakayı «halk» olarak, yani cemiyet
ölçüsü ve temeli olarak ele almak ve bu tabakayı manen
ve maddeten yükselterek ve adetçe arttırarak memleket-
te tam mânâsıyla hâkim kılmak ve bu tabakanın altında
ve üstünde bulunan zümreleri tasfiye işine başlayarak bir
halk milleti kurmak ülküsüne doğru yürümek.
Bu görüşü kabul edersek, Türkiyede «halk» denince
umumî ve geniş vasıflarla on iki milyonluk bir küme teş-
kil eden köylüyü anlamak lâzımdır. Halkçılık esas itiba-
riyle her türlü sınıflanmağa muarız olduğu halde halkçılı-
ğa bir hareket noktası bulabilmek için, böyle bir sınıflan-
ma yapmak zarureti vardır. Yoksa, halkçılık hiçbir zaman
sözden işe geçemez. Bundan başka halkçılık, sınıfı inkâr

eden bir mezhep olmaktan ziyade, sınıflan kendi inkişa-
fıyla kaldırmağı gaye edinmiş bir harekettir. Hangi itikada
sâlik olursak olalım, ister idealist, ister materyalist göz-
lükle görelim, biz istesek de istemesek de smıf denilen
şey, hemen her cemiyette olagelmiştir ve bugün de vardır.
Yalnız, taktığımız gözlüğe göre sınıfa vereceğimiz isim ile
tarif değişebilir.
Sınıf fertlerin tahteşşuurundaki tahakküm ve inkı-
yad vetirelerinden doğmuş bir müessesedir. Bu itibarla
bu ikilik belki hiçbir zaman büsbütün kalkmayacaktır;
belki kalkması da istenilecek bir şey değildir. Fakat «hay-
v a n c a olan tahakküm ve inkıyad vetirelerini insana daha
yaraşır «rehberlik» ve «takipçilik» vetireleri şekline sok-
mak kabildir. Büyük rehberlerin aydınlattığı devirlerde
gördüğümüz bu nizam niçin bir gün bütün beşeriyete ve
bütün zamana şümullendirilemesin? Niçin dünyada bir
«üsttekiler» ve «alttakiler» rejimi yerine «baştakiler» ve
«peştekiler» nizamı tam ve şuurlu olarak kurulamasın?
Gücü yetenin üste çıkması yerine en lâyık görülenin başa
geçirilmesi neden kabil olmasın? Şüphesiz bu kolay olma-
yacaktır. Buhranın seraplar gösterdiği, inansızlığın insan-
lan kudurttuğu, çıplak et üstünde şaklayan materyalizm
kırbacının içleri gıcıkladığı, en kirli paralann ruhları sa-
tın aldığı bu zamanda belki birçok kimseleri bu gibi şey-
leri dinlemeğe ve düşünmeğe razı etmek bile güç olacak-
tır. Fakat kâinatın en büyük sırlan karşısında yılmayan
insan «bir insan cemiyetinin dizginlerini hiçbir fert veya
zümrenin eline vermeden, kendi kendine doğrudan doğruya
idare etmesi» ülküsüne inan ve cesaretle yürüyecektir. İle-
ri mânâsında «halkçılık» bu demektir. İlk insanlar tahak-
küm vasıtası olarak belki kol kuvvetini kullanmışlardır.
Beden ve madde kuvvetinin tahakküm vasıtası olarak kul-
lanılmasını bugünkü cemiyette bile görüyoruz. Sonra zo-
kanın inkişafı tahakküm etmek isteyenlerin eline yeni ye-
ni vasıtalar vermiştir. Bu vasıtalar maddî ve manevî ol-
muş, muhtelif zamanlarda kümelerin zaaflarına göre gâh
maddî vasıtalar, gâh manevî vasıtalar revaç bulmuştur. Si-
hirbazlık ve kâhinlikle başlayan ruhî tahakküm vasıtalan
din ile en kuvvetli şekline varmıştır. On sekizinci asırda
medeniyetin maddî inkişaf yolunda süratle yürümesi on
dokuzuncu asrın iktisadî tahakkümünü doğurmuştur. Ay-
nı asırlarda milliyet ve ırk nazariyelerinin inkişafı ileri ve
geri milletler ve yüksek ve aşağı ırklar telâkkilerini ve bu
suretle yabancı kültür tahakkümü meydana getirilmiştir.
Yirminci asrın da millî renkte bir fikrî tahakküm nizamı-
na sahne olması tehlikesi vardır.
Beşeriyetin bilhassa son iki asırlık tecrübesi göster-
miştir ki, tahakkümlerin en güç katlanılanı yabancı bir
siyaset ve kültür tahakkümü ile dışardan veya içerden ik-
tisadî tahakkümdür. Binaenaleyh, halkçılık en evvel ya-
bancı bir siyaset ve kültür tahakkümü ile iktisadî tahak-
küme düşmandır. Dünya harbinden beri dünyanın her ta-
rafında olan ihtilâller ve inkdâplar, bilhassa bu iki çeşit
tahakküme karşı yapılmaktadır. Halk ruhî tahakküme
karşı da büyük bir tahammülsüzlük göstermektedir. Bu
tahammülsüzlüğü dünyada büyük bir kuvvet almış bulu-
nan lâiklik cereyanında görüyoruz.
Görülüyor ki, dünyadaki hadiselerin izahını maddî
ve tarihî zaruretlerin mihanikiyetinden ziyade halkın üze-
rine bastırılmış olan tahakkümlere karşı inkişaf etmekte
olan şuuruyla karşı koymakta bulunmasında aramak lâ-
mızdır. Halk her memlekette binlerce seneden beri şu ve-
ya bu isim altında üzerine bastırılan tahakkümlere karşı
patlamalar yapmış ve birçok tahakkümleri yıkmıştır. Bu
kadar uzun ve acı tecrübelerden ve daima, muvakkat dahi
olsa, kendi lehine neticelendirdiği mücadelelerden sonra
düşmanını tanımış ve onunla nasıl mücadele edeceğini
şuurlaştırmış bulunuyor. Halkın düşmanı tahakkümdür.
Halkçılık, cemiyet içinde tahakküm zihniyetinin büyüme-
sine mani olmak ve şayet bu zihniyet büyüyecek olursa
onunla mücadele etmek demektir. Halkçılık artık insiyakı
hamlelerle düşmanlarını boğan eski isimsiz kahraman de-
ğildir; o, uzun bir inkişaf seyriyle ve çetin tecrübelerle ol-
gunlaşmış, boğduğu ejderlerin destanıyla övünmekten zi-
yade ileride karşısına çıkabilecek tehlikeleri şimdiden ön-
leyen şuurlu bir kuvvet olmuştur.
Eskiden beri birçok fikir adamları şu hataya düş-
müşlerdir : Halk idare etmez, edilir. Bugün de aynı düstu-
ru açık söyleyenler ve kapalı geveleyenler az değildir. Bu-
gün hiçbir yerde tam manâsıyla kendi kendini idare eden
veya edebilecek bir halde bulunan bir «halk» olmaması da
bunun «olamayacağına» delil sayılamaz. Bir kere kabul et-
mek zarureti vardır ki, halk kendi tarafından o selâhiyet
verilmeden fertlerin veya zümrelerin tepeden idaresine ra-
zı olmamaktadır; bundan başka halk şuuru, fert ve zümre
şuurundan daha sâlim olduğu gibi muvaffakiyet için de
daha ziyade lüzumludur. Binaenaleyh, beşeriyet için de tek
kurtuluş yolu halkın kendi kendini idare etmeği öğrenme-
si ve bilhassa manevî seviyesinin bu ehliyete yükselmesi-
dir.
Halk hâkimiyeti için yapılan bir inkılâpta halkı ken-
dini idare etmek şuur ve ehliyetine vardırmak ve bu şuur
ve ehliyetin istediği ruhî ve fikrî seviyeye yükseltmek için
yapılması icab eden şeyleri şu cephelerden mütalaa etmek
kabildir :
1. İnkılâp ideolojisinde halkçılık, 2. Terbiyede halk-
çılık, 3. Cemiyette halkçılık, 4. İktisatta halkçılık, 5.
İdarede halkçılık.
Halkçılık başka rejimlerden farklı olarak işe önce-
den verilmiş teferruatlı kararlardan ziyade umumî hedef-
lerle başlar ve fikriyatını hadisât üzerinde işler. Türk in-
kılâbı böyle bir inkılâptır. Türk inkılâbı işe başladığı za-
man önünde şu hedefler vardı :
1. Memleketi siyasî istila ve tahakkümden kurtar-
mak,
2. Taassubun ve şeriatın manevî tahakkümünden
kurtarmak,
3. Yabancı kültürlerin tahakkümünden kurtarmak,
4. Yabancı memleketlerin iktisadî tahakkümünden
kurtarmak,
5. Saltanat tahakkümünden kurtarmak.
Yapacağımız iş o kadar güçtü ki, eğer işin azametini
madde ile ölçmüş ve hadisâtın şevkiyle - hadisenin ister
önünde, ister arkasında - yürümüş olsaydık bunların hiçbi-
rini yapamazdık. Hadisâtın arkasında sürüklenen veya
önünde koşan değil, bilâkis hadiseleri doğrudan doğruya
kendi yapan şuur ve irade sahibi bir halk ve rehber saye-
sinde Türk inkılâbı başarıldı.
Birinci inkılâp hamlesinde muvaffak olan Türk inkı-
lâbı, büyük işinin ikinci bölümünde de muvaffak olmak
için aynı irade ve ülkü kuvvetiyle yürüyecektir. Bu ikinci
bölüm, halkçılığın memlekette tam bir muvaffakiyete doğ-
ru yürümesi, yayılması ve kökleşmesidir.
Her şeyi madde ile ölçmeğe ve anlatmağa materya-
lizm ve her hadiseyi maddeye ve onun mihanikî kanunla-
rının kuyruğuna bağlayan veya önünde süren telâkkiye de
determinizm dediğimize göre, görülüyor ki, Türk inkılâbı
yapısı itibariyle her ikisine de yabancıdır. Türk inkılâbı
bir ülkü ve irade işidir ve o yolda inkişaf etmektedir. Ta-
biat dışında ve üstünde bir kuvvetin yumruğu altında piş-
miş bir fatalist ruh Türk inkılâbına ne kadar aykırı ise,
insanları makine çarklarının iradesiz yürüyen dişlerine
döndürmek isteyen materyalist ve determinist zihniyet de
ona o kadar zıttır.
 Bu itibarla, inkılâplarımızı, bizi, hadisâtın dünyanın
her tarafında eş tezahürler doğurmakta olduğu zehâbına
sürükleyecek bir zaruretçilikle izahtan sakınmamız lâzım-
dır. Çünkü alelâde zamanlarda zararı sahibinin çevresin-
den dışarı çıkmayacak olan böyle bir telâkki, sıkıntının ve
endişenin ruhları kavurduğu bir zamanda yayılmak yolu-
nu bularak herhangi bir tehlike karşısında en ziyade muh-
taç olduğumuz bir anda millî irademizi felce uğratabilir.
Dünyada birçok hadiseler birbirine benzeyebilir, tıpkı her
insanın muayyen azaları olduğu gibi, ama bu eşlik bir mi-
haniki zarurete delâlet etmez. Bilhassa dışardan pek ben-
zer görünen şeylerin içleri o kadar değişiktir ki...
En düşman olduğu şey, fert veya zümre diktatörlüğü
olan Türk rejiminin bu itibarla faşizm, nazizm v.s. gibi
fert veya zümreye kontrolsüz selâhiyet veren idare şekil-
lerini de kendine yakın saymasına imkân yoktur.
r
Türk halkçı rejiminin gayesi kırbaçlı ve dizginli bir
idareye doğru gitmekten ziyade, sevgi ve ülküye dayanan
bir halk ve devlet birliği kurmak, halktan çıkan devleti
halktan ayrı bir şey yapmamaktır.
(Ülkü, C. I I I , nr. 13, Mart 19-34, s. 41-44.)

Türk inkılâbı üzerinde sâlim bir kafa ile düşünebil-

mek için, onu öteki inkılâplardan ayırmak lâzımdır. Dün-
ya inkılâp hareketleri içinde mühim bir yer tutan marksiz-
min materyalizm ve determinizm gibi felsefî esaslarından
başka, içtimaî ve iktisadî görüşleri de Türk inkılâbına
zıttır. Meselâ, marksizm içtimaî telâkkisinde üstün bir a-
mele sınıfı kabul eder ve köylüyü de ameleleştirerek, ce-
miyetin sevk ve idaresini ferdî mevcudiyetini silmeğe ça-
lıştığı bu amele kümesinin diktatörlüğüne vermeği he-
def edinir; iktisatta ise ferdî mülkiyeti kaldırarak, dev-
let mülkiyetini onun yerine koymak ister ve dünya görü-
şünde beynelmilelcidir. Vâkıa son zamanlarda neo - mark-
sizm ismi verilebilecek bir milliyetçi ve halkçı marksizm
türemek istidadını göstermekte ise de, bu marksizmin
dahi ana hatları Türk inkılâbına uymaktan uzaktır. Türk
inkılâbı ferdî mülkiyeti kabul eder, köylüyü mülkünden
tecritle değil, belki ameleyi mülklendirmek suretiyle mü-
tecanis bir halk kütlesi yaratmağı düşünür; memleke-
ti diktatörlükle değil, tam bir halk hâkimiyeti ile idare
etmeği ister. Milliyetçi Türk inkılâbının beynelmilelciliği
ise milletler arasında sulh, medeniyet ve kültür yolunda
bir el birliğinden öteye geçmez.

İsmet İnönü
İ N K I L Â P KÜRSÜSÜNDE İSMET PAŞA'NIN DERSİ
Hanımlar, efendiler!
Türk milletinin içinde yaşadığımız ve devam etmek-
te olan inkılabı, ecnebi istilâsına ve Osmanlı nizamına
karşı çifte cepheli bir savaş ile başlamıştır. Türk inkılâ-
bı Türk milletinin kurtuluş savaşıdır. Ecnebi istilâsına
karşı vatan müdafaası gibi, nisbeten sade bir manzara ile
başladığı ilk günde bile, inkılâp, Osmanlı nizamını kendi
karşısında bulmuştur... Kurtuluş Savaşı, her hamlesinde
muvaffakiyeti, bir ecnebi darbesini reddederken, Osman-
lı nizamının temellerinden birini yıkmakla elde etmiştir.
Anlaşılıyor ki, inkılâbımız dahilî ve millî mâhiyeti itiba-
riyle Osmanlı içtimaî heyetinin vakit vakit gösterdiği ıs-
lahat teşebbüslerinin bir devamı veya tekâmülü değildir.
Bilâkis Türk inkılâbına Osmanlı nizamı amansız bir zıt
ve hasım vaziyeti almıştır. Şu halde Osmanlı nizamı artık
Türk milletine kurtuluş temin edecek bir muhitin bütün
şerâitini kaybetmiş ve hakikaten o zamanlar, açıktan söy-
lendiği gibi, Osmanlı milleti ve cemiyeti nazariyesi için-
de Türk milletine hayat verecek usare kalmamıştı. Geçir-
diğimiz son yarım asırlık hadiseler, Osmanlı devrindeki
vatanperverlerin ve mücahitlerin Osmanlı câmiasmdaki
ıslahat ve kurtuluş teşebbüslerinin yanlış temelde ve Türk
milletinden başka bir bünye üzerinde çabaladıklarının
ifadesidir.
Bugüne kadar geçen tecrübeleri geçirmiş ve tarihin
Osmanlı inkısamı için tertip ettiği dram sahnelerini gör-
müş ve yaşamış adamlar olarak, tekrar otuz sene evveline
dönmemiz kabil olsa, yapılacak şeyin ne olduğunu düşü-
nebiliriz. Osmanlı nizamı yerine Türk milleti nizamı, Os-
manlı Meclis-i Mebusanı, saltanatı ve hilâfeti yerine Tür-
kiye Büyük Millet Meclisi, laik cumhuriyet gibi başka
müesseseler koymak icap ederdi. Osmanlı devrini görmüş
olanlar, bu fikirlerden herhangi birinin ortaya konmasına
Osmanlı nizamının asla mütehammil olmadığını iyice ha-
tırlarlar.
Osmanlı nizamı dediğimiz zaman, idare eden adam-
ları ve müesseseleri ile içtimaî heyetinin ana kanunlarını
murat ediyorum.
Osmanlı nizamı son asırların fennî ve içtimaî terak-
kilerine karşı, bünyesini tedricî olarak değişen ve yükse-
len tekâmülden uzak tutmak gayretiyle, dört duvarı kalın
bir hücre içinde çalıştılar. Bütün ıslahat teşebbüsleri, mu-
vaffak olanlarıyla beraber, hep o hücrenin duvarları ara-
sındaki sahaya münhasır kaldı. Türk milletini, aradığı ya-
şayış ufuklarından kalın duvarlarla ayırmak tertibi içinde
vuku bulan bu çırpınmalar, Türk milletinin kurtuluş da-
vası ile münasebettar olamazdı.
Bunun içindir ki, Türk inkılâbının hamleleri, Os-
manlı ıslahat ve hattâ ihtilâl hareketlerinin devamı ve
tekamülü değildir.
Osmanlı nizamı, Türk milletini ecnebi istilâsına ve
esaretine kadar sürükledi. Kendi sevk ve idaresinin neti-
cesi olarak, ecnebiler Türk milletinin bütün varlığına el
koydukları vakit boyun eğdi. Osmanlı nizamı, kendisinin
Türk milletini kurtarmağa iktidarı olmadığına inanmıştı.
Asırlarca bocalayarak, nihayet en sert kayaya çarp-
tıktan sonra, tabiî hedefine varmış gibi rıza ile ve alıştığı

miskin tevekkül ile teslim oldu. Artık Osmanlı nizamı
Türk milleti aleyhine ecnebilerin elinde vasıta olmak ro-
lüne hazırlanmıştı.
Hanımlar, efendiler!
Hazin ve acı bir hakikattir ki, Osmanlı nizamı, ec-
nebilerin emrettikleri bu son rolü benimsemiş, yeryüzün-
den kaybolmadan, son enerjisini toplayarak ecnebilerle
birlikte, Türk milleti aleyhinde savaşmıştır. Türk milleti-
nin Osmanlı devrine ait harikulâde eserlerini beraber ya-
şadıktan sonra katılaşarak ve duygusuzlaşarak, nihayet
milletin mevcudiyet ve ilerleyiş şartları ile her türlü mü-
nasebeti kaybeden bir mâhiyet içinde onun hangi çukur-
lara kadar düştüğünü mütalaa etmek, tarih için ibretli ve
istifadeli bir şeydir. Biraz evvel dediğim gibi, Türk inkı-
lâbı, Türk kurtuluş davası olarak ecnebi istilâsına karşı,
bir dereceye kadar sade ve askerî - siyasî mâhiyette baş-
lar. Ve fakat daha ilk anında Osmanlı nizamına karşı büıı-
yevî - millî ve siyasî inkılâplara girer. Millet varlığını anla-
yışta esaslı farkı ise, kuvvet önünde imparatorluğun tes-
limiyetine karşı Türk inkılâbının red ve mücadele kararın-
da bulacaksınız.
Bu mücadelenin çetin safhalarını profesör arkadaş-
larımdan dinleyecek ve öğreneceksiniz. Ben size bu kara-
rın millî mânâsına işaret edeceğim.
Bir defa, teklif olunan teslimiyet tam karşılığı ile,
yani Türk milletinin müstakil varlığının kendi tarafından
emir ve ihtar edilmesi suretinde tecelli etmiştir. Bu tecel-
li Türk milletini büyük savaş önünde bulunduruyordu.
Gerçi böyle bir savaş için lâzım olan maddî vasıtalardan
millet mahrum vaziyette bırakılmış idi. Fakat buna rağ-
men Türk milleti kendi vicdanında müstakil mevcudiye-
tinden mahrum olarak yaşamak istidadını görmedi. Millî
vicdanın ihtilâli kendine yol gösterdi. Diğer taraftan dü-
şündü k i : Kâmilen ele geçtikten sonra, maddî vasıtalar-
dan gittikçe daha ziyade mahrum bulunacaktı. O halde,
içine düştüğü felâkette, en müsait ve vasıtalı olduğu za-
man gene bu zamandı. Ancak maddî vasıtaların riyazî ve
amelî tesirleri galebe çalarak mücadeleyi uçsuz bucaksız
bir yola sürebilirdi. Tarih, Türk milletinin bütün bıj ih-
timalleri gözönüne alarak harekete geçmiş bulmaktadır.
Türk inkılâbının başında verilen karar-ki bu ecnebi taar-
ruzuna karşı sonsuz mücadele kararıdır - inkılâbın her za-
man temel taşı ve esas yapısı kalacaktır. Türk inkılâbı
ancak bu temel üzerinde yaşayabilir ve yükselebilir. Bu
itibarla harice karşı millî varlığı korumak için inkılâbın
tecrübeden geçen müdafaa prensiplerini gözden geçirme-
liyiz. Bunların birincisi millî müdafaa, millî varlık savaşı-
dır. Hakikati, katı ve kaba mahiyeti ile olduğu gibi ka-
bul etmelidir. Millî mücadelede harice karşı vatan müda-
faasını kazanmak Türk milletinin varlığını hariç elden
kurtarmağı temin etti. Harice karşı müdafaanın kaybedil-
mesi, millî varlığın kaybedilmesini intaç ederdi. Vatan
yeniden bir taarruza uğrarsa, taarruzun hedefi ve netice-
leri aynı olacaktır. Böyle savaştan behemahal muzaffer
çıkmalıdır. Böyle bir savaşa ancak taarruza uğradığımız
muztar vaziyette girilebilir.
İkincisi, haricin taarruzuna karşı vatan müdafaası,
vatanın canlı ve cansız bütün kudretlerinin sarfını ister.
Hiç bir fedakârlık ve sıkıntı, müdafaa mücadelesinin neti-
cesi ile mukayese edilmez. Behemahal muvaffak olmalı,
muvaffak oluncaya kadar uğraşmalı, Muvaffakiyet uğrun-
da vatanın bütün vasıtalarını harcamalıdır.
Hiçbir nâ-müsait şart ve vaziyet, hiçbir nazariye ve
muhakeme, mücadelenin gevşetilmesini icap edemez.
Üçüncüsü, millî savaş mutlaka muzafferiyctlc neti-
celenir. Tecavüz eden düşman ne kadar çok, ne kadar
 kuvvetli olsa, millî müdafaada imanımız ve vatanın ve
milletin tabiî şartlan zafere bizi tevcih edecektir.
Bu, böyle olmuştur ve böyle olacaktır.
Hülâsa: Harice karşı millet müdafasının mâhiyeti,
millî müdafaanın istediği vasıta ve fedakârlığın hudutsuz-
luğu ve zafere iman; yeni Türk devletinin milletler ara-
sında vaziyetini ve siyasî prensibini Lozan Sulh muahede-
sinin şu mâhiyetinde bulacaksınız. Bu mahiyet, milletle-
rin istiklâline hürmet esasına ve milletlerin birbiriyle mü-
savât üzere konuşmalanna istinat eder.
DEVLET SİSTEMİ
Türk inkılâbı ilk anda halk devletini kurdu, Büyük
Millet Meclisi nin halk hükümeti, Osmanlı devleti karşı-
sında hem mevcudiyeti ile, hem de onun esasları ile müte-
madiyen çarpışma vaziyetinde bulundu. Bu çarpışmalar
Osmanlı devletinin hilâfet ordulan ve kuva-yı inzibatiyesi
ile bir cephede, memleket dahilinde ve millet ordulan ge-
risinde kaldırdığı kitleler diğer cephede ve sonra halk
devletinin siyasî ve idarî biinvesi üzerinde bozguncu enka-
zı ve anâsm ile üçüncü cephede çetin ve amansız olarak
oereyen etmiştir. Bunların teferruatını aynca dinleyeceksi-
niz.
T. B. M. Meclisi müessesesinde vücutlanan halk dev-
Ieti-ki onun açık ifadesi Cumhuriyettir - Türk milletinin
mukadderatı üzerinde kayıtsız ve şartsız, bütün selâhiyet-
leri kendinde toplamıştır. T. B. M. Meclisinin Türk milleti
için lâzım ve faydalı gördüğü hiçbir tedbiri kendi idrakin-
den ve karanndan başka tâbi tutuğu bir miyar yoktur.
Saltanat ve imtiyaz hukuku ve şeriat ahkâmı gibi kayıtlar
Türk Cumhuriyeti ve T. B. M. Meclisi için mevcut olma-
yan, müessir olmayan şeylerdir. Türk inkılâbının siyasî
sahadaki tecelliyâtı temel olarak işte bu suretle ifade olu-
nabilir.
Bu müşahede, içinde bulunduğumuz rejimin, geçen
rejimlere karşı siyasî inkılâbının esas fârikasıdır.
"İçtimai ve ahlâkî sahada da Türk inkılâbının mânâ-
sı tedkik edilmeğe değerdir. Türk inkılâbı, insaniyet 'ül-
küsünü takip eder. İnsan cemiyeti, kâinatın en kıymetli,
en kudretli varlığıdır. Kâinat içinde insan cemiyetleri,
beraber çalışacak ve beraber çalışma sayesinde kolaylık-
larını ve saadetlerini arttıracak imkânlara mâliktirler.
İnsanların çarpışmalannın ve yaşamak için birbiri-
ni öldürmeğe mecbur olmalannm sebepleri, dar, hastalık-
lı zihniyetlerin hüküm sürmesi, muhtelif insan cemiyetleri
arasındaki fikrî, manevî ve fennî anlayış ve buluş seviye-
lerinin farkıdır. Ancak bu sebeplerin insan cemiyetleri
üzerindeki tesirleri bir hakikattir. İnsanlık yüksek ülkü-
sünü gütmek, bir vazife olduğu kadar, mevcut acı ha-
kikatin icaplarını gütmek de insanlık ülküsüne varmanın
amelî olan tek yoludur.
Türk milleti olarak varolmak ve büyük insan ailesin-
de yüksek bir cemiyet olarak yaşamak Türk inkılâbının
gayesidir. Türk inkılâbı büyük insan ailesinin saadetine
hizmet etmeyi vazife sayar. Ve bu hizmete imkân bulmak
için, Türk cemiyetinin birçok kudret sahibi olmasını en
esaslı şart bilmektedir.
Anlıyoruz ki, Türk milletinin hususi benliğini meyda-
na çıkarmak ve sağlamlaştırmak, Türk inkılâbının amelî
vazifeleri içinde en esaslıdır. Kadın, erkek her Türk böyle
bir cemiyetin kudretli uzvudur.
Türk inkılâbının hayat telâkkisi sadedir. Ve tabiat
kanunlarına müstenittir. Hayat, sevilecek, korunacak ve
yaşanacak bir şeydir. Varlığın hiçbir sıkıntısı ister kendi-
 sinin, ister başkasının hayatına hürmetsizlik için hak ver-
mez. Hayat kıymetini hor görmek, insan için bir hastalık,
bir soysuzluk tezahürüdür. Diğer taraftan, hayat cemiyet
için feda edilmelidir. Hayatın cemiyet için feda edilmesi
istidadı olmayan muhitte insan tabiatın tecavüzlerine kar
şı zebun ve âcizdir. Bu sebeple o muhitlerde hayat zaten
mütemadi bir ıztıraptan başka tecelli göstermez. Bâhu-
sus, insanların birbirine tasallutu gibi bir vâkıa, bir ha-
kikat olarak, bugün mevcut olan vaziyet içinde hayat sev-
gisinin, korunmasının tek çaresi, cemiyet için feda edile-
bilmesi yolunda mevcuttur. Bu sebeple hayatın cemiyet
için tehlikeye atılması bir vazifedir. Hayatın devamı ve
ebediyeti demek ülkünün ve milletin ve soyun devamı de-
mektir. Devam ve ebediyetin lezzeti derece derece her in-
san için bu üç istikamette temin olunabilir.
Türk için en muhterem varlık, her şeyden evvel Türk
milletidir. Türk milletinin varlığı Türk devleti ile Cumhuri-
yet ile cisimlenir. Devletin menfaatlerini ona karşı vazife-
leri hayatın mesut olması için esas tutmak lâzımdır.
Bu esas, her milletten ziyade Türk milleti için ehemmiyet-
lidir. Çünkü Türk milleti yeni esaslar üzerinde henüz ku-
rulmaktadır. Kurulma devrinde her müessese gibi, büyük
müessese, yani millet müessesesi daha ziyade duygulu ve
dikkatli olmalıdır.
Fert ve cemiyet hayatının mesut olması için esas
mesele tabiata karşı daha vasıtalı, daha kudretli olmak-
tır. Bu, ancak çalışmakla temin olunabilir.
Millet efradının beraberlikle ve sevgi ile çalışmak
tabiatı, bir cemiyetin yüksek ahlâk fârikasıdır. Kendi ha-
yatı, ailesi ve milleti için çalışamayacak halde bulunmak
bir felâkettir. Çalışmak imkânı olduğu halde çalışmamak,
kendini veya cemiyetini diğerlerin çalışması ile yaşatmak
zihniyeti ise, en büyük ahlâksızlıktır.
Hanımlar, efendiler!
Türk inkılâbı, Türk milletinin kurtuluş savaşı oldu-
ğu gibi, kurtuluşun hedefi olarak da Türk milletinin yük-
sek bir cemiyet olmasını tesbit etmiştir. Türk inkılâbı, di-
ğer insan cemiyetlerine karşı taarruzî ve istilaî hırslan
reddeder. Fakat Türk milletinin yüksek bir cemiyet olma-
sı hedefi, inkılâbın devamını icap ettirmektedir. Hayatı-
mızın inkılâbi mahiyeti, cemiyetin saadeti ve terakkisi
için hiçbir dogmaya körükörüne saplanmış olmamasıdır.
Bu nokta, Türk inkılâbının muhafazakâr eski rejimlere
karşı olduğu gibi, tesbit olunmuş çerçeve içinde olan yeni
iddia ve rejimlere karşı da ayırdımı ve üstünlüğüdür. Biz
Türk milletini yükseltmek için dar ve dogmatik telâkkile-
re kendimizi bağlamış değiliz.
İnkılâbın davası başlıca iki istikamette tecellî et-
mektedir :
Birinci ve daimî vazife istikameti şudur: Geçilen
yollardan hiçbir sebep ve suretle geriye dönmemeli, hiç-
bir sebep ve suretle kazandıklanmızdan kayıp ve feda et-
memeliyiz.
Türk inkılâbı bu hususta çifte cepheli bir dikkat ve
müdafaaya mecburdur. Çifte cephe, hariçten taarruz ih-
timallerine karşıdır. Bir inkılâp için ölüm darbesi, her
şeyin kazanılmış ve emin bulunduğunun zannedilmesidir.
İnkılâbın ikinci faaliyet istikameti müsbet, dinamik,
yapıcı istikamettir. Türk milletinin yüksek bir seviyeye var-
mış bir cemiyet olması için ilerlemek ve yürümek mec-
buriyeti ve bu sebeple yeni ihtiyaçlann ve yeni engelle-
rin izalesi bizim daimî vazifemizdir. İnkılâbın bu dinamik
devamı, hepimizi uzun ve çetin yola koymuştur. İnkılâp-
çılar geniş halk kitlesi içinde onun yeni ve ileri kudret ol-
ması için çalışırken, çok zorluklarla uğraşacaklardır. Geniş
halk kitlesine inkılâbm temiz ve ülkülü nizamını anlat-
mak ve bu yolda maddî mahrumiyetlere katlanmak lâ-
zımdır. Uğraşacağımız en mühim hastalık, cehalet ve ta-
kip edeceğimiz en feyizli yol müsbet ilim yoludur. Tabiat-
taki her kudret için mikyas ve bu sebeple hudut vardır.
Henüz hududu keşfedilmemiş olan tabiat kudreti insan
zekasıdır. însan zekâsının yapıcı ve yaratıcı kudretini te-
min eden, mütemadiyen artıran şey ise, müsbet ilimler-
dir. Türk inkılâbı müsbet ilimde yüksek seviyeye varan
evlatlarının kudreti ve bunların millet muhabbet ve hiz-
metindeki yararlıkları ve Türk milletinin yüksek kabili-
yetiyle feyiz ve inkişaf bulabilir.
Hanımlar, efendiler!
Türk inkılâbına dair bu umumî ve hulâsa görüşler
arasında iktisat cephesi üzerinde söyleyeceklerim kısa ve
sadedir. İnkılâbın iktisadî anlayışı ve tedbiri, alâkadar ar-
kadaşımın konferanslarına mevzu olacaktır. Söylediğim
umumî prensiplerde kâfi derecede işaret bulunduğuna
dikkatinizi uyandırmak benim için kâfidir. Türk inkılâbı-
nın hedefi millî kurtuluş ve yükseliş davası olduğuna gö-
re, bizim için kitlenin iktisadî ihtiyacını temin etmek esas
vazifemizdir. Fertlerinin iktisaden kudretli ve verimli ol-
masına istinat eden bir cemiyet kudreti aramak bizim için
uzun yoldur. Bâhusus bugünkü kudretli cemiyetler bile
fertlerini hayatın ve beynelmilel şerâitin karşısında ferdî
mücadelelere terketmek imkânını bulamamışlardır. Me-
sele her millet için kendi şerâitine uygun ölçüyü bulabil-
mektedir. Türk inkılâbı cemiyetin iktisaden yükselmesi
için devletçe tedbirler almağı vazife sayar. Devletçi ted-
birler ferdî faaliyetler için faydalı sahayı ancak genişlet-
meğe ve verimli kılmağa yarar. Türk inkılâbı katı ve dog-
matik duvarlar arasında otomatik tedbirler yolunu tut-
mamıştır. İktisat sahaları her şeyden evvel amelî bir faa-
liyet meydanıdır. Burada her mevzuun, millî bünye ve şe-
râit içinde ayrıca mütalaa edilmesi lâzımdır.
Hanımlar, efendiler!
Size Türk inkılâbının daimî seyrini mütalaa eder-
ken onun ihtiyaçtan doğan ve daima ihtiyaçla beraber
yürüyen mâhiyetine dikkatinizi celbetmeliyim. Birtakım
nazarî prensipleri ilk anda birden ifade, ilân eden ve on-
ları tatbike çalışan usul yerine bizde, millî ülküyü ve'bü-
yük ana hatları gözde tutan ve tatbikatta her lüzum kar
şısında, müteakiben, fakat durmadan tedbirini bulan usul
câri olmuştur. Türk inkılâbı usulünün bu mânâsının amelî
ve daha muvaffakiyetli olduğu sâbittir. İnkılâp hedefleri-
nin bizim usulümüzde verdiği neticelerin büyüklüğü devir
devir hulâsa yapıldığı zaman kolayca anlaşılabilir.
Türk inkılâbının devamlı olması, hayatın dinamik
olan şartlarına uygun bir tabiat hadisesidir. Türk inkılâ-
bı mütemadi bir işleyiş hamlesi gözü ile görülürse, onun
durmasını istemek değil, onun durmasından sakınmak
lâzımdır.
Millî inkılâbı mütalaa ederken vakit vakit ilk bakış-
ta eksik ve zıt görülebilecek manzaralarında inkılâbın zik-
zak yaptığını zannetmemelisiniz. Bir ana istikametin hiç
gerilemeden mütemadiyen ve musırran devam ettiğini
farketmelisiniz. Yeni Türk cemiyetinin yeni hayat pren-
sipleri Türk inkılâbının seyrine tamamiyle hâkim olmuş-
tur.
Hanımlar, efendiler!
Bu kürsü İnkılâp Tarihi'nin kürsüsüdür. Türk inkı-
lâb'nı anlatmak için onun bugün açık olarak hedefini ve
hulâsa olarak umumî seyrini söylemek istedim. Biz inkı-
lâbın evvelâ tabiî seyri öğrenilerek takip ettiğimiz sistem
üzerinde bir hüküm çıkarılmasını iltizam ettik. Hüküm-
lerin ve prensiplerin hayat ve tatbikat sahasından çıkarıl-
masını daha faydalı bulduk ve buluyoruz.
 Konferanslarımda mücadelenin her safhası için in-
kılâbın sevkeden ve tedbir alan yüksek şahsiyetini görü-
yorsunuz. Bu şahsiyet, en büyük inkılâpçı Mustafa Ke-
mal'dir.
Necip Ali [Küçüka]
Türk inkılâbını anlamak ve sevmek, Türk inkılâbı-
nın muvaffakiyetine hizmet etmek, büyük reis Mustafa
Kemal'i anlamak ve sevmek ve onun ülkülerini tatbik et- İ N K I L Â P HUKUKUMUZ
meğe candan çalışmakla bir ve beraberdir.
Devlet mefhumu, hürriyet ve daha birçok mefhum-
(Ülkü, C. I I I , nr. 14, Nisan 1934, s. 81-87.) lar gibi hukuk mefhumu da muhtelif zaman ve muhitler
içinde ayrı ayrı telâkkilere tâbi olmuştur. Bir asır evvelki
hukuk telâkkisiyle bugünkü hukuk telâkkisi arasında Ti-
bet'in yüksek dağlarında mücerret ve derûnî bir hayat ya-
şayan bir Buda rahibiyle Sorbonne'daki bir hukuk profe-
sörünün bu mefhumu anlayı şiarı kadar derin ve esaslı
farklar vardır. Cemiyetin içtimaî temayüllerinin, fikrî ha-
reketlerinin ve nihayet iktisadî şartlarının müşterek bir
ifadesi olan hukuk mefhumunun bu hareket ve şartlara
tâbi olarak daimî bir değişme içinde bulunması da gayet
tabiîdir. Fransız inkılâbına kadar hukuk mefhumu Allalı'
ın her türlü aklıselimi kendilerine bahşettiğini iddia eden
hükümdarların ağzından çıkan sözlerle, din kaideleri ve
bir de cemiyetin içinde yaşayan ananelerden ibaret sayılır-
dı. Fransız ansiklopedistlerinin ve ona takaddüm eden
ilim cereyanlarının tesirleri altında kalan Fransız inkı-
lâpçıları «tabiî hukuk» nazariyesine inanmışlardı. İşle
hukuk-ı beşer beyannamesinin ve onun üzerine kurulan
Fransız inkılâp hukukunun dayandığı esaslı temel bu
«tabiî hukuk» nazariyesi olmuştu. Tabiî hukuk nazariye-
sini ebedî bir hakikat gibi kabul edenler cemiyete ve
onun şartlarının takip ettiği seyre nüfuz edememişlerdi.
İnkılâpçılar o zamana kadar görülmedik bir dehşetle es-
ki müesseselere hücum ettikleri halele ve bütün iddiala-
rına rağmen hukukî telâkkilerinde eski sistemlerden ay-
rılmamışlardı. Mücerret bir mevcudiyet halinde anladık-
ları hukuka, belki de bilmeyerek, metafizik bir varlık iza-
fe etmişlerdi. Profesör Duguit'nin dediği gibi, insanlar bir
şeyi izaha muktedir olamayınca, ona derhal tabiatın üs-
tünde bir varlık izafe edivermişlerdir. Hukuk, kendisine
böyle bir varlık izafe edilince ve tabiat ve cemiyet şartla-
rından müstakil bir benliğe mâlik olunca az çok statik bir
mahiyet arzeder.
Şu hale göre, inkılâptan evvelki hukuk telâkkisi ile
inkılâptan sonraki telâkki arasında derin bir sistem far-
kı olmaktan ziyade bir renk farkı vardır. Yalnız insanla-
ra verilen hürriyet hakkıdır ki, sonradan başka görüşlerin
ve başka sistemlerin doğmasına ve inkişafına imkân ver-
miş ve Fransız inkılâbı bu sayede feyizli olmuştur. Bizde
Tanzimat hareketinin, 93 ve hattâ 24 Meşrutiyetinin bü-
yük bir inkılâp hareketi sayılmamasının hakiki sebepleri,
ortaya yeni ve radikal bir hukuk sistemi koyamamasından
ileri gelmiştir. Bizde bir asır evvel hukuk menbaları ira-
de-i seniyve ve fıkıh idi. Padişahların herhangi bir mesele-
ye dair olan fikir ve nokta-i nazarları bir kanun hüküm
ve mahiyetinde idi. Bizde bilhassa devlet ricali arasında
yarım asır evvelki fikir ve zihniyeti anlatmak için Midhat
Paşa muhakemesinden bir misal getirmek isterim. Abdül-
aziz'in hal'i meselesinden dolayı tevkif edilip muhakeme-
si yapılan Midhat Paşa hakkında ne muamele yapılması
icap edeceğini Abdülhamid bir kere de sâbık ve haldeki
vükelâsından sormuştu. Verilen cevaplar üçe ayrılabilir.
Mühim bir kısmı Abdülaziz gibi kusursuz bir padişahı
tahtından indirmek cüretinde bulunduğundan dolavı hak-
kında en şiddetli kanunî hükümlerin tatbikini istiyor. Bir
kısım zevat ise hakikaten büyük bir cesaretle mahkeme
kararının tesir altında verilmiş bir karar olduğunu söyle-
yerek affa mazhar olması temennisinde bulunuyorlar.
Üçüncü bir kısım ise «ilham-ı Rabbani kalb-i şahaneye her
ne veçhile vârid olursa, isabet ondadır» diyorlardı. Bu su-
rette fikir ve mütalaa yürütenlerin adedi o zaman haki-
katen çoktu. Herhangi bir mesele hakkında çıkan iradeyi
anlatabilmek için kullanılan parlak ve süslü kelimelerin
delâlet etikleri fikirde hâkim olan zihniyet tedkik edilir-
se, bu mânâyı daima buluruz. Osmanlı devletinin 24 MeşT-
rutiyet'ine kadar çıkan kanunları da biraz daha şekillen-
dirilmiş bir iradeden başka bir şey değildi. Fıkıh esasları
ise menbalarını tamamiyle Kur'an ve sünnetten almıştı.
Bunlar değişmez ezelî kaidelerdi; icma-ı ümmet, kıyası
fukaha bizim zannettiğimiz mânâda serbest münakaşa
esaslarına müstenit değildi. Nassın kalın çerçeveleri için-
de fikirler hapsedilmişti. Tanzimat ve 93, 24 Meşrutiyet'
leri birinci kısım hukuk menbaını az çok tadil etmişse
de, ikinci kısım hukuka müessir olmamıştı. Kanun-ı esa-
side şer-i şerifin hükümlerinin icrası ve ona mugayir ka-
nun yapılmaması kaydı mevcuttu.
içtimaî hayatı tanzim eden medenî hükümler değiş-
medikçe, siyasî hakların muasır telâkkiye göre verilmesin-
de o kadar büyük bir fayda yoktur, işte büyük inkılâbı-
mıza kadar devam edip gelen vaziyetin mümkün olabi-
len hülâsası şu idi :
1 — Siyasî haklar bahsinde eskisine nisbeten bir
parça fark vardı. Padişahların nihayetsiz arzu ve iradeleri-
ne pek az bir set çekilmişti. Artık padişah ilk ceza kanu-
numuzda tarif ve ifade edildiği veçhile istediği zaman
herhangi bir adamı öldürtemeyecekti. Reşid Paşanın Gül-
hane Hattını okuduğundan dolayı gösterdiği cesareti teb-
rik edenlere: «Her an ölmektense bir defa ölmeği tercih
ettim» diye mukabele ettiği meşhurdur. Reşid Paşa'dan
sonra Âli ve Fuad Paşalar Abdülaziz'in istibdadına hayli
karşı koymuşlardı. Fakat Abdülhamid vaziyeti gene eski
Bu hudut bugün teşkilât-ı esasiye kanununun beşinci fas-
hale çevirmek istedi ve kısmen de muvaffak oldu. Bu hal
lında çizilmiştir. Bu hududun çerçevesinin genişletilip da-
24 Meşrutiyet'ine kadar devam etti.
raltılması içtimaî temayüle ve millî zaruretlere bağlıdır.
2 — Asıl hukuk mevzuuna dahil olan meseleler fık-
Kanaatimizce Türk inkılâbının bilhassa hukukî sahada ya-
hın ezelî kanunları içinde ebedî bir hayat iddiasında idi.
rattığı bu eser çok büyüktür. Bize göre, bugünkü esaslı-
işte, büyük inkılâbımız bunu yıktı. Şu hale göre inkılâbı-
mızın kendisine göre bir hukuk telâkkisi mevcut olup mızda ve prensiplerimizde değişiklik yapmağa şimdilik
bunun ayırt edici prensipleri de vardır: kat'i bir zaruret mevcut değildir.

A ) Hukuk menbaları hükümdarların elinden alına-

(Ülkü, nr. 15, Mayıs 1934* s. 161-163.)
rak ve gökten indirilerek cemiyete verilmiştir.
B ) Eskiden hukuk tamamiyle statik bir telâkkiye
tâbiydi. inkılâp hukuku tamamiyle dinamik esaslara da-
yanır. Büyük Millet Meclisi bu hareketin merkezidir. Türk
inkılâbına göre hukuk cemiyet haricinde veya üstünde de-
ğildir. Bizzat cemiyetin içindedir. Hukuku cemiyet doğu-
rur. Adasında sâkin ve yanlız hayat yaşayan Robenson için
herhangi bir hukuk telâkkisi tasavvur edilebilir mi ? Bina-
enaleyh en geniş mânâsıyle hukuk telâkkisi cemiyetin va-
ziyetine, içtimaî ve iktisadî şartlarına tâbidir. Cemiyetin
temayülü ne ise. hukuk da onunla âhenkleşmek ıztırarında-
dır. Gerek fertlerin birbirleriyle ve gerek fertlerin cemiyet-
le olan münasebetlerinde gözetilen esaslarda devlet ve
amme menfaatleri hâkimdir. İki şahsın mütekabil iradele-
rinin bir nokta üzerinde birleşmesinden hâsıl olan akid ve
mukavelelerin bir hüküm ifade edebilmesi için, teşkilât-ı
esasiye, borçlar kanunu ve kanun-ı medenîdeki esaslara
uygun olmaları icap eder. Bu itibarla devlete mümkün
olan en büyük salahiyet verilmiştir.

Cemiyet lüzum gördükçe devletin salâhiyetlerini da-

ha bazı hususlara teşmil edebilir. Fakat bunun cemiyetçe h
görülen icap ve vaziyete göre çizilmiş bir hududu vardır. N

KÖYCÜLÜĞÜMÜZ
Bugün hemen her aklı başında Türk'ün köyle, köycü-
lükle ilgili olduğunu görüyoruz. Bu ilgi, köyü sevmekten,
köylüye karşı derin bir sempati duymaktan başlayarak de-
rece derece yükseliyor, köyün içine girerek onu kurtaracak
müsbet teşebbüslere kadar varıyor. Şimdi artık eskisi gi-
bi:
Köyü sevelim, köylüyü kurtaralım... gibi propagan-
dalara hâcet kalmamıştır. Bugün iş zamanıdır pratik yol-
da yürüme devridir. Bundan sonra köy hakkındaki bütün
düşünce ve görüşmelerimiz tamamiyle maddî, fiilî alan
üzerinde yapılmalıdır.
Köycülük, artık ulusal bir dava olmuştur. Onun pra-
tik tarafları hakkında birçok yazılar yazılıyor; bilhassa
devlet, bütün kuvvetiyle köy dirimi işini kovalıyor. Yeni
rejim, üstüne kurulduğu yüksek prensiplerini siyasal ve
sosyal alanlarda gerçekleştirmek için hemen her çareye
başvurarak ulusal ülküye bir an önce kavuşmaya savaşı-
yor.
Şimdi, bir yandan devlet örgütlerinin bütün yurdu
ve bu arada köylüyü kalkındırma işinde gütmekte olduğu
sağlam ve doğru politikanın tatbikatını, diğer yandan da
Halkevleri gibi devlet dışında çalışan kültürel örgütlerin
bu politikayı daha müsbet ve verimli bir surette ulusal
varlığa mal etme denemelerini yakmdan biliyor ve görü-
yoruz.
Dava görülüyor, prensipler gerçekleşiyor, sosyete
kendini bulmak ve bilmek işinde canla başla uğraşıyor.
Biz işte, böyle büyük ve genel savaş ortasında son zafere
ermek için, hiçbir şeyi ihmal etmemek, hiçbir yerde za-
yıflık ve şaşkınlık göstermemek kaygusuyla didiniyoruz.
Bu ulusal savaşta köyle candan bağlılığı olanlarımız
ve kendisine bu alanda iş bulanlarımız var. Bunlar bu
önemli durum içinde savaşın almakta olduğu önüne geçi-
lemez şiddeti görerek, onun iyi yönetilmesini, stratejik
durumunun sağlam prensip ve düşünceler üzerine kurul-
masını istiyorlar. Şimdi herkes söylüyor :
Köy davası bir devlet işidir.
Köyü ancak devlet kuvveti kurtarabilir.
Köyün kurtarılması için şunlar lâzımdır.
Bir yığın sistem, teori, prensip münakaşaları olu-
yor. Ve tabiatıyla devlet «terbiyevî ve ihzari olan ulusal
kalkınma programını» adım adım kovalıyor.
Ancak, ihtiyaçlar o kadar büyük ve çok ki, yapılan
işler hiç kimseyi - haklı olarak - kandırmıyor, doyurmuyor.
Asırlardan beri bakımsız kalan yurdun çatlak ve kuru
bağrı bir iki serpim yağmurla ıslanamıyor. Daima istiyor,
istiyoruz. İşte bu sonsuz istek ve bitmek bilmeyen ihtiyaç-
tır ki, terakki dediğimiz beşerî vargıya bizi ister istemez
sürüklüyor.
Türk köylüsünün kalkınması başlı başına bir devlet
işidir diyenler doğru söylüyorlar, fakat bu doğru söz bi-
zim kövcüliik davamızın kurtarılmasına ne derece yardım
edebiliyor. Köy dirimi devlet işidir demekle ne kastedili-
yor? Devlet şu veya bu çeşit örgüt ve kanunlarla genel
bir köy dirimi başarılabilir, diye ortaya konulan görüşme
konusunun, bizi sonunda pesimizme kadar götürebileceği
düşünülmüyor mu?
 Zira, köy davasını daima bir devlet işidir diye dü-
şünmek, bizim ferdî ve ahlâkî tavrımızı hiçe indiriyor.
Sanki devlet bizden başka bir yaratılışta, bizden ayrı bir
varlıkmış gibi bir sanı meydan alıyor.
Halbuki devlet demek biz demek değil miyiz? Aca-
ba ben ve biz olmasak devlet olur mu?
Ben daima şöyle düşünmekteyim :
Köycülük her şeyden önce ulusal bir ödevdir, ister
bir kamun direktörü, bir köy öğretmeni, bir ilçebay ol-
sun, ister Halkevinin çatısı altında çalışan gönüllü bir er...
Herkes için köy dirimi üzerinde çalışmak en başta gelen
ulusal bir ödevdir.
Meseleyi bu şekilde ileri sürünce, artık köycülük bir
devlet işidir, değildir gibi düşüncelere yer kalmaz sanı-
yorum.
Köy davası ulusal bir davadır, bu davada devlete,
ferde, müesseselere düşen mâhiyeti bir, fakat pratik ka-
rakteri birbirinden ayrı ödev ve işler vardır. Böyle dü-
şününce ulusal ahlâk alanına girmiş oluruz. Gerçek ola-
rak da «Köycülük ulusal bir ahlâktır».
Bu hükmümüzün doğruluğuna inandıktan sonra ar-
tık her köycünün, yani bu ulusal davada kendi payına dü-
şeni yapmak gücünde bulunan ister işyar, ister serbest
her münevver Türk'ün bu işte muvafak olması için birta-
kım bilgiler edinmesi ve bu bilgilerini pratik alanda dene-
mesi lüzumu kendiliğinden anlaşılır.
Sözü bu noktaya getirince hemen söylemeliyiz ki,
Türk köycülük hareketinde köycülere fikir ve iş kılavuz-
luğu yapacak hiçbir şey yazılmamış ve yapılmamıştır.
Yazılan ve söylenen şeyler bu davanın kendisine aittir.
Halbuki asıl önem verilmesi zarurî olan nokta, davanm
vaziyetini izahtan ziyade onun nasıl kotarılması lâzım
geldiğini araştırmaktır:
Köylerimizin sayısını biliyoruz. Geriliğini, teşkilât-
sızlığını, bakımsızlığını da şöyle üstünkörü bildiğimizi sa-
nıyoruz. Halbuki bildiğimiz ne varsa bizi aktif teşebbüse
götürmekten çok uzaktır. Bütün bu bilgilerimiz, ilfhî,
müsbet değerde değildir.
itiraf etmeliyiz ki, köycülüğümüz, bilhassa sosyal ve
ilmî bir konu olması bakımından, henüz romantik devrini
yaşamaktadır. Ampirik düşünmeğe ve çalışmağa alışmış
olan eski rejim münevverlerinden farkımız pek azdır. Bir
ihtiyacı duymak ve idrak etmek başka, onu gidermek yo-
lunda inisiyatif almak başkadır... Bu sebepledir ki, Türki-
ye köycülüğü henüz tam mânâsıyla sosyal ve ilmî bir ka-
rakter alamamıştır.
Türkiye için ölüm dirim meselesi olan köycülük her
şeyden önce bir ilmî mevzuu, sonra bir teşkilatı, bu teş-
kilatın dayanacağı sosyal iş sistemlerini, bu iş sistemleri-
nin hareket noktası olan siyasal ve sosyal prensipleri ha-
tıra getirir.
Devlet eli yurdun her ihtiyacını karşılamağa çalışır-
ken, aynı zamanda sosyetenin ve devletin temeli olan fert
ve müesseseler de kendi hesaplarına bu çalışmalara hep
birlikte ortak olurlar veya bu çalışmaları tamamlayan ayrı
iş alanlarında savaşırlar. Bütün bu savaşmalar hep bir
kaynaktan kuvvet alır:
Ulusal birlik ve o birliğin temeli olan kudret. Bu-
günkü devlet, tamamiyle ulusal bir yapı ve karakter taşı-
dığı için bütün kuvvetini ulustan alır ve ulusa verir. Şu
halde köycülük işinde Halkevlerinin rolü devletin bu
alandaki çalışmalarına yardım etmek ve bu çalışmaları
daha çok sosyal alanda tamamlamaktan ibarettir.
Böyle düşününce devlet dışındaki köycülük işlerinin
devleti kuran iş sistemi ve prensiplerinden örnek alması
lâzım geleceği düşünülebilir. Fakat, acaba Halkevleri için
bu kadarı yetişir mi? Yani yalnız bu sistem ve prensiple-
rin öğrenilmiş olması köycülük alanındaki türlü çalışma-
ları yönetmek için bize her tarafı iyi çizilmiş bir program
gibi yoj gösterebilir mi ve böyle bir genel iş programı na-
sıl çizilebilir?
Halkevleri talimatnamesi köycülerin iş alanını gös-
termiş, varılacak noktayı açıkça tesbit etmiştir. Talimat-
nâme, Halkevlerinin savaşacağı bin türlü zorlukları da ön-
ceden haber vererek bu çatı altında iş görmek isteyenle-
rin nasıl bir enerji ile ileri atılmaları lâzım geldiğini söy-
lemiştir.
Tabiatıyla bu talimatnâme yapılacak işlerin her
noktası hakkında ayrı ayrı yol gösteremezdi. O ancak ge-
nel ödevleri izah edebilirdi. Pratik alanda nasıl yürünece-
ğini her şubenin üyeleri tayin etmek lâzım gelirdi.
Şimdiye kadar da böyle olmuştur. Her Halkevi ve
onun her şubesi kendi alanına ait iş programını kendi
çizmiştir. Köycüler şubesi de muhitine göre çalışma prog-
ramları hazırlamıştır.
Fakat, bugüne kadar alman deneme sonuçlarına ba-
kılırsa, bilhassa köycüler şubesine ait çalışmaların, daha
özlü ve genel bir iş programı çerçevesi içine alınmasının
zaruri olduğu görünmektedir.
Köycüler şubesinin varacağı hedef malumsa da bu
hedefe kavuşmak için hangi noktalardan hareket edilme-
si icap edeceği henüz lâyıkıyla tespit olunamamıştır. Hiç
bir şubenin köycüler şubesi gibi özel bir karakter ve ödevi
yoktur. Bu şube, bugünkü Türk rejiminin en baş davası
olan «köy dirimi» ile savaşacağı için, bir asker gibi bu sa-
vaşa hazırlık yapması, önceden ilmî, pratik birtakım bil-
giler edinmesi ve herhalde bir askerden daha çok manevî
disipline sahip olması mecburî ve zarurîdir. Bu mecburi-
yeti görmeyince ve onun varlığı kabul edilmeyince köy-
cülük üzerinde konuşulamaz.
Yani, bir köycülük programı sade bir iş programı
değildir. Onun dayanacağı birtakım ilmî, fikrî prensip vc
usuller vardır. îş programına buna göre bir temel koy-
mak lâzımdır.
Şu halde : Türkiye'de köycülük ödevini yapmak/için
hazırlanacak rastgele bir iş programından verimli sonuç-
lar beklenemez. Zira köy alanında, spor alanında olduğu
gibi sade vücut kuvvetiyle iş görülemez. Köycülük, bütün
maddî, manevî kudretlerin çarpıştığı bir «meydan sava-
şadır. Burada tekniksiz, stratejisiz, usulsüz, sistemsiz
bir adım ileri atılamaz. İtiraf etmelidir ki, köycülük iş-
lerinde görülen pek az muvaffakiyeti köycülerimizin sağ-
lam ve temelli bir programla çalışamamış olmalarmda-
dır. Halkevlerine kayıtlı bulunan biz münevverlerin bü-
yük bir ihmalimiz vardır. Bu ihmal şudur:
Köycülük yapacak olan Türk gençlerini aydınlata-
cak yazılar yazılmadı; köy nedir, nasıl bir sosyal kurum-
dur, bunun bünyesi, fonksiyonu, sosyal karakteri nasıl te-
şekkül eder, köy nasıl bir sosyal grupmandır, Türkiye'de-
ki köylerin coğrafî, ekonomik, tarihsel, sosyal durumunu
nasıl izah edebiliriz. Bir köy nasıl tedkik olunur. Köylü
kimdir, nasıl çalışır, kendisini muhite ne suretle intibak
ettirir, köylünün psikolojisi hakkında neler bilmelidir.
Türk köyünün geri kalmasının türlü sebepleri nelerdir...
Bir sosyal grupmanın geri kalması ne demektir. Sosyolo-
jik bakımdan bir köy üzerinde nasıl müessir olmak müm
kündür. Köyün yalnız başına fonksiyonu nasıldır. DijVr
grupmanlarla, şehirlerle olan türlü münasebetlerinin
mâhiyeti nedir?
Hususiyle memleketimizde sosyal araştırmalara vc
gençliğe fikri malzeme verecek şekilde çalışmadık Otur-
duğu mahallenin sosyal yaşayışı hakkında likı i olmayan
bir şehirlinin köycülük yapmağa kalkışması kadar zor bir
şey yoktur. Şehirde yaşayan bir insanın köydeki sosyal,
ekonomik yaşayış hakkında ancak basit ve ampirik bir
fikri olabilir.
Hususiyle memleketimizde sosyal araştırmalara ve
bunların usullerine dair hiçbir şey bilinememektedir. İn-
san vücudunun biyolojik teşekkülünü bilmeyen bir heki-
min o vücudun herhangi bir hastalığını tedavi etmesi na-
sıl mümkün değilse, bir sosyal grupmanın nasıl kuruldu-
ğunu ve çalıştığını bilemeyen herhangi bir kimsenin de o
grupmanın üzerinde müessir olabilmesi imkânı pek azdır.
Bu sebeplerledir ki, bir köycülük iş programının her-
halde birtakım ilmî usullerden ilham ve kuvvet alması
zaruridir. Malumdur ki usul, bizi muvaffakiyete götürecek
yolda kullanacağımız vasıtalar ve bu vasıtaların kullanma
hususunda en verimli kaidelerin hepsidir.
Sosyal bir iş alanında muvaffak olmanın usulü, bir
motoru iyi işletme usullerine benzemez. Bir mimarın, bir
elektrik mühendisinin, bir öğretmenin kendi işini müsbet
ve verimli bir surette görebilmesi için kullanacağı usuller-
le bir sosyal grupmanın üzerinde çalışacak olan herhangi
bir sosval iş amelesinin kullanacağı usuller arasında çok
büyük farklar vardır.
ması lâzım birtakım temel bilgiler vardır. Bunlar hak-
kında hiç olmazsa bir fikrimiz olması zarurîdir.
İşte bu yazımızda bu zarurete kısaca işaret ediyor
ve diyoruz ki: Türk köycüsü artık rastgele çalışmamalı,
muayyen ve müsbet bir iş programı olduğu halde köyün
içine girmelidir.
Bunun için de Halkevlerindeki köycülük çalışma-
ları iki genel şubeye ayrılmalıdır:
1. İlmî alanda çalışan köycüler.
2. Amelî alanda çalışan köycüler.
Birinciler, köycülüğün ilmî esasları hakkında yazı
yazmalı, konferanslar vermeli, kılavuzlar hazırlamalı, bu
işin edebiyatını kurmalı. İkinciler de birincilerin hazır-
ladığı programa göre köy içinde müsbet ve fiilî surette
çalışmalıdır.
Bir başka yazımızda bu konuyu daha etraflı bir su-
rette işlemeğe çalışacağız.
(Ülkü, C. VI, nr. 31, Eylül 1935, s. 32-36.)

Biz, her köycünün âlim, teknisyen olması lâzımdır

iddiasında bulunmuyor ve burada usul denince tama-
miyle ilmî mânâda bir usulden bahsetmiyoruz. Sosyal sa-
nat denilen pratik mâhiyette düşünce ve işlerin yönetil-
mesine yarayan, fakat kökü gene ilimde bulunan birta-
kım genel kaideler murat ediyoruz. Bu kaideler, ampirik
bir çalışma tarzı güdenler için bile az çok faydalı sonuç-
lar verecek mâhiyettedir.

Şu kadar ki, bu kaideleri öğrenmeden önce veya

öğrenmekle beraber onları tatbik ederken bizde bulun-

KEMALİZM, HAYAT VE İDEAL
Kitaptan ve hayattan doğan ihtilâller vardır. Birin-
cilerin hareket noktası ideal, ikincilerin hareket noktası
realitedir.
Kitaptan ve idealden doğan nazariyeci ihtilâller, ha-
yatla temasa geldikçe, sırt sırta uğradıkları hayal inki-
sarlarıyla, ancak büyük prensiplerine kıyarak, ilk hedef-
lerine aykırı istihaleler içinde gerçekleşebilirler. Spekü-
lasyonunu yaptıkları dar mefhumların geniş hayat önün-
de geçirdiği büyük tasfiye, bu inkılâpları Hoca'nın deve-
kuşuna döndürür. Kitaptan ve idealden değil, hayattan
ve realiteden doğan ihtilâller, bilâkis, evvelden çizilmiş
ve geniş ihtimallerle tesadüflerin gizli âmillerini hesaba
katmamış hiçbir programın kapalı çerçevesi içinde bo-
calamaya mahkûm olmadıkları için, kendilerine y a l n ı z
müşahedeyi ve tecrübeyi rehber ederek bütün ihtimalleri
kavrayan geniş bir imkân âlemi içinde gerçekleşirler.
Bunlar da realiteden doğar ve bu idealin hududunu ge-
ne realite tayin eder. Evdeki pazarla çarşı arasındaki me-
safe, bütün hayal inkisarlarını bertaraf edecek kadar kı-
saltılmıştır. Daha doğrusu bu hesap çarşının içinde ya-
pılır.
Gerçekleşmeden evvel, bir sistem halinde, Kema-
lizmin hiçbir kitapta yeri yoktu. Türk inkılâbının izahı-
na başlamak ancak vukuundan yıllarca sonra mümkün
olabiliyor. Kemalizm, kendinden evvelki bazı dağınık fi-
kir cereyanlarının tekâmülü ve taazzuvu olsa bile, bir
ideoloji haysiyetiyle hiçbir peşin düşünceye maledile-
mez. Türk inkılâbının bir kitabı varsa canlı bir tarihtir
ve hayatın tâ kendisidir.
Kemalizm iki büyük millî zaruretten doğdu : Biri
Türk yurdunun ve Türk birliğini içeride bozgundan ve
dışarıda salgından kurtaran Millî savaş; öteki de bu yur-
du ve bu birliği kurtardıktan sonra Türk toprağını ve ka-
fasını betonla inşa. Burada bina ve kafa aynı istihaleyi
geçiriyor. Kemalizm ahşap binaların ve ahşap kafaların
yıkılması ve betonlaşmasıdır.
Kemalizmi doğuran iki büyük millî zaruret de hiç-
bir peşin düşüncenin mahsulü değildir. Biri millî bir ken-
dini koruma insiyakına, öteki de hızla gelişme ve yüksel-
me iştiyakına bağlıdır.
Bu tarihten birkaç yıl önce Kemalizmin dogmatik,
nasçı ve akîdeci bazı izahları yapılmak istendi. Bunlar
«ihtidada vücut vardı, madde vardı» prensibiyle Avru-
pa'nın yıllanmış materyalist akidelerine, yahut «fert yok,
cemiyet var» gibi Gökalp artığı, fakat gene Avrupa milli-
yetçiliği temellerine, yahut da istihsal vasıtalarının dev-
letleştirilmesi ilh... gibi sosyalist iktisat nazariyelerine
bağlı fikir hareketleriydi. O zaman (1932-1933) Kema-
lizmi Avrupa ideolojilerinden mülhem kapalı sistemler
içine hapsetmenin imkânsızlığına dair yüzlerce yazı yaz-
dım ve bu tehlikeli dogmatizmle mücadele ettim. Bura-
da iftiharla söyleyebilirim ki, bütün o yazılarımla Halk
Partisi'nden hiç de farklı düşünmemiş olduğumu, sonra-
dan, Genel Sekreter Şükrü Kaya'nın ve o zaman İktisat
vekili Celâl Bayar'ın muhtelif beyanatlarında gördüm.
O yazılarımdan bir müddet sonra, Ankara'da ilk
matbuat kongresini kendi başkanlığı altında toplayan
Şükrü Kaya: «Kemalizm, sağ veya sol formüllerin dar

çerçevesi altına alınamaz» demişti. Fakat onun dördün-
cü parti kongresinde programı tahlil etmek için söyledi-
ği nutuk, Türk inkılâbının karakterini güzel olduğu ka-
dar da sarîh bir ifade içinde ortaya koyar:
«Türk demokrasisi bir nas, bir âyet değildir. Bir
ruh, bir espri ve bir mânâdır. Yapılan işler akıl denilen
bir süzgeçten geçirildikten sonra, muhit denilen bir ica-
ba uydurularak tatbik edilirse fayda verir, kök tutar. Zi-
gana dağının üzerine portakal ağacı dikilemez. Biz, filân
millet yahut filân yerde böyle yapmışlar, biz de aynını
tatbik edelim diyenlerden değiliz. Biz memleketimize uy-
gun olanı, ulus işine elvereni tatbik ederiz. Ulus işlerin-
de taklit ve dış görüşle beğendirme yerine hayata uygun
yollan doğru buluruz».
Bugünkü Türkiye'nin kudretli Başvekili Celâl Ba-
yar da, 1935 yılında îktisat vekili iken, îzmir Fuarı'nm
açılış nutkunda Atatürk'ten aldığı direktifi şöyle hulâsa
ediyordu:
«Türkiye'nin tatbik ettiği devletçilik sistemi X I X
uncu asırdan beri sosyalizm nazariyatçılannın ileri sür-
dükleri fikirlerden alınarak tercüme edilmiş bir sistem
değildir. Bu, Türkiye'nin ihtıyaçlanndan doğmuş, Türki-
ye'ye has bir sistemdir.
«Devletçiliğin bizce mânâsı şudur:
Fertlerin hususî teşebbüslerini ve şahsî faaliyetleri-
ni esas tutmak; fakat büyük bir milletin ve geniş bir
memleketin bütün ihtiyaçlannı ve birçok işlerin yapıl-
madığını göz önünde bulundurarak, memleket iktisadiyâ-
tını devletin eline almak, Türkiye Cumhuriyeti Devleti
Türkiye vatanında asırlardan beri ferdî ve hususî teşeb-
büsle yapılmamış olan şeyleri bir an evvel yapmak iste-
di ve kısa bir zamanda yapmağa muvaffak oldu. Bizim
takip ettiğimiz bu yol görüldüğü gibi, liberalizmden de
başka bir sistemdir».
Kemalizmi garp sistemlerinden ilham alan kapalı
görüşlerle izah mümkün olamayacağını Avrupalılar da
anlamaya başlamışlardır. Türk inkılâbı için en güzel ki-
taplardan birini eski Avusturya'nın Ankara elçiliği sabık
müsteşarı Norbert von Bischoff yazdı. Adı Ankara'dır ve
Burhan Belge tarafından Türkçeye çevrilerek Ulus tara-
fından basılmıştır. îki sene evvel memleketimizde çıkan
bu kitapta, bizim sekiz, on seneden beri üstünde kuvvet-
le ısrar ettiğimiz noktayı Avrupalı bir müşahit ağızdan
da teyid eden satırlar şunlardır:
«Sevk ve idarenin tamamen hayata göre yapılma-
sı, inkılâbı ve devletle cemiyetin inşası işini önceden ka-
bul edilmiş bir idealle karşılaştırılmak külfetinden kur-
tarmıştır. Çünkü, böyle bir karşılaştırma nasıl olsa acı
neticeler ve inkısar-ı hayaller doğuracaktı; zira hakikat-
ler dünyasının idealler dünyasına tamamen uyması im-
kânsızdır. Türk inkılâbında ise, ideal, yeni devlet yara-
tılır yaratılmaz ortaya çıkmıştır ve bu, yeni Türk dünya-
sının inşasıdır. Bu suretle, hakikatle ideal birbirini bul-
muştur. Böyle olmakla beraber üstünlük hakikatindir.
Ve ideale bir yer verilmesi hakikate yer verilmekte olma-
sından dolayıdır, tdeal, tek başına bir hayata mâlik ola-
maz ki, eskiyi devirip gelen yeni, hakikatin önüne bir mâ-
ni gibi dikilsin.
Burada eski tslâm sinfonyasınm ilk zamanlarında
kulağa çarpan, fakat sonralan unutulan bir motifi ile ye-
niden karşılaşmış oluyoruz: Hayat, doktrinden (akide-
den) üstündür» ( ' ) .
(Türk inkılâbına bakışlar, Cumhuriyet'in 15 inci yılı münasebetiyle,
(İstanbul 1938, s. 199-202.)
(1) Ankara, s. 212 (Not metne aittir).

Şakir Doğay
TÜRKİYE'DE İDEOLOJİ KAVGALARINA
YER YOKTUR
Gazete ve ajans haberleri, ideoloji manisinin dün-
ya yüzünde yaptığı korkunç ve tüyler ürpertici tahripleri
gözlerimizin önüne seriyor. İspanya'da, aynı ırktan ve
aynı kandan kardeş insanlar, öldüresiye boğuşmakta, ma-
sum çocuk ve kadınların kanı seller gibi akmaktadır. De-
mokrasi ifratının kendisini sürüklediği uçuruma yuvar-
lanmamak için çırpman Fransa'ya bakınız: İdeolojik ih-
tiraslarla gözlerini kan bürümüş politikacıların yarattık-
ları bir nefret, kin ve korku havasıyle karşılaşacaksınız.
Türkiye, İstiklâl harbinden beri başdöndürücü iler-
lemesini, içte ve dışta kazandığı emniyet ve muvaffaki-
yetleri millî birliğini en sağlam temeller üzerinde kur-
muş olmasına borçludur. Büyük ve dâhi bir başın etra-
fında Türk milleti bugün yekpare ve tek idealli bir kitle-
dir. Millî menfaatlerimizin gerektirdiği yolda, Türk mil-
leti bu millî birliğin samimi ve sıcak havası içinde yarma
doğru en büyük bir itimatla yürüyor.
Fakat, son zamanlarda, içimizde yabancı ideolojile-
rin ithalât komisyonculuğunu yapan yarı münevverler tü-
rediğini görmemezlikten gelemeyiz. Gerçi, koca Türk mil-
letinin içinde ancak bir avuç insandan ibarettirler. Fakat
bunların faaliyetleri, millî birliğimizin ferah verici man-
zarası içinde gönül bulandıran bir kara nokta olarak ka-
lıyor.
Gerçi eskiden de Türk inkılâbının prensiplerini be-
nimsemeyen, enternasyonalist cereyanların propagandacı-
lığını yapanlar yok değildi. Fakat bunlar, hiç olmazsa va-
ziyetlerini açıkça ilân etmekten çekinmeyecek kadar
mertçe hareket ediyorlardı. Halbuki, bahsettiğimiz adam-
lar riyakârdırlar. Gayelerine varmak için her vasıtayı
meşru sayan bir sinikliğe sahiptirler. Onun için de riya-
kârdırlar. Türk inkılâbı, Kemalizm kelimeleri dillerinden
düşmez. Kemalizm prensiplerine taban tabana zıt olan
ifsat edici programlarına Kemalizmi bir kalkan yapma-
ğa kalkışırlar. Gizliden gizliye, saman altından su yürü-
türler. Birbirlerini tanır, korur ve aralarında nikahsız
konuşurlar, fakat kitle huzuruna çıktıkları zaman daima
yüzlerinde nikab vardır.
Bunlar ideoloji ve doktrin manisinin en had şekline
bizzat müptelâ oldukları halde, mukabil ideolojinin izle-
rini bir verde vehmedince, yüksek perdeden feryadı ba-
sarlar. Fakat kendi zihniyetlerine uygun propagandaları
alkışlamaktan çekinmezler.
Kullandıkları teknik hepsinde o kadar müşterek ve
aynıdır ki, bunları tefrik ve maksatlarını teşhis etmek
pek kolaydır. Faaliyetlerini biraz dikkatle takip etmek
bunun için kâfi gelir. Sempatilerine, dostluklarına dikkat
edince, aralarındaki tesanüdün büyüklüğü derhal göze
çarpar.
Ezberlenmiş doktrinlerin mestîsi içindedirler. Etra-
fındaki bütün hâdiseleri, ancak bu yabancı ideoloji men-
şurundan görürler. Bu ideolojiyi benimseyenlerin her şe-
yi gözlerinde mükemmel ve muhalif olanların her şeyi
dünyanın en kötüsüdür. Dünkü yobaz medrese softasın-
dan farkları, yalnız inandıkları prensiplerdedir. Yoksa
zihniyet, tıpatıp birbirinin aynıdır. Aynı inatçı kafa, aynı
dar görüş zaviyesi, aynı mistik humma, aynı sadık ve fe-
dakâr mümindirler. Yalnız dinleri değişmiştir.
 Hayır, Türk gençliğinin bu dar zihniyetli adamların
idhalât malı tohumlarına açık zemin teşkil etmesine mü-
saade etmemeliyiz. Ekilecek tohumlardan binde birinin
tutması ihtimali bile bizi telaşa düşürmeye ve buna kar-
şı tedbir almaya sevketmelidir.
Türkiye'de Türk milliyetçiliğinden, Kemalizm ide-
olojisinden başka politik akça geçemez ve geçmemelidir.
Politika sarraflarına, yerlerini yanlış intihap etmiş ol-
duklarım anlatmak lâzımdır.
Sevgi, tesanüt, birlik, Türk gençliği için istediğimiz
ve özlediğimiz yegâne şeylerdir; bunlar ve bu idealimiz
ancak, aramıza, yabancı cereyanların nüfuz etmemesiyle
kabildir. Her ifrat cereyanı bir reaksiyon doğurur ve ba-
zı demokrasi memleketlerinde şahit olduğumuz vahim iç-
timaî buhranlar da bu ifrat ve tefrit cereyanlarının do-
ğurduğu fırtınadan başka bir şey değildir.
Kardeşi kardeşe düşman eden gayzlar ve kinler,
Türk topluluğu içinde yer almamalıdır. Türk gençliğini
ayıran hiçbir hakiki menfaat ayrılığı yoktur. Ancak, ba-
zı yabancı ideolojilere âlet olduklarından habersiz bir-
takım gayr-i memnunlar aramızda böyle bir ikilik var-
mış hissini uyandırmağa ve partizanlar yaratmağa çalış-
maktadırlar. Son derece mantığa ve realiteye bağlı insan-
lardan mürekkep olan Türk milleti arasına hayaller veya
gizli menfaatler peşinde koşan parazitlerin karışması an-
cak teessür ve teessüfle karşılanacak bir hadisedir.
Türk gençliğini, bu gibilerin icraatına karşı uyanık
olmağa, güzel vaadler ve hayallerle onu avlamağa çalı-
şanlara karşı müteyakkız davranmağa davet etmeliyiz.
Her şeyin üstünde Türklük ve Türkiye, yegâne ide-
alimizdir.
(Varbik, nr. 111, 15 Şubat 1938, s. 611.)
Yaşar Nabi [Nayır] /
M İ L L İ Y E T ŞUURU
İleride tarihlerin devrimizden bir milliyet asrı diye
bahsetmesi pek muhtemeldir. Gerçekten, harp ertesinde
sosyal cereyanlar görülmemiş bir şümul kazanmasına rağ-
men, hiçbir zaman milliyet zihniyeti, bugünkü kadar
dünyanın gidişine hâkim olmamıştır.
On dokuzuncu asrın insanî ve insaniyetçi felsefesi,
büyük harbin korkunç here ü merci içinde erimiştir.
Harpten sonra, milletler arasında ebedî sulh ve âhengi te-
mine kâfi geleceği sanılmış elan intibah cereyanı, hakikat-
te, doymuş ve tatmin edilmiş galiplerin, mağlupların zaafı-
na fazla güvenmelerinden ileri gelen ve realiteye ne ka-
dar az uyduğu zamanla meydana çıkacak olan bir mu-
vakkat mestîden ibaret kalmıştır.
Harp, yarattığı miidhiş sefalet ve felâket sahnele-
riyle insanlığa istikbal için bir ders olmaktan ziyade, mil-
letler arasında kin ve rekabet hislerini bileyen, müsama-
hayı ortadan kaldıran bir vasıta olmuştur.
Büyük harp, milyonlarca insan ve milyarlarca ser-
vet yanında, insanlar arasında ebedî bir sükûn ve nizam
kurmayı tasarlamaktan asla geri durmamış olan şair ve
filozofların hülyalarını da kızgın kazanında yakıp kül et-
miştir.
Bugüne kadar imparatorlukların sancakları altında
en muhtelif ırklardan insanların kardeş kardeş yaşadık-
ları ve kendi millî benliklerini, geniş bir müsamahadan
istifade ile, idame ettikleri çok görülmüştür. Fakat büyük

harpten sonra, milliyet hisleri son derecede galeyana gel-
miş olan hâkim unsurlar, kendi hükümleri altındaki top-
raklarda yaşayan diğer ırktan insanları ya temsil, yahut
da imha için bütün gayretleriyle faaliyete geçmişlerdir.
Bugün ortada duran büyük sıkıntı ve ihtilaflardan pek
çoğunun menşeinde bir azlıklar meselesi bulunduğunu
müşahade etmek mümkündür.
Evvelce revaçta olan beşerî terbiyenin yerini, şimdi
hemen bütün ülkelerde bir millî terbiye almıştır. Gençli-
ği, millî menfaatleri müdrik, onları korumak için hiçbir
engelden yılmaz bir zihniyette yetiştirmek ve bu zihniye-
tin müdafaası için lüzumlu bütün askerî vasıflara sahip
etmek için en sulhçü memleketlerde bile büyük gayretler
sarfedildiğine şahit olmaktayız. Şovenlik artık bir ayıp ol-
maktan çıkmış, iftihar edilen bir vasıf haline gelmiştir.
Millî emellerin tahakkuku için her vasıtayı meşru
sayan ve diğer milletlerin hukukunu çiğnemekten çekin-
meyen bir zihniyetin dünyada yarattığı anarşi havası, hiç-
bir millete, sulhçü olduğu ve hiç kimsenin hakkında gözü
bulunmadığı için huzur içinde yaşayabileceği emniyeti bı-
rakmamıştır. Böyle bir emniyetin, bugünkü şartlar için-
de bir diğer adı da gaflet olur.
Onun için, insanî düşünce ve temayülleri ne olursa
olsun, bütün milletlerin, bugün, bu millî hodbinlik yarı-
şma iştirak etmeleri bir zaruret olmuştur.
Milliyet hırslarının bu derece keskinleştiği bir devir-
de, bilhassa küçük milletler için gözlerini dört açmak ve
tam bir millî şuura mâlik olmak şarttır. Türk milleti. İs-
tiklâl harbi'ni, yüksek bir şefin idaresi altında, bu milli
şuurun tam bir tezahürünü göstermesi sayesinde kazan-
mıştır.
Fakat milletlerin tehlikeye maruz oluşları yalnız har-
bettikleri zamanlara münhasır değildir. Herhangi bir te-
cavüz halinde kendini koruyabilmesi için, bir milletin asıl
sulh zamanlarında bu şuura en geniş ölçüde sahip olması
lâzımdır.
Bir milleti teşkil eden fertlerin ne kadar büyük bir
ekseriyeti bu şuura ermişse, o milletin bünye itibariyle o
derece sağlam ve mukavim olduğunu isbata hacet yok-
tur, sanırız. Millî şuursa, yalnız bayram günlerinde koİlek-
tif tezahürlerle ve bayrak sevgisiyle ifade edilemez.
Millî şuur, bize bütün hareketlerimizi milletin en bü-
yük hayrına göre ayar etmeyi, vatan uğruna yalnız harp
zamanında canımızı değil, fakat her icap ettiği zaman şah-
sî menfaatlerimizi feda etmeyi emreder.
Türk gençliğini, biz, işte asıl bu şuurla teçhiz etme-
ye; ona milletin hakiki menfaatlerini öğretmeye ve millî
menfaatleri şahsî menfaatlerinin önüne geçirmek itiyadı-
nı aşılamaya çalışmalıyız.
Bugün Japonya bu derece büyük bir harp potansi-
yeli gösterebiliyorsa, bunun sırrını her Japonyalının fer-
den bu şuura son derece sahip olmasında aramalıyız.
Harbeden milletine faydalı olmadığı için kendisine hara-
kiri yapan seksenlik mütekait general, Japonyalının mil-
liyet aşkına parlak bir misaldir.
İmparatorluk devrinin kötü telkinleri altında aslî
meziyetlerinden pek çok şeyler kaybetmiş olan milletmıi-
ze, kahramanlığın meyhanede bıçak çekerek fiyaka yap-
makta değil, milleti için, millî ideali için kendini ve hasis
menfaatlerini feda etmekte arandığını ve bir milletin ha-
kiki kahramanlarının sayısı nisbetinde büyük olduğu-
nu anlatmalıyız.
Bu aslî cevher Türk milletinde ziyadesivle mevcut-
tur. Onun üzerinde işlemek için bütün gayretlerimizi se-
ferber etmeliyiz.
(VarUk, nr. 123, 15 Ağustos 1938, s. 33.)
Yaşar Nabi [Nayır]
ON BEŞ Y I L I M I Z
Cumhuriyet on beşinci yılını idrak etmiştir. Bu me-
sut günde başımızı bir an ardımıza çevirerek, kat'etmiş
olduğumuz mesafeyi ölçmek lüzumunu hissetmemiz pek
tabiîdir. îlk müşahedemiz şudur: On beş yıl önce, en nik-
bin bir tahminle bugünkü merhaleyi tasarlamak, büyük
Şef müstesna, kimsenin hatırından geçemezdi. Başarılan
eser, bütün ümitleri geride bırakmış olan bir dev adımdır.
On beşinci yılda artık bir tasfiyeden bahsedebiliriz.
Mazi, bütün köhne müesseseleri, sapa istikametleri ve
harap binalarıyle çökmüş ve tamamen yıkılmıştır. İleri
yürüyüş, unutmayalım ki, bugüne kadar mazinin bütün
mânialarıyle dolu taşlı ve dikenli bir sahada olmuştur. Fa-
kat artık, önümüzde, ayağımıza takılarak yürüvüşümüzü
yavaşlatacak en küçük bir engel kalmamıştır. Büyük ese-
rimizden aldığımız hızla, büvük Türkiye hedefine doğru
yürüyüşümüzün, önümüzdeki yıllarda ne kadar daha
süratli ve emniyetli olacağı hususunda tereddüt etmemi-
ze imkân var mıdır?
İnkılâp rejimi, bugün, en çetin bir imtihandan en
mükemmel neticeyle çıkmanın şerefini taşıyor. Bu kadar
parlak bir bilanço çıkarmak hangi muhasibe nasip ol-
muştur.
Sevinç ve iftiharımızın lâyık olduğu seviyeye erişme-
si için dünü, Türklüğün kara ve hazin günlerini gözlerimiz
önünde canlandırmalıyız. Bu irtifaa sıçrayış ne korkunç
bir uçurumun dibinden olmuştur.
Avrupa'nın asırlık hasta adamı nihayet Sevr mor-
gunda teşrih masasına yatırılmış, harîs neşterler altında
parçalanmak derecesine gelmişti. Şerefsiz, haysiyetsiz,
ümitsiz bir hal ve mukadder bir istikbal: Adem.
Dünyanın en şerefli ve en asil bir milleti, Türk mil-
leti için hazırlanan âkıbet buydu. O yılların hâtırasını an-
dıkça bir ölüm ürpermesi geçirmemek hangi Türk'ün elin-
den gelir?
Uçurumun başında Türk milleti tarihinin sayısız fe-
lâket anlarında olduğu gibi, bir kere daha kendini zorla-
dı ve başsızlıktan muztarip başına dünyanın nâdir gör-
düğü çapta bir şef geçirdi. Bundan ötesi malumdur. Kur-
tuluş ve yükseliş yolunda durmadan koşan ve koştûkça
büyüyüp azametleşen bir çığ!
Cumhuriyet on beş yaşındadır. On beş yaş basit bir
fâni için hattâ erginlik çağı bile değildir. Ebedî bir mil-
letin hayatı için ise bu müddet olsa olsa bir andır. îşte
bugünkü merhalemiz bilgisiyle mağrur pek çok garplının
aklına sığdıramadığı bu mucize, işte böyle bir anın mah-
sulü olmuştur. Bir an ki, Türk milletinin bütün atavik
kudret ve kabiliyetine hayran dünyanın önünde bir kere
daha isbat etmesine kâfi gelmiştir.
Morg masasında mermerin soğuk teması Avrupa'
nm asırlık hastasını bir hamlede iyi etmeğe kâfi gelmiş-
tir. O artık, ihtiyar ve sarsak bir medeniyetin en şerefli
ve en genç vârisidir. Medeniyet yolunun bu gürbüz ve
som kuvvet atleti kadar gözü ve gönlü okşayan manzara
tasavvur edilebilir mi?
On beş yılın, yani bu harikalı anın bilançosu: Onu
buraya, birkaç zavallı sütuna sığdırmaya kalkışmak an-
cak çılgınlık olur. Esasen hangi kitap, hangi dev hacim,
gördüğümüz, duyduğumuz, sezdiğimiz muazzam eseri,
gördüğümüz, sezdiğimiz kadar bize anlatabilir?
Son yılların hep birbirini kovalayan sefalet ve felâ-
ket haberlerinin ağırlığı altında çökmüş bir halde geçiren
Osmanlı devleti yerinde bugün, bir imar ve inşa humması
içinde, her günü yeni bir muvaffakiyete şahit olan kud-
retli ve yarından emin Türkiye Cumhuriyeti var. Asırlar-
ca müddet sonra, yabancı ellere terkedilmiş olan ülkeleri
mesut etmek için malından, kanından ve canından her fe-
dakârlığa katlanmış olan anavatan, üstünde barındırdığı
öz milletinin bahtiyarlığından başka bir gayesi olmayan
inkılâp rejiminin elinde, şimdi asırlık yaralarını sarmış,
ağlamaktan başka itiyatlarını kaybetmiş olan gözlerini,
mesut tali'ine gülümsetmeğe çalışıyor.
Yapıcı ve yaratıcı Türk dehâsının nelere kadir oldu-
ğunu, bize anavatanın bu mucizeli diriliğinden iyi ne an-
latabilir?
Her şeyimizi bu cumhuriyete borçluyuz. İstikbali-
miz, millî birliğimiz hariçte her gün biraz daha artan
itibarımız ve bunun neticesi olan millî haysiyetimiz, hu-
dutlarımızı her türlü muhtemel düşmanlara karşı aşılmaz
bir çelik duvar gibi çeviren kahraman ordumuz, vatana
kan damarları gibi yayılan çelik ağ, iktisadî istiklâlimizi
sağlam temeller üzerinde kurmakta olan genç endüstri-
miz, cehaletin asırlarca hüküm sürmüş olduğu bir ülkeye
bilgi ve ülkünün ışığını yayan yeni harflerimiz ve bu sa-
yede genişleyen maarifimiz, imar hareketimiz, hattâ dili-
miz ve tarihimiz.
Türk milletine dünyanın en eski dili olan dilini ve II
dünyanın en eski tarihi olan tarihini öğretmek için bile m i l l i
büyük Şefin rehberliği lâzım geldi.
Bugün, millî birliğimizin büyük ve eşsiz güveni için- i k t i s a t
de idealimizin muhteşem Türkiye'sini kurmak işiyle uğ-
raşırken, mazinin hazin ve acıklı hâtıralarını asla hatırı-
mızdan çıkaramayız.
Maziyi hatırlamak, bize her şeyimizi kazandırmış
olan Cumhuriyet inkılâbına ve onun ulu Önder'ine karşı
bir vicdan ve vazife borcumuzdur.
Fakat eşsiz zaferimiz bizi sarhoş etmiş değildir. Şuu-
rumuza ve idrakimize tam bir hâkimiyet içinde, vatanı ve
milleti lâyık olduğu seviyeye çıkarmak için bizim ve biz-
den sonraki nesillerin daha ne kadar çalışmamız icap et-
tiğini biliyoruz. Hiçbir engel, bizi büyük idealimizin mu-
kaddes yolundan çeviremeyecektir.
Sevdiğimiz ve candan bağlı olduğumuz vatanda yer-
yüzünün cennetini vücuda getirmek işini tamamlamadık-
ça hızımız asla eksilmeyecektir.
(Varlık, ur. 128, 1 İkiııcl teşrin 1938, s. 113-114.)
 r

ÎZMlR İKTİSAT K O N G R E S İ ( * )

Efendiler,

Aziz Türkiyemizin iktisadî taâlisi esbabını aramak

ve bulmak gibi vatanî, hayatı ve millî bir gaye-i mukadde-
se için bugün burada toplanmış olan sizlerin, muhterem
halk mümessillerinin huzurunda bulunmakla çok mesut
ve bahtiyarım. Efendiler, uzun gafletlerle ve derin lâkaydî
ile geçen asırların bünye-i iktisadiyemizde açtığı yaralan
tedavi etmek, tedavi çarelerini aramak ve memleketi ma-
muriyete, millî bir refaha, saadete ve servete isal edecek
yolları bulmak için vuku bulacak mesaînizin çok kıymet-
li ve muvaffakiyetli netayice iktiran etmesini temenni
eylerim.

Arkadaşlar, sizler doğrudan doğruya milletimizi teş-

kil eden halk sınıflarının içinden geliyorsunuz ve onlar
tarafından müntehap olarak geliyorsunuz. Bu itibarla

( * ) Atatürk'ün bu çok önemli nutku, irad edilişinin hemen ertesi

gününden itibaren devrin gazetelerinde yer alır (Meselâ bk.
İleri, nr. 1814-1815, 20-21 Şubat 1339/1923). Nutuk, Gazi Mus-
tafa Kemal Paşa İzmir yoiları'nda da yayımlanır (Ankara
1339/1923, Matbuat Müdüriyet-i umumiyesi neşriyatı : 21).
Biz gözden geçirilmiş baskı olduğu için, bazı küçük farklılık-
lara rağmen, Atatürk'ün söylev ve demeçleri'ndeki neşrini esas
aldık.
 memleketimizin, milletimizin halini, ihtiyacını ve mille-
timizin emellerini ve elemlerini yakından biliyorsunuz.
Herkesten daha iyi biliyorsunuz. Sizin söyleyeceğiniz söz-
ler, alınması lüzumunu beyan edeceğiniz tedbirler, doğ-
rudan doğruya halkın lisanından söylenmiş gibi telâkki
olunur. Bu, en büyük isabetlere mâliktir. Zira halkın se-
si, hakkın sesidir. Efendiler, tarih, milletlerin itilâ ve in-
hitatı esbabını ararken birçok siyasî, askerî, içtimaî se-
bepler bulmakta ve savmaktadır. Şüphe yok, bütün bu
sebepler, hâdisat-ı içtimaiyede müessirdir. Fakat bir mil-
letin doğrudan doğruya hayatiyle, itilâsıyla, inhitatıyla
alâkadar ve münasebettar olan milletin iktisadiyatıdır.
Tarihin ve tecrübenin tesbit ettiği bu hakikat, bizim mil-
lî hayatımızda ve millî tarihimizde de tamamen mütecel-
lidir. Hakikaten Türk tarihi tetkik olunursa bütün itilâ
ve inhitat esbabının bir iktisat meselesinden başka bir
şey olmadığı anlaşılır. Efendiler, tarihimizi dolduran
bunca muvaffakiyetler, zaferler veyahut mağlûbivetler,
izmihlâl ve felâketler, bunların, kâffesi; vukua geldikleri
devirlerdeki ahval-i iktisadiyemizle münasebettar ve alâ-
kadardır. Yeni Türkiyemizi lâyık olduğu mertebeye isal
edebilmek için, behemahal iktisadiyatımıza birinci dere-
cede ehemmiyet vermek mecburiyetindeyiz. Çünkü zama-
nımız tamamen bir iktisat devresinden başka bir şey de-
ğildir. Efendiler, bir milletin esbab-ı hayatiyesini, refah
ve saadetini teşkil eden iktisadiyatla iştigal etmemesi, iş-
tigal edememesi nazar-ı dikkati câlib bir keyfiyettir. Fa-
kat biz itiraf etmeye mecburuz ki, iktisadiyatımıza lüzu-
mu kadar ehemmiyet vermemiş bulunuyoruz. Bir mille-
tin doğrudan doğruya esbab-ı hayatiyesiyle iştigal edeme-
mesi, o milletin yaşadığı edvar ile ve edvarı tesbit eden
tarihle çok alâkadardır. Binaenaleyh biz de eğer iştigal
edememiş isek, esbab-ı hakikiyesini geçirdiğimiz edvarda
ve bilhassa tarihimizde arayabiliriz. Fakat böyle bir ted-
kik yaptığımız zaman, maatteessüf itirafa mecburuz ki,
biz henüz şimdiye kadar hakiki, ilmî, müspet mânâsıyla
millî bir devir yaşayamadık. Binaenaleyh millî bir tarihe
malik olamadık. Bu noktayı biraz izah edebilmiş olmak
için hep beraber Osmanlı tarihini hatırlayalım. Osmanlı
tarihinde bütün gayretler, bütün mesai, milletin apusu,
âmâli ve ihtiyacât-ı hakikiyesi nokta-i nazarından değil,
belki şunun bunun amâl-i mahsusasını, ihtirasatım tat-
min nokta-i nazarından vuku bulmuştur. Meselâ Fatih
İstanbul'u zaptettikten sonra, yani Selçuk saltanatiyle
Şarkî Roma İmparatorluğu'na tevarüs eyledikten sonra,
Garbî Roma İmparatorluğu'nu da zaptederek azametli bir
saltanat kurmak istedi. Böyle vâsi bir emel takip eyledi.
Böyle bir emeli takip ve tatbik edebilmek için bütün mil-
leti, unsur-ı aslîyi arkasından bu hedefe doğru şevketti.
Meselâ Yavuz Sultan Selim, Fatih'in açtığı garp cephesi-
ni tesbit etmekle beraber bütün Asya'yı birleştirerek bü-
yük bir İslâm imparatorluğu vücuda getirmek üzere böy-
le bir meslek-i siyasî takip etti. Unsur-ı aslîyi bunun ar-
kasından dolaştırdı. Kanunî Süleyman her iki cepheyi
âzamî derecede tevsî etmek, bütün Bahr-ı sefid'i bir Os-
manlı havuzu haline getirmek, Hindistan üzerinde nüfu-
zunu tesis eylemek gibi çok azametli, şâhâne bir siyaset
takip etti. Bu siyasetin tatbiki için unsur-ı aslîyi kullandı.
Arkadaşlar, bütün bu etvar ve harekât, tahkik olu-
nursa, görülür ki, bu azametli, kudretli padişahlar takip
ettikleri siyaset-i hariciyede kendi emelleri, hırsları ve
arzularına istinat etmişlerdir. Büvük ve şâhâne arzuları-
na istinat etmekle beraber teşkilât-ı dahiliyelerini siya-
set-i dahiliyelerini bu mevlûd-ı ihtirasat olan sivaset-i ha-
riciyelerine göre tanzim etmek mecburiyetinde kalmış-
lardır. Halbuki siyaset-i hariciye, teşkilât-ı dahiliye ve si-
yaset-i dahiliyeye istinat ettirilmek zaruretindedir, yani
 teşkilât-ı dahiliyesinin tahammül edemeyeceği derece-i
vüsatte olmamalıdır. Yoksa hayalî, haricî siyasetler pe-
şinde dolaşanlar, nokta-i istinatlarını kendiliğinden kay-
bederler. Filhakika Osmanlı hakanları, asıl olan noktayı
unuttular. Hissiyatları ve emelleri üzerine bütün hare-
kât ve ef ali bina ettiler. Teşkilât-ı dahiliyelerini siyaset-i
hariciyelerine uydurmak mecburiyetinde kalınca zaptet-
tikleri memâlikte bütün anâsırı, lisanları, dinleri, anane-
leri, her şeyi başka başka olan ve birçok milletlerden iba-
ret bulunan bu anasırı, olduğu gibi muhafazaya kalkıştı-
lar ve onlara bütün bu şeyleri mahfuz bırakabilecekleri
istisnalar, imtiyazlar bahşettiler. Buna mukabil unsur-ı
asli uzun seferler yapmakla, fütuhat meydanlarında öl-
mekle, zaptolunan memleketlerin kendisini ve halkını bes-
lemekle ve onlara bekçilik etmekle kendi kendini tahrip
ediyordu. Bu itibarla millet, unsur-ı aslî; kendi evinde,
kendi yurdunda ve kendi hakiki esbab-ı hayatiyesini istih-
sal için çalışmaktan tamamen mahrum bir halde bulunu-
yordu. Bu tacdarlar, milleti böyle diyar diyar dolaştır-
makla, onlara kendi yurtlarını düşünmeye müsaade etme-
mekle de iktifa etmiyorlardı. Belki fütuhat dairesi dahi-
line gelen halkı memnun edebilmek için, sonra ecnebile-
ri memnun edebilmek için doğrudan doğruya, unsur-ı as-
lînin hukukundan ve menâbi-i hayatiye ve iktisadiyesin-
den birçok şeyleri lutuf olarak, ihsan olarak, atiyye ola-
rak onlara bahşediyorlardı. Meselâ Fatih zamanında Ce-
nevizlilere ve patriğe verilen imtiyazlar ile açılan yol,
kendisinden sonra daima tevessü etmiş ve tarsîn edilmiş
bulunuyordu. Bu imtiyazat, bu istisnaiyet, hükümetin en
kuvvetli, en azametli zamanında vuku buluyordu. Mah-
zâ ve mahzâ bir müsaade-i şâhâne bir ihsan-ı şâhâne ol-
mak üzere vuku buluyordu. Cümleniz hatırlayabilirsiniz:
Kanunî Sultan Süleyman zamanında Venediklilerle tica-
ret muahedenamesi yapılmıştır. Fakat padişah Venedikli-
lerle ticaret muahedenamesi yapmayı kendi şerefine ve
izzet-i nefsine mugayir buldu. Zira onun zihniyetine göre
muahede, yekdiğerine müsavi milletler arasında yapılır-
dı. Halbuki Venedik o zaman Osmanlı Devletine müsavi
olmak şöyle dursun, onun doğrudan doğruya taht-ı vesa-
yetinde idi. Binaenaleyh zat-ı şâhâne böyle bir hükümetle
muahede yapamazdı. Fakat ona müsaadatta bulunabilir-
di. Ve müsaadatta bulundu. îşte bu müsaade kelimesi ka-
pitülasyonlar kelimesiyle tercüme edilmiştir. Halbuki bi-
liyorsunuz, kapitülasyon kelimesi, bir kale içinde muha-
sara olunan, esbab ve vesait-i tedafüiyesini kullandıktan
sonra arz-ı teslimiyete mecbur olanlar hakkında kullanı-
lan bir kelimedir. îşte böyle bir kelimeyi, padişahların
müsaadesini tercüme ederken kullanmış bulundular. Bu
ufak tafsilâtı iki noktadan tekrar edeyim : Millet esbab-ı
hayatiyesiyle iştigalden memnu olarak diyar diyar dolaş-
tırılıyor ve bu yeni diyarlar halkı birçok istisnalara, bir-
çok imtiyazlara malik olarak çalışıyordu. Yani fatihler,
unsur-ı aslîyi peşine takarak kılıçla fütuhat yaparken, kı-
lıç sallarken zaptolunan memâlik ahalisi kazandıkları is-
tisnalar, mümtaziyetlerle sabana yapışıyorlar; toprak üze-
rinde çalışıyorlardı. Arkadaşlar, kılıç ile fütuhat yapan-
lar, sabanla fütuhat yapanlara mağlup olmaya ve binne-
tice terk-i mevki etmeye mecburdurlar. Nitekim, Osmanlı
saltanatı da bövle olmuştur. Bulgarlar, Sırplar, Macarlar,
Romenler sabanlarına yapışmışlar, muhafaza-i mevcudi-
yet etmişler, kuvvetlenmişler; bizim milletimiz de böyle
fatihlerin arkasında serserilik etmiş ve kendi anayur-
dunda çalışmamış olmasından naşi bir gün onlara mağlup
olmuştur. Bu bir hakikattir ki, tarihin her devrinde ve ci-
hanın her yerinde aynen vaki olmuştur. Meselâ Fransızlar
Kanada'da kılıç sallarken oraya İngiliz çiftçisi girmiştir.
Bu medenî sabanla kılıç mücadelesinde nihayet muzaf-
fer olan sabandır. Ve Kanada'ya sahip oldu. Efendiler, kı-
lıç kullanan kol yorulur, nihayet kılıcı kınına koyar ve
belki kılıç o kında küflenmeye, paslanmaya mahkûm
olur. Lâkin saban kullanan kol gün geçtikçe daha ziyade
kuvvetlenir ve daha çok kuvvetlendikçe daha çok topra-
ğa mâlik ve sahip olur.
Efendiler, Osmanlı fatihleri, hakanları, müstevlile-
ri, unsur-ı aslî ile beraber sabanın önünde mağlup olup
ricate başladıktan sonra asıl felâketlerin büyüğü başladı.
Sırf şâhâne bir ihsan olarak ecnebilere bahşedilmiş olan
ve lutf-ı mahsus olarak memleket dahilindeki anâsır-ı
gayr-ı müslimeye verilmiş olan her şey hukıık-ı mükte-
sebe telâkki edildi.
Fakat ecnebiler yalnız bu hukuku muhafaza ile de
iktifa etmediler. Belki hergün onları biraz daha tezyid et-
mek için çareler aradılar ve buldular. Anâsır-ı dahiliye,
muhafazaya muktedir oldukları teşkilât-ı dahiliyelerine
istinaden, haricin daima teşvikine ve tergibatına ve mü-
zaheretine sığınarak devletin ve unsur-ı aslînin imhasiyle
siyasî bir mevcudiyet iktisabı için çalışmaktan geri dur-
madılar. Ecnebiler bir taraftan anâsır-ı dahiliyeyi teşvik
ediyorlardı, diğer taraftan da kendileri müdahale ediyor-
lar ve her müdahalede yine devlet ve milletin aleyhine ol-
mak üzere yeni yeni birtakım imtiyazlar, haklar alıyor-
lardı. Bu takibat-ı mütemadiye altında zaten fakir düş-
müş olan anayurtta, unsur-ı aslî devlete verebilecek pa-
rayı güç tedarik ediyordu. Halbuki tacdarlar, saravlar,
Bâb-ı âlililer behemahal debdebeye, dârâta malik olabil-
mek için onu idame edebilmek, zevk ve ihtiraslarını te-
min edebilmek için her ne bahasına olursa olsun, bu pa-
rayı tedarik etmek çaresine düşmüşlerdir. O çareler de,
istikrazlar oldu. O kadar çok istikrazlar yapıyorlardı, o
kadar fena şerait dahilinde istikrazlar yapılıyordu ki,
bunların faizlerini de ödemek mümkün olamadı. En niha-
yet bir gün Osmanlı Devleti'nin iflâsına hükmettiler.
Umûr-ı maliyesi hemen kontrol altına alınmış ve başımı-
za düyûn-ı umumiye belâsı çökmüş bulunuyordu.
Efendiler, milletin duçar olduğu bu hazin halin, bu
sefaletin esbabını arayacak olursak doğrudan doğmaya
devlet mefhumunda buluyoruz. Biliyorsunuz ki Osmanlı
devleti, saltanat-ı şahsiye ve son beş on sene zarfında da
saltanat-ı meşrute esasına istinaden idare-i hükümet edi-
yordu.
Arkadaşlar, saltanat-ı şahsiyede her hususa tacdar-
larm arzusu, iradesi ve emeli hâkimdir. Mevzu-ı bahis
olan yalnız odur. Milletin emelleri, arzulan, ihtiyaçları
mevzu-ı bahis olmaktan çok uzaktır. Bütün millet âmâl
ve iradâtından tecerrüt etmiş bulunuyordu. Çünkü tac-
darlar kendilerini Allah tarafından gönderilmiş bir şahsi-
yet farzederlerdi. Bir de tacdarlarm etrafını alan men-
faatperestân vardı. Onlar da padişahların zihniyetleri ile
zihniyetlenirler ve padişahın bu zihniyetini, bu arzusu-
nu bir lâzime-i semaviye ve bir lâzıme-i Kuraniye gibi her-
kese telkin ederlerdi. Bu gayet koyu ve sürekli telkinat
karşısında hakikaten bir gün bütün halk bu arzu ve ira-
delerin yapılması lâzım gelen ve bilâ-kayd ü şart icap
eden iradât-ı semaviye gibi olduğuna kani olurlardı. Böyle
idare ve hâkimiyetten tecerrüde rıza gösteren bir milletin
akıbeti elbette felâkettir, elbette musibettir. Arkadaşlar!
Son tevakkuf ettiğim noktada artık Osmanlı Devleti ha-
kikatte ve fiilen mahrum-ı istiklâl bir hale getirilmişti.
Filhakika bir devlet ki, kendi tebeasına vazettiği bir ver-
giyi ecnebilere vazedemez. Gümrük muamelâtını, rüsu-
munu memleketin ve milletin ihtiyacatına göre tanzim et-
mekten memnudur. Ve bir devlet ki, fazla olarak ecnebi-
ler üzerinde hakk-ı kazasını tatbikten mahrumdur. Böyle
bir devlete bittabi müstakil denilemez. Devletin ve mille-

tin hayatına vuku bulan müdahelât yalnız bu kadar de-
ğil, daha fazla idi. Doğrudan doğruya milletin ihtiyacat-ı
hayatiyesinden olan, meselâ şimendifer yapmak için, me-
selâ fabrika yapmak için, meselâ her şey yapmak için dev-
let serbest değildi. Behemahal müdahele vardı. Binaena-
leyh hayatını teminden menettirilen bir devlet müstakil
olabilir mi? Arzettiğim gibi hakikatte devlet istiklâlini
çoktan kaybetmişti ve Osmanlı ülkesi ecnebilerin serbest
bir müsta'meresinden başka bir şey değildi ve Osman-
lı halkı içindeki Türk milleti de tamamen esir bir vazi-
yete getirilmişti. Bu netice arzettiğim gibi milletin kendi
iradesine ve kendi hâkimiyetine mâlik bulunamamasın-
dan ve bu irade ve hâkimiyetin şunun bunun elinde isti-
mal edilegelmiş olmasından neşet ediyor. O halde katiyet-
le diyebiliriz ki, biz millî bir devir yaşamıyorduk ve mil-
lî bir tarihe mâlik bulunmuyorduk.
Meselâ, Osmanlı tarihi baştan nihayetine kadar ha-
kanların, padişahların, şahısların, en nihayet zümrelerin
hal ve hareketini kaydeden bir destandan başka bir şey
değildir. Mazinin, asırların elimize tarih diye uzattığı ki-
tabın mahiyeti bundan ibarettir. Arkadaşlar, milletin hâ-
kimiyetine sahip olmaması yüzünden dahil olduğu Harb-i
umumiden kıymetli evlatlarımızdan mürekkep kahraman
ordularımızın Galiçya'da, Romanya ve Makedonya'da,
Kafkas dağlarında, Sîna çöllerinde duçar olduğu zahmet-
leri hatırlatmaya lüzum görülecek kadar çok zaman geç-
memiştir ve en nihayet bu harb-i umumînin şeametli netice-
si de cümlemizin malumudur. Bilhassa Mondros mütareke-
siyle açılan mütareke devrinin manzarası, bir an için tek-
rar düşünmüş olursanız göreceksiniz ki, baştan nihayete
kadar bir manzara-i inhilâlden başka bir şey değildi. Dev-
letler her türlü uhûd ve hukuk-ı insaniye ve medeniyeden
tecerrüt ederek memleketimizin en kıymetli ve en feyiz-
kâr yerlerini çiğnediler, izmir'i, Bursa'yı, Eskişehir'i ta
Sakarya'ya kadar; sonra bütün Adana ve havalisini ve
Trakya'yı, İstanbul'u, en aziz yerlerimizi çiğnediler. Fakat
düşmanların bu tarz-ı hareketinden daha elîm ve feci ve
daha çok şayan-ı teessüf olan bir nokta varsa, o da bu
memleketin asırlarca başında bulunan ve bu milletin ira-
de ve hâkimiyetini istimal eden insanların dahi düşman
saflarına geçmiş olmasıdır. Ve arkadaşlar biliyorsunuz,
bu düşmanlar yani dahilî düşmanlar, haricî düşmanların
yapmadığı ve yapmaya muktedir olamayacağı şenî ve fe-
ci ef'al ve harekâtı irtikâpta tereddüt göstermemişlerdir.
Haricî düşman kuvvetleri, saydığım aziz vatan toprakla-
rında bulunurken, padişahın iradesiyle, çıkarttığı fetva-
larla ve hilâfet ordularıyla bu masum millet şurada bu-
rada ıdlâl ve iğfal olunuyordu. Filhakika vatanımızın şu-
rasında burasında isyanlar başlamıştı. Zaten çoktan beri
manen ve fiilen istiklâlinden mahrum edilmiş olan Os-
manlı Devleti'nin inkırazına muvaffakiyet hasıl olmuştu.
Osmanlı Devleti tamamen münkariz olmuştu. Fakat
düşmanlarımız aynı zamanda Osmanlı Devleti'ni kuran
Türk milletinin de, unsur-ı aslisinin de, bu memleketin ha-
kiki halkının da mahv ve muzmahil oldusunu zannetti-
ler. îşte bunda çok aldandılar. Osmanlı Devleti ve Os-
manlı Devleti gibi çok devletler kurmuş olan Türk milleti
mahvolmamıştır. Bilakis hayatına vurulan bu darbeler-
den, haricî düşmanların ve dahilî düşmanların bu acı ve
nefret edilecek darbelerinden birdenbire bütün tayak-
kuzlarını, bütün intibahlarını takındı ve hayatını, şerefi-
ni, namusunu kurtarmak için kemal-i azimle başını kal-
dırdı; müttehiden ve mütesaniden ortaya atıldı.
işte milletimiz o dakikadan itibaren millî devreye
girdi, halk devresinin mebdeine girdi. Millet bu metode-
den başladığı gün kendisini hedefe isal eden yolların ve
bizzat hedefin bulunduğu ufukların zulmetler içinde bu-
lunduğunu hepimiz hatırlarız. Fakat bu hal milletimizi
letin hukuk ve selâhiyeti iken asırlarca şunun ve bunun
yeise düşürmedi. Kemal-i azim ile mukaddes hedefe hat-
elinde kalmıştır. Artık bu hukuk ve selâhiyetin hiçbir se-
veleri attı. Efendiler, milletimiz halâs-ı kat'îye ve halâs-ı
bep ve suretle hiçbir makama ve şahsa terk ve tevdi olu-
hakikîye mazhar olabilmek için, iki umdeye istinadın
namayacağını kat'iyetle ifade etmek için bir madde-i mah-
farz ve şart olduğunu anladı; büyük ve bâriz kanaatlerle
susa koymuştur. Efendiler, milletimizin bu iki esasa İsti-
anladı. O umdelerden birincisi Mîsak-ı millînin ifade et-
naden çalışmaya başladığı günden bugüne kadar geçen
tiği ruh-ı mânâdır. İkincisi Teşkilât-ı esasiye kanunumu-
zaman, çok zaman değildir; üç buçuk dört seneden iba-
zun tesbit ettiği gayr-ı kabil-i tebdil hakayıktır. Biliyorsu-
rettir. Fakat milletimizin kazandığı muvaffakiyet, muzaf-
nuz ki Mîsak-ı millî, milletin istiklâl-i tammını temin eden
feriyet bu üç buçuk dört seneye sığamayacak kadar çok-
ve bunu temin edebilmek için iktisadiyatında inkişafına
tur, taşkındır, coşkundur, yüksektir, kuvvetlidir. Hakika-
mâni olan bütün sebepleri bir daha ve kat'iyen avdet et-
ten o irade-i seniyelerle, hilâfet ordularıyla ve bin türlü
memek üzere lağveden bir düsturdur. Teşkilât-ı esasiye
teşvikat ve tezviratla vukua getirilen isyanların kâffesi
kanunu da Osmanlı İmparatorluğu'nun, Osmanlı Devleti'
bastırılmıştır. Millet tüfeksiz, topsuz, her türlü malzeme-
nin öldüğünü idrak ve ifade ve onun yerine yeni Türkiye
siz ve parasız bulunduğu bir zamanda yeniden dünyanın
devletinin kaim olduğunu ilân eyleyen bir kanundur ve
en kuvvetli ve en muazzam ordusunu teşkile kudret-yâb
bu devletin hayatının da bilâ kayd u şart hâkimiyetin mil-
olmuştur. Ve bu ordu daha henüz hâl-i teşekkülde iken
letin uhdesinde kalmasıyla mümkün olacağını ifade eden
Birinci İnönü, İkinci İnönü, Sakarya meydan muharebe-
bir kanundur. Hâkimiyetin bilâ kayd u şart milletin uh-
lerini ve zaferlerini ihraz etmiştir. Ve en nihayet bütün
desinde kalabilmesi için, halkın bizzat kendi mukaddera-
cihanı hayretlerde bırakan, bütün cihanı ister istemez
tını idare etmesi esasını şart kılan bir kanundur. «Artık
takdirlere sevkeden en son muzafferiyeti kemal-i şiddet ve
Türkiye halkı için yegâne mümessil, teşriî ve icraî selâ-
muvaffakiyet ile ihraz ederek topraklarımızı ve mukad-
hiyeti haiz olan kendi meclisidir. Türkiye Büyük Millet
des vatanımızı çiğneyen düşman ordularım bire kadar
Meclisi'dir» diyen bir kanundur ve Bâb-ı âli hükümeti ye-
mahvetmiştir. Fakat efendiler, istiklâl-i tam için şu düs-
rine Türkiye Büyük Millet Meclisi hükümetini koyan bir
tur vardır. Hâkimiyet-i milliye için bir kanun vardır diyo-
kanundur.
ruz. Bugün de büyük bir muzafferiyetin âmilleri ve fail-
leri bulunduğumuzu ifade ediyorum. Bu noktada çok kati
Efendiler, Türkiye Büyük Millet Meclisi ve bunun
olan bir hakikati hep beraber tekrar etmek mecburiye-
hükümetinin milletten aldığı veçhile istiklâl-i tam ve bilâ
tindeyiz. Bu kadar büyük, bu kadar mukaddes ve azamet-
kayd u şart hâkimiyet-i milliye umdelerine istinaden mem-
li hedefler yalnız kâğıt üzerinde düsturlarla ve kanun
leketi mamur etmek ve milleti zengin, müreffeh ve me- maddeleriyle ve sadece hırslarla, arzularla husul bula-
sut etmekten ibarettir. Böyle olmakla beraber Teşkilât-ı maz. Tahakkuk-ı tammını temin edebilmek için yegâne
esasiye kanunu bir madde-i mahsusa ile meclisin vazife- kuvvet, hakiki en kuvvetli temel iktisadiyattır.
sini dahi tasrih eder. O vazaif ki, doğrudan doğruya mil-
Siyasî, askerî muzafferiyetler ne kadar büvük olur-
sa olsunlar, iktisadî muzafferiyetler ile tetviç edilemezler-

se husule gelen zaferler pâyidar olamaz, az zamanda sö-
ner. Bu itibarla en kuvvetli ve parlak zaferimizin dahi te-
min edebildiği ve daha edebileceği semerât-ı nâfıayı tes-
bit için iktisadiyatımızın, hâkimiyet-i iktisadiyetimizin
temin ve tarsîn ve tevsii lâzımdır. Efendiler, bu kadar
feyizli ve bu kadar kuvvetli olan yeni hükümetimizin,
düşmansız kalacağını farzetmek doğru değildir. Bu güzel
temellerin dahi içine kundak koyarak onu münhedim et-
meye çalışacaklar olacaktır. Onun hayatına, feyzine karşı
suikastlar tertip etmeye teşebbüs edecekler bulunacak-
tır. Bütün bunlara karşı en kuvvetli silâhımız iktisadiyât-
taki vüs'at, resânet ve muvaffakiyetimiz olacaktır. Efen-
diler, dahil olduğumuz halk devrinin, millî devrin, millî
tarihini dahi yazabilmek için kalemlerimiz sabanlar ola-
caktır. Bence halk devri, iktisat devri mefhumu ile ifade
olunur.
Öyle bir iktisat devri ki, onda memleketimiz mamur
olsun, milletimiz müreffeh olsun ve zengin olsun. Bu nok-
tada bir felsefeyi size hatırlatayım : «El kanaatü kenzi lâ-
yüfnâ». Kanaati, kenzi lâyüfnâ farzetmek, fakrı fazilet
bilmek felsefesine de iktisat devri artık hitam versin.
Efendiler, bu felsefeyi, mutlaka yanlış tefsir etmek
yüzünden bu millete, bu memlekete çok büyük fenalık
edilmiştir. Biliriz ki, Allah dünya üzerinde yarattığı bu
kadar nimetleri, bu kadar güzellikleri insanlar istifade et-
sin, mütena'im olsun diye yaratmıştır ve azamî derecede
müstefit olabilmek için de, bugün kâinattan esirgediği
zekâyı, aklı insanlara vermiştir. Eğer vatan denilen şey
kupkuru dağlardan, taşlardan, merzagî sahalardan, çıp-
lak ovalardan ve vatan, şehiı 1er, köylerden ibaret olsaydı,
onun zindandan hiçbir farkı olmazdı. Ve filhakika bu
felsefenin sahipleri bu kıymetli vatanımızı böyle zindan
ve cehennem yapmaktan başka bir şey yapmamışlardır.
Halbuki bu vatan evlat ve ahfadımız için cennet yapılma-
ya lâyık, elyak bir vatandır, işte bu memleketi böyle ma-
mure haline cennet haline getirecek olan, esbab ve avâ-
mil-i iktisadiye ve faaliyet-i iktisadiyedir. Binaenaleyh öy-
le bir iktisat devri lâzımdır ki, artık milletimiz insanca ya-
şamasını bilsin, insanca yaşamanın neye mütevakkıf oldu-
ğunu öğrensin ve o esbaba tevessül etsin. Cümlemizin ar-
zumuz şudur ki, bu memleketin efradı ellerinde niimune-
leriyle ziraatin, ticaretin, sanatın, sâ'yin, hayatın bir mü-
messili olsun. Ve artık bu memleket böyle fakir ve bu
millet hakîr değil, belki memleketimize zengin memleketi,
zenginler memleketi, bu yeni Türkiye'nin adına da çalış-
kanlar diyarı denilsin. İşte millet böyle bir devir içinde
bulunuyor ve böyle bir devri ilâ edecektir. Ve böyle bir
devrin tarihini yazacaktır. Ve böyle bir devirde, böyle bir
tarihte en büyük makam, en büyük hak çalışkanlara ait
olacaktır. Efendiler, Türkiye iktisat Kongresi tarihte ilk
defa ihraz-ı mevki-i bülent edecek bir kongredir. Sizler
memleketin ihtiyacını ve milletin kabiliyetini ve bunun
karşısında bütün dünyada mevcut olan çok kuvvetli ikti-
sat teşkilâtını nazar-ı itibara alarak yapılması lâzım gelen
tedbirleri ve tatbiki elzem olan bütün yenilikleri kemal-i
vuzuhla ifade etmelisiniz. Ta ki o tedbirler, o yenilikler
tatbik olundukça memleketimiz feyizlere, nurlara müs-
tağrak olsun. Arkadaşlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi'
niz ve hükümetiniz, tabiî milletin âmali dairesinde, terak-
kiye, teceddüde tamamen muhibdir. Tamamen taraftar-
dır. Bunun için memleket ve millete nâfi olarak ittihaz
edeceğiniz tedabir kemal-i memnuniyetle nazar-ı dikkate
alınacaktır. Buna şüphe etmiyorum. Efendiler, iktisadi-
yat sahasında düşünürken ve konuşurken zannolunma-
sın ki, biz ecnebi sermayesine hasım bulunuyoruz. Hayır,
bizim memleketimiz vâsidir. Çok sa'y ve sermayeye ihti-
yacımız vardır. Binaenaleyh kanunlarımıza riayetkâr ol-
mak şartıyle ecnebi sermayelerine lâzım gelen teminatı
vermeye her zaman hazırız ve şâyân-ı arzudur ki, ecnebi
sermayesi bizim sa'yimize ve servet-i sâbitemize inzimam
etsin. Bizim için ve onlar için faydalı neticeler versin;
fakat eskisi gibi değil. Filhakika mazide ve bilhassa Tan-
zimat devrinden sonra, ecnebi sermayesi memlekette müs-
tesna bir mevkie malik oldu. Ve ilmî mânâsıyla denebilir
ki, devlet ve hükümet ecnebi sermayesinin jandarmalığın-
dan başka bir şey yapmamıştır. Artık her medenî devlet
gibi, millet gibi, yeni Türkiye dahi buna muvafakat ede-
mez. Burasını esir ülkesi yaptıramaz.
Arkadaşlar, son söz olarak demiştim ki, biz memle-
ketimizi artık esir ülkesi yapamayız. Belki cümlemizin
nazar-ı dikkatini celbetmiş olan Lozan konferansının son
müzakeresi bu nokta ile alâkadardır. Konferansın, şim-
dilik ta'lika uğrayışı hep aynı meseleden, aynı noktadan
münbaistir gibi telakki olunabilir. Ordularımız en büyük
bir zaferi ihraz etmişlerdi ve meşy-i muzaffernamesini
tevkif edecek hiçbir mâni mevcut değildi. Böyle bir za-
manda itilâf devletleri, hukuk-ı tabiîyemizi, hukuk-ı meş-
ruamızı müzakeret ile dahi tasdik edeceklerini ve mesai-
lin müzakerât ile dahi hallolunacağını söylediler ve bizi
konferansa davet ettiler. Milletimiz, meclisimiz ve hükü-
metimiz samimi olarak sulh taraftarı bulunduğu için, mu-
zaffer ordularımızı durdurdu ve heyet-i murahhasamızı
Lozan'a gönderdi. Aylardan beri müzakereler ve münaka-
şalar cereyan ediyor. Fakat henüz muhataplarımız bizim-
le üç senelik, dört senelik bir hesab-ı rüyet etmiyorlar,
üç yüz ve dört yüz senelik bir hesabı niyete başlamışlar-
dır. Ve hâlâ muhataplarımız eski Osmanlı Devleti'nin ta-
rihe intikal ettiğini ve bugün yeni Türkiye devletinin
mevcut olduğunu ve bu Türkiye devletini kuran milletin
çok azimkâr ve celâdetli bir millet olduğunu ve bu mil-
letin artık istiklâl-i tanımından ve hâkimiyet-i milliyesin-
den zerre kadar fedakârlık yapamayacağını anlamamış-
lardır.
işte bunu anlayamamak yüzünden duçar-ı tereddüt
olmuşlar, duçar-ı tevakkuf olmuşlardır. Arkadaşlar, on-
lar istedikleri kadar tereddüt edebilirler. Fakat bu rhillet
karar-ı kat'isini vermiştir. Bu millet için tereddüt devir-
leri çoktan geçmiştir. Devletlerin heyet-i murahhasamıza
verdikleri son proje bittabi heyetimizce şayan-ı kabul gö-
rülmedi. Diğer heyet-i murahhasalar gibi bizim heyet-i
murahhasamız da vaziyeti hükümete ve icap ederse mec-
lise arzetmek üzere memlekete avdet etmek üzeridir.
Tabiî izahat ve istizahat olacaktır. Ancak bütün millet,
bütün cihan bilsin ki, en nihayet millet istiklâl-i tammı-
mn temin edildiğini görmedikçe, yürümeye başladığı yol-
da bir an tevakkuf etmeyecektir.
Efendiler, hiç kimseden fazla bir şey istemiyoruz.
Dünyanın her medenî milletinin tabiaten malik olduğu
şeylerden bizi mahrum etmemelidirler ve haklarımızı
teslim etmelidirler. Çünkü hakkımız tabiîdir ve ne ka-
dar haklı isek bu hakkımızı müdafaa ve muhafaza için
de memleketimizin, milletimizin kabiliyet ve kudreti o
kadardır. Efendiler, görülüyor ki, bu kadar kati ve yük-
sek bir zafer-i askerîden sonra dahi bizi sulha kavuşmak-
tan meneden sebep doğrudan doğruya esbab-ı iktisadiye-
dir. Mülâhazat-ı iktisadiyedir. Çünkü bu devlet, bu mil-
let hâkimiyet-i iktisadiyesini temin ederse, o kadar kuv-
vetli temel üzerinde yerleşmiş ve taali etmeye başlamış
olacaktır ve artık bunu yerinden kımıldatmak mümkün
olamayacaktır, işte düşmanlarımızın hakiki düşmanları-
mızın muvafakat, bir türlü rıza göstermedikleri budur.
Efendiler, bu fiilen vâki olmuştur. Sulh denilen
şeyin temini için ecnebilerin bu hakikati itiraf etme-
mekteki tereddütlerine mantıkî mânâ vermek mümkün
değildir. Çok şâyân-ı arzudur ki, pek yakın bir zamanda
onlar da bu hakikati itiraf ederler ve bütün cihan-ı me-
deniyetin pek büyük hâhiş ve tahassürle intizar ettiği
sulhun in'ikadına mâni olmak mesuliyetinden içtinap
ederler. Biz şimdiden esbab-ı hayatiyemizi temine başla-
mış bulunuyoruz. Ve bittabi hal-i sulhun in'ikadmda da-
ha büyük inkişafat oluyor. Fakat muvaffak olmak için
çok çalışmak lâzım olduğunu bilmeliyiz. İktisadiyat, di-
yoruz. Fakat arkadaşlar; iktisadiyat demek, her şey de-
mektir. Yaşamak için, mesut olmak için, mevcudiyet-i
insaniye için ne lâzımsa onların kâffesi demektir. Ziraat
demektir, ticaret demektir, sa'y demektir, her şey demek-
tir. Bütün bu hususatta el'an memleket ve milletimizin
ne halde olduğunu sizler çok güzel bilirsiniz. Tavsif et-
mek istemeyeceğim. Ancak memleketimizin vüsati ve nü-
fusumuzun bu vüsatle ne kadar gayr-ı mütenasip oldu-
ğunu da hatırlayınız. Bu vâsi ve feyizli topraklan işleye-
bilmek, işletebilmek için noksan olan el emeğini, behe-
mahal fennî âlât ile telâfi etmek mecburiyetindeyiz.
Memleketimizi bundan başka şimendifer ile ve üzerinde
otomobiller çalışır şoselerle şebeke haline getirmek mec-
buriyetindeyiz. Çünkü garbın ve cihanın vesaiti bunlar
oldukça, şimendiferler oldukça bunlara karşı merkepler
ve kağnı ile ve tabiî yollar üzerinde müsabakaya çıkış-
manın imkânı yoktur. Memleketimiz ziraat memleketidir.
Bu itibarla halkımızın ekseriyeti çiftçidir, çobandır. Bi-
naenaleyh en büyük kuvveti, kudreti bu sahada göstere-
biliriz ve bu sahada mühim müsabaka meydanlarına atı-
labiliriz. Fakat aynı zamanda sanatımızı da tezyid ve
tevsi etmek mecburiyetindeyiz. Eğer sanat hususunda
yine müsamahakâr olursak o halde âsâr-ı sanayide yine
haricin haraçgüzarı oluruz. Mahsulât ve mamulâtın mü-
badelâtı ve servete inkılâbı için, ticarete ihtiyacımız var-
dır. Ticaretimizin ağyar elinde kalması, memleketimizin
servetinden lüzumu kadar istifade edememeği bâis olur.
Fakat bütün bunlar söylenildiği kadar basit ve kolay ol-
mayan şeylerdir. Bunda muvaffak olabilmek için hakika-
ten memleketin ve milletin ihtiyacına mutabık esaslı
program üzerinde bütün milletin müttehit ve hem-âhenk
olarak çalışması lâzımdır. Heyet-i aliyyeniz bu esasâtın
en kıymetlilerini inşallah bulup ortaya koyacaksınız. Ar-
kadaşlar, bence yeni devletimizin, yeni hükümetimizin
bütün esasları, bütün programları iktisat programından
çıkmalıdır. Çünkü demin dediğim gibi her şey bunun
içinde mündemiçtir. Binaenaleyh evlâtlarımızı o suretle
talim ve terbiye etmeliyiz, onlara o suretle ilim ve irfan
vermeliyiz ki, âlem-i ticaret, ziraat ve sanatta ve bütün
bunların faaliyet sahalarında müsmir olsunlar, müessir
olsunlar, faal olsunlar, amelî bir uzuv olsunlar. Binaena-
leyh maarif programımız, gerek iptidaî tahsilde, gerek
orta tahsilde verilecek bütün şeyler, bu nokta-i nazara
göre olmalıdır. Maarif programlarımız gibi şuabat-ı dev-
let için tasavvur olunacak programlar dahi, iktisat prog-
ramına istinat etmekten kendini kurtaramazlar. Esaslı
bir program tatbik etmek ve bu program üzerinde bütün
milleti hem-âhenk olarak çalıştırmak lâzımdır.
Bizim halkımız menfaatleri yekdiğerinden ayrılır
sunuf halinde değil; bilâkis mevcudiyetleri ve muhassa-
la-i mesaîsi yekdiğerine lâzım olan sınıflardan ibarettir.
Bu dakikada samilerim çiftçilerdir, sanatkârlardır, tüc-
carlardır ve ameledir. Bunların hangisi yekdiğerinin
muarızı olabilir? Çiftçinin sanatkâra, sanatkârın çiftçiye
ve çiftçinin tüccara ve bunların hepsine, yekdiğerine ve
ameleye muhtaç olduğunu, kim inkâr edebilir?
Bugün mevcut fabrikalanmızda ve daha çok olma-
sını temenni ettiğimiz fabrikalarımızda kendi amelemiz
çalışmalıdır. Müreffeh ve memnun olarak çalışmalıdırlar
ve bütün bu saydığımız sınıflar aynı zamanda zengin ol-
malıdır ve hayatın lezzet-i hakikisini tadabilmelidir ki,
çalışmak için kudret ve kuvvet bulabilsin. Binaenaleyh
programdan bahsolunduğu zaman, âdeta denebilir ki, bü-
tün halk için bir «Sa'y mîsak-ı millîsi» dir. Ve böyle bir
sa'y mîsak-ı millîsi mâhiyetinde olan program etrafında
toplanmaktan hâsıl olacak olan şekl-i siyasî ise, alelâde
bir fırka mâhiyetinde tasavvur edilmemek lâzım gelir ve
badessulh vukua gelebilecek olan böyle bir şekl-i siyasî
şimdiye kadar olduğu gibi, milletin azim ve imanıyla ve
vahdet ve tesanüdünün birbirine müzahir olmasıyla mu-
vaffak olacağı hakkındaki kanaatim kavîdir ve tamdır.
Efendiler, heyet-i aliyyenizin bugün akdetmiş oldu-
ğu Türkiye İktisat Kongresi çok mühimdir, çok tarihî-
dir. Nasıl ki Erzurum Kongresi, Sivas Kongresi felâket
noktasına gelmiş olan bu milleti kurtarmak hususunda
Misak-ı millî'nin ve Teşkilât-ı esasiye kanununun ilk te-
mel taşlarını tedarik hususunda âmil olmuş, müessir ol-
muş, müteşebbis olmuş ve bundan dolayı tarihimizde,
tarih-i millîmizde ve hayat-ı millîyemizde en kıymetli ve
yüksek hâtırayı ihraz etmiş ise, kongreniz dahi milletin
ve memleketin hayat ve halâs-ı hakikisini temine medar
olacak düsturun temel taşlarını ve esaslarını ihzar edip
ortaya koymak suretiyle, tarihte en büyük nâmı ve çok
kıymetli bir hâtırayı ihraz edecektir. Bu kadar kıymetli
ve tarihî kongrenizi küşat etmek şerefini bana bahşettiği-
nizden dolayı hassaten arz-ı teşekkürât ederim. Ve bövle
bir kongreyi akdeden sizlersiniz. Bundan dolayı sizi şâ-
yân-ı tebrik görürüm. Ve tebrik ederim. Kongre küşat
edilmiştir efendim.
(Atatürk'ün söylev ve demeçleri, II, Ankara 1959, s. 99-112.)
İKTİSADÎ TÜRKÇÜLÜK
Türkler, en eski zamanlarda göçebe hayatı yaşıyor-
lardı. Bu zamanlarda, Türk iktisadı çobanlık esasına
müstenitti. O zamanlarda, Türklerin bütün servetleri ko-
yun, keçi, at, deve, öküz gibi hayvanlardan ve yedikleri
süt, yoğurt, peynir, tereyağı, kımız gibi hayvani mahsul-
lerden ibaretti. Giydikleri de bu hayvanların pöstekileri,
derileri, yünleri ve yapağıları idi. Göçebe Türklerin sa-
nayii de hep hayvani mahsuller üzerinde işlerdi: Devele-
rin ayağından «ayak» adı verilen kımız kadehleri, öküz-
lerin oyluk kemiğinden kımız sürahileri yapılırdı. Hayva-
nın ne kemiği, ne boynuzu, ne bağırsağı, hülâsa hiçbir
şeyi atılmazdı. Her nescinden Türke mahsus bir sınaî ma
mule vücuda getirilirdi.
Eski Türkler, ticarete de yabancı değildiler. İlhan-
lık devirlerinde devletin en büyük vâridat menbaı, Çin'
den Avrupa'ya ipek götüren ve Avrupa'dan Çin'e kadife
getiren Türk ticaret kervanlarıydı. O zaman Çin, Hind,
îran, Rusya ve Bizans arasındaki büyük ticaret yolları
tamamiyle Türklerin elinde idi. Mokan Han, îran'ın şima-
linden, Azerbaycan'dan ve Anadolu'dan, İstanbul'a doğru
giden bir yeni ticaret yolu açmak istedi. Fakat, İranlılar
bu teşebbüse mümanaat ettiler. Bıınun üzerine Mokan
Han, ipek yolunu temin için, Türk, Çin ve Bizans devlet-
leri arasında bir ittifak-ı müselles akdine çalıştı ve İran
Devleti'ni ya ortadan kaldırmağa, yahut beynelmilel tica-

retin transit tarikıyla memleketinden geçmesi için zorla
irza etmeğe teşebbüs etti.
Görülüyor ki, eski Türk ilhanlarının gayesi, Man-
çurya'dan Macaristan'a kadar uzanan büyük Turan kıt'a-
smda yalnız siyasî bir emniyet husule getirmekten ibaret
değildi. Asya ve Avrupa milletleri arasında beynelmilel
bir ticaret ve mübadele teşkilâtı yapmayı da üzerlerine
almışlardı.
Eski Türklerin iktisada verdikleri ehemmiyeti il ad-
larında bile görürüz: Şarkî Türkistan'da Tarancılar na-
mı verilen ve garbî Türkistan'da Şartlar ismini alan iki il
vardı. Bu adlardan birincisi «çiftçiler» ikincisi «tüccar-
lar» mânâsınadır. Kankılılar, Ağaçeriler, Tahtacılar, Man-
dallar, Menteşler, Sürgüçler ilh... de birer sanat adını ta-
şımaktadırlar. Göktürklerin dedeleri «demirci» idi. Türk
menkıbelerine göre, ilk çadırı yapan Türk Han'dır. İlk
defa yemeklerde tuz kullanan Tavunk Han'dır. İlk araba-
yı yapan Kankıîı Bey'dir. Türkler, arabalarla seyahat et-
meye, ta İskitler devrinde başlamışlardır. Eski Türkler
gayet güzel elbiseler giymeyi, leziz yemekler yemeyi, ha-
yatlarını ziyafetler ve düğünler arasında geçirmeyi sever-
lerdi. Bunun için de hiç boş durmazlar, iktisadî faaliyet-
lerle uğraşırlardı. Çok kazanırlar, çok sarfederlerdi.
Eski Türklerin misafirperverlikleri son dereceyi bul-
muştu. Dede Korkut Kitabı'nda Burla Hatun yaptığı umu-
mî bir ziyafetten bahsederken şu sözleri söylüyor:
«Tepe gibi et yığdırdım. Göl gibi kımız sağdırdım.
Aç olanları doyurdum, çıplak olanları giydirdim. Borçlu-
ların borcunu verdim».
Bununla beraber, binlerce liraları yutan bu umumî
ziyafetler, Salur Kazan'm senede bir kere yaptığı «yağma
ziyafeti»ne nisbetle hiç hükmünde kalırdı. Salur Kazan'm
ziyafetinde bütün beylerle halk tamamiyle yiyip içtikten
sonra, Salur Kazan zevcesinin elinden tutarak sarayın-
dan çıkardı, varı yoğu her ne varsa yağma edilmesini da-
vetlilerden rica ederdi. Bu suretle yağmaya uğrayan Sa-
lur Kazan bir müddet sonra, yine Oğuz ilinin en zengin
beyi olurdu.
Türkler, mazide nail oldukları bu iktisadî refaha is-
tikbalde de mazhar olmalıdırlar. Hem de kazanılacak ser-
vetler, Salur Kazan'm zenginliği gibi umuma ait olmalı-
dır. Türkler hürriyet ve istiklâli sevdikleri için, iştirakçi
olamazlar. Fakat müsavat - perver olduklarından dolayı,
fertçi de kalamazlar. Türk harsına en uygun olan sistem
«solidarizm» yani tesanütçülüktür. Ferdî mülkiyet, içti-
maî tesanüdle hâdim bulunmak şartıyla meşrudur. Sos-
yalistlerin ve komünistlerin ferdî mülkiyeti ilgaya teşeb-
büs etmeleri doğru değildir. Yalnız, içtimaî tesanüde hâ-
dim olmayan ferdî mülkiyetler varsa, bunlar meşru sayı-
lamaz. Bundan başka, mülkiyet yalnız ferdî olmak lâzım
gelmez. Ferdî mülkiyet gibi, içtimaî mülkiyet de olmalı-
dır. Cemiyetin bir fedakârlığı veya zahmeti neticesinde
husule gelen ve fertlerin hiçbir emeğinden hâsıl olma-
yan fazla temettüler, cemiyete aittir.
Fertlerin bu temettüleri kendilerine hasretmesi meş-
ru değildir. Fazla temettü lerin (plus - value) cemi-
yet namına toplanmasıyla husule gelecek büyük meblağ-
lar, cemiyet hesabına açılacak fabrikaların, tesis oluna-
cak büyük çiftliklerin sermayesi olur. Bu umumî teşeb-
büslerden husule gelecek kazançlarla fakirler, öksüzler,
dullar, hastalar, kötiirümler, körler ve sağırlar için, hu-
susî melceler ve mektepler açılır; umumî bahçeler, mü-
zeler, tiyatrolar, kütüphaneler tesis olunur. Ameleler ve
köylüler için sıhhî evler inşa edilir. Memleket umumî bir
elektrik şebekesi içine alınır. Hülâsa, her türlü sefalete
 nihayet vererek umumun refahını temin için her ne lâ- masını intaç edecektir. İşte, bu iki müceddid kendi meni
zımsa yapılır. Hattâ, bu içtimaî servet kâfi miktara bâliğ leketleri için, birer hususî «millî iktisat» sistemi vücuda
olunca, halktan vergi almağa da ihtiyaç kalmaz. Hiç ol- getirerek, memleketlerinin büyük sanayie mâlik olması
mazsa vergilerin nevi ve miktarı azaltılabilir. için çalıştılar ve muvaffak da oldular. Bugün Amerika ile
Almanya büyük sanayi hususunda İngiltere ile boy ölçü-
Demek ki Türklerin içtimaî mefkûresi, ferdî mül-
şecek bir mertebeye yükselmişlerdir ve şimdi, onla/ da
kiyeti kaldırmaksızın, içtimaî servetleri fertlere gasbet-
İngiltere'nin açık kapı siyasetini takip ediyorlar. Fakat,
tirmemek, umumun menfaatine sarfetmek üzere, muha-
bu devre gelebilmeleri, senelerce millî iktisadın himaye
faza ve tenmiyesine çalışmaktır.
usullerini tatbik sayesinde olduğunu da pekâlâ biliyor-
Türklerin, bundan başka, bir de iktisadî mefkûresi lar.
vardır ki, memleketi büyük sanayie mazhar etmektir. Ba-
İşte Türk iktisatçılarının da ilk işi, evvelâ Türki-
zıları «memleketimiz bir ziraat yurdudur, biz ziraatçi bir
ye'nin iktisadî şe'niyetini tedkik ve sâniyen, bu objektif
millet kalmalıyız. Büyük sanayi ile uğraşmağa kalkışma-
tedkiklerden millî iktisadımız için ilmî ve esaslı bir prog-
malıyız» diyorlar ki asla doğru değildir. Filhakika, çiftçi-
ram vücuda getirmektir. Bu program vücuda geldikten
liği hiçbir zaman elden bırakacak değiliz, fakat, asrî bir
sonra, memleketimizde büyük sanayii vücuda getirmek
millet olmak istiyorsak, mutlaka büyük sanayie mâlik ol-
için her fert bu program dairesinde çalışmalı ve İktisat
mamız lâzımdır. Avrupa inkılâplarının en ehemmiyetlisi
Vekâleti de bu ferdî faaliyetlerin başında umumî bir nâ-
iktisadî inkılâptır, iktisadî inkılâp ise nahiye iktisadı ye-
zım vazifesini ifa etmelidir.
rine millet iktisadının ve küçük hırfetler yerine büyük sa-
nayiin ikame edilmesinden ibarettir. Millet iktisadı ve (Türkçülüğün esasları, Ankara 1339/1923, s. 160-1(19.)
büyük sanayi ise ancak himaye usulünün tatbikiyle hu-
sule gelebilir. Bu hususta, bize rehber olacak «millî ikti-
sat» nazariyeleridir. Amerika'da John Ray ve Almanya'da
Friedrich List, İngiltere'de Manchesterienlerin tesis ettik-
leri iktisadiyat ilminin, umumî ve beynelmilel bir ilim ol-
mayıp yalnız İngiltere'ye mahsus bir «millî iktisat» sis-
teminden ibaret olduğunu meydana koydular. İngiltere
büyük sanayi memleketi olduğu için, mamulâtını hârice
göndermeğe ve hariçten ibtidaî maddeler getirmeğe muh-
taçtır. Bu sebeple, İngiltere için faydalı olan yegâne usul,
gümrüklerin serbest olması kaidesi, yani «açık kapı» si-
yasetidir. Bu kaidenin İngiltere gibi büyük sanayie mâ-
lik olamamış olan milletler tarafından kabul edilmesi, ile-
lebed İngiltere gibi sınaî memleketlere iktisaden esir kal-

İKTİSADÎ ESARETE KARŞI
1921 Londra konferansı esnasında, dostumuz Kont
Sforza, bizim iktisadî istiklâl meselesinde sonuna kadar
ısrar azminde olduğumuzu anlayınca, murahhaslarımıza
hitaben şu sözleri söylemiştir: «Böyle yaparsanız bütün
âlemi aleyhinize çevirirsiniz. Arazi için harbetmenizi her-
kes anlar, fakat hiç iktisadî şartlar için harbedilir mi?»
Bu sözlerde sarîh bir mânâ vardır. Kont Sforza de-
mek istiyordu k i : «Arazi için döğüşünüz. İsterseniz top-
raklarınızı tevsî ediniz. Fakat topraklarda iktisadî hâki-
miyet, yani umumiyetle hâkimiyet meselesini işe karıştır-
mayınız. Bu hâkimiyet bizimdir. İktisaden bizim efendi-
liğimizi kabul etmezseniz hepimiz aleyhinize döneriz».
Toprağın lafzen sahibi olmak, fakat mahsulü yaban-
cılara vermek, sahipler fiilen iktisadî esir mevkiinde bu-
lunmak. .. Bizim lâyık görüldüğümüz akıbet işte bundan
ibaretti. Bu tarzda bir tarz-ı tesviyeyi kabul edeceğimizi
bekliyorlardı. Çünkü eski Osmanlı İmparatorluğu'nun bu
esas üzerine yaşadığını parlak tecrübeleri neticesinde bi-
liyorlardı. Eski imparatorluk, zahirî şevket ve tantana
üzerine müessesti. Vâsi araziye sahip olmak ve bütün
kuvveti bu araziyi cebren bir arada tutmak için sarfet-
mek bu şevket ve tantananın icabatındandı. Arazi mese-
lelerinde son derecede hassastı. Yemen'i imparatorluğa
merbut bulundurmak için bir buçuk, iki milyon Anadolu
yavrusunu israf etmekte bir dakika bile tereddüt etmezdi.
Fakat Yemen'i bu kadar büyük külfetlerle memlekete
merbut bulundurmaktaki lüzum ve hikmeti bir saniye
bile düşünmeğe lüzum görmez, halkı daha yüksek bir
hayat mücadelesi için teçhiz ettiği, memleketin muhtaç
olduğu maddî teçhizatı plan dairesinde vücuda getirfrıe-
yi, gizli bir halde duran servetleri milletin istifadesi için
canlandırmayı düşünmez, düşünemezdi. Hiç uğraşmadan
ceplerini doldurmayı düşünen ecnebi muhtekirinin men-
faatiyle eski imparatorluğun zihniyeti tamamiyle uygun
düşüyordu.
Son senelerde milletimiz pek derin inkılâp geçirdi.
Bu inkılâbın neticeleri bugün çok şükür tamamiyle kök
tutmuş bulunuyor. Biz şimdi körü körüne «fazla arazi...»
diye aklımızı kaybetmiyoruz. Yalnız millî, siyasî, iktisadî
birliğimiz için icap eden toprakları vatan addediyoruz.
Diğer topraklar bize altın tepsi içinde uzatılsa, bugün biz
«hayır, istemiyoruz. Yabancı topraklarda boşu boşuna
zabıta memurluğu etmekten bıktık. Sanat memleketi de-
ğiliz ki, oralara bir mahreç diye ihtiyaç duyalım. Biz yal-
nız öz vatanımızı isteriz» diyebilecek kadar idrak ve me-
tanet sahibiyiz. Fakat kendimizin addettiğimiz mahdut
ve muayyen topraklara tamamiyle sahip ve hâkim olmak
isteriz. Bu hususta anladığımız hâkimiyet mefhumu, ken-
di ihtiyaçlarımıza göre serbestçe bir iktisadî siyaset takip
etmekten, memleketin inkişafına hâdim çarelere, hiçbir
nevi tehdidât tanımadan tevessül etmekten, halkımızı
daha mükemmel bir hayat mücadelesine, daha yüksek bir
maîşet seviyesine çıkarmaktan ibarettir.
Bugün milletimizin en hassas olduğu nokta, şu nok-
tadır : Bizim için, tam bir iktisadî istiklâl, en zengin ya-
bancı araziye lafzen sahip olmaktan çok cazip bir şeydir.
Olur olmaz arazi meselelerinde harbi belki de bilâ-tered-
düt göze almayız. Aramızda bu hususta tereddüt göste-
 Her şeyden evvel iktisadî esarete karşı mücadele etmiş
renler bulunabilir. Fakat iktisadî istiklâl meselesinde en olan Türk milleti, bundan sonra kimsenin boyunduruğu
şiddetli silâhlara müracaat etmekte bir saniye bile tered- altına giremez.
düt edecek bir Türk tasavvur edemeyiz. Hayır, kendi evi- Lozan'daki inkıtaı mucip olan sebepler en basit şek-
mizde bundan sonra kimsenin esiri olmayacağız. Hayatı, le irca edilince, hedefi bizi iktisaden esir mevkiinde bu-
ecnebilerin hizmetçisi veya mahmisi sıfatıyla sürünüp lundurmaktan ibaret olduğu görülür. Gerek iktisadî mad-
gitmekten ibaret diye telâkki etmeyeceğiz. Evimizin tam delerin, gerek ecnebilerin memleketimizdeki vaziyetine
mânâsıyla efendisi olacağız. Bu şart tahtında bizimle ait maddelerin hedefi budur. Bizim gözümüzü boyamak
dostluğa ve iktisadî münasebete girişmek isteyenlere bü- için bunların tali bir ehemmiyeti olduğunu söylüyorlar.
yük bir muhâlesetle elimizi uzatacağız, onlar sermayele- Mesele tâli bir mâhiyette ise neden bu kadar ısrar edi-
rini müsait iktisadî şerâit dairesinde işletmekten müste- yorlar? İstiklâle taalluk eden hususlarda sonuna kadar
fid olacak, biz memleketimizin şimendifer, yol, liman sa- ısrar göstermek bizim en tabiî vazifemizdir.
hibi olduğundan, tabiî servetlerinin hem sermaye sahiple-
rinin, hem de memleketin hayrı için işlediğinden dolayı (Vitklt, nr. 1853, 7 Şubat 1923 )
sevinecek ve istifade edeceğiz. Fakat topraklarımızda
herhangi bir mânâ ile bir inhisar, murakabe, tagallüb
emeli takip edenler, bütün milletimizi tamamiyle uyanık
ve en şiddetli mücadelelere hazır bir halde karşılarında
bulacaklardır. Bu gibilerle teşrik-i mesaî etmemekte so-
nuna kadar ısrar edeceğiz. Kendileri bizi yanlış anlamak-
tan ve ihtikâr hırsıyla yanlış hesaplara kapılmaktan mü-
tevellid hatalarını iş işten geçtikten sonra anlayacaklar
ve son pişmanlığın fayda vermediğini de öğreneceklerdir.

Karaağaç'tan vazgeçmek, Musul hakkında hususî

müzakerelere girişmek münferit bir tedbirdir. Büyük Mil-
let Meclisi hükümetinin selâhiyetini hâiz bir sulh heyet-i
murahhasası, sulh müzakereleri esnasında bu yolda tedbir-
lere müracaat edebilir. Fakat iktisadî istiklâlimizden en
küçük bir zerre bile terketmeğe ne sulh heyet-i murahha-
sasmın, ne Büyük Millet Meclisi'nin, ne de hiç kimsenin
selâhiyeti yoktur. Tam bir iktisadî istiklâl, bütün ciha-
nın tahakkümüne karşı en büyük fedakârlıklara girişen
Türk milletinin ve gelecek Türk nesillerinin hakkıdır. Bu
hak hiçbir surette, hiçbir derecede kabil-i ferâğ değildir.

IKTISADÎ ZAFER HAZıRLıĞı
Rehber mevkiinde bulunanların vazifesi kendi di-
mallarındaki sâbit bir fikri zorla umuma kabul ettirmek
değildir. Memleketin ihtiyaçlarını sezmek ve bu ihtiyaç-
ların tahakkuku için delâlette bulunmaktır. Ortadaki ha-
kiki vaziyet, hakiki imkânlar ve amelî ihtiyaçlarla telif
kabul edemeyen birtakım sâbit ve hayalî fikirler arka-
sında koşan rehberler bilâ-istisna hezimete uğramışlar-
dır. ihtiyaçları gören ve bunların husulünü hedef bilen
bir rehberi de mutlaka muvaffakiyet bekler.
Mustafa Kemal Paşa bu son nevi rehberliğin müşah-
hası olduğunu dün gösterdiği gibi, bugün de göstermeğe
başlamıştır. Gazi Paşa'nın takip ettiği teceddüt ve teâli
programının mânâsını henüz pek çokları lâyıkıyla anlama-
mışlardır. Fakat bu programın millî işlerimize ne kadar
müsmir bir inkişaf cereyanı vereceği az zamanda sâbit
olacaktır. Böyle bir cereyanın tebellür etmeğe başlama-
sını hepimiz tabiî görüyoruz. Mütarekeden sonra husule
gelen ümitsiz vaziyetten bir defa kurtulmağa muvaffak
olunca, hiçbirimizde hayret etmek kabiliyeti kalmamış-
tır. Her şey gözümüze tabiî görünüyor. Halbuki buna mü-
masil vaziyetlerde muhtelif milletlerin geçirdiği tecrübe-
lere nazaran millî işlerimizin aldığı istikamet gayr-ı tabiî-
dir. Müstakbel tarihimizin çok fena bir yol tutması pek
mümkündü.
Mustafa Kemal Paşanın mevkiinde bulunacak her-
hangi bir başkasının tabiî meyli bu memleketi emperya-
list bir kuvvet haline koymak ve yaldızlı hülyalara muka-
bil binnetice harabeye doğru sürüklemek olacaktı. Ciha-
nın vaziyetine nazaran emperyalizm vadisinde bizim için
nâ-mahdut sergüzeşt cazibeleri vardır. Milletimiz emper-
yalizm istemiyor, sâkin bir dahilî inkişaf istiyor. Fakat
kuvvetli birkaç rehber için emperyalizm sergüzeştlerine
atılmak ve yavaş yavaş bunu milletin bir kısmına cazip
göstermek işten bile değildir. Hariçte de bizi emperyalist
sergüzeştlere âlet etmek isteyenler çoktur. Ortada emper-
yalizm havası eserse, mevki-i iktidarda bulunanlar nâ-mah-
dut bir nüfuz sahibi olurlar, kanunun fevkinde keyfî bir
mevcudiyet geçirirler ve muntazam hükümet makinasını
hiçe sayarlar. En kuvvetli insanların bile zayıf damarla-
rı olduğu için bu yola mukavemet etmek güçtür.
Mustafa Kemal Paşa en büyük kahramanlığını, nef-
sini inzibat altında tutmak ve memleketin hakiki ihtiyaç
ve menfaatlerine tamamiyle mutî kılmak suretiyle gös-
termiştir. Eğer Mustafa Kemal Paşa ikinci grupta bulu-
nan bazılarının zannettiği gibi şahsî ve keyfî kuvvet ve
kudret arkasından koşsaydı, mutlaka emperyalizm yolu-
nu tutacak ve memleketin muntazam bir inkişaf geçirme-
sine hâil olacaktı. Halbuki Gazi Paşanın bil-fiil tuttuğu
yol, memleketi muntazam bir inkişafa mazhar etmekten
ve kanunu hâkim kılmaktan ibarettir. Şimdiye kadar sâ-
bit olmuştur ki, Mustafa Kemal Paşa samimi emellerle
memleketi kurtarmak ve yükseltmekteki ulvî zevki cazip
buluyor, şahsî kudretteki yırtıcı, kirli zevki istihkar edi-
yor. Bunun en yeni delili, millî iktisat kongresinde irad
edilen şâyân-ı dikkat iftitah nutkudur.
Mustafa Kemal Paşanın son nutkunda çok derin ta-
rihî mânâlar vardır. Sulh meselesi muallakta bulunduğu
 sırada başkumandanımızın kongre kürsüsünde biraz kılıç
şakırdatması beklenebilirdi. Bunun tamamiyle aksi vâki
olmuştur.
Mustafa Kemal Paşa yalnız kılıcıyla iş gören bir
milletin sabanla çalışanlara terk-i mevki etmeğe mahkûm
olduğunu Osmanlı müstevlilerinin sapan önünde mağlu-
biyete uğradığını millî tealimizin tahakkuku için en bü-
yük zımanın iktisat olduğunu, askerî zaferlerimizi ikti-
sadî zaferlerle tetviç etmek lâzım geldiğini pek sarîh ve
kat'i kelimelerle söylemiştir.
En büyük millî rehberlerimizin milletin hayatını ve
istikbalini bu suretle telâkki etmesi, âtimiz için en sâlim
ümittir. Filhakika iktisadî teâli memleketin her derdi
için deva değildir. Her istikametteki faaliyetlerin ilk şar-
tı bugünkü maddî sıkıntı ve zaruretin ber-taraf olmasıdır.
Ancak bu sayede maîşet ve ihtiyacın seviyesi yüksele-
cek, hayatımız maddeten daha cazip olacak, ümran, sıh-
hat, maarif hususunda ileriye doğru gidebilecektir. Aynı
zamanda siyasî hayatımızdaki dar husumet ve münaferet-
ler de bu sayede tahaffüf edecek, birbirlerine karşı her-
hangi bir ihtilâf halinde bulunanlar daha temiz, daha
müsmir, daha gayr-ı şahsî silâhlarla döğüşeceklerdir.
Ahlâk, içtimaî terakki, emniyet ve inzibat ile millî
vüs'at-i maîşet arasında da pek sıkı bir münasebet vardır.
Bu takdirde hepimizin ilk hedefi, millî hayatımızın
maddî şerâitini tanzim etmek ve yükselmekten ibarettir.
İzmir İktisat Kongresi, bu yeni çığırın bir nevi med-
hali olduğu için Mustafa Kemal Paşa'nın iftitah nutkun-
da dediği gibi millî reha ve teâli nokta-i nazarından Er-
zurum ve Sivas kongreleri ile hem-ayar tutulmağa lâyık-
tır. İzmir Kongresi yeni başlayan mesaî devresinin Er-
zurum Kongresi demektir.
Mustafa Kemal Paşa harice karşı olan iktisadî prog-
ramımızı bir kelime ile izah ediyor. Bu programda hiçbir
husumet mânâsı yoktur. Bilâkis her şey mütekabil men-
faate müstenit bir iştirak-i mesaî üzerine müessestir. Ec-
nebi sermayesine itimat telkin etmek ve her türlü makul
teminatı göstermek bizim için en tabiî bir menfaat me-
selesidir.
Geçen gün de söylediğimiz gibi İktisat Kongresinin
bu sırada içtima etmesi bir hüsn-i tesadüftür. Bizi dünkü
vaziyette zannedenlere ve mevhum bir siyasî menfaate
sarılıp kalacağımızı, hakiki iktisadî menfaatlerimizden
vazgeçeceğimize zâhip olanlara, Türk milleti tarafından
bu kongreye gösterilen ehemmiyet, en beliğ bir cevap
teşkil edecektir. Bizim iktisadî meselelerde mütekabil
menfaat esasından başka bir esas dairesinde bir sulh im-
za etmeğe razı olacağımızı zannedenler kendi kendilerini
aldatıyorlar. Bunu belki de iş işten geçtikten sonra farke-
deceklerdir.
Yeni Türkiye'nin bütün kuvvetini iktisadî inkişafa
hasretmesi dahilî hayatımız nokta-i nazarında pek mühim
bir şey olduğu gibi, haricî münasebetlerimizde de tesiri
görülecektir. Emperyalist entrikalara kapılmağa ve giriş-
meğe müheyyâ bir Türkiye'nin dost ve düşmanları baş-
ka, kendi haline göre çalışmaktan gayrı bir şey isteme-
yen, dünya yüzünde hakiki bir sulh ve sükûn âmili olma-
yı en cazip gaye bilen bir Türkiye'nin dost ve düşmanları
yine başkadır. Kendi menfaatleri nokta-i nazarından ah-
vali anlamağa çalışarak muayyen bir vaziyet almak dev-
letlere ait bir şeydir. Millî mücadelemizin mânâsını ve
neticesini en iyi anlayan ve tahmin eden ecnebiler Fran-
sızlar olmuştur. Bundan sonraya ait mesaîmizin hedef
ve mânâsını en iyi ihata edenlerin ve bize yol arkadaşı
olmayı kârlı ve istifadeli bulanların Fransızlar olması
 beklenebilirdi. Dün her sevi
dostlarımız m a a t t e e s S S ^ ^ ^ v * " » »
set tutmuşlardır Birkar F r l ı 1 bir ^
takım m u L e k Î â n e L e n S T ^ T * ^

şarktaki devamh ve h â ^
t
daha ECNEBİ SERMAYESİ
W bulunuyorlar ^ ^ a h m o^teda
Iundugunu, bu Türkiye'nin iktisadî istiklâline riayet edd" Londra'daki müzakereler bugün, yarın bitecektir.
Üç devletin mütehassısları mukabil tekliflerimiz hakkın-
S d t m S ı ^ - T edeceğini' fakat — n daki nokta-i nazarlarını tesbit etmişlerdir. Şimdi murah-
îKtısadı menfaatler üzerinde ecnebi sermayesivle tesri t • haslar umumî bir celse akdederek elde edilen neticeleri
mesaiye ve bu sermayeye her türlü hürmeT ^ t u v et"; konuşacaklar ve sonra bize muayyen bir teklifte buluna-
f a k d i ^ r r h ^ â °,duğunu -emlekefen " v e caklardır. Bunun üzerine yeni bir münakaşa safhası açıl-
takdir edecek ve yeni inkişafa başlayan vaziyetten isdfa
deye muvaffak olacaktır? y lstIta" masına kuvvetli surette ihtimal verilebilir.

(Vakit, nr. 1865, 19 Şubat 1923 )

Bu yeni safhada tarafeynden biri, kimsenin malına
göz dikmeden dahilî inkişafıyla meşgul olmak isteyen, fa-
kat mukadderatına tam bir müstakil devlete yakışacak
surette serbestçe hâkim kalmakta musir olan milliyetper-
ver Türkiye'dir. Diğer taraf doğrudan doğruya beynelmi-
lel sermayedir.
Sulh müzakerelerinin ilk safhalarında karşımızda
siyasî gayeler takip eden, bize karşı kindar hisler besle-
yen devletler vardı. Bu gayelerden vazgeçilmedi, bu kin-
ler sönmedi. Fakat umumî sulh ihtiyacı az çok tesirini
gösterdi. Gizli emeller besleyen devletler, daha müsait
fırsatlara mütekarrib olmak üzere pusuya yattılar. Eski
kinler üzerine muvakkat bir perde gerildi. Şimdi karşı-
mızda hasım vaziyetinde duran kuvvet, beynelmilel ser-
mayeye ait muhtekirâne menfaatlerdir.
Bu kuvvetle bu haftalar içinde çarpışacağız, beynel-
milel sermaye eski imtiyazlı vaziyetine ait ne kurtarmak
mümkünse kurtarmak emelindedir. İstiklâl kalemizde
 velev kuçuk olsun bir gedik açmağa uğraşıyor. Adlî te-
minattan kasdedilen şey bundan ibarettir. Sonra bizi kü-
saden pürüzlü, berbat, kendisine yeniden esir olmağa mü-
«aıd bir vazıyette bulundurmak için elinden geleni^ yapa-
caktır Biz çok şükür tehlikeyi görüyoruz. Nereye kadar
gitmek caiz olduğunu aklımız pek iyi kesiyor. Bunun için
ecnebi sermayesinin sulhun imzasından evvel tagallüb ve
tahakküm emelleriyle sarfedeceği son gayretlerden mağ-
lup bir vaziyette çıkmayacağımızı ümit edebiliriz.
Fakat iktisadî ve malî meselelerde ne kadar muvaf-
fakiyetle sulh imza edersek edelim, düşmanımızı ezmiş
olmayacağız. Ecnebi sermayesi asıl faaliyetini ondan son-
ra gösterecektir. Sulhun imzasına kadar beynelmilel ser-
maye tahakküm ve tagallüb emellerinde ve eski imtiyaz-
larından mümkün olduğu kadar çok bir kısım kurtarmak
gayesinde müşterek bir kuvvet halinde bulunacak mütte-
b ı r c e P h e ^Şkil edecektir. >Fakat keseler ayrı olduğu
için, bu müşterek mücadeleden sonra her memleketin
sermayesi kendi hesabına ortaya atılacaktır.
Ecnebi sermayesinin memleketimiz hakkında muay-
yen telakkileri vardır, öteye beriye biraz bahşiş dağıtmak
suretiyle her emellerine muvaffak olacaklarını zanneder-
ler; bu telakki eski imparatorluğun istibdad idevrinden
ka mış bir mirastır. Müstebid bir saray idaresi, memle-
keti mahdut şahısların nef'ine hâdim bir çiftlik diye te-
lakki eder ve herkesin soygunculuğa iştirak için her va-
sıtaya müracaat etmesini mübah ve tabiî görür Böyle
bir devirde namus hal-i tabiî değildir, istisnadır. Hepimi-
zin hatınmızdadır. O devirde: «Filan adam ecnebi ser-
mayedarlarının verdiği bahşişi kabul etmemiş, ecnebiler
hayrette kalmış», diye namuskâr bir adamın pekrtabiî bir
hareketinden müstesna bir kahramanlık diye bahsolu-
nurdu. Memleketimizde iktisadî menfaatler temin etmek
için ecnebilerin takip ettiği yol, iş becerebilen adamlara
biraz bahşiş dağıtmaktan ibaretti. Bu tıpkı gümrükten
mal kaçırmak için bir kolcuya bahşiş vermeğe, o kolcu-
nun alacağı beş kuruşa mukabil memleketi beş bin lira-
lık bir menfaatten mahrum etmesine benzerdi.
Meşrutiyet'ten sonra tedricî surette inkişaf ederf va-
tanperverlik hisleri çok şükür yeni bir umumî ahlâk ibda
etti. Artık umumî hayatımızda namus hal-i istisna değil-
dir, hâl-i tabiîdir. Ecnebilerden bahşiş alarak memleketin
esaslı menfaatlerini ihlâl etmeğe müstait olanlar küçük ve
merdûd bir sınıf teşkil ederler. Bahşiş usulüyle eski tarz-
da iş görmeğe çalışacak ecnebiler, hatalarını pek çabuk
anlayacaklardır.
Maatteessüf iş bu kadarla bitmiyor. Ecnebi serma-
yesinin yapabileceği fenalık aramıza para saçarak 'bizi
birbirimize geçirmekten ibaret değildir. Ortalığa pek çok
zehir de saçabilirler. Muayyen iktisadî işlerin yapılma-
masında alâkadar devletler vardır. Muayyen işleri bizzat
istedikleri şartla yapmak, başkalarına yaptırmamak iste-
yenler eksik değildir. Gizliden gizliye bir inhisar vaziyeti
hazırlamaya çalışanlar da bulunacaktır. Bunlardan her
biri bizim zayıf damarlarımıza basmak suretiyle propa-
gandalar yapacaklardır, kısmen de şimdiden yapıyorlar.
Para korkunç tve iğrenç bir şeydir. Muayyen bir iktisadî
teşebbüsün husulüne can ii gönülden taraftar olanların
veya muayyen bir şekilde tahakkukunda mahzurlar gö-
renlerin pek çoğu çirkefe bulaşmamak için bir kenarda
durmayı tercih edeceklerdir. Meşrutiyet'in ilk senelerin-
de eserleri görüldüğü gibi, bunun mantıkî neticesi mem-
leketin imarına ait faaliyetlerde akamet hâsıl etmekten
ibarettir. Sonra hakiki bir âhenk ve itimat içinde çalış-
mağa, az zamanda çok iş görmeye muhtaç bulunduğu-
muz (bir zamanda, birbirimiz hakkında şüphe ve itimat-
 sizlik beslemeye meyletmemiz de ayrıca feci bir tehlike
teşkil eder.
Düşmanımız sermayenin garip hassaları vardır. Tıp-
kı ateşe benzer, meydanı boş bulursa insafsızca her şeyi
yakar, yutar, muhkem yapılmış bir ocak veya soba için-
de tutuşturulursa pek hayırlı ve (faydalı bir şey olur. Biz
böyle hayırlı ve faydalı bir daire içinde faaliyette bulun-
mak şartıyla ecnebi sermayesine çok muhtacız. Onsuz
yaşayamayız, nefes alamayız.
Bize çok fenalık edebilecek bir düşman olan serma-
yeyi memleketimizi cennete çevirecek bir dosta tahvil et-
mek çaresi bizim elimizdedir. Sermaye kuvvetlidir. Biz
bugünkü teçhizat ve teşkilâtımızla zayıfız. Kuvvetli ile
zayıf arasında, bir tarafın diğerine tahakkümünden baş-
ka bir tarz-ı münasebet kabil-i tasavvur değildir. Serma-
yede insaf, ahlâk, vicdan yoktur. Nereye kadar gitmesine
meydan bırakılırsa oraya gider. Zararını defederek ha-
yırlı cihetlerinden müstefit olmak için sermaye ile karşı-
laşmazdan evvel kendimizi biraz teçhiz ve takviye etmek-
ten; müsaviler arasında mevcut şekilde bir tarz-ı müna-
sebet ihdas etmeğe çalışmaktan başka yol yoktur.
Şüphe ve vesveseyi kalkan diye kullanmak hiçbir
şeye yaramaz. Bu takdirde husule gelecek netice, her iş-
te aldanmak ihtimali olduğu için hiçbir işe girişmemek-
ten ibarettir. Böyle bir yolu ancak her şeyden gafil ve ca-
hil adamlar tutar. Bizim iktisadî gayemiz, mümkün ol-
duğu kadar az zamanda pek çok işler yaptırmak olmalı-
dır. Hiçbir sermaye, ecnebi memlekette faaliyete giriş-
mek tehlikesini hayır maksadıyle göze almaz. Asıl olan
intifadır. Bu intifaı mütekabil ve meşrû bir surette temin
etmenin yolu, soğukkanla aranmalıdır.
Ecnebi sermayesiyle münasebete ait işlerin hiçbiri
gizli kapaklı olmamalıdır. Vakt ü zaman ile ilân edilerek
daha müsait şerâit gösterecek bir talip varsa, onun zuhu-
runa meydan bırakılmalıdır. Her işte faydalı ve mah-
zurlu cihetler keşfetmek mümkündür. Bütün mesele [han-
gi tarafın galip olduğundadır. işte efkâr-ı umumiye naza-
rında bunun anlaşılması için lehte ve aleyhte noktalar
açıkça ortaya konulmalı ve serbestçe münakaşa edilme-
lidir. El altından tesir yapmak isteyen propagandalar
aleniyetten korkar ve kaçar. Bu propagandaların faaliyet
imkânını mümkün olduğu kadar tahdit etmeliyiz. Birbi-
rimiz hakkında kavî delillere müstenit olmadan şüpheye
düşmek ve bunu izhar etmek, ecnebi emellerine (bilme-
den âlet olmak demektir. Küçük bir bahşiş mukabilinde
memleketin büyük bir menfaatini satmak ithamı, en ağır
bir ithamdır. Bir mebusumuzun sırf dedikoduya müste-
nit olarak iktisat Vekili Mahmud Esat Bey hakkında bu
tarzda bir ithamda bulunması, sonra sözünün delile de-
ğil, sımâa müstenit olduğunu itiraf etmesi, pek acı bir
şeydir. Böyle bir hareket namusun kadrini istihfaf etmek
demektir. Halbuki ecnebi sermayesiyle münasebetlere ait
tabiî pislikler içinde umumî hayatımızı temiz ve nezih
bulundurabilmek için, namus meselesinde çok hassas ve
çok hürmetkâr davranmamız İcap eder.
Diğer mühim bir nokta var: Şimdiki halimizde bize
tabiî bir düşman olan ecnebî sermayesini kıymetli bir
dost 'haline koyacak vaziyeti ihzar hususunda bizim bu-
günkü ihtisasımız kâfi değildir. En zayıf olduğumuz ihti-
sas şubesi cidden en güç ve nazik bir şube olan iktisadî
meselelerdir. Zaafımızı ne kadar çabuk itiraf edersek, o
kadar çabuk kurtuluruz. Bir an evvel bî-taraf memleket-
lere mensup namuslu mütehassıslar intihab etmeli ve
hizmetimize almalıyız. Düşmanımız sermayeyi az zaman-
da emin bir dost haline koyabilmek için bu muavenete
şiddetle muhtacız. Noksanımızı itiraf etmeyecek olursak,
yarınki iktisadî hayatımızın muhtaç olduğu salâbet, ıttı-
rad ve intizamı temin hususunda pek geç kalabiliriz.

(Vatan, nr. 2, 27 Mart 1923 )

TÜRKLERİN EN ZAYIF NOKTASI VE

EN KUVVETLİ NOKTASI

Dün ikindiden sonra yine Çınaraltı'na gittim. Meç-

hul filozof orada idi. Selâmdan, hal ve hatır soruşların-
dan sonra, bu suali sordum :

— Türkler hangi noktada çok kuvvetlidirler ve han-

gi noktada çok zayıftırlar? Buna dair fikirlerinizi lütfen
söyler misiniz?

— Türk milletinde ma'şerî vicdan çok kuvvetlidir;

bu hususta şâir şark milletlerine benzemez. Diğer şark
milletlerinde, henüz aşiret ve feodalizm teşkilâtı kalkma-
mıştır. Bu sebeple, onlarda yalnız zümrevî vicdanlar kuv-
vetlidir. Türklerde ise, aşiret ve feodalizm teşkilâtları kal-
madığı ve her Türk köyü Avrupa köyleri gibi bir «com-
mun» mahiyetinde bulunduğu için, umum millete şâmil
gayet kuvvetli bir ma'şerî vicdan vardır. Türkler, nice
defa harp ve felâket zamanlarında, bu ma'şerî vicdan sa-
yesinde, büyük kahramanlıklar ve fedakârlıklar göstere-
rek, cihan efkâr-ı âmmesinde muhterem bir mevki ka-
zanmışlardır. Türkleri askerlik hususunda birinci dere-
cede bir millet yapan işte, bu hasîsasıdır. Türklerin teh-
like zamanlarında daima bir rehberin arkasında birleşerek
harikalar göstermesi mümkündür. Hususiyle, bu rehber,
hem kahraman, hem de dâhi olduğunu fiiliyatıyle isbat
etmiş bulunursa, bütün millet, tamamiyle tereddütten ve
şüpheden âri olarak, her türlü tehlikelere onunla beraber

atılmaktan çekinmez. Bu ruhî ve içtimaî kudret, Avrupa'-
nın en kudretli milletlerinde bile bu derecede kuvvetli
değildir.
Tehlike ve harp anlarında daima Türk milletinin
mucizeler göstermesini bekleyebiliriz ve Türklerin hiçbir
millette görülmeyen fedakârlıkları yapacağından emin
olabiliriz. Türk milletinin daima güvenebileceğimiz en
esaslı kudreti budur.
Türklerin en zayıf noktasına gelince, bu da taksim-i
a'malinin kâfi derecede derinleşmemiş olmasından ibaret-
tir. Taksim-i a'mal, fertlerin mütehassıs olmasını ve yal-
nız mütehassıslara kıymet verilmesini icap ettirir. Bizde,
şimdilik mütehassıslar azdır ve umumî malumat sahiple-
rine, hezar-fenlere daha çok kıymet veriliyor. îşte en za-
yıf noktamız da budur. Bundan dolayıdır ki, en yüksek
mefkûrelere doğru atıldığımız ve en cezrî inkılâpları yap-
mak cür'etini gösterdiğimiz halde, her işin mütehassısla-
rını bulamamak yüzünden, tatbikatta süratli ve hatasız
olamıyoruz. Bu noktadaki eksikliğimizi itiraf ederek der-
hal çaresine tevessül etmeliyiz. Mütehassıs yetiştirmek
için Avrupa'ya çokça talebeler göndermemiz ve yetişmiş
mütehassıslarımız varsa, onlara dört elle sarılmamız lâ-
zımdır. Gustave Le Bon, başka bir filozoftan naklen di-
yor k i : «Fransa'nın birinci derecedeki elli mühendisi, elli
kimyageri, elli mimarı, elli tabibi, elli ziraat-şinası, elli
erkân-ı harbi, elli hukukçusu, elli iktisatçısı, elli maliye-
cisi birdenbire vefat etseler, Fransız milleti bir an içinde
mahvolur fakat, ihtisasla alâkadar olmayan bütün idare
heyeti bir an içinde, hayatı terketse, Fransız milleti bun-
ların yerine daha iyilerini bularak, yine eskisi gibi yaşa-
makta devam edebilir.
Biz, ma'şerî vicdanımızın çok kuvvetli olması sebe-
biyle, Avrupa'nın en kudretli milletlerinden biriyiz.
Fakat, taksim-i amalimizin henüz başlangıç devre-
sinde bulunması ve az miktarda bulunan mütehassısları-
mıza da kâfi derecede kıymet vermeyerek en ziyade iş
görecekleri mevkilerden uzaklaştırmamız, milletimizi te-
rakki sahasında daima yerinde sayar bir hale getirmiştir
ve bu yolu takipte ısrar edersek, hiçbir zaman asrî bir
millet olamayacağımızdan ve Avrupa medeniyeti câmia-
sına giremeyeceğimizden emin olmalıyız.
Yine sordum:
— Bu milletin en büyük mefkûreleri nelerdir?
Şu yolda cevap verdi:
— Bu milletin en büyük mefkûrelerini dört mefkû-
rede icmal edebiliriz: 1) Milliyetçilik, 2) Halkçılık, 3)
Garp medeniyetçiliği, 4) Cumhuriyetçilik.
Türk milleti bu gayelere ulaşmak için ma'şerî vic-
dan kuvvetiyle neler yapmak mümkünse, hepsini yaptı.
Fakat, yalnız ihtisaslar, taksim-i a'mal vc meslekî teşki-
lâtla yapılması lâzım gelen şeylere henüz başlamadı bile!
Bu eksikliğimizi tamamlamağa çalışmak en büyük
borcumuzdur. Bunun en süratli çaresi ve en kolay ted-
biri, Avrupa'dan mütehassıslar getirtmektir. Ben, Avru-
pa sermayesinin memleketimize girmesinden korkmadı-
ğını gibi, Avrupa'nın siyasî mâhiyette olmayan hakiki mü-
tehassıslarına da tamamiyle güvenirim. Medeniyet beynel-
milel olduğu gibi, onun mümessilleri olan hakiki mütehas-
sısları da beynelmilel insanlardır. Meselâ, Pasteur'ün ke-
şiflerinden bütün milletler fayda görmüşlerdir. Diğer bü-
tün kâşiflerin ve muhteri'leıin faydaları da, günden güne
bütün medeniyet âlemine şâmil olmaktadır.
 Ben yine sordum:
— Taksim-i a'mal bu kadar ehemmiyetli bir âmil
olduğuna göre, onun derinleşmesi büyük içtimaî değişme-
lere sebep olmak lâzımdı. Bu değişmeleri niçin görmüyo-
ruz?
Şöyle cevap verdi:
Görülüyor ki, taksim-i a'mal, içtimaî tekâmülü iki
büyük kısma ayıran en mühim bir âmildir, içtimaiyat
ilmi, cemiyetleri, taksim-i a'malli olup olmamalarına gö-
re iki büyük cinse ayırmıştır:
t
1) Kat'avî cemiyetler,

— Avrupa'da Röncsansla başlayan bütün inkılâp 2) Müteazzî cemiyetler.

lar, taksim-i a'malin cemiyet hayatında yeni bir âmil ola-
Bunlardan kat'avî cemiyetlerde yalnız müşterek vic-
rak tesire başlamasının tcibiî neticelerinden ibarettir. Me-
dan vardır. Henüz, taksim-i a'mal kâfi derecede vücuda
sela (Rönesans) medeniyette inkılâp olduğu gibi, (Re-
gelmemiştir. Müteazzî cemiyetlerde ise, ma'şerî vicdan-
f o r m ) dinde inkılâp, (Renovation) felsefede inkılâp, (Re-
dan başka, taksim-i a'mal ve onun neticesi olan ihtisas da
volution) siyasette inkılâp, (Feminizm) kadınlıkta inki-
teşekkül etmiştir. Yukarıda saydığımız inkılâplar millet-
lâp, (Sosyalizm) iktisatta inkılâp ve (îçtimaî terbiye)
lerin kat'avî cinsinden müteazzî cinsine geçtiği zamanın
terbiyede inkılâp demektir.
zarurî ve tabiî neticeleridir, işte, bugün Türkiye, bu mer-
Taksim-i a'malden evvel bu inkılâplara dair hiçbir halede bulunuyor. Düne kadar kat'avî bir cemiyettik. Bu-
ize tesadüf edilmezdi. O zaman, yalnız ma'şerî vicdandan günden itibaren müteazzî bir cemiyetiz. Şu kadar ki, bu
doğan ma'şerî müesseseler ve mefkûreler mevcut olabi- yeni hayatın henüz başlangıcındayız. Taksim-i amalde
lirdi. O zamanki insanlar yalnız ma'şerî vicdan ve ma' ileri gittikçe, yeni hayatta daha zengin olacağız ve gittik-
şerî şahsiyete mâliktiler. Ferdî vicdanla ferdî şahsiyet çe, daha ziyade müteazzî bir cemiyet oldukça, Avrupa mil-
henüz fertlerde teşekküle başlamamıştı. Fakat, taksim-i letlerine medeniyetçe de müsavi olacağız.
a'mal derinleştikten sonra, ibtida, meslekî vicdan, son-
ra da ferdî vicdan vücuda gelmeğe başladı. Ferdî vicdan, (Cumhuriyet, nr. 6, 12 Mayıs 1924 )
ferdin cemiyetteki din, ahlâk, hukuk, sanat, lisan, siya-
set, aile gibi müesseseleri kendine mahsus bir nüansla
görmesi, millî zemin üzerinde kendi ruhundan doğan na-
kışları işlemesi demektir. Ferdî şahsiyet sahibi, esaslar-
da kendi milletiyle mütesânid olmakla beraber, bunların
tefsirinde tamamiyle şahsîdir.

Taksim-i a'malden doğan bu yeni ruha ferdin istik-

lâli denilir ki, Avrupa'da bugünkü terbiyenin üç hedefin-
den biridir. Diğer iki hedef de, çocukların inzibatlı ve fe-
dakâr olarak yetiştirilmeleridir.

TEŞKİLÂTÇILAR
Meçhul filozofa sordum :
— Mademki Avrupa sermayesinden ve Avrupalı mü-
tehassıslardan istifade edebiliriz; bunlardan başka biz-
de de az çok sermaye ve mütehassıs vardır, tabiî servet-
lerle rençber ve amelelerimizin çalışkanlığı ise her yer-
den ziyadedir ve o halde ne için askerî ve siyasî hayatta
olduğu gibi, iktisadî hayatta da büyük bir muvaffakiyet
gösteremiyoruz?
Şu cevabı aldım :
— İktisadî muvaffakiyetlerin sırrı bu saydığınız
şeyler değildir.
Vâkıa klasik iktisat kitapları, istihsal için yalnız üç
âmil gösterir : Tabiat, sa'v, sermaye. Fakat, bence istih-
sal için bu üç âmil kâfi değildir.
Filhakika, bizde tabiat çok zengin. Sermayeyi ve
mütehassıslarla ameleleri de gerek hariçten ve gerek da-
hilden tedarik edebiliriz. İstihsal sahasında âmil mevcut
olduğu halde, niçin hiçbir iş yapamıyoruz? Demek ki
bunlardan başka, mühim bir âmil vardır ki, henüz o ek-
siktir. Âmillerin en ehemmiyetlisi olan bu dördüncü un-
sur, «teşkilâtçılardır. İktisat sahasında bunlara «müte-
şebbisler» adı verilir.
Filhakika, bizim memleketimizde tabiat zengin ol-
makla beraber, sermaye ve sa'y da yok değildir. Fakat
müteşebbislerimiz pek azdır. Ve onlar da küçük çapta-
dırlar. Biz ekseriya, memleketimizde sermaye yok, müte-
hassıs yok! diye şikâyet ederiz. Halbuki her şeyden ev-
vel, bizi iktisatta geri bırakan, büyük müteşebbislerimi-
zin yok olmasıdır. Müteşebbis alelâde çalışkan bir adam
değil, herhangi bir sermaye sahibi de değil, «yaratıcı bir
adam»dır. Bu yaratıcı adamın yalnız bir kuvveti vardır:
O da teşebbüste muvaffak olacağına pâyânsız bir iman ve
ümide mâlik olmasıdır. «İman ve ümit» bu ruhî kuvvet-
ler yalnız iktisat sahasında değil, başka sahalarda da, bü-
yük teşkilâtçılar vücuda getirmiştir.
Meselâ, başımızda Gazi Paşa gibi, İsmet Paşa gibi
büyük teşkilâtçılarımız olmasaydı, gösterdiğimiz askerî
ve siyasî mucizeler, husule gelebilecek miydi? Hiç de
zannetmem. Millî müzemizi kendi başına yalnız bir teş-
kilâtçı sanatkârımız vücuda getirmedi mi? Hilâl-i ahnıer
cemiyetinin bu kadar faydalı işler görebilmesi, başında-
ki teşkilâtçılar sayesinde değil midir? Bu teşkilâtçıların
hepsinin yaratıcı olmaları, iman ve ümitlerinin pâyânsız
ve lâ-yemut olmasının neticeleri değil midir? Şüphesiz
Avrupa'da ve Amerika'da böyle teşkilâtçı ruhlar azdır.
Meselâ bir Mussolini'nin zuhuru İtalya'yı keşmekeşten
kurtardı. Bir Hung Stirner Fransızlara karşı menfî mu-
kavemetten âhenîn bir sed vücuda getirdi. Bir Lenin'in
teşkilâtçılığı Rusya'da yeni bir devletin esaslarını kur-
du. İmansız ve ümitsiz bir Wilson ise, cihan sahnesine çı-
kardığı prensiplere hayat veremedi. Çünkü evvelkilerde
iman ve ümit olduğu halde, bu hasta ruhta, bu kuvvetle-
rin ikisi de mevcut değildi.
Hakiki imanla gerçekçi ümidin yaratıcı olmaları, bu
iki kuvvetin istilâkâr bir hassaya mâlik bulunmaları sa-
yesindedir. Bu kuvvetler, iptida, bir ferdin ruhunda do-
ğarlar. Fakat bir kere doğdular mı artık hiçbir kuvvet
onları durduramaz, bir an içinde birçok ruhlara sirayet
ederler, çok geçmeden, bütün'bir heyeti, bütün bir mil-
leti, bütün bir ümmeti, hattâ bütün bir medeniyet daire-
sini istilâları altına alırlar. Peygamberler buna en vâzıh
misaller değil midir? Onlardaki iman ve ümit kuvvetleri
değil midir ki, bugün hâlâ yüzlerce milyon insanları, ar-
kalarında koşturuyor.
Türkler pek yakında, bu ruhî kuvvetlerin askerî ve
siyasî feyizlerini gördüklerinden, bunların mucizevî tesir-
lerini kabul için, tarihî vc içtimaî delillere muhtaç değil-
dirler.
Fakat, bugün Türkleri şaşırtan da dünkü askerî ve
siyasî mucizelerden sonra, bugün iktisat sahasında, değil
mucize ve harikalar, hattâ en yabancı muvaffakiyetlere
bile nâil olamamalarının sebebini bir türlü anlayama-
malarıdır. Evet, bu sahalardaki o büyük kudretin yanın-
da, bu sahadaki iktidarsızlık nereden geliyor? Şüphesiz,
öteki sahalarda teşkilâtçılarımız mevcut olduğu halde, bu
son sahada henüz bir teşkilatçımızın yetişmemesinden!
Acaba iktisadî teşkilâtçılarımız zuhur ederlerse, ser-
mayemizin ve tekniklerin bu fıkdanı devrinde ne iş ya-
pabilirler?
Bunlar evvelâ, anonim şirketler yahut kooperatifler
tesis ederler. Mademki bunların iktisadî iman ve ümit-
leri istilâî bir feyze mâliktir, bu tesisler üzerine umum
halkın - vaktiyle, millî tehlike zamanında Gazi Paşa'nın
arkasından gittikleri gibi-büyük bir coşkunlukla, bu ik-
tisat gazilerinin de arkalarından koşacaklarına hiç şüp-
he yoktur. Ondan sonra, sermaye ile teknisyenleri gerek
hariçte, gerek dahilde kolayca bulabilirler.
— Fakat, neden memleketimizde bu iktisat gazileri
henüz yetişmiyor?
çtinkü memleketimizde «askerî iman» ve «siyasî
iman» eskiden beri terbiye edildiği halde, «iktisadî iman»
henüz yeni başlamaktadır. Bizde, yalnız, ferdî menfaat
duygularının, iktisadî bir intibah doğurabileceğini zanne-
denler, hata ediyorlar. Dinî, ahlâkî, huhukî, siyasî, bediî,
lisanî ve felsefî intibahlar gibi, iktisadî intibah da yeni
bir iman hamlesinin, yeni bir ümit hamlesinin feverânma
muhtaçtır.
İnsanların, bazen şu gayelere, bazen de başka he-
deflere kıymet vermeleri, maşerî iman ve ümitlerindeki
değişmelere tâbidir. Türk milletinin şimdiye kadar ikti-
sadî bir mefkureleri yoktu. Bu asırda bir milletin hürri-
yet ve istiklâlini temin eden, refah ve saadetini hazırla-
yan ve namusunu kurtaran âmilin başlıca iktisadî muvaf-
fakiyetler olduğunu bilmiyordu.
Bugün Türk milletinin ruhunda iki kuvvetli ima-
nın tenebbüt etmeye başladığını görmekle müftehiriz. Bu
iki iman, terbiyevî imanla iktisadî imandır. Fakat, bun-
lar henüz yeni filizlenmeye başladılar. Bu yeşil filizlerin
çok geçmeden şu kocaman çınar gibi Türk milletini re-
fahlı gölgeleri altına alacağını göreceğiz.
Türk miletinin ruhu, öyle yerinde sayan milletlerin
ruhu gibi kısır değildir. Türk milletinin ruhu, manevî bir
kimyahaneye benzer. Hangi his oraya girse ümide, han-
gi fikir oraya dahil olsa imana münkalib olur, hangi ira-
de oradan geçse mefkûre halini alır, hattâ diyebilirim
ki, eğer âhir zaman dini İslâmiyet olmasaydı, yeni bir
dinin neşîmesi ancak Türk milletinin ruhu olabilirdi.
Çünkü, Türk milletinin ruhunda o derecede coşkunluk ve
taşkınlık vardır. Nasıl ki yeni bir ahlâkın, yeni bir huku-
kun, yeni bir sanatın beşikleri de ancak Türk milletinin
ruhu olabilir. Çünkü, Türk'ün ma'şerî ruhu, o derece
feyizlidir.
Ben ümit ediyorum ki, yakında bizde de iktisadın
gazileri, o büyük yaratıcı teşkilâtçılar yani iktisadî mü-
teşebbisler yetişecektir. Gençlerimiz bir kere bunu ken-
dilerine en büyük gaye ittihaz etsinler, az zamanda mu-
vaffak olacaklarına eminim. Hiç şüphem yoktur ki, bu-
günkü Türk gençliği, hangi gayeleri istihdaf etse, az za-
manda hedefine vâsıl olur. Yalnız Türk gençlerine mille-
timizin hürriyet ve istiklâlini tamamlamak için terbiyevî
ve iktisadî mücahitler nâmıyla daha iki büyük mücahit
sınıfına muhtaç olduğumuzu ve bunları yetiştirmek için İKTİSADÎ ADEM-İ MERKEZİYET
de kalblerimizi terbiyevî imanla, iktisadî imana mukad-
des bir mabet yapmamız iktiza ettiğini bildirmemiz kâfi- Dün meçhul filozoftan iktisadî muvaffakiyetlerimi-
dir. Türk genci gayelerini bildikten sonra, onlara ulaş- zin askerî ve siyasî muzafferiyetlerimizle neden hem
makta gecikmez. âhenk gitmediğini sordum. Şu cevâbı verdi :

(Cumhuriyet, nr. 9, 15 Mayıs 1924) — İktisadî hayat, siyasî ve askerî 'hayatlara benze-
mez. Birincisi pek az ma'şerî vicdana taalluk eder. İkin-
cisi ise tamamiyle ondan kuvvetini alır. 'İktisadî hayatta
altının, elmasın, incinin, dantelanm, kürkün kıymetçe
yükseklikleri ma'şerî vicdanın onlara fazla kıymet ver-
mesinden ileri geliyor. Fakat ekmeğin, peynirin, etin, pa-
tatesin kıymetlerini fertlerin uzvî ihtiyaçları tayin edi-
yor. Evvelkilerin maddî faydaları olmadığı halde iktisadî
kıymetleri çok fazladır. İkincilerin iktisadî kıymetleri
maddî faydalarının neticeleridir. Demek ki, iktisadî ha-
yatın ekseri tecellileri maddeden doğuyor ve ona istinat
ediyor. Charles Gide'e göre, iktisadî faaliyetlerin temel-
leri maddî ihtiyaçlardır. Bana göre, bediî ihtiyaçları da
maddî ihtiyaçlara ilâve etmelidir. O zaman, iktisadî hadi-
seler refaha taalluk eden hadiselerdir, denilebilir. Altının,
elmasın, incinin, dantelanm, kürkün çok kıymetli olma-
ları bu şeylerin bediî güzellikleri dolayısıyledir. Bu bediî
kıymetler istisna edilirse, iktisadî hayatm ma'şerî hayatla
hiçbir alâkası yoktur. İktisadî tekâmül, meslekî teşkilât-
la, binaenaleyh taksim-i a'malle ve ihtisas zümrelerinin
teşekkül etmesiyle alâkadardır.
 Memleketimizde taksim-i a'malin derinleşmesi, hü-
kümetin elinde değildir. Taksim-i a'mal, içtimaî kesafetin
çoğalması demek, nüfusun artması demektir. Nüfusun
artması, doğuş vasıtasıyle olduğu gibi, muhaceret jtarî-
kıyle de hâsıl olur.
Hükümet muhaceret meselesine çok ehemmiyet ver-
mekle iki gaye takip ediyor. Birincisi, milletdaşlarımızı
zâlimlerin elinden kurtarmak, ikincisi memleketimizde iç-
timaî kesafeti arttırmak. Bugün hariçte, Balkan devletle-
rinin zulmü altında bir milyondan ziyade Türk var. Bun-
ların anavatanda toplanmaları, milletimizin içtimaî hac-
mini arttıracaktır.
Hükümet diğer taraftan da şimendifer, banka, borsa
gibi iktisadî âmiller vücuda getirmeğe çalışıyor. Bu âmil-
ler vücuda gelirse, iktisadî faaliyet kendi kendine inkişaf
edecektir. Çünkü, ferdî uzviyetler maddî ihtiyaçlarının
tatminini istiyorlar, ferdî ruhlar da refah istiyorlar, hat-
tâ bazen lüks bir hayat istiyorlar. îşte, iktisadî faaliye-
tin âmilleri bunlardır. Hükümet, yalnız vasıtaları ihzar
edebilir. İktisadî hayatı inkişaf ettirecek taksim-i a'mal-
dir. Onu da vücuda getirecek hükümet değildir. O halde,
iktisadî teşkilâtları kendi başına bırakmak mı lâzım?
Eğer bunlara hükümet müdahale edecekse, bu suale
«evet!» diye cevap veririm. Dünyanın her tarafında, ikti-
sadî hayat, siyasî hayata «gölge etme, başka ihsan iste-
mem» demektedir.
Sosyolojinin (hakiki müessisi olan Durkheim «Ben
bütün diğer sahalarda merkezciyim. Yalnız iktisadî saha-
da adem-i merkeziyetçiyim» diyor. Buradaki adem-i mer-
keziyetten maksat, hükümetin iktisadî işlerde merkez ol-
mamasıdır.
Görülüyor ki, iktisadî işler velâyet-i âmmenin
kolayca halledebileceği işler değil. Bu işlerde velâyet-i
âmme değil, velâyet-i meslekiye salahiyetdardır. Mesela,
avukatlara ait meseleleri «baro»nun hukukî velâyetine
arzetmelidir. Tabibliğe ve eczacılığa müteallik maddeleri
tabibler cemiyetinin velâyet-i tıbbiyesi halleder. Pedago-
ji meselelerinin halli Darülfünun'la muallimler cemiyeti-
nin meslekî velâyetine muhtaçtır. Velâyeti, yalnız velâ-
yet-i hassa ile velâyet-i âmmeden ibaret farzetmemelidir.
Taksim-i a'malin ve ihtisasın derin bulunduğu bir mem-
lekette meslekî velâyet de kuvvetli olur. Taksim-i a'mal
ve ihtisas kuvvetli bulunmayan yerlerde, ihtisasa muhtaç
olan işlerin halli de velâyet-i âmmeye kalır. Halbuki velâ-
yet-i âmmeyi hâiz bulunan zatların bütün bu ihtisas işle-
rini bilmesi mümkün değildir. Her ihtisas dairesine ait
bilgileri büyük ulemâlardan ve hezar-fenlerden ziyade,
mütehassısı bilir. Allâme her şeyi bilen demektir; hezar-
fen her şeyi yapan demektir. Bugün artık bunlara kimse
itimat etmiyor. Kıymet, yalnız az çok ihtisası bulunan
kimseye veriliyor ve bunlara da ancak kendi ihtisasları
dairesinde kıymet veriliyor. İhtisaslarının haricine çıkar-
larsa, bunlara da artık kıymet verilmiyor. Bu hâlet de bir
terakki eseridir. Taksim-i a'malin vücudu tamamiyle in-
kişaf etmeden evvel lüzumu anlaşılıyor. Taksim-i a'malin
inkişafı, büyük şehirlerde nüfusun çoğalmasına ve mut-
tasıl hareket etmesine mütevakkıf. Teessüf olunur ki, tak-
sim-i a'mal hükümetin elinde değil. Fakat muhacir cel-
biyle, izdivacın teşvikiyle ve doğan çocukların hıfzıssıh-
haya istinaden yaşamalarının teminiyle nüfus üzerinde
müessir olabilir. Yollar, şimendiferler, bankalar, borsa-
lar yapmakla iktisadî hayatın mecralarını hazırlamış
olur.
Bu sözlerden, bizde «hükümet iktisadî işlere hiç
müdahale etmesin» mânâsını çıkarmamalı. Ben, bilâkis
hükümetin bir «millî iktisat» programına mâlik olmasını
son derece lüzumlu görenlerdenim.
 O halde, «iktisadî adem-i merkeziyet»ten maksadı-
nız nedir? Hükümetin iktisadî işlerde de merkez olma-
masını niçin istemiyorsunuz? Çünkü, bugünkü günde her
devletin memurları hep siyasî kuvvetler tarafından iş ba-
şına getirilmiş siyaset adamlarıdır. Siyaset adamlarının
ise, mutlaka hepsi iktisat mütehassısı değildir. Charles
ECNEBİ SERMAYESİ
Gide diyor k i : «Bulgaristan'dan daha büyük şirketlerin
bir saat gibi intizamla işlemesi, şirketlerin siyasî memur-
Dün yine meçhul filozofla konuştuk. Ona sordum:
lar tarafından idare edilmeyip, iktisatçı memurlar tarafın-
dan idare edilmesindendir. O halde bir devletin idaresi — Bazı kimseler ecnebi sermayesinin memleketimi-
iktisatçı memurlar tarafından yapılabilmiş olsaydı, o ze girmesinden sakınıyorlar. Bu hususta fikriniz nedir?
devlet de iktisat işlerinde tamamiyle muvaffak olurdu.
Fakat maatteessüf, bugün bütün devletlerin memurları Şu yolda cevap verdi:
siyasî memurlardır. Bütün iktisadî işleri yalnız iktisat
— Sermayenin bir memleketten çıkıp diğer memle-
mütehassısları tarafından idare olunan bir devlet vücu-
kete girmesi, kanın bir uzviyetten alınıp başka bir uzvi-
da geldiği gün «Devlet iktisat işlerine karışmamalı» kai-
yete nakledilmesi gibidir. Sermaye, bir ülkenin iktisadî
desi ortadan kalkar. Çünkü, devlet iktisatça sela'hiyet sa-
kanı mesabesindendir. Sermayesiz bir memleket, kansız
hibi olan ellerde bulundukça, iktisadî işlere karışabilir.
bir vücuttan farksızdır. Bir vücuda iktisadî bir «nakl-i
Fakat, bugünkü gibi bütün işler siyasî memurların elin-
dem» ameliyesi yapabilmek için, başka memleketlerin ik-
de iken karışamaz.
tisadî kanına yani sermayesine müracaat ihtiyacındayız.
(Cumhuriyet, nr. 83, 31 Temmuz 1924 ) Benim itikadımca, Cihan harbinden beri iktisadî za'fü'd-
deme uğrayan vatanımızın kansız kalan damarlarına ec-
nebi sermayesi aşılanmasıyla, bu sevgili vatan yeni bir
hayata nâil olacaktır.

Ben itiraz ettim:

— Ecnebi sermayesinin hiçbir mahzuru yok mu-

dur?
— Vardır. Eğer siyasî şartlarla memleketimize gir-
mek istiyorsa! Bugün böyle şartları kabul edebilecek bir
Türk hükümeti yoktur. Sermayenin, menşe'leri olan hü-
kümetlere tâbi anonim şirketler halinde gelmesi doğru
değildir. Memleketimizde iş görecek bütün anonim şirket-
ler, birer Türk şirketi olmalıdırlar.
Evvelleri ecnebi sermayesinin bir mahzuru da «ka-
pitülasyon» lardı. Bugün kapitülasyonlar yoktur ki, ser-
mayenin muzır bir şekle girmesine bâis olabilsin. O hal-
de, ecnebi sermayeden korkmayalım. O, harap memleke-
timize girerse, feyizli bulutlar gibi, memleketimizi iktisa-
den ıska ve ihya edecektir.
Filhakika, ecnebi sermaye bir tufeyli mahiyetinde-
dir. Uzvî tufeyliler gibi, içtimaî ve iktisadî tufeyliler de
vardır. Fakat onlara karşı biz de tufeyliyiz. Memleketi-
miz ecnebi sermayelerle «karşılıklı tufeylîlik» rolünü oy-
namaktadır. Bazı nebatlar, bazı ibtidaî hayvanlarla birle-
şerek, birbirinin tufeylisi olurlar. Bu hale teayüş-symbiose
denilir. îki taraf birbirini iaşe ederek beraberce yaşarlar.
Tufeylî, daima muzır bir mahluk değildir. Tarih-i tabiînin
beyanına göre, kanını emdiği nebat yahut hayvana fay-
dalı bir hizmette bulunan tufeyliler de vardır. Bu hale
Durkheim tarafından «mütekabil tufeylîlik» adı veriliyor.
Mütekabil tufeylîlikler, birbirine muzır değildirler.
Çünkü her biri yaptığı hizmetin bedelini alıyor. Bu kabîl
tufeylîlikler normaldir; marazî değildirler.
Durkheim'a göre, millî olmayan ve beynelmilel olan
bir taksim-i a'mal da «mütekabil tufeylîlik» mahiyetin-
dedir ve normaldir. Çünkü bunda da «karşılıklı hizmet»
vardır.
Durkheim'a göre bu hizmet mübadelesinin «taksim-i
a'mal» mâhiyetinde olması için hizmetlerini mübadele
edenler arasında müşterek bir vicdan bulunması şarttır.
Meselâ, eski Türkiye'de müteaddit milliyetler beraber ya-
şıyorlardı. Bunlar arasındaki hizmet mübadeleleri tak-
sim-i a'mal hâhiyetinde değildi. Çünkü, bu milliyetler
arasında müşterek bir vicdan yoktu. Onlarla mütekabil
bir tufeylîlik halinde idik.
Bugün Avrupa ve Amerika milletleriyle de müşte-
rek vicdanımız yok. Binaenaleyh, onlarla da aramızda
bulunan mübadeleler, beynelmilel bir taksim-i amalin te-
cellileri değildir. Onlar bizim iktisadî tufeylîlerimizdirler,
biz de onların içtimaî tufeylileriyiz.
Görülüyor ki, ecnebi sermaye, memleketimize tu-
feylî halinde girecektir. Şu kadar var ki, patolojik değil,
normal bir tufeylî halinde girecektir. Fakat, o bizim tu-
feylimiz olduğu kadar, biz de onun tufeylisi olacağız.
Şevket-i Buhari bir beytinde şöyle diyor: «Ey asma!
Sen susuzluktan yamyorsun; ben de humârın esiriyim.
Ben sana su vereyim, sen de bana şarap ver!» ( ' ) .
Ecnebi sermayesinin memleketimizde yaptığı hiz-
metlere bir nümune göstereyim:
Drama ve Serez muhacirleri memleketimize gelince,
hükümet para vermek için davranmadan evvel, onlara
tütün tüccarları para verdiler. Hepsi tütün ekicisi olan
bu muhacirler, tütün tüccarlarının yardımıyle bu sene
çok tütün ektiler. Tabiî ecnebi sermayesi, tütüncü muha-
cirlere yalnız onların menfaati için bu paraları vermedi.
Bilhassa kendi menfaati için verdi. Sene nihayetinde bu
avanslara mukabil başka tüccarlardan daha ucuz tütün
satın alacaktır.
Tütüncüler, tütün şirketlerinden yani ecnebi serma-
yeden istedikleri kadar avans aldılar. Bu para ile derfıal
tütün ekmeğe başladılar. Ellerinde avuçlarında ne varsa
Yunanlılar tarafından gasbolunan bu namuslu tütün çift-
(1) Ey tâk men esîr-i humâr u tu tegne-leb
Âbi ki mîhorî avzo şerâb dih
çileri, hükümetin yardımından evvel, ecnebi sermayesi ile
birleşerek tütün ekinlerini ektiler. Bu çiftçiler şimdi de
isteseler, tütün tüccarlarından istedikleri kadar para ala-
bilirler. Gelecek sene, çiftçi bu avansın tamamını, yahut
bir kısmını öder veyahut yeniden avans alır.
Tütün şirketlerinin muhacirlere yaptıkları ikinci
hizmet de, nefis tütün yetiştirmesini bilmeyen köylere
fennî mütehassıslar göndererek, tütünün fennî usulde
ekilmesini, biçilmesini, terbiye edilmesini öğretmektir.
Tütün şirketleri bu işi de yapıyorlar.
Vâkıa, şirketler bu hizmetleri de sırf kendi menfaat-
leri için yapıyorlar. Bize müfid olduktan sonra varsın
kendileri de müstefid olsunlar. Adalet bunu iktiza etmez
mi?
Memleketimiz, eski zamanlarında, ecnebi sermaye-
den çok istifade etmiştir.
Memleketimizi şimendiferlerle donatan ecnebi ser-
mayeleri değil midir? Biz bugün, onları istersek satın bi-
le alabiliriz. Bankalar, borsalar, sigorta müesseseleri hep
ecnebi sermayesiyle husule gelmiş değil midirler?
Ecnebi sermayeleri, memleketimize hariçten giren
bir elektrik cereyanı gibidir. Bu cereyandan çıkarılacak
ziya, hararet ve hareket nasıl memleketi imar edebilirse,
ecnebi sermayeleri de öylece imar edebilir.
«Ecnebi sermayeler geliyor!» derlerse, «hoş geldiler,
safa geldiler» demeliyiz. Millî sermayelerimiz çoğalıncaya
kadar memleketimize ecnebi sermayeler gelsinler, millî
teknisyenlerimiz yetişinceye kadar, ecnebi teknisyenler de
gelsinler. Bunlar, ikisi beraber çalışarak memleketimizi
imar etsinler. Biz şimdilik tek başımıza, ne ferden, ne de
hükümetçe bu işi başaramayacağız.
(Cumhuriyet, nr. 112, 29 Ağustos 1924)
Falih Rıfkı [Atay] /
BOLU'DA NELER GÖRDÜM
— Yollar —
Bolu vilâyeti orman ve tütün memleketidir ve Koca-
eli gibi, Anadolu'nun yeşil cennetlerinden biridir.
Adapazarı'ndan tâ Gerede'ye kadar bir şose harabe-
si, vilayetin beş kazasından üçüne uğrayarak geçer. Diğer
ikisi, Mudurnu ve Göynük kazaları, Bolu kasabasından
Geyve istikametinde Anadolu hattına doğru giden başka
bir yol üstündedir.
Düzce'den Gerede'ye kadar, bir köyden öbür köyü
görürsünüz, nüfus o kadar mütekâsiftir. Meşhur Çerkeş
ve Abaza köyleri Bolu dağının eteklerinde nihayet bulur.
Düzce müstesna olmak üzere vilayette çiftçilik az-
dır. Hele Bolu ve Gerede kazaları ormancılıkla yaşar.
Onun için Bolu vilayetinin iki büyük meselesi vardır : Yol
ve orman!
Memleketin belki hiçbir tarafında halk, derdini ve
dermanını Bolu ahalisinden daha iyi bilmez. En cahil
köylüden yüksek tabakaya kadar bütün sınıflarla birkaç
dakika konuşunuz : Yol ve orman işlerine dair sâbit ve
muayyen fikirler işitirsiniz.
Halk her tarafta çalışkan ve uyanıktır. Buluştuğu-
muz müntehab-ı sâniler bizimle o kadar samimi, o kadar
açık ve hareketli münakaşalarda bulundular ki, hayrette
kaldım. İçlerinde iskemle üstüne çıkarak, tıpkı intihabat
hatipleri gibi, istedikleri ve istemedikleri şeyleri bağıra
bağıra söyleyen ihtiyar köylüler vardı.

Halkı müsbet işlerden ve bilhassa kendi işlerinden
başka bahislerin alâkadar etmediğini gördüm. Hilâfet ve
medrese kelimelerini İstanbul'da bırakmıştım; yine İs-
tanbul'da buldum. Tekrar kani oldum ki, gündelik gazete
politikası ancak işsizlerin ve âvârelerin sanatıdır.
Takriben yüz seksen kilometrelik şose tâ üç yüz iki
senesinden beri tamamlanmamıştır. Osmanlı saltanatının
hükümetleri Bolu vilayetinde senede beş kilometre yürü-
selerdi, Anadolu'nun bu güzel toprağı on misli zengin ola-
caktı.
Bunca müşkilâta rağmen, ana yol bir İstanbul cad-
desi kadar işlektir. Hattâ vaktiyle ahali arasında şu fık-
ra nakledilirmiş : Ayağını toprağa basmadan Adapazarı'
na gideceğini söyleyen bir adam, arabadan arabaya at-
layarak yeminini tutabilmiş.
Adapazarı'ndan yola çıktığınız vakit, şurada bir ayı
kafilesine, ötede bir kurt sürüsüne rastgeleceksiniz tar-
zında, korkunç birtakım güzergâhlar haber verilir: Bağ-
basan, Çatalköprüler, Nuhviran boğazı gibi! Kuru hava-
da sırf köprüsüzlük yüzünden Bağbasan suyunu geçmek
bir gailedir. Bazen, eğer arabanızın tekerleği biraz yana
kaymışsa, çukura saplanırsınız; köylerden manda kirala-
maksızın karşıya çıkamazsınız. Nuhviran, toprağının ber-
batlığıyle meşhurdur. Çamur oldu mu geçmek ihtimali
yoktur. Hafif yaz yağmurlarında bile bütün kasabalar
ahalisi birbirlerine sorar:
«Acaba toprak oynadı mı?»
Bağbasan köprüsü yapılırsa, Çatalköprüler bozulur;
şose üzerinde, mutlaka, kışın vilayeti mahsur bir halde bı-
rakan mânialar vardır.
Kendi ismindeki köyün ihtiyar babası, Muhacir İb-
rahim Ağa, bize dedi k i :
— Üç yüz altıdan beri bu köydeyim, geçen seneki
gibi sıkıntı çekmedim. Nah şurada geçen yıl bir kadın ara-
badan düşüp çamurda boğuldu.
Kışın yol müşkilâtı sebebiyle, vilayet merkezinde
ve kazalarda hayat iki misli pahalı olur. Son günlerdeki
yağmurlardan bile Düzce ile Adapazarı'nda mısırın fiâtı
âdeta yarı yarıya farketti.
— Derdiniz nedir, ne istiyorsunuz?
— Yol!
Herkesten alacağınız cevap birdir. Dahası var: Yo-
lumuzu bize yaptırınız, diyorlar. Nitekim bugünkü yolla-
rı da kendileri yapmışlardır. Hırsız olan İsmail Kemal'in
ismi, sırf ahaliye zorla yaptırdığı yol inşaatı sebebiyle,
halk arasında muhteremdir.
— Kemal Bey başlamışıdı. Kemal Bey yapmışıdı.
Kemal Bey'in eseridir.
Her yerde bu nakaratı duyarsınız. Halk rehber ve
iş istiyor. Gezdiğimiz kazalarda âdeta ârâ-yı umumiyeye
müracaat ettik:
— Hepiniz kendi yollarınızı kendiniz yapmağa ta-
raftar mısınız?
— Evet!
cevabını verdiler «ve sizden başka şey istemiyoruz» de-
diler.
Ada'ya gelirken bunun canlı bir misaline rastgeldik.
Vilayetin iskelesi Akçaşehir'dir. Onun yolu da bir türlü
tayin edilmemiştir. Geçen sene Akçaşehirliler mahsurdu,
ihracat olmamıştı. Bu sene yine havale hikâyeleri yüzün-
den aynı akıbete uğrayacaklarını hisseden Akçaşehirli-
ler kazmalarını, küreklerini omuzlarına vurarak, âdeta
bir huruç halinde kasabadan dışarı uğramışlar, kendi
yollarını bizzat tamire teşebbüs etmişlerdir.
Nafıa Vekâleti «bu asırda cahil ahali yol yapamaz»
diyormuş. Gûyâ vekâletin fennî muavenetinden halk istiğ-
na ediyormuş gibi! Gûyâ kendi mühendislerinin ve mü-
teahhidlerinin yaptığı yol iyi imiş gibi! Yeni bitmiş bir
şose parçası için ihtiyar köylünün tenkidini dinledim.
Eğer elimde hüküm olsaydı, o yolu ona emniyet eder,
mühendisin hatalarım ona tashih ettirirdim.
İzmit vilayetinin yaptığı hesaba göre, bir kilomet
re şose sekiz bin liraya çıkıyor. Bu kadar pahalı yollan
hangi bütçe ile başa çıkaracağız?
Ya ziyan olup giden havalelerden Mudurnu yolu üs-
tünde tesviye-i türabiyesi yapılmış bir kısım var, üç sene-
den beri taşı dökülmüş, yalnız silindir geçmemesi yüzün-
den harap olmuştur.
Vila3'et her sene bir defa şosenin bir tarafını sökü-
yor; havale muntazam gelmediğinden borca batıyor, köy-
lüler geçerken:
— Geçen sene bozuk düzen işliyorduk. Bu sene ta-
şını söktüler, şimdi hiç gidemeyeceğiz, diyorlardı.
Vilayette araba fiatı, erzak fiatı, eşya fiatı, bütün
hayat fiatı sonbahardan itibaren artıyor. Sırf yolsuzluk
yüzünden vilayetin «servet-i umumiye» sinin her sene uğ-
radığı zarar bu şoseyi her sene yeniden inşa edebilir.
Sırf nakliyat yüzünden geçinen köyler vardır. Bun-
lar bir manda arabası yükü Bolu'dan Adapazarı'na yedi
günde on iki liraya taşıyorlar! Bedbaht köylünün çalış-
kanlığını ve kanaatkârlığını tasavvur ediniz ve bu köylü-
nün bizden istediği şudur: « Y o l yapınız, gidebilelim!»
Adapazarı'ndan İstanbul'a şimendiferlerle gelen yü-
kün fiatı, az çok farkla karadan yedi günde Adapazarı'na
nakledilen yükün fiatına müsavidir: Manda arabasında
okkası yüz para, şimendiferde kilosu altmış para!
Çamurda boğulan kadınlar, yıkık köprülerden aşşığı
sarkıp bilekleri kırılan hayvanlar, sulara batan, çamu-
ra saplanan, her adımda bir tarafı kopan arabalar, zavallı
köylü buna bile razı, bunu bile yapamadığı aylar var!
Bolu vilayeti gibi ahalisi kâfi gelen yerlerde mü-
kellefiyet-i bedeniye kanununun tatbikini bir sene daha
geciktirmek hatadır. Eskiden bu usul iyi bir vali elinde
semere vermiş, fena valiler elinde ancak suiistimale yara-
mıştır. Zannederim, Düzce civarında beş kilometrelik bir
yolun yalnız tesviye-i türabiyesi için - eldeki deftere göre -
yirmi bin kişinin çalışmış olması lâzım geliyordu. Yani
her köy, memura biraz rüşvet vererek, çalışmıştır diye ve-
sika alıyordu.
Bolu vilayeti gibi yerler kışın bir yol kongresi ak-
detmeli, inşa edilecek yollan tesbit ve hesap etmeli, inşa-
sını senelere taksim etmeli, hastalarla ihtiyarlardan baş-
ka bilâ-istisna herkes, başta mebusları, valileri, kayma-
kamları olduğu halde her sene mükellefiyetlerini bil-fiil
ifa etmelidirler.
Nafia bütçesindeki yol parası israf olup gidiyor. O
kadar hesapsızlıklar var, şâyân-ı hayrettir. Adapazarı - Ge-
rede şosesinin İzmit vilayeti hissesine düşen ufak bir kıs-
mı için -yirmi kilometre kadar bir şey- geçen seneden
beri yüz on bin lira verilmiş, elli bin lira daha verilecekti.
Bolu vilayetinin hissesine düşen kısım için, ki bütün şo-
se demektir, bir sene yalnız yirmi beş bin lira verilmiştir.
Halbuki lâ-akall yüz yirmi bin lira lâzımdı. Verilen para
yolu yapmağa değil, ancak yapılmak için bozmağa yara-
mıştır.

Memleketimize yol yapılmasını isteyenler, mükelle-

fiyet -i bedeniye kanununu müdafaa etmelidir; ötesi
hayaldir. Zaten bugünkü inşaatta bile halkın alınteri var-
f
dır. Şikâyet işitilmemesinin sebebi, halkın kendi yolu
için istenilen fedakârlığı seve seve, isteye isteye yapma-
ECNEBİ SERMAYESİ
sındandır.

Gelecek yaz yol seferberliğini ilân etmek için hazır- Bugün Cumhuriyet'in başmakalesinde Yunus Nadi
lanmalıyız. Bey ecnebi sermayesinden bahsederken çok mâkul fikir-
ler dermiyan ediyor. Memleketini seven, vatanının ima-
Bolu'daki müşahadelerimden aldığım ilk ders bu- rını isteyen her Türk gazetecisi için bu bahiste de mâkul
dur. olmak pek tabiîdir. Fakat Yunus Nadi Bey'in bu fikirleri-
ne kıymet verdiren evvelâ Halk Fırkası'na mensup nüfuz-
(Cumhuriyet, nr. 165, 22 Ekim 1924 )
lu bir mebus olması, sâniyen gazetesinin hükümete ve
fırkaya nâşir-i efkâr addedilmesidir. Binaenaleyh herhan-
gi mühim bir meselede ileri sürdüğü fikirler, bir gazete-
cinin şahsî temennileri hududunu aşar.

Yunus Nadi Bey ecnebi sermayesinin eski zamanda

olduğu gibi, siyasî bir tahakküm vasıtası olamayacağı-
nı, ecnebi sermayesiyle birlikte memleketimize ihtisas
gireceğini, bu sayede Türklerin iş bulacağını izah ettik-
ten sonra «ecnebi sermaye ve ihtisasının memleketimize
gelmesini iyi bir gözle görmekte ve hattâ onu teşvik et-
mekte çok faydamız vardır» diyor.

Bu fikirleri artık tasvip etmeyen kalmamıştır. Büt-

çemizin tevâzünü, paramızın yükselmesi, hayatın ucuzla-
ması için en mühim bir vasıta memlekete ecnebi parası
girmesidir. Bu para imutlaka istikraz şeklinde olmayabi-
lir. Elverir ki mütemadiyen memleketten harice çıkan
paraya mukabil ve ondan daha fazla memlekete ecnebi
kambiyosu girsin. Bilhassa bütçemizin açığını kapatmak
için bundan başka hiçbir çare kalmamıştır.

Bütçenin mühim bir kısmı şimendifer ve liman gibi
umür-ı nâfiaya sarfediliyor. Bütçesinde asgarî hesapla
kırk milyon lira açığı bulunan bir memleket her sene
yirmi yirmi beş milyon sarfederek demiryolu yapamaz.
Çünkü iki sene içinde 'bütçenin açığını kapamağa muvaf-
fak olamaz. Senenin ikinci nısfında tahsisat biter. Hem
memleket sıkıntı çeker, hem de parasızlık yüzünden ya-
pılan şimendiferler de bozulur. O zamana kadar sarfedi-
len emekler hdba olur. Hele her tarafı bataklık ve malar-
ya ile dolu, sıhhati bozuk, doktoru, hastahanesi, mektebi
olmayan, insanları mütemadiyen ölen bir memlekette
bütçenin yirmi milyon lirası şimendifere hiç tahsis edile-
mez. Bu paralar milletin doğrudan doğruya hayatına ta-
allûk eden seri ihtiyaçlarına sarfedilir, yahut bütçenin açı-
ğı tenkis edilir. Memlekete şimendifer ve liman da lâzım-
dır, hem çok lâzımdır; fakat bu gibi umûr-ı nâfiayı ecne-
bi sermayesiyle yaptırmak ve o zamana kadar beklemek
bütçemize nazaran kat'i bir zarurettir. Aynı zamanda
kendi paramızdan umûr-ı nâfiaya sarfettiğimiz meblağın,
Avrupa'dan mubayaa edilen malzeme için ecnebi kambi-
yosuna tahavvül ettiğini Ve bu yüzden paramızın düştü-
ğünü de nazar-ı dikkate almak mecburiyetindeyiz.
Fakat Yunus Nadi Bey'in de pek güzel söylediği gi-
bi, memleketimize ecnebi sermayesi getirmek için elimizi
açıp beklemek, hattâ bu sermayeyi istemek, reklam yap-
mak kâfi değildir. Bu sermayenin Türkiye'ye gelmesini
temin etmelidir.
Bu bir taraftan memleketin şerâit-i umumiyesine,
siyasî vaziyetine tâbidir. Ecnebiler Türkiye'de ihtilâl dev-
rinin kapandığına, cumhuriyet idaresinin tamamiyle yer-
leştiğine, kanunların, nizamların kolay kolay değişemeye-
ceğine, hükümetin taahhüdâtına sadık kaldığına emin ol-
malıdırlar. Yani Türkiye'de müstakar ve kuvvetli bir ida-
re ve medenî bir hükümet mevcut olduğunu bilmelidirler.
Bunu bilmek, buna emin olmak da (ancak bazı delâil ve
meşhudât ile kabildir. Gazetelerin yazacakları iyi maka-
lelerle bu propaganda temin edilemez. Diğer taraftan hü-
kümet, müracaat eden ecnebi sermayedarların işini azamî
surette teshil etmelidir. Halbuki ecnebi mahâfilinde An-
kara'da hiç iş çıkmadığı kanaati hükm-fermâdır.
Şuna kani olmalıyız ki, ecnebi sermayesi hangi mem-
lekete olursa olsun pek güç gidiyor, çünkü her memle-
ket paraya muhtaçtır. Binaenaleyh bize gelecek sermaye-
nin Türkiye'ye bir teveccüh eseri olarak ve pek kolaylık-
la gelmeyeceğini bilmeliyiz. Buraya parasını dökecek ec-
nebi bir müessese, ancak çok kârlı bir iş diye gelebilir ve
«çok para» kazanırsa Igelir. Şu halde kendi memleketimizi
bir define addederek buraya iş yapmağa gelecek ecnebi-
lerin «çok para» kazanmak istemelerini bir açgözlülük
addetmemeliyiz. Ve bu iddiaya kızmamalıyız.
Ecnebi sermayesi mâhiyeti itibariyle ürkek bir mah-
lûka benzer. Eğer biz de buna karşı mütevahhiş ve şüp-
heli davranırsak senelerce bekleyebiliriz. Hiç kimse gelip
bize yalvarmaz. Çünkü dünyanın her tarafında paraya
ihtiyaç vardır ve bir ecnebi nazarında her yer buradan
daha emindir.
Hükümet bu meseleyi ciddiyetle tedkik ederek ken-
disine bir hatt-ı hareket tayin etmelidir.
(Akşam, nr. 2250, 15 Kânun-ı sani 1925 )

BÎRAZ i K T l S Â D İ Y Â T
İnkılâbın nihâî zaferi, Türk milletinin kat'i istihlâsı
ve medeniyet-i umumiye dahilinde edinmek istediği
mevkiin temini bir tek şarta muallâktır ki o da, kelime-
nin hattâ âdî mânâsıyla zenginlik, maddî ve meşrû zen-
ginliktir.
Fransız başvekili, meşhur müverrih Guizot ( ' ) mil-
lete : «Efendiler, zengin olunuz! (Enrichissez-vous Messi-
eurs» nasihatini verirmiş.
İmparatorluk şekli, maattessüf, bizde ticarî ve sı-
naî kabiliyetlerin inkişâfına mâni olmuştu. Türk, hükû-
metçi bir unsurdu, eski Romalılar gibi hırfetten tiksinir-
di. Romalılar istihsâlâtı münhasıran üserâ ve avama bı-
rakıyorlardı. Bizde de iktisadiyât Türk olmayan Osmanlı
milletlerinin elinde kaldı. Rum, Ermeni, hattâ Arap bu
sayede pek kıymetli kabiliyetler edindiler, vukuf sahibi
oldular, hâriçle münasebetler peyda ettiler. Bir millet
kadrosu tam olabilmek için içtimaî tabakatın cümlesine,
esnafa ihtiyaç görülür. Yalnız bir hâkim tabaka teşkilât-ı
içtimaiyenin tamamiyetine kifâyet edemez.
(1) Fransız ricâl-i devletinden ve meşhur müverrihlerinden (1787-
1874). Louis - Philippe'nin veziri olan bu zât Thiers'in rakibi
ve İngiliz politikasının meclûbu olmakla maruftur. İrtikâb ettiği
hatalar 1848 iğtişâşma bâdî olmuştu. Bununla beraber büyük
bir kudrete mâlik müverrihtir.ing-iliz inkılâbı tarihi, Fransa ve
Avrupa medeniyeti tarihleri cümle-i âsârındandır.
Malta'da -Saint-Jean de Jerusalem- şövalye (fâris)
lerinin bir hükümeti vardı; lâkin bu hükümet münhası-
ran bir memur ve muhârip tabakasından ibaret oldu-
ğundan bir millet teşkil edemedi. Bizde ise bir havas,
yani hükûmetçi, bir de avam tabakası görülüyordu ki,
ikisinin arasında her cemiyette bulunması zarurî ojan
muhtelif esnaf hemen hemen eksikti.
inkâr etmiyoruz, Türkler meydanında da ticaret ve
hırfet erbâbı yok değildi; lâkin, yüksek ve aşağı tabaka-
lara nazaran bunlar kemmiyeten pek ehemmiyetsizdi,
işte, içtimaî teşkilâttaki bu noksanın zararını, Türkiye
hakiki Türklerin yed-i tasarrufuna geçtiği gün görüyo-
ruz.
Osmanlı saltanatı iktisadî bir devlet değildi. Halbu-
ki her asrî devletin mebnâsı iktisadiyattır. Tarihte mad-
diyyun ıtlâk olunan mesleğin iddiasına göre en büyük
muhârebelerin ve edyânın sâiki bile maddî menfaatlerdir.
İmparatorluk vergi almak ve istikraz akdedebilmekle ya-
şadığından maksadın husûl bulduğu zannına kapılmıştı.
Halbuki zavallı milletimiz , bu gidişle, medâr-ı maişetin-
den mahrum kalıyordu.
Bunun içindir ki memleketin yeni fikir ve vesâitle is-
tismarı düşünülemedi. Nâfia umûru, demiryolları bile, ge-
lişigüzel, programsız ve usulsüz yapıldı. Meselâ, her şey-
den evvel, mülkün iki ucunu birbirine bağlayacak bir şi-
mendifere ihtiyacımız kat'î idi. Böyle olmadı da keyfî im-
tiyazlar verildi. Sulardan istifade edilmek şöyle dursun,
bunların mütemâdi zararlarına bile karşı gelinemedi.
Meşrutiyet'ten ve inkılâptan sonra ticarete heves
ettik veyahut buna mecbur olduk. Rum ve Ermenilerin if-
tirakları üzerine ekser işler bize kaldı. Fakat tab'ımızda
meknûz olması lâzım gelen bazı iktisadî fazâil henüz vü-
cut bulmadığından ticaretimiz de yarım yamalak oldu.
Birçok müstahsen an'anâtımız vardır: Hükûmetçilikte,
askerlikte, hattâ bediiyatta bir hayli fazâilimiz ta'dad olu-
nabilir. Lâkin Türk milleti meselâ Felemenkliler, ingilizler
ve şarkta bazı milletler gibi iktisadî ananelere mâlik ola-
mamıştır. Bu hasâil ise süratle elde edilemez. Bir fırsa-
tın zuhuruyla bir işten para kazanan arkadaşlarımız ken-
dilerini ticaretin de allâmesi zannettiler ve binaenaleyh
gurur getirdiler, üst tarafına bakmadılar. Bunun için
her yeni zengin gibi onlar da servetlerini muhafaza ede-
mediler.
Çok tekerrür eden bu hâlet ispat ediyor ki iktisadi-
yatta asıl olan sermayeden ziyade ticarî faziletlerdir.
Hayat şerâiti değiştiğinden, milletimiz ticaret ve sa-
nayi sahasında mevki tutmağa ve ilerlemeğe mecburdur.
Fakat bunun için zaman geçebilir; binaenaleyh milletin
iktisadî terbiyesini de murâkabe altında bulundurmak in-
kılâbın vazâifindendir.
Kezâlik ticaret, nâfia umûruna ibtinâ eder. Yollar,
tathîr edilmiş nehirler, şimendiferler, limanlar, kanallar,
mâlî müessesât, gümrük tarifeleri olmadan ticaret ve hır-
fet pek iptidaî bir şekilden ilerisine gidemez. Bunun için-
dir ki, bir iktisadî siyasetin, pek büyük tedkîkattan sonra,
hem de gayet mutavvel olarak, celî hatlarla tesbiti ve asa-
biyetkâr bir fikr-i takip ile tatbiki yine inkılâbın vazâifi
cümlesindendir.
Millî irfan, millî inkişaf... Bunlar iktisadiyâta menût-
tur. Schopenhaur ( 2 ) «Bifteksiz şâheser olmaz» dermiş.
Aksi takdirde irfan ve inkişaf şöyle dursun memleketin
müdafaası bile kabil olamaz.
(2) Meşhur bedbin Alman filozofu (1788-1860). Fichte, Schelling
ve Hegel mesâlik-i felsefıyesinin hilafgirliğiyle ma'ruftur.
«Bedbinlik» ve «trâdet» hakkındaki nazariyatı şâyân-ı
kayddır.
370
Yeni bir tarz-ı devleti halka sevdirmek için halkın
maddî menâfiini ve refâhiyetini temin ve tezyid etmek
vâcibtir. Esasen hukuk-ı tabiiyeye münâfi bir tarz-ı idare-
nin halkın maddî menâfiini kollamak suretiyle pâyidâr
olduğunun tarihî misalleri vardır : I I I . Napolyon'un impa-
ratorluğu gibi. Ya bir tarz-ı devlet, bizimki gibi, hukuk-ı
tabiiyeye ve meşrûiyete harfi harfine muvâfık olur ve aha-
liyi de müreffeh ederse... Onun için sukut mutasavver de-
ğildi.
Asrımızda her muntazam devlet ve millet, iktisadi-
yâtı bilumum teşkilâta (hattâ gayr-ı iktisadî teşkilâta)
esas ittihaz etmiştir. Iktisad-ı siyasî ilminin ilk musan-
nifi Adam Smith ( 3 )'den beri geçirdiği tekâmül ispat
eder ki, artık hiçbir millet gayr-ı iktisadî esasâta istinâ-
den yaşayamaz. Halbuki bundan evvel ziraat, ticaret ve
sanattan başka vesaitle yaşayan devletler ve hattâ millet-
ler vardı : Umdeleri harp, fütuhât ve ganâim olanlar gibi.
Bu makule heyetlerde bir hâkim tabaka, bir saray, memu-
rin ve ruhanîler silsilesi, cengâverlerden mürekkep be-
râyâ, reayâ ıtlâk olunan hukuk-ı siyasiyeden pek az nasi-
bedâr veyahut külliyen mahrum halkın mesâisiyle geçinir-
ler ve fakat bu da kifayet etmediğinden harbi kendilerine
sanat ittihaz edinirlerdi. Gayeleri, fethettikleri kişverle-
rin ahalisini kendilerine temsil etmek olmadığından mün-
hasıran onlardan vergi aldılar. Bu devletlerin, doğrudan
doğruya idare ettikleri vilâyetlerden maada, müstakil ve
nîm-müstakil, muhtar veva nîm-muhtar eyâletleri de bu-
lunurdu ki, bu ülkeler birer vâridât menbaı, çiftlik adde-
dilirdi. Osmanlı saltanatı, mâzideki bu kabil devletlerin
bir enmûzecidir. Bu idare tarzı millette ve bâ-husus mil-
letin hâkim tabakasında iktisâdi mezâyânm mahvını mu-
cibdir. işte biz eslâfımızın bu hatasını ödüyoruz ve da-
ha uzun müddet bu yükün altında kalacağız.
(3) Yeni iktisad-ı siyasî ilminin vâzıı, Iskoçyalı (1723-1790),

Avrupa devletlerinin birçoğu emperyalistir, yani
gerek iskân, gerek istismar müstemlekelerine mâliktir.
Bu milletler de başkalarının mâsiâlarından istifade eder-
ler. Fakat faaliyetleri buna münhasır değildir. Müsta'mer
devletler görmüşlerdir ki o geniş müstemlekelerden yal-
nız vergi almakla iktifâ edilse menbâ kuruyacak ve bü-
yük bir netice hâsıl olamayacak. Bunun için emperyalist
devletler yalnız vergi tahsildarlığı ve hâkimlik şân ve şe-
refiyle (ne şan ve şeref?) iktifa etmemişler ve müstemle-
keleri bir mâlikâne ve reâyâyı da demirbaş gibi işletmiş-
lerdir.
Osmanlı İmparatorluğu nun mühim müsta'mereleri
(meselâ Yemen) olduğu halde, sakat bir siyasetin takibi
neticesinde ne o ülkelerden külliyetli vergi alınabilmiş, ne
de o havali garp usulleri dairesinde istismar edilmiştir.
Bilâkis devlet hazinesi bu sebepten dolayı ağır zararlara
uğradı ve yüz binlerce Türk genci o çöllerde şehit düştü.
Avrupa'da usulü dairesinde ticaret, ta 1500 senele-
rinden itibaren başlamış, o zamana kadar yalnız asilzâ-
deler ve rûhânîler zengin iken, bir de, keşfiyât devrinden
bugüne değin, orta tabaka servet peyda etmiştir. «Burju-
va» denilen bu tabakanın kadîm devirde hiçbir ehemmi-
yeti yoktu. Fakat yeni dünyanın Ümit Burnu tarîkıyla
Hind'in, Cenubî Amerika'nın, sonraları Mutedil Okyanus'-
taki adaların keşfi ve istismarı garpta orta tabakanın
refâhiyetine ve birçok iktisadî fazâili elde etmesine bâdî
olmuştur. Osmanlılık bu feyizden mahrum kaldı.
İktisadın Avrupa'da ve Amerika'da birkaç asırlık
ananesi var. Ticarî münasebetler bir günde peyda edile-
mez. Hele sanayi, hem örf ve anane, hem sermaye, hem
de ilim ve âliyât meselesidir. Ziraat bile iptidaîliğinden
çoktan çıktı. Mühim limanlarda öyle seyr-i sefâin, ban-
ka, ticaret ve komisyon, nakliyat, antrepo şirket veya
evleri görüyoruz ki, bunlar birkaç asırdan beri müstemir-
ren devam ediyor. Asıldan fürua intikal etmiş ticarethâ-
nelerin isimleri saymakla tükenmez. Acaba bizde yüz se-
neden beri devam edegelen bir şirket değil, bir firma, ser-
vet gösterilebilir mi? Ticaretin anane haline geldiği bir
memlekette becerikli bir tacirin oğlu, vefat eden babası-
nın ticaretini temâdî ettiriyor. Meselâ Amsterdam'daki
böyle bir evin, cihanın dört köşesiyle münasebeti ber-de-
vamdır. Müşteriler bir firmanın bir asırlık itiyâdâtmı bil-
diklerinden kendisine itibar eder. Bu ticarethâneler,
zamanın icabâtma da uymuşlardır. Tüccarın zekâsı ona
göre bir intibak hassası edinmiştir. Hele büyük sanayi,
tatbikî ulûmdan da azami derecede istifade etti. Meselâ
Almanya, sanayi-i kimyeviyede, boyalarda, bazı ilâçlarda
o kadar ilerlemiştir ki dünya kendisinin harac-güzârıdır.
Bizde ise bu ayarda tâcir, zâri, sanatkâr bulunmak
şöyle dursun, marangoz, doğramacı, demirci, kuyumcu
makulesi hırfetkârların adedi bile ihtiyaca kâfi gelmek-
ten pek uzaktır. Vaktiyle hakîr addedilen bu sanatları
Rumlar, Ermeniler, Yahudiler icra ederlerdi. Onlar da
şimdi kalmadı. Türk ma'şerî hırfet erbâbının azlığından
dolayı bir buhran geçiriyor.
Avrupa'da hükümetler iktisadî tabakatm müntahab
ve mümessilleridir, bilcümle devlet müessesâtım, kuvve-i
teşrîiyeye nüfuz etmeleri sayesinde, murâkabe ediyorlar.
Rusya müstesna olmak üzere hâl-i hâzırda her devlet
«burjuva» ların elindedir, asilzâdelerle rûhânîlerin artık
hükmü kalmamıştır. Amele ise henüz hükümetlere sahip
olamadı. Binaenaleyh her hükümet, bugün, «burjuvazi»
ye hizmet ediyor. Yalnız amele çoğaldığından ve kuvve-
tini de anlamağa başladığından iki tabakanın mücadelesi
hissolunur bir dereceye geldi.
 Bizde ise burjuvazi henüz tekemmül değil, teşekkül
bile edememiştir. Sermaye mefkud gibidir. Yabancı ser-
maye ise memleketimize akm edemedi. Bunun içindir ki
amele tabakamızın kemiyeten ve keyfiyeten ehemmi-
yeti büyük değildir.
Osmanlı âleminde bir orta tabaka mevcut olsaydı
elbette hükümeti eline geçirir ve menâfiine hizmet etti-
rirdi. Halbuki vaktiyle hükümet padişah ile bir memu-
rin zümresinin yed-i inhisârmda kalmıştı. Tabiîdir ki
böyle bir hükümet iktisâdiyâtın inkişâfıyla alâkadar ola-
maz. Bunun zararını şimdi çekiyoruz.
Şâyân-ı memnuniyettir ki ahalimizde bilhassa zi-
raata, hattâ ticarete ve biraz da sanayie meyil var. Mille-
timiz, hakiki vâridât menbaının bütçe olmayıp istihsâl
olduğunu anlayacak bir çağa geliyor. Fakat erbâb-ı ikti-
sada lâzım gelen kabiliyetlerin iktisâbı, ticarî örf ve ah-
lâkın takarrürü, beynelmilel münasebâtm ve bilhassa iti-
mâdın teessüsü için herhalde çok zaman geçecektir. Örf
ve ananenin hasıl olabilmesi için bir nesil kifayet etmez.
Maarif-i iktisâdiyenin taammüm ve intişârı bile bu ga-
yeye varmak için kâfi değildir. Bu feyzi bize ancak tekâ-
mül temin edecektir.
Bu tekâmülün selâmetini temin etmek de inkılâbın
bir vazifesidir.
(Türk inkılâbı, istanbul 1926, s. 219-226.)
İŞ ÖĞRENMENİN ÇARESİNİ BULMALI
Bu memleket halkım alel-umum kazanmağa müstait
kılmak llâzımdır. İstidadı peydâ edecek mekteplerdir.
Memleketi öyle teşkilâta nâil etmeli ki, herkes aklıyla ve
aza-yı vücuduyle işlemek çaresini elde etsin. Halbuki
memleketimizde çok boş adam olduğu gibi, halkı bıktı-
ran bir de dilenci esnafı vardır.
Dün Galata'da Perşembepazarı'nda bir dükkândan
bir iki şey almak istedim. İçeri girdim. Alacağım şeylerin
gösterilmesini bekledim. Ben orada ne kadar durdumsa,
lâ-yenkatı dükkânın kapısı önüne kadın erkek, birer iki-
şer, dilenci gelip aidatını alarak gidiyorlardı.
Dükkâncının önünde bir tas içinde kırk-elli kuruş
kadar bozuk para \rardı. Dilenci dükkânın kapısı önüne
dikilir dikilmez, dükkâncı elini tasa daldırıyor, yirmi pa-
ra alıp dilenciye veriyordu. O gider gitmez, birkaç daki-
ka sonra diğer biri geliyordu. Dükkâncıdan istizah ettim.
Dedim iki:
— Bu bir organizasyona benziyor, siz de hiç söz
söylemeden parayı veriyorsunuz!
— Eğer parayı Ivcrmczsem bunlar dükkânın önün-
den savuşmazlar. Müşteriler dükkâna girip alış-veriş
edemezler. Bıktık usandık ama kime şikâyet etmek lâ-
zım geleceğini bilemiyoruz. Yalnız ben değil, bütün ma-
ğazalar haraca kesilmiştir!
 işte size bir tesis-i mahallî ki, dünyanın hiçbir ye-
rinde misaline tesadüf edilemez. Bu gibi işsiz güçsüzler
müessesesi bir memlekette mevcut olur ve işlemeyenler,
işleyenlerin kisbine iştirak ederlerse, orada servet-i milli-
ye tekevvün edemez.
Bizde çalışmayanlar yalnız dilenci güruhu değildir.
Iş bulamayanlar yani bulmağa ehil olmayanlar sınıfının
miktar ve kemiyeti dahi pek yüksektir. Çünkü memleke-
timizde bir lise tesisi düşünülmüş, İstanbul'da da, diğer
vilayetlerde de her şey liseden beklenilmiştir. Bizde öte-
den beri maarif programlarının isabetsizliği bundan ileri
gelir. Diğer memleketlerde bu programlar gayet müdek-
kikane düşünülmüştür. Bir memleket ahalisinden olanları,
istidat ve kabiliyetlerine, arzularına göre bir meslek ve-
ya sanata sülük ettirecek mektepler vardır. Bunları yap-
mayı bizde bu ana kadar maarif dairesi düşünememiş-
tir. Çünkü birkaç kere söylediğimiz veçhile Harb-i umu-
mîden sonra hâsıl olan zihniyet, bizde henüz peydâ ola-
mamıştır. Binaenaleyh memleketimizde işsiz pek çoktur.
Düşününüz bir kere 'şu memlekette dülger, duvarcı, sıva-
cı gibi yapı amelesini meydana getirecek bir amelî mek-
tep bile yoktur. İstanbul Mekteb-i sanayiini ise bîhakkm
düşünen lolmadı. Sonra bir taraftan da garplı olacağız di-
ye bağırıp çağırıyoruz! Bir kere daha yazmıştım ki, İs-
viçre'nin her nahiyesinde bir çırak mektebi vardır. Ora-
da bütün çırak mekteplerinin mecmuu beş yüzü buluyor.
Mühendis mektebimiz bile gayr-ı kâfidir. Fransa'da sekiz
yüz bin, Almanya'da birkaç milyon mühendis vardır. Bi-
zim mektebimizden çıkanların adedi bugün nedir bilir
misiniz? Hadi söylemeyeyim! Bu adedi alâ vechi's-sıhha
bilirseniz işte o zaman bizim ne kadar zamanda terakki
edeceğimizi hesap edersiniz. Bugün hükümetin şimendi-
fer inşaatında istihdam ettiği Türk mühendisler canla
başla, gece gündüz çalışıyorlar, şimdiki işlere bile yeti-
şebilmelerine imkân yoktur. İsmet Paşa'nın selâmet ve
necat-ı vatana kâfil olacak şimendifer siyasetini şâmilî
bir surette takibe muktedir olamayız. Çünkü mühendis-
lerimizin adedi kâfi değildir. Bence hükümet vergi ile vâ-
ridatını arttırmayı istediği zaman, bu memleket halkını
nazarî ve amelî istihsal bilgisiyle meleke sahibi etmeği ilk
önce düşünmelidir. Milletin elinden bihakkın iş gelme-
yen bir memlekette vâridat yalnız mevcuttan alınacak ver-
gi ile tedarik edilemez. Çünkü çok vergi çok füturu davet
eder.
Sonra bir kısım halk yorulur, diğer bir kısmı hiç-
bir şey yapamazsa, ötekilerde derman kalmaz, sermayesi
birikmez.
Ben Ankara'da iken sabahleyin köylülerin kapımızın
önünden geçtiklerini görüyordum. Bir kurada merkebin
üstüne bir kucak çalı makulesi yükletmiş, mahalle mahal-
le geçen bu adamlar ne sefildi. Sekiz saatlik yerden bu
çırpıları getirdiklerini söylüyorlardı. Bu adamların istih-
saldeki acizlerini gördüğüm zaman içim ağladı. Köylüle-
rin üstlerini, başlarını, mintanlarını, tumanlarını görme-
li idi. Hayatlarını, o sayede maişetlerini kazanmak için
müdhiş bir mahrumiyet içinde, sekiz saatlik mesafeden
bir merkep yükü çalı getirmeğe mecbur oldukça refah gö-
rülmez. Yine bu köylülerden bazılarının getirdikleri te-
reyağlarını gördüm. Bir şekil bile verememişler. Ayranlı
topaçlar. Peynircilik sanatı hakkında da Ankara'da ııe bir
vukuf, ne bir nümune göremedim.
Gerek köylüyü ve gerek şehirliyi istihsal vasıtası ola-
cak bir hale getirmek garp teşkilâtının mucizelerinden
biridir. Bu mucizeyi biz de gösterdiğimizde hakikaten
garp milletleri arasına gireriz. Bunun için evvel emirde
yeni tahsil müesseselerini ve programlarını tetebbu ikti-
za eder. Bu yapılmadan başvuracağımız çarelere tevessül
edecek anâsır-ı milliyeden mahrumiyet muhakkaktır.

(İkdam, nr. 10348, 1 Şubat 1926 )

İktisat! Türkiye'de herkesin ağzında dolaşan keli-
melerden biri daha.. «Her şeyin başı iktisattır!», «bu asır,
iktisadiyat asrıdır!», («İktisadî istiklâl, iktisadî kurtuluş,
millî iktisat...» gibi bin bir şekilde ortaya atılan bu mef-
hum, âdeta, mahalle kahvesi dedikodularına bile karıştı.

Gazetelerimizde «cinayet» (kelimesinden sonra en

çok kullanılan kelime, hiç şüphesiz ki, «iktisat»tır. Hat-
tâ denilebilir ki, bu kelime için hiçbir memlekette bu
kadar reklam yapılmamıştır. Bu tezahüratı gören yaban-
cı bir göz, Türkiye'deki iktisadî alâkaya hayret ve tak-
dirle açılır. Bu işin cilâlı yüzü! Bir de iç yüzüne bakalım.
İktisat ilmi için Türkiye'de ne yapılıyor? İlmî mânâsıyle
kaç iktisatçımız var? Dariilfünun'da iktisat ilminin mev-
kii nedir?

Evvelâ itiraf edelim ki, iktisat ilmi için Türkiye'de

hemen hemen hiçbir şey yapılmıyor. Bu pek acı hakikati
her şeyden evvel tesbit etmek mecburiyetindeyiz. «Olan»ı
görmek, «olması lâzım gelen»i takdir için ilk şarttır. Bi-
naenaleyh biz «olan»ı büyük bir samimiyetle yazacağız :
Şimdiye kadar gerek Türkiye ve cihan iktisadiyatına, ge-
rekse umumiyet üzere iktisat âlemine dair Türkçe ilmî
bir eser bile intişar etmemiştir. Ciddi bir iktisat mecmu-
amız yok. Gündelik gazetelerde iktisadî meseleler cina-
yet vak'aları kadar lâübalilikle ve çok kere büyük bir (vu-
kufsuzlukla mevzu-ı bahs ediliyor! İktisadiyatımızı alâka-
dar eden en mühim, en ^hayatî meseleler hakkında bile
şümullü ve derin bir tedkike tesadüf edemedik. Meselâ,
İstanbul Ticaret Odası kongresine muhtelif (meseleler
hakkında verilen lâyihalar, bu gibi Avrupa kongrelerinde
verilmesi mutad olan lâyihalara hiç benzemiyor. 'Bunlar
ne kadar «ilmî» olur ise, bizimkiler o kadar «edebî»! Bun-
lar ne kadar «aded»e, «vâkıalar»a, «mukayese»ye istinat
ederse, bizimkiler o kadar keyfî, hayalî ve nazarî! Bunlar
ne kadar şümullü ve derin olur ise, bizimkiler o kadar
«bir taraflı» ve sathî!
Sâniyen, bir hakikati daha itiraf etmek mecburiye-
tindeyiz. Memleketimizde ilmî mânâsıyle «iktisatçı» par-
makla sayılabilecek kadar mahdut... Bunlar da umumiyet
üzere susuyorlar. Hayatî zaruretlerin itazyiki onları ilim
sahasından uzaklaştırıyor. Ellerindeki eserler tâbi bula-
mıyor. Rağbetsizlik ve alâkasızlık onları meslekleriyle
doğrudan doğruya temas etmeyen işlere sevkediyor. Söz
ve iş meydanı «sözde iktisatçı»lara kalıyor.
Sâlisen, Darülfünunumuzda iktisat ilminin mevkii
sadece bir «yardımcı ilim» derecesindedir. Binaenaleyh
Darülfünunumuz «iktisatçı-» yetiştiremiyor. Türkiye'de-
ki mevcut mahdut iktisatçılarımız ya Avrupa'da tahsil et-
mişlerdir. Ya bizzat okuyarak, çalışarak kendi kendileri-
ni yetiştirmişlerdir. Çünkü Tıp Fakültesi'nde fizik ve
kimya ne ise, Hukuk Fakültesi'nde de «iktisadiyat» odur.
Nasıl ki Tı'b Fakültesi'nden bir hikmet-şinas veya kimya-
ger yetişmezse, Hukuk Fakültesi'nden de bir «iktisatçı»
çıkamaz.
İşte «olan» budur. Aksinin isbat edilmesini çok is-
terdik.
Ne yapmalı!...
1 — Bir iktisat kütüphanesi yaratılmalı. Darülfünun
talebesi bile müderrislerin notlarına kalmışlardır. Elimiz-
deki iktisat kitapları tamamiyle eskimiş olduklarından
bugünkü ihtiyaçlara tekabül edememektedirler.
İktisat ilminin yeni cereyanlarından tamamiyle Ibî -
haberiz. Sonra mevcut eserler ihtiyaca gayr-ı kâfidir. En
mühim, en canlı meseleler hakkında Türkçe nümunelik
bir eser bile yoktur. Mesela: Banka, sigorta, kooperatif,
valûta, istatistik ilh.. gibi meseleler hakkında Türkçe ya
hiçbir eser yazılmamıştır, yahut yazılanlar da bayatla-
mışlardır.
İşte süratle bu boşluğu doldurmak mecburiyetinde-
yiz. Ticaret ve Maarif vekâletlerinin, Ticaret odalarının
bir plan dairesinde müştereken çalışarak zengin bir ik-
tisat kütüphanesi ihdas etmeleri pek hayırlı bir iş olur-
du. Yoksa taşbasması notlarla herhangi bir «ilim» bir
memlekette teessüs edemez.
2 — Bir mecmua tesisi... Nazarî ve amelî en yeni
cereyanları, en mühim hadiseleri millî ve beynelmilel mik-
yasda adım adım takip eden canlı bir iktisat mecmuasına
da şiddetle ihtiyaç vardır. Böyle bir mecmua hususî bir
teşebbüsün mahsulü olamaz. Çünkü «kâr» bırakmaz. Bu
işi ancak maddî zararı göze alabilecek resmî müessese-
ler başarabilirler. Yine Maarif ve Ticaret vekâletleri ve
Ticaret odaları böyle bir mecmuanın meşri için teşrik-i
mesaî ederlerse, memleketimizde iktisadî terbiyenin te-
essüsü için büyük bir adım atılmış olur.
3 — Bir «iktisatçılar cemiyeti» tesisiyle münferit
iktisatçıların müşterek bir «teşekkül» içinde fikrî (faali-
yetlerinin temini.
Memleketimizde tabiblerin, muallimlerin, ziraatçile-
rin, kimyagerlerin ve daha birçok meslek erbâbının mes-
lekî cemiyetleri olduğu halde, iktisatçılar daha henüz böy-
le bir «birlik» kuramamışlardır. Burada meslekî teşek-
küllerin lüzum ve faydalarından bahsedecek değiliz.
Böyle bir teşekkül memleketimizde fikrî, iktisadî fa-
aliyet için bir merkez, bir merci olabilir. Neşredeceği bir
mecmua ile tertip edeceği konferanslarla, çıkartacağı bül-
tenlerle çok nâfi bir hizmette bulunabilir.
Aynı zamanda memleketimizde pek harc-ı âlem ol-
mağa başlayan «iktisad»ın ilmî otoritesini tesis eder.
4 — Müstakil bir İktisat Fakültesi ihdası. (Avrupa
darülfünunlarında, bilhassa Almanya'da, «iktisadiyat» git-
tikçe müstakil bir fakülte halinde taazzuv ediyor. Bu ce-
reyanı biz de takip ederek, darülfünunumuzda müstakil
bir İktisadiyat Fakültesi açmalıyız.
«İktisadiyat» Hukuk Fakültesinde bir «sığıntı» gibi
kaldıkça bu ilmin memleketimizde inkişafına imkân
yoktur.
Darülfününumuzda «iktisadiyat ilmi» yalnız üç-dört
«kürsü»ye inhisar ediyor. Halbuki bu ilmin istiklâlini te-
min edebilmek için, ona en aşağı on beş-yirmi «kürsü»
ayırmak lâzım gelir.
İşte ancak bu şerâitin teminiyledir ki, memleketi-
mizde «iktisat ilmi» yalnız «söz» ile değil, «iş» ile de bir
ehemmiyet ve kıymet kazanabilir.
(Hayat, nr. 7, 13 Kânun-ı sani 1927, s. 127-128)
İKTİSADÎ SİYASETİMİZDE EN EMİN YOL
Türkiye, iktisadî hayatına bir veçhe vermeğe karar
verecek mühim bir anda bulunuyor. İktisadî hayatımı-
za mâni olan kayıtlar büyük Izaferle ortadan kalktıktan
sonra, milletimizin ve hükümetimizin en kısa bir zaman-
da memleketin servet ve menâbiini işleterek mümkün
olan iktisadî refaha ermek üzere büyük bir iştiyak duy-
duğu, yüksek bir azim gösterdiği en bedbin gözlere bile
batacak derecede âşikârdır. Ancak bugün, iktisadî haya-
tımıza nasıl bir veçhe verirsek, memleketin iktisadî he-
defe müteveccih kuvvetlerinden azamî derecede istifade
edebiliriz? Hangi yolda yürürsek mahdut bir zümrenin
değil, umumun iktisadî refahını temin ederiz? Yekdiğeri-
ne hasım olacak ve içtimaî nizamı bozacak zümrelerin te-
şekkülüne mâni oluruz? sualleri muvacehesindeyiz. Bu
suallere verilecek cevaplardaki isabet millî bünyemizi
en esaslı bir surette takviye edecektir.
Bu meselelerde garp devletlerinin birçok asırlık tec-
rübeleri bize rehberlik etmelidir.'Bir kere şu noktayı tes-
lim etmeliyiz ki, ferdî hayatımızda olduğu gibi cemiyetin
revişinde de tam bir zaruret yoktur. İnsan herhangi bir
ameli irade ederken, birtakım imkânlar karşısında bulu-
nur. Cemiyeti istikbali de böyle imkânlarla doludur.
Fert de, cemiyet de karşısına açılan bu yollardan birine
doğru gider. Yürünmesi kabil olan yollardan en eminini,
en doğrusunu da mazide yapılan tecrübeler, millî iştiyak-
lar temin eder. Bu tecrübelere vâkıf olan, millî iştiyakı
duyan devlet adamlarıdır ki, cemiyete hakiki rehber olur-
lar. İstikbalde teveccüh eyleyeceğimiz iktisadî imkânlar-
dan biri on dokuzuncu asrm ilk nısfında bazı hükümetle-
rin iktisadî hayat karşısında aldıkları vaziyet olabilirdi.
Hükümet iktisadî hayatta nâzımlık vazifesini kabul etmez,
sa'y ve sermaye erbâbmı kendi haline 'bırakır, her nevi
iktisadî faaliyeti fertlerden; onların teşkil edeceği şirket-
lerden bekleyebilirdi. Darülfünun muallimlerinden arka-
daşımız Mösyö Bonafos'un Hayat'ta intişar eyleyen kıy-
metli makalesi bunun meselâ Fransa'da ne netice verdi-
ğini bize pek güzel izah etmiştir. Bir asırlık tecrübe, fiz-
yokratlarla Adam Smith iktisadının istinat eylediği meb-
delerin yanlışlığını sarahaten gösterdi. Devlet umumun
nef'ini temin vazifesiyle mükelleftir. Hakiki demokrasi,
devletin temin ile mükellef olduğu içtimaî nizam ve ada-
let, ancak hükümetin sırf ammenin nef'i için iktisadî sa-
hada da ifa edeceği hidemâtla husul bulabilecektir. Tür-
kiye için bu hakikat daha kuvvetlidir. Türk milletinin en
mühim kudreti halkın sa'yine müstenittir. Bu sa'yi tensik
etmek, tona lâzım gelen sermaye muavenetini yapmak ve-
yahut hariçten gelecek sermayeyi birtakım tufeylî muta-
vassıtların muavenetine muhtaç olmaksızın mesaî erba-
bının eline geçecek veçhile teşkilât vücuda getirmek. Cum-
huriyet Hükümeti için en esaslı bir umde olduğuna şüphe
yoktur. Onun içindir ki, hükümet umumun nef'ine hizmet
edecek yolları devlet kuvvetiyle yaptırmayı ve işletmeyi
esas olarak kabul etmiştir. Yine onun içindir ki, millî
bankaların sermayesine iştirak etmekten, iktisadî işlere
girmekten de çekinmemiştir.
İktisadî siyasetimizde sarîh olarak alınacak vaziyet
bir taraftan bu yolda kuvvetle yürümekle beraber, diğer
cihetten mesaî erbabım sermayedar yapabilmektir. Mem-
leketin iktisadî refahı, imarı için iki yol düşünülebilir:
Biri fertlere, sermaye sahibi olanlara veyahut haricî ser-
mayenin gelmesine tavassut edenlere kıymet vermek, on-
lar vasıtasıyle memlekette büyük sanayiin teessüs eyle-
mesine yardım etmek; diğeri bugün mevcut mesaî erba-
bını birleştirerek onların sermayedar olmasına yardım ey-
lemek, hariçten gelecek sermayenin doğrudan doğruya bu
mesaî erbâbının eline geçmesi için teşkilât yapmaktır. Bi-
rinci şekilde bugün garpta olduğu gibi ileride bizde de
kuvvetli sermaye sahibi olan bir sınıf vücuda gelecek ve
bunun karşısında onlar tarafından az çok istismar olu-
nan mesaî erbâbı kalacaktır. Bu iki zümrenin tipleri iç-
timaî nizamı bozabilir, garp memleketlerinde gördüğü-
müz mücadele ileride memleketimizde de başlar. Ne için
Avrupa'nın tecrübelerinden istifade ederek onlarda görü-
len marazî hallerin önünü almayalım? Ne için menâfii
yekdiğerinden ayrı iki sınıf yaratalım? Türk cemiyetinin
bugünkü kuvvetlerinden biri de yekdiğerine muhâsım ik-
tisadî zümrelerin mevcut olmamasıdır. Bu bir nimettir.
Bizde ne bir aristokrasi sınıfı, ne de yekdiğerine hasım
sa'y ve sermaye zümresi mevcuttur. Memleketin imarı,
iktisadî inkişafı için behemahal bu iki sınıfın vücuda gel-
mesi lâzım geldiğine inanmak, tıpkı İngiltere gibi müref-
feh olabilmek için, o memlekette olduğu gibi bir asilza-
de sınıfı yaratmağı istemeğe benzer. Memleketin mesaî
erbâbı sermayeye muhtaçtır. Bunların kooperatifler teş-
kil etmelerine yardım etmekle, sermayeyi onlarda temer-
küz ettirmek ve hükümet kuvvetini yalnız bunların lehin-
de istimal etmekle, yekdiğerine muhâsım sermaye ve me-
saî sınıfı vücuda gelmesine mâni olur ve Türk iktisadî
hayatını en kuvvetli temellere istinat ettirmiş oluruz. Bu
sayede memlekette mesaî erbabını kendi nef'i için kulla-
nacak tufeylî bir sınıf vücuda gelmez; hariçten gelecek
sermaye de doğrudan doğruya mesaî erbâbının eline ge-
çer.

Şimdiye kadar çok mahdut olmakla beraber, bu yol-
da atılan adımlar ne kadar ümit verecek mâhiyettedir!
izmir ziraat müdiriyeti, Vali Kâzım Paşa hazretlerinin
kooperatif ve ziraat birliklerinin kısa bir zamandaki in-
kişafları hakkında gazetelere vuku bulan beyanatının bir
suretini Hayat mecmuasına göndermiştir. Şimdiye kadar
izmir vilâyeti kooperatifler ve ziraî birliklerinin banka
mevduatı 131.420 liraya bâliğ olmuştur. Demek ki, mesaî
erbâbı artık taazzuv etmeğe ve bu sayede kendi istihsal-
lerinin inkişafına çalışmağa başlamışlardır. Fakat bu kâ-
fi değildir. Yakında teşekkül edecek olan «iktisat mec-
lis-i âlisi» mesaî erbabının bu suretle taazzuvu ve serma-
ye sahibi olması için hükümete amelî tedbirler irâe eyler
ve iktisadî siyasetimiz bilhassa bu esasa istinat ederse,
Türkiye iktisadî hayatı garp devletlerinin birçoğunun ma-
ruz kaldığı müşkilâta uğramaksızın inkişaf eder.
kişafına yarayacağından başka, Cumhuriyet hükümetinin
sâiim ve âdil bir iktisadî siyaset takip edebilmesine de
zemin hazırlayacaktır. Bu suretle meslekî ve umumî ma-
lumatı kuvvetlenecek olan meslek erbâbı birleşmek, ser-
maye sahibi olmak yolunu bulacaklardır. Küçük sanat ve
ziraat erbâbının birleşmeleri, sermaye sahibi olmaları've
bu yolda büyük sanat ve ziraatin memlekete girmesi si-
yaseti etrafında sarfolunacak gayrettir ki, Türkiye'yi ser-
mayedar ve mesaî erbâbı cidaline meydan vermeksizin
iktisaden yükseltecektir.
(Hayat, C. I, nr. 18, 31 Mart 1927, s. 341-342.)

Memleketin bu tarzda inkişafı kabul edilince, en

mühim vazifelerden biri de «Maarif Vekâleti»ne terettüp
eyler. Mesaî erbâbının, küçük ziraat ve sanat erbabının
birleşmek ve mensup oldukları kooperatifleri inkişaf et-
tirmek ihtiyacını duyabilmeleri için meslekî ve umumî
terbiyeye mâlik olmaları lâzımdır. Küçük sanat ve ziraat
erbâbı faaliyetlerini göreneğe tâbi tutmazlar ve meslekî
malumata sahip olurlarsa, sermaye sahibi olmak ve sanat-
larını inkişaf ettirmek iştiyakını duyarlar, o vakit birleş-
menin ve kooperatifin hakiki menfaatini idrak ederler.
Halkı hayata hazırlamakla mükellef olan «Maarif Vekâ-
leti» bu nevi terbiye vermekten, küçük sanat ve ziraat er-
bâbının göreneğe esir o'mamalarım temine çalışmaktan
nasıl vazgeçebilir? Maarif Vekili Necati Beyefendi gazete-
lere vâki olan beyanatında maarif sistemimizin genişle-
yeceğini, meslekî mekteplere ehemmiyet vereceğini söylü-
yorlar. Maarifimizin bu safhaya girmesi halkın iktisadî in-

ZÎRAÎ NÜFUS VE MAKÎNA MESELESİ
Memleketimizde umumî nüfus meselesi mevzu-ı bah-
sedilirken ziraî iktisat mesâiliyle uğraşanlar için suret-i
hususiyede ziraî nüfusumuzu hatırlamamak kabil olmaz;
hattâ diyebiliriz ki, muhtelif mesleklere mensup bütün
iktisatçılar, mensup oldukları mesleğin hususî nüfusunu
düşünmek ihtiyacını hissederler, mesela memlekette ziraî
âlât ve edevât ve makina ile, daha doğrusu sabanla, çiftle
çubukla, bağ ve bahçe ile alâkadar ne kadar nüfus vardır?
Bu nüfus şehirlerin nüfusuna nazaran ne nisbettedir? Mu-
ayyen zamanlarda, muayyen mahallerde ne gibi temevvü-
cât ve harekât irae ediyor? Acaba yeni inşa edilmekte olan
demiryollarımızın Anadolu dahilindeki tevziâtı ziraî nü-
fus üzerinde ne gibi tesiratı mucip olacak? Bizde Avrupa'-
nın bazı müterakki memleketlerinin geçirdikleri gibi içti-
maî istihalâtımız arasında «ziraî nüfus buhranları» da
görülecek mi? işte bu gibi hususât - hiç şüphesiz- bir zi-
raat iktisatçısını cidden tedkik ve tetebbua sevkedecek ve
oldukça düşündürecek mesâil teşkil eder.
Hattâ bundan hemen bir asra yakın bir zaman ev-
vel 1254'te bile bu mesele bizde bazı zimamdarların nazar-ı
dikkatlerini celbetmiş ve ziraat erbâbmm iskânına dair
muhtelif memleketlerde alınan tedâbirden ve bunların
( » ) Ziraat Mekteb-i âlîsi müderrislerinden.
suret-i tatbikiyesinden bâhis zamanına göre mühim bir lâ-
yiha ( ' ) yazılmıştı ki, bu lâyiha da vaktiyle ingiltere'-
nin : «Ekalîm-i baîdeye irsal ve masârif-i kesîreye tevak-
kuf eden ve be-tahsis iradları menfaatlarına mütekabil ol-
mayan «Iskân-ı arazi» misullu tertibat ile iştigal etmekten
ise nefs-i ingiltere cezairinde vâki olan sathının hamsi
miktarı olmak üzere itibar olunan hâli arazinin ziraatı
enfa olduğunu ve ez-cümle «bin sekiz yüz<otuz bir (1831)
sene-i îseviyesinde ikiyüz milyon franga yani bin altı yüz
kere bin kese akçeye bâliğ olmuş fıkara vergisi tabir olu-
nur. Geriye vergiler cerihasının tedricî iltiyamı ve bil -
külliye in'idamı memul idügü....» gibi ibarâtla ziraî nü-
fusun tezyidi hattâ hariçten muhacir getirilerek ziraat er-
bâbının iskânı mesâili bile uzun »uzadıya mevzu-ı bahse-
dilmişti.
iktisat tarihimiz için mühim bir vesika addettiğimiz
bu lâyiha tamamen mütalaa edilecek olursa, görülür ki,
bizde ziraî nüfusun azlığı daima mühim, içtimaî, iktisadî
bir mesele addedilmiş ve meselenin halli için Avrupa
memleketlerinde ne gibi usullere müracaat edilebileceği
arîz ü amîk tedkik ve tetebbu olunmuşsa da, tatbikat sa-
hasına geçmek müyesser olamamıştır.
O zamandan bugüne kadar geçirdiğimiz dahilî, ha-
ricî gavâil, mütevali muharebât, bilhassa umumî harp
hâilesiyle zâyi ettiğimiz azîm nüfus mikdarı da düşünülür-
se, bizde ziraî nüfus meselesinin bugün ne derecelerde
nazar-ı dikkate alınmağa lâyık ehemmiyetli bir mesele ol-
duğu kendiliğinden tezahür eder.
Bugün ziraî nüfusumuzu gösterir elimizde bir ista-
tistik yoktur, belki Ziraat Vekâleti nce henüz der-dest-i tan-
zimdir. Memleketimizde ne kadar çiftlik vardır? Büyük
(1) Bu lâyihanın Sadrazam Ali Paşa merhum kütüphanesinden
çıkan bir nüshası nezdimizde mahfuzdur C. R.
 küçük çiftçimizin adedi, bağ, bahçe, tarla, bostan sahip-
lerimizin mikdarı ne merkezdedir? Bilmiyoruz. Halbuki
cumhuriyetin bahşettiği azîm fikrî bir inkdâpla terakki
ve temeddüne doğru büyük hamleler atarken, Ankara gi-
bi dahildeki şehirlerimizin cazip bir şekil alacağına, bun-
ların etrafında günden güne kırları, tarlaları terkedenle-
rin çoğalacağına, binnetice ziraî nüfusumuzun azalacağı-
na şüphe edilemez. Çünkü terakki yolunu tutan her mem-
lekette az çok bu hal müşahade edilmiştir, hem bizde sa-
nayi ve ticaret, ziraatimize nazaran fazlaca ilerlemekte ve
demiryolları inşaatı da hükûmet-i Cumhuriyetimizin him-
metiyle bir tarafta o nisbette vüsat kesbetmektedir. Bun-
ların pek ziyade şükrana şayan hâlât olduğunu kaydet-
mekle beraber, diğer taraftan sanayi menbalarınm, tica-
ret borsa ve pazarlarının ve bilhassa amelesi az memle-
ketlerde demiryolları inşaatının iktisaden ziraî kır nüfu-
sunu avlayan birer kapan olduklarını unutmamalıdır. Hiç
şüphesiz şehirlerimiz medeniyet itibariyle yükseldikçe,
civarındaki ziraî nüfusun - velev muvakkat olsun - mühim
bir kısmını bel'edeceklerdir. Buna en güzel misal İstan-
bul'dur, İstanbul'un sinesinde bulunan oldukça kesif nü-
fusun mühim bir kısmını onun cazibesine dayanamayarak
ziraî muhitlerden çiftini çubuğunu terkederek gelenlerin
teşkil ettiğine şüphe yoktur; hattâ çiftçiliği, rençperliği
terkederek hamallık edenlerin bile adedi çoktur, fazla ola-
rak İstanbul'a mücâvir çiftliklerindeki işlerini bile ter-
kedenler mevcuttur.
Ziraî kır nüfusu ile medenî, şehir nüfusu arasında-
ki nisbetin daima bir memlekette nazar-ı dikkate alın-
ması yani bu iki nüfus arasında iktisadî bir muvazene te-
sisi lâzımdır, aksi halde «ziraî nüfus buhranı» muhak-
kak gibidir. Nitekim on dokuzuncu asırda Fransa'da bu
muvazenenin bozulması yüzünden büyük bir (nüfus-ı zi-
raî buhranı) ile azîm bir sefaletin zuhuruna şahit olun-
muştu. Hem fazla olarak bizde şehirlerin her türlü hayatî
levazımı, bediiyatı daha doğrusu asrî konforuyla cazibe-
leşmesi Avrupa'dakiler gibi de olmayacaktır, çünkü on
dokuzuncu asrın ihtiraatıyla yirminci asrın her nevi fekâ-
mülâtı aşağı yukarı bir asırlık bir zamanın müruru nisbe-
tinde tedricî bir şekilde vuku bulmuş ve bütün sanayiin
hayata parlak bir şekil veren mamulât ve masnuâtı da
zamanla vücut bulmuştur. Mesela kağnının, şaretin
(chârette), omnibus, otomobil olabilmesi 'için epey bir
zaman geçmiştir. Halbuki biz bugün garbın her nevi mas-
nuâtından, daha doğrusu hayatî güzelliklerinden hazırca
istifade ettiğimiz gibi, son inkılâbımızda dahi süratli bir
cezrîlik görülmektedir. Mesela Anadolu'nun hemen orta-
sında Ankara birdenbire denilecek bir süratle her türlü
asrî şekilleriyle cazip bir şehir halinde kendini göster-
mekte ve demiryollarıyla âdeta kollarını bulunduğu mu-
hite uzatmakta, vâsi inşaat ve mimarisiyle ziraî nüfusun
mühim bir kısmını peyderpey sinesine çekmektedir. Bil-
hassa şehirlerin böyle hemen ani denilebilecek derecede
seri, hemen istisnaî bir şekilde terakkiye mazhar olması
ez-cümle sanayi, ticarî hamlelerle birdenbire ilerlemesi,
diğer taraftan çiftlik amelesini, ziraat erbâbmı ibtidaî
bir şekilde yaşatması ziraî nüfusun şehirlere doğru muha-
ceretini mucip olur ki, bu muhacerâtın on dokuzuncu
asırda bazı memâlikte görüldüğü gibi, vehamet peyda et-
mesinden oldukça endişe edilebilir. Mamafih bu endişe
her vakit vârid değildir, eğer şehirlerin terakkileri nisbe-
tinde daimî surette bir «nüfus-ı ziraî buhranı» olsaydı, az
çok her memleket buhran içinde pûyân olup giderdi. Şe-
hirlerin terakkisi umumî ihtiyacı arttıracağı gibi diğer
taraftan ziraat istihsalâtma olan ihtiyacı da çoğaltacak,
belki bu istihsalâta büyük mahreçler temin edecektir.
Ancak arzettiğimiz gibi şehirlerdeki terakki, ticarî ve sı-

naî olmakla "beraber, istisnaî bir şekilde vuku bulursa,
ziraatin de o nisbette «extensif» olmaktan ziyade «exten-
sif» bir şekle doğru yürümesi lazımdır. İşte ziraî nüfus
ile medenî şehir nüfusu arasındaki muvazeneyi bu yürü-
yüş temin edecektir. Ziraatin de bir memlekette «extensif»
bir şekil alması az çok sermayeye, makineye ihtiyaç mes-
settirir. Bu cihetle ziraî nüfus ile bu nüfusun zaafiyeti ve
adem-i kesafeti ancak ziraî makina kuvvetiyle telâfi edile-
bilir, binaenaleyh bizde ziraî ııüfus ve makina meselesi be-
raberce halledilmesi lâzım olan mesâil-i ziraiyedendir.
Hem bu mesâilin halli seferberlik zamanında hükümetimi-
zin takip etmeğe ve şimdiden düşünmeğe mecbur bulun-
duğu askerî siyaset-i ziraiye için de lâzımdır, bizim gibi
esasen nüfus-ı ziraîsi zayıf olan bir memlekette köylünün,
rençberin, çiftçinin asker olması, saban yerine ellerde tü-
fenk bulunması, diğer taraftan hariçten harp zamanında
ziraî istihsalâtın idhal edilememesi gibi tehlikeli hususât
nazar-ı mülâhazaya alınırsa, harp zamanında muhtelif cep-
helerdeki ziraî nüfusun istihsal kuvveti ile, eksilecek in-
san kuvveti yerine ne nisbette ve ne suretle makina kuv-
veti ikame edilmesi mesâilinin ehemmiyetle başgösterece-
ğine şüphe edilemez.
Herhalde şimdiden ziraî nüfus ve makina mesele-
sine ehemmiyet vermek, gerek sulh ve gerek harp zaman-
larında ziraî istihsal kuvvetlerimizin tanzimini düşün-
mek lâzımdır. Bir taraftan ziraî nüfus mikdarı sıhhatle
tesbit edilirken, diğer taraftan bu nüfusun yalnız kemiyeti
değil, ziraate olan derece-i kabiliyeti yani keyfiyeti de
nazar-ı dikkate alınmalıdır.
Memlekete âlât-ı ziraîye idhali hususunda da gelişi
güzel âdeta bir modaya tâbi olur tarzda hareket etme-
meli, makinelerin memleketimizin ihtiyacâtı, köylü ve
çiftçimizin kabiliyet ve derece-i serveti ve göreceği işle
verilecek paranın faizi, amortileri vesairesi inceden ince-
ye tedkik ve tetebbu olunmalı ve hayvan kuvvetiyle ma-
kina kuvvetinin yekdiğeriyle teâruz ederek memlekette
hayvanî kuvvetin çiftçiye lüzumu olan gübre sanayiâtmın
ne suretle telâfi edilmesi lâzım geleceği de teemmül olun-
malıdır. Çünkü makina kuvveti çoğalıp hayvan kuvveti
azaldıkça, o nisbette azalan çiftlik gübresi yerine kim-
yevî gübre istimali ihtiyacı da hâsıl olacaktır ki, bu da
ziraî iktisat nokta-i nazarından ayrıca nazar-ı dikkate alın-
mağa lâyık bir mesele teşkil eder. Herhalde makinelerin
hayvanla cerredilir neviden intihap edilmeleri memleketi-
mizde aynı zaman makina kuvveti ile hayvan kuvvetinin
telifi nokta-i nazarından pek mühimdir.
Memnuniyetle haber aldığımıza göre Anadolu'nun
demiryolları istasyonlarında, âlât-ı ziraîye depolan küşat
etmek, kredi ile köylüye satış yapmak, seyyar, sâbit har-
man teşkilâtı vücuda getirmek, kira ile zürrâın harman
ameliyatını temin etmek, keza seyyar «trieur» teşkilâtı ile
tohumluklan kalburlamak, kira ile traktör vasıtasıyla
çiftçinin tarlalarını sürmek, sâbit ve seyyar tamirhaneler
vücuda getirmek ve bu tamirhaneleri amelî bir çiftlik ma-
kinist mektebi halinde bulundurarak, darüleytam ve arzu
eden çiftçi çocuklarından amelî âlât-ı ziraîye makinisti
yetiştirmek, makinelerin aksamının istimallerini, vesaire-
sini temin etmek gibi hususâtı taahhüd eden Polonyalı bir
şirketle Nafıa Vekâleti pek nâfi bir mukavele akdetmiştir.
Öyle zan ve kanaatteyiz ki, bu mukavele ile Nafıa Vekâ-
leti memkeletimizin iktisadivât-ı ziraiyesine büvük bir hiz-
met etmiştir. Gerek Nafıa Vekâleti 'nin ve gerek Anadolu
dahilinde ziraî makina kuvvetinin neşr ve ta'mimine ça-
lışacak olan bu şirketin memleketin en mübrem ziraî ih-
tiyaçlarını nazar-ı dikkate alarak sa'y ve gayrette buluna-
caklarına şüphe etmiyoruz.
(Hayat, C. I, nr. 19, 7 Nisan 1927, s. 366-367.)

îsmail Hüsrev [Tökin]
SANAYİ SİYASETİMİZ
Bazı iktisatçılarımız, bilhassa «köylü sosyalizmi» ne
mütemayil olanları, hükûmet-i cumhuriyenin takip ettiği
iktisadî siyaset hakkında oldukça yanlış fikirler besliyor-
lar. Öyle zannediyoruz ki, bu fikirler millî halâs mücade-
lemizin iktisadî ve siyasî gayesini kavrayamamaktan ne-
şet ediyorlar. Meselâ mezkûr fikirlerden memleketin sa-
nayi siyasetine temas edenlerini alırsak, hakikatin bu mer-
kezde olduğunu görürüz. Ezcümle diyorlar ki: «Türkiye,
ihraç ettiği ziraî mahsulât ile yaşayan bir memlekettir.
Ziraat onun iktisadî temelidir. Memleketi sanayileştirme
siyaseti, iktisadî temellerimizin zararmadır. Tesis edile-
cek sanayi köylü ve esnafın küçük iktisadiyatını dağıtır
ve onları kolunun kuvvetini satan amelelere tahvil eder.
Bu ise sanayiin müşterisiz kalmasından başka bir şey de-
ğildir. Hariçte, cihan pazarlarında ise büyük rakipler kar-
şısında inkişaf kabiliyeti bulamayız. Netice: Mühlik ikti-
sadî bir buhran ve halkın iştirâ kuvvetinin mahvolması-
dır. Bunun için Türkive'nin yegâne iktisadî siyaseti zira-
ate müteveccih olmalıdır».
Yek nazarda bu fikirlerin doğruluğundan şüphe edil-
mez. Mantıkî bir ahenk arzeder gibi görünürler. Fakat ik-
tisadî şe'niyetleri sathî olmayan bir ilim gözüyle tedkik
edersek, hakikatin çok başka bir şekilde olduğunu derhal
farkederiz.
Yukarıki fikirlerin, iktisat ilmi nokta-i nazarından
tenkidine geçmeden evvel, hâiz oldukları mürteci karak-
ter hakkında birkaç söz söylemek münasip olur. Anlayan-
lar için Millî Mücadelenin gayesi, millî hudutlar dahilin-
de siyasî ve iktisadî istiklâlimizi kazanmak ve bu sujretle
dünya milletleri arasına hür ve medenî bir millet olarak
karışmaktır. Bu gayenin iktisadî sahada tahakkuku, an-
cak memlekette her nevi sanayiin teessüsüyle mümkün-
dür, iktisatçı Vargan'ın dediği gibi, «bugün sanayisiz bir
memleket, her türlü müdafaa vasıtasından mahrumdur.»
Binaenaleyh millî istiklâlimiz nokta-i nazarından Türkiye'-
nin «ziraî-sınayi bir memleket vaziyetinden çıkarak, sı-
nayi-ziraî bir memleket haline gelmesi» zarurîdir. Bu ha-
kikati kavramayan, sanayileştirme siyasetimize karşı
menfî fikirler besleyen unsurlar, inkılâpların dost gözü-
ken düşmanlarıdır.
Bunu böylece tesbit ettikten sonra, mevzuumuza in-
tikal edelim. Yukarda hülâsa ettiğimiz fikirler bize gayr-ı
ihtiyarî klasik iktisatçıların pazar ve terâküm nazariyele-
rini hatırlatıyor. Hakikaten bu fikirler, klasiklerden bazı-
larına ait pazar nazariyelerinin su katılmamış nümunele-
ridir. Meselâ sanayiin inkişafıyla dahilî pazarların darala-
cağı fikri 19'uncu asrın ihtidalarında yaşamış Fransız ik-
tisatçısı Simonde de Sismondi'nin pazar nazariyesinin bir
nüsha-i sâniyesidir. Cidden çok tuhaftır. Bu adamın na-
zariyesi, cesîm sanayi tesisatına başlamış memleketlerde
birtakım safdil münevverlerin önüne temcit pilavı gibi sü-
rülmüş durmuştur.
Mesela 19'uncu asırda Rusya'da türeyen «halkçılık»
bu nazariyeyi dillerine dolamışlar ve Rusya'nın modern
sanayi hayatına girmesinin suni olduğunu iddiaya kalkış-
mışlardı. Mamafih o devrin büyük iktisatçıları, Sismondi'-
ye yapıldığı gibi, bunların ağızlarını bir daha açılmamak
üzere tıkamışlardı. İşte cihan mikyasında tanınmış, oto-
rite sahibi iktisatçılar arasında bütün ilmî kıymetini kay-
betmiş böyle çürük bir nazariye bizde de başvermeğe baş-
ladı. Fakat henüz matbuata aksedemedi. Yalnız hususî
münakaşalarda ileri sürülüyor. Biz, böyle bir nazariyeyi
daha kıvılcım halinde iken söndürmenin ilim ve siyaset
nokta-i nazarında elzem olduğu kanaatindeyiz.
Sismondi'nin ( ' ) birçok tali'li nazariyesini iktisatçı
Robbins şöyle hülâsa ediyor. Sismondi'nin fikrine göre,
sanayiin ve cesîm ziraatın inkişafıyla istihsal zarurî bir
surette istihlâk seviyesini aşar. Ve müstehlik bulmak gibi
halli müşkil bir mesele ile karşılaşır. Memleket dahilinde
müstehlik bulamaz. Çünkü inkişaf eden sanayi, halkı kol
kuvvetini satan ameleye tahvil etmiştir.
Haricî pazarlar bulmak meselesi de cihan piyasasın-
daki kuvvetli rakipler karşısında müşkilâta maruz kalır.
Üstelik Sismondi buradan kapitalist sanayiin, daha doğ-
rusu kapitalizmin inkişaf edemeyeceği neticesini çıkarı-
yor. Bu tez, âdeta yukarıki fikirlerin kopyasıdır. Mama-
fih bu fikirlerin arasında doğru olan noktalar yok da de-
ğildir. Mesela bir memlekette sanayiin inkişafı, içtimaî
tehâlüfun (differenciation) seyrini tesrî eder. Köylü ve
esnaf tabakalarının mühim bir kısmını kol kuvvetini sa-
tan içtimaî sınıflara tahvil eder. Fakat bu hakikatin böy-
le olması, hiçbir zaman dahilî pazarların daraldığına de-
lil değildir. «Tabiî iktisat» sistemi yıkılınca ve köylü, ih-
tiyaçlarını pazar vasıtasıyla tatmine başlayınca, tabiatıyla
köylünün vaziyeti eskisine nisbeten fenalaşır. Rus inkılâ-
1. Sismondi nazariyelerini şu iki büyük eserinde müdafaa etmekte-
dir : J. C. L. Simonde de Sismondi, Etııdes sur I'economie poli-
tiques, tome I, 1837; Nouveauı Principes d'economie politiğine,
tome I, 1927.
bınm elebaşısı büyük bir iktisatçı bu mesele hakkında
şöyle diyor: «Pazar için hâiz-i ehemmiyet olan küçük
müstahsilin saadet-i hali değildir. Asıl ehemmiyetli olan,
köylünün elinde para bulunmasıdır. Tabiî iktisat siste-
minin inhitatı ile köylünün eline para geçmesi gayet ta-
biîdir. Köylü tabiî iktisat tarzından uzaklaştığı nisbette
kol kuvvetini satar, hayatını idame edecek eşyayı pazar-
dan tedarik eder». Aynı iktisatçı, Sismondist'ler hakkın-
da yazdığı çok kıymetli bir eserde yine şöyle diyor: «İk-
tisat ilmi, Sismondi'nin reddetmek istediği hakikati şöy-
le tesbit etti: Modern iktisadiyatın inkişafı, dahilî pazarı
daraltmaz, bilâkis tevsi eder».
Cesîm sanayi ile emtia iktisadiyatı omuz omuza in-
kişaf ederler. «Ev istihsali ve el tezgâhı, mevkiini satış
istihsaline ve fabrikaya terkettiği nisbette yeni pazarlar
teşekkül eder. Köylü, «fermier» 1er sermayeye kolunun
kuvvetini satmağa başlar. «Fermier» sanayi mahsulâtını
iştira ederler. İstihlâk eşyası gibi istihsal âlâtı da bu mu-
hitlerde müşteri bulurlar. Vaktiyle köylünün evde imal
ettiği istihsal âletleri, yeni ihtiyaçları tatmin edemez.
Bu noktaya bilhassa dikkat etmek lâzımdır. Sis-
mondi'ye göre yalnız «şahsî istihlâk» mevcuttu. (Ekmek,
elbise vesaire istihlâki gibi). Makinelerin ve teknik mal-
zemenin istihlâki sermayeye aitti. İnsanların bununla
alâkaları yoktu. Sismondi bu fikri aynen Adam Smith'-
den almıştır. «Ve hülaseten diyebiliriz ki : 1 - Ziraatin mu-
ayyen sahalarda ihtisas sahibi olmasıyla, muhtelif ziraî
mıntıkalar arasında muhtelif ziraî mahsulâtın mübadele-
si başlar. 2 - Ziraatte emtia mübadelesi ne kadar nüfûz
ederse, köy halkının da sanayi mahsulâtına ihtiyacı o ka-
dar artar. 3 - İstihsal vasıtalarına talep tezayüd eder. Zi-
ra eski usul istihsal vasıtaları ne küçük ve ne de büyük
köylüyü tatmin edemez».
 Bu sözler, bize, iktisatçılarımızın beyhude telaş et-
tiklerini gösteriyor. Biz onların nazariyelerini, modern
iktisadiyat karşısında mevcudiyetlerini kaybed en içtimai
tabakaların ideolojisi olarak tavsif edebiliriz.
Gelelim haricî pazarlar meselesine: Hakikaten ci-
han piyasasında büyük rakipler karşısında muvaffakiyet
oldukça müşkildir. Fakat sanayimiz, henüz doğmakta ol-
duğundan haricî pazarlara muhtaç değildir. Dahilde sa-
nayi mahsulâtına müşteri olacak vâsi köylü tabakası var-
dır. Şark vilâyetleri henüz emtia mübadelesinin tam hâ-
kimiyeti altına girmemiştir. Oralarda vâsi mikyasta tabiî
iktisat tarzına tesadüf ediliyor. Tesis edilecek demiryol-
ları, vaz'edilecek nakdî vergiler, oraları çok çabuk emtia
mübadelesine idhal eder. Bu suretle de doğacak pazar-
lar, sanayiimizi uzun zamanlar besler. İhracata başlaya-
cak sanayi ise, büyük rakipler karşısında mevcudiyetini
muhafaza etmek için her çareye başvuracaktır. Esasen
haricî pazarlarda muvaffakiyet, meşhur iktisatçı Togan
Paragu Fisk'in dediği gibi, diyalektik tezatlar, mücadeleler
içinde ya kazanılır yahut da kaybedilir.
Öyle anlaşılıyor ki, mevzuubahs iktisatçılarımızın
nazariyeleri memleketin şe'niyetine istinat etmiyor. Bazı
nazarî kitapların dar çerçeveleri dahilinde kalıyorlar. On-
lara tavsiyelerimiz : Türkiye iktisadiyatmdaki hadisele-
rin zuhur sebeplerini, inkişaf istikametlerini çok ilmî
usullerle tedkik etsinler ve nazariyelerini, geçmiş senele-
rin nazariyelerini ihtiva eden kitaplara uydurmasınlar».
(Hayat, C. I, nr. 20, 14 Nisan 1927, s. 398 - 399.)
ÖNCE TASARRUF, SONRA TASARRUF...
Gazi Mustafa Kemal vatanın tahlîsiyle, inkılâpla,
maziyi yıkmak ve istikbali fethetmekle Türk milletine bir
şehrâh açtı. Bundan sonra hükümete de, millete de teret-
tüp eden vazifeler vardır, inkılâbı tekâmül takip etmeli-
dir; bu tekâmülde hükümetin de, milletin de bazen muh-
telit, fakat ekseriya birbirinden ayrı vazifeleri, rolleri olsa
gerektir, işi yalnız hükümete bırakmak doğru olamaz.
Matbuat, abuk sabuk tefrikalarla karilerin uyku kabiliye-
tini tenmiye edeceğine, biraz da millete isabet eden vazi-
feleri ihtar etse, kendisine terettüp eden hizmeti görmüş
olur.
Milletin vazâifinden sıklık bahsedeceğiz. Bugün ta-
sarruf bahsini ele alıyoruz. Bedihî bir hakikattir ki, ticarî
muvazenemiz hiç de yerinde değildir: îdhalâtımız çok,
ihracâtımız az. Vâkıa ingiltere, Fransa, Amerika gibi
memleketlerde ticaret muvazenesinin ehemmiyeti büyük
değildir. Meselâ ingiltere'nin idhalâtı ihracâtından dai-
ma ziyadedir. Lâkin ticarî muvazeneden başka bir de
umumî muvazene var ki, bu, her vakit, istatistik şeklinde
tespit edilemez. İngiltere'nin hariçte birçok tebaası, ti-
carî müsta'merelerde memurları, müesseseleri, banka-
ları, bilâ-istisna her denizde gemileri, birçok memleket-
lere yatırılmış sermayeleri, ilh. anavatana kâr ve temet-
tü getiriyor. Bu rakamlar gümrük cetvellerinde görülmez.
Bu takdirde Büyük Britanya'ya giren mal, oradan çıkan
emtiadan fazla olursa bunun bir ziyanı yoktur.
 Yunanistan'ı tedkik edelim: Dünyanın dört köşe-
sinde, Amerika'da, Fransa'da, İngiltere'de, Hindistan'da,
Mısır'da Yunanlılar var. Bunlar kazandıklarının bir mik-
tarını memleketlerine gönderirler. Yunan'ın beyazlı ma-
vili bandırasını delaştıran vapurlar kendi limanlariyle alâ-
kası olmayan bir memleketten diğerine mal naklediyor-
lar. Geçende Haydarpaşa rıhtımında Cardiff kömürü lıa-
mûleli bir Yunan kargosu gördüm. Satan ingiliz, alan
Türk; nakleden ve kazanan Yunan!
Bizim böyle beynelmilel ticarete tevessül eden va-
purlarımız, hariçte kazanıp tasarrufatını buraya gönderen
tebamız, ecnebi milletlerden alacağımız, denizlerin öte
tarafında vâridât getirir müsta'merelerimiz olmadığın-
dan, umumî muvazenemizle ticarî muvazenemiz hemen
hemen birdir ve belki umumî muvazenemiz daha ziyade
aleyhimizdedir: Yarm istikraz kuponu şeklinde - mukabi-
linde hiçbir şeyi almamak üzere - bilhassa Fransa'ya mil-
yonlar göndereceğimizi unutmayalım!
Bu muvazene gün geçtikçe aleyhimize dönüyor. Bu-
na karşı, hükümetin gümrük tarifeleri sayesinde, ric'î bir
harekette bulunacağı tabiîdir. Fakat millete vazifeler te-
rettüp ediyor. Bu muvazeneyi asla düşünmeden züğürtlü-
ğümüze rağmen müsrif olmuşuz. Her gün, limanımıza,
bedeli milyonlara varan bazı eşya geliyor: ipekli çorap-
lar, düzgün ve pudralar, lavanta ve losyonlar, tonilâto-
larla çikolatalar, gramafon âletleri ve plâkları, nice meş-
rubat, lüks otomobilleri ve daha bin bir kalem eşya; bun-
lara mukabil biz Avrupa ve Amerika'ya ne gönderiyoruz?
Bu takdirde, fert itibariyle değil, bir millet olmak üzere
bu kadar idhalâta hakkımız yoktur. Bunların istihlâki
bizim için iktisaden haraındır.
Bulgarları.takdir ve tâh§1*j ederim. Yıkılanı yerine
koymak için pek meşakkatle çHlıŞan bu millet, işe iptida
idhalâtı eksiltmeden, tasarruftan, mahrumiyetten başla-
mıştır. Güzel bir zarf içinde, gümüşlü kâğıtlara sarılmış
çikolatayı yemesek ne oluruz? Zannederim ki, bu mah-
rumiyet neticesinde kıyamet kopmaz. Fakat yersek, fak-
rüddeme tutulmuş bir kimse gibi günden güne kansız ka-
lır, âkıbet iktisaden verem olur, gideriz.
Bir milletin bu hususta, bir fertten farkı yoktu/ Pa-
rası varsa safâ-yı hâtırla yesin, yoksa borçlanmak bir hak
teşkil etmez. Borçlanmanın da bir haddi vardır; ilâniha-
ye itibar bulmak kabil olamaz.
Mekanik nokta-i nazarından bazı inkılâbatm içinde-
yiz. Meselâ hayvan ve arabanın tarihe karıştığını, bunla-
rın yerine motor ve benzinin kaim olduğunu görüyoruz.
Bunlardan istiâne etmemek kabil değildir. Kezalik ziraat
da mekanik oluyor. Bu sebeplerden dolayı bugün mil-
yonlara bâliğ olan eşyayı hariçten getirtmeğe mecburuz.
Getirtmezsek kurûn-ı vustâda, Asya çöllerinde yaya kal-
mış oluruz. Halbuki vaktiyle bu ihtiyaçlarımız için hari-
ce müftakır değildik.
Bu takdirde biz de bunların bedeline tekabül ede-
cek bir şey çıkarmalıyız. Maatteessüf görüyoruz ki, buna
muvaffak olamadığımızdan sanayii müterakki olan mem-
leketlerin esiri olmağa yüz tuttuk.
Tanesi sekiz, on liraya ten rengindeki bir veya on
gün dayanmayan ipekli çorapların çarçabuk yırtılıp bizi
yalınayak bıraktığına şüphe etmeyin...
Garp medeniyetine girmeğe karar vermek, yanlış
tefsirlere mahal verdiğinden, bir dereceye kadar masrafı
ve israfı istilzam etti. Eğer muaşeret bunu icap ettiriyor-
sa, bari hiç olmazsa, o masrafa medar olmak üzere Av-
rupai bir şekilde sa'y ve amelimizi de çoğaltmalı idik.
 Umum! harpten sonra hâsıl olan yeis ve fütur, her
yerde olduğu gibi bizde de bazı sathî eğlencelere revaç
verdi, buna mukabil tasarruf fikrini hemen hemen söndür-
dü. Meslekler müstakar değil, hiçbir işte sebat edilemi-
yor. Bir kimse bugün memur, yarın tâcir, öbür gün ay-
lak, daha sonra yine memur, bir müddet geçince fabrika-
tör, milyoner ve âkıbet hileli müflis oluyor.
Eskisi gibi istikbali iskonto ederek tasarrufta bulu-
nan ve öyle yaşayan enmuzeçler artık kalmadı. Yevm-i
cedîd, rızk-ı cedîd. Roman edebiyatımız münkeşif olsa
böyle ne «tip» 1er görecektir... Cihan tahavvülü büyük-
tür : Bir anda milyonlar kazanmak, çalışmadan ve haksız
zengin olmak ve günün birinde atalardan kalma mâmele-
ki hiçbir günah işlemeden kaybetmek ihtimalleri hesap-
ta münderiçtir. îşte bu hâlet, ruhlarda bir anarşiye se-
bep olmuştur. Ferdâyı düşünen yok.
Lâkin buna karşı bir ric'at lâzım. Olmadığı takdir-
de iktisadî musibet, bunca kan pahasına istirdat ettiği-
miz vatanın felâketini müstelzem olabilir. Osmanlı dev-
ri Türk milletini iktisadiyattan uzaklaştırmıştı. Hâkimi-
yet Türklerin, iktisadiyat Türk olmayanların nasibi idi.
Fakat artık Türkiye'de Türk olmayan otuzda bire inmiş
oluvor. Bu iktisadî boşlukları bundan bövle biz kendimiz
dolduracağız. Bir mutavassıt burjuva tabakasına muhta-
cız. Onu bu millet doğuracak, bunun için de türlü türlü
itiyatlar, vukuflar, faziletler edineceğiz. Lâkin bunlar za-
mana muhtaçtır. Felemenk ve Yunan milletleri esnaf, tüc-
car ve gemici olabilmek için asırlar geçti. Buna intizâ-
ren hiç olmazsa kusurlarımızdan vazgeçelim ve evvel-be-
evvel müsrif olmayalım. Teessüflerle, telehhiiflerle görü-
yorum ki, iktisadî kabiliyetleri elde etmek şöyle dursun,
iktisadî zemâim ediniyoruz.
Cihan harbinden mağlûp çıkan Bulgaristan eziyetli
çalışmak ve gûnâgûn mahrumiyetlere katlanmakla eski
halini iade etti. Çok çalışması ve fevkalâde tasarrufkâr-
lığıyla meş/ıur Belçika, Almanya tarafından harap ve ye-
bâb edildiği halde, Fransa'dan evvel imarâtmı bitirdi.
î ta lya, bu devletlerden müreffeh ve daha az zarar
görmüş iken, faşist idaresi sayesinde muvazenetini buldu.
Fakat rasıl? Son derece tasarrufla. Mussolini bir taraftan
ziraati, ticareti, bankaları, sanayii, nakliyatı bir kuman-
dan gibi inzibat ve murakabe altına almak, öbür taraftan
mahzâ umumî hesap muvazenesine fena tesir etmesin di-
ye, italyanların bilâ-lüzum ecnebi diyarlarına gitmelerini
yasak edecek mertebe tasarrufa tı emretmekle bugün ta-
rihin hayran olduğu mertebe işleri düzeltilmiştir. Dün-
yada hiçbir millet kalmamıştır ki, şu harp ertesi fazla
çalışmak ve fazla tasarruf umdelerini mezcederek, geçen
senelerin açtığı yaraları kapamış olmasın... En geride
kalan bizleriz.
Tasarrufa davet hususunda hükümet, cemiyetler,
büyükler ve küçükler, bilhassa münevverler hep seferber
olmalıyız. Şu hakikati kulağımıza küpe edelim: Milletin
umumî hesap muvazenesi açıktır, istihkakımızdan faz-
lasını yiyoruz. Bunun için borçluyuz. Borç bir hadde ka-
dar olur, ondan sonra itibar kalmaz. Bugünlerdeki israfı-
mız derecesinde yiyecek, hususiyle abur cubur yiyecek
olursak, yarın kuru ekmeğe müftakır olacağız. Bugün
bulduğumuzu yarın bulamamak muharebe felâketlerini
gölgede bırakır.
«Külü ve'ş-rebû velâ tüsrifû»(*)
(İkdam nr. 11134, 21 Nisan 1928)
(*) «Yeyiniz, içiniz, israf etmeyiniz.» (A'raf, 31)

Mahmut ( * )
Y E R L Î MALI
Bazı mevzular var ki, matbuat sayfalarında, ağızlar-
da tekrar edile edile umum nazarmdaki ehemmiyetini
kaybetmişe benziyor. Çünkü söylenen, yazılan şeyler, na-
zariyattan, tatbikat sahalarına intikal ettirilmemiştir. Ha-
kikatte onların ehemmiyeti zamanla, bilhassa beşeriyet
umumî harp kasırgasını geçiştirdikten sonra, âdeta ha-
yatî bir mâhiyet almıştır. «Yerli malları» na rağbet me-
selesi bu mühim ve hayatî mevzulardan birini teşkil edi-
yor.
Her memlekette «yerli malına rağmet», vatandaşlar
için, iktisadî terbiyenin alfabesidir. Bizde ise bu mesele,
mânâsının bütün şumulü ile hayatî bir ehemmiyeti hâiz-
dir. Gerçek, Türkiye'nin bugün içinde bulunduğu şartla-
ra göre, yalnız iktisadî terbiyenin basit bir icabı değil,
millî ve vatanî bir borçtur.
Her şeyden evvel mütevâzin bir bütçeve mâlik ol-
mak lâzımdı; bunu temin ettik. Şimdi ticarî muvazene-
mizi de kurmak mecburiyetindeyiz. Bu mecburiyet kat'i-
dir. Çünkü zaferin, inkılâbın ve bütün çalışmaların gayesi
olan halkın refahı ancak bu suretle vücut bulacaktır.
Memleketin serveti, mütemadiyen harice akıp gidiyor. Ha-
rice verdiğimiz paranın hakiki miktarı hakkında esaslı
bir bilgimiz yoktur. Bizim bildiğimiz şeyler, yalnız resmî
(*) Siirt mebusu.
istatistiklerin gösterdiği rakama ve muameleye tâbi şey-
lere münhasır kalıyor. Halbuki, bilvasıta veya bilâ-vasıta,
muhtelif şekillerde kaçan paralar da çok mühim bir ye-
kûn tutuyor. Bütçelerde muvazene yapmak bir dereceye
kadar hükümetlerin ve meclislerin elindedir. İktisadî mu-
vazenenin temini ise, halkın bu işte şuur ve fedakârlıkla
alâkadar olmasına bağlıdır. Avrupa ve Amerika'daki en
büyük ve en zengin memleketlerin halkının yerli malına
rağbet etmekte, yerli mallarını hârice sürmekte ne kadar
sıkı bir alâkadarlık gösterdikleri göz önüne alınırsa, bu
cephede her Türk vatandaşına düşen vazife kendiliğinden
anlaşılır.
Türk Talebe Birliği, bizde biraz gecikmiş olan bu
harekete ön ayak oldu. Böyle şuurlu hareketlerin, irfan
ile mücehhez zümrelerden doğmasının ayrıca bir değeri
vardır. Resmî ve hususî müesseselerin maddeten ve ma
nen bu harekete müzaheret etmeleri tabiîdir.
Milletimizin refahına taalluk eden bu gibi işlerde,
halkımızın azmi ve heyecanı çok yüksek olur. Yeter ki,
onlara hakikatin içyüzü anlatılsın ve kendisinin bu hare-
kete niçin götürüldüğünü öğrenmiş bulunsun.
Eğer her vatandaş, yerli malı kullanmavı, memleke
tin selâmeti nâmına iktisadî bir zaruret, millî bir vazife,
vatanî bir fedakârlık olduğuna kani olur ve o yolda ha-
reket ederse, inan etmeli ki, hayat ve maişet mücadele-
sinde uğradığımız müşkilât yarı yarıya iner.
Bu gibi işlerde dikkat edilecek nokta şudur:
İşin idaresinde azamî dikkat ve hassasiyet göster-
mek, herkesin hürriyet ve izzet-i nefsine hürmet etmek,
hiç kimseyi incitmemek... Çünkü iyi idare edilmeyen te-
şebbüsler -esaslarında ne kadar makul olursa olsunlar-
daima menfî neticeler verir.

Milliyetsever gençliğin bugünkü tutumuna bakılır-

sa, bu noktadan da endişe etmemek, muvaffakiyetten
emin olmak lâzımdır.
ANKARA'NIN GÜZELLİKLERİ
(Milliyet, nr. ll&l, 0 Nisan 1929)
Ankara garından çıkanların gözlerine Ankara'nın
yalçın, vakarlı ve yüksek seviyeli tabiatı birdenbire çar-
par. Boylarına göre yanyana sıralanmış üç tepe üstün-
de dikili ve taştan binalarıyle merkezî Ankara karşıların-
da diri, uyanık ve ayakta görünür. En yüksek tepede bir
kale burcu ve dağın ve şehrin eteklerine doğru inen eski
surlar vardır. Bu merkezî Ankara mahallesinin önünde
onu bir kuşak gibi saran, sonra her iki yandan, âtive ko-
şar gibi, dağlara doğru tırmanan yeni yahut yenileşmiş
mahalleleriyle uzun bir şehir görülür. Bir taraftan Evkaf
mahallesi, Cebeci, Yenişehir, Kavaklıdere, Çankava ve
Dikmen, diğer taraftan Hacıbayram, İsmet Pasa, Dağ ma-
halleleri, Keçiören, Etlik ve Gazi Orman Çiftliğine doğru
şehir yayılır ve dağılır.

Ankara'nın bu yayıklığı bilhassa gece elektrikleri-

nin yanarak şehrin güzel bir ziya tarlasına döndüğü za-
man görülüyor. Bu manzara insana en büyük şehirler-
den birini görmek hissini veriyor. Onun için Ankara bü-
yük mü, küçük mü bilinemez ve ben onun birkaç kere bü-
yümüşken nüfusunun hâlâ yetmiş bin kişi olmasına bir
türlü akıl erdiremiyorum.

Eski Türk payitahtlarını bırakalım, fakat Yunanlı-

ların o küçük Iconium şehri ve civarı üstüne Selçukîle-
rin kurdukları ve büvük bir sanat şehri haline getirdik-
leri Konya'dan beri Bursa, Edirne, İstanbul, Ankara! Bu,
 Türklerin hükümet merkezlerini imar yolunda kaçıncı ce-
hitleri ve meydana getirdikleri kaçıncı mühim eserdir!
Evvelden şarkın büyük İslâm şehirleri yanında Av-
rupalılar kendilerine mahsus mahalleler ve âdeta yeni
bir şehir inşa ederlerdi. Bu defa eski Ankara'nın yanı ba-
şında da Avrupalı bir şehir bina edilmiştir. Fakat bunun
bânileri de biz, kendimiziz!
Ankara, eskiden ancak orta bir vilâyet merkezi idi.
Ve millî mücadelenin merkezi oluşundan Lozan sulhuna
kadar bir nevi kahramanlar siperi hizmetini gördü. Asıl
şehrin tarihi Lozan sulhundan bugüne kadardır. Ve bu
kadar kısa bir müddet içinde elde edilen netice ile ne
kadar iftihar etsek hakkımızdır.
Ankara'ya ilk yoksulluk zamanlarında gelip onunla
birlikte yoğrulan, onunla hem-hal olanların ruhî hâletle-
rini tasavvur edin! Şehrin yavaş yavaş nasıl büyüyüp gü-
zelleştiğinin hikâyesini bu ilk yeni Ankaralıların ağızla-
rından işitmelidir. Ankara'nın o çok mütevazı ilk bina-
ları yapılırken, bunları nasıl fahrla ve sevinçle seyrettik-
lerini ve bunların karşısında ne lezzet duyduklarını asıl
onlardan dinlemeliyiz. Ankara şehremaneti de bu ilk ge-
lenlerin hâtıralarını bir altın kitapta kayd ve tevsik etme-
li ve bu eski manzaraların bir albümünü toplamalı değil
midir?
Çocuğunun büyüdüğünü, zekâsının karanlık içinde
yavaş yavaş açılan bir ziya gibi kuvvetlendiğini gören bir
baba tarzında bu şehrin kat kat, ev ev büyüdüğünü; so-
kak sokak genişlediğini; manzara manzara açıldığını; isti-
rahat, medeniyet ve sanat için gitgide yer kazandığını;
bünye, fikir, his için gittikçe elverişli olduğunu en samimi
bir gururla seyretmiş olanlar, onu hususî bir eser itinası
ile sevmekte haklıdırlar.
Canlarından kâm almak için istikballerinde daimî
bir ahiret bulunduğunu artık ummayan insanlar, yeni bir
hızla, dünyanın kâmını verecek şehirler istiyorlar. Şehir-
liyi yetiştirmek, onda yaşadığı şehir için tam bir alâka
ve âdeta bir aşk uyandırmakla kabil olur. Böyleleri şeh-
rin çemenine, yeni dikilmiş çam fidanına basmağı beledî
bir günah saymaktan başlayarak, şehirleri için kalblerin-
de ayrı bir samimiyet ve fikirlerinde ayrı bir iman duyar-
lar. Bütün Ankaralılarda bu aşkı ve imanı uyandırmağa
çalışmalıyız.
Ankara'da bulduklarımız, bir taraftan, vaktimizde
iktisadı ve gündelik hayatımızda kolaylığı, rahatı, temiz-
liği temin eden şeylerdir.
Bütün konfora mâlik apartmanlar, eski Ankara'yı
ziyaret eden Evliya Çelebi'nin «bağsız bahçesiz hane» di-
ye yâd ettiklerine mukabil etrafı bahçeli evler, kaldırım-
ları ağaçlı, bol elektrikli geniş ve temiz caddeler, üstle-
rinde otomobillerin rahatça kaydıkları asfalt sokaklar,
şehrin civarında atların seve seve gezindikleri yollar, şeh-
rin birçok noktalarında ağaçlı, çiçekli, havuzlu ve oturu-
lacak sıralı meydanlar ve parmaklık içinde yerler veya
bahçeler. En güzel ve sağlam binalarda, milletin çocukla-
rına açtığı birer kucak gibi, birçok mektepler. Devlet ma-
hallesinde mevcut yahut yapılmakta olan büvük, temiz
ve cidden millete lâvık hükümet daireleri, vekâlet bina-
ları. Rahat ve âsûde bir klüp. Konserleri, korolarıyle mu-
siki ihtiyacını tatmin eden bir musiki mektebi.
Bütün bunlar artık birer ihtiyaç halini almış olan
asrî şehir zevklerimizi tatmin etmektedir. Ankara'nın bu
bakımdan üstünlüğü, yepyeni olduğundan hep «en yeni»
oluşudur. Burada garbın uzun tecrübelerinden istifade
edilerek birçok sahalarda birçok merhaleler atlanmıştır.

Burada insanı gündelik bir göçebe hayatına mah-
kûm eden tramvay, vapur gibi müşterek nakil vasıtaları-
na ihtiyaç yoktur. Nakil vasıtası otomobil veya otobüs-
tür.
Bunların hiçbirinden aşağı kalmayan bir fazilet ve
asalet ve bir zevk ve istirahat menbaı da şehrin hayatın-
dan ayrılmayan sessizliktir. Zaten Türk şehirlerinin en
sevimli hallerinden biri bu huzur ve sükûn verici sessiz-
lik değil midir? Kalabalık şehirlerin dar, izdihamh sokak-
larında gürültüleri, adiliğin patırtıları ve hamakatın şa-
mataları ne kadar iğrençtir! Yaygaracı ırkların doldur-
dukları mahallerin ne cehennem kesildiğini bilenler, bu
sükûnet halini bir cennet sayarlar. Ankara'nın geniş ve
âsûde caddelerinde insan sürünmeden, çarpmadan yürü-
mek zevkini tadıyor ve insanlığına döndüğünü duyuyor.
Burada baş, düşüncesini; gönül, hülyasını takip edebilir.
Sükûn ve sükût asil ırkımızın en cibillî hasletlerinden bi-
ri, istiğrak ve hayal de insanlığın gündelik ve en güzel
haklarından biridir. Bir milliyetin bir başka tarifi de
kendimizi sükûtlarını anladığımız insanlar arasında du-
yurmak rahatı ve saadeti değil midir?
Yazık ki burada dar bir şehircilik mevzuu içinde
kalarak, bir an dağılmak korkusunu veren istiklâlimizin
daha kuvvetle doğduğu yer olan Ankara'nın bizim için
harikulâde olan millî kıymetinden ancak geçerken bahse-
debiliyoruz. Gordiom, Ankara'nın civarındadır ve melün
kördüğümünü biz de burada çözmüşüz!
Burada asıl duyduğumuz ve sevdiğimiz şey, yapıl-
makta olan bir şehrin, halkedilmekte olan bir varlığın
eczasından olmak lezzetidir. Burada Türk'ün teşkil ve
tanzim etmek dehasının devamım görüyoruz ve bu her-
kesi faal, müteşebbis, çalışkan olmağa teşvik ediyor. Or-
tada yalnız muvaffakiyet değil, bir de sarfolunan sa'y ve
emek gözüküyor ki, bu da başlı başına güzel olan bir
şeydir.
Hizmet edenlerde, başka yerlerde unutulmağa baş-
layan bir nezaket vardır. Zira bunların âmirlerinin bir
eser yaptıklarına inanları vardır. Bu iktisadî buhran za-
manında, Ankara'nın vakt ü hali nisbeten iyidir. Anka-
ra'nın zihniyeti işlerde müşkilât çıkarmak değil, iş çıkar-
mak zihniyetidir. Ve zihni nafile yoracak ve dağıtacak
şeylerin azlığı sayesinde, Ankara bir çalışma ocağıdır;
Avrupa şehirleri gibi çok çalışan ve çok iş çıkarılan bir
yerdir.
Diyebiliriz ki, Ankara'nın haşin tabiatı bu sa'y ve
sebat şehrine münasip bir dekor oluyor. Yetişen ağaçlar,
hattâ Ankara'ya yakın olan Gazi Çiftliği'nde orman teş-
kil eden ağaçlar, beşerin tabiata galebesi imkânını teyit
ediyor. Burada ağaç ve çiçek sevgilerinin güzelliklerine
resmen ermişiz. Bunlardan başka, Ankara etrafındaki
çepçevre dağların geniş, açık bir ufuk manzarası var. An-
kara'nın gurûbları harikulâde güzeldir. Gözler bu şiire
bir türlü doyamaz. Seması ince saf ve geceleri, bilhassa
kış geceleri insana istiğrak hissini veren berrak bir in-
celiktedir.
Avrupa'dan gelen 5'abancılar burada bildikleri Av-
rupa şehirleri gibi bir teşekkül buluyorlar ve bu saydığı-
mız güzelliklerin hiçbirine lâkayd kalmıyorlar.
Yabancıların bir şehre girer girmez, ilk aradıkları
konfordur. Rahat bir otel, temiz bir yemek, güzel bir bar
isterler. Ankara Palas bunlara Ankara şehrini tatmak için
-yokluğu çok hazin olacak- mükemmel bir varlıktır.
Bir milletin medeniyet seviyesi böyle ekseriyetle
şehirlerinin tertip ve tanzim şekli ve konforu ve bir de
tarihî ve bediî kıymetleriyle ölçülür. Nakil vasıtalarının
kolaylıkları seyahati gittikçe kolaylaştırıyor ve bu buh-
ran zamanlarında turizm her milletin başvurduğu bir
çare oluyor. Her memleket kapısını seyyahlara açmak is-
tiyor. Artık dünyada hemen beynelmilel bir seyyah zih-
niyeti türemiştir. Bu seyyahlar ve bu yabancılar şehir
içinde en önce konfor aradıkları gibi, ikinci olarak da,
sokağa çıkar çıkmaz görülecek tarihî güzellikler ve eski
eserler ararlar.
İçimizden bazılarımız şehrin yeni kısmını, haklı
olarak, pek beğeniyorlar da, yabancılar neden bununla
iktifa etmiyorlar diye haksız olarak kızıyorlar. Bizim
memlekete hariçten gelenlere ve geleceklere: «Neden
yalnız yeni binalarımıza, sokaklarımıza bakmıyorsunuz
da bizdeki âsâr-ı atîka ile bu kadar uğraşıyorsunuz?» de-
memiz biraz safdilâne olmaz mı? Düşünelim ki, bu yol-
lar ve bu binalar artık beynelmilel kıymetlerdir. Bu ge-
lenlerin kendi memleketlerinde de büyük binalar, mun-
tazam sokaklar ve geniş meydanlar mevcuttur. Gelenler
Avrupa'dan değil Asya'nın eıki şehirlerinden gelmiş ol-
malıdırlar ki, bu şeylerin onlarca merak uyandıracak bir
yeniliği ve hususiyeti olsun. Ankara, hattâ şimdikinden
daha büyük ve daha güzel olsa yabancılar ve seyyahlar
yine her gittikleri yerde olduğu gibi, mahallî güzellikler
ve tarihî kıymetler, hülâsa nev-i şahsına münhasır veya
nadir şeyler aramakta mazur olurlar.
Yabancı bir şehre konar konmaz, bizi de celbeden
şey onun sade yeni mahalleleri değildir. Buradaki havat
bildiğimiz gündelik ve beynelmilel hayattır. Fakat hakika-
ten mahallî bir varlığın hususiyetlerini saklayan eski
mahalleler yeni bir merakımızı tatmin eder. Her memle-
ketin tarihî âsârı kendine hastır. Bir başka memleketteki
varlıklara benzese de, yine bir hususiyet gösterir. Bu,
nüshası ancak bir kütüphanede bulunan el yazısı bir ki-
tabın nihayet elimize geçmesi gibi bir şeydir. Esasen se-
yahat insanlarda uyuklayan bir merakı uyandırıyor. Şeh-
rin içindekilerin belki ehemmiyet vermeyecekleri şeyleri
en uzak yerlerden gelen yabancıların ziyaret etmesi mu-
taddır ve âsâr-ı atîka, yanıbaşlarında mahalle komşula-
rını değil, hep uzak diyarların yolcularını görmeğe alış-
kındırlar.
Eğer Avrupa'nın tarihî âbidelerle, sanat eserleriyle
süslü şehirlerini ve millî eserler ve güzel sanat eserle-
riyle, hattâ bizim memleketlerimizden götürülmüş parça-
larla tıklım tıklım dolu - ve bunlardan mahrum olan
Amerikalıların o kadar kıskandıkları- müzelerini hatır-
larsak, yabancıların bu meraklarını büsbütün tabiî bul-
mamız lâzım gelir.
Hülasa bizim de bütün asrî tesisattan maada şehir-
lerimizin eskiliğini ve tarihî kıymetini gösterecek tarihî
ve millî âbidelerimize, eski eserleri ve millî sanatımızı
barındıran müzelere de aynı ehemmiyeti vermemiz, bun-
ları açmamız, göstermemiz lâzım gelir. Geçmiş zamanlar
bir iz bırakmadan geçmez. Ankara kadar eski bir tarihi
olan bu şehirde ve bizim kadar hem azametli, hem ince
bir sanatı olan bir millette bu kıymetler ve güzellikler
mevcuttur. Yabancıların aradıklarının ilk kısmına An-
kara Palas kâfi geldiği gibi, bu ikinci kısmına da Ankara
kâfi gelebilecektir. Ankara'da da, başka birçok Türk şe-
hirlerinde olduğu gibi, tarihî bir «fond» vardır ki, bu
şehrin kıymetine ve güzelliğine hususî bir cazibe veriyor.
Ankara hem asrî, hem tarihî bir şehirdir. Her şehre na-
sip olmayan, hattâ bazı Avrupa şehirlerinin yalandan,
sun'i olarak icat etmek istedikleri bu tarihî dekorun
kıymetini bilmeliyiz. Ve biz bu mevzuu yalnız yabancı-
ların bakımından değil, asıl kendi istifademiz ve zevkimiz
için açmak istiyoruz.

(Varlılı, ıır. 3, 15 Ağustos 1933, s. 37-38.)

Y E N İ DEVLETİN İKTİSADÎ FONKSİYONLORI ( ' )

Muhterem dinleyicilerim!

Konferansıma başlarken, inkılâbımızın bugünkü ka-

rakteristik inkişaf hamlelerinden birini hassatan işaret et-
mek isterim: Bu inkişaf hamlesi, inkılâbımızın nazarî ve
fikrî unsurlarının artık tam ve tenakuzsuz bir telâkki sis-
temi şeklinde tedvin olunması hareketidir. Meselâ bizzat
inkılâp enstitüsü ve inkılâp kürsüleri, bu fikrî araştırma
ve tedvin etme cehdinin, bu inkılâbımızı ilimleştirme ha-
reketinin son bir ifadesinden başka bir şey değildir.

Filhakika, Türk inkılâbının kendi fikrî mesnedini ya-

pabilmesi için, kendi ideolojisini, kendi yetiştirdiği mü-
nevver neslin şuuruna sindirmesi lâzımdır. Çünkü ilk an-
larında, ancak en ileri inkılâp mümessillerinin ruhunda
tekevvün eden inkılâp prensipleri, yine ancak şuur saha-
sına indiği zamandır ki kendi neslini yaratmış ve bu nesil
içinde yerleşmiş sayılabilir. Yoksa inkılâp neslinin şuu-
runda müdevven bir telâkki sistemi halinde yaşamayan,
yahut da meselâ vatan gençliğinin yalnız hissî bağlarına
dayanan bir inkılâp akışı, hiçbir zaman manevî mesnedi-
ni tam yaratmış olamaz.

Bu itibarla biz, inkılâbımızın, kendi nazarî esasları-

nı ilimleştirmek ve tedvin etmek yolunda bugün giriştiği

(1) Bu yazı, İstanbul'da Türk İktisatçılar Cemiyeti'nin 10 Mayıs

1934 günkü içtimaında verilmiş bir konferanstır.

asîl mesaiyi, bilhassa inkılâp kürsülerinin ve onların ga-
yesine yardımcı olan neşriyatın idealistçe araştırmalarını
bizzat âtimizin emniyeti hesabına yeni bir zıman sayabi-
liriz.
Bizce ancak bu asil ve idealist fikir araştırmalarıdır
ki bir inkılâpçı nesle hakikî münevverlik seciyesini verebi-
lir. Yine bunun içindir ki, memleketin fikrî ve inşaî mese-
lelerini yakından takip etmek ve bu meselelerle fikren
daima haşır neşir olmak vasfı, kanaatimce inkılâpçı va-
tanperverliğin ilk şartıdır. İnkılâbımızın prensipleri ile
ve bu prensiplerin hayata tatbik davalarıyle yakından ve
fikren alâkadar olmayan bir vatan gençliği hiçbir zaman
iyi hazırlanmış sayılamaz. Çünkü memleket idare etmek
gibi, millî işlerin en yüce fakat en çetini kendine teveccüh
eden Türk münevverliği ancak, müdevven, tenakuzsuz ve
inkılâpçı bir fikir sistemi ile silâhlanmak suretiyledir ki,
hâdisatm, karışık cereyanları içinde inhiraflar yapmadan
yürümek imkânını bulabilir.
Bu itibarla biz hepimiz, inkılâbımızın fikir araştır-
maları sahasında fütûhata giriştiği bu devrin, Türk mü-
nevverlerinin inkılâp kürsülerine, inkılâpçı neşriyata, hü-
lâsa inkılâpçı fikir meşgalelerine doğru kütlevî ve devamlı
bir akış devri olmasını temenni etmeliyiz.
Liberal demokrasisi, ancak on dokuzuncu asır Avru-
pasma uyan ve zaten onun mahsulü olan bir şeydir. Miis-
temlekeci kapitalizmin, dahilde sınıf tezadının siyasî bir
ifadesidir. Bu rejimin âlemşümul bir mânâsı yoktur ve
müstemlekeleriyle, sınıfları olmayan memleketler için hiç-
bir zaman örnek olamaz. Aynı suretle liberal iktisat, keza
on dokuzuncu asrın, bizzat Avrupada doğan ve hududu
içine hemen hemen yalnız Avrupa ile Amerika Birleşik
devletlerini ve Japonya'yı o da kısmen alabilen bir eko-
nomik rejimdir ve hiçbir memleket için örnek olmak ih-
timali yoktur.
Yine aynı suretle gittikçe daha iyi anlaşılacaktır ki
bizzat keskin smıf mücadelesi, yani yüksek sermaye ile ge-
niş işçi kütlelerinin yüksek teknik etrafındaki hâkimiyet
mücadelesi, ancak yüksek sermaye ve tekniğin mütekâsif
bulunduğu memleketlerde inkişaf eden bir hâdisedir. Bu
mücadelenin beynelmilel bir şümul alması ve bir sosyalist
inkılâbının beynelmilel bir vüsat alabilmesi için bizzat bu
yüksek sermaye ve yüksek tekniğin bütün cihana aynı
nisbette yayılması lâzımdı. Halbuki bizzat kapitalizm ni-
zamı, yüksek sermaye ve yüksek tekniğin bütün memle-
ketlere müsavi surette yayılmasına, âlemşümul bir mahi-
yet almasına manidir. Çünkü bugün yüksek sermaye ve
yüksek teknik ancak geniş ve sanayisiz müstemlekelerin
soyulmasıyle vücut bulabilir. Avrupa, Amerika ve Japon-
ya'nın yüksek sermayelerini besleyen müstemlekeler sana-
yileştiği gün liberal kapitalizmin ve onunla beraber libe-
ral demokrasinin ve bunlara dayanan tarih, cemiyet, ikti-
sat ve hukuk telâkkilerinin ömürleri zaten sona ermiş
olur.
Hülâsa Avrupa'nın cemiyeti telakki sahasındaki hü-
kümleri öyle hükümlerdir ki onlar her şeyden evvel Av-
rupa'nın cihan üstündeki hegemonyasının yani bir taraf-
tan Avrupa dahilinde sınıflarla sınıfların diğer taraftan
müstemlekeci memleketlerle müstemleke ve yarı müstem-
lekeler arasında, nihayet müstemlekeci memleketlerin de
bizzat kendi aralarındaki tezadın mahsulüdürler.
Binaenaleyh bizzat Türkiye'nin en şerefli bir şekilde
diğer geri memleketlere örnek olduğu millî kurtuluş hare-
ketleri, bizzat bu Avrupa hükümranlığının hem siyasî
hem de iktisadî sahada âlemşümullüğüne karşı bir reak-
siyon, bir inkılâp olduğu için, millî kurtuluş hareketleri-
nin cemiyeti ve âlemi telâkki tarzı da başka olacaktır. Biz
Avrupa'nın hem hayatta, hem ilimde tekniğini aynen ala-
cak, fakat cemiyeti telâkki tarzında bu tekniği kendi he-
sabımıza ve kendi menfaatimize kullanacağız. Binaenaleyh
ruhunda müstakbelin rüşeymini taşıyan inkılâpçı Türk
münevverliği Avrupa'nın ne peyki, ne tâbii, ne hayranı de-
ğil, olsa olsa sadece mirasçısıdır. Çünkü teknik başka şey
ve rejim başka şeydir. Biz tekniği alır fakat tekniğe tahak-
küm tarzını almayabiliriz. Zaten tarihin bütün devirlerin-
de bu hal tekerrür edip gitmiştir. İlkçağ ortaçağa rejimi-
ni değil tekniğini verdi. Ortaçağ sonçağa rejimini değil,
tekniğini verdi. Muasır devrin son çağda aldığı da rejim
değil tekniktir. Aynı suretle kapitalist ve müstemlekeci
Avrupa da bugün bir rejim buhranı içinde bulunuyorsa,
bu buhranı her şeyden evvel bir atlayış alâmeti olarak te-
lâkki etmek lâzımdır. Beynelmilel bir istismara ve halli
kabil olmayan beynelmilel tezatlara dayanan bu rejim
tekniğini Avrupa dahilinde nasıl isterse öyle bir rejime bı-
rakabilir. Fakat onun gerek ilim ve gerek hayatta, telâk-
kilerinin değil fakat tekniğinin meşru beklevicisi millî
kurtuluş memleketleridir.
Muhterem dinleyicilerim!
Türk münevverinin fikrî araştırmalara doğru yürü-
yüşe geçişinden bahsederken bir noktayı da ayrıca işaret
etmeliyim :
Eski Osmanlı İmparatorluğu içinde müstakil fikir-
den ve müstakil fikrî şahsiyetten hiçbir zaman bahsedi-
lemez. Eski Osmanlı İmparatorluğu iktisaden, hattâ si-
yaseten nasıl bir yarı müstemleke ise fikren de, garbın
hazır olarak ithal edilmiş, fikri emtiasına mukavemetsiz
muti, yani passif bir yarı müstemlekeden başka bir şey
değildir.
Bilirsiniz ki, müstemleke fikir doğurmaz ve münev-
ver yetiştirmez. Fikir asil bir mahsuldür ve onun beslen-
mesi için ilk şart, fikrin, bizzat onu doğuran cemiyetin
maddi ve manevî yaşayışı ile alâkalanmasıdır. Bu ise an-
cak hür, yani siyaseten ve iktisaden müstakil bir cemiyet
çerçevesi içinde kabil olabilir. Halbuki müstemlekede fi-
kirle cemiyet arasına her şeyden evvel, müstemlekecinin
kendi menfaatine uygun arzu iradesi girer.
Aynı hal daha mülâyim bir derecede olmakla beraber
bir yarı müstemleke için de varittir. Yarı müstemleke
gümrüklerini ecnebî emtiasına açar ve siyasî mukaddera-
tını birtakım harici kuvvetlerin arzusuna uydurur. Fakat
bu iktisadî tâbiiyet ve siyasî mutavaat bu kadarla kal-
maz. Yarı müstemlekenin üstünde, kendisine iktisaden
hâkim ve siyaseten müessir olan haricî âlemin fikrî hü-
kümranlığı da vardır. Yarı müstemlekeye fikirler, diğer
hazır ithalât maddeleri gibi hariçten girer. İçtimai ilim-
ler, içtimai ilimlerin başka memleketlere uygun olan hü-
kümleri, hülâsa cemiyeti ve âlemi telâkki tarzı hazır olarak
alınır ve aynen kabul edilir. Eğer tetkik edersek görürüz
ki, eski Osmanlı İmparatorluğu'nda, bizzat Osmanlı mü-
nevverliğine hâkim olan ve içtimaî ilimler kanalından gir-
ren âlemi telâkki tarzı, böyle bir telâkki tarzı idi. Tarih
bilgisinde, cemiyet bilgisinde, hukuk, iktisat ve hattâ sa-
nat telâkkilerinde memleket münevverinin hiçbir şahsiye-
ti yoktu. Bu umumî fikir mutavaatı, hattâ esareti altında
tek tük mukavemetler kırılıp gidiyordu.
Çünkü bu devirde bizzat Osmanlı münevveri de ken-
dini, harp öncesi devrinde âlemşümulleşmiş olan ve hat-
tâ kısmen zamanımıza kadar yaşayan bir yanlış ve zararlı
görüşün çerçevesi dışına atamıyordu. Bu hata, Avrupa'nın
güya cihan mukadderatının mihveri olduğu yolundaki sa-
kat ve zararlı görüştür.
 Avrupa'yı cihanın mümessili, Avrupa'yı cihan mu-
kadderatının mihveri, Avrupa'nın içtimaî hükümlerini
bütün cihan için doğru, bütün cihan için elverişli ve aynen
tatbike değer bir hakikat telâkki etmek zaafı bir hatadır
ve bu hata meselâ daha eski asırlarda arzın âlemin merke-
zi, yahut insanın hilkatin gayesi sayılmaları hatası gibi
uzun bir devir yaşadı. Fakat bugün oropasantrizm de ar-
tık jeosantrizm gibi, ontroposantrizm gibi tarihe karışıyor.
Oropasantrizm, yani Avurap'nm âlemin mihveri oluşu
Avrupa'nın bütün cihan üstündeki siyasî ve iktisadî hâ-
kimiyetin, yahut müstemlekeciliğin, emperyalizmin bir
mukadder neticesi idi. Ve bu telâkki bugün artık bizzat
bu siyasî ve iktisadî hâkimiyetin zevaliyle beraber tasfiye
olunup gidecektir.
Bu suretle gittikçe daha iyi anlaşılacaktır ki, meselâ
on dokuzuncu asrın Avrupa'nın yüksek tekniğine ve yük-
sek ilim metoduna karşı olan, hasretimizi, fakat Avrupa'
nm liberal - demokratik, yahut sınıfçı ve sosyalist bütün
telâkkilerine karşı içimize kapanmamızı ifade eden bu
cümleleri bitirirken mevcut ve bizim için kıymetli bir va-
ziyeti de işaret etmek lâzımdır.
Avrupa'nın bilhassa faşist memleketlerinde millî
kurtuluş mücadelesi yapan memleketlerin sanayileşmeme-
leri, hattâ onlara makina ve teknik imkânların satılmama-
sı hattâ bu memleketlere mensup talebelerin bile Avrupa
tekniğini öğrenmemeleri için içlerine kabul edilmemeleri
hakkında mevcut olan cereyanlar ve tezahürler malûm-
dur. Fakat genç Türkiye ve bütün millî kurtuluş memle-
ketleri daha uzun yıllar ve devirler, tekniğini ve ihtisası-
nı Avrupa'dan alacaktır ve aynı suretle kendi ilim ve tek-
nik müeseselerinin içine Avrupalı âlimler ve teknisyen-
ler getirecektir. Bu mütahassıslarm teknik üstünlüğü
Türk münevveri için daha uzun yıllar hürmetle iktidaya
değer bir nümunedir. Onların çalışma imkânlarım ve ve-
rimlerini artıracak her vasıtayı ve her salâhiyeti temin et-
mek milli vazifedir. Bu itibarla yurdumuzda ve kürsüleri-
mizde vazife alan mütehassıs ecnebi profesörlerinin, Tür-
kiye'nin inkılâp münevverliğiyle bu mesut işbirliğini se-
lâmlamak borcumdur. Fakat teknik ve metot sahasında
hiçbir engele çarpmayan bu iş birliği cemiyet ilimleri
sahasında da tam verimini verebilmesi için bu muhterem
misafirlerimizin yurdumuzun hususî şartlarını ve inkılâbı-
mızın bize has tarihî mahiyetini de ayrıca mütelâaya lâyık
bulmalarını da ayrıca temenni ederim.
Muhterem dinleyicilerim!
Millî inkılâp, millî kurtuluş hareketi ilmî sahada, bir
kısım memleketlerin diğer kısım memleketler üstündeki
siyasî ve iktisadî hegemonyasının tasfiyesi demek olduğu
gibi nazari sahada da, millî inkılâp münevverliğinin ken-
dine has ve kendine uygun bir âlemi telâkki sistemi edin-
mesi demektir. Bu itibarla yeni Türkiye'de inkılâp ideolo-
jisi hareketi, yeni Türk neslinin - yahut mânâyı biraz daha
tahdit edeyim - inkılâpçı ve idealist Türk münevverliğinin
ruhî, fikrî istiklâl mücadelesinden fikren müstakilleşme
ve şahsiyetleşme mücadelesinden başka bir şey değildir.
Bu mücadele Türk milletinin Avrupa'nın âdi, müstekreh
ve emperyalist tahakkümüne karşı siperlerde yaptığı, mü-
tareke ve muahede meclislerinde yaptığı kahramanca is-
tiklâl cidalinin aynı derecede mühim ve tarihi bir deva-
mından başka bir şey değildir. Ve mesut bir tarihî mazha-
riyettir ki, Türk münevverinin fikren müstakilleşme ve
şahsiyetleşme mücadelesinde de rehberi, Türk milletini,
İstiklâl Savaşı yollarında zafere ulaştıran aynı büyük reh-
ber kadrodur.

Muhterem dinleyicilerim!
Buraya kadar işaret etmeğe çalıştığım noktaların bir
bakışta, konferansıma mevzu olarak seçtiğim (yeni devle-
tin iktisadî fonksiyonları) bahsine yakın alâkası yok gibi
görülür. Halbuki şimdiye kadar işaret etmediğim noktala-
rın bilhassa bu mevzu dolayısiyle ve bilerek üzerinde dur-
dum. Çünkü yeni devletin iktisadi fonksiyonları derken
kasdettiğim devlet yeni ve inkılâpçı Türk devleti, bir millî
kurtuluş devletidir. Yoksa lâalettayin bir devlet mefhumu-
nu ve lâalettayin devlet müessesesini alsaydım bu müte-
kaddim izahata hiç de lüzum görülmezdi. Çünkü o takdir-
de Türkiye, devlet müessesesi üstünde kendine uygun bir
nazarî tefahhus sahibi olmamak ve garpte cemiyet ilimle-
rinin bize nakil ve ithal ettiği umumi hükümleri aynen
kabul etmek ıztırarında kalırdı.
Halbuki biz burada bir millî kurtuluş devletinden
hassatan inkılâpçı Türk devletinden bahsediyoruz. Çün-
kü millî kurtuluş devleti evvelâ binnazariye bir devlet ti-
pidir ki onun tarihî mahiyet itibariyle eşine ve örneğine
daha eski devirlerde tesadüf etmek imkânı yoktur. Millî
kurtuluş devleti dediğimiz zaman hem müstemlekecilik,
hem de smıfçıhk illetlerinin tarihî reaksiyonunu anlıyo-
ruz. Millî kurtuluş devleti evvelâ müstemleke veya yarı
müstemleke olmak rejimine karşı bir ihtilâl yani «Anti
emperyalist» bir hareket demektir. Filvaki müstemleke
olmaya karşı isyan tarihte çök görülmüştür. Meselâ biz-
zat Müttehide-i Amerika istiklâl hareketi böyle bir ihtilâl
şeklinde başarılmıştır. Fakat bu hareket bir taraftan
müstemlekelikten çıkmanın şerefini tahayyül ederken,
lâkin diğer taraftan da içinde bizzat müstemlekeci olma-
nın, yani menfur bir emperyalizmin rüşeymini taşıyordu.
Halbuki bugünkü tarihî mânâsiyle bir millî kurtuluş ha-
reketi müstemlekelikten çıkmak fakat aynı zamanda
müstemlekeci de olmamak hareketidir. Yani tam mânâ-
siyla anti - emperyalist bir harekettir. Asırlardan beri de-
vam eden ve muasır nizamın bir esas vasfını teşkil eden
milletlerin milletleri istismarı aleyhine müteveccih bir
harekettir. Bu itibarla da tarih içinde yeni mevcut niza-
mı bir cihetinden tasfiye edici bir harekettir. <
Diğer taraftan millî kurtuluş hareketleri sınıfların
sınıfları istismarı nizamına yani sınıf hâkimiyetini teyit
ve müdafaa eden bütün nizamlara karşı da bir tarihî re-
aksiyondur. Çünkü millî kurtuluş hareketleri yüksek ser-
mayenin ve yüksek tekniğin cihanın mahdut memleketle-
rinde tekâsüf ettiği ve bu mahdut memleketlerden ciha-
nın bütün parçalan üstünde hâkimiyetini yürüttüğü bir
zamanda başlamış bulunuyor. Millî kurtuluş memleket-
lerinin bu beynelmilel teknik ve sermaye tahakkümüne
karşı iktisadi hedefi bittabi her şeyden evvel, siyasî istik-
lâlini iktisadi istiklâl ile tamamlamaktır. Meselâ bizzat
Türkiye bu cehdin güzel bir misalidir. Fakat bugün cihan
üstünde hâkimiyetini devam ettirmeye çalışan ve mah-
dut memleketlerin inhisarı altında bulunan yüksek tek-
nik ve yüksek sermaye, bu mahdut memleketlerin dün-
ya mikyasında ve asırlarca devam ettirdikleri hudutsuz
istismarların bir hediyesidir. Bu kapitalist sermaye te-
merküzünün esasında her şeyden evvel müstemlekelerin
ve yarı müstemlekelerin istismarı yatar. Müstemleke ve
yarı müstemlekelerden hammaddeyi çeşit çeşit şekillerle
say değerinden daha ucuza almak ve bu suretle bu ham-
madde memleketlerinde millî bir sermaye terakümüne
meydan bırakmadan bütün fazla kıymetleri sanayi ve
sermaye memleketlerinin elinde toplamak bu istismann
umumî ve müşterek esasını teşkil eder.
Halbuki millî kurtuluş hareketleri her şeyden evvel
müstemleke istismarlarına karşı bir hareket, bir aksü-
lâmeî olduğu için, bunlar millî sermaye terakümlerini
müstemleke istismarlarına istinat ettiremezler. Fazla ola-
rak da iktisadî bir istiklâli hattâ nisbî bile olsa temin
edebilmek için en kısa bir zaman içinde kendi sanayile-
rini, transport şebekelerini, kredi sistemlerini, büyük zi-
raî istihsallerini ve dış ticaret mekanizmalarını kurmak
mecburiyetindedirler. Bu işi yapabilmek için ellerindeki
fırsat zamanı, hemen hemen, büyük sanayi memleketleri-
nin birtakım iktisadî ve içtimaî sarsıntılar içinde bunal-
dıkları şu buhran devrinden, ibarettir. Binaenaleyh millî
kurtuluş memleketlerinin bu kısa zaman içinde kendi ik-
tisat kudretlerini cihan sermaye ve tekniğinin hiç olmaz-
sa vasatî seviyesine çıkarabilmeleri zarureti bu memleket-
lerin millî iktisadı kurma işinde, Avrupa'nmkinden gayrı
ve tamamiyle bu devre has birtakım hususî devlet rejim-
leri tatbik etmelerini tabiî kılar. Meselâ millî kurtuluş
hareketlerinin millî siyasette devletçi olması ancak bu
suretle izah edilebilir. Çünkü, yapacağım evvelden bilen,
millî enerjiyi, millî sermayeyi ve bütün millî işleri en az
zamanda en verimli, ve en ârızasız şekilde işletmeyi temin
eden millî bir iş plânı — ki bu kısaca iktisadî devletçilik-
ten başka bir şey değildir — iledir ki, millî kurtuluşun
iktisadî gayesi temin olunabilir. Ancak böyle muayyen
ve plânlı bir millî devletçiliktir ki bir taraftan memleke-
tin müstemleke tâbiiyetinden çıkması şartlarını temin
ederken diğer taraftan memleket dahilinde yüksek men-
faat tezatlarının, keskin sınıf farklarının ve mücadelele-
rinin doğmasına mani olur. Çünkü yüksek teknik, yüksek
sermaye, büyük kredi, büyük ziraî istihsal ve toplu ihra-
cat işleri devlet elinde taazzuv edince, Avrupada zaten
bu unsurlar etrafında cereyan eden keskin sınıf müca-
delesi içtimai zeminini bulamaz. Binaenaleyh millî kur-
tuluş devletinin sınıf aleytarlığı, sınıfsızlık ve imtiyazsız-
lık şiarı lâalettayin bir güzel temayülden ibaret değildir.
Bu şiar ancak bu devirde doğması mukadder olan millî
kurtuluş hareketlerine bu devirde kemalini bulan tarihî
şartların objektif bir şekilde izafe ettiği tabiî ve tarihî
bir vasıftır. Ve herhalde millî kurtuluş hareketlerine gi-
ren memleketlerin bünyesinde, devletin fonksiyonlarım
gittikçe genişletmesiyle tam kemalini bulması, zaruri olan
bir vasıf ve bir şiardır. '
Hülâsa anti-emperyalist mahiyeti, sınıf aleyhtarlığı,
millî planlılık millî kurtuluş devletinin aynı zamanda ik-
tisadî olan başlıca karakterlerinden bazılarıdır. Bu izahat
yeni devletin, yani millî kurtuluş devletinin — yahut da-
ha dar mânâsiyle — yeni Türk devletinin, onu bütün diğer
devlet şekillerinden ayırması zaruri olan veçhelerini kıs-
men nazarlarda canlandırır. Bu bahsi biraz daha ilerlete-
lim :
Meselâ liberal — demokratik bir cemiyette — harp
öncesi Avrupa'sında devlet, daha ziyade hukukî — si-
yasî (Polico-juridique) bir müessesedir. Binaenaleyh
münhasıran süper - stürüktürel (superstructurel) bir
teşekküldür. Bu münhasıran süper - stürüktürel te-
şekkül haddizatında bir tezat mahsulü olduğu gibi gayesi
de bu tezatları tasfiye etmek değil, o cemiyet içinde za-
ten izalesi kabil olmayan birbirine zıt ve parçalı menfaat-
ler üstünde bir nevi «telif-îbeyn»i, bir nevi «umuma şa-
mil nizam-ı âlem»i müdafaa etmekten başka bir şey de-
ğildir. Çünki o cemiyette sınıf, yani menfaat tezadı esa-
sen bünyevî (organik) bir haldir ve hükümet ise sınıf
menfaatlerini ve mücadelelerini temsil eden çok fırkah
liberal — parlamanter rejimin, yani bizzat tezadın bir
mahsulüdür. Binaenaleyh liberal — demokratik devletin
tarihi rolü ve vazifesi, bu tezatları hangi fırka yani hangi
sınıf hâkimse onun nâmına temdit ve idame etmekten
başka bir şey olamaz. Bu itibarla harp öncesinde Avru-
pa'da kemalini bulan liberal rejimin devlet hukuku men-
faat ve sınıf tezatlarına müstenit biı hukuktur. Bu rejim

feodalizmin toprak köleliğine ve loncalara istinat eden
hukuk normlarını yıkmış, fakat onun yerine bir taraftan
sınıflar arasında başıboş bir kör döğüşünü, diğer taraf-
tan milletler arasında vahşî bir müstemleke nizamını
ikame ve müdafaa etmekten başka bir şey yapmamıştır.
Bu sınıflar arasındaki mücadele olsa olsa ancak müstem-
lekelere karşı zulüm ve istismar mevzuubahs olduğu za-
man âdeta ortadan silinmiş ve her nedense müstemleke-
lere karşı harekette sınıfların menfaati derhal birbirle-
riyle birleşmiştir. Meselâ müstemleke ve yarı müstemle-
keler mutî ve mütevekkil boyunlarını eğip Avrupa ser-
mayesi nâmma çalıştığı ve Avrupa'ya bol bol fazla kıy-
metler akıttığı zaman Avrupa'da sınıf mücadelesi derhal
basit bir sosyal demokrasi hareketine, yahut basit ve hiç
de ihtilâlci olmayan bir sendikalizme inkılâp edip git-
miştir. Fakat bu mazlum ve mütevekkil koyunlar biraz
başmı kaldırıp Avrupa'ya sağdırdıkları fazla kıymetleri
biraz kesecek oldular mı Avrupa'da da her nedense bu
fazla kıymetlerin sınıflar arasında taksimi kavgasından
başka bir şey olmayan sınıf mücadelesi derhal keskin bir
gırtlaklaşmaya inkılâp eder. Millî kurtuluş hareketlerinin
başladığı harp sonu devri bizzat bunun canlı bir misali-
dir. Hattâ bu gırtlaklaşma meselâ müstemlekelerini büs-
bütün kaybeden Almanya'da olduğu gibi, müstemleke has-
retini din haline getiren bir müttehit cepheye kadar va-
rabilir.
Halbuki millî kurtuluş hareketinin devleti hiçbir
zaman münhasıran hukuki - siyasî bir müessese olamaz.
O bir teşekküldür ki her şeyden evvel vazifesi bizzat ce-
miyetin bünyesine (structure) müdahale etmek ve bu
bünyeyi imtiyazsız, sınıfsız bir yeni cemiyet şeklinde ye-
niden kurmaktır. Bu suretle de bu bünyenin içinde yal-
nız idarî ve siyasî değil, kurucu, tanzim edici, büyük ser-
mayeleri işleyici ve büyük iktisadi fonksiyonları ve bü-
yük sermaye hareketlerini benimseyici bir teşekkül ola-
rak yerleşmektir. Liberal — demokratik rejimde olduğu
gibi cemiyetin üstünde eklenti kalan ve cemiyetin temel
münasebetlerine müdahale edemeyen bir süperstürük-
türel unsur değil, cemiyetin bizzat bünyesine şekil veren
bir iskelet olmaktır.
r
Binaenaleyh millî kurtuluş devleti iktisaden plâncı
ve müdaheleci bir devlet olduğu gibi, onun bu plâncılık
ve müdahalecilik vasfı da hiçbir zaman geçici ve muvak-
kat bir vasıf değildir. Çünkü o liberal - demokratik devle-
tin tarihî bir reaksiyonu ve liberal - demokratik nizaııı-
âlemi takip eden hem siyaseten hem iktisaden müsavi
haklı ve sınıfsız milletler devrinin devlet tipi olacaktır.
Bu itibarla, bilhassa yeni Türkiye'nin ideolojik araş-
tırmalarında kemal ifadesini bulan milli kurtuluş devle-
ti, Fransız inkılâbının, on dokuzuncu asrın smıfî kuruluş
ve sınıfî kurtuluş devletinin mahiyet itibariyle tamamiyle
zıddı olmak lâzımdır. Sınıfî kurtuluş diyorum. Çünkü
Avrupai demokratik rejimde her smıf, münhasıran ken-
di menfaati ve kendi kurtuluşu için mücadele eder. Bur-
juva, kapitalizm ve proletarya, sosyalizm için için çarpı-
şır. Filhakika bu sınıfî diktatörlük mücadelesi bazı mem-
leketlerde umumi formüller altında gizlidir, Fransa'da
olduğu gibi. Bazı yerlerde aşikârdır, Rusya'da olduğu gi-
bi. Fakat netice her yerde birdir. Zaten bu smıfî mahi-
yetinden devleti tecrit ederseniz o memleketlerin hattâ
tarihlerini bile yazmak kabil olmaz. Meselâ Fransız tari-
hinden 1789, 1849, 1870 ihtilâllerini, yahut meselâ Rus
tarihinden 1917/şubat veya 1917/teşrinievvel ihtilâllerini
çıkarırsanız bu memleketlerin gidişini nasıl izah edersi-
niz?
Fakat Türk milletinin tarihinde bugüne kadar ne
bir 1849, ne de bir 1917 ihtilâli vardır ve bizim bütün mef-
küremiz bundan sonra da ne bir sınıf ve imtiyaz dikta-
torasi, ne de bir sınıf ihtilâli olmamaktır.
Türk milletinin tesirleri itibariyle alemşümul ve bü-
tün bize benzer memleketler için örnek olan bir 1919 -
1922 millî kurtuluş cidali vardır ki, bu cidal emperyaliz-
me karşı siperlerde bir harp (yani istiklâl Harbi) ve da-
hilî esarete karşı bir millî ihtilâl (Büyük Millet Meclisi
Hükümeti) şeklinde başlamış, fakat bu harbin ve ihtilâ-
lin zaferiyle yalnız bir ihtilâl safhasında kalmayıp mille-
tin bünyesini kül halinde tebdil edecek ve ona insaniye-
tin yeni devri için kemal ve nümune bir millet manzarası
verecek olan millî inkılâp safhası bu ihtilâl zaferini der-
hal takip etmiştir. Bu inkılâbın zatında tarihî bir zaru-
ret olarak mündemiç olan ana prensipler, yani inkılâbı-
mızın nazarî ve fikrî unsurları yine bu inkılâbın seyri
içinde ve her reaksiyona rağmen işlenip hayata tatbik
olundukça görülecektir ki, Gazi inkılâbı hakikaten bir
yeni devrin, yani hem müstemlekelerden hem de sınıflar-
dan temizlenmiş bir yeni insaniyetin mefkûrevî misalidir.
Muhterem dinleyicilerim î
Buraya kadar vermeğe çalıştığım izahlarda yeni
Türkiye'nin ne gibi tarihî zaruretlerle, bugüne kadar
olanlardan ayrı mahiyetli bir devlet rejimini ne için ya-
ratmak zaruretinde olduğunu tebarüz ettirmeğe çalıştım.
Bu yeni devlet bilhassa, milletin bizzat bünyesini (stü-
rüktürünü) yeniden ve yeni esaslara göre-ki bu esaslar
kısaca bir taraftan müstemleke, diğer taraftan sınıf mü-
cadelesi aleyhtarlığı idi — kumcu bir devlet olması vas-
fının onu nasıl, daha ziyade hukukî — siyasî bir mües-
sese olan liberal devletten ayırdığını hasseten işaret et-
tim.
Şu halde münhasıran hukukî — siyasî olmayıp ayni
zamanda cemiyetin bünyesini kurucu ve işletici bir mii-
essese olan yeni devletin bu kuruculuk ve işleticilik vasfı
ona birtakım yeni vazifeler tahmil ediyor ki, bu vazife-
ler her şeyden evvel iktisadî vazifelerdir. Çünkü onun
hukukî - siyasî vazifeleri, yani gerek harice karşı anti-em-
peryalist ve dahile karşı liberalizm aleyhtarlığı siyaset
tarihî sebeplerini devletin bu iktisadî kuruculuk tasfın-
dan almaktadır. Binaenaleyh yeni devletin huhukî'- si-
yasî vazifeleri onun bu iktisadî fonksiyonlarını âdeta bir
nesiç gibi sarmaktadır. Yeni devletin iktisadî mekaniz-
ması hukuki - siyasî bünyesine âdeta bir iskelet olmakta-
dır.
Şu halde yeni devletin iktisadî fonksiyonları, Türk
inkılâbının, bir taraftan eski Türkiye'nin yarı müstem-
leke vaziyetini tasfiye etmek, diğer taraftan vatan topra-
ğı üstünde imtiyazsız - sınıfsız bir milli cemiyete vücut
vermek yolundaki objektif davasını tahakkuk ettirici bir-
takım metotlar ve prensipler manzumesi olacaktır. Bu
dava ise aşikârdır ki, her şeyden evvel millî sa'yin ve
millet vasıtalarının tek elden ve muayyen hedeflere isti-
kametlendirilmesiyle kabil olabilir. Şu halde yeni dev-
letin millî iktisadı, her şeyden evvel yukarıda da işaret
ettiğimiz gibi-plânlı bir iktisattır, iktisatta plânlılık yeni
devletin iktisadî fonksiyonlarının ana mesnedini teşkil
eder. Burada kastettiğimiz plândan ise anladığımız mâ-
nâyı her vesile ile tekrar etmişizdir: Türkiye'de iktisadî
plan Türkiye'nin başlıca mühim sahalarındaki başlıca ik-
tisadî faaliyetlerini, muayyen bir hesap dahilinde tanzim
etmek veya bu faaliyetlerden mevcut olmayanlarını yeni-
den yaratmaktır. Yani millî rejimin iktisadî mahiyetini
tayin eden hâkim iktisat faaliyetlerini bir millî plân da-
hilinde almaktır. Yoksa Türkiye'nin bütün istihsal ve is-
tihlâk işlerini bir merkeze rabtedip memleketi meselâ bir
büyük kışla haline getirmek hiç kimsenin aklından geç-
mez. Millî plân haricinde kalması zaten zarurî olan geniş
 \
istihlâk işleriyle, küçük sermaye hareketlerini, yahut mil-
lî plân dahiline alınması bir millî zaruret olmayan ikti-
sadî faaliyetleri boş yere devletin üzerine yükletmek biz-
zat devleti hareketsizleştirmekten başka bir şey vermez.
Millî bir iktisat plânının mefhum bakımından tahlili ile
bunun muhtelif iktisadî faaliyet şubelerinde tatbik mese-
leleri hakkındaki fikirleri birkaç seneden beri devam eden
neşriyatımızda sistemli bir şekilde vermeğe çalıştığım
için burada bahsi genişletmeği zaten maddeten imkânsız
görüyorum.
Yeni devletin plânlı bir millî iktisat devleti olması
zarurî bulunduğunu işaret edince, bu millî plânm çerçe-
vesi içine girmesi zarurî olan iktisadî vazifeler kendiliğin
den tezahür eder. Yeni Türkiye'de şimdi milletin en bü-
yük mücadelesi bizzat Türk toprağı ile yapacağı mücade-
le olacaktır. Millî kurtuluş devletinde sınıf mücadelesi ye-
rini tabiatla mücadeleye bırakacaktır. Birçok yerlerde
metruk, baştan başa harap ve birçok kıymet kaynakları
henüz hattâ keşfolunmamış bile bulunan Türk toprağı-
nın baştanbaşa işlenmesi, bu toprak üstünde yaşayan vr
fakat âdeta haysiyet kırıcı bir yoksulluk içinde çırpınan
Türk milletinin giyimli, tok, şen ve kalabalık olması hulâ
sa millî iktisadın yeniden baştan başa kurulması milli ik-
tisat plânının ana mevzuudur. Bu geniş inşa ve kuruluş
işi ise her şeyden evvel kuruluş vasıtaları ve bilhassa mil-
lî sermaye üstündeki telâkkilerimizin plâncı ve devletçi
bir görüşle yeniden gözden geçirilmesini icap ettirir. Av-
rupa kendisini müstemlekelerden çaldığı fazla kıymet-
lerle imar etti. Halbuki Türkiye'nin bütün sermaye kay-
nağı nihayet dahilî pazarın istismarıdır. Şu halde biz ev-
velâ haricî ticaretimizi dahilî kuruluş için bir vasıta ha-
line getirmeğe, fakat münhasıran haricî ticarete bağlan-
mamaya mecburuz. Saniyen millî sermaye, yani memle-
keti yeniden kurmak, yollan, limanlan yapmak, maden-
leri, ormanlan işletmek, hayvan cinsleri ıslah ve miktar-
lannı çoğaltmak, ziraî gıda maddeleri ve hammaddeler
istihsalâtını azamî arttırmakla beraber köylünün sa'yini
azamî kıymetlendirmek, sanayii kurmak için lâzım olan
nakit şeklinde müterakim sermaye de bugün hiç şüphesiz
emrimizde teraküm etmiş değildir. Bütün bu kuruluş iş-
leri için zarurî olan millî para, yahut geniş devlet kredisi
meselesi de yeni devletin ilk olarak halle mecbur olduğu
bir yeni iktisat meselesi olarak karşımızda duruyor. Mil-
lî paranın istikrarından bir zerre kaybetmeden devlet
kredisi hacmini ve seyyaliyetini bütün yeni ihtiyaçlara
cevap verecek bir şekilde genişletmek bahsi üstündeki
telâkkilerimi keza neşrolunmuş yazılarımda etraflıca iza-
ha çalıştığım için, burada bittabi yalnız davaya temas et-
mek ve fakat onu tafsil edememek mecburiyetindeyim.
Hulâsa, yeni iktisat ve faaliyetlerinin yaratılması,
yeni sanayiin kuruluşu, yeni sanayiin, büyük ziraî işlet-
melerinin yaratılması, köylü sa'yinin kıymetlendirilmesi,
amele sa'yinin tanzimi ve onun alım kabiliyetinin arttırıl-
ması, haricî ticaret işlerinin plânlı bir millî sermaye te-
rakümü menbaı olarak kullanılması, millî münakale va-
sıtalannın devlet eliyle tanzim ve hepsinin üstünde de bü-
tün bu işlere yetecek istikrarlı para, fakat çok devlet kre-
disi davalannı başarmak işi, yeni devlete, eski devlet mü-
esseselerinde olmayan yepyeni iktisadî vazifeler tahmil
etmektedir.
İçinde bulunduğumuz devir ve bu devri takip ede-
cek yıllar hiç şüphe etmeyelim ki, yeni Türk Devletine ta-
rihin tahmil ettiği bu büyük ve çetin vazifelerin şerefli
başanlması yılları olacaktır.
Tarihin her devrinde bir yeni insanî vazife ile bu ta-
rihin yerine müdahale eden ve ona istikamet veren Türk
milleti, yeni devrin bu büyük ve çetin örnek olma dava-
sını da hiç şüphe etmeyelim ki, bütün tarihî kayıt ve
şartlarıyla tam olarak başaracaktır. Bütün inkılâplar
içinde nev'i kendi şahsına mahsus olan Türk inkılâbı za-
tında mündemiç olan ana istikametlerin hiçbirinden inhi-
raf etmeden aslî ve tarihî hedeflerine doğru yürüyüp gide-
cektir.
Muhterem dinleyicilerim!
İnkılâbımızın bazı mevzuları üstünde her zaman mü-
dafaa ettiğim kanaatlanmdan bir kısmını umumî olsa bi-
le huzurunuzda da söylemeye çatıştım. Cumhuriyetimizin
fikir araştırmalarına ve fikir münakaşalarına karşı kapı-
larını kapadığı yolunda zaman zaman gizli ve aşikâr, da-
hilde ve hariçte söylenmek istenen sözler. Cumhuriyet
düşmanlarının bu rejime sürmek istedikleri menfur bir
lekeden başka bir şey değildir. Zaten bizzat Tiirk inkı-
labı ve Türkiye Cumhuriyeti, en geniş bir fikrî idrak için
de yapılan en geniş fikir araştırmalarının ve en yeni fik-
rî prensiplerin hayat sahasına bir tatbikatından başka bir
şey midir? Bu itibarla, fikir araştırmaları fikir münaka-
şaları sahasında da, bize en yüksek misalleri gösteren in-
kılap rehberinin ve hasseteıı milletin büyük şefinin bu
öncülük ve yeni nesli teşvik edicilik kudreti neslimizin
bu cephelerde de en yüce fütuhata erişebilmesi için mii-
cerreb bir garantidir..
(Kadro, ıır. 29, Mayıs 1934, s. 5-14.)
SANAYİLEŞEN T Ü R K İ Y E
Geçen hafta memleketimiz için tarihî bir kıymeti
hâizdir. Bir taraftan şimendifer Elâziz'e girdi, diğer taraf-
tan iktisadî kalkınmamızın başlangıcı olacak fabrikaların
temelleri atıldı. Gelecek mayısta uğuldaya uğuldaya ça-
lışan fabrikanın ve boğula boğula tüten bacanın zevkini
tadacağız. Büyük bir hadise karşısındayız. Türkiye sana-
yileşiyor. Bu, iki bakımdan heyecanla seyredilecek bir
manzaradır. Beynelmilel bakımdan, Türkiye'nin sanayi-
leşmesi müesses bir dünya nizamının yıkılışmdaki oluş-
lardan birisidir. Cenubî Afrika'nın sulh konferansında
murahhası olan General Smith: «Beşeriyet, çadırlarının
iplerini çözdü, meçhul ufuklara doğru yol almağa baş-
ladı» demişti. Bu meçhul ufuklara doğru yürüyüşte Tür-
kiye'nin bir tarih ve medeniyet vazifesi vardır. Türkiye bu
vazifeyi yapabilmek için her şeyden evvel kuvvetli, mu-
vazeneli ve tam bir istiklâl içinde inkişaf eden bir ikti-
sadî bünyeye mâlik olmalıdır. Sanayileşmek yoluyla Tür-
kiye aynı zamanda medeniyet vazifesine başlıyor.
Türkiye'nin sanayileşmesinin bu bakımdan birinci
sarîh mânâsı müstemleke siyasetinin iflâs etmekte oldu-
ğunu ilân etmesindedir.
Millî bakımdan bu hareket, evvelâ bir müdafaa yo-
lu ve bir inkişaf ve yayılma vasıtasıdır. Atölye taHmatna-
meleriyle beraber yeni bir ilim usulü, yeni bir tahassüs ve
tefekkür tarzı, yeni bir hayat ve çalışma telâkkisi doğa-

çaktır. Fertçilikten cemiyetçiliğe, liberalizmden rasyona-
lizme doğru döneceğiz. Mihaniki bir iş bölümü içindey-
dik. Uzvî ve içtimaî bir iş bölümüne gireceğiz. Şehir ve
köy arasındaki uçurum bu suretle ortadan kalkacaktır.
Bir amele kütlesi doğacak, bu kütlenin iş hayatın-
daki bütün tezahürlerini yaşamağa başlayacağız, yeni ve
tanımadığımız cemiyet rabıtaları husule gelecek.
Beş senelik asgarî bir programla işe başlanmıştır.
Bu müddet bizim için bir randıman ölçüsü olacak, her
gelecek beş sene, geçmiş beşer senelerin tecrübe ve neti-
celeriyle daha esaslı ve daha sağlam olarak çizilecektir.
Sanayileşme programı en geniş mânâsında çalışma
programı diye telâkki edilmelidir. Bu program içerisinde
çalışmanın fert için içtimaî bir borç olduğunu unutmama-
lıdır. Cemiyetin ve ferdin karşılıklı münasebetleri de bu
çalışmanın muvazene ve ahengine bağlıdır.
Sanayileşme hareketi aynı zamanda bütün inkılâp-
larımızın ana temeli olan demokrasinin de daha kuvvetle
tezahür etmesinin bir yoludur.
Millî ve müstakbel varlığın kurulmasına milletçe
çalışarak varmak! îşte demokrasinin en güzel mânâsı.
Osmanlı İmparatorluğu asıl şimdi ölmektedir. Bunun
içindir ki, Başvekil Paşa'nm dedikleri gibi bütün Türkiye
sanayileşme hareketinde müşterek bir heyecan ve sevinç
duymaktadır.
Sanayileşmenin Türkiye'ye vereceği ilk menfaatleri
rakamlardan dinleyelim. Misal olarak İzmit'te temeli atı-
lan kâğıt fabrikasını ele alıyorum :
Günde bütün Türkiye'nin kâğıt sarfiyatı 75 ton ka-
dardır. Bu suretle senede takriben 5 milyon lira harice
gidiyor. Yeni fabrikayla bu paranın yarısı dahilde kala-
cak, yani servet teraküm etmeğe başlayacaktır.
Kâğıt fabrikasının kurulması yeni birtakım sanayiin
doğmasına sebep olacaktır.
Fabrika için senede 3000-4500 ton ağaç kömürüne
ihtiyaç vardır. Bu ise 15000 metre mik'abı odun sarfım
mucip olacaktır. Ayrıca yine bu fabrika 5000 ton selüloz
kullanacaktır ve bu suretle memlekette bir selüloz'fab-
rikasının kurulması zarureti hasıl olacak ve suni ipek,
filim, ilh.. sanayiinin de inkişafına yol açılmış olacaktır.
Kâğıt fabrikası için kaolen, reçine, şap, uzvî boya ve ma-
den kömürü kullanılacaktır. Kaolen Kütahya ve Silifke'de
vardır. Bu suretle oradaki vatandaşlar için yeni bir iş sa-
hası açılacaktır. Reçine Bursa ve Antalya'dan tedarik
edilecektir. Fabrikanın senevî ihtiyacı olan 250 ton şapı
da Şebinkarahisar verecektir.
Fabrika şunları yapacaktır:
1 — 2000 ton her nevi karton,
2 — 4000 ton sargılık kâğıt,
3 — 2700 ton yazı ve baskı kâğıdı,
4 — 1800 ton orta nevi yazı baskı kâğıdı,
5 — 40 ton sünger kâğıdı,
10540 ton.
En büyük ve en kuvvetli Türkiye'nin kurulmasına
başlanmıştır. Mesut, refah ve ışıklı günlere doğru gidi-
yoruz. Buna emin olmalıyız.
(Varüik, nr. 28, 1 Eylül 1934, s. 49.)

Şevket Aziz [Kansu]
TÜRK TOPRAKLARININ ADAMI
Türk vatanını dolaşıyoruz. Tren bizi bu güzel top-
raklarda ufuktan ufka götürüyor. Tren ulaşan kasabala-
rımızı ve daha içerileri görmeğe koşuyoruz. Her durak
her kasaba bize yeni bir yüz gösteriyor. Gözlerimiz bu
toprakların güzellikleri, zenginlikleri yanında bu güzel-
likleri, zenginlikleri mânâlaştıran, bu unsurlardan bir
yurt yaratan insanlara dönüyor.
Memleketimizin nüfus meselesi Türk cemiyeti bün
yesinin en esaslı davalarından biridir. Bu herkesçe bilinen
bir davadır. Türk adamı işi, nüfus meselesi, Türk toprak-
larının altüst olması, çiftçilik tekniği ilerlemeğe mecbut
olan, sanayileşmeğe giden bu vatanın her köşesinin be-
şer eli altında yoğrulması, yeni bir yüz alması, bir insan
tarlası olması demektir. Bu işin halli sadece duygu ve
arzu işi değildir. Bu işi başaracak üç insan tanrısı v a r :
Bilgi, irade, duygu..
Türk topraklarının adamını her adım başında çiftini
sürerken, fabrikaya yollanırken görmek için koşuyoruz.
Gözlerimizi kapıyoruz : Okumuş ve teknik bilir Türk gen-
cini, üniversite bitirmişleri bu güzel yaylalarda Türk ta
rihinin asırlarını fısıldayan ırmak boylarında, başımızın
üstündeki mavi göğe bizi biraz daha yaklaştıran dağ
eteklerinde, orman kıyılarında, tümen tümen yeni ocak-
lar kurarlarken görüyoruz. Bu ocaklardan yeni iradeli ne-
sillerin fışkırdıklarını duyuyoruz. Büyük yaylanın kökün-
de yeni bir Türk şarkısı uğulduyor. Tabiatın unsurların-
dan beşer iradesine koşan bu şarkı hayatın zaferidir.
*
** f
Bugün Türkiye'nin nüfusunu üretmek için alman ve
alınacak olan sıhhî, içtimaî ve iktisadî tedbirler yanında
diğer bir tedbir de dahilî muhaceretler olabilir. Memleke-
timizin tabiat şartları itibariyle nüfus kesafetine daha
çok müsait yerlerinde mevcut nüfusu daha fazla kesafet-
leştirmeğe çalışmak. Bu işi sağlam bio-antropolojik me-
totlarla idare etmek. Bu üreyen nüfus kütlesinin fazla-
sını memleketin nüfusu az mıntıkalarına bir plân içinde
dağıtmak. Yeni köyler kurmak. Bu köylerin halkını ve
bu halkın bereketini ilmî metotlarla tetkik ve kontrol et-
mek. Bu iş için daimî, ilmî-idarî bir komisyon yapmak.
Cemiyetlerin hayat şartları tesadüflerin eseri değil-
dir ve tesadüflerin eserleri olamazlar. Bilgisizliğimizden
dolayı öyle addedilen hadiseler bile muayyen icapların
mahsulüdür. Bu icapları, bugün muasır cemiyet, teknik
vasıtaları ve bilgi ışıklarıyla kendi yaratıyor. İcapları ya-
ratan bir cemiyet bugün en ileri giden bir cemiyettir. Ta-
biat determinizmasmı cemiyet hadiselerine de mümkün
olduğu kadar tatbik etmek, bu determinizmayı kullanabil-
mek beşerî büyük bir siyasettir. Medenî dünyanın aldatıcı
bin bir karışıklığına rağmen, ilim ve teknik ışıkları altında
bu siyasete doğru gittiğini ve devletlerin bu siyasete sarıl-
dıklarım görmemek kabil midir?
 Türk topraklarının adamı bu toprakların üstünde
bir değil, yüz değil, bin fazlasıyla fışkırm alıdır. Burada
müspet veya menfî «eugenik» münakaşası yapacak değiliz.
Bu noktaları ileride uzun ve etraflı bir tetkike bırakıyo-
ruz. Türk nüfusu çabuk üremelidir. Bu üreme tesadüfi ol-
mamalıdır. Bu bio ve sosyo - antropolojik davayı esask bir
teknik ve plânla idare etmelidir. Dava büyüktür.

(Ülkü, C. IV, nr. 20, Birinci teşrin 1934, a. 81-82.)

SOY DÜZENI

Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin bu yılın ortaların-

da sesizce çıkardığı «iskân Kanunu», Türk inkılâbının
en büyük ayırdımlarma yeni açılma ve derinleşme alan-
ları vermektedir.
Türlü talimatnameleriyle geniş kavrayışlı bir bütün
yapmakta olan «iskân Kanunu», Türk inkılâbını anlamak
isteyenler için üzerinde uzun düşünülecek çok değerli bir
vesikadır. Bu kanun ve talimatnamelerinin ana prensip-
leri şöyle hulâsa edilebilir:

1. Her Türk köylüsünün -ister ziraat, ister sanat

yapsın- kendi ailesinin yiyeceğini yetiştirecek kadar top-
rağı olmalıdır.
2. Her şehirlinin de ailesi yiyeceğinin bazıları ile
satılabilir bir parça ekim ürünü yetiştirebilecek kadar
toprağı olmalıdır.
3. Sular fertlerin malı olamaz, bütün halkındır.
4. Memleket içinde kültür ayrılıklarına meydan ve-
recek nüfus kümelenmeleri olmamalıdır.
5. Memlekette sınıf ayrılıklarına meydan verecek
sosyal (içtimaî) ve ekonomik (iktisadî) kümelenmeler
olmamalıdır.
Bu hükümlerin ilk ikisi çok geniş ve çok ileri görüşlü
bir toprak düzeni siyasasına temel olacak değerde bulun-
 dağıtım talimatnamesi» ni sayfalarına geçirmektedir. Bu
maktadır. İskân Kanunu'ndaki maddelerin bu büyük si-
yazının arkasında bulacağınız talimatname yalnız idare
yasasının ilk öncüleri olduğu umutlanabilir.
adamlarım alâkadar eden noktalan çıkanlarak ve başka
Son ikisi ise büyük ve derin bir yeniden kuruluşun kanun ve talimatnamelere değen yerleri notlarda gösteri-
temellerini yapmaktadır. Bu temeller üzerindedir ki Türk lerek aslında olduğu gibi verilmiştir.
yurdunun ulusal ve sosyal birliği ve bütünlüğü kurula- r
caktır. Seçimi yenilemeğe karar vermek üzere olan bugün-
kü Millet Meclisi'nin milletine yaptığı en büyük arma-
Ortadaki hüküm ise teklerin hakları arasında bütü-
ğanlardan biri İskân Kanunu'dur. Bu kanun bu meclisi
nün hakları muvazenesini kurmakta, fert mülkiyeti pren-
Türk, hattâ dünya cemiyet tarihinin en ünlü bir yerine
sibi üzerinde bölüşülmesi mümkün olmayan tabiat ver-
saygı ile yazdıracaktır. Gelecek meclis de, işkilsiz, geçen
gilerinden toplu faydalanma anlayışını ortaya koymakta-
meclisin lâfçılık ve reklâmcılık yapmadan başladığı bu
dır.
büyük ülkü yolunda vakar ve inanla yürüyecektir.
Bu kanun ve talimatnamelerde gördüğümüz en başlı
Ekonomik ve sosyal emniyetine sahip yurttaşlardan
benliklerden biri de Türk inkılâp rejiminin iradeci ayır-
pekişmiş kültürel ve sosyal bütünlüğe ve birliğe malik
dımıdır. Türk inkılabı burada herhangi bir zaruretçilik
sağlam bir yurt kurma yolunda çalışan Türk inkılabına
kuruntusunun dar ve esir görüşüyle sürüklenmemekte,
yeni bir hız vermiş olan ulus saylavlan size övgüler olsun.
çok yüksek ve geniş kavrayışlı bir soy (cemiyet) ve atam-
lık (insanlık) ülküsüyle aydınlanan bir şuur ve irade yo- (Ilkü, C. IV, nr. 22, Birinci kanun 1934, s. 302 - 303.)
lunda yürümektedir.
Bu kanun ve talimatnamelerin en göze çarpan başka
bir benliği de tatbikinde devlet gücüne olduğu kadar,
hatta daha çok, fertlerin şuur ve iradesine dayanmasında,
yurttaşların şuurunu bu görüşe açmağı ve iradesini bu
yolda harekete getirmeği hedef edinmesindedir.
îşte bunun içindir ki bu kanun ve talimatnamelerin
tatbiki vazifesi omuzlarında bulunan idare adamlarının
bu kanunun özünü iyice kavramaları ve bütün Türk mü-
nevverlerinin yardımıyla bütün halka anlatmaları, sindir-
meleri lâzımdır.
13.000 tane basılarak yurdun her tarafına dağılan
Ülkü bu yöntemde payına düşen işi yapmak özlemiyle is-
kân Kanunu talimatnamelerinin en mühimi saydığı vc işin
bütün özünü içine aldığım sandığı «bağ ve meyvelik yeri

Yusuf Kemal Tengirşek
TARIM İ N K I L Â B I
1927 tahriri memlekete 1.700.000 çiftçi ailesi olduğu-
nu ve bunların nüfusa göre % 39, 26 çalışan kısmın % 32
küsurunu çiftçi teşkil ettiğini gösterir. Demek ki memle-
ketimiz çiftçi memleketidir. Bunların o seneki hâsılatın-
dan senevi vasatı olarak bir aileye 129 lira düşüyor. Fakat
o sene kurak bir sene imiş. Normal senelere nazaran ran-
dımanı bulmak için buna % 50 ilâve etmek lâzımdır. Ve
sonra ziraî tahrire bazı şeyler de dahil edilmiş. % 50 de
bunun için ilâve edersek aile başına safî günde bir lira
düşüyor. Son zamanlarda gelen Amerikalı mütehassıs va-
sati hasılatı 150 lira olarak bulmuştur. Bu tenezzül umu-
mî fiat tenezzülünün bir in'ikâsıdır. Bu hal köylünün ik-
tisadî vaziyetini, yaşama ölçüsünü gösterir. Yaşama bu
olunca sermaye toplamak kabil olur mu?
Onun için köylü sermaye itibarıyla de gayet fakir
bir halde idi. Çiftçinin elinde nakil âleti olarak birçok
yerlerde kağnıdan başka birşey yoktur. Hatta bazı yerler-
de bu da yoktur. Köylünün bilgisi itibariyle de en iptidaî
bir halde olduğunu söylemeğe lüzum yoktur. Bunlar gayr-i
kabil-i inkârdır. Demek ki ne de olsa hangi taraftan ba-
kılsa çiftçimizin hali pek basit ve fakirdi. Sonra çiftçinin
üzerinde aşar vergisi denilen bir belâ vardı. Mahsulün
meselâ onda birini, on iki de birini almak suretiyle kon-
muş bir vergi böyle olsaydı yine iyi idi. Mahsul olduğu
zaman vergi alınacak, olmadığı zaman alınmayacaktı. Fa-
kat vergi iltizam usulüyle icabet ediliyordu. Mültezimin
kendisi veya adamı harmanda ölçerken doğru bir surette
bunu yapamazdı. Nakden alınan yaş yeşil resmi için muh-
tarın ihtiyar meclisi azasını kandırdı mı istediği gibi def-
ter yaptırarak mahsulün bazen yarısını ve hatta tamamını
alırdı. Bu ise sermayenin terakümüne kat'iyen mâni idi.
Meğer ki köylü sivrilip o da mültezim olsun, yahut da
iltizamı bütün köy deruhte etsin. Memleketimizde gerek
kasabalarda, gerek köylerdeki zenginlerin çoğu aşar mül-
tezimliğinden zengin olmuştur.
Cumhuriyet, yeni Türkiye bu işlerde ne yaptı?
Bir kere ziraat tekniğinde tam bir inkılâp oldu dene-
mez. Fakat bütün bu dertler millet tarafından kavranıl-
mıştır. Zaten inkılâp evvelâ fikirlerde doğar, sonra tatbi-
kata geçer. Burada da meclis teşekkülünün ilk senelerin-
de ziraat mekteplerini düzeltelim diye bilgisizlik derdine
çare aramak yoluna gitmiştir. Çünkü dert asıl olarak bu-
radadır. Yeni Türkiye'de aşar kaldırıldı. Bu daha ziyade
cesaret meselesidir. Çünkü hâlâ memleketin paraya ne ka-
dar ihtiyacı olduğu düşünülürse, o zaman bütçenin 25.000.
000'luk bir gelirini teşkil eden aşarın kaldırılmasının
ne demek olduğunu anlarsınız. Fakat aşarın kaldırılması
körükörüne bir cesaret değil, aşarın kalkmasıyla devlet
başka taraflardan daha fazla para alacağını düşünmesi
idi ve bu düşüncesi de tahakkuk etti. Bazıları aşarın
kalkmasını istemiyordu. Fakat cibâyetinde halkın verim
kabiliyetinden âzâde olarak düşünülürse daha birçok iyi
vergiler vardır. Fakat mükellefi yıkmamak mâliyede en
büyük bir meseledir. İltizam usulü ise mükellefi en çok
bıktıran bir usuldür. Bu nesil buna hiç tahammül edemez.
Mültezim bir parazitten başka bir şey değildir. Buna bu
memlekette yer yoktur. Herkes alın terinin karşılığını gör-
raelidir. Yeni Türkiye'nin ilk teşebbüsü bilgiyi ziyadeleş-
tirmek yolunda olmuştur. Bunun ilk numunesi enstitüler-
dir. Millet o enstitüden çok şey bekliyor. Bunun için çok
fedakârlık yapıyor. Bundan başka türlü de ilmi memle-
kete sokamayız.
Ziraat hususunda tohumlarımız gayet berbat idi. İs-
tasyonlar yapılarak tohumlar ıslah edilmektedir. Hayvan-
larımızın ıslahında aldığımız yol eskisine nazaran epeyi
ilerledi. Gerek haşarat ile, geıek hastalıklarla mücadele
noktasından çok ileriye gidilmektedir. Bir defa karşımızda
köylünün satın alma kabiliyetini arttırmak meselesi var-
dır. Sonra tabiatın keyfine tâbi olmamak yollarına da gi-
dilecektir. Bunda en mühim rolü sermaye oynar. Herhal-
de çok dikkatli bir program ile, ilgi ile çalışmak lâzım ge-
len bir ekonomi sahası varsa, o da memleketimizde ziraat
sahasıdır. Çünkü memleketimiz ne kadar sanayi leşirse sa-
nayileşsin ziraata ehemmiyet vermemezlik edemeyiz. Çün-
kü sanayi ilk maddesini, mevadd-ı iptidaiyesini, ziraate
vereceğimiz ehemmiyetle iyi şartlar altında elde edebi-
liriz.
(Tünk İnkılâbı Dersleri - Ekonomik Değişmeler,
istanbul 1935, s. 41-43.)
DEVLET, FABRİKACILIK EDEBİLİR MİYMİŞ,
EDEMEZ MİYMİŞ?
Meşrutiyet rejiminin ekonomik siyasasını bilenler,
Mebusan Meclisinde, o vaktin Maliye nâzırının her fır-
sat buldukça «devlet fabrikacılık edemez» prensibini
ileri sürdüğünü unutmamışlardır. Meşhur bir ekonomi
profesörünün Leroy-Beaulieu prensiplerinden biri olan
bu liberal düşünce ile Osmanlı İmparatorluğu, işlettiği
fabrikaların çoğunu bırakmıştı. Mahmud Şevket Paşa ol-
masaydı askerî fabrikalar da devletin elinden çıkacak ve
çok geçmeden patlayan savaşlarda, ordu, çırılçıplak, ya-
lınayak ve başı kabak kalacaktı.
Cumhuriyet rejimi, «devlet fabrikacılık yapamaz»
prensibini bıraktı. Zaten, büyiik savaştan sonra devletin
fabrikacılık, tüccarlık yapamayacağı, demiryolu yapıp
işletemeyeceği, vapurculuk edemeyeceği gibi eski ekono-
mi prensiplerinin modası geçmişti; buna tamamen ay-
kırı olarak her şeyi devlete yaptıran devletçilik prensibi
ortaya çıkmış ve kuvvet bulmuştu. Cumhuriyet Halk
Fırkası mutedil devletçilik prensibini tutmuştu. Bunu
yaparken eski prensipler kafalarına iyice işlemiş olanlar,
gene «devlet fabrikacılık edemez, devlet demiryolu ya-
pamaz...» diye itirazlarına devam ettiler.
Halbuki bazı Avrupa memleketleri için az çok doğ-
ru olsa bile, Türkiye için devletin fabrikacılık etmemesi,
demiryolu yapmaması ve işletmemesi, büsbütün yan-

lıştı. Çünkü bütün bu işleri yapacak olan sermayeyi
bizde devletten başka kimse bulamazdı. Avrupa serma-
yesi, Kurtuluş Savaşı'ndan sonra açık sözlü bir Fransız
gazetecisinin dediği gibi, en az yüzde 80 kazanç görme-
dikçe buraya gelmezdi. Cumhuriyet Türkiyesi de Os-
manlı saltanatı gibi Avrupa sermayesi tarafından mem-
leketin soyulup soğana çevrilmesine bile bile ve göz gö-
re göre razı olamazdı.
Onun içindir ki, devlet kollarım sıvayıp memleket-
te büyük sermaye ve büyük teknik isteyen işleri kendi
yapmağa başladı. Daha küçük işleri de bunları yapabile-
cek kimselere, şirketlere bıraktı. Sanayileşme programı-
mızın ana prensibi bu olmuş, Sümerbank'ın 62 milyon
lira sermaye ile kurulmasının sebebi, gene bu olmuştur.
îç yapraklarımızda, kurulmuş ve işlemekte bulun-
muş olan Sümerbank fabrikalarının - ki bunlara asıl ad-
larıyla devlet fabrikaları da diyebiliriz- 1934 yılında ne
kadar iş çıkardıklarını gösteren birtakım rakamlar var-
dır. Bunlara göre, 1934 yılında 1933'ten Fesane fabrikası
% 27, Hereke % 59, Bakırköy % 31 fazla iş çıkarmışlar-
dır. Uşak şeker fabrikasında bu artma % 7'dir. Beykoz
deri ve kundura fabrikasının da işleri çoğalmış, yapılan
kösele ve deriler 640.000 kilodan 1.170.000 kiloya, kundu-
ralar da 326.000 çiftten 502.000 çifte yükselmiştir.
Bütün Türkiye'de 1933 yılında 2.281.000 kilogram
yünlü kumaş yapılmıştı. 1934'de ise, yalnız Sümerbank'
m işlettiği Fesane, Hereke ve Kayseri-Bünyan fabrika-
ları 1.139.000 kilogram yünlü kumaş yapmışlardır. Böy-
lece bütün memleketin çıkardığı yünlü kumaşın % 50'
sini bu üç devlet fabrikası yapmıştır.
Sümerbank fabrikalarının yaptıkları işlerin böyle
artması çıkardıkları malların iyiliğinden, sağlamlığından
dolayı piyasada tutulmasından ileri gelmiştir.
Sümerbank, ekonomi programında yapılması ken-
disine verilen yeni fabrikaları kurmak için mevcut fab-
rikalarının çalışmasından daha güçlü bir gayretle uğ-
raşmaktadır. Kayseri'deki ve Konya Ereğlisi'ndeki pa-
muklu dokuma fabrikalarıyla İzmit'teki kâğıt fabrikası
bu yıl açılacak ve işlemeğe başlayacaklardır. Nazilli'
deki basma fabrikası, Bursa'daki kamgarn (taranmış
yün ipliği) fabrikası, Safranbolu'daki demir, Kütahya'-
daki porselen, Gemlik'teki sun'i ipek fabrikaları da bir
biri arkasından işe başlayacaklardır.
Böylece, Sümerbank, sanayileşme programının ken-
di üstüne aldığı ilk parçasını vaktinden önce bitirmiş
olacaktır.
Devlet fabrikalarını kuran ve işleten Sümerbank'ın
bu becerikliliği ve başarıcılığı gösteriyor ki «devlet fab-
rika işletemez» prensibi bir tekerlemeden başka bir şey
değilmiş!
Avrupalı bilgisiyle yoğrulmayan, Avrupalı gibi ça-
lışmayı bilmeyen, beceriksiz ve değersiz ellerde, devlet,
yalnız fabrika değil; kendi kendini de işletemez. Devlet,
fabrika işletemediği, vapurculuk edemediği, demiryolla-
rını kendisi yapamadığı ve çalıştıramadığı zaman kaba-
hati, devletçilik prensibinde değil, bu işleri yapabilecek
bilgili kafaların ve becerikli ellerin bulunmamasında
aramalıdır.
Sümerbank, işin, can alacak yeri ve muvaffakiye-
tin sırrı, yalnız makinelerde olmadığını, onları kullanan
kafa ve kolların daha mühim olduğunu anlamış, Avru-
pa'da okumuş bilgili gençleri arayıp bulmuş, okutmak ve
mühendis yetiştirmek için Avrupa'ya yeniden gençler
göndermiştir.
 Bütün Sümerbank ve fabrikalarında Türkiye'nin
okumuş, işinde usta olmuş değerli gençliği, ne yaptığım,
ne yapacağını bilerek çalışıyor; genç Türk Cumhuriye-
tinin genç sanayii bu gençliğin elinde doğup büyüyor. Bu
her Türk'ün sevinç ve kıvanç duyduğu bir başarımdır.
(Cumhuriyet, nr. 3875. 27 Şubat 1935.)
T Ü R K İ Y E ' N İ N SANAYİLEŞME İ Ş İ
Türkiye'nin sanayileşme hareketini iki büyük ve
esaslı safhaya bölmek mümkündür. Birinci safhada sa-
nayileşme hareketini, devletin yüksek himayesi altında
tamamen hususi teşebbüsler temsil ediyordu. Teşvik-i
sanayi kanunu ve bunun verdiği muafiyetler ve diğer
devlet himayeleri hususi teşebbüse sınai işlerde serbest
inkişaf imkânı veren bir hava yaratmak gayesinden
mülhemdi. Bu safhaya Türkiye sanayiinin liberal inkişafı
devri ismini verebiliriz.
1923 senesinden evvel Türkiye'de mevcut olup Teş-
vik-i sanayi kanunundan istifade eden sınaî müessesele-
rin sayısı 342 idi. 1923'ten sonra teşekkül etmiş mües-
seselerin sayısı 1087'ye bâliğ oluyordu. 1933 senesinde
neşredilen sınaî istatistiğe göre müesese adedi 1932'de
1473'ten 1933'te 1397'ye inmiştir.
Sanayi şubeleri 1932 1933

I. Ziraat, hayvanat-ı ehliye ve av

mahsulâtı sanayii 651 614
II. Nesiç sanayii 351 335
I I I . Kereste sanayii 134 115
IV. Maden, maden işleme, makine ta-
mirat ve imalâtı sanayii 85 77
V. Kimya sanayii 76 54
VI. Muhtelif sanayi 48 68
V I I . Kâğıt ve karbon sanayii 41 41
V I I I . Muhtelif sanayi 39 39
I X . Ebniye inşaatı sanayii 31 36
X. Sanayi-i istihraciye 17 18

Yekûn : 1473 1397

raftan millî sermayelerin kifayetsizliği, diğer taraftan
millî sanayii süratle kurarak millî bütünlüğü kurmak en-
dişesi devleti sanayi işlerine doğrudan doğruya müdaha-
leye şevketti. Devlet bir taraftan hususi teşebbüslerin işti-
rakiyle, diğer taraftan bizzat kendi teşebbüsüyle memle-
kette şimdiye kadar kurulamamış olan esaslı sanayi branş-
larım bir program dahilinde kurmak işini üzerine almış-
tır. Bugün tatbik edilmekte olan beş senelik sanayi prog-
ramı devletin bu yeni siyasetinin bir meyvasıdır.
II
Devlet, hazırladığı beş senelik sanayi programında
ilk adımda hammaddesi memleket dahilinde mevcut olan
sanayiin tesisini derpiş etmiştir. Bu sanayi şunlardır :
1. Mensucat sanayii (pamuklu, kendir, yünlü).
2. Maadin sanayii (demir, sömikok, kömür, müş-
takkatı, bakır, kükürt).
3. Selüloz sanayii (selüloz, kâğıt ve karton, suni
ipek).
4. Seramik sanayii (şişe, cam ve porselen).
5. Kimya sanayii (zaç yağı, klor, sudkostik, süper-
fosfat).
Şeker sanayii hâlen memleket ihtiyacını karşılaya-
cak şekilde kurulmuş olduğundan program harici bırakıl-
mıştır.
Bu sanayii kurmak için ilk tahmin mucibince yatırı-
lacak sermaye miktarı takriben 44.000.000 liradır.
Hükümet beş senelik sanayi programının tatbiki
işini Sümerbank'a tevdi etmiştir.
İş Bankası programın sömikok, cam ve şişe sanayii
ile kükürt sanayiinin bir kısmını deruhte etmiştir. Bu üç
fabrikanın temelleri geçen sene içinde derhal atılarak in-
şaata başlanmıştır.
Hükümet, bu muazzam ve tarihî işi muvaffakiyetle
başarabilmesi için Sümerbank'm nominal sermayesini
20.000.000 liradan 62 milyon liraya çıkarmıştır. Bu suretle
bankanm lüzumlu olan malî menbaı da temin edilmiştir.
Devlet, bu maksat için beş sene müddetle her sene 6.000.
000 lirayı bütçesinden ayırarak İktisat Vekâletinin me-
suliyet ve nezareti altında Sümerbank'a tevdi edecektir.
Sümerbank beş senelik programın tatbikine ilk ön-
ce pamuklu ile kâğıt sanayiinin tesisinden başlamıştır.
Bu cümleden olarak ilk temeli atılan fabrika Kayseri bez
fabrikasıdır. Kayseri'den sonra temeli 1934 Teşrin-i sani-
sinin 20'sinde atılmış olan ikinci bez fabrikası Ereğli
kombinasıdır. Üçüncü olarak da bu sene Nazilli'de bir
fabrika ve onu takiben dördüncü büyük kombina kuru-
lacaktır ki bu pamuklu fabrikaları sıra ile kaba, orta ve
ince mal dokuyacaktır. Sümerbank'm mevcut fabrikala-
rından olan Bakırköy bez fabrikasının tevsi edilen kısmı-
nı hesaba katarak bu beş fabrika ile Türkiye'nin pamuk-
lu ihtiyacının aşağı yukarı yüzde sekseninin dahilden te-
mini mümkün kılınmış olacaktır. Kayseri pamuklu kom-
binası önümüzdeki Ağustos içinde faaliyete geçecektir.
Kurulmakta olan Kayseri bez kombinası yalnız Tür-
kiye'nin değil, belki şark Avrupası'nın da en büyük ve mo-
dern tesisatlarından biri olacaktır. Fabrikanın kirmen
adedi 33.000 dir. 1100 otomatik dokuma tezgâhı buluna-
cak ve senede 30.000.000 metre bez dokuyacaktır. Senevi
pamuk sarfiyatı 1.600.000 kilo yerli pamuktur. İzmit kâ-
ğıt fabrikası ise, ilk adımda memleket kâğıt ihtiyacının
yüzde ellisini verecektir. Bu suretle kâğıt miibayaası için
 Bu sene bankanın en muazzam işini demir sanayii
her sene harice verdiğimiz dövizin msfı tasarruf edilmiş teşkil edecektir. Memlekette demir sanayiinin kurulma-
olacaktır. sı yalnız millî iktisat bakımından değil aynı zamanda mil-
Diğer iki büyük pamuklu kombinasının (Nazilli ve lî müdafaa bakımından da çok ehemmiyetlidir, istihsal
dördüncü pamuklu fabrikaları) projeleri hazırlanmış, in- vesaiti sanayiinden madud olan demir sanayiinin kurul-
şa ihalesi verilmek üzeredir. Bu fabrikaların 1935 Teşrin-i ması memleket iktisadî bütünlüğünün bel kemiğini teşkil
evvelinde faaliyete geçmeleri tasarlanmaktadır. Bu fabri- edecektir. Aynı zamanda tediye bilânçomuzda mühim dö-
kalar da Kayseri'den sonra gelen büyük teşebbüslerden- viz tasarrufları da temin olunacaktır. Bankaca demir sa-
dir. Nazilli fabrikası 25.000 kirmenle çalışacak ve senede nayii işi ile yakından meşgul olunmağa başlanmıştır.
17.000.000 metre pamuklu dokuyacaktır. Senevi pamuk
sarfiyatı 2.000.000 kilodan fazladır. Ereğli fabrikası 15.000 Porselen sanayii işi ile bu sene meşgul olunacak ve
kirmenle çalışacak ve senevi 7.000.000 metre bez dokuya- 1936'da memleket ihtiyacını dahilden temin etmiş ola-
caktır. Her sene vasati olarak 1.000.000'dan fazla pamuk caktır.
sarfedecek tir. Bu iki fabrika Kayseri kombinasından
Millî sanayileşmenin ilerlemesiyle kendisine geniş
farklı olarak daha ince mal dokuyacaktır. Bu ilk üç bü-
bir pazar bulacak olan kimya sanayiinin tesisi işi de
yük fabrikanın tesisinden soma Türkiye tam bir pamuk-
1936'da esaslı surette ele alınacaktır.
lu istiklâline kavuşacaktır ki bunu programda beş sene
zarfında tahakkuk ettirmek düşünülürken hakikatte en Sanayi inkişafımızın bu ikinci safhasında, sanayi-
geç üç sene içinde başarılması mukarrerdir. leşme işinde atılan adımlar büyüktür ve Türkiye'yi yakın
şarkın başta gelen sanayi memleketi yapacaktır.
Türkiye'de merinos yününden mamûl yün ipliği
(kamgarn) fabrikası olmadığından yünlü kumaş fabrika- (Ülfeü, C. V, nr. 26 Nisan 1935, s. 88 - 92.)
ları yün ipliklerini hariçten ithal etmektedirler. Yünlü
fabrikalarımız seneden seneye inkişaf ettiğinden iplik it-
halâtımız da aynı nisbetlerde artmaktadır. Türkiye'de me-
rinosçuluğun kârlı ve câzip bir iş haline getirmek ve millî
fabrikaların ihtiyacını dahilden temin etmek maksadıy-
la program mucibince kurulacak olan kamgarn fabrikası
bu sene sonuna doğru Bursa'da faaliyete geçecektir. Ban-
ka bu kamgarn fabrikası üzerindeki bütün tedkiklerini
bitirmiş ve inşaat hazırlıklarına başlamıştır.
Bu sene Gemlik'te bir sun'i ipek fabrikasının temeli
atılacaktır ki, bu fabrika sun'i ipek istihlâki bakımından
memlekette bir tasarruf temin edeceği gibi tabiî ipeğin
bizde de harcıâlem bir metâ olabilmesine yardım ede-
cektir.

Hüseyin Avni [Şanda]
TÜRKİYE'DE TOPRAK REFORMU
Son günlerde, gazeteler yeni bir toprak reformun-
dan bahsediyor. Dahiliye Vekâleti tarafından hazırlanan
bir kanun lâyihasında, köylüyü topraksız bırakmamak
için 2000 dönümden fazla toprağı olanların toprağı, hükü-
met tarafından satın alınacak (karşılığında bono verile-
cek) ve köylüye dağıtılacaktır. Böyle bir bahse girişme-
den evvel bundan birkaç ay önce çıkan ismail Husrev'in
Türkiye'de Köy İktisadiyatı ismindeki eserini hatırlama-
mak kabil değildir. Avrupa sermayedarlığının Osmanlı
İmparatorluğuna giriş tarihini, köy iktisadiyatı üzerine
olan tesirlerini anlatan bu kitap, bugünkü köy iktisadiya-
tında yapılacak reform hakkında diyor k i :
«Bu reformlar umumiyetle büyük arazi sahiplerinin
toprakları satın alınarak bedeli mukabilinde köylüye tev-
zi edilmek suretiyle icra edilmiştir. Umumî harpten son-
ra şarkî Avrupa'da ve Balkanlar'da yapılan ziraî reform-
lar içinde yalnız Estonya ile Litvanya cumhuriyetleri Sov-
yetlere imtisalen büyük arazi sahiplerinin topraklarım
köylüye bilâ bedel tevzi etmiştir. Bu reformlar toprak da-
vasını halletmiş değildir. Her köylü muayyen miktarda
toprağa kavuştuktan sonra, yine konjonktür hareketleri-
nin tesiri altında geniş bir içtimaî farklılaşmağa ve içti-
maî dağılışa maruz kalmaktan kurtulamamıştır. Yine za-
manla borçlanma, fiat sukutları ilh.. gibi sebeplerle bir
kısım köylü mülkiyetini kaybederek ya şehirlere hicret
etmiş veyahut köy amelesi olmuştur. Bilhassa son buhran
senesi bu içtimaî farklılaşma ve dağılmayı fevkalâde tesrî
etmiştir.
Bizde de bir ziraî reform yapılsa bunun vereceği
netice, emtia iktisadı sisteminin insiyaki ve zarurv ka-
nunlarından olan içtimaî farklılaşma ve dağılmanın te-
siri altında yine bir içtimaî kutuplaşmadır. Köylüye veri-
len topraklar yine zamanla borçlanma, fiat sukutları gibi
âmillerle bir kısım köylünün veya kasabalının elinde te-
merküze doğru gidecektir».
Emtia iktisadiyatının hâkim olduğu bir devirde, top-
rak reformlarının nasıl bir netice verdiğini yukarıya yaz-
dık. Köylüyü köyünden ayırmamak, yani fabrika kuru-
lan yerlere, ticaret merkezlerine olan akını durdurmak,
köyü muhafaza etmek mevzuu konuşulurken, diğer bir
ıslahatçıdan bahsedelim. Ziraat enstitülerinde ziraî ikti-
sat profesörü Bay Falke bir konferansında diyor k i :
«Köylünün tarla işleri haricinde boş vakitleri var-
dır. Elde ettiği mahsulle geçinemeyerek köylünün şehir-
lere hicret ettiğini görüyoruz. Köyü muhafaza etmek için
köydeki el sanatlarını yaşatmak lâzımdır. Estetik bakım-
dan, el işlerinin makine işlerine nisbetle daha makbul
meta olduğu malumdur. Köylünün bu güzel el işleriyle
uğraşması, köy el sanayiinin muhafazası gerektir. Köylü,
yaptığı bu işleri pazara sürmekle tarlası haricinde yeni
bir kazanç sahası daha elde edebilir».
Bugünkü iktisadî kanunlar ve onun köy iktisadi-
yatı üzerindeki zarurî tesirleri gözönüne getirilirse, Bay
Falke'nin köyü el işleri ile ne dereceye kadar koruyabile-
ceğininden pek haklı olarak şüphe edebiliriz.
Bunun böyle olduğunu kabul edelim; yani ziraat
enstitüleri rektörü Bay Falke'nin projesi tatbik imkân-
larını bulsa, ne olacaktır?
 Köylerden şehirlere doğru akm, bizde kesif amele sa-
nayi merkezlerini meydana getiriyor. Kayseri'de pamuk-
lu dokuma fabrikasındaki inşaat amelesinin yekûnu
4500'dür. Bu amele, civar köylerde toprağıyla veya top-
rak ameleliğiyle geçinen köylülerdir ki, Kayseri inşaat
amelesi sırasına geçmişlerdir. On bin ameleden fazla a-
melesi olan Zonguldak kömür havzası da Karadeniz sa-
hillerinden, Erzurum, Gümüşhane vilayetlerinden gelen
köylülerle doluyor, muvakkat amele vasfını haiz olan bu
köylüler, orada kazandıklar ıyla, tekrar köylerine döner-
erler. Borçlarını öderler. Tekrar kömür havzasına gelir-
ler ( ' ) .
Demek oluyor ki, köy iktisadiyatında köylünün hic-
reti, sanayi merkezlerini yaşatıyor.
Şu halde mevzu-ı bahis toprak reformuyla sanayileş-
me siyasamız arasında bir tezat bulunmayacak mıdır?
(Varlık, nr. 42, 1 Nisan 1935, s. 281.)
(1) Bu bahisler etrafında fazla malûmat almak ısteyjnler Ahmet
Naim'in Zonguldak Havzası adlı eserine müracaat edebilirler.
RAKAMLAR NE DÎYOR
Hani ya! Türkler hakkında dünyada bir düşünce
yerleşmişti. Türk alışverişe, ekonomiye, hesaba, kitaba
yaramaz derlerdi! Ben hiçbir zaman buna kanmadım;
çünkü öyle bir çevrede doğmuştum ki dört göbekten be-
ri askerlik yapamazdı, kendini alışverişe ve ekine vermiş-
ti ve bu alanda öyle muvaffak olmuştu ki bütün komşu-
larını yenmişti.
Kafkasya'nın bütün servetleri onun elindeydi. De-
niz ticareti, Hazar denizi üzerindeki bütün gemiler, hav-
yar ve balık ticaretleri, pamuk ve sair ekinler, hayvan
yetiştirme, maden işleri, bankacılık hep onda idi. Bakü-
lü bir Türk'ün kurmuş olduğu muazzam bir mensucat
fabrikası Moskova fabrikalarıyla yarışa girişerek onları
Kafkasya îran ve denizaşırı Türk memleketlerinden çı-
karmıştı.
Bütün bu işlerin yıllarca gözlerim önünde yürüdü-
ğünü gördüğüm ve bazılarının da yeni kurularak açılıp
büyüdüğünü seyretmiş olduğum için Türk'ün ekonomik
alanda kabiliyetsiz olduğu hakkmdaki hükümlere hiçbir
zaman inanmadım, kanmadım.
Filhakika, garp Türkleri başka şartlar içinde yaşı-
yorlardı. Bunlar bir yandan devleti korumak ve sağla-
mak için, en kuvvetli unsurlarını en işlek çağlarında as-
kerliğe ve savaş meydanlarına göndermek mecburiyetin-
de idiler. Öteki yandan da, şuursuz ve yıkıcı bir hükü-
metin, harap edici idaresi altında ezilmekteydiler. Bu
halden istifade eden yabancılarla içerideki askerlik yap-
mayan unsurlar memleketin ekonomik yaşayışına hâ-
kim oldular ve servetler onların ellerinde toplandı. Bu-
rada hiçbir yandan yardım ve himaye görmeyen Türk'e
yalnız sınırlarda elde tüfek koruyuculuk etmek ve sırası
gelince de hiçbir zaman ardı arası kesilmeyen savaşlarda
kendilerini kurban etmek kalıyordu.
Bu şartlar arasında garp Türk'ü tabiatiyle kendisi-
ni ne ekin ve ne de alışveriş alanlarında gösterebilirdi.
Fakat Türk aynı Türk'tü. Hattâ irfan bakımından
batı Türk'ü daha yüksek olduğundan hiç şüphe yoktu
ki, bu şartlar değişir değişmez batı Türkleri her alanda
kendilerini göstermekte gecikmeyeceklerdi!
Ben bu duygularımı şimdi değil, yirmi sene evvel
merhum Süleyman Nazif'le yaptığım bir polemikte an-
latmıştım.
Benim o zamanki görüşlerim tahakkuk etti.
Memleketi düşünen, Türk'ü koruyan bir rejim mey-
dana çıkar çıkmaz Türk zekâsı belirmeğe başladı.
Geçen gün îş Bankası tarafından gazetelerle ilân
edilen raporu siz de benim gibi elbette ki okudunuz.
Bu rapor hayalimi on bir yıl evvele çevirdi! Bu ka-
dar az bir zamanda ne kadar uzun bir yol yürünmüştür!
Ne büyük semereler elde edilmiştir!
Bize dediler ki bir milyon lira semaye ile bir banka-
cık kurulmak isteniyor. İştirak eder misiniz? O zamanlar
Ankara'da yalnız Ziraat Bankası ile Osmanlı Bankası'mn
birer şubesi vardı. Bunlar da, Ankara'yı ikiye bölünmüş
olan yangın harabelerinin öte tarafındaki kalenin içinde
bilmem hangi deliklere sığınmışlardı!.. Matbuat müdür-i
umumisi olduğum için Osmanlı Bankası'na sık sık git-
mek mecburiyetindeydim. Oralara kadar gitmek, yangın
harabelerinin yokuşunu tırmanmak, bir cehennem azabı
idi!
Bugün Ankara'nın otuz metre genişliğindeki tek
tarafı asfalt, ortası çamlık muhteşem bir sokağı «Ban-
kalar Caddesi» adını taşıyor ve birkaç tane sırf Türk
bankalarının muazzam binaları, bu sokağa, herhangi
Avrupa payitahtının manzarasını vermektedirler. Os-
manlı Bankası da bu sokağa göçmüş ve yerleştiği bina
ötekilerin yanında pek küçük kalıyor!
îş Bankası'mn ilk sermayesi dört yüz elli bin lira
idi ve on bir sene evvel yalnız Ankara'da şubesi vardı.
Yazılan rapordan anlaşılıyor ki bankanın, memle-
ket dahilindeki az çok ehemmiyeti olan şehirlerin kâf-
fesinde şubeleri vardır ve dışarıda da Hamburg gibi mü-
him noktalarda şubeler açmıştır.
On bir sene evvel dört yüz elli bin lira ile kurulmuş
olan bu kurumun sermayesi bugün beş milyona var-
mıştır. Halkın kendisine olan inan ve güvenine gelince,
bunun da en doğru mikyası yapılan tevdiattır. 1934 yılın-
da bu tevdiat 52 milyona yakın bir yekûna varmıştır.
Aynı zamanda banka, memleket iktisadiyatının en
işlek bir âmili olmuştur.
Bugün iştirak ettiği teşebbüsler şunlardır:
Sümerbank'la birlikte, Sömi Antrasit Fabrikası.
Ziraat Bankası'yla beraber, Turhal Şeker Fabrikası.
Gene Sümerbank'la birlikte, Keçiborlu Kükürt Fab-
rikası.
 Aynı banka ile beraber, Ergani madenleri.
Türkiş, Kömüriş ve Kilimli şirketleriyle birlikte kö-
mür madenleri.
Alpullu, Eskişehir şeker fabrikalarına ortaktır.
Başlıbaşına da Paşabahçesi şişe ve cam fabrikası-
nı kurmaktadır.
Bu kadar geniş ve muvaffakiyetin hakiki sırrını ne-
rede aramalıdır?
Hiç şüphe yoktur ki devletin bankaya karşı göster-
diği kolaylıklar bu muvaffakiyete yardım etmiştir. Fakat
bu tam sebep değildir. Çünkü devletin inan ve güvenini
kazanmak da bir iştir! !
İş Bankası, ta ilk açılış gününden itibaren sırf bir
Türk müessesesi olmuştur. Yalnız sermayesiyle değil,
kullandığı eller ve idare eden kafalar itibariyle de Türk'
tür. O Türk gençlerine yüz çevirmedi, onlarla iş görmek
istedi ve Türk gençliği de kendisinden beklenilen er-
demleri tam olarak gösterdi. İlk gününden bu banka,
nizam, intizam, sürat ve ciddiyet itibariyle herhangi
Avrupa kurumundan ayrı olmayacağını herkese göster-
di! Herkes gözüyle gördü ki, masalar etrafında toplana-
rak durmadan işleyen bu genç Türk erkekleri ve kızla-
rı da, tıpkı Avrupa kurumlarında olduğu gibi vazifeleri-
ni biliyor, ona bağlıdırlar ve bu müşahade gittikçe ina-
nı ve güveni arttırdı ve nihayet yukarıdaki rakamların
da gösterdiği gibi, bu ufacık müesese millî bir kurum
halini aldı.
İş Bankasının verdiği bu tecrübe ve örnek üzerine-
dir ki sonraları kurulan bütün yeni bankalarımız dahi,
Türk gençliğine dayandı!
Fakat ikinci daha mühim bir nokta vardır ki üze-
rinde ısrar etmek lâzımdır. Bu nokta da, bu gençleri
seçmek, onları hem korumak, yetiştirmek ve hem de
kullanmak kabiliyetidir! Türk, asırlarca askerî budun
olduğundan, seciyesi de askerliğe mahsus bir hal gös-
termektedir. O her şeyden evvel önünde bir şef, bir Ön-
der, bir yol gösterici ister. Şef onun için her işte ve her
şeyde bir misaldir, bir örnektir.
Fransız mütefekkiri Tarde, içtimaî hadiseleri insan-
daki «taklit» insiyakına irca ederken izam ediyorsa da,
bu insiyakın içtimaî yaşayışla kuvvetli tesirleri olduğun-
da şüphe yoktur! Hele askerlikte yetişmiş çevrelerde bu
tesir pek büyüktür. Türk, asker olduğundan, şefini taklit
eder, ona uyar, onun gibi olmak ister. Binaenaleyh cid-
di olmayan, vazifesine bağlılık göstermeyen, gevşek şef-
lerin adamları da mutlak gevşek olur, vazifeye bağlan-
mazlar ve tuttukları işler de semeresiz veyahut pek az
semereli olur. Bunu biz her gün yaşayışımızın her alanın-
da görebiliriz.
Alman da asker olduğundan bizim gibidir. O da şe-
fe bağlıdır. Şef siz ve kendi başına bir tek adım atmaz ve
kendi başına kaldığı zaman şaşırır ve ne yapacağını bil-
mez..
Fakat asker olmayan İngiliz böyle değildir. Orada
şefin o kadar kıymeti yoktur. Her İngiliz başlı başına
bir âlemdir!
Bana öyle geliyor ki İş Bankası'nın başına geçmiş
olanlar, Türk seciyesinin bu hususiyetini anlamış ve ona
göre hareket etmiş oldukları için muvaffak oldular.
 Vazifeye bağlılık, ciddiyet, işe kendisini tam ver-
mek ve aynı zamanda da elinin altmdakileri unutmamak,
işte Türk'ün şeflerden beklediği ve istediği! Bunlar oldu
mu, Türk'ün her alanda her Avrupalı kadar kabiliyet
göstereceği kuşku götürmez bir hakikattir. NÜFUS SAYIMI

(Cumhuriyet, nr. 3908, 4 Nisan 1935) Beş yılda bir yapılması kararlaşan nüfus sayımı ge-
çen aym yirmisinde yurdumuzda sıkı bir düzen içinde
yapılmıştır. Ne bir eksik ve ne de bir artık olmaması için
derin bir dikkatle yapılan bütün hazırlıklar, müspet ne-
ticeler vermiştir.
Sayımın iyi sonuçları üzerinde başbakanımız şun-
ları söylemişlerdir:

«îşin en ehemmiyetli tarafı, sayımın doğru olarak

yapılması idi. Buna çok emek verilmiştir. Sayanların ve
sayılanların bu noktada gösterdikleri dikkat ve özen bi-
zi müsterih edecek kuvvettedir.

Sayım içinde çalışan yabancı mütehassıs da beni

bilhassa gene bu nokta üstünde tatmin etti. Türkiye, nü-
fus sayımlarında, en doğru netice alınan yerlerden biri
olmuştur.

Sayım malûmatı üzerine memleket dertlerini görüp

anlamak ve tedbirler almak yolundayız. Bu da şüphesiz,
ancak doğru istatistiklerle mümkün olabilir 16.188.767
rakamı büyük ve kuvvetli neticedir. 1927 sayımına göre
artma payı, istikbali geniş ve ferah görmek için bize hak
kazandırıyor. Güzel ülkemizi bayındıracak ve müdafaa
edecek olan bu sayıda bir millet, insanlığın istinat edece-
ği başlıca temellerden biri olabilir».
 Vilâyetler Erkek Kadın Yekûn
Sayım sonunda Türkiye nüfusunun )
Erkek 7.974.925 Edirne 93.519 92.695 186.214
Kadın 8.213.842 Elâziz 126.928 126.213 253.141
Yekûn 16.188.767 Erzincan 79.891 79.092 158.983
Erzurum 190.132 196.345 386y477
olduğu anlaşılmıştır. 1927 nüfus sayımında:
Eskişehir 90.467 92.494 182.961
13.648.270 nüfus tespit edildiğine göre, Türkiye nü- Gaziantep 145.635 137.829 283.464
fusu sekiz sene zarfında 2.540.497 kişi olmak üzere bin- Giresun 126.858 132.815 259.673
de 186 nisbetinde artmıştır. Bu artış vasati olarak sene- Gümüşhane 81.330 87.974 169.304
de binde 23 nisbetine tekabül eder. İçel 121.685 124.807 246.393
İstanbul 455.939 421.167 877.106
Nüfusun vilâyetlere ve şehirlere göre dağılışını gös-
İzmir 304.072 290.488 594.560
teren rakamlar şunlardır:
İsparta 78.438 88.208 166.646
Alfabe sırasıyla illerimizin nüfusu Kars 159.164 145.080 304.244
Vilâyetler Erkek Kadın Yekûn Kastamonu 163.393 198.335 361.728
f Kayseri 151.262 161.207 312.469
Afyon 144.448 155.131 299.619 Kırklareli 95.380 77.064 172.444
Ağrı | 48.814 44.537 93.351 Kırşehir 68.363 77.321 145.684
Amasya 62.270 66.222 128.492 Kocaeli 168.484 166.489 334.973
Ankara 274.294 264.963 539.257 Konya 272.949 295.631 568.580
Antalya 115.457 125.753 241.210 Kütahya 165.768 183.004 348.790
Aydın 125.862 134.847 260.709 Malatya 204.056 207.969 412.025
Balıkesir 245.130 250.321 495.451 Manisa 208.129 216.500 424.624
Bilecik 61.105 64.312 125.417 Maraş 95.599 94.100 189.699
Bolu 114.179 132.997 247.176 Mardin 110.870 115.150 226.020
Burdur 47.310 48.556 95.866 Muğla 93.854 103.264 197.118
Bursa 216.863 225.294 442.157 Muş 80.161 77.342 157.503
Çanakkale 114.007 109.207 223.214 Niğde 119.668 127.868 247.436
Çankırı 81.827 95.905 177.731 Ordu 133.429 149.890 283.319
Çoruh 121.294 270.688 286.751 Samsun 165.616 172.229 337.845
Seyhan 200.498 185.804 336.302
Çorum 138.906 147.394 270.688
Siirt 61.284 66.586 127.870
Denizli 140.173 144.541 284.714
Sinop 96.399 107.249 203.648
Diyarbekir 107.124 107.747 214.871
 Vilâyetler Erkek Kadın Yekûn Afyonkarahisar 299.619
Çorum 286.751
Sivas 214.111 221.518 435.629
Denizli 284.714
Tekirdağ 101.233 93.810 195.043
Aymtap 283.464
Tokat 150.575 159.577 310.152
Ordu 283.319
Trabzon 165.856 193.940 359.796
Çoruh 270.688
Urfa 114.744 114.450 229.194
Yozgat 261.661
Van 73.720 68.52 142.661
Aydın 260.709
Yozgat 128.052 133.609 261.661
Giresun 259.673
Zonguldak 158.298 162.405 320.703
Elâziz 253.141
Umumi yekûn 7.974.925 8.213.842 16.188.767
Niğde 247.436
Î1 sının itibariyle ve nüfus çokluğu bakımından il- Bolu 247.176
baylarımız îçel 246.393
Antalya 241.210
İstanbul 877.106
Urfa 229.194
İzmir 594.560
Mardin 226.020
Konya 562.580
Çanakkale 223.214
Ankara 539.257
Diyarbekir 214.871
Balıkesir 495.451
Sinop 203.648
Bursa 442.157
Muğla 197.118
Sivas 435.629 195.043
424.624 Tekirdağ
Manisa 189.699
412.025 Maraş
Malatya 186.214
386.477 Edirne
Erzurum 182.961
386.302 Eskişehir
Seyhan 177.731
361.728 Çankın
Kastamonu 172.444
Kırklareli
Trabzon 359.796 169.304
348.790 Gümüşhane
Kütahya 166.646
337.245 İsparta
Samsun 158.983
334.973 Erzincan
Kocaeli 157.503
320.703 Muş
Zonguldak 145.648
Kırşehir
Kayseri 312.469 142.672
Van
Tokat 310.152 128.492
Amasya
Kars 304.244 127.870
Siirt
 Bilecik 125.417
Burdur 95.266 «İstatistik idaresi dün sayım sonuçlarını bildirmiş-
Ağrı 93.351 tir : Türkiye nüfusu 16.188 767'ye çıktı. 1927'den beri
Yekûn 16.188.767 2.540.497 kişi arttık. Bu nispet binde 23'tür. Sovyet Rus-
ya'dan sonra dünya rekorunu tutuyoruz.
Uray sınırlarındaki nüfusu 25 binden fazla olan şe-
hirler : Biz 1927 sayımının da pek dikkatli yapılmış oldu-
ğunu biliyorduk. Mühim olan, o gün 13.648.270, bugün
1927 1935
16.188.767 oluşumuzdan fazla, artış nisbetinin binde 20'
İstanbul 690.857 740.751
den fazla olmasıdır ( ' ) .
İzmir 153.924 170.410
Ankara 74.553 123.514 Bunun mânâsı büyüktür : Bir memlekette nüfus art-
Seyhan 72.577 76.306 mak demek, bütün sa'y ve gençlik faaliyetlerine imkân
Bursa 61.690 72.326 veren, halka güven ve sükûn veren bir idarenin varlığı
Konya 47.496 52.594 demektir. Kalabalık Türkiye, bayındır Türkiye gibi Cum-
Gaziantep 39.998 50.892 huriyet'in eseri ve şerefidir.
Eskişehir 32.341 47.080
Trakya ve Anadolu 911'den 921'e kadar tam on yıl
Kayseri 39.134 46.491
büyük küçük tam vaktinde devlete karşı, üç kıta üstün-
Edirne 34.528 36.000
de, dört harp için bütün gençliklerini kurban vermiştir.
Sivas 28.493 35.207
Diyarbekir 30.709 34.874 (1) Binde 20'den fazla artış nisbetinin değeri ne olduğunu görmek
Samsun 30.372 33.839 için diğer memleketler rakamlarına bakınız :
Erzurum 31.457 33.127 Romanya 13.3
Urfa Bulgaristan 13.6
29.098 31.252
Yunanistan 11.3
Manisa 28.684 30.746 Yugoslavya 14.4
Trabzon 24.587 28.713 Mısır 16.3
Rusya ( 1921 - 1935 vasahsi) 23.5
Maraş 25.982 28.340
İtalya 10.1
Malatya 20.737 27.233 Belçika 3.4
İçel (Mersin) 21.171 26.919 İsviçre 4.9
İngiltere 3.3
Balıkesir 25.740 26.430 Almanya 7.1
Lehistan 12.1
Bir tahlil : Fransa 1.0
İspanya 13.7
Sayımın neticeleri üzerinde F. R. Atay Ulus'ta
Kostarika 24.5
şu tahlili yapmıştır: Filistin 20.2 (Fakat bu rakam nüfus
caret rakamıdır.)

İsyanları bu hesaba katmıyoruz. Yıllarca tarlalar boş
kalmıştır; ocaklar tütmemiştir; Cumhuriyet kurulunca-
ya kadar, Anadolu'da sıtmaya ve hiçbir salgına karşı sa-
vaşta bulunulmamıştır.
Sultan Hamîd devrinde hemen hiç ardı arası kesil-
meyen çöl isyanlarına ve 1908'den sonra Arnavutluk ve
Arap isyanlarına genç erkeklerini yollayan gene bu Ana-
dolu idi. Gene bu Anadolu'nun dağları ve ovaları asır-
lardan beri sükûn ve güven yüzü görmemiştir.
Anadolu'nun tenhalığı bu halkın canlılık noksanın-
dan değildi: Doğanların büyümesine, büyümüş olanların
yaşamasına imkân veren şartlar ancak Cumhuriyet ida-
resi ile varlaşabilmiştir.
Bugün bu toprakların bütün yüzölçesine göre bul-
duğumuz kilometre başına yüzde 21.02 nisbeti, eğer en
iyi bizim tanıdığımız ve bildiğimiz bu Anadolu'nun tarım
verimine göre düşünülecek olursa, memleketimizi daha
şimdiden kalabalık ülkeler arasında sayabiliriz: Anado-
lu ancak içinde yaşayan halkın işlemesine ve geçinmesi-
ne tabii artışına yeter olan bir yurttur.
On yılda hiç şüphesiz 2C milyonu geçeceğiz. Buna
dışarıdan gelecek göçmenleri katmıyoruz. Her jün daha
artacak olan her türlü ekonomi faaliyetlerinin bu mille-
tin canlılığına ilâve edeceği hızı da hesaplamıyoruz.
Yeni asır tekniği ile cihazlanmış olan Anadolu'da
16 küsur milyonluk kuvvetli ve cesur bir halkın döğüş-
türebileceği ordular, dışarıdan gelecek her türlü tehlike-
yi bir tarafa atmış demektir. İki şartla: Hiç durmadan
ilerlemek bir, bize bu mutlu günleri gösteren sükûn ve
güven rejimini sıkı tutmak iki!
Biz yurdu her türlü tehlikeden birliğimiz ve Atatürk
devrimini benimseyip şuurlaştırmakla kurtardık. Her
türlü tehlike, ancak, birliğimizin ve devrin hızının zayıf-
lamasından doğabilir».
Sayımın tarihi üzerinde kısa bir duruş 20 Teşrin-i
evvelde yurtta yapılan işin kıymet ve ehemmiyetini da-
ha çok tebarüz ettirecektir.
Nüfus sayımının tarihi:
Tarihçilerin söylediğine göre dünyada ilk nüfus sa-
yımı ve istatistiği yapan memleket İsveç'tir. İsveç'te 1741
yılında ölüm, doğum ve evlenmenin kayıt ve tespitine
başlanmış ve 1742'de ilk nüfus sayımı yapılmıştır.
1907'de Berlin'de toplanan Arsı - ulusal İstatistik
Kongresi'ne 1750'den 1900'e kadar nüfus sayımı ve diğer
istatistiklerle gelen İsveç istatistikte dünya birinciliğini
kazanmıştır.
Fransa'da Levasseur başka başka şehir ve kasaba-
ların nüfus sayımı ve mukayesesini yapmağa başlamış ise
de 1817 yılma kadar muntazam bir sayım yapılmamış ve
o tarihte ancak Paris'in nüfus sayımı yapılabilmiştir. Ni-
hayet nüfus sayımının askerlik bakımından ehemmiyetini
takdir eden Napolyon bütün doğum, ölüm ve evlenmele-
rin haber verilmesini mecburi yapmış ve haber verme-
yenler için ağır cezalar koyarak nüfus istatistiklerini
muntazam şekilde başlatmıştıı. O zaman nüfusa yazılma-
mış olanlar mektebe ve işe alınmadıkları gibi, rey hak-
kından mahrum ediliyorlar, hattâ veraset ve intikal mua-
melelerini dahi yaptıramıyorlardı.
Napolyon işi bu kadar sıkı tutmuş olmakla beraber
ilmî olmaktan ziyade askerî olan bir amaç güdüyordu. O
zaman Avrupa'nın birçok memleketleri Fransa'nın idare-
si altında oldukları için bu usul Belçika, İspanya, ve İtal-
ya'da da tatbik olundu. Avrupa ve Amerika'da bugün dahi
nüfus sayımı için kullanılan usuller Napolyon'un koymuş
olduğu esaslardan alınmış ve inkişaf etmiş bulunmakta-
dır.
ingiltere'de ise nüfus sayımı ve istatistik V I I I . Hen-
ly'nin o zamanın bütün içtimaî teşkilâtını ellerinde tutan
papazları ve din müesseselerini evlenme, vaftiz ve ölüm-
leri kaydetmeğe mecbur tutmasiyle 1538'de başlamıştır.
Bununla beraber şehir ve kasabaların nüfusunu ayrı
ayrı tespit eden bir nüfus sayımı 1801'de ve ilk muntazam
genel sayım ise 1951'de yapılmıştır.
Yirminci asrın başında ve bilhassa dünya harbin-
den sonra dünyada nüfusun yalnız sayısını değil bütün
mühim vasıflarını bildiren sık ve muntazam sayım yap-
mayan hiçbir medenî memleket kalmamıştır.
Türkiye Cumhuriyeti 1927'de ilk muntazam sayımı
yapmıştır. O zamanki tecrübe memleketimizde bu çok
mühim işin muvaffakiyetle yapılması için alınması lâzım
olan tedbirleri kısmen göstermiş ve senelerden beri ya-
pılan etraflı tetkikler ve tecrübelerle 1935 birinci teşri-
ninin 20'sinde bütün tedbirler alınarak ve bütün Türk
münevverliği seferber edilerek ilmî ve muntazam bir sa-
yım yapılmıştır.
1972'de nüfusumuz 13.648.270 idi, 935'de 16.188.767'
yi buldu.
1927'de bir kilometre murabbama 18 kişi düşüyordu.
Bu miktar 935'te 21.2'ye çıkmıştır. Sekiz yılda nüfusu-
muz 2.540.197 artmıştır. Artma nispeti sekiz yılda binde
186 ve yılda binde 23'tür. Bu artış dünyada Sovyetlerden
sonra ikinci gelmektedir.
1927'de 100 nüfustan 52 si kadın, 48'i erkekti. 935'
te 100 nüfustan 51'i kadın, 49'u erkektir.
(Ülkü, C. VI, nr. 33, 2. Teşri/ı, 1935, s. 209-213.)
M Î L L Î EKONOMİ, K L Â S İ K EKONOMİ
Milletin kendine mahsus Vasıfları vardır ve bu va-
sıflar onu beşeriyetten ayırır. O müstakildir. Ve diğer
milletlerin menfaatleriyle tezat teşkil edebilecek menfa-
atlere mâliktir. Bunun böyle olması bizzarure tekmil
kozmopolit nazariyeleri redde kâfidir. Bundan maada
millet dediğimiz bu uzviyet klâsik iktisatçıların temsil
ettikleri cemiyet gibi donmuş gayr-ı müteharrik değildir.
Bilâkis daima değişir ve hareket halindedir. Mütecanis-
ten gayr-ı mütecanise gider ve binnetice kendi içinde git-
tikçe mudilleşen hususi bir iş bölümü vücuda gelir. Ta-
biîdir ki yukarıdaki şartları haiz millet adını verdiğimiz
bu nev'i cemiyetlerdeki iktisadî hadiseler diğer bilumum
müesseseler gibi mütemadiyen değişirler. Bazı nev'i hadi-
seler grubu arasında görülen ve kanun adı verilen mun-
tazam rabıtalar fizik kanunları gibi lâyetegayyer ve ezelî
değildirler. Malûm olduğu üzere tabiî fizik kanunları değiş-
meyen tabiatı eşyadan doğdukları halde, iktisadî kanunlar
ampirik kanunlardır. Ve âdeta riyazî bir kat'iyet ifade
eden fizik kanunlarıyla hiçbir zaman mukayese edile-
mezler. Hattâ daha ileri gidilerek bunlara kanun demek-
tense sadece birtakım temayüller demenin daha doğru
olacağı müdafaa edilebilir. Hulâsa, dünyada herşey de-
ğişir. Binaenalevh herşey nisbîdir. Mutlak hiçbir şey yok-
tur. İktisadî müesseseler, hadiseler arasındaki illiyet mü-
nasebetleri zaman ve mekâna göre değişirler. Binaena-
leyh istidlal, tetkik usulü kullanılarak değişmeyen mües-
seseler, umumî psikoloji faktörleri aramak ve bunlarla
beşerin mâzi ve hâl-i hazırına ait iktisadî müesseselerini
izah edebilecek mahiyette âlemşümul nazariyeler kur-
mak ne mümkün ve ne de hattâ arzu edilir bir şeydir. Bi-
liyoruz ki her cemiyet birtakım tekâmül safhaları geçi-
rir. Fakat ilmin bugünkü terakkisine göre bu safhaların
umumi kanunlarını tespit etmekten daha çok uzaktayız.
Milleti müstakil bir uzuv olarak kabul eden büyük naza-
riyeden çıkardığımız neticelere nihayet vermeden şunu
da ilâve edelim ki iktisadî hadiseler diğer içtimâî hadi-
selerden ayrı değildirler, insanın içtimaî faaliyetleri bir kül
teşkil ederler. Binaenaleyh iktisadın ahlâk, hukuk ilh.
ile olan sıkı rabıtlarını daima göz önünde bulundurmak
icap eder.
îktisat ne ahlâk, ne de müspet kanunlar haricinde-
dir.
Şimdi diğer bir meseleye temas ediyoruz. Mahiyeti-
ni ber-tafsil izah ettiğimiz bu millet denilen uzviyete has
iktisadî hadiseleri nasıl tetkik etmeliyiz? Bunun için en
muvafık usul hangisidir?
Gayet tabiidir ki, her ilmî tetkik, araştırılmak iste-
nilen hadiselerin nev'ine ve bir de vâsıl olunmak isteni-
len gayeye göre taayyün eder. Millî iktisadın hedefi, mu-
ayyen bir zaman ve memleket ile alâkadar ve aynı za-
manda daima tekâmül halinde olan birtakım hadiseleri
tetkik olduğundan biz insan ve cemiyete ait değişmez ve
âlemşümul esaslar koymak niyetinde değiliz. Hele ilk
prensipleri bulmak, ebedî kanunlar keşfetmek bizi hiç
alâkadar etmez. Gayemiz sadece muayyen bir sahada bir
sebepler silsilesini meydana çıkarıp tespit etmektir.
Binaenaleyh, bu nev'i tetkikler için kullanılması
muvafık olan usul, tabiî ilimlerin kullanmakta olduğu
usuldür. Filhakika tabiî ilimlerde olduğu gibi 1. Sara-
hatle müşahade, 2. Tarif ve tasnif, ve 3. hadiseleri sebep-
leriyle izah etmek istiyoruz. Değişmeyen bir insan tabi-
atını veya cemiyeti tetkik etmek için hiç şüphesiz istid-
lâlî usul en muvafıktır. Zira bu usul bu değişmeyen'esas-
larda, bu ezelî hakikatlerde üzerine muhakeme binasını
kurabilmek için en güzel temeller bulabilir. Halbuki
muhtelif iktisadî safhaların bâriz vasıflarını tayin ve bu
safhalar arasındaki illiyet münasebetlerini tespit için
hiçbir lemsî esaslara müracaat etmeden yekdiğerini ta-
kip eden bütün hadiseleri inceden inceye ve objektif bir
tarzda müşahade ve tetkik etmek icap eder. Yani husus-
tan umuma gitmeli, istikrâî usulü kullanmalıdır. Burada
maksadımız sadece millî iktisadın şayan-ı dikkat vasıf-
larını meydana çıkarmak olduğundan bu nazariyenin
şimdiye kadar izah ettiğimiz başlıca prensiplerinden tabia-
tıyla çıkan ikinci derece neticeleri ihmal ediyoruz.
Hulâsa bu iki meslek arasındaki fark, bazı sathî gö-
rüşlülerin zannettikleri gibi ne o kadar ehemmiyetsiz, ne
de zahirîdir. En mütebâriz şekilleriyle bu iki mesleği te-
lif etmenin imkânı yoktur. Zira bu iki iktisadî nazariye-
nin istinat ettikleri ilmî ve felsefî esaslar tamamen <-yek-
diğerinden başka başkadırlar ve bittabi bunlardan çıka-
rılan iktisadî nazariyelerin de birbirlerine zıt olmaları
icap eder. Millî iktisat, her millete mahsus iktisadî ha-
diselerin, tarihin muayyen bir safhasında, tamamen te-
kâmülcü bir zihniyet ve tabiî ilimlerin kullandığı metot
ile, yani realist ve müsbet bir usul dahilinde tetkiki de-
mektir. Halbuki, klâsik iktisat, ferdi iktisadî hadiselerin
hiçbir zaman ve mekân kaydına tâbi olmaksızın rasyona-
list bir görüş ve riyazi usul ile araştırmasıdır. Binae-
naleyh, millî iktisat ile klâsik iktisat arasındaki farklara
nüfuz edebilmek için bu iki meslekte yalnız iktisadî na-
zariyelerini yekdiğeriyle mukayese kâfi olmayıp bu na-
zariyelerin nihayetinde dayandıkları rasyonalist felsefe
ile tekâmülcü felsefeyi karşılaştırmak lâzım gelir.

(Kültür Haftası, nr. 4, 5 Şubat 1936, s. 68.)

KÂĞIT

îzmit fabrikası, iki gün evvel, ilk yerli kâğıdı çıkar-

dı.
Ekmeksiz yaşaması miimkün olduğu halde kâğıt-
sız yaşaması imkânı olmayan yegâne meslek için, yani
mesleğimiz için, 18 nisan, bir «Kâğıt Bayramı» günü sayıl-
maya değer. Ekmeğin yerine konacak bazı şeyler olduğu
halde kâğıdın yerine konacak hiçbir şey yoktur. Papirüs
devrinde değiliz.

Kâğıt bizim her şeyimizdir.

Bütün bilgilerimizi onunla aldık, gene onunla veri-
yoruz. Kâğıdın aziz delâleti olmasaydı ne öğrenebilir,
ne öğretebilirdik; ne haber alabilir, ne verebilirdik. Kula-
ğın yakından kapabildiği dar bilgisiyle dilin uzağa gitme-
yen kısa ifadesi içinde köşebaşını geçmeyen bir tecrübe,
ıttıla ve neşir sahasında kalırdık.

Kâğıt bizim ikinci dünyamızdır.

ömrümüzün en güzel yarısı onun içinde geçti. En
samimi, en neşeli veya kederli, fakat en samimi anları-
mızı onda yaşadık; bütün ruhumuzu çizgilendirerek ona
boşalttık.

Bütün tesellimiz ve bütün ahnyazımız onun üstün-

dedir. Gözümüzün nurunu en çok içen o olduğu halde
onu gözbebeğimiz kadar severiz. Nerede bir kâğıt görsek,
bir pervanenin aleve doymak bilmeyen hasretiyle onun
sıcak beyazına doğru sarkarız.
Bizi kâğıtla büyülediler, sizi kâğıtla büyülüyoruz.
Ne mukaddes, ne harikulâde büyü ki hepimizi ma-
ğara devrinden çıkardı ve tabiatın kölesi iken efendisi
yaptı: Buhar, elektrik, makina, tıp, kimya, ilâç, ıesim,
şiir, roman, musiki hep onun beyazından ışık aldı; onun
beyazı alnımızı ak etti.
Kâğıt medeniyetin derişidir.
İzmit fabrikasında yeni Türk kültürünün nesci doku-
nuyor.
Âh, ilk kâğıt parçasını öpüp başıma koymak için,
18 nisan günü, orada bulunmayı ne kadar isterdim;
O kâğıt parçası, Türkiye'nin mesut ve büyük yarı-
nından bugüne gelen yazısız bir mektuptur; fakat okuma-
sını bilen için onun çizgisiz yüzünde ne müjdeler var!
(Cumhuriyet, nr. 4286, 21 Nisan 1936)
Erciyeş'in eteklerinde yükselen âbide :
KAYSERİ FABRİKASI GÜNDE 40.000 METRE
İŞ ÇIKARIYOR
Kayseri (Hususi)- Beni fabrikaya götüren araba
vilâyetin fabrika için yaptırdığı mükemmel ve munta-
zam şosenin üstünden kayıp giderken, buralarının he-
men hemen iki buçuk yıl önceki halini düşünüyor ve ko-
nuşuyorduk. İkibuçuk yıl önce bu düz ova üstünde şimdi
kulakları tırmalayan ne gümbürtülü bir fabrika sesi, ne de
uğultulu bir kalabalık vardı.
Yolun sağ tarafında, Kayserili müteahhit tarafından
inşaatı vakit ve zamanında bitirilen ve artık bütün çizgi-
leriyle hendeselenen omuz omuza vermiş beş yüz kişilik
bekâr ve altmış dört ailelik memur ve amele apartman-
ları, yeşil tarlalar ortasında en uzakta bile insan gözünü
üzerinde sevinçlerle mıhlıyor.
Sola bakıyorsun, uzun ve geniş bir düzlük üstünde
kurulan miniciklerinden tutunuz da dev cüsselisine ka-
dar çeşitli çeşitli yapılardan toplanan büyük kombinanın
muhite yaydığı makine hırıltısı insana ürperti veriyor. Bun-
lara yeni yapılmış dememeli, yerden fışkırmıştır demek
daha doğru olur sanırım. İki buçuk yıl gibi çok az bir
zaman içinde, bu dümdüz toprak üstünde yepyeni ve mo-
dern bir şehir kurmak, yapmak değil, yaratmaktır. Türk
Cumhuriyeti'nin her yerde olduğu gibi, endüstri sahasın-
daki yaratış enerjisini insan ancak burada görür ve buna
ancak burada iman eder. Fabrika nâmına şimdiye kadar,
buğday öğüten beş on beygirlik un fabrikalarından baş-
ka birşey göremeyenler, şimdi Erciyes'in geniş ufukları-
na kadar çarpan fabrikanın şu canavar düdüğüyle .saat-
lerini ayar ediyorlar.
Uzaktan fabrikaya sokuldukça, insan kafasını tatlı
uğultularla şişiren makineler, içeriye girdikten sonra
dehşetleniyor. 1008 tezgâhın çalıştığı geniş dokuma dai-
resinde 1008 makinenin kalbindeki demir mekiklerin
şimşek gibi şaklamaları insanı âdeta sersemleştiriyor.
Bu makineler arasındaki küçük büyük Türk işçileri ne
kadar vakur ve korkusuz iş görüyor ve bu şahlanmış ma-
kineler arasında ne munis ve ne güzel bir alışkanlıkla
çalışıyorlar!..
Türkiye piyasasına günde 40 bin metre çeşitli iplik
kumaş yetiştiren bu 1008 tezgâhın şahlanışı, asırlardır
bizi bir sülük gibi emen yabancı piyasalara karşı ne kuv-
vetli bir haykırıştır. Bugün Erciyes ufuklarından yükse-
len bu gürültü, hariç fabrikaların ithalâtma bir paydos
borusudur. Bu «paydos» borusu, birkaç ay sonra Nazilli
kombinasından da ötmeğe başladığı gün, gümrüklerimi-
zin kapısından bütün cihan piyasasına, kollarımız kabara
kabara:'
«Toprak bizimdir, pamuk bizimdir; giydiğimiz de
öz malımızdır;» diye hep haykırabilir ve övünebiliriz; Bu
övünüş günü çok uzakta değildir;
Fabrikanın hususi mektebindeyiz. Bir öğretmen
mavi gömlekli bir sürü küçük işçilere, çalıştıkları maki-
nelerin teknik kısımlarını, siyah bir tahta üzerine çizdiği
hatlar ve harflerle gösteriyor ve öğretiyor. Bunlar fabrika-
nın çekirdekten yetişme işçi tohumları olacak... Küçük di-
mağların bu dersleri kavrayışları, büyük makineler ba-
şındaki muvaffakiyetlerinden belli.
Anlaşılıyor ki burada genç ve fakat olgun bir kadro
hazırlanıyor. Haklı. Bu muazzam fabrika, ağızdan dolma
işçilerle hızlanamaz ve tam randıman alamaz. Ona kendi-
si gibi genç ve kudretli işçi dimağı lâzım. Bu genç dimağ
şimdi tahta önünde öğrendiğini, bir saat sonra makipe
başında tecrübe ediyor. Ve onlar diğerleri gibi makinenin
yalnız dışını değil, içini de kendi içlerinden daha çok iyi
öğreniyorlar. Mektebi fabrika doğurdu. Yarınki fabrikala-
rın işçilerini de doğuracak, bu ve bunun gibi mektepler-
dir. Burası okuttuğunu hazmettiren ve hazmettirdiğini
bilfiil yaptıran yüksek idealli bir yer!
Yemek zamanı, fabrikanın amele katındayız!.. İnce
bir çatal ve kaşık sesi var. Bu ince ses o büyük makine-
lerin gümbürtüsüne maya oluyor. Burada ye, şurada ça-
lış, beş yüz yataklık muazzam ve modern apartmanda
yat! Öte taraftan banyo al, şu uzun ve geniş sahada spor
yap! Türk işçisi için ne saadet, ne güzel bir varlık. Şim-
diye kadar hangi Türk işçisi bu konforu gördü? Ve hangi
müessese bu kadar muntazam huzur temin etti. Türk
milletinin, ilk bahtiyar işçileri Cumhuriyet devrinin işçile-
ridir. \
Fabrikanın yeni müdürü, burada işe başladığı gün-
den beri, fabrika mesaisine yeni bir yol açmış ve istika-
met vermiştir. Bu yol, fabrikayı daha muntazam ve me-
todik bir çalışma ile hedefe daha az zamanda yetiştire-
cek. Müdür fazla mesaiyi temin edecek esası ve ana hat-
ları çizmiştir. Yalnız burada fabrika ,müdürünün çok
haklı bulduğum bir şikâyetini yazmaktan kendimi ala-
mayacağım : /
Kadın işçi yoksulluğu. Fabrika, erkekten daha çok
kadın işçiye muhtaçtır. Çıkrık başında iplik eğiren ka-
dınlar, niçin fabrikaya yan gözle bakıyor ve hele Kayse-
ri kadınları niçin çalışmıyor, ayaklarına kadar gelen bu
nimetten neden istifade etmiyorlar? Çıkrık başına erkek
ne kadar yaraşmazsa, fabrikaya da o kadar yakışmıyor. Bu
işler, erkekten ziyade kadın işidir. Yüzde doksan kadın
ihtiyacı duyan fabrika, bugün ancak yüzde on kadın işçi
temin edebilmiştir. Bu Kayseri kadınları için büyük bir
kusur!..
Kurtuluş Savaşı'nda ve her türlü inkilâpta, erkeğin
omuz beraberi çalışan Anadolu kadını, bu sahada üzeri-
ne düşen vazifeyi de benimsemiş olduğu halde Kayseri
kadınları ve Kayseri kadınlığı neden bu cesareti kendi-
lerinde göremiyorlar? Kimisi bunun kördüğümünü Kay-
seri erkeklerinin taassubunda arıyor, kimisi çalışmağa
tenezzül etmemelerinde buluyor, bazıları da az yevmiye
verildiğinden bahsedip duruyor. Hayır, bu ne taassub,
ne de tenezzül etmemek, ne de az yevmiye verilmek gibi
düşüncelere müstenittir. Ve ben Kayserilileri bundan
tenzih ederim. Bu bence, fabrikanın ve fabrikanın ta-
kip ettiği yüksek idealin halka şimdiye kadar iyi tanıtıl-
mamasmdan ve fabrikanın da bu halkı iyi tanıyamamasın-
dan ileri gelen bir sebeptir. Bu sebep acı olmakla beraber
her iki taraf için de iyi değildir. Kayserililerce, toprakla-
rındaki bu nimet benimsenmeli, fabrika da şıklığına ve
gençliğine bakarak yukarıya karşı böbürlenmemelidir.
Bu her iki taraf için de bir kusurdur.
Kayseri kombinası endüstrimize bir temel, işçilere
verim kaynağı, işçi kadınlara emek ve namus ocağıdır.
Yeni müdürün takip edeceği programla, çok sürmeyecek
Kayserili her işçi kadın burada çalışacaktır. Amelelerden
hakkıyla çalışan 35 kişinin bu ay aylıkları 25 liraya yük-
selmiştir, Müdüriyet bu çalışan işçilere üçer lira da ik-
ramiye vermiş ve isimlerini listelerle ilân etmiştr. Bura-
da iş ölçüsü, dokunan işin az veya çokluğuna göredir.
Yevmiye emek mukabilidir. Burada az yevmiye değil, hak-
kıyla çalışanlara hakkıyla para veriliyor.
(Cumhuriyet, nr. 4306, 11 Mayıs 1936.)
TAYYARE İ Ş İ N E VERDİĞİMİZ E H E M M İ Y E T İ
ARTTIRMAĞA MECBURUZ
Ve mütemadiyen bu hakikatin memleket içinde tak-
dir olunan mahiyeti, meseleyi hassas ve anlayışlı halkı-
mızın tamamen kendine mâledeceği derecede ilerlemiş
ve ilerlemekte bulunuyor. Sayın Başkanımız bir aralık
hava tehlikesini anlayanlarımıza tayyare miktarı itibariy-
le asgarî bir had çizerek en aşağı şu kadar tayyaremiz ol-
malıdır diyordu. Şimdi halkın inanının ve azminin bıı
haddi pek az görecek kadar büyümüş olduğunuda şük-
ranla görüyoruz. Her rastladığımız vatandaş bize bin-
lerden bahsediyor ve en evvel kendisince ihtiyar olunacak
maddî ve mânevî fedakârlıkları ön safa koymak şartıyla.
Başbakanın vatansever hulusu hamiyetli milletimizin
kendisinden isteneni çok geçen mukabelesiyle mükâfat-
lanıyor demektir.
Yapılacak işlerin ana çizgileri kararlaştırılarak böy-
le bir programın az zamanda tamamlanması için şimdi
milletten ne isterse alabileceğini aziz hükümet reisimize
tebşir edebiliriz. Millet zaten uhdesine düşen vazifelerin
kâffesini seve seve yapmaktan geri kalmamaktadır. Fa-
kat aynı millet hep kendisine verilmiş olan açık direktif-
ler üzerine kafa yorarak tayyare işinde daha ilerilere git-
mek ve bu işe başka bir ehemmiyet vermek azmiyle çe-
liklenmiş bulunuyor .
 Kendisiyle hasbihal ettiğimiz hal ve vakti yerinde
bir vatandaş, biz tek kelime söylemeden, bahsi kendisi
açarak tayyare işinde kendisinin ve temasta bulundukla-
rının düşüncelerine şöyle tercüman oldu :
Tayyare işinde memleketin hakiki ihtiyacı neyse
millet onu hiç olmazsa yüzde yirmi beş fazlasıyla temin
etmek lüzumuna kanidir. Bütün verdiğimiz vergilerin ay-
rıca birkaç mislini bu iş için vermeğe Ve istenilirse hiç
gözlerimizi kırpmaksızm daha fazla fedakârlıklar yapma-
ğa hazır bulunuyoruz. Çocuklarımızın en cevherlilerini
bu mesleğe koyacağız. Zaten onlar bunu istiyorlar.
Bu sözleri söyleyen vatandaş herhangi bir mahalle
kahvesinin muhaverelerini nakleden biri değildir.
Onda siz birçok kazalarımızın, hattâ birçok vilâyetleri-
mizin hissiyatına tercümanlık görünüz.
Türkkuşu şubelerinin taaddüd etmesi bütün mem-
lekette büyük sevinçlerle karşılanmıştır. Tayyare Cemiye-
timizin gençliği bu meslekte yetişmeğe çağırışı her taraf-
ta heyecanlarla karşılanmıştır. Şimdi her Türk çocuğun-
da müstakbel bir tayyareci yıldızı olmak iştiyakı uyan-
mış bulunuyor. Mevcut tayyarecilerimizin mesleklerinde
gösterdikleri kemal ve kudret onları takip edecek Türk
gençliğinin bu sahada oynayacakları harikulâde rolün
büyüklüğünü göstermeğe kâfidir. > Bu elemanların memlekette 'alabildiğine çoğalması hedef-
Hattâ bu yol yalnız erkek çocuklarımızda görülen
bir fevkalâdelik değildir. Kız yavrularımızda bile ilk tay-
yareci Türk kadını Sabiha Gökçen'i takip etmek için ma-
sum, nezih ve fakat çelik kalbli Türk kadınlığına yakışır
emeller peyda olmağa başlamıştır. Hulâsa Türk milleti
tayyare silâhını kendine mâletmek için maddî ve mânevî
fedakârlık hamlelerinin en ilerilerini omuzlayacak bir
anlayışla ayaklanmış bulunuyor. Bizim gördüğümüz göz-
ler kamaştırıcı güzel hakikat budur.
Kendi selâmetine taallûk eden işlerde çok uyanık
olduğu kadar kahramanlığı her zaman ve bütün uzak ta-
rihinde fedakârlıkların en büyükleri derecesini geçirecek
suretlerde ispat eden milletimiz için tayyare silâhına at-
folunan bu ehemmiyet çok ye rindedir. Bu silâh, bugüçı bü-
tün milletlerin en büyük endişelerini teşkil ediyor. Haki-
katen müessir bir silâh, hele tek taraflı, yani iki taraftan
birinde olunca mühlik bir silâh. Tayyare silâhına karşı
muhtelif müdafaa vasıtalarından en müessiri şüphesiz
binnefis tayyarenin kendisidir. Tayyarenin tesirleri an-
cak tayyare ile bertaraf edilebilir. Havalarımızı bekleye-
cek kendi kartallarımız bize zarar verebilecekleri daha bü-
yük zarar altında ezmek kudretiyle daima mücehhez bulu-
nacaklardır.
inşa ve tamir için çalışan tayyare fabrikalarımız
vardır. Buna yenilerinin de ilâvesini programımızın baş
maddelerine geçirmiş olmalıyız. Hattâ şüphemiz yoktur
ki vazifesini pek iyi bilir hükümetimiz, bu hususu şimdi-
ye kadar bütün ehemmiyetiyle ve çoktan göz önüne al-
mıştır.
Tayyare fabrikası demek, tayyare mühendisliği, tay-
yare işçiliği, tayyare lâboratuvarı, yüksek tayyare fen he-
yeti, hulâsa tayyareciliğin endüstrisiyle ilmi demektir.
tir.
işin şimdi almış olduğu kuvvetli cereyan önünde
biz şundan en kat'î surette eminiz ki yakın zamanda dün-
ya tayyareciliğine yeni icatlar ilâve edecek Türkler çıka-
caktır.
(Cumhuriyet, nr. 4307, 12 Mayıs 1936.)

K A Y S E R İ KOMBİNASINDA Y A P I L A N
BEZLERİN KOLLEKSİYONU ÖNÜNDE
Sümerbank mensuplarından tanıdığımız bir genç-
le yapılmış ve yapılmakta olan fabrikaların çalışmaları
üzerinde konuşuyorduk. Gösterdiğimiz alâkadan müte-
hassis olarak:
İsterseniz, demişti, size Kayseri fabrika mamulâ-
tmdan bir kolleksiyon tedarik edeyim.
Memnuniyet ve teşekkürle kabul etiğimiz bu tekli-
fin neticesi olarak şimdi önümüzde pek güzel tertip edil-
miş bir kolleksiyon bulunuyor. İlim ve fen tatbikatının
son muhassalası olan sanat, esasen beşer kudret ve ka-
biliyetinin çok çekici bir tecelli sahnesidir. Ona yalnız
ilim ve fen karışmaz, onda güzel sanatların bile hatırı sa-
yılır bir yeri vardır. Dokuyacağınız bez parçasını ister
düz olarak, ister çizgili ve çiçekli olarak vücuda getiriniz,
atkılarda ve çözgülerde öyle marifetler göstereceksiniz ve
renklerle aperajı öyle yapacaksınız ki ilk bakan, endüstri-
nin güzel sanatla imtizacındaki muvaffakiyet derece-
sinde bambaşka, âdeta heyecan verici bir görüşle ürper-
mekten kendini alamayacaktır. Çuval da bir sanat ese-
ridir. Goblen halısı da. Bu iki iş arasındaki sanat farkla-
rının bin bir tecellisi o kadar göz ve gönül avlayıcı zara-
fetlerle âdeta sonsuz bir tenevvü arzeder gider. İnsanlar
ilk medeniyet eserini ortaya koyduklarından beri bu sa-
hada hakikaten sayılması değil, şöyle böyle tahmini bile
muhal güzel eserler yaratmışlardır. Önümüzdeki Kayseri
fabrikası yapıları kolleksiyonunun ihtiva ettiği elli alt-
mış dokuma parçası, Cumhuriyet Türkiyesinin yeni en-
düstri hamleleri arasında yaratılan eserlerin örnekleridir.
Bunlar aslında bembeyaz bir ziraat mahsulü olan pamu-
ğun sanat elinde şeklini değiştire değiştire varmış ve/ver-
miş olduğu neticelerdir ki ilk bakışta pamukla araların-
daki herhangi bir münasebet farzetmek bile çok güçtür.
İnsanın bir başka hassası onun güzelliğe olan bağlılığıdır.
Hiçbir şey yapamadığı zaman başına kırların gelincikle-
riyle papatyalarından çelenk takan Âdemoğluna veya
Havva kızına herhangi bez parçasını düpedüz takdim ede-
mezsiniz. Onlar daima göz ve gönül avlayan güzeli tercih
edeceklerdir. Binaenaleyh güzel yapmağa ve her gün da-
ha çeşitli ve daha ileri güzellikler yaratmağa mecbursu-
nuz.
Kayseri fabrikası dokumalarından önümüzdeki kol-
leksiyon bu şartı yerine getirmeğe muvaffak olmuştur.
Pamuklu mensucatın öyleleri var ki uzaktan bakarak â-
deta yünlü ve hattâ ipekli diyeceğiniz gelir. Bunun bize
mahsus bir muvaffakiyet olduğunu söylemek istemiyo-
ruz. Endüstrileri ileri memleketlerde aynı şeylerin her
gün enfes ve âlâları yapılmaktadır. Zaten iş umumi he-
yetin modern endüstrinin âdeta standardize bütün icap-
larını anlayan memleketlerin hepsinde müşterek bir ma-
rifet haline gelmiştir. Bize nispetle dünyanın ileri millet-
leri arasında müşterek olan bu endüstriciliğin, Türkiye-
mizde dahi, hiç olmazsa, kendi ihtiyaçlarımızın asgarisi-
ne cevap verecek surette tesisinden ibarettir. İşte önü-
müzdeki kolleksiyon Kayseri fabrikasında Türk işçili-
ğinin bu marifeti, büyük mikyasta tahakkuk ettirmekte ol-
duğunun söz götürmez belgesini teşkil ediyor.
 Bu memleket ve millet, buharın makineye tatbi-
kinden önce endüstriden mahrum değildi. Seri iş çıkaran
makine devrini kavrayamamışız veya kavramak istemiş-
sek bile kapitülâsyon zincirleri hareketimize mâni ol-
muş, o tarihten itibaren Türkiye'de endüstri sukut ettik-
çe ederek ve mevcut çalışanlar hadiselerin kahrı altında
ezilerek ve yok olarak memleketimizde endüstri âdeta T Ü R K İ Y E ZİRAATİNDE K A L K I N M A ŞARTLARI
unutulacak hale gelmişti. Biz önümüzdeki Kayseri fabri-
kasının güzel eserlerine bakarken kapitülasyonları yıkıp
Ankara'da Ziraat enstitülerimizi bir daha gezerek
kaldıran Lozan zaferinin şaheserini görüyoruz.
üç dört saat zarfında görülebilecek bazı kısımları üze-
Yapılan işlerin güzelliği ve sağlamlığı ise Türk iş- rinde de bizarure süratli bazı tetkikler yapmağa fırsat
çisinin fıtri zekâsıyla beraber atavik kabiliyetinin, en par- bulduk. Enstitüleri bu kadar süratle de olsa bir iki gün-
lak delillerini teşkil etmektedir. de gezip gözden geçirmek mümkün olmadığını ve ola-
mayacağını evvelce de kaydetmiştik. Nitekim son defa
Bu muvaffakiyet tabiî yalnız yapıcılıkta değil, bu iş- dahi böyle oldu. Enstitüler üzerindeki tedkiklerimizi bi-
lerin ekonomik mânâ ve icaplara göre idaresinde de te- tirmiş olmaktan henüz uzak bulunuyoruz. Diğer fırsat-
celli edecektir. Yaratılacak eserlerin mükemmeliyetle- larda bu tedkikleri bitirmek kararımız devam ediyor.
riyle mütenasip olarak maliyetlerinin ucuz ve buna göre Burası bir âlemdir ve Ankara'nın kenarında bir sürü bi-
de sürümlerinin kolay ve çok olması lâzımdır ve bu şart-
na kümesinden mürekkep olmasına rağmen görmeğe
lar hele bugün dünya endüstrilerinin esas şartını teşkil
memur edildiği büyük işe göre şimdiden dar, küçük ve
etmektedir. Şüphe etmiyoruz ki Türkiye'de endüstriyi ye-
kifayetsiz bir manzara göstermeğe başlamıştır. Enstitü-
niden kurmanın şerefli vazife ve mesuliyetini omuzlarına
ler zamanla gerek binalar itibariyle gerek etrafındaki
almış olan becerikli vatandaşlar bütün bunlara dahi ge-
arazi itibariyle büyütülmek ve genişletilmek ihtiyacmda-
reken azamî dikkat ve itinayı sarfetmekten elbet hâlî
dır.
kalmıyorlar.
Sondefaki ziyaretimizin nazar-ı dikkati celbeden bir-
Kayseri kombinasından bahsolunurken bu dokuma kaç ehemmiyetli müşahadesinden bir tanesini Meyvacılık
kurumlarında bize her cihetle yardım etmiş olan Sovyet ve Sebzecilik Enstitüsünün faaliyeti teşkil etti. Bu şube-
Rusya'yı, dostlarımızı bittabi hiç unutmuyoruz. Kendile- nin başlığını üzerine almış olan Prof. Gleisberg işinin ha-
rine bundan dolayı da sonu gelmez teşekkürler borçlu kikaten ehli ve âşığı bir adamdır ve yanındaki yardımcı
olduğumuz daima gözlerimizin önünde yaşayan bir ha-
Türk gençleri yarının Gleisbergleridir. O kadar aşkla o ka-
kikattir.
dar bilgi ile, o kadar candan çalışıyorlar. İnsan bu ilim
(Cumhuriyet, nr. 4309, 14 Mayıs 1936.) adamlarının kendi işleri üzerindeki anlatışlarını dinler-
ken hattâ talebe olarak onlarla birlikte çalışmanın ne
büyük bir bahtiyarlık olacağını pek iyi anlıyor. Enstitü-
lerin diğer şubeleri gibi burası dahi memlekete servet ve
saadet kaynağı olacak bir çaiışma ocağıdır. Bu, açık görü-
len bir hakikattir.
Prof. Gleisberg'e göre Türkiye birçok meyvalarm
ya ilk yetiştiği anayurdudur, yahut onların ilk geçit yer-
lerinden biridir. Zamanla itinadan az çok mahrum olma-
sı neticesi olarak Türkiye meyvacılığında aşağılama ve
bozulma arızaları husûle gelmiş bulunmasına rağmen
bugün dahi bu memleket birtakım yemişleri en iyi ve en
asil şekilde yetiştirmenin inhisarını kendisinde taşıyor.
Anadolu şimalinde Karadeniz sahasının fındık yetiştirme-
si, Bursa'nm şeftalisi, İzmir'in üzümü, Aydm'm inciri
ve Anadolu cenup hudutları boyunca yetişen fıstıklarla
Malatya havalisinin kayısıları bu cümledendir. Bazı mey-
valarm âdeta inhisarlı bir vaziyette en iyi olarak yetiştik-
leri bu sahalar haricinde Türkiye'nin hemen her tarafın-
da türlü meyvalarm müteaddit çeşitleri yetişmektedir.
Meselâ Finike'den Alâiye've uzayan sahillerde dünyanın
en güzel limonları en mebzul bir surette yetiştirilebilece-
ği tespit olunmuştur. Zaten Antalya - Mersin mıntıka-
sının narenciye fasilesi çeşitlerini yetiştirmekteki kabili-
liyeti son beş altı yılın jnuvaffakiyetleriyle şimdiden kâfi
derecede anlaşılmış bulunuyor.
Enstitülerimizin meyvacılık ve sebzecilik şubesi bü-
tün memleketi gezmek ve meyvalarımız üzerinde kendi
yerlerinde tetkikler yapmak suretiyle muayyen neticele-
re varmağı istihdaf etmiş bulunmaktadır. Bütün bu tet-
kiklerin maksadı meyvacılıkla sebzeciliğin Türkiye için
ekonomik bir kıymet, yani millî bir servet seviyesine
yükseltilmesinden ibarettir. Meselâ şu tedkike bakın:
Malatya'nın (altın sarısı güzel kayısıları şimdiki
şartlar içinde gerek yetiştirme ve gerek mahsulü hazır-
lama itibariyle birçok itinalara ihtiyaç gösteriyor. Kuru-
tulan kayısıların kibrit dumanından geçirilmesi ve tel ör-
güler üzerinde güneşe ve havaya tutulmaları fazla mas-
raflı olmasına, çok zaman istemesine rağmen pek de iyi
neticeler vermemektedir. Enstitülerin yaptığı tecrübe-
ler halkın 10-12 saat gibi uzunca bir zamanda, fazla
masrafla yaptığı ameliyeyi dört saate indirmekte ve
tel sergiler yerine tahta sergiler ikame etmek suretiyle
de mahsulü yer yer kara lekeli ayıplarından kurtarmak-
tadır. Böylece mahsulün ağaçta yetişmesinden kurusu-
nun hazırlanmasına kadar gösterilecek bir parça dikkat
ve itina Malatya kayısılarını derhal Kaliforniya kayısıla-
rına faik bir vaziyete geçirecektir. Profesörün bu husus-
taki kanaati tam ve kat'îdir Nitekim biz de bunu ensti-
tülerce hazırlanmış kuru kayısılarla halkın yapageldiği
usuller arasındaki mukayeselerimizde kendi gözlerimizle
görüp takdir etmiş bulunduk.
Prof. Gleisberg kayısı yetiştirme ve hazırlamasına
ait usullerdeki itinalı yenilik neticesinde yalnız Malatya'
ya, yalnız bu kayısı yüzünden yılda en aşağı iki buçuk
milyon lira girebileceğini kat'î bir kanaat olarak ifade
ediyor. İşte Ziraat enstitülerimizin memlekette temin
edecekleri bin bir faydanın bir tek meyva ve bir tek
mıntıka üzerindeki neticesi.
Bütün meyva ve sebze işlerimiz üzerinde aynı neti-
celere varmak için Prof. Gleisberg muhtelif meyvalarm
muhtelif mıntıkalarda teksifi ve oralarda açılacak istas-
yonlarla en ileri usuller dahilinde yetiştirilip hazırlanma-
sı yolunun takibi lüzumunu ileri sürmektedir ki hakika-
ten bu mahsullerimize ekonomik bir kıymet vermenin en
kestirme yolu da bundan ibaret olmak lâzım gelir.
Görülüyor ki bugünkü yazımızda da yalnız kayısı mey-
vasınm Malatya kısmına temas edebilmiş bulunuyoruz.
Ancak bu bir misaldir. Bursa'da yapılacak şeftalicilik
Malatya kayısıcılığının bir başka türlüsü olacak ve elma
mıntıkası olarak seçilecek yerlerse aynı vazifeyi belki da-
ha geniş bir ölçüde ve bütün dünyanın gıpta edeceği en
güzel şekillerde îfâ edip gidecektir. Dedik a, bu enstitü-
ler bir âlemdir. Biraz zaman sonra bütün Türk milletinin
kıymetini anlayacağı koca bir âlem!
ENTERNASYONAL İZMİR FUARI'NDAN GEÇMİŞE
(Cumhuriyet, nr. 4327, 1 Haziran 1936.) VE GELECEĞE BİR BAKIŞ

İzmir, 6 Eylül.
Ahiren İzmir'i ziyaret ederek enternasyonal fuarı
gezmiş olan komşu ve dost İran'ın askerî heyeti samimi
bir hayranlığın son heyecanıyla İzmir belediye reisini
tebrik ederken kendisine :

«İzmir'e böyle her yıl tekerrür eden bu kadar güzel

bir eser hediye etmiş olduğunuz için İzmirliler ileride
size mahsus bir tes'id günü yapsalar çok yerinde olur»,
demişlerdir.

Başta hükümet olmak üzere İzmir fuarına bütün

memleketçe alâka gösterildiği malûm bulunmakla bera-
ber Belediye Reisi Doktor Behçet Uz'un bu işte başçalışıcı
ve yorulmaz başarıcı olduğunu memnuniyet ve minnet-
le kabul etmek hakşinaslık icabıdır. Behçet Uz, yeni İz-
mir'in simasını her gün biraz daha belirten ve eserinin
başında heyecanlı bir aşkla mütemadiyen çalışan bir sa-
natkârdır. Bu yılki fuarla yeni İzmir'in ana çizgilerini
daha tebarüz etmiş görmekten mesut olduk. Dün gündüz
ve gece fuar sahasını dolduran kalabalık halkın şen haya-
tiyeti karşısında, hayalimiz gayriihtiyarı umumî harpten
evvelki Kordonboyu kesafetlerine kaymakla beraber
şimdiki manzara önünde o kuvvetli ve canlı geçmişi çok
sönük bulduk. Önümüzdeki kaynaşan yeni hayatın yeni
İzmir'ini ise katî bir sarahatla çok parlak istikballere
namzet gördük. Mazi belki daha zengin bir ticaretin
gümrah faaliyetiyle doluydu. Fakat halin bize pek güzel
olarak gösterdiği, istikbalinse kuvvet ve katiyetle daha
parlak vaad ettiği İzmir şuurlu bir millî kültür yaratmak-
tadır. Harpten evvelki İzmir'in ne olduğunu biliyoruz :
O servet faaliyetinin kozmopolit halitasında Türk'ün
zorlukla ayırdedilebilen hissesi o kadar büyük değildir.
Bugünkü İzmir'i ve yarınki İzmir'i ebediyete namzet
Türk hayatı tamamiyle kendine mâlederek onu yüksel-
ten her taşı ve her harcı kendi millî vicdanından çıkarıp
vermektedir. Böylelikle bugünün ve yarının İzmir'i Akde-
niz kıyısında dünyanın gözünü kamaştıracak millî bir
Türk abidesi halinde yükseliyor. Bize bu hakikati ayan
beyan tecellî ettiren dünkü müşahadelerimizden cidden
bahtiyarız.
Harpten evvelki İzmir'in şimdi içinde bulunduğumuz
yaz günlerinden bir pazarı düşünün ! Akşamüstü kadın er-
kek en güzel elbiseleriyle süslenmiş bir kalabalığın Kordon-
boyu'ndaki büyük kahveleri içerileri dışarıları hani iğne
atsan yere düşmeyecek bir kesafetle doldurduğunu hayal
gözümüzde canlandırdık. Bu seçme kalabalığın çok zen-
gin bir şehir hayatına delâleti meydandadır. Filhakika o
zamanki İzmir yarı Anadolu'nun ihracat ve ithalâtım
kendi elinden geçirmekle kalmayarak bütün Ege adala-
rının ve hattâ Suriye ve Irak ticaretini idare eden büyük
bir merkezdi. O zaman burada Londra'dakilerle boy öl-
çüşecek toptancı büyük manifatura mağazaları vardı.
Ancak İzmir'in birinci ve ikinci kordonlarını, Frenk çar-
şılarını dolduran bu halkın zâhirde şu dinden ve bu mil-
liyetten olmalarında âdeta yetmiş iki buçuğa çıkacak bü-
yük ayrılıklarıyla beraber kendilerini mensubiyetini id-
dia ettikleri milliyetlere irca etmek bile kolay değildi.
Avrupa'nın levanteni burada yüzlerce yıl süren tesâlüp-
lerle adeta başlı başına İzmir milleti denilecek bir hali-
taya doğru terakki veya daha doğrusu tereddi etmişti:
Yabancılıklarını vuzuhla tayin etmek mümkün olmayan,
yedilikle ise hiçbir alâkası bulunmayan bir halk. Bu ka-
labalıkta bol bir servetin ihtişamı vardı ama kültürel ba-
kımdan ona belli bir ad takmak bile kolay değildi. İzmir'
in o devri elbette biz Türklere göre asla hasreti çekilecek
bir devir değildir.
Kültürpark'ı dolduran fuar tesisatının bu yıl daha
oturmuş bir manzara ile bize ayan beyan gösterdiği yeni
İzmir vatansever bir millî ruhun dalga dalga heyecanla-
rıyla ve bilhassa millî kültürün kuvvetli şuuruyla yükse-
liyor. İnşa halindeki bütün yeni Türkiye'yi gene inşa
halindeki İzmir'in her yıl daha fazla bir itina ile gürbiiz-
leşen fuarında görmek mümkündür. Büyük işlerimizin
bellibaşlıları orada mevki almıştır. Yeni Türkiye ne ya-
pıyor ve ne yetiştiriyorsa İzmir fuarına ufak tefek nümu-
nelerini göndermiştir. Yalnız bu yıl fuarımıza yabancı
memleketlerin iştiraki pek az olmuştur. Fuardaki muvaf-
fakiyetin bizzat kendimize verdiği itimatla önümüzdeki
yıllarda bilhassa dost memleketlerin bu yüksek işimize lâ-
yık olduğu ehemmiyetle iştiraklarını talep ve temin ede-
bileceğimize şüphe yoktur.
Şimdi fuarımızın bize göstermekte olduğu ve yarın
daha parlak safhalarda ispat edip gideceği daha güzel
Türk İzmir'e ait görüşlerimizi not edelim:
Şimdi gerçi harpten evvelki İzmir'in içerideki ve
dışarıdaki o geniş hinterlandı yoktur. Fakat buna muka-
bil Türk'ün yalnız İzmir'le onun yakın havalisinde o es-
ki geniş hinterlandlı İzmir'ink inden belki on kere yük-
sek iktisadî faaliyet yaratacak azmi ve şuuru şimdi işe
karışmış ve yürümeğe başlamış bulunmaktadır. Cumhu-
riyet Türkiyesinin başvekili dün İzmir'e ayak basarken
önüne çıkan valilere Menderes ve Bakır çaylarını ülke-
ye faydalı kılacak etiidlere ve sıtma mücadelesinin dere-
celerine ait sorgularla imtihana çekiyordu. Başı böyle İNDEKS
düşünen bir hükümetin valileri de tabiî başka türlü
hareket ediyor değillerdi, onlar da idarelerine mevdu yer — A —
lerin daha fazla verimli olması için alınacak tedbirler ü-
zerinde geceyi gündüze katarak çalışıyorlardı. Abalıoğlu, Yunus Nadi 365, 366, 485, 488, 491, 495
Abdülaziz (Sultan) 276, 277
Harpten evvelki İzmir'in tâ Suriye ve Irak münte- Abdülaziz Çaviş 119
Abbasi Saltanatı 200
halarma kadar giden geniş hinterlandından bahse hacet
Abdülhamid n 225, 276, 278, 417
bile görmüyoruz. Sadece harpten evvelki İzmir vilâyeti-
Abdülmecid Efendi 120, 121
nin merkezden başka Manisa, Aydın, Denizli, ve Menteşe Abidin Daver 445
sancaklarını da ihtiva eden koskoca bir eyalet olduğunu Act Torrens 66
hatırlayınız da şimdiki şu Türk iddiasına bakınız: Şimdi Adalar denizi 142
biz yalnız İzmir vilayetiyle çok çok Manisa ve Aydın vi- Adana 6, 311
Adapazarı 115, 359 - 363
layetleri hinterlandı içinde harpten evvelki İzmir'in bü-
Adıvar, Adnan 247
tün ziraat, ticaret ve servet faaliyetine yalnız teâdül et-
Adıvar, Halide Edip 247
mekle kalmayarak onu fersah fersah geçecek yepyeni mil- Afganistan 78, 79, 133
lî bir ekonomi hayatı yaratmak azminde ve yolundayız. Afrika 134, 250, 433
Farkın büyüklüğünü görüyor musunuz?İnamnız ki hayal Afyon 248, 249, 466, 469
konuşmuyoruz hakikati söylüyoruz. Ağaçeriler 322
Ağaoğlu Ahmet 73, 77, 83, 97, 115, 154, 459
(Cumhuriyet, nr. 4785, 8 Eylül 1937.) Ağaoğlu, Samet 432
Ağrı 466, 470
Ahmed Cevdet 161, 164, 375
Ahmed Şuayb 199
Ahmet Emin (bk. Yalman)
Ahmet Naim 456
Aile ve Okul 166
Akçaşehir 361
Akçura, Yusuf (Akçuraoğlu Yusuf) 128, 220
Akdeniz 249, 250, 496
Akşam 114, 367
Alâiye 492
Ali, Hz. 99
 Atatürk (Gazi, Başkumandan, Başöğretmen, Gazi Paşa, Mustafa
Ali Fethi Bey 75 Kemal Paşa) 1, 34 - 37, 49, 50, 58 - 63, 68, 71, 72, 74, 75, 77,
Ali Fuad Paşa 75 88 - 91, 122, 148, 187, 188, 205, 206, 220, 221, 246 - 249, 253,
Ali Haydar 232 256, 274, 290, 301 - 303, 330 - 333, 347, 348, 432; - devrimi
Âlî Paşa 277, 389 472; - ün nutukları 77
Allah 2, 44, 119, 177, 275, 309, 314 Atatürk'ün söylev ve demeçleri I I 320
Alman 131, 463; - milliyetçiliği 180 Atay, Falih Rıfkı 151, 359, 470 '
Almanya 66, 78, 86, 161, 162, 180, 181, 324, 325, 373, 376, 382, 403, Atina 250
426, 472. Avrupa 7, 49, 53, 89, 130 - 132, 135, 156, 163, 180, 182, 205, 254, 289,
Alparslan, Selçukî 220, 249 300, 321, 322, 341 - 346, 356, 366, 372, 373, 380, 382, 387, 389,
Alpullu 462 391, 400, 405, 411 - 415, 417, 424, 426, 447, 461, 462, 473,
Altay 79 497; - burjuvazisi 198; - devletleri 140, 141, 372;-ilim ve
Amasya 466, 469 tekniği 418; - inkılâpları 324; - medeniyeti 133, 134, 183,
Amele 396;- kitlesi 434;-ler 319 201; - medeniyeti ve inkılâp 183; - medeniyeti ve İslâmiyet
Amerika 53, 134, 183, 315, 324, 347, 356, 372, 399, 400, 405, 416, 417, 53; - medeniyeti ve istihsal 189; - memleketleri 445;-mil-
473; müttehide-i 422; şimalî - 95; - lılar 412 letleri 182, 217; - sermayedarlığı 456; - sermayesi 446; - da
Amsterdam 373 asrî devletlerin doğuşu 131, 132;-î demokratik rejim 427;
Anadolu 41, 43, 45, 154, 73, 107, 128, 161, 166, 220, 243, 246, 247, 250, - lılaşmak, asrîleşmek 182: - lı 346, 447, 464;-lılar 291,
252, 321, 326, 359, 360, 387, 391, 393, 471, 472, 492, 496; 408; - Ulaşmak 184;-lı âlim 420;-lı devletlerin Osmanlı
- mücahedesi 45; - şimendifer idaresi 163; - Türkü 214 Devleti'ne bakışı 140; - lı Türk 202, 203; şarkî 453, 456
Anglikanizm 130 Avustralya 65, 66
Anglo - Saxon 202 Avusturya 78, 291
Ankara 43, 44, 52, 64, 73 - 75, 147, 156, 162, 187, 224, 226, 232, 248, Aydemir, Şevket Süreyya 415
249, 289, 291, 377, 389, 391, 402, 408-413, 460, 461, 466, Aydın 466, 469, 492, 498
468, 470, 491 Aymtap (bk. Gaziantep)
Ankara (Norbert von Bischoff) 291 Azerbaycan 321
Anonim şirketler 356; - ve kooperatifler 348
— B —
Antalya 435, 466, 469, 492
Arap 202, 471;-fıkhı 197 Babalık 166
Arnavut 202; - 1ar 211; - beyler 136 Bâbıâli 118;-hükümeti 44
Arnavutluk 471 Bağbasan 360
Askerlik ve maşerî vicdan 341 Bağçecik 56
Asrî - cumhuriyet 93; - devlet ve Avrupa medeniyeti 133; - devletin Bağdat 86
evsafı 129; - devlet ve demokrasi 129, 130; - devlet ve feodal Bahr-ı Sefîd (Akdeniz) 305
sistem 200; - devlet ve garp medeniyeti 137; - devlet ve ik- Bahşiş 336-338
tisat 131; - devl^fc-ViŞ'- ^StttsiğJ 130; - devlet ve millî birlik Bakır çayı 498
130; - leşme}r,ij$8;> m ^ M f S ^ n i n iki şekli 184, 185; - mil- Bakırköy 446, 453
let ve teolfr^ik^devlet 2Ö"î; - feHir zevkleri 409 - 411 Bakû 158
Asya 133, 134, 112- 250, 305, 322; 4pl, 412 Balıkesir 6, 451, 466, 468, 470
Aşarın kaldırılm^sil;4,43 Balkan devletleri 352; - 1ar 142, 456
Aşiret ve feodalizm 341
Bankalar 460 - 462 — C —
Barış, memleketi imar ve parti mücadeleleri 60-62 Câmi Bey 247
Başkumandan, Başöğretmen (bk. Atatürk) Cebeci 407
Cebelitarık 250
Başman, Avni 192
Celâdet 221, 316
Bayar, Celâl 289, 290
Celâl Nuri (bk. ileri)
Bayezıt camii 119, 159
Celtique 53 '
Bedir muzafferiyeti 33
Cemal Paşa (Mersinli) 62
Behçet Bey, Dr. (izmir Belediye reisi) 495 cemiyete ait fabrikalar ve çiftlikler 323
Belçika 403, 472, 473 Cenevizliler 306
Belge, Burhan 291 Cengiz 120, 220
Benî ismail 53 Cevat Rüştü 387
Bergson 178, 181 Cihan harbi 250, 355, 403; - pazarları 394, 396, 398; - piyasası 432
Berlin 473 Cinci Hoca 119
Beş Yıllık Program 452 Code Napolyon 66, 67
Bethoveen 88 Combes 251
Beyaz zambaklar memleketinde (G. Petrof) 232, 233, 235 Croce, Benedetto 181
Cumhuriyet 114, 243, 253, 270, 299, 300, 432, 443, 448, 471; - bayramı
Beykoz 446
147, 148, 150; - çi 253;-çilik 200; - devri 229, 482;-in ço-
Beynelmilel milletler meclisi 32; - ticaret teşkilâtı 322
cukları 256; - idaresi 112; - idaresi ve nüfus artışı 471; - in-
Bezginliğin sebebi 186
kılâpları ve medenî kanun 153; - in on beşinci yılı 299; - re-
Bilecik 466, 470
jimi 445; - Türkiyesi 446, 489, 498; hükûmet-i cumhuriyet
Bizans 44, 136, 321; - ordusu 249
162
Boğazlar 7
Cumhuriyet 345, 350, 354, 358, 365, 480, 484, 487, 490, 494, 498
Bolu 359, 362, 364, 466, 469
Cumhuriyet Halk Fırkası (bk. Halk Fırkası)
Bonafos, Mösyö 384
Bozkurt, Mahmut Esat (Adliye vekili) 92, 114, 241, 339
Britanya büyük - 65, 221, 399 — ç —
Buda rahibi 275 Çağdaş devlet, çağdaş aile 197; - medeniyete ulaşmanın yolu 11;-
Bulgarlar 202, 307, 400 medeniyet ve ilim 219
Bulgaristan 354, 403, 472 Çanakkale 466, 470
Burdur 466, 470 Çankaya 248, 407
Burjuva sınıfı 402; - ve amele 373 Çankırı 54, 466, 469
Burla Hatun 322 Çarlar 252
Bursa 249, 407, 435, 447, 451, 454, 466, 468, 470, 492, 494, 6, 313. Çatalköprü 360
Bünyan 446 Çınaraltı 341
Çırak Mektepleri 376
Bütçe 365, 366;-kanunu 29
Çiftçiler ve tüccarlar 322; çiftçilikten hamallığa 390
Büyük Millet Meclisi (bk. T. B. M. M.)
Çin 78, 79, 133, 321; - imparatorluğu 78
Büyük sermaye 446; - sanayi 132, 385; - sanayi ve emtia iktisadiyat Çoruh 466, 469
397; - şehre akın 391; - şehirlerde nüfus artışı 353 Çorum 466, 469
 Dahilî ve haricî düşmanlar 311
Edebiyat-ı cedîde 199
Dahiliye Vekâleti 456
Edirne 407, 467, 469, 470
D'Annuncio 88, 90
Edison 88
Darülfünûn 215, 324
Ege adaları 496
Dede Korkut kitabı 322
Ekber 220
Demir sanayii 455; demiryolları ve ziraî nüfus 390
Demokrasi ve liberalizm 131
. . .
Elâziz 56, 433, 467, 469
El - Cezayir 79
f
Denizli 466, 469, 498
El-cezire 78
Derviş Vahdetî 119
Eleatlar 177
Devlet (Wilson) 95
Emevîler 149
Devletçilik 384, 424, 429; - ve özel teşebbüs 272, 290; - devlet kredisi
Emperyalist devletler 372; emperyalizm 321; emperyalizme kargı 89
431; devlet kuran Türk 220; devlet memuriyeti 28; devlet
Emtia iktisadiyâtı 457; - mübadelesi 397
sistemi 268
Erciyes 481, 482
Diderot 172
Ereğli 453, 454
Dikmen 407
Ergani 462
Diktatörlük ve halk hakimiyeti 262
Dilenci esnafı 375, 376 Erişirgil, Mehmed Emin 109, 171, 187, 212, 228, 232, 244, 383
Erkân-ı Harbiye 246
Din ve Çağdaş devlet 110;-ve devlet 110, 111;-ve ilim 197;-ve
Ermenek 166
millet 107; - taassubu ve saltanat istibdadı 183; dinî ka-
nunların değişmesi 114;-dinni esası 110 Ermeni 128, 202, 368, 369; - 1er 373
Divân-ı âlî 22, 24; - nin vazife ve selâhiyeti 24 Erzincan 6, 467, 469
Diyarbakır 35, 38, 466, 469, 470 Erzurum 458, 467, 468, 470;-Kongresi 320, 332
Diyojen 249 Eskişehir 247, 249, 311, 462, 467, 469, 470
Drama 357 Estonya 456
Dogmatizm ve amelî faaliyet 272, 273 Etlik 407
Dresden 168, 179 Etudes sur l'eoonomique politiques (J. C. L. Simonde de Sismondi)
Duguit, Prof. 95, 276 396
Dumlupınar 150, 206, 249 Evliya Çelebi 409
Durkheim 181. 352, 356 — F —
Dünya nimetleri 314
Fabrika 481, 482;-mektebi 482;-ve amele 483;-ve kapitülâsyon
Düşmanla işbirliği edenler 121
490
Düzce 359, 361
Falih Rıfkı (bk. A t a y )
Düzköy 164
Faşizm ve Nazizm 263
— E — Fatalist ruh ve Türk inkılâbı 261
Ebu Davud 120 Fatih, Mehmed I I 305, 306; - devri 182
Ebu Yusuf 120 Faust (Faust'un kahramanı) 160
Ecnebi istilâsına karşı millî müdafaa 264, 266, 267, 269; - profesör- Felemenk 402; - liler 370
ler 421; - sermayesi 333, 335 - 338, 355, 356, 365, 367; - ser- Felsefî düşüncenin tekâmülü 177
maye ve elektrik cereyanı 358; - teknisyen ve millî teknis- Fennî ziraat 358
yen 358; - 1er 308, 328 Feoda-lite (derebeylik) 53; feodal arazi sistemi 199, 200
Ferdî mülkiyet ve içtimâî mülkiyet 323, 324; fertçilikten cemiyet- Gaziantep (Ayıntap) 467, 469, 470
çlliğe 434; fert ve cemiyet 149, 176, 192, 234 - 240; fert ve Gaznevîler 252
millet 212 Gemilerle mal nakli 400
Ferid Bey (Londra sefiri) 247 Gemlik 454, 447
Fes ve sarık 204 Genç işçi 463
Fethi Bey (bk. Okyar) Gerede 359
Fevzi Paşa 122 Gerilik, fakirlik ve sefalet 54, 55 '
Geriye dönmemek 271
Fıkıh ve Çağdaş Hukuk 277, 278
Gezginci muhabir 161; - mühendisler 165; gezici tamirhaneler 393;
Fırat 199
gezici «trieur» teşkilâtı 393
Fichte 370
Gide, Charles 351, 354
Filistin 472
Giordano Bruno 170
Finike 492
Giresun 467, 469
Fikir hürriyeti 26; - ve hareket 115, - ve kuvvet 145
Gleisberg, Prof. 491-493
Fin Zabitleri 234
Goethe 160
Fal'ke, Prof. 457
Golova 202
Franc 53
Gordiom 410
Fransa 53, 120, 180, 181, 198, 202, 250, 292, 342, 376, 384, 390, 399, Göçebe iktisadiyâtı 321
400, 403, 427, 472, 473 Göçmenler 472
Fransa ve Avrupa medeniyeti tarihi (Guizot) 368 Göktürkler 322
Fransız ansiklopedistleri 275; - cemiyeti 181;-gazetecisi 446;-ihti- Göynük 359
lâli 145, 251; - inkılâbı 154, 275, 276, 427; - inkılâpçıları 275; Guizot 308
-inkılâp hukuku 275;-milleti 53, 128, 131, 145, 252, 307, Guyau 178
333, 334, 342, 347; Millet Meclisi 251; - milliyetçiliği 180; Gübre sanayii 393
-tarihi 427; - zabiti 249 Gümüşhane hattı 277
Frenk çarşıları (İzmir) 496 Gümüşhane 458, 467, 469
Fuad Paşa 277
—- H —
Fuzûlî 245
Hacıbayram 402
Fütuhat 306 - 308, 326, 371; - çı devlet 371 Hakiki vatan 194
Hâkimiyet-i millîye 9, 94, 95, 312
— G — Hâkimiyet-i millîye 101, 127, 150, 153
Galata 375 Hâkimlerin vazife ve salâhiyetleri 23
Galiçya 310 Hâkim tabaka 368
Galile 170 Hakkı Hâini 62
Gallikanizm 130 Halide Edib (bk. Adıvar)
Garp 38, 135; - medeniyeti 210; - medeniyeti ve hâkimiyet-i millîye Halil Nimetullah (bk. öztürk)
86; - milletleri 174, 215 Halkçılık 75, 257, 259, 260, 395
Gayr-ı müslim unsur ve Avrupa devletleri 140 Halk devri, iktisat devri 314; - hâkimiyeti 93, 96;-hilâfet ve müs-
Gazi, Gazi Mustafa Kemal, Gazi Paşa (bk. Atatürk) bet iş 360; - mümessilleri 303;-rehber ve iş 361;-ve dev-
Gazi orman çiftliği 407, 411 let birliği 263; - ve köylü 257
Halk evleri 280, 282 - 284, 287
Halk Fırkası 11, 12, 58, 60 - 62, 73 - 75, 77, 81, 93, 228, 365; - partisi
Iconium (Konya) 407
289
Irak 496, 498
Hamburg 461
İsparta 467, 469
Hamdullah Suphi (bk. Tannöver)
Hamid, sultan (bk. Abdülhamid n ) — t —
Hamidiye 251 İbn Bâce 56 '
Handfesten 66 ibn Rüşd 56
Harb-i umumi 58, 213, 217, 310, 376, 402 İbn Sina 56
Harbiye 62 İbrahim Ağa, Muhacir 360
Harf ve lisan ıslahatı 251 f cra vekillerinin vazife ve salâhiyeti 22

Harp ve ziraî istihsal 392; - yeis ve eğlence 402 içel 467, 469, 47Q
Harsî müesseselerde inkılâp 70 İçtimâî servet 324
Hasan Fehmi Bey 62
İç ve dış siyaset arasındaki münasebet 305
Hasta adam 254
İdare-i örfîye İlânı 27
Hayal ve hakikat 498
ideal ve hakikat 271
Hayat 170, 178, 181, 186, 191, 195, 203, 206, 211, 212, 215, 235, 382, İdeolojik kavga 292
384, 386, 393, 398 İhtisas ve Kalkınma 342
Hayat ve hakikat 178; - ve ideal 288; - ve kanun 119, 120; - ve kitap İkdam 163, 167, 378, 403
152; hayatı sevmek ve korumak 269, 270; hayatın tadı 320
İktisadî anane 370 - 374;- devlet 369;-hayat 383, 384, 386; - hayat
Hayvan ve makine 401
ve adem-i merkeziyet 352; - inkılâp 324; - istiklâl 326, 328,
Hazar denizi 459
329, 395; - kanunlar 475; - mefkûre ve maşerî vicdan 349; -
Haydarpaşa 232; - rıhtımı 400
siyaset 370, 371; - tahakküm 259; - terbiye 404;-Türkçü-
Hegel 370
lük 321; - yât 313, 318; - yât ve ticarî fazilet 370; iktisat
Henry V H I 473
devlet ve millet 317; klâsik iktisat, millî iktisat 477; ik-
Hereke 446
tisat devri 304, 311; İktisat Fakültesi ihdası 382; iktisat
Herriot 251
gazileri 348, 349; iktisat ilmi 395, 397; iktisat kütüphanesi
Hezarfen ve allâme 353 380, 381; iktisat Meclis-i âlisi 386; iktisat mecmuası 379,
Hilâfet orduları 10;-ve saltanat 204;-ve saltanat meselesi 141, 381; iktisat nazariyesi 477; iktisat programı 319; iktisat
142;-in ilgası 197 tarihi 389; iktisat ve ahlâk 322, 476; iktisat ve iktisat ilmi
Hindi, Hindistan 7, 78, 79, 98, 99 - 101, 207, 305, 321, 472, 400; Hin- 379- 382; iktisat ve millî kalkınma 272; iktisat ve sanayi
distan'da ingiliz siyaseti 100; Hintliler 133 5 - 8 ; iktisatçı 380; iktisatçılar 388, 396; iktisatçılar cemi-
Hirfet erbabı 373 yeti 381; iktisat vekâleti 453
Hisar, Abdülhak Şinasi 407 İleri 33, 46, 51, 57, 63, 67
Hive 86 İleri, Celâl Nuri 52, 64, 368, 399
Hukuk mektebi 62; hukuk ve cemiyet 278, 279 İleri, Suphi Nuri, 43, 47, 58
Hung Stirner 347 İlim, fen ve sanat 488; - ve inkılâp 111; - ve siyaset 104; - ve skolâs-
Hükûmetçilik 369 tik zihniyet 182
Hürriyet ve zahitlik 107 İlk tahsil 229, 230
Hüseyin Cahit (bk. Yalçın) İltizam usulü 443
İman ve Ümit 347
 imparatorluk devri - millî devir 305, 306 İstihsal 377;-ve istihlâk 183-185, 396
İmtiyazsız, sınıfsız yeni bir cemiyet kurmak 420, 429 istiklâl harbi 171, 172, 175-177, 221, 223, 292, 296; -nin aslî hedef-
leri 221 - 223; - nin öğrettiği felsefî hakikatler 176;-ve
inebolu 249
yeni münevver zümre 171, 172;-ve yeni nesil 178; "istik-
İngiliz; - 1er 99, 100, 128, 131, 307, 370, 400, 463; - hâkimiyeti 99; - lik
lâl ve müdahale 309, 310; - mücahedesi 33;-savaşı 421
101
«istida» (Ziya Gökalp) 49
İngiliz inkılâbı tarihi (Goizot) 368
istikrazlar 308 f
İngiltere 120, 250, 324, 325, 388, 399, 400, 472, 473
ÎSveç 472
inkılâp devirlerinde hürriyet 145; - enstitüsü ve kürsüleri 415; - ın
İsviçre 376, 472
fikrî unsurları 428;-hukuku 275; - ideolojisi 187, 188, - ın
Iş Bankası 453, 460, 462
ideolojisini yapmak 415; 416; - ve düşünce 150; - ve iktisat
işbölümü (taksim-i âmâl) 342, 344, 349, 434, 475; - ihtisas ve terakki
197, 198; - ve ilim 111; - ve mâzi 202; - ve pederşahî aile dü-
47, 48; - ve ferdin istiklâli 344; - ve kalkınma 344
zeni 114; - ve refah 404; - tarihi kürsüsü 273; - ve tekâmül
italya 88, 180, 250, 347, 403, 471, 473; İtalyan milliyetçiliği 180
399; - çı vatanperverlik 416
İthalât ve ihracat 399
inönü, ismet 114, 122, 249, 264, 347, 377, 407
itiyat kuvveti 292
İnönü muharebeleri (I. ve I I . ) 247, 248, 313
ittihat ve Terakki devri 81
insan zekâsı 272
İzmir 6, 7, 58, 74, 89, 248, 249, 303, 311, 386, 451, 467, 470, 492,
ipek yolu 321
495-498;-liler 495;-fuarı 290, 495 - 497; - kongresi 332
Iptidâî insan - muasır insan 108; - tahsil - mecburi tahsil 28 izmit 1, 362, 363, 434, 447, 453, 479
irade ve saadet 177
Iran 78, 79, 136, 207, 252, 321, 459, 495; - lılar 133, 321 — J —
James 178
irticaa karşı 145
James Russel Lavvell 194
Isa, Hz. devri 189
Japonya 53, 133, 297, 416, 417, 472; - lı 297; Japonlar 7, 134
İskân kanunu 439, 440
John Ray 324
İslâm dini 14, 15, 189, 211; - devleti 33;-milletleri ve asrî devlet
133; - şehirleri 408; - ümmeti 201; - î medeniyet 133; - î mil- — K —
letler 133; memâlik-i tslâmiye 137; -lar 98, 99; İslâmiyet Kâbil 86
85, 86, 111, 119, 231, 349; islâmiyet ve çağdaş medeniyet Kaçarlar 252
231 Kadın işçi 483 ; 484; - lar ve köy hekimliği 161;-lar ve ülke kal-
ismail, Hz. 99 kınması 162; eski ve yeni Türk kadını 152; bugünün-, 45,
İsmail Hüsrev (bk. Tökin) 46
Ismailî 99 Kadro 432
ismail Kemal 361 Kafkasya 7, 459; Kafkas dağları 310
ismet Paşa (bk. İnönü) Kâğıt Fabrikası 479;-ve medeniyet 480
ispanya 198, 252, 292, 473 Kahramanların kılavuzluğu 37
istanbul 3, 4, 13, 14, 43, 45, 142, 248, 251, 305, 311, 321, 360, 376, 389, Kahramanlık destanı 254
407, 415, 451, 467, 468, 470; - boğazı 250; - dârülfününe 158, Kaliforniya 493
236; - hocaları 136;-ve hilâfet müessesesi 142; - Ticaret Kanada 66, 307
odası 380 Kandehar 86, 87
istasyonlar 393;-ve istasyon memurları 162 Kankılı Bey 32:2
istatistik 389, 390, 465 Kankılılar 322
Kansu, Şevket Aziz 436
Kanun-ı es asî 30, 277; - encümeni 92, 94, 95; kanunların yenilenmesi Köy araştırmaları 285; - ebeleri 162; - el sanayii 457; - iktisadiyâtı
64-66 456; - kalkınması ve devletçilik 280 - 283; - cültik 224; - cü-
Kanunî Süleyman 305, 306; - devri 182 lük ve Halk evleri 284, 287; - vülük 280, 285; - cülük ve
Kapitalizm ve sosyalizm 417; - in gelişmesi 396; kapitalist serma- Türk ocakları 224 - 226; den şehre akın 456; - ve «commun»
ye temerküzü ve müstemlekecilik 423 341; - ve köylüler 193-195; ve şehir 168; - 1er ve köylüler
Kapitülâsyon; - 1ar 256, 306 - 308, 356 164, 166; - ve köy öğretmenleri 163; - 1er ve nahiye merkez-
Karaağaç 328 leri 165; - lü 362, 363; - lüler 377; - lü hatipler 359; -/lü
Karadeniz 458, 492 sosyalizmi 394; - lünün durumu 442; - lü ve istihsal âletleri
Karaosmanoğlu, Yakup Kadri 248 397; - lü ve köy edebiyatı 167; - ve pazar 396;
Kara Vâsıf 62 Kur'an 118-120, 277; - ın tercümesi 118, 119
Kars 467, 468 Kurtuluş savaşı 264, 446, 484; - nın hedefi 271
Karşılıklı hizmet 356 Küçük mecmua 35, 38
Kastamonu 54, 56, 250, 467, 468 Küçük sanat ve ziraat erbabı 387
Kavaklıdere 407 Küçüka, Necip Ali 275
Kültür haftası 478
Kayseri 447, 454, 458, 459, 467, 468, 470, 481, 483, 484, 488-490
Kültür park (İzmir) 497
Kâzım Karabekir Paşa 56
Kürdistan isyanı 129, 143
Kâzım Paşa (vali) 386
Kütahya 248, 249, 435, 447, 467, 468
Keçiören 407
Keçiborlu 461
Kelk 202 — L —
Kemal Bey 361 Lâhur 86
Kemalizm 288, 289, 291, 293, 294 Lâiklik 228;-ve hilâfet 227;-ve milliyetçilik 243
Kılıç ve sabah 307, 308 Lâtince 243; Lâtin harfleri 244
Kırklareli 467, 469 Le Bon, Gustave 342
Kırşehir 467, 469 Le Comte de Lisle 207
Kır ve şehir nüfusu arasındaki nisbet 390 Lehistan 472
Kışla ve halk mektebi 234 Lenin 347
Kızıl elma 90 Leroy Beaulieu 445
Kitap ve hayat 153, 163, 232 Levasseur 473
Kleopatra 244 Levi Brühl 211
Kocaeli 359, 467, 468 Leylâ (Leylâ ile Mecnun'un kadın kahramanı) 245; - ve Mecnun 105
Kol ve zekânın tahakkümü 259 Liberal demokrasi ve müstemlekeci Kapitalizm 416; - liberal Ka-
Konfor ve turizm 411, 412 pitalizm ve liberal demokrasi 417; - liberal rejim ve sınıf
Konya 166, 407, 467, 468, 470; - Ereğlisi 447 tezadı 425
Kooperatifler 385, 386 Lisanın terakkisi ve demokrasi 70
Kordonboyu 495, 496 List, Friedrich 324
Kostantin 250 Litvanya 456
Kostarika 472 Lloyd George 250
Köprülüzâde Mehmed Fuad 204 Londra 335, 496; - konferaıisı 326
Louis - Philippe 368
Lozan 206, 250, 316, 329; - konferansı 316; - sulhü 408; - sulh mua- Meclis istibdâdı 96; - müzâkeratı 17; - i içtimaa davet 17
hedesi 268; - zaferi 490 Mecnun (Leylâ ile Mecnun'un erkek kahramanı) 245
Luther 189 Mecusî dini 98; - 1er 98, 99; - lik ve İslâmiyet 98 - 100
Lüks eşya ithalâtı 400, 401 Medeni Kânun 152
Lütfi Fikri 60 Medenileşme savaşı 256
Medeniyet değiştirmek 133 - 136
— M —
Medeniyet ve terakki 34, 35 (
M. Mermi 168, 179
Medrese ve tekkelerin ilgası 204
Maarif ve iktisat 319
Macaristan 322 Mehmetçik 41
Macarlar 307 Mehmed Emin (bk. Erişirgil)
Macar ovası 107 Mehmet izzet 102 - 106, 207, 212, 215
Mehmet Sadık (bk. Sadak)
Mahmut (Siirt mebusu) 123, 246, 404
Memleket şarkıları ve halk türküleri 251
Mahmut Esat (bk. Bozkurt)
Memur sınıfı 14
Mahmut Şevket Paşa 445
Menderes (çay) 498
Makedonya 142, 310,
Menteşe 498
Makine ve emniyeti 25
Menteşler 322
Malatya 467, 468, 470, 492, 494 Mersin 492
Malazgirt muharebesi 249; - ovaları 249 Merzifon 56
Malta 369 Meslekî velâyet 353
Manchesterien 324 Meslek mektepleri 376, 386
Mançurya 322
Meşrutiyet 253, 337, I. - (93 Meşrutiyeti) 276, 277; II. - (24/1908
Mandallar 322
Meşrutiyeti) 276 - 278; - devri 199
Manevî tahakküm ve lâiklik 259
Meyvacılık 492
Manevî ve maddî hâkimiyet 100
Mısır 207, 400, 471
Manisa 467-468, 470, 498
Midhat Paşa 276
Marakeş 78, 79
Militarizm 89
Maraş 467, 469, 470
Millet meclisinin vazife ve salahiyetleri 18
Mardin 467, 469
Millet-'i iktisadiye 90
Marksizm 262; neo - 262
Millet ve millîkültür 117; - in tarifi 116
Marmara 250
Millî devir 310; - devre 311; - ekonomi 303; - iktisat 303 - 324 - 325;
Mâşerî şuur 116; - vicdan 341 ,
iktisat ilmi 325, - iktisat programı 353; - iştiyak 383 - 384;
Matbuat 399; - m hizmeti 3 - 5 kurtuluş devleti 422 - 427; - kurtuluşun iktisadi gayesi
Materyalizm 258; - determinizm ve inkılâp 261 424; - misak ve millî mefkure 31 - 33; - plan 425; - sanayi
Mazdek 252 451; - sermaye 452; - sermaye terakümü 423, 431; - şuur
Mazi ve alihazır 153; - nin tasfiyesi 209; - yi tasfiye 250; - yi yık- 297; - şuur ve milli mefkure 97, 98; - tekâmül 149
mak 399 Millî mücadele 267, 333, 395; - mücahetde 40 - 41 - 74; savaş 289
Mebusan meclisi 445 Millileşmek 117, 200
Mebusların intihabı 15; - mesuliyeti 17; - yemin s ekli 16 Millî mecmua 108, 111, 219, 240
Mecelle 66; - i ahkâm-ı adliye 66 Milliyet 254, 406
Milliyet ve mefkure 104, 108
Milliyet nazariyeleri ve (millî 'hayat (Mehmet izzet) 102 Nazilli 447, 453, 454, 481
Milliyetin esası 103 Nietzsche 178, 181
Milliyetçilik akımı 154 - 155, 179 - 181 Niğde 467, 469
Milliyetçilik ve beynelmilelcilik 262; - ve feodalizm 169; - ve fü- Nötre - Dame 251
tuhatçılık 241 -242; - ve garpçılık 157; - ve halkçılık 106;
Nouveaux principes d'economie politique (J. C. L. Simonde de Sis-
ve imparatorluk 200; - ve insaniyetçilik 269; - ve modern
mondl) 396
cemiyet 168; - ve müspet ilim 170; - ve tekâmülcülük 156;
Nuh, Hz. 65 '
ve Türkçülük 174;
Nuhviran boğazı 360
Misak-ı millî 8, 31, 33, 50 - 51, 54, 59, 312
Norbert von Blschoff 291
Misyonerler 226
Nusret Kemal 257
Modern cemiyetin doğuşu 168
Nusret Köy men 439
Mokan Han 321
Nutuk (Mustafa Kemal Atatürk) 188; Büyük - 220; - u dinlerken
Mondros 206; - mütarekesi 13, 310
246
Moskova 252, 459
Nüfus kesafeti ve işbölümü 352
Motsohito 53
Nüfus kasafeti ve terakki 69
Muaviye 85, 99
Mudurnu 359, 362 Nüfus meselesi 436; - sayımı 465, 473, 474; - üretimi 437, 439 - ve
Mufla 467, 469 ülke genişliği 318
Muhiti ihtiyaçlara göre değiştirmek 69
Mussolini 252, 347, 403
_ o — Ö—
Mustafa Kemal ve Türk milliyetçiliği 122; - in siyaseti 90 Okyar, Fethi 62
Mustafa Necati 386 Orbay, Rauf 62, 83
Mustafa Şekip (bk. Tunç) Ordu, millet ve devlet 50 - 59; - ve sanayi 48
Musul 328 Oropasantrizm 420
Muş 467, 469 O r t a - A s y a 202
Mücerred düşünce ve şe'niyet 199 Ortazaman cemiyeti ve mabet 169
Münevverlerin vazifesi 144,146; - rolü 228 Osmanlı 306, 332; - alemi 374; - cemiyeti 240; - devleti 39, 47, 65, 183,
Münir Serin 475 268, 277, 301, 307, 309, 311, 312, 316; - devleti Türk milleti
Müslümanlık 111 311; - devleti ve Türkiye Cumhuriyeti 301, - devletinin sos-
Müslüman memleketler 252 yal yapısı 139, 369, 374; - devri 402; - edebiyatı 118; - ede-
Müstakil mahkemeler 15 biyatı ve Türk halkı 118; - fatihleri 308; - halkı 310; - ha-
Müstemlekecilik 426; - ve smıfçılık illeti 422; - ve karşı 141 nedanı 128, 222; - imparatorluğu 7, 39, 43, 94, 113, 138 - 140,
Müstemlekeler 419 143, 200, 220, 221, 312, 326, 372, 418, 419, 434, 456; - impara-
Mütareke 39 - 40, 121, 128, 129 torluğunun sosyal durumu 418; - inkılâbı 86; - milleti 264;
milletleri 368; - münevveri 419; - nizamı ve Türk inkılâbı
— N — 264- 268; - parlamentosu 202; - saltanatı 128- 129, 134,
220, 222, 360, 369, 371, 446; - tarihi 305, 310; - tarihî ve şahsî
Napolycm Bonaparte 67, 90 saltanat 310; - Türkiyesi 112; - ülkesi 310; - 1ar 140; - lık
Napoleen XII 371
119 ve hırfet
Nasreddin (Hoca) 288
Osmanlı Bankası 460, 461
Nayır, Yaşar Nabi 254, 295, 299
31 Mart vak'ası 136
Öztürk, Halil Nimetullah 216, 236
 _ p _ Rus 131, 252; - inkılâbı 396; - milliyetçiliği 180; - muhiti 166; tari-
Pamuklu kombinası 453 - 454; - mensucat 489 hi 427; - lar 166
Paris 86 - 87, 473 Rusya 53, 78, 120, 161, 162, 252, 321, 347, 373, 395, 427, 471; kızıl -
Pasteur 88, 343 252; Sovyet-471, 490; Sovyetler 456, 474
Paşabahçesi 462 Ruşen Eşref (bk. Ünaydın)
Pazarköy 164 Rüşvet 363 f

Pazar nazariyeleri 395

— S —
Perşembepazarı 375
Peşte 166 Sabiha Gökçen 486
Petro (Büyük) 53 Sadak, Necmeddin Sadık 112, 365
Petrof, Grigori 232, 233 Sadri Ethem (Ertem) 196
Petrof 234 Safa bey 62
Peyami Safa 288, 479 Safeviler 252
Peygamber, Hz. 33, 111, 120 Safranbolu 447
Plancılık ve müdahalecilik 427 429, 430 Sain - Jean de Jerusalem 369
Poincare 251 Sakarya 248, 311, 313
Polonya 393 Salur Kazan 322, 323
Porselen Sanayi 455 Sami anane 136
Samllı Rifat 147
— R —
Samsun -167, 468, 470
Raif Necdet (bk. Kestelli) Sanat okulları 56
Rauf Bey (bk. Orbay) Sanayi .siyasetimiz 394; - ticaret ve ziraat 390; - ve ziraat 444; - leş-
Refah devleti 312; - fikir terbiyesi ve fikir adamları 233; - ve fikir me programı 434; - leşme ve devletçilik 445 - 447, 449; -
terbiyesi 233 leşme ve müstemleke siyasetinin iflâsı 433
Refet Paşa 44, 45 Sanskrit İlmini 98
Rehber ve kahramanlar 341 Şartlar 322
Reisicumhurun intihabı 19; - vazife ve salâhiyetleri 19-21 Savaş ve barış 316
Renin 42 Sa'y nıl.srtk-ı millîsi 320; - ve sermaye 315, 316
Reşid Paşa 277 Saltanat ve Cumhuriyet 259; - ve meşihat 250; - ı şahsiye ve millet
Robbins 396 309; - ın ilgası ve h3.kimiyet-i millîye 85
Robenson 278 Saray idaresinin ölümü, Cumhuriyet idaresinin doğuşu 40-44
Roma 53, 132, 170; - imparatorluğu 200; - garbî, şarkî Roma impa- Sendikallznı 426
ratorluğu 305; - lılar 179, 368 Schelling 370
Romanya 310, 472; Romenler 307 Schopenhaııer 370
Rousseau, Jean - Jacques 172 Sel&haddln Bey 62
Rönesans 132, 344; millî-54; - devri 53; - feylesofları 177 Selâhattln Kıındemir 280
Rum 202, 368, 369; - lar 373; Rumluk (bk. Yunan) Selçuk aalatanatı 220, 305
Rumeli 243 Selim I I I 138
Semeıkıınt 8(1
Senelmaıı (Beyaz zambaklar memleketinde) 233 Suriye 496, 498; - liier 211
Serez 357 Süleyman Nazif 460
Sermaye 198, 374, 384, 385, 387; - terâkümü 443; - ve müteşebbis Süleyman Numan Paşa 54
347 Sümerbank 446-448, 452, 461, 488
Servet-i fünûn nesli 172; - nin hayata bakış tarzı 172 -174 Sünnî 99, 243
Sever 206, 300; - muahdesi 40, 128 Sürgüçler 322 '
Seyhan 467, 468, 470 Süveyş 7
Seyit Bey (Adliye vekili) 74
— Ş —
Sezar zihniyeti 244
Sforza, Kont 326 Şakir Doğay 292
Şanda, Hüseyin Avni 456
Shakespeare 88
Sıffîn muharebesi 100 Şark 174; - âlemi 215; - medeniyeti ve saltanat-ı şahsiye 85; - mede-
niyeti ve şark kavimleri 135 - 137; - milletleri 211, 214; - ın
Sıhhiye vekâleti 225
Sırp 202; - 1ar 307 efendisi Türk 207; - î Türkistan 322
Şarlman devleti 200
Sınıf 258; - hâkimiyeti 423; - mücadelesi 425 - 427; - tezadı 416; - 1ar
Şebinkarahisar 435
319
Şef ve taklit 463
Sibirya 107
Şeriat ve medenî kanun 151, 152
Sihirbazlık ve kâhinlik 259
Şevket Buharî 357
Siirt 467, 469
Şeyh Said 119
Silifke 435
Şiî 99, 243
Simonde de Sismondi, J. C. L. 395 - 397
Şimendifer imtiyazı 369; - ve kağnı 318; - 1er, otomobiller ve yol
Sina Çölleri 310
şebekeleri 318
Sipeh Ahund 252
Şiraz 86
Sinop 467, 469
Şûra-yı devletin vazife ve salâhiyeti 22
Sivas 468, 470; - kongresi 320, 322
Şuurlu ekalliyet 144
Siyah toprak 78, 79
Şükrü Kaya 289
Siyasetçilik 80; siyasî memurlar ve iktisadî memurlar 354
Şükrü Yusuf, Dr. 226
Smith, Adam 371, 384, 397
Smith, General 433
— T —
Sorbonne 275
Sosyal araştırma ve metodlar 286; - sınıflar 12 Tabu iktisat sisteminin çöküşü 397
Sosyalizm ve solidarizm 323 Tahakküm ve rehberlik 258
Sovyetler (bk. Rusya) Tahtacılar 322
Sual ve istizah 17 Tanin 14
Sulardan istifade 369 Tanrıöver, Hamdullah Suphi 224, 246, 248
Sulh arzusu 4, 5; - müzakeresi 335 Tanzimat 109, 110, 199, 208, 253, 277; - devri 81; - hareketi 276; -
Suphi Nuri (bk. İleri) maarifçilerl 198
Suni ipek fabrikası 454 Tarancılar 322
 Türk 14, 36, 38, 79, 118-119, 131, 165, 202, 207-208, 210-213,
Tarde (Fransız müellifi) 463
215, 217-221, 223, 243, 252, 256, 263, 269-270, 280, 300, 301,
Tarım inkılâbı 442
321-322, 325, 349, 352, 368, 373, 376, 400, 402, 448, 496; -
Tarih ve iktisat 304
âbidesi 496; - bankaları 461; - birliği 289; - cemiyeti 240, 269,
Tarih ve Türk ırkı 208 •136; yeni - cemiyeti 273; - cumhuriyeti 268, 448, 481, - de
Tarihî abideler ve sanat eserleri 413 , mokrasisi 290; - devleti 47, 139, 140, 213, 221, 222, 2,30,
Tasarruf 399, 403 264, 422, 425, 431; - dili Ve Türk tarihi 301; - genci, gençler;
Tavunk Han 322 256, 269 - 270, 285, 350, 372, 436, 462, 491; - gençliği 204 -
Tayyare işi 485 - 487 206, 297; - halkı 220; - harsı 219, 323; - iktisadı 321; - in-
Tecrübe ve muvaffakiyet 76 kılâbı 96, 151, 182, 188, 196, 197, 199, 213, 214, 216 - 218,
Tekirdağ 468, 469 257, 260 - 262, 264, 268, 269, 271 - 274, 278 - 279, 288 - 289,
Tekkeler, tarikatler ve zâviyeler 124 - 127 290- 291, 415, 429, 432, 439, 441; - inkılâp hamleleri 265 -
Teknik ve rejim 416; - ve sermaye tahakkümü 423 268; - inkılâp rejimi 440; - inkılâbının hedefleri 261; - inkı-
Tengirşek, Yusuf Kemal 62, 442 lâbının karakteri 196; - inkılâbı ve ferdî hareket 262; - in-
Terakkinin sırrı 185 kılâbı ve müsbet ilim 272; Türk işçileri 482, 489, 490; - kadını
Terbiye ve iktisat 319 256, 486; - köylüsü 226, 281, 287, 439; - köylüsü ve Türk mü-
Teşkilâtçı insanlar 347 nevveri 226; Türk köyü 285, 341; - kültürü 480; - memle-
Tegkilâtçılık 346 ketleri 459; - milleti 91, 118, 120, 121, 129, 139, 146, 151,
Teşkilât-ı esasiye kanunu 8 - 9, 15, 20 - 21, 29 - 30, 60 - 61, 113, 124, 152, 153, 201, 202, 204, 205, 209, 211, 217, 221, 245, 255,
228, 449; - nun değiştirilmesi 30, 1336 - esasiyesi 92, 93, 96 264 -267, 269- 272, 292, 296, 298, 300, 310-311, 329, 333,
Teşri salâhiyeti 15 341 - 343, 349, 368, 370, 384, 399, 402, 421, 428, 430 - 431,
Tevfik Fikret 173 - 174 486, 494 milletinin mefkureleri 343; - milletinin tarihi 427;
Tevfık Rüştü Dr. 56, 57 milliyetçiliği 242-244; - milliyetçiliğinin esası 24; - milli-
yeti 128; - münevveri 226, 416, 418, 420, 421, 440, 474; yeni
Tevhid-i efkâr 83
nesli 421; - ordusu 249, 250; - rejimi 263, 284; - tarihi 128,
Theires 368
147, 245, 236; - vatanı 119, 127, 222, 436; - yurdu 289, 440; -
Tibet 275
ler 28, 45-46, 49, 54, 58, 134, 143, 147, 208- 209, 211, 321,
Ticaret ve sanayi 318
323, 341, 348, 365, 369, 402, 408, 459-460, 462-464, 497;
Times 98-99, 101
cenup - leri 133; şark - leri 133, 469; şimal - leri 133; - lerin
Timur 220
hakları 25 - 26, 28; - lerin içtimaî mefkuresi 324; - ün millî
Toprak meselesi 132; - reformu 138, 456 rönesansı 54; - ün tarihi rolü 209- 213, 217 -218
Togar Paragu Fiskink 398
Türk Han 322
Tokat 468
Türk iktisatçıları cemiyeti 415
Tökin İsmail Hüsrev 394, 456
Türk inkılâbı dersleri - ekonomik değişmeler ( Y . K. Tengirşek) 444
Trakya 311, 471
Trabzon 468, 470 Türk medeniyeti tarihi (Ziya Gökalp) 210
Tuğrul 220 Türk sazı (Mehmed Emin) 244
Tunç, Mustafa Şekip 102 Türk Yılı 223
Tunus 78, 79, 252 Türk yurdu 122, 146, 160, 227, 245
Turan 90, 136; - kıtası 322 Türk ocağı 115, 154 - 156, 158 -160, 224, 227, 243
Turhal 461
Türk ocaklarının ikinci faaliyet devri 159 -160
Türk Talebe Birliği 405 Vahdet-i kuvve nazariyesi 93 - 94
Türkçüler 155 - 157 Vahşi şiirler (Le oomte de Lisle) 207
Türkçülük 174, 190 - 191, 241; - akımı 122, 158 - 159; - cereyanına Vâkıa ve mefkûre 148
karşı olanlar 120; - ve milliyetçilik 241 - 242 Vakit 72, 329, 334
Türkçülüğün esasları (Ziya Gökalp) 325 Van 468 - 469 f
Türkiye 3, 7, 14, 28, 47, 49, 58, 78, 81, 90, 93, 112-114, 124-125, 128-129, Vargan 395
135, 138, 140 - 145, 156, 164 - 165, 171, 174, 190, 194, 196 - Varlık 256, 294, 298, 302, 414, 435, 458
197, 198, 200, 202, 212 - 215, 228, 230, 253, 257, 285, 290, Vatan 76, 82, 87, 96, 340
292, 294, 299, 302, 303 - 304, 315 - 316, 325, 333 - 335, 345, «Vatan» (James Russel Lowell) 194
356, 366, 369, 379 - 380, 383 - 384, 386, 394 - 395, 398, 404, Vatanı cennet haline getirmek 314, 315
417, 420 - 423, 427 - 430, 433, 435, 437, 445 - 446, 448 - 449, Vatikan 252
451, 453 - 456, 466, 471, 482, 489 - 492, 497; - çe şark millet- Velâyet-i amme ve velâyet-i meslekiyye 353
leri 214; yeni-187, 196, 443 - 444 - devleti 78 Velid Bey (Tevhid-i efkâr'ın sahibi) 83-84, 86
T. B. M. M. 4, 5, 8, 11, 13 - 14, 16, 18 - 24, 26, 29 - 30, 39, 43 - 45, Venedikliler 306 - 307
59 - 60, 63 - 64, 67, 73, 77, 92 - 94, 109, 129, 151, 228, 246 -
Vergi 377; - alınması 27
247, 250, 268, 278, 312, 315, 328, 428, 439, 441
Vicdan hürriyeti 251
Türkiye Cumhuriyeti 113, 125, 128, 134, 138 - 141, 143, 199, 202, 206,
254, 290, 301, 432, 374; - devleti 312, 316; - halkı 232; - ta- Vilâyet-ı şarkîye 54
rihi 81 Viyana 202
Türkiye iktisat kongresi 315, 320 Voltaire 172
Türkiye'de köy iktisadiyatı 456
— W —
Tütün tüccarları ve muhacirler
Wilson 95, 347
—- U —
Ulah 202
Ulus 291, 470
Yabancı sermaye 343; - şirket ve sermaye 334
Urdu lisanı 98
Yahudiler 373
Urfa 468 - 470
Uşak 446 Yalçın, Hüseyin Cahit 39
Uzel, sahir 481 Yalman, Ahmet Emin 68, 326, 330, 335
Ulema sınıfının ve memurların kıyafeti 124 - 125 Yavuz Sultan Selim 220, 305
Yemen 326 - 327, 372
— Ü — Yeni bir ahlâk 349; - devir 255; - devletin esasları 75; - devletin ik-
tisadî fonksiyonları 422; - fikir cereyanları 77-78; - gaye-
Ülkü 263, 274, 279, 287, 438, 440-441, 445, 474
lere doğru 71; - hayat ve eski devlet kanunları; - köyler
Ümit burnu 372
kurmak 437; - nesil 437; - ordunun vazifesi 234; - ruh
Ünaydın, Ruşen Eşref 248
112; - terbiye sistemi 198-199
Üniversite (Darülfünun) ve Türk inkılâbı 188
Yenişehir 407
Yerli malı 404 - 405
Yıldırım Bayazıt 73
Yol 363-364; - ve çamur 361; - ve orman 359; - 1ar 370; - suzluk
362
Yozgat 468-469
Yugoslavya 471
Yunan 34, 50, 53, 128, 132, 170, 249, 400, 407; - ı kadim 53; eski 177,
179; - lılar 40, 58, 357, 407; - lılık 249; - milleti 402; - or-
dusu 31, 89, 248
Yunanistan 250, 400, 472
Yunus Nadi (bk. Abalıoğlu)
Yurdakul, Mehmet Emin 244
Yusuf Kemal (bk. Tengirşek)
Yüksek bir medeniyet seviyesine ulaşmak 271
Yünlü fabrikaları 454

— Z —

Zaruret ve deha 109; - ve irade 323; - ve peşin düşünce 289

Zabit ve nefer 234
Zeki Mesut 182
Zigana dağı 290
Zihniyet değişmesi 112
Ziraat âyetleri 392; - enstitüleri 491 -494; «extensif» - 392; - iktisa-
diyatı 393; - ve sanayi 324; - ve sanayileşme 494; - sermaye
ve makine 392
Ziraat Bankası 461
Zirarî nüfus ve makine 388; - nüfusun tezyidi 389
Ziya Gökalp 31, 34, 36, 49, 50, 105, 117, 158, 175, 189, 190, 201, 210,
289, 321, 341, 346, 351, 355; - in şahsiyeti ve hayat g-örüşü
175; - ve İslâmiyet öncesi 189
Zonguldak 458, 468
Zonguldak havzası (Ahmet Naim) 458