7th Class Telugu SL

SC
ER
T
TE
LA
NG
AN
A
‘Ó\+>±D yÓ’uÛÑe+ ‘Ó\T>∑T yêsê\T, ‹<∏äT\T,
ãTT‘·Te⁄\T, e÷kÕ\T
A
rj·T ‘˚ìj·T k˛q Hê ‘Ó\+>±D
‹<∏äT\T :
AN
Ms¡ #·]‘·\ ø√q Hê ‘Ó\+>±D yêsê\T :
1) ‘·s¡>∑˝…’ >√<ë] ` ‘·\kÕïq eTsTT´+~ 1) Ä~yês¡+ 1) bÕ&É´$T 9) qe$T
qTs¡>∑˝…’ ø£èwüíeTà ` ˙ ø±fi¯ófl ø£&ç–+~ 2) k˛eTyês¡+ 2) $~j·T 10) <äX$¯ T
NG
‘·*¢ ˙ ø£&ÉT|ü⁄˝À ` ‘·s¡>∑q˙ï >∑qT\T 3) ‘·~j·T 11) @ø±<ä•
3) eT+>∑fi¯yês¡+
dæ+>∑πsD° dæs¡T\T ` q\¢ ã+>∑s¡T bıs¡\T 4) #·$‹ 12) <ë«<ä•
4) ãT<Ûäyês¡+ 13) Á‘·j÷Ó <ä•
ˆˆ rj·T ˆˆ 5) |ü+#·$T
5) >∑Ts¡Tyês¡+
LA
2) b˛‘·qï ¬ø’‘·˝À ` bı+– bıs¡*q uÛÑøÏÔ 6) wüwæ˜ 14) #·‘·Ts¡›•
s¡TÁ<äeTà #ê{Ï+~ ` ˙ |üsêÁø£eT X¯øÏÔ 6) X¯óÁø£yês¡+ 7) dü|üÔ$T 15) |üP]íeT ˝Ò<ë
8) nwü$º T ne÷yêdü´
bÕ\Tÿ]øÏ ø£eHêq ` <˚• |ü<äeTT\u≤≥ 7) X¯ìyês¡+
TE
|ü\T¬ø ã+>±s¡eTÚ ` sêeT<ëdüTì bÕ≥
ˆˆ rj·T ˆˆ
ãTT‘·Te⁄\T : e÷kÕ\T :
3) meTT˝≤&É y˚\TŒq≈£î ` ø√&Ó yÓTT≈£îÿ\ ø=\T|ü⁄ T 1) edü+‘· ãTT‘·Te⁄ 1) #Ó’Á‘·+ 7) ÄX¯«j·TT»+
C≤HébÕ&ÉT ôd’<äT\T ` |”] <ä{Ïº\ yÓTs¡T|ü⁄
ER
yÓT<ä≈£î #·]Ã˝§ ‘·fi¯ó≈£î ` Áø°düTÔ ø£<∏ä\qT ‘Ó\T|ü⁄ 2) Á^wüà ãTT‘·Te⁄ 2) yÓ’XÊK+ 8) ø±ØÔø£+
‘Ó\>±DB H˚s¡TŒ ` kÕeTs¡düéTT ì\T|ü⁄ 3) CÒwü˜+ 9) e÷s¡Z•s¡+
3) es¡¸ ãTT‘·Te⁄
ˆˆ rj·T ˆˆ
4) X¯s¡<äè‘·Te⁄ 4) ÄcÕ&ÛÉ+ 10) |ü⁄wü´+
SC
4) sêeT|üŒ •˝≤Œ\ ` sêõ˝…¢&û kÂs¡T

ì+– q+{Ïq rs¡T ` ì*#Ó #êØàHês¡T 5) ùV≤eT+‘· ãTT‘·Te⁄ 5) ÁXÊeD+ 11) e÷|òüT+
n&É$˝À <˚e⁄&ÉT ` uÛÑÁ<ëÁ~ sêeTT&ÉT 6) uÛ≤Á<ä|ü<ä+ 12) bòÕ\TZD+
6) ••s¡ ãTT‘·Te⁄
Ä~yêdæøÏ BeTT ` ≈£î+s¡eTTà ;ÛeTT&ÉT
ˆˆ rj·T ˆˆ
yÓHÓï\ ` 2
A
‘Ó\T>∑T yê#·ø£+ (Ç‘·s¡ e÷<Ûäé÷\ yê]ø√dü+)
@&√ ‘·s¡>∑‹
AN
dü+bÕ<ä≈£eT+&É*
&Üˆˆ q+~ì dæ<Ûë¬s&ç¶, n<Ûä´≈£åî\T, ‘Ó\+>±D kÕVæ≤‘·´ nø±&ÉMT, ôV’≤<äsêu≤<é.
Ä#ês¡´ mdt.$.dü‘·´Hêsêj·TD, ñ|ü≈£î\|ü‹, ‘Ó\T>∑T $X¯«$<ë´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
NG
l <˚X¯|ü‹ lìyêdt, Á|ü‘˚´ø±~Ûø±], eTTKéT+Á‹ ø±sê´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
Ä#ês¡´ ãqï nsTT\j·T´, Á|ü<ÛëHê#ês¡T´\T, ÄsYº‡ ôd’Hé‡ ø£fi≤XÊ\, ø±ø£rj·T $X¯«$<ë´\j·T+, es¡+>∑˝Ÿ.
&Üˆˆ <äVü≤>±+ kÕ+ãeT÷]Ô, $ÁXÊ+‘· Á|ü<ÛëHê#ês¡T´\T, Á|üuÛÑT‘·« ñbÕ<Ûë´j·T $<ë´ø£fi≤XÊ\, es¡+>∑˝Ÿ.
düeTq«j·T+, $wüj·Tì|ü⁄DT\T
‘·Vü≤d”Hé düT˝≤ÔHê,
LA düTes¡í $Hêj·Tø˘,
Ábıô|òdüsY, Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, ‘Ó\T>∑T bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\ ø√`Ä]¶H˚≥sY,
uÛ≤cÕ$uÛ≤>∑+, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., ÁbÕ.bÕ., ø£Hêï\, eT+<∏äì (eT+),
ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D. ô|<ä›|ü*¢ õ˝≤¢.
TE
∫Á‘ê\T : _. øÏc˛sY ≈£îe÷sY, ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT, }≥÷ÿs¡T, ì&ÉeTq÷s¡T (eT+.), q\¢>=+&É õ˝≤¢.
bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ Á|ü#·Ts¡D dü$T‹

T
{Ï. $»j·T≈£îe÷sY, ◊.m.mdt., _. X‚wüß≈£îe÷] mdt. y˚+ø£fÒX¯«s¡ X¯s¡à

dü+#ê\≈£î\T, dü+#ê\≈£î\T, dü+#ê\≈£î\T,
ER
bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´XÊK, sêh $<ë´|ü]XÀ<Ûäq, •ø£åD≤dü+düú, Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ eTTÁ<äD≤\j·T+

‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é. ‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é. ‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é.
SC
$<äé\¢ m<ä>±* #·{≤º\qT >ös¡$+#ê*

$qj·T+‘√ yÓT\>±* Vü≤≈£îÿ\qT bı+<ë*
ªªHê ‘Ó\+>±D ø√{Ï s¡‘êï\ MDμμ
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·« Á|ü#·Ts¡D, ôV’≤<äsêu≤<é
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 (i)
A
© Government of Telangana, Hyderabad
AN
First Published 2019
All rights reserved
NG
No part of this publication may be reproduced,
stored in a retrieval system, or transmitted, in any
form or by any means without the prior permission in
writing of the publisher, nor be otherwise circulated in
any form of binding or cover other than that in which
LA
it is published and without a similar condition including
this condition being imposed on the subsequent
purchaser.
The copy right holder of this book is the Director of
School Education, Hyderabad, Telangana.
TE
This Book has been printed on 70 G.S.M. Maplitho

T
Title Page 200 G.S.M. White Art Card

ER
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

SC
Printed in India
at the Telangana Govt.Text Book Press,
Mint Compound, Hyderabad,
Telangana.
( ii ) ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

eTT+<äTe÷≥
A
‘Ó\+>±D sêÅwüº+˝À Á|ü»\ yêéVü‰]ø£ uÛ≤wü ª‘Ó\T>∑Tμ. Á|ü»\ <Ó’q+~q eéVü‰sê˝À¢ ‘Ó\T>∑T uÛ≤c˛|üjÓ÷>∑+ ‘·|üŒìdü].
‘Ó\+>±D˝À ìedædüTÔqïyês¡+<äs¡÷ ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü˝À |ü≥Tº kÕ~Û+#ê*. sêh+˝Àì $<ë´s¡Tú\T eTq dü+düÿ è‹, kÕVæ≤‘·´+,
AN
#·]Á‘·, yÓ’uÛÑyê\ >∑T]+∫ |æ\¢\T ‘Ó\TdüTø√e\dæq nedüs¡+ ñ+~. Ç+<äTø√dü+ 2018 @Á|æ˝Ÿ e÷dü+˝À sêh+˝À 10e
‘·s¡>∑‹ es¡≈£î $<ä´quÛÑ´dædüTÔqïyês¡+<äs¡÷ ‘Ó\T>∑TqT H˚s¡TÃø√yê\ì ‘Ó\+>±D sêh Á|üuÛÑT‘·«+ #·{≤ºìï s¡÷bı+~+∫+~.
‘Ó\+>±D˝À ‘Ó\T>∑T e÷‘·èuÛ≤wü>± ø£*–qyê]‘√bÕ≥T ñs¡÷›, ø£qï&É+, eTsê]ƒ, u…+>±©, ‘·$Tfi¯+‘√ bÕ≥T –]»q uÛ≤wü\T
e÷‘·èuÛ≤wü>±>∑\ yês¡T ìedædüTÔHêïs¡T. Ms¡+<äs¡÷ ‘Ó\T>∑TqT ‘·|üŒìdü]>± H˚s¡TÃø√yê\H˚ ñ<˚›X¯+‘√ ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+
2018`19 $<ë´ dü+e‘·‡s¡+ qT+&ç sêh+˝Àì nìï bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ ‘Ó\T>∑TqT $~Û>± uÀ~Û+#·&É+ ø√dü+ Ç‘·s¡ e÷<Ûäé÷\≈£î
NG
#Ó+~q, Ç‘·s¡ e÷‘·èuÛ≤wü\ $<ë´s¡Tú\qT <äèwæº˝Àô|≥Tºø=ì düs¡fi¯yÓTÆq ‘Ó\T>∑Tyê#·ø±\qT s¡÷bı+~düTÔqï~. 2019`20
$<ë´ dü+e‘·‡s¡+ ø√dü+ 7e ‘·s¡>∑‹ ‘Ó\T>∑Tyê#·ø±ìï ªyÓHÓï\`2μ ù|s¡T‘√ sêh $<ë´|ü]XÀ<Ûäq •ø£åD≤dü+düú s¡÷bı+~+∫+~.
ÁbÕ<∏ä$Tø√qï‘· kÕúsTT˝À |æ\¢\T yê] yê] e÷‘·èuÛ≤cÕ kÕeTsêú´\‘√ 6e ‘·s¡>∑‹˝ÀøÏ Á|üy˚•kÕÔs¡T. Ms¡T 6e
‘·s¡>∑‹˝À ‘Ó\T>∑T˝À $ì ns¡ú+ #˚düTø√e&É+, e÷{≤¢&É&É+, düs¡fi¯ >∑TDÏ+‘· |ü<ë\qT #·<äTe&É+, sêj·T&É+ H˚s¡TÃø=ì ñ
+{≤s¡T. M{ÏøÏ ø=qkÕ–+|ü⁄>± ªyÓHÓï\`2μ nH˚ ù|s¡T‘√ @&√ ‘·s¡>∑‹øÏ bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±ìï sêh $<ë´|ü]XÀ<Ûäq, •ø£åD≤dü+düú
LA
s¡÷bı+~+∫+~. á yê#·ø+£ ˝À eT÷&ÉT $uÛ≤>±\THêïsTT. yÓTT<ä{Ï $uÛ≤>∑+˝À |æ\\¢ T $ì Äq+~+#·&ÜìøÏ, e÷{≤¢&&É +É ø√dü+
ªC≤rj·T »+&Üμ, ªH˚kÕÔ\Tμ, ªeTq dü+düÿ è‹μ, ª|ü<ë´\Tμ yÓTT<ä\>∑Tyê{Ïì $\Te\T, <˚X¯uÛÑøÏÔì ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ
bı+<äT|üs¡#ês¡T. ¬s+&√ $uÛ≤>∑+˝À 6e ‘·s¡>∑‹˝À H˚s¡TÃ≈£îqï n+XÊ\qT |ü⁄qX¯Ãs¡D #˚j·T&ÜìøÏ nq>± düs¡fi¯ |ü<ë\T,
>∑TDÏ+‘· |ü<ë\ô|’ |ü⁄qs¡uÛ≤´dü+ ø£*Œdü÷Ô, ˇ‘·TÔ\qT |ü]#·j·T+ #˚j·T&ÜìøÏ dü+dæ<äΔ‘ê bÕsƒê\THêïsTT. eT÷&√ $uÛ≤>∑+˝À
|æ\¢\T ~«‘·«, dü+j·TTø±Ôø£ås¡ |ü<ë\qT, yêø±´\qT, ∫qï ∫qï ù|sê\T, ø£<∏ä\T, kÕyÓT‘·\T, bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T yÓTT<ä\>∑Tq$
TE
ñHêïsTT. ns¡úe+‘·+>± #·<äTe&É+, sêj·T&É+ H˚s¡TÃø√e&ÜìøÏ düìïy˚X¯ ∫Á‘ê\‘√≈£L&çq n_Ûqj·T π>j·÷\T, nuÛ≤´kÕ\THêïsTT.
Á|ü‹ bÕsƒ¡+˝À uÛ≤cÕ kÕeTsêú´\qT, Ä•düTÔqï nuÛÑ´düq |òü*‘ê\qT <äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì nuÛ≤´kÕ\THêïsTT. Ç~ yê#·ø£+>±,
nuÛ≤´dü |ü⁄düÔø£+>± ≈£L&Ü ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~.
@&√ ‘·s¡>∑‹ |üPs¡Ôj˚T´dü]øÏ $<ë´s¡Tú\T kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\T, nuÛÑ´düq |òü*‘ê\ C≤_‘ê á yê#·ø£+
yÓTT<ä≥ ñ+~. Ç~ ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î, ‘·*¢<ä+Á&ÉT\≈£î e÷s¡Z<ä]Ù>± ñ+≥T+~. ñbÕ<Ûë´j·TT\T á yê#·ø±ìï ns¡úe+‘·+>±,
düeTs¡ú+>± ñ|üjÓ÷–+#·&ÜìøÏ M\T>± ªñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î dü÷#·q\Tμ ñHêïsTT. @&√ ‘·s¡>∑‹˝À ‘Ó\T>∑T H˚s¡TÃ≈£îH˚ |æ\¢\T
T
dü+e‘·‡sê+‘êìøÏ ‘Ó\T>∑TqT $ì ns¡ú+ #˚düTø√e&É+, e÷{≤¢&É&É+, #·<äTe&É+, sêj·T&É+ e+{Ï$ #˚j·T>∑˝>±*.

ER
e÷‘·èuÛ≤wüqT uÀ~Û+#·T≥ø£Hêï |æ\¢\≈£î Ç‘·s¡ uÛ≤wüqT H˚s¡Œ&É+˝ÀH˚ ñbÕ<Ûë´j·TT\ u≤<Ûä´‘· eT]+‘· m≈£îÿe. ø±ã{Ïº
‘·|üŒìdü]>± |æ\¢\#˚‘· $]$>± e÷{≤¢&çdü÷Ô, nedüs¡yÓTÆq uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq kÕeTÁ–ì $ìjÓ÷–+∫ M˝…’q+‘·y˚Ts¡≈£î yêfi¯¢
e÷‘·èuÛ≤wü‘√ nq«sTTdü÷Ô ns¡úeTj˚T´≥T¢, ùd«#·Ã¤>± e÷{≤¢&˚ uÛ≤cÕyê‘êes¡D≤ìï ø£*Œ+#ê*. n+<äTu≤≥T˝Àì u≤\kÕVæ≤‘ê´ìï
|æ\¢\#˚‘· #·~$+#ê*.
á bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡÷|üø£\Œq˝À bı˝§Zqï dü+bÕ<äø£eT+&É* düuÛÑT´\≈£î <Ûäqýê<ë\T. Bì s¡÷|üø£\Œq˝À
SC
$wüj·Tì|ü⁄DT\T>± ùde\+~+∫q uÛ≤cÕ$uÛ≤>∑ düuÛÑT´\≈£î, bÕ˝§Zqï ñbÕ<Ûë´j·TT\T, ∫Á‘·ø±s¡T\T, &ç.{Ï.|æ., ˝ÒW{Ÿ #˚dæq
yê]øÏ n_Ûq+<äq\T. á bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ uÛÑ$wü´‘Y nuÛÑ´düHêìøÏ nedüs¡yÓTÆq bÕ≥yêìï, kÕeTsêú´\qT ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ
‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+<äì Ä•düTÔHêï+.
‘˚~ : 01`02`2019 dü+#ê\≈£î\T

düú\+ : ôV’≤<äsêu≤<é. sêh $<ë´|ü]XÀ<Ûäq, •ø£åD≤dü+düú, ‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 ( iii )
ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î dü÷#·q\T
A
❖
AN
Ç‘·s¡ e÷<Ûäé÷\≈£î #Ó+~q $<ë´s¡Tú\T 6e ‘·s¡>∑‹ qT+&˚ ‘Ó\T>∑TqT nuÛÑ´dæ+#·&É+ ÁbÕs¡+_ÛkÕÔs¡T.
nsTT‘˚ 7e ‘·s¡>∑‹ |üPs¡Ôj˚T´dü]øÏ ‘·|üŒìdü]>± $ì ns¡ú+#˚düTø√e&É+, <Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+,
eT÷&ÉTHê\T>∑T yêø±´\qT kı+‘·+>± sêj·T&É+ #˚j·T>∑˝≤Z*. Ç+<äTø£qT>∑TD+>± Á|üD≤[ø±ã<äΔ+>±
uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·T\T ìs¡«Væ≤+#ê*. bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±ìπø |ü]$T‘·+ ø±≈£î+&Ü n<äq|ü⁄ |ü<äC≤\
NG
|ü{Ïºø£\qT, kÕeTÁ–ì ‘·|üŒìdü]>± s¡÷bı+~+#·Tø=ì $ìjÓ÷–+#ê*.
❖ á yê#·ø±ìï uÀ~Û+#·&ÜìøÏ eTT+<äT ªñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î dü÷#·qμ\ Ä<Ûës¡+>± kÕ~Û+#ê*‡q
kÕeTsêú´\qT, nuÛÑ´düq |òü*‘ê\qT #·~$ ns¡ú+ #˚düTø√yê*. bÕsƒê\qT |ü]o*+∫ Á|üD≤[ø£
s¡÷bı+~+#·Tø=ì uÀ<Ûäq ÁbÕs¡+_Û+#ê*.
❖
LA
á bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ +£ ˝À eT÷&ÉT $uÛ≤>±\THêïsTT. yÓTT<ä{Ï $uÛ≤>∑+˝À |æ\\¢ ≈£î ‘Ó\T>∑T uÛ≤wüqT |ü]#·jT· +
#˚jT· &ÜìøÏ, $\Te\T, <˚Xu¯ øÑÛ ìÔÏ ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ M\T>± ª$q+&çè÷{≤¢&+É &çμ ù|s¡T‘√ >π j·÷\T,
|ü<ë´\THêïsTT. M{Ïì |æ\\¢ ‘√ bÕ&ç+#ê*, n_Ûqj·T+ #˚sTT+#ê*. yê{Ï˝À Ç∫Ãq Á|üXï¯ \ Ä<Ûës¡+>±
e÷{≤¢&ç+#ê*. á $uÛ≤>±ìøÏ 6 |”]j·Tfi¯ófl nedüs¡eTÚ‘êsTT. pHé e÷dü+˝À M{Ïì uÀ~Û+#ê*.
TE
❖ ¬s+&√ $uÛ≤>∑+˝À dü+dæ<äΔ‘· bÕsƒê\THêïsTT. á bÕsƒê\˝À 6e ‘·s¡>∑‹˝À H˚s¡TÃø=qï es¡íe÷\,

düsfi¡ ¯ |ü<ë\T, >∑TDÏ+‘· |ü<ë\ |ü⁄qs¡u≤Û ´dü+ ø√dü+ ˇ‘·T\Ô qT |ü]#·jT· + #˚jT· &ÜìøÏ nuÛ≤´kÕ\THêïsTT.
M{Ïì uÀ~Û+#·&ÜìøÏ 14 |”]j·Tfi¯ófl nedüs¡eTÚ‘êsTT. pHé e÷dü+˝À M{Ïì uÀ~Û+#ê*.
❖ eT÷&√ $uÛ≤>∑+ |æ\¢\≈£î ~«‘ê«\T, dü+j·TTø±Ô\T, ù|sê\T, ø£<∏ä\T, kÕyÓT‘·\T, bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T
T
yÓTT<ä\>∑Tyê{Ïì ns¡úe+‘·+>± #·<äTe&É+, sêj·T&É+ H˚s¡TÃø√e&ÜìøÏ ñ<˚›•+∫q~. B+{À¢ 21

bÕsƒê\THêïsTT. M{Ïì uÀ~Û+#·&ÜìøÏ 108 |”]j·Tfi¯ófl nedüs¡eTÚ‘êsTT. ˇø√ÿ bÕsƒêìøÏ dü>∑≥Tq
ER
5 |”]j·Tfi¯ófl nedüs¡+ ø±e#·TÃ. M{Ïì p˝…’ e÷dü+ qT+&ç |òæÁãe] e÷kÕ+‘·+ es¡≈£î uÀ~Û+#ê*.
❖ yÓTT<ä{Ï |”]j·T&é˝À u§eTà >∑T]+∫ e÷{≤¢&ç+#·&É+. π>j·÷ìï n_Ûqj·T+‘√ bÕ&ç+#·&É+ H˚sêŒ*.
>π j·÷ìï #ês¡Tôº |’ sêdæ Á|ü<]ä Ù+#ê*. ÁbıC…øsº£ Y ñ+fÒ <ëì <ë«sê #·÷|æ+#·e#·TÃ. ª$q&É+è÷{≤¢&&É +É μ
nuÛ≤´dü+˝Àì Á|üX¯ï\qT n&É>∑&É+ <ë«sê |æ\¢\‘√ e÷{≤¢&ç+#ê*.
SC
❖ ¬s+&√ |”]j·T&é˝À ª#·<äTe+&çμ kÕeTsêú´ìøÏ #Ó+~q nuÛ≤´kÕ\qT #˚sTT+#ê*. π>j·T+˝Àì ˇ‘·TÔ\

|ü<ë\qT, ~«‘·«, dü+j·TTø±Ôø£åsê\qT >∑T]Ô+|ü#˚j·÷*. Ç+<äTø√dü+ π>j·T+‘√bÕ≥T, ø°\ø£ |ü<ä+,
ø°\ø£ |ü<ä+˝Àì nø£åsê\≈£î #Ó+~q |ü<ë\ ø±s¡T¶\T (bòÕ¢wt ø±s¡T¶\T) $ìjÓ÷–+#ê*.
( iv ) ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

❖ eT÷&ÉT, Hê˝ÀZ |”]j·Tfi¯fl˝À ªsêj·T&É+μ nuÛ≤´kÕ\T #˚sTT+#ê*. M{Ïì H˚s¡Œ&ÜìøÏ q\¢ã\¢qT
ñ|üjÓ÷–+#ê*. ¬s+&ÉT ^‘·\ eT<Ûä´˝À m˝≤ sêj·÷˝À |æ\¢\≈£î q\¢ã\¢ô|’ sêdæ #·÷|æ+#ê*. |æ\¢\T
A
kı+‘·+>± sêùd˝≤ Áb˛‘·‡Væ≤+#ê*. sêsTT+#·&ÜìøÏ eTT+<äT |æ\¢\‘√ e÷{≤¢&ç+#ê*.
❖ ◊<√ |”]j·TfiÀfl˝À ªdüè»Hê‘·àø£μ nuÛ≤´kÕìï #˚sTT+#ê*. ◊‘˚ ¬s+&√ s√E qT+&ç yÓTT<ä{Ï ◊<äT
AN
ì$TcÕ\T |æ\¢\‘√ e÷{≤¢&ç+#·&É+, π>j·÷ìï bÕ&ç+∫ n_Ûqj·T+ #˚sTT+∫q ‘·s¡Tyê‘·H˚ nuÛ≤´kÕ\qT
ÁbÕs¡+_Û+#ê*.
❖ á bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±ìï ñ|üjÓ÷–+#·&É+ <ë«sê $<ë´dü+e‘·‡sê+‘êìøÏ kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\ C≤_‘ê
bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+˝À (viii) ù|J˝À ñ+~. M{Ïì |æ\¢\T kÕ~Û+#˚˝≤ #·÷&Ü*.
NG
❖ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ˝À |æ\\¢ T yê] e÷‘·èuÛ≤wü˝À e÷{≤¢&TÉ ‘ês¡T. ◊‘˚ eTq+ yê{Ïì ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü˝À @eT+{≤s√
|ü]#·j·T+ #˚j·÷*. kÕ<Ûës¡D+>± |æ\¢\T |ü<ë\‘√ ÁbÕs¡+_Û+∫ Áø£eT+>± yêø±´\qT e÷{≤¢&É&ÜìøÏ
n\yê≥T|ü&É‘ês¡T. |æ\¢\T Ç˝≤ e÷{≤¢&˚≥|ü&ÉT <√cÕ\qT m‹Ô#·÷|ü≈£L&É<äT. yê] uÛ≤wü‘√ b˛*Ã
‘Ó\T>∑T˝À m˝≤ e÷{≤¢&Ü˝À ns¡ú+ #˚sTT+#ê*.
❖ ‘Ó\T>∑T bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+‘√bÕ≥T ‘·|üŒìdü]>± |æ\¢\<ä>∑Zs¡ ˇø£ H√≥T |ü⁄düÔø£+ ≈£L&Ü ñ+&Ü*. Á|ü‹ s√p
LA
|æ\¢\‘√ |ü<ë\T sêsTT+#ê*. ñø£Ô˝ÒKq+ #˚sTT+#ê*.
❖ ì‘·´J$‘·+˝À $ìjÓ÷–+#˚ |ü<ë\ Ä<Ûës¡+>± #·<äTe&É+, sêj·T&É+ø√dü+ nuÛ≤´kÕ\THêïsTT. ‘Ó*dæq
|ü<ë\˝Àì nø£åsê\‘√ @s¡Œ&˚ q÷‘·q |ü<ë\qT #·~$+#·&É+, sêsTT+#·&ÜìøÏ nuÛ≤´kÕ\THêïsTT.
❖ bÕsƒê\qT uÀ~Û+#˚|ü&ÉT |æ\¢\‘√ M˝…’qìï |ü<ë\T, yêø±´\T #Ó|æŒ+#ê*. yê{Ïì q\¢ã\¢ô|’ sêdæ
TE
#·~$+#ê*.
❖ ñbÕ<Ûë´j·TT\T Á|üD≤[ø£ã<äΔ+>± uÀ~Û+#ê*. Á|ü‹ bÕsƒêìøÏ øÏ+~ $<Ûä+>± bÕsƒ¡´Á|üD≤[ø£ sêj·÷*.
1. bÕsƒ¡+ù|s¡T 2. nedüs¡yÓTÆq |”]j·Tfi¯fl dü+K´ 3. kÕ~Û+#ê*‡q kÕe÷sêú´\T 4. |”]j·Tfi¯fl yêØ
$uÛÑ»q
T
|”]j·T&é dü+K´ uÀ<ÛäHê+X¯+ uÀ<ÛäHê eP´Vü≤+ kÕeTÁ– / $esê\T eT÷˝≤´+ø£q+

ER
5. ñbÕ<Ûë´j·TTì ‘·j·÷Ø, n<äq|ü⁄ düe÷#ês¡ùdø£s¡D 6. ñbÕ<Ûë´j·TT\ Á|ü‹düŒ+<äq\T

❖ ìs¡+‘·s¡ düeTÁ>∑ eT÷˝≤´+ø£HêìøÏ nqT>∑TD+>± bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\THêïsTT. ìs¡+‘·s¡ düeTÁ>∑ eT÷˝≤´+ø£Hêìï
ìsêàD≤‘·àø£, dü+Á>∑Vü≤D≤‘·àø£ eT÷˝≤´+ø£Hê\T>± ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T.
❖ yÓTT<ä{Ï ìsêàD≤‘·àø£ eT÷˝≤´+ø£Hêìï eTÚœø£+>± nq>± $q&É+, e÷{≤¢&É&É+, es¡íe÷\, düs¡fi¯ |ü<ë\qT
SC
#·<Tä e&É+ Ä<Ûës¡+>± ìs¡«Væ≤+#ê*. dü+Á>∑V≤ü D≤‘·àø£ eT÷˝≤´+ø£q+˝À uÛ≤cÕkÕeTsêú´\≈£î #Ó+~q nuÛ≤´kÕ\
Ä<Ûës¡+>± Á|üX¯ï\T s¡÷bı+~+#ê*.
❖ |æ\¢\≈£î ‘Ó\T>∑T uÛ≤wüô|’q |ü≥Tº sêe&ÜìøÏ ‘·|üŒìdü]>± yêsêÔ|üÁ‹ø£\T, y˚T>∑C…’qT\T, u≤\kÕVæ≤‘·´+ nq>±
∫Á‘· ø£<∏ä\T, ø±s¡÷ºqT¢, n_Ûqj·T π>j·÷\T yÓTT<ä\>∑Tyê{Ïì #·~$+#ê*. |æ\¢\≈£î #·<äTe&É+ sê<äT nì
nqTø√≈£L&É<äT. yê{Ïì yÓTT<ä≥ ñbÕ<Ûë´j·TT\T #·~$ $ì|æ+#ê*, nì|æ+#ê*, Ä ‘·<äT|ü] #·<äTeeTHê*.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 (v)
C≤rj·T ^‘·+
A
e+<˚e÷‘·s¡+ - s¡M+Á<äHê<∏é sƒê>∑÷sY
AN
- ã+øÏ+#·+Á<ä #Û·≥Ø® »q>∑DeTq n~ÛHêj·Tø£ »j·TùV≤ !
uÛ≤s¡‘· uÛ≤>∑´ $<Ûë‘ê !
e+<˚e÷‘·s¡+, e+<˚e÷‘·s¡+ |ü+C≤ã dæ+<Ûé >∑T»sê‘· eTsêsƒê,
düT»˝≤+ düT|òü˝≤+ eT\j·T» o‘·˝≤+ Á<ë$&É ñ‘·ÿfi¯ e+>± !
düdü´XÊéT˝≤+ e÷‘·s¡+— e+<˚e÷‘·s¡+ $+<Ûä´ Væ≤e÷#·\ j·Te≠Hê >∑+>±,
NG
X¯óÁuÛÑCÀ´‘ê‡ ï |ü⁄\øÏ‘· j·÷$T˙+ ñ#·Ã\ »\~Û ‘·s¡+>± !
|òü⁄\¢≈£îdüT$T‘· Á<äTeT<äfi¯ XÀ_Û˙+ ‘·e X¯óuÛÑHêy˚T C≤π> !
düTVü‰dæ˙+ düTeT<ÛäTs¡ uÛ≤wæD°+ ‘·e X¯óuÛÑ Ä•wü e÷π> !
>±ùV≤ ‘·e »j·T >±<∏ë !
düTK<ë+ es¡<ë+ e÷‘·s¡+ e+<˚e÷‘·s¡+.
LA »q>∑D eT+>∑fi¯<ëj·Tø£ »j·TùV≤ !
uÛ≤s¡‘· uÛ≤>∑´ $<Ûë‘ê !
»j·TùV≤ ! »j·TùV≤ ! »j·TùV≤ !
»j·T »j·T »j·T »j·TùV≤ !
TE
Á|ü‹»„
- ô|’&çeTÁ] y˚+ø£≥ düTu≤“sêe⁄
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ Hê e÷‘·èuÛÑ÷$T.
T
uÛ≤s¡rj·≠\+<äs¡÷ Hê düVü≤À<äs¡T\T.
ER
H˚qT Hê <˚XÊìï Áù|$TdüTÔHêïqT.

düTdü+|üqïyÓTÆq, ãVüQ$<ÛäyÓTÆq Hê <˚X¯ yês¡dü‘·« dü+|ü<ä Hê≈£î >∑s¡«ø±s¡D+.
BìøÏ ns¡Ω‘· bı+<ä&ÜìøÏ düs¡«<ë H˚qT ø£èwæ #˚kÕÔqT.
Hê ‘·*¢<ä+Á&ÉT*ï, ñbÕ<Ûë´j·TT*ï, ô|<ä›\+<ä]ï >ös¡$kÕÔqT.
SC
Á|ü‹yê]‘√qT eTsê´<ä>± q&ÉT#·Tø=+{≤qT.

»+‘·Te⁄\|ü≥¢ <äj·T‘√ ñ+{≤qT.
Hê <˚X¯+|ü{¢, Hê Á|ü»\|ü{¢, ùdyêìs¡‹ ø£*– ñ+{≤qì Á|ü‹»„ #˚düTÔHêïqT.
yê] ÁX‚jÓ÷_Ûeè<äTΔ˝Ò Hê Äq+<ëìøÏ e∂\+.
( vi ) ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

s¡÷|üø£\Œq˝À bÕ˝§Zqïyês¡T
A
düTes¡í $Hêj·Tø˘, Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, |ü˝…¢s¡¢ sêeTyÓ÷Vü≤qsêe⁄, dü÷ÿ.n.,
AN
ø√`Ä]¶H˚≥sY, ø£Hêï\, eT+<∏äì, ô|<ä›|ü*¢ õ˝≤¢. õ.|ü.ñ.bÕ. y˚eTT\,
m˝Ÿ.m+.Á|ükÕ<é, ‘Ó.|ü., eT÷kÕù|≥, eTVü≤ã÷uŸq>∑s.Y
dæ.|æ.m˝Ÿ. n+ãsYù|{Ÿ, ôV’≤<äsêu≤<é. >±E\ s¡M+<äsY, dü÷ÿ.n.,
ne⁄dü\ uÛ≤qTÁ|üø±XŸ, dü÷ÿ.n., õ.ôV≤#Y.mdt, ø±sêâq>∑&É¶, ø£Ø+q>∑sY
NG
õ.|ü.ñ.bÕ., ˝Àìø£˝≤Hé, dü+ãsêE s¡$Á|üø±X¯ sêe⁄, mdt.õ.{Ï.,
eTTì|ü*¢ eT+&É\+, dü+>±¬s&ç¶ ÁbÕ.bÕ., >√$+<ësTT|ü˝…¢ ‘ê+&É,
>∑≥Tº Á‹y˚DÏ, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì, ø£&ÜÔ˝Ÿ, s¡+>±¬s&ç.¶
õ.|ü.ñ.bÕ. #Óq÷ïs¡T, eT+∫sê´\. LA #·Áø£es¡TÔ\ lìyêdt, {Ï.|æ.,
mdt. $»j·TuÛ≤düÿsY, {Ï.|æ., »&é.|æ.ôV≤#Y.mdt., #·s¡¢|ü*¢,
õ.ôV≤#Y.mdt., #ê+Á<ëj·TD>∑T≥º, es¡+>∑˝Ÿ s¡÷s¡˝Ÿ.
ôV’≤<äsêu≤<é. ø√≥ düTø£q´, mdt.õ.{Ï.,
|ü*¢ e÷<Ûä$, {Ï.|æ., õ.|æ.mdt, »eVü≤sYq>∑sY,
TE
uÛ≤s¡rj·T $<ëúÛÑeHé, p_¢Væ≤˝Ÿ‡, eTTw”sêu≤<é, ôV≤’ <äsêu≤<é.

Ä‘·à≈£L] sêe÷sêe⁄ bÕsƒ¡XÊ\, ôV’≤<äsêu≤<é. e⁄]eTfi¯¢ düTq+<ä, dü÷ÿ.n.,
mdt. CÀ´‹, {Ï.|æ., ¬ø.$.myéT.»&é.|æ.mdt.mdt., Äfi¯flbÕ&ÉT,
õ.ôV≤#Y.mdt.{Ï.&ç. dæ+>¥, uÀqø£˝Ÿ, KeTà+.
T
u≤u≤q>∑sY, ôV’≤<äsêu≤<é. ¬ø. ñù|+<äsY sêe⁄, mdt.õ.{Ï.,

düeTTÁ<ë\ lìyêkÕ#ês¡´, mdt.m., j·T+.|æ.|æ.mdt., |”sê´‘ê+&É,
ER
õ.|ü.ñ.bÕ., qsê‡|üPsY, yÓ+ø£{≤|üPsY eT+. ‘·Ts¡ÿ|ü*,¢ j·÷<ëÁ~ uÛTÑ eq–].

»j·TX¯+ø£sY uÛÑ÷bÕ˝Ÿ|ü*¢ õ˝≤¢. ¬ø.¬ø.y˚+ø£≥X¯s¡à, {Ï.|æ.,
ø£≥Tø√»«\ eTH√Vü≤sê#ê], mdt.m., õ.ôV≤#Y.mdt., yÓTT|òüT˝Ÿ|ü⁄s¡ HÓ+`1,
õ.|ü.ñ.bÕ.(u≤*ø£\T), ø√s¡T≥¢, »–‘ê´\ õ˝≤¢. ôV’≤<äsêu≤<é.
SC
düHê bòÕ‹e÷, {Ï.|æ., m. XË’\C≤ sêDÏ, mdt.m.,

j·T+.mdt.ÁøÏj˚T{Ïyé bÕsƒ¡XÊ\, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï.,
ôV’≤<äsêu≤<é. ôV≤’ <äsêu≤<äT.
&ç.{Ï.|æ., ˝Ò W≥T &çC…’ì+>¥ : Á|ü‹eT bÕ‘·÷], ôV’≤<äsêu≤<é.

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 ( vii )
@&√ ‘·s¡>∑‹ |üPs¡Ôj˚T´dü]øÏ kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\T,
A
nuÛÑ´düHê|òü*‘ê\T
AN
I. $ì ns¡ú+ #˚düTø√e&É+, ùd«#·Ã¤>± e÷{≤¢&É&É+
♦ π>j·÷\T/bÕ≥\T, |ü<ë´\T, ø£<∏ä\T, bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T, kÕyÓT‘·\T $ì ns¡ú+#˚düTø√>∑\>±*.
♦ $qï n+X¯+ >∑T]+∫ mes¡T? @$T{Ï? mø£ÿ&É? e+{Ï Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T Çe«>∑\>±*.
♦ dü÷#·q\T $ì ns¡ú+#˚düTø=ì Ä Á|üø±s¡+ #˚j·T>∑\>±*.
♦ $+≥Tqï|ü&ÉT nø£åsê\eT<Ûä´ <Ûä«ì uÛÒ<ë\T >∑T]Ô+#·>∑\>±*. düŒc˛º#êÃs¡D #˚j·T>∑\>±*.
NG
♦ ‘Ó*dæq, #·÷dæq yê{Ï >∑T]+∫ ùd«#·Ã¤>± e÷{≤¢&É>∑\>±*.
♦ u§eTà\ Ä<Ûës¡+>± e÷{≤¢&> É \∑ >±*. nq>± mes¡THêïs¡T? @+ »s¡T>∑T‘·Tqï~? @+ #˚dTü HÔ êïs¡T?
e+{Ï n+XÊ\T #Ó|üŒ>∑\>±*.
♦ π>j·÷\T, bÕ≥\T sê>∑+‘√ uÛ≤e+‘√ bÕ&É>∑\>±*.
♦ ‘Ó*dæq ø£<∏ä\T kı+‘·e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ>∑\>±*. bı&ÉT|ü⁄\≈£î $&ÉT|ü⁄\qT #Ó|üŒ>∑\>±*.
LA
♦ kÕyÓT‘·\qT ns¡ú+ #˚düTø=ì $ìjÓ÷–+#·>∑\>±*.
II. <Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+, ns¡ú+ #˚düTø=ì #Ó|üŒ&É+
♦ π>j·÷\T/bÕ≥\T, ∫qï ∫qï ø£<∏ä\T, bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T, kÕyÓT‘·\T yÓTT<ä\>∑Tyê{Ïì <Ûësêfi¯+>±
TE
#·<äTe>∑˝>±*, ns¡ú+ #˚düTø√>∑\>±*.

♦ π>j·÷\T/bÕ≥\T e+{Ï yê{Ï˝À yêø±´\T, ÁbÕdü |ü<ë\T, ø°\ø£ |ü<ë\qT >∑T]Ô+#·>∑\>±*.
♦ #·<Tä e⁄‘·Tqï $wüjT· +˝Àì ø√]q |ü<ë\qT, y˚sT¡ >± ñqï |ü<ë\qT >∑T]Ô+#·>\ ∑ >±*. dü÷#·q\≈£î
nqT>∑TD+>± #·<äTe>∑\>±*.
III. sêj·T&É+.
♦ düs¡fi¯ |ü<ë\T, >∑TDÏ+‘· |ü<ë\T, ˇ‘·TÔ\ |ü<ë\T, yêø±´\qT ‘·|ü\T ˝Ò≈£î+&Ü sêj·T>∑\>±*.
T
♦ Ç∫Ãq |ü<ë\‘√ yêø±´\T sêj·T>∑\>±*.

♦ u§eTà\ Ä<Ûës¡+>± |ü<ë\T, yêø±´\T, ù|sê sêj·T>∑\>±*.
ER
♦ ‘Ó*dæq <ëì >∑T]+∫ ˇø£{Ï ¬s+&ÉT ù|sê\T kı+‘·+>± sêj·T>∑\>±*.

♦ Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T>∑\>±*.
IV. düè»Hê‘·àø£‘·.
♦ π>j·÷\qT n_Ûqj·T+‘√ bÕ&É>∑\>±*.
SC
♦ u§eTà\T^dæ, s¡+>∑T\Ty˚dæ |ü<ë\T sêj·T>∑\>±*.

♦ n_Ûqj·Tπ>j·÷\T bı&ç–+#·>∑\>±*.
♦ u§eTà\ Ä<Ûës¡+>± ø£<∏ä\T sêj·T>∑\>±*.
♦ u§eTà\ dü+uÛ≤wüD\qT }Væ≤+∫ #Ó|üŒ>∑\>±*.
♦ e´øÏÔ>∑‘· $esê\T / ãjÓ÷&˚{≤qT sêj·T>∑\>±*.
( viii ) ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

$wüj·T dü÷∫ø£
A
Áø£.dü+. bÕsƒ¡+ H˚s¡TÃø√yê*‡q$ |”]j·Tfi¯fl e÷dü+ |ü⁄≥
dü+K´
I. $q+&çè÷{≤¢&+É &ç
AN
$q&É+, ns¡ú+
1) C≤rj·T »+&Ü #˚düTø√e&É+, 6 pHé 2
2) H˚kÕÔ\T 3
3) eTq dü+düÿ è‹ e÷{≤¢&É&É+, n_Ûqj·T+ 4
4) ˙‹ |ü<ë´\T #˚j·T&É+. 5
NG
II. dü+dæ<‘Δä · bÕsƒê\T es¡eí ÷\˝Àì nø£så ê\qT
1) es¡eí ÷\ #·<Tä e&É+, sêj·T&É+, düsfi¡ ¯ 6
2) düs¡fi¯ |ü<ë\T |ü<ë\T, >∑TDÏ+‘· |ü<ë\qT 14 pHé 7
3) >∑TDÏ+‘· |ü<ë\T <Ûësêfi¯+>± #·<Tä e&É+, 11
4) ˇ‘·TÔ\T ` |ü]#·j·T+ LA ‘·|ü \T ˝Ò≈î£ +&Ü sêj·T&É+, 17
ˇ‘·T\Ô qT >∑T]Ô+#·&+É .
III. bÕsƒê\T ˇ‘·TÔ\ |ü<ë\T yêø±´\T #·<äTe&É+ ` sêj·T&É+
1. qø£ÿ ª ÿ μ ˇ‘·TÔ 5 p˝…’ 19
2. eTT>∑TZ ª Z μ ˇ‘·TÔ 5 p˝…’ 23
TE
3. |æ#T· Ãø£ ª Ã μ ˇ‘·TÔ 5 p˝…’ 27

4. >∑C\®… T ª ® μ ˇ‘·TÔ 5 Ä>∑wßü º 31
5. #Ó≥Tº ª º μ ˇ‘·TÔ 5 Ä>∑wßü º 35
6. \&ÉT¶ ª ¶ μ ˇ‘·TÔ 5 Ä>∑wßü º 39
7. n‘·Ô ª Ô μ ˇ‘·TÔ 5 ôdô|+º ãs¡T 43
8. ô|<ä\› e÷≥ ª › μ ˇ‘·TÔ 5 ôdô|+º ãs¡T 47
T
9. ñqï }s¡T ª ï μ ˇ‘·TÔ 5 nø√ºãs¡T 51

10. ˇ|ü ª Œ μ ˇ‘·TÔ 5 nø√ºãs¡T 55
ER
11. ø=ã“]ø±j·T ª “ μ ˇ‘·TÔ 5 qe+ãs¡T 59

12. >∑TeTà&ç ª à μ ˇ‘·TÔ 5 qe+ãs¡T 63
13. ø=j·Tú§eTà ª ´ μ ˇ‘·TÔ 5 qe+ãs¡T 67
14. >=Á¬s ª Á μ ˇ‘·TÔ 5 &çôd+ãs¡T 71
15. |æ\\¢ + ª ¢ μ ˇ‘·TÔ 5 &çôd+ãs¡T 75
SC
16. <äTyÓ«q ª « μ ˇ‘·TÔ 5 &çôd+ãs¡T 79

17. <Ûqä TdüT‡ ª ‡ μ ˇ‘·TÔ 5 »qe] 83
18. ô|[fl ª fl μ ˇ‘·TÔ 5 »qe] 88
19. |üse¡ ÷q+<äjT· ´ •wüß´\T uÛ≤cÕ kÕeTsêú´\T 6 »qe] 93
20. bı&ÉT|ü⁄ ø£<\ä∏ T uÛ≤cÕ kÕeTsêú´\T 6 |òÁæ ãe] 97
21. kÕyÓT‘·\T uÛ≤cÕ kÕeTsêú´\T 6 |òÁæ ãe] 101
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 1
I. $q+&çè÷{≤¢&É+&ç
1) C≤rj·T C…+&Ü
A
AN
eT÷&ÉT s¡+>∑T\TqïC…+&É
eTT]dæb˛jÓT }]ì+&É
C≤‹ >ös¡e+ ì\T|ü>∑
NG
»qT\≈£îqï ô|<ä› n+&É
>±+~Û‘ê‘· #˚‘·T\˝À
LA ø£<ä˝≤&çq y˚T{Ï C…+&É
eT+#·Tø=+&É dæ>∑MT<ä
n˝≤¢&˚ eTq C…+&Ü
á »+&Ü ˙&É˝ÀHÓ
TE
b˛sê&ç] eTq Ms¡T\T

á C…+&Ü ì\T|ü⁄≥πø
#·ìb˛sTT] eTq yês¡\T
T
á C…+&Ü #˚‘·ã÷ì
|üPõ<ë›+ <˚XÊìï
ER
á C…+&Ü ˙&É˝Àq
$&ç#˚<ë›+ <˚«cÕìï
` &Üˆˆ <ëX¯s¡~∏ ø£èwüíe÷#ês¡T´\T
SC
e÷{≤¢&+É &ç :`
1) C…+&Ü e+<äq+ m|ü&Ó|ü&ÉT #˚kÕÔs¡T?
2) á >π j·T+ <ë«sê C…+&Ü >∑T]+∫ @$T ‘Ó\TdüTø=Hêïs¡T?
3) C…+&Ü≈£î eTq+ m+<äT≈£î e+<äq+ #˚j·÷*?
2 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

2) H˚kÕÔ\T
A
AN
eT+∫ e÷s¡Z+ #·÷ù|yês¡÷
ø£cÕº˝À¢ ø±bÕ&˚yês¡÷
Áù|eT‘√ qqTï |æ*#˚yês¡÷
NG
H˚kÕÔ\T! HêH˚kÕÔ\÷!
Ä≥bÕ≥\‘√ eTT]ùdyês¡÷
ø£eTàì ø£ãTs¡T¢ #Óù|Œyês¡÷ LA
ø£\ø±\+ ø£*düT+&˚yês¡÷
H˚kÕÔ\T! Hê H˚kÕÔ\÷!
ø£˝≤¢ø£|ü≥+ ms¡T>∑ì yês¡÷
TE
≈£î\eT‘· uÛÒ<ä+ |ü≥ºìyês¡÷

ôV≤#·TÃ ‘·>∑TZ\T m+#·ìyês¡÷
H˚kÕÔ\÷! Hê H˚kÕÔ\÷!
T
düeT‘ê eTeT‘·\T ô|+#˚yês¡÷

kÂ»Hê´ìï |ü+#˚yês¡÷
ER
m\¢y˚fi¯˝≤ ø±#˚yês¡÷
H˚kÕÔ\÷! Hê H˚kÕÔ\÷!!
e÷{≤¢&+É &ç :`
SC
1) á π>j·T+˝À me] >∑T]+∫ ñqï~?

2) eT+∫ H˚kÕÔ\ì me]ì n+{≤s¡T?
3) ˙≈£îqï eT+∫ $TÁ‘·T\T mes¡T? m+<äT≈£î
yês¡T eT+∫ $TÁ‘·T\T?
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 3

3) eTq dü+düÿ è‹
A
AN
eTq <˚X¯+ ` eTq dü+düÿ è‹
eTs¡∫b˛≈£îeTHêï!
eT+∫ e÷s¡ZeTTq≈£î ˙<äT
NG
eTqdüT ‹|üeTHêï!
eTq˝ÀH˚ eT+∫>∑\<äT
eTq˝ÀH˚ #Ó&ÉT|ü⁄>∑\<äT LA
eTq\ eTqeTT düe]+#·Tf…
eTVü‰j·÷>∑eTHêï!
eTq‘√H˚ <˚XÊìøÏ
TE
eTVü‰ uÛ≤>∑éTHêï!
n+<äs¡T ˇø£f…Æq|ü⁄&Ó
nB |ü+&ÉT>∑Hêï!
T
n+<äì ø√]ø£\ ø=s¡≈£î

n\eT{Ï+#·øH£ êï!
ER
ø£\<ëì‘= ‘·è|æÔ bı+~

ø£eTà>∑ ã‘·Tø£Hêï!
` eT&ç|ü&ç>∑ ã\sêe÷#ês¡´
SC
e÷{≤¢&+É &ç :`
1) á bÕ≥˝À <˚ì >∑T]+∫ ñqï~?
2) eTqqT eTq+ düe]+#·Tø√e&É+ n+fÒ @$T{Ï?
3) eT+∫ e÷s¡Z+˝À q&Ée≥+ n+fÒ @$T{Ï?
4) eT+∫ e÷s¡Z+˝À m+<äT≈£î q&Éyê*?
4 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

4) ˙‹ |ü<ë´\T
A
øÏ+~ |ü<ë´\qT ø£+sƒ¡düú+ #˚j·T+&ç, #·<äTe+&ç.
AN
1) nqTe⁄>±ì #√≥ q~Û≈£î\eTqsê<äT
ø=+#·yÓTÆqq~j·TT >=<äTe>±<äT
ø=+&É n<ä›eT+<äT >=+#ÓyÓTÆ j·TT+&É<ë
$X¯«<ë_ÛsêeT $qTs¡y˚eT!
NG
(y˚eTq X¯‘·ø£+)
2) ñ|üø±]øÏ qT|üø±s¡eTT
$|üØ‘·eTT ø±<äT ùdj·T $e]+|ü+>±
LA
q|üø±]øÏ qT|üø±s¡eTT
HÓ|üyÓTqïø£ ùdj·TTyê&Ó H˚s¡Œ] düTeTr!
TE
(düTeTr X¯‘·ø£+)
3) ‘ÓqT>∑T<äqeTT e+{Ï rj·T+<äqeTT ˝Ò<äT
‘ÓqT>∑Tø£e⁄\ e+{Ï |òüTqT\T ˝Òs¡T
‘ÓqT>∑T‘·*¢ kÕ<ÛäT»q ø£\Œe*¢sê
T
\*‘· düT>∑TD C≤\! ‘Ó\T>∑Tu≤\!

ER
(‘Ó\T>∑Tu≤\ X¯‘·ø£+)
4) yê≈£îÿ≈£îqï |ü<äTqT yê&çø£‹ÔøÏ ˝Ò<äT
e÷s¡Ã>∑\<äT e÷≥ eTìwæ eTqdüT
SC
C≤s¡e\<äT H√s¡T C≤Á>∑‘·Ô! C≤Á>∑‘·Ô!

X¯ã›eTT\≈£î >=|üŒ X¯øÏÔ >∑\<äT
(q+&É÷] sêeTø£èwüíe÷#ês¡T´\T Á|ü>∑‹ ^‘· qT+∫)
ô|’ |ü<ë´\T y˚{Ï >∑T]+∫ ñqï$? @$T ‘Ó\TdüTø=Hêïs¡T?
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 5
II. dü+dæ<äΔ‘· bÕsƒê\T
1.es¡íe÷\
A
AN
øÏ+~ es¡íe÷\qT #·÷&É+&ç. nø£åsê\qT #·<äTe+&ç.
n#·TÃ\T
NG
n Ä Ç á ñ } ãTT ãT÷
m @ ◊ ˇ z W + " ' LA
Vü≤\T¢\T
ø£ KÔ >∑ |òTü vÔ
TE
#· #· #Û· » » s¡a x
≥ sƒ¡ &É &ÛÉ D
T
‘· <∏ä <ä <Ûä q

ER
|ü |òü ã uÛÑ eT
j·T s¡ \ e X¯ wü dü Vü≤ fi¯ ø£å i
SC
♦ ms¡T|ü⁄ s¡+>∑T˝À ñqï nø£åsê\qT |ü\Tø£+&ç.

♦ ˙\+ s¡+>∑T˝À ñqï nø£åsê\qT |ü\Tø£+&ç.
♦ >∑T˝≤_ s¡+>∑T˝À ñqï nø£åsê\qT |ü\Tø£+&ç.
6 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

2. düs¡fi¯ |ü<ë\T
A
I. øÏ+~ es¡íe÷\qT #·÷&É+&ç. nø£åsê\qT #·<äTe+&ç.
AN
NG
ns¡ø£ ø£eT\+ á‘· ‘·ã\ |ü&eÉ
LA
Vü≤+dü X¯q>∑ #·<sä +¡ >∑+ Ä≥ »&É
TE
}j·T\ ñ+>∑s¡+ X¯+K+ s¡awü+ ø£+sƒ¡+

T
ER
n
&ÛÉ+ø£ s¡<∏ä+ |ò\ü + uÛÑeq+ nø£ås¡+
SC
II. ô|’ |ü<ë\˝Àì nø£åsê\T ø±≈£î+&Ü ªes¡íe÷\μ˝Àì $T>∑‘ê nø£åsê\T sêj·T+&ç.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 7

III. øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. >∑T˝≤_ s¡+>∑T nø£åsê\qT $&ç>± |ü\Tø£+&ç. yê{Ïì
es¡íe÷\˝À #·÷|ü+&ç.
A
AN
n\ ø£\ ‘·>∑s¡+ es¡+
Ä≥ K>∑+ ø£<∏ä X¯+ø£¡
NG
Ç\ >∑&É <ä+&É ñwü
áø£ |òüTq+ <Ûäs¡ dü+|ü<ä
ñeT #·s¡D+ q>∑ Vü≤\+
LA
}&É |æ+#Û·+ |ü>∑ ø£fi¯
TE
m+&É »‘· |òü\+ ø£åD+

@‘·+ s¡awü+ ã\+ is|ü+
◊<äe ≥+ø£+ uÛ»Ñ q ne‘·\
T
ˇø£
ER
eTsƒ¡s eTq ÄuÛÑs¡D+

z&É &Éã&Éã j·TeT ‘·\>∑&É
Ws¡ &Û+É ø£ s¡dü+ |ü&ÉeTs¡
SC
n+ã ø£D+ \ø£å q+<äqeq+
8 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

IV. øÏ+~ u§eTà\qT #·÷&É+&ç. yê{Ï ù|s¡T¢ sêj·T+&ç.
A
AN
NG
LA
TE
T
ER
SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 9

V. es¡íe÷\˝Àì nø£åsê\‘√ |ü<ë\qT ‘·j·÷s¡T#˚dæ, øÏ+~ |ü{Ïºø£˝À sêj·T+&ç.
A
¬s+&ÉT eT÷&ÉT Hê\T>∑T
nø£åsê\ |ü<ë\T nø£åsê\ |ü<ë\T nø£åsê\ |ü<ë\T
AN
NG
LA
VI. øÏ+~ |ü{øºÏ ˝
£ Àì |ü<ë\qT #·<Tä e+&ç. yê{Ï‘√ M˝…q’ ìï yêø±´\T ‘·j÷· s¡T#˚jT· +&ç.
TE
qeT\>∑\+
#·ø£#·ø£ ns¡e>∑\+
>∑ã>∑ã #·<äe>∑\+
T
ER
eTq+ ø£s¡ø£s¡ ñs¡ø£>∑\+

>∑»>∑» q&Ée>∑\+
SC
\ø£\ø£ eDø£>∑\+
nq>∑\+
10 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

3. >∑TDÏ+‘· |ü<ë\T
A
AN
I. øÏ+~ |ü{Ïºø£˝À ô|’ >∑fi¯fl˝Àì n#·TÃ\qT #·<äTe+&ç. øÏ+~ >∑fi¯fl˝Àì yê{Ï >∑Ts¡TÔ\qT
m˝≤ |ü\Tø±˝À #Ó|üŒ+&ç.
n Ä Ç á ñ } ãTT
NG
£ ± Ï ° î L è
m @ LA ◊ ˇ z W
¬ π ¬’ = √ ö
II. øÏ+~ u§eTà\qT #·÷&É+&ç. yê{Ï ù|s¡T¢ #·<äTe+&ç. M{Ï˝Àì >∑TDÏ+‘êø£åsê\≈£î
ª μ #·T≥º+&ç.
TE
bÕ|ü $Ts¡|ü |”≥ ‘·\T|ü⁄

T
ER
<ä÷&É #Ó$ y˚Tø£ #Ó’qT

SC
u§+>∑s+¡ <√eT >öqT >∑èVü≤+

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 11
III. øÏ+~|ü{Ïºø£˝Àì >∑TDÏ+‘· |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. @j˚T >∑TDÏ+‘êø£åsê\≈£î |ü<ë\T
A
˝Òy√ #Ó|üŒ+&ç.
AN
>∑TDÏ+‘·+ |ü<ë\T
\ £ ø£ >∑ #· » ≥ &É ‘· <ä q
NG
˝≤ ± ø±&É >±\+ #êj·T C≤eT {≤ø£ &Üu≤ ‘ê‘· <ëq+ Hêe
Ç ç øÏ{ÏøÏ –\ø£ ∫es¡ õ+ø£ {Ï+>∑T &ç+>∑] ‹\ø£+ ~${Ï ì»+

á ° ø°≥ø£+ ^‘· Ns¡ J&ç {°ø± &û˝≤ r>∑ B|ü+ ˙&É
LA
ñ î ≈£î+&É >∑T&ç #·Ts¡T≈£î sêE ø±≥T •e⁄&ÉT ‘·Ts¡TeTT <äTs¡<ä qT<äTs¡T
} L ≈£LC≤ >∑÷&ÉT #·÷s¡T p\T ≥÷øÏ >∑÷&ÉT ‘·÷eTT <ä÷s¡+ q÷s¡T
TE
ãTT è ø£è|ü >∑èVü≤+ #·è »è ≥è &Éè ‘·èD+ <äè qè|ü⁄&ÉT
m ¬ ¬øs¡≥+ ¬>\T|ü⁄ #Ó\Tø£ C…+&Ü f…+ø£ <ä+&Ó+ ‘Ó\T|ü⁄ |ü+<Ó+ HÓ\
@ π øπ ø£ π><Ó #˚qT CÒãT fÒ≈£î &˚>∑ ‘˚\T <˚e⁄&ÉT H˚\

T
◊ ¬’ ¬øø’ £ ¬>’ ] #ÓH’ ê C…’\T f…Æs¡T &Ó’ ‘Ó’\+ <Ó’e+ HÓ’»+

ER
ˇ = ø=&ÉT≈£î >=&ÉT>∑T #=s¡e C§ {§ &=+ø£ ‘=+<äs¡ <=s¡ H=dü\T
z √ ø√&É\T >√&É #√≥T CÀ\ {À|æ &√\T ‘√≥ <√dü H√s¡T

SC
W ö øöeTT~ >ö] #Íø£ CÖ[ {Ö &Í ‘Í&ÉT <Í&ÉT HÍø£

+ + ø£+|ü >∑+|ü #·+<äq+ »+‘·Te⁄ ≥+ø£+ &É+ã+ ‘·+π>&ÉT <ä+&É q+~
12 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

A
AN
|ü<ë\T
|ü ã eT j·T s¡ \ e X¯ dü Vü≤ fi¯
NG
bÕ≥ u≤C≤ e÷eT j·÷>∑+ sê>∑+ ˝≤uÛÑ+ yêq XÊ|ü+ kÕ>∑s¡+ Vü‰s¡+ uÛÑfi≤
|æ\ø£ _s¡&Ü $Ts¡|ü Vü‰sTT ]+>∑T *+>∑+ $+‘· •s¡+ dæ>∑ Væ≤eT+ ‘ê[
|”≥ ;s¡ MT>∑&É zsT÷ ØeTT ©≥s¡T
LA M~∏ o‘·\+ d”kÕ V”≤q+ U≤∞
|ü⁄\T|ü⁄ ãTs¡<ä eTTqT>∑T j·TTe‘· s¡T∫ ø±\T yêj·TTe⁄ X¯óqø£+ düT+<äs+¡ VüQ+&ç ‘·fi¯ó≈£î
|üP\T ã÷≥T eT÷\T>∑T j·T÷s¡|t s¡÷|ü+ \÷{Ï e÷ePs¡T X¯S\+ dü÷~ VüAq+ fi¯S
TE
|üè~∏$ ãè+<ä+ eTè>∑+ j·Tè s¡è \è eèø£å+ X¯è+>∑+ düè»q Vü≤è<äjT· + fi¯è
ô|s¡T>∑T u…s¡&ÉT yÓT&É b˛jÓTqT ¬s+&ÉT ˝…+|ü yÓ<äTs¡T XË ôd\e⁄ ôV≤ fiË

ù|s¡T uÒs¡+ y˚T&É j˚T πs>∑T ˝Ò‘· y˚s¡T X‚wü+ ùds¡T ùV≤eT+ ø£fi‚ãs¡+
T
ô|’dü\T u…’sê– yÓTÆ<ë≈£î jÓTÆ ¬s’‘ · T ˝…’ yÓ’s¡+ XË’* ôdø’ \Ï T ôV’≤eT fiË’
ER
bı>∑s¡T u§+>∑s+¡ yÓTTdü* jÓTTø£ s=<ä ˝§düT>∑T y= X§+]ƒ kı>∑düT †j·T\T fi§

b˛s¡T uÀq+ yÓ÷dü+ jÓ÷– s√ø£* ˝À≥T b˛s¡T XÀuÛÑ k˛eT] ¨s¡T ø±fiÀõ
SC
bÂs¡T&ÉT uÖ eTÚq+ j·TÚ sö‘·T ˝ÖøÏø£+ yÍ XÖ] kÂ<Ûä+ Vü≤Ösê fiÖ

|ü+~ ã+‹ eT+<ä j·T+Á‘·+ s¡+|ü+ \+ø£ e+<ä X¯+K+ dü+‘· Vü≤+dü ‘êfi¯+
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 13

IV. øÏ+~ u§eTà\qT #·÷&É+&ç. dü¬s’q ù|s¡TqT >∑T]Ô+#·+&ç.
A
AN
ø√øÏ\ bÕe⁄s¡+ ø±øÏ ∫\Tø£
e÷$T&ç |üqdü C≤eT <√dü
NG
13 |ü<eä T÷&ÉT |ü<Vä ‰ü s¡T
LA |ü~ùV≤qT |ü<äø=+&ÉT
ø£eT\ ã+‹ >∑T˝≤; C≤õ

TE
ø±ø£s¡ ;s¡ Äq|ü u…+&É
V. øÏ+~ yêø±´\qT #·<äTe+&ç. >∑TDÏ+‘êø£åsê\≈£î ª μ #·T≥º+&ç.

T
1) ‘√≥˝À ms¡T|ü⁄ >∑T˝≤;\T |üPXÊsTT.

ER
2) y˚TeTT s√p Ä≥\T Ä&ÉT≈£î+{≤eTT.

3) ã&ç˝À y˚TeTT bÕ≥\T bÕ&ÜeTT.
SC
4) >ö] ôd’øÏ˝Ÿô|’ dü+‘·≈£î b˛sTT+~.

5) ôV’≤<äsêu≤<äT˝À >√\ø=+&É ø√≥ ñ+~.
14 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

VI. øÏ+~ |ü{Ïºø£˝À >∑TDÏ+‘êø£åsê\qT sêj·T+&ç.
A
n Ä Ç á ñ } m @ ◊ ˇ z W +
÷ ¬’ +
AN
£ ± Ï ° T ¬ π = √ ö
ø£
>∑
#·
NG
»
≥
&É
‘·
<ä
LA
q
|ü
TE
ã
eT
j·T
s¡
T
\
ER
e
X¯
wü
dü
SC
Vü≤
fi¯
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 15

VII. øÏ+~ u§eTà\qT #·÷&É+&ç. ù|s¡T¢ sêj·T+&ç.
A
AN
NG
4LA
TE
T
VIII. øÏ+~ |ü{Ïºø£˝À >∑TDÏ+‘· |ü<ë\qT sêj·T+&ç.

ER
± Ï ° î L ¬
SC
π ¬’ = √ ö +
16 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

4. ˇ‘·TÔ\T ` |ü]#·j·T+
A
I. øÏ+~ u§eTà\qT #·÷&É+&ç. yê{Ï ù|s¡T¢ #·<äTe+&ç. ˇ‘·TÔ nø£åsêìï >∑T]Ô+∫
AN
ªª>∑Ts¡TÔμμqT ˝À sêj·T+&ç.
` qø£ÿ ` ø£ÿ ` ª ø£ μ ˇ‘·TÔ
NG
` eTT>∑TZ LA ` >∑Z ` ª >∑ μ ˇ‘·TÔ
` |æ#·TÃø£ ` #·Ã ` ª #· μ ˇ‘·TÔ

TE
` >∑C…®\T ` C…® ` ª » μ ˇ‘·TÔ
` #Ó≥Tº ` ≥º ` ª ≥ μ ˇ‘·TÔ
T
ER
` \&ÉT¶ ` &É¶ ` ª &É£ μ ˇ‘·TÔ

SC
` n‘·Ô ` ‘·Ô ` ª ‘· μ ˇ‘·TÔ
` ô|<ä›\e÷≥ ` <ä› ` ª <ä μ ˇ‘·TÔ

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 17
` ñqï }s¡T ` qï ` ª q μ ˇ‘·TÔ
A
AN
3 ` ˇ|ü ` |üŒ ` ª |ü μ ˇ‘·TÔ
NG
` ø=ã“]ø±j·T ` ã“ ` ª ã μ ˇ‘·TÔ
` >∑TeTà&ç ` eTà ` ª eT μ ˇ‘·TÔ

LA
` ø=j·Tú§eTà ` j·T´ ` ª j·T μ ˇ‘·TÔ
TE
` >=Á¬s ` Ás¡ ` ª s¡ μ ˇ‘·TÔ

T
` |æ\¢\+ ` \¢ ` ª \ μ ˇ‘·TÔ
ER
` <äTyÓ«q ` e« ` ª e μ ˇ‘·TÔ
SC
` <Ûqä TdüT‡ ` düT‡ ` ª dü μ ˇ‘·TÔ
` ô|[fl ` [fl ` ª fi¯ μ ˇ‘·TÔ
18 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
1. qø£ÿ ` Á<ëø£å ( ø£ ` ÿ )
A
AN
NG
qø£ÿ ˇø£{Ï ‘√≥˝Àì Á<ëø£å |ü+&ÉT¢ #·÷dæ+~
|ü+&É¢q+<äTø√yê\ì |ü\Te÷s¡T\T m–]+~
LA
m+‘· m–]Hê ∫ø£ÿ˝Ò<äT _ø£ÿyÓTTVü≤+ y˚dæ+~
n+<äq{Ïº Á<ëø£å |ü⁄\T|ü⁄ n+≥T qø£ÿ yÓ[fl+~
TE
T
ER
SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 19

I $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
AN
n) π>j·÷ìï sê>∑j·TTø£Ô+>± bÕ&É+&ç.
Ä) u§eTà˝À @y˚T$T ñHêïsTT? yê{Ï >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç.
Ç) u§eTà˝À ñqï ø£<∏ä m|ü&Ó’Hê $Hêïsê? n≥Te+{Ï ø£<∏ä Ç+πøyÓTÆHê MT≈£î ‘Ó*ùdÔ
NG
#Ó|üŒ+&ç.
II #·<äTe+&ç
LA
n) øÏ+~ yêø±´\qT π>j·T+˝À >∑T]Ô+#·+&ç. yê{Ï øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
TE
1) qø£ÿ yÓ[flb˛sTT+~
2) Á<ëø£å|ü+&ÉT¢ #·÷dæ+~
3) _ø£ÿ yÓTTVü≤+ y˚dæ+~
T
Ä) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. ^‘· ^dæq nø£åsê\ eT<Ûä´ ‘˚&ÜqT >∑T]Ô+#·+&ç. yê{Ïì
ER
düŒwüº+>± |ü\Tø£+&ç.
ˇø£ ` qø£ÿ ø£+øÏ ` #·øÏÿ\+
¬øs¡≥+ ` ‘·¬øÿ&É bÕ≈£î≥ ` #Ó≈î£ ÿ≥
SC
Ç) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. ª ø£ ` ÿ μ ˇ‘·TÔ ñqï |ü<ë\≈£î ^‘· ^j·T+&ç.

#·¬øÿs¡ qøÏÿq nø£ÿ&É ‘·≈£îÿe
~¬ø’ÿq HÓø=ÿ+&É nøöÿ+≥T ø=ø=ÿs√ø√
20 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
á) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. ª ÿ μ ñqï nø£åsê\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç. yê{Ïì
A
nø£ÿ #Ó$Tÿ »{≤ÿ ñ‘·ÿfi¯
AN
ø£sêÿ≥ø£+ eTTwüÿs¡T&ÉT eTs¡ÿ≥+ ñ\ÿ\T
III sêj·T+&ç
NG
n) øÏ+~ ª ø£ μ >∑TDÏ+‘êìøÏ ª ÿ μ ˇ‘·TÔ ô|{Ïº sêj·T+&ç.
ø£ ø± øÏ ø° ≈£î ≈£L ¬ø πø ¬ø’ ø= ø√ øö ø£+ ø£'
LA
ø£ÿ ø±ÿ
Ä) MT≈£î ‘Ó*dæq ø=ìï ª ÿ μ ˇ‘·TÔ |ü<ë\qT sêj·T+&ç.
TE
ñ<ë: #ÓøÏÿ*, m≈£îÿe, , , ,

Ç) øÏ+~ |ü<ë\ Ä<Ûës¡+>± ns¡úe+‘·yÓTÆq yêø±´\qT sêj·T+&ç.
H˚qT ã&çøÏ yÓfi≤flqT
T
Hê≈£î $TsƒêsTT ‘Ó#êÃ&ÉT

ER
‘√
ÄyÓT nø£ÿ eT+∫ ùdïVæ≤‘·Tsê\T
{°#·sY ≈£î #ê¬ø¢{Ÿ Ç∫Ã+~
SC
Hêqï bÕsƒ¡+ #Ó|æŒ+~
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 21

ñ) øÏ+~ ∫Á‘ê\qT #·÷dæ yê{Ï ù|s¡T sêj·T+&ç.
A
1)
AN
2)
NG
3)
}) øÏ+~ |ü<ë\qT »‘·|üs¡Ã+&ç. yê{Ïì sêj·T+&ç.
1) ÄyÓT LA ~≈£îÿ
2) qø£ÿ ø£wüº|ü&Ü*
3) m≈£îÿe y˚dæ+~
TE
4) _ø£ÿeTTK+ #·ø£ÿì #·Tø£ÿ

5) ‘·÷s¡TŒ Á<ëø£å|ü+&É¢qT #·÷dæ+~
T
IV düè»Hê‘·àø£‘·
ER
n) ªqø£ÿ ` Á<ëø£å |ü+&ÉTμ ø£<ä∏ ‘Ó\TdüTø=Hêïs¡T ø£<ë? Bìï MT kı+‘· e÷≥˝À¢ sêj·T+&ç.
SC
22 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

2. eTT>∑TZ ( >∑ ` Z )
A
AN
#·÷&É #·ø£ÿì eTT>∑TZ ` ]ø£ÿ˝≤ eTT>∑TZ
s¡+>∑T s¡+>∑T\ eTT>∑TZ ` s¡‘·Hê\ eTT>∑TZ
NG
ø£qTï\≈£î Ç+ô|’q ` ø£eT˝≤\ eTT>∑TZ
LAne÷àsTT y˚dæ+~ ` n+<ë\ eTT>∑TZ
TE
T
ER
SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 23

I $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
AN
n) bÕsƒ¡+˝Àì π>j·÷ìï bÕ&É+&ç.
Ä) bÕsƒ¡+ u§eTàqT #·÷&É+&ç. Ä u§eTà˝À @y˚T+ ñHêïjÓ÷ #Ó|üŒ+&ç.
Ç) @ |ü+&ÉT>∑ s√E yêøÏfi¯fl ì+&Ü eTT>∑TZ\T y˚kÕÔs¡T?
NG
á) ‘Ó\+>±D˝Àì |ü˝≥¢… ÷s¡T¢ m|ü&ÓH’ ê #·÷kÕsê? MTs¡T #·÷dæq $wüj÷· \T #Ó|Œü +&ç.
II #·<äTe+&ç LA
1) s¡‘·Hê\ eTT>∑TZ
2) ø£qTï\≈£î Ç+ô|’q
TE
3) n+<ë\ eTT>∑TZ
T
eT>∑ ` eT>∑Z+ s¡>∑T ` s¡>∑TZ

ER
|ü>∑ ` |ü>∑Z+ }>∑T ` eTT>∑TZ

Ç) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. ª >∑ ` Z μ ˇ‘·TÔ ñqï |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
yê{Ïì düŒwüº+>± |ü\Tø£+&ç.
SC
~>∑Z»+ yÓTT>∑Z n–Z s¡>∑TZ ñ>∑TZ \>∑Z+

dü<äZ‹ eTT<äZ\+ K&ÉZ+ <äTs¡Z+ ìs¡ZeT+ |ü⁄\TZ
es¡Z+ uÛÑs¡TZ&ÉT <äTs¡Z dæ>∑TZ yÓTT>∑Z <ä>∑TZ
yÓTT>∑TZ eT>∑Z+ <ä>∑Zs¡ ã^Z >∑&ÉT>±ZsTT dü>∑TZ_j·T´+
24 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
á) u§eTà≈£î dü]j·T>∑T |ü<ëìï >∑T]Ô+∫ ª μ #·T≥º+&ç.
A
1) eT>∑Z+ s¡>∑TZ eTT>∑TZ
AN
2) s¡>∑TZ eTT>∑TZ eT>∑Z+
á) øÏ+~ yêø±´\qT #·<äTe+&ç. ª Z μ |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
NG
1) >√\ø=+&É <äTs¡Z+ m+‘√ $XÊ\yÓTÆq~.
2) sêE, s¡eTD <äTs¡Z >∑T&çøÏb˛j·÷s¡T.
LA
3) •yêõ mH√ï <äTsêZ\qT »sTT+#ê&ÉT.
4) y˚<äe‹ eTT>∑TZ\T y˚dæ+~.
TE
5) C≤õ yÓTT>∑Z\T ‘Ó\¢>± ñHêïsTT.

6) >√<ëe] Kì˝À u§>∑TZ >∑qT\T ø£\e⁄.
T
III sêj·T+&ç
ER
n) øÏ+~ ª >∑ μ >∑TDÏ+‘êìøÏ ª Z μ ˇ‘·TÔ ô|{Ïº sêj·T+&ç.

>∑ >± – ^ >∑T >∑÷ >¬ >π >¬ ’ >= >√ >ö >∑+ >∑'
>∑Z >±Z
SC
Ä) MT≈£î ‘Ó*dæq ø=ìï ª Z μ ˇ‘·TÔ |ü<ë\T sêj·T+&ç.

ñ<ë: eT–Zq, , , , ,
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 25

ñ) øÏ+~ u§eTà\qT #·÷dæ yê{Ï ù|s¡T sêj·T+&ç.
A
1)
AN
2)
NG
3)
}) øÏ+~ |ü<ë\qT »‘·|üs¡Ã+&ç. yê{ÏqT|üjÓ÷–+∫ yêø±´\T sêj·T+&ç.

1) s¡+>∑T\ yÓTT>∑Z
LA
2) C≤õ u§>∑TZ
3) q\¢ì s¡>∑TZ
TE
4) #·*øÏ eTT>∑TZ
T
n) MT≈£î q∫Ãq @<Ó’Hê ˇø£ eTT>∑TZqT ^dæ s¡+>∑T\T y˚j·T+&ç.

ER
SC
26 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

3. |æ#·TÃø£ ( #· ` Ã )
A
AN
eTT#·Ã≥ MTs¡>∑ |æ#·TÃø£ ˇø£{Ï
m+&çq |ü⁄\¢\H˚] ‘Ó#ÓÃqT
NG
q∫Ãq #√≥Tq yÓT∫Ãq Ø‹q
|æ#·TÃø£ #·ø£ÿì >∑÷&ÉTqT ø£f…ºqT
LA
yÓ#·Ãì >∑÷{Ïq eTT#·Ã≥ |ü&ÉT‘·÷
TE
|æ#·TÃø£ Vü‰sTT>∑ ø±\+ >∑&çô|qT

T
ER
SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 27

I $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
AN
n) bÕsƒ¡+˝Àì π>j·÷ìï bÕ&É+&ç. π>j·T+˝À <˚ì >∑T]+∫ ñqï<√ #Ó|üŒ+&ç.
NG
II #·<äTe+&ç
LA
1) q∫Ãq #√≥Tq yÓT∫Ãq Ø‹q
2) #·ø£ÿì >∑÷&ÉTqT ø£f…ºqT
3) eTT#·Ã≥ |ü&ÉT‘·÷
TE
4) m+&çq |ü⁄\¢\ H˚] ‘Ó#ÓÃqT

#·÷#·T≥` |æ#·TÃø£ ø±∫q ` ‘Ó∫Ãq
T
|ü#·q+ ` eT#·Ã #·÷∫ ` |ü∫Ã

ER
m#·≥ ` |ü#·Ã&ç <ä+#·T ` Ç#·TÃ

Ç) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. ª #· ` Ã μ ˇ‘·TÔ ñqï nø£åsê\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
Ç#·Ã≥ ôV≤#·Ã]ø£ ‘Ó#êÃqT ø£#·Ãø±j·T yÓ#êÃ\T
SC
e#êÃ&ÉT –#êÃ&ÉT e∫Ãq |ü∫Ã$T]Ã |üNÃdüT

ø£#·TÃs¡+ n#·TÃø±–‘·+ ø£#·÷Ãs¡+ ì#ÓÃq n#ÓÃs¡Te⁄
e#˚Ãs¡T Ç#˚Ãs¡T ø£#˚Ã] ôV≤#ÓÃÌq eTT#ÓÃeT≥\T
28 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

á) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. ª Ã μ ˇ‘·TÔ nø£åsê\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç. yê{Ïì
A
ø±\TÃ≥ }&ÉTÃ≥ z<ës¡TÃ≥ @&ÉTÃ≥
AN
ù|s¡TÃ≥ ø±]Ã#·TÃ H˚sT¡ Ã≥ ≈£Ls¡TÃ≥
III
NG
sêj·T+&ç
n) øÏ+~ ª #· μ >∑TDÏ+‘êìøÏ ª Ã μ ˇ‘·TÔ ô|{Ïº sêj·T+&ç.
LA
#· #ê ∫ N #·T #·÷ #Ó #˚ #Ó’ #= #√ #Í #·+ #·'
#·Ã #êÃ
Ä) MT≈£î ‘Ó*dæq ø=ìï ª Ã μ ˇ‘·TÔ |ü<ë\T sêj·T+&ç.
TE
ñ<ë: ôV≤#·Ã]ø£, , , ,
Ç) øÏ+~ u§eTà\qT #·÷&É+&ç. yê{Ï ù|s¡T¢ sêj·T+&ç.
T
ER
SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 29

á) øÏ+~ |ü<ë\qT ñ|üjÓ÷–+∫ yê{Ïì kı+‘·yêø±´\˝À sêj·T+&ç.
A
ñ<ë:z<ës¡TÃ≥ ` s¡$ @&ÉTdüTÔ+fÒ ‘ê‘· z<ësêÃ&ÉT.
AN
1) |æ#·TÃø£ :
2) |ü#·Ã&ç :
3) yÓ#·Ãì :
NG
4) eT#·Ã :
5) eTT#·Ã≥ :
LA
TE
n) |æ#·TÃø£ u§eTàqT ^dæ s¡+>∑T\T y˚j·T+&ç. Bì >∑T]+∫ 3 yêø±´\T sêj·T+&ç.

T
ER
SC
30 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

4. >∑C…®\T ( » ` ® )
A
AN
ãTõ®bÕ|ü ãTõ®bÕ|ü eTT<äT›>∑Tqï~
NG
ãTõ®bÕ|ü ø±fi¯flπøyÓTT >∑C…\® Tqï$
>∑C…®\‘√ ãTõ®bÕ|ü ‹s¡T>∑T‘·Tqï~
LA
‹s¡T>∑T‘·T+f… >∑C…®\ìï |òüT\T¢eTqï$
TE
T
ER
SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 31

I $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
AN
NG
II #·<äTe+&ç
LA
1) ãTõ®bÕ|ü eTT<äT›>∑Tqï~
2) ‹s¡T>∑T‘·Tqï~
TE
3) >∑C…®\ìï |òüT\T¢eTqï$
4) ãTõ®bÕ|ü ø±fi¯flπøyÓTT >∑C…®\Tqï$
T
ã+C…s¡T ` >∑C\®… T C≤õ ` ãTõ®bÕ|ü

ER
>∑T+J\T ` ãJ®\T ≈£LC≤ ` ãTC≤®sTT

Ç) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. ª » ` ® μ ˇ‘·TÔ ñqï nø£ås¡+ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
yê{Ïì düŒwüº+>± |ü\Tø£+&ç.
SC
eTõ®>∑ >∑TE® >∑C…®\T nØ® <äsê®>∑ <äØ®

ìs¡®\+ ìØ®e+ $düs¡®q Äs¡®q Ks¡÷®s¡+ |üs¡®q´+
<Ís¡®q´+ <äTs¡®qT&ÉT dü»®qT&ÉT
32 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

á) øÏ+~ yêø±´\qT #·<äTe+&ç. ª » μ ˇ‘·TÔ |ü<ë\qT ( ) ˝À sêj·T+&ç.
A
1) s¡»ì ãJ®\T ‹qï~. ( )
AN
2) nqïj·T´ eTõ®>∑‘√ nqï+ ‹Hêï&ÉT. ( )
3) ãTõ®y˚Tø£ #˚qT˝À y˚T‘· y˚Tdæ+~. ( )
III
NG
sêj·T+&ç
n) øÏ+~ ª » μ >∑TDÏ+‘êìøÏ ª ® μ ˇ‘·TÔ ô|{Ïº sêj·T+&ç.
LA
» C≤ õ J E p C… CÒ C…’ C§ CÀ CÖ »+ »'
»® C≤®
Ä) MT≈£î ‘Ó*dæq ø=ìï ª ® μ ˇ‘·TÔ |ü<ë\T sêj·T+&ç.
TE
ñ<ë: >∑C\®… T, , , , ,
Ç) øÏ+~ u§eTà\ ù|s¡T¢ sêj·T+&ç.
T
1)
ER
2)
SC
3)
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 33

á) øÏ+~ |ü<ë\qT ø£\T|ü⁄‘·÷ yêø±´\T sêj·T+&ç.
A
neTà ‹qï~
AN
ãTC≤®sTT #˚d+æ ~
ãJ®\T
$TØÃ ‹Hêï&ÉT
NG
‘ê‘· ø£eTà>± ñHêïsTT
LA
TE
øÏ+~ u§eTàqT #·÷dæ ø£<∏ä #Ó|üŒ+&ç.
T
ER
SC
34 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

5. #Ó≥Tº ( ≥ ` º )
A
AN
NG
>∑≥Tº MT<ä #Ó≥Tº
LA #Ó≥Tº MT<ä ø±øÏ
ø±øÏ ô|f…º >∑T&ÉT¢
#Ó≥Tº øÏ+<ä |ü⁄≥º
TE
|ü⁄≥º˝Àq bÕeTT
bÕeTT $T+¬> >∑T&ÉT¢
T
‘Ó*$ ‘√&É ø±øÏ

ER
bÕeTT |üìì |üf…º

SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 35

I $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
AN
n) bÕsƒ¡+˝Àì π>j·÷ìï bÕ&É+&ç. ø£<∏äqT kı+‘·e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ+&ç.
Ä) #Ó≥Tº MT<ä ñ+&˚ ø=ìï |ü≈£åî\ ù|s¡T¢ #Ó|üŒ+&ç.
NG
II #·<äTe+&ç
n) øÏ+~ yêø±´\T π>j·T+˝À mø£ÿ&É ñHêïjÓ÷ >∑T]Ô+#·+&ç. yê{Ï øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
LA
1) |ü⁄≥º˝Àq bÕeTT
2) #Ó≥Tº MT<ä ø±øÏ
TE
3) bÕeTT $T+¬> >∑T&ÉT¢

T
n≥ø£ ` n≥º ∫{≤s¡T ` #·T{≤º\T |ü{øÏ £ ` |ü{øºÏ £

ER
≈£î{°s¡+ ` |ü{°º\T #·÷#·T≥ ` #·T≥Tº≥ ˇ+f… ` ô|f…º

Ç) øÏ+~ |ü<ë\qT <Ûësêfi¯+>± #·<äTe+&ç. |ü{Ïºø£˝À |üP]+#·+&ç.
SC
|ü⁄≥º #Ó{≤º eT{Ïº |ü≥Tº ô|f…º

ãT≥º #·T≥º+ qwüº+ |ü{°º\T <äTwüßº&ÉT
bıfÒº\T bı{Àº&ÉT ø£ìwüº+ ø£wüº+ qwüº+
36 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

øÏ+~ |ü{Ïºø£qT |üP]+#·+&ç.
A
ª ≥ μ ≈£î ª º μ ˇ‘·TÔ e#˚Ã |ü<ë\T Ç‘·s¡ nø£åsêìøÏ ª º μ ˇ‘·TÔ e#˚Ã
|ü<ë\T
AN
III
NG
sêj·T+&ç
LA
n) øÏ+~ ª ≥ μ >∑TDÏ+‘êìøÏ ª º μ ˇ‘·TÔ ô|{Ïº sêj·T+&ç.
TE
≥ {≤ {Ï {° ≥T ≥÷ f… fÒ f…Æ {§ {À {Ö ≥+ {'
≥º {≤º
Ä) øÏ+~ |ü<ë\qT ñ|üjÓ÷–+∫ Ç∫Ãq yêø±´\qT Á|üX¯ï\ s¡÷|ü+˝À sêj·T+&ç.
T
1) ø£eT\ |ü≥TºNs¡ ø£{Ïº+~.

ER
Á|ü :
2) >∑≥Tº MT<ä |ü⁄≥º ñqï~.
SC
Á|ü :
3) ‘ê‘· eT{Ïº |ædüT≈£î‘·THêï&ÉT.
Á|ü :
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 37
Ç) øÏ+~ |ü{Ïºø£˝Àì |ü<ë\ Ä<Ûës¡+>± eT÷&ÉT yêø±´\qT sêj·T+&ç.
A
bÕeTT >∑T&ÉT¶
AN
ô|{Ïº+~ ø±øÏ
‹qï~ |üìì |ü{Ïº+~
NG
LA
TE
T
n) MT≈£î q∫Ãq ˇø£ #Ó≥Tº u§eTà ^j·T+&ç. s¡+>∑T\T y˚j·T+&ç.

ER
SC
38 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

6. \&ÉT¶ ( &É ` ¶ )
A
AN
rj·THÓ’q \&ÉT¶ ` ‘˚HÓ qTe⁄«\ \&ÉT¶
NG
uÛÑ˝Ò uÛÑ˝Ò \&ÉT¶ ` u≤˝≤|üPsY \&ÉT¶
C≤‘·s¡˝À \&ÉT¶ ` H√s¡÷πs \&ÉT¶
LA
|üdü+<Ó’q \&ÉT¶ ` |ü+#·T<ë+ \&ÉT¶
TE
T
ER
SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 39

I $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
AN
n) bÕsƒ¡+˝Àì π>j·÷ìï bÕ&É+&ç. n_ÛqsTT+#·+&ç.
Ä) MT≈£î @@ r|æ |ü<ësêú\+fÒ ÇwüºyÓ÷ #Ó|üŒ+&ç.
NG
II #·<äTe+&ç
n) bÕsƒ¡+˝À ª &É¶ μ ˇ‘·TÔ e∫Ãq |ü<ä+ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
LA
1) |ü+#·T<ë+ \&ÉT¶
TE
2) C≤‘·s¡˝À \&ÉT¶
3) ‘˚HÓ qTe⁄«\ \&ÉT¶
T
>∑&É ` >∑&É¶ #·÷&ÉT ` >∑T&ÉT¶
ER
>∑&ç ` >∑&ç¶ >∑T&ç ` >∑T&ç¶

Ç) øÏ+~ |ü<ë\qT <Ûësêfi¯+>± #·<äTe+&ç. |ü{Ïºø£˝À |üP]+#·+&ç. ª ¶ μ ˇ‘·TÔ nø£ås¡+
SC
øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.

_&É¶ >∑&ç¶ ‘Ó&ÉT¶ <äT&Ó¶ >∑&É¶+
n&Ü¶ >=&É¶* ø£&û¶\T ãT&√¶&ÉT $&É÷¶s¡eTT
40 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

á) øÏ+~ yêø±´\qT #·<äTe+&ç. M{Ï˝À ª ¶ μ ˇ‘·TÔ |ü<ëìï ( ) ˝À sêj·T+&ç.
A
1) s¡+>∑&ÉT #Ó&û¶ y˚düT≈£îHêï&ÉT. ( )
AN
2) |æ\¢\≈£î ø£ã&û¶ n+fÒ Çwüº+. ( )
3) Äe⁄ >∑&ç¶ y˚Tdæ+~. ( )
4) y˚+ø£fÒX¯+ >=&É¶*‘√ ø£f…º\T ø={≤º&ÉT. ( )
NG
5) ≈£L©\≈£î ‘·≥º\T, bÕs¡\T, >∑&É¶bÕs¡\T nedüs¡+. ( )
ñ) øÏ+~ yêì˝À dü¬s’q |ü<ëìï >∑T]Ô+∫ U≤∞˝À sêj·T+&ç.
1) >∑T&ÉT >∑T&ÉT¶
LA
2) _&É¶ _&ç¶
3) ø£&ç ø£&û¶
TE
4) e&É¶q e&Éq
III sêj·T+&ç
T
ER
n) øÏ+~ ª &É μ >∑TDÏ+‘êìøÏ ª ¶ μ ˇ‘·TÔ ô|{Ïº sêj·T+&ç.

&É &Ü &ç &û &ÉT &É÷ &Ó &˚ &Ó’ &= &√ &Í &É+ &É'
&É¶ &Ü¶
SC
Ä) MT≈£î ‘Ó*dæq ø=ìï ª ¶ μ ˇ‘·TÔ |ü<ë\T sêj·T+&ç.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 41

á) øÏ+~ |ü<ë\qT ñ|üjÓ÷–+∫ kı+‘·yêø±´\T sêj·T+&ç.
A
1) Äe⁄, >∑&ç¶
AN
2) sêeTT, ø£ã&û¶
NG
3) Hêqï, >∑&b¶É Õs¡
4) nø£ÿ, ˇ&Ü¶DeTT LA
IV
TE
düè»Hê‘·àø£‘·
n) øÏ+~ π>j·÷ìï bı&ç–+#·+&ç.
>∑T+Á&É+ >∑T+Á&É+
T
\&ÉT¶ >∑T+Á&É+
ER
>∑T+Á&É+ >∑T+Á&É+
#·+<äe÷eT >∑T+Á&É+
SC
42 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

7. n‘·Ô ( ‘·· ` Ô )
A
AN
n‘·Ô Ç+{ÏøÏ e∫Ã+~
n‘·sÔ ¡T ãT&û¶ ‘Ó∫Ã+~
NG
ø=‘·Ô >öqT≈£î |üPdæ+~
LA bÕ|ü≈£î n‘·sÔ ¡T q∫Ã+~
n‘·≈Ô £î eTT<äT›\T Ç∫Ã+~
TE
T
ER
SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 43

I $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
AN
Ä) MT n‘·Ô >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç.
II #·<äTe+&ç
NG
1) n‘·Ô Ç+{ÏøÏ e∫Ã+~ LA
2) n‘·Ô≈£î eTT<äT›\T Ç∫Ã+~
3) ø=‘·Ô >öqT≈£î |üPdæ+~
Ä) π>j·T+˝À ª Ô μ ˇ‘·TÔ |ü<ë\qT >∑T]Ô+∫ ª μ #·T≥º+&ç.
TE
Ç) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. ‘˚&ÜqT >∑T]Ô+∫ ˇ‘·TÔ ñqï |ü<ëìøÏ ª μ qT ˇ‘·TÔ˝Òì

|ü<ë\≈£î ª μ qT #·T≥º+&ç.
n‘·Ô ‘·ã\ ø£‹Ô q‹Ô ‘·÷eTT
T
bÕ‘· ø=‘·Ô ã‘êÔsTT #Ó‘·Ô ‘·TìøÏ

ER
ñ‘·Ôs¡+ dü+‘· eT‘êãT\T ã+‹ ≈£î‘·TøÔ £

á) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. ª Ô μ ˇ‘·TÔ nø£ås¡+ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
n‘·Ô ø£‹Ô n‘·Ôs¡T |ü⁄‘·Ô&ç
SC
ø=‘·Ô düT‹Ô Ç‘·Ô&ç ã‘êÔsTT

–‘·Ô |ü‹Ô ñ‘·Ôs¡+ >∑T‘·T\Ô T
#Ó‘·Ô m‘·TÔ yÓT‘·Ô>∑ |ü⁄‘·÷Ôs¡T
q‘·Ô eT‘·TÔ $‘·Ôq+ e‘·T\Ô T
44 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
ñ) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. ª Ô μ ˇ‘·TÔ nø£ås¡+ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
A
ø£s¡Ô uÛÑøÏÔ es¡Ôø£+ düeTdüÔ+
eø£Ô eTTøÏÔ qs¡Ôq düe÷|üÔ+
AN
ãkÕÔ uÛÑTøÏÔ |ü⁄düÔø£+ ø£dü÷Ô]
ÄdæÔ dü÷øÏÔ dü|üÔ$T ekÕÔ<äT
yês¡Ô >∑Ts¡TÔ $eTTøÏÔ H˚kÕÔ\T
NG
III sêj·T+&ç
LA
n) øÏ+~ >∑TDÏ+‘êìï #·<äTe+&ç. øÏ+~ >∑&ç˝À ˇ‘·TÔ ô#˚]Ã sêj·T+&ç.
‘· ‘ê ‹ r ‘·T ‘·÷ ‘Ó ‘˚ ‘Ó’ ‘= ‘√ ‘Í ‘·+ ‘·'
‘·Ô ‘êÔ
TE
Ä) øÏ+~ u§eTà\ ù|s¡T¢ #·÷&É+&ç. sêj·T+&ç.

T
ER
Ç) øÏ+~ |ü{Ïºø£˝Àì |ü<ë\‘√ yêø±´\T sêj·T+&ç.

neTà dü÷≈£î\Ô T ≈£î{≤º&TÉ
SC
¬s’‘·T e+≥ #·<äTe⁄‘·THêï&ÉT

<ÛØä ® $‘·HÔ ê\T #˚dTü qÔ ï~
s¡$ ø=‘·ãÔ ≥º\T #·˝≤¢&TÉ
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 45

á) øÏ+~ |ü<ë\qT ñ|üjÓ÷–+∫ kı+‘·yêø±´\˝À sêj·T+&ç.
A
1) |ü‹Ô :
AN
2) n‘·Ôs¡T :
3) ã‘êÔsTT :
NG
4) Ç‘·Ô&ç :
LA
n) øÏ+~ u§eTàqT #·÷&É+&ç. bÕ|ü‘√ n‘·Ô @$T e÷{≤¢&TÉ ‘·Tqï~? bÕ|ü @eT+≥Tqï~?
TE
}Væ≤+∫ #Ó|üŒ+&ç.
T
ER
SC
46 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

8. ô|<ä›\ e÷≥ ( <ä ` › )
A
AN
NG
LA
TE
T
ER
ô|<ä›\ e÷≥ ` #·~› eT÷≥

ø£\Vü≤+ e<äT› ` #Ó*y˚T eTT<äT›
ø√|ü+ e<äT› ` XÊ+‘·+ eTT<äT›
SC
‘·|ü #˚j·Te<äT› ` Vü≤<äT› MTs¡ e<äT›

ø£+&É ã\+ ø£Hêï ` ãT~Δ ã\+ $Tqï
#Ó&TÉ nqe<äT›, #Ó&TÉ $qe<äT,› #Ó&TÉ ø£qe<äT›
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 47
I $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
AN
n) ô|<ä›\ e÷≥\qT #Ó|üŒ+&ç.
Ä) MT≈£î ‘Ó*dæq ø=ìï eT+∫ e÷≥\T #Ó|üŒ+&ç.
II #·<äTe+&ç
NG
1) ø£\Vü≤+ e<äT› ` #Ó*y˚T eTT<äT›
LA
2) ‘·|ü #˚j·Te<äT› ` Vü≤<äT› MTs¡ e<äT›
3) #Ó&ÉT nqe<äT›, #Ó&ÉT $qe<äT›, #Ó&ÉT ø£qe<äT›
Ä) bÕsƒ¡+˝À ª › μ ˇ‘·TÔ |ü<ë\qT >∑T]Ô+∫ ª μ #·T≥º+&ç.
TE
Ç) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. ‘˚&ÜqT >∑T]Ô+∫ ˇ‘·TÔ ñqï |ü<ëìøÏ ª μ qT ˇ‘·TÔ˝Òì

|ü<ë\øÏ ª μ qT #·T≥º+&ç.
ô|<ä› ù|<ä #·~› |ü+~
T
<äT+|ü m<äT› u§<äT› dü+<äT

ER
n+<ä+ n<ä›+ <äT<äT\› T n+<Ó\T

á) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. ª › μ ˇ‘·TÔ nø£ås¡+ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
eTT<ä› ô|<ä› m<äT› Vü≤<äT›
SC
|ü<Tä › $T<Ó› e<äT› s¡~›

n<ä›+ eT<Ó›\ ø=~›>∑ bı<äT›q
ì<äT›s¡ ñ<Ó›s¡ ~<äTu› ≤≥T #·~e› TT<ä›
ø=\ã<ä› ã<ä›ø£+ yÓTT<äT› ì<ä›s¡ n<ä›ø£+
48 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
á) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. ª › μ ˇ‘·TÔ nø£ås¡+ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
A
ñs¡÷› X¯ã›+ ìs¡›j·T eTs¡›q
dü]› \ã›+ XÊs¡÷›\+ #·‘·Ts¡›•
AN
<äXÊã›+ yê>±›q+ X¯‘êã›+ <äT]›q+
III sêj·T+&ç
NG
n) øÏ+~ >∑TDÏ+‘êìï #·<äTe+&ç. øÏ+~ >∑&ç˝À ˇ‘·TÔ #˚]Ã sêj·T+&ç.
<ä <ë ~ B <äT <ä÷ <Ó <˚ <Ó’ <= <√ <Í <ä+ <ä'
LA
<ä›
Ä) øÏ+~ yê{Ïì #·<äTe+&ç. yêø£´+˝Àì u§eTà\≈£î ã<äT\T yê{Ï ù|s¡T¢ #˚]Ã yêø±´\T
sêj·T+&ç.
TE
1) bÕ|ü ˝À #·÷düT≈£î+≥T+~.
T
2) Hê>∑*øÏ \T ø£&É‘ês¡T.
ER
3) sê≈£î+&Ü #·÷&Ü*.
SC
4) Äø±X¯+˝À m>∑Ts¡T‘·T+~.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 49

Ç) >∑fi¯fl˝Àì nø£åsê\‘√ |ü<ë\qT sêj·T+&ç.
A
m >∑ <Ó›
AN
<äT› <ä› $T
<ä+› n ô|
NG
1) n<ä+› : LA
2) düT<ä›eTTø£ÿ :
3) ô|<ä›\T :
TE
4) bı<äTq› :
T
ER
SC
ô|’ u§eTà˝Àì |æ\¢\T @+ e÷{≤¢&ÉT‘·THêïs√ }Væ≤+∫ #Ó|üŒ+&ç.

50 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
9. ñqï }s¡T ( q ` ï )
A
AN
ñqï }s¡T ø£qï
$Tqï @~ ˝Ò<äT
ø£qï‘·*¢ ø£qï
NG
y˚s¡T <Ó’eeTT ˝Ò<äT
ñqï }πs eTq≈£î
mqï dü«s¡ZeTTà
LA
ø£qï‘·˝Ò¢ eTq≈£î
ø£\Œeèø£åeTTà
TE
T
ER
SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 51

I $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
AN
n) bÕsƒ¡+˝Àì π>j·÷ìï bÕ&É+&ç. n_ÛqsTT+#·+&ç.
Ä) MT }] >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç.
NG
II #·<äTe+&ç
LA
1) ø£qï‘·*¢ ø£qï y˚s¡T <Ó’eeTT ˝Ò<äT
2) ø£qï‘·˝Ò¢ eTq≈£î ø£\Œeèø£åeTTà
TE
Ä) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. ‘˚&ÜqT >∑T]Ô+∫ ˇ‘·TÔ ñqï |ü<ëìøÏ ª μ qT ˇ‘·TÔ˝Òì

|ü<ë\øÏ ª μ qT #·T≥º+&ç.
nqï+ uÀq+ yÓqï |ü˙ïs¡T yÓ\ Äq
C§qï kıq Hê>∑* |üqTï eTHÓï+ düTqï+
T
>±qT>∑ EqTï ˙s¡T qTqT|ü⁄ H˚\ >∑H˚ïs¡T

ER
Ç) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. ª ï μ ˇ‘·TÔ nø£ås¡+ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.

nqï C§qï |æìï ø£qTï
|üqTï EqTï yÓqTï eHÓï
SC
nqï+ |ü⁄qï$T ∫Hêï] ø£˙ïs¡T

|ü˙ïs¡T |æ˙ïdüT #Óq÷ïs¡T eTTq÷ïs¡T
yÓHÓï\ >∑H˚ïs¡T ∫H√ï&ÉT yÓHÓï\
52 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

á) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. ª ï μ ˇ‘·TÔ nø£ås¡+ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
A
n–ï –]ï sê≥ï+ ∫Vü≤ï+
AN
ùdïVü≤+ ø£≥ï+ s¡‘·ï+ \>∑ï+
|ü≥ï+ ø£s¡÷ï\T |ü˝≤ï&ÉT ‘êsêïø£
\ø£ïes¡+ Äπ>ïj·T+ $ù|òTïwüß&ÉT ∫$Tï
NG
III sêj·T+&ç LA
q Hê ì ˙ qT q÷ HÓ H˚ HÓ’ H= H√ HÍ q+ q'
TE
qï
Ä) øÏ+~ |ü<ë\˝À ^‘· ^dæq nø£åsêìøÏ ñ+&Ée\dæq ˇ‘·TÔqT #˚]Ã |ü<ä+ ‹]–
sêj·T+&ç.
T
1) |ü⁄q$T `
ER
2) yÓq <=+>∑ `
3) C§q #˚qT `
SC
4) ø£q ‘·*¢ `
5) nqj·T´ `
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 53

Ç) øÏ+~ nø£åsê\‘√ |ü<ë\T sêj·T+&ç.
A
n
AN
Hê
yÓ qï
düT
NG
∫
C§
LA
á) ø£qï‘·*¢ >∑T]+∫ kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T+&ç.
TE
T
ER
n) øÏ+~ π>j·÷ìï bı&ç–+#·+&ç.

}s¡T n+fÒ Hê øÏwüº+
@s¡T n+fÒ Hê øÏwüº+
SC
Hê øÏwüº+
54 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

3 10. ˇ|ü ( |ü ` Œ )
A
AN
Ç+{ÏøÏ ø£|ü
ø±*øÏ #Ó|ü
NG
bÕ≥≈£î &É|ü
|ü|ü≈£î ñ|ü
LA
nqï+˝À |ü|ü
TE
ñ+fÒH˚ ˇ|ü
T
ER
SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 55

I $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
AN
n) bÕsƒ¡+˝Àì π>j·÷ìï bÕ&É+&ç, n_ÛqsTT+#·+&ç.
Ä) n+<äs¡T bÕ{Ï+#ê*‡q $wüj·÷˝Òy√ #Ó|üŒ+&ç.
II
NG
#·<äTe+&ç
1) Ç+{ÏøÏ ø£|ü
LA
2) ø±*øÏ #Ó|ü
3) bÕ≥≈£î &É|ü
TE
Ä) π>j·T+˝À ª Ô μ ˇ‘·TÔ |ü<ë\qT >∑T]Ô+∫ ª μ #·T≥º+&ç.

Ç) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. ˇ‘·TÔ ñqï |ü<ëìøÏ ª μ qT ˇ‘·TÔ˝Òì |ü<ë\øÏ ª μ
qT #·T≥º+&ç.
T
Äq|ü ø£|üŒ #Ó|ü bÕ|ü

ER
n|ü |ü⁄s¡T>∑T ø£|ü bÕ∫ø£

n|üŒ&É+ Ä|ü&É+ ˇ|ü |æ\ø£
á) øÏ+~ ~«‘ê«ø£ås¡ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç.
SC
‘·|ü ñ|ü eTT|ü <äT|æŒ

&É|ü ì|ü |ü|ü ≈£î|üŒ
‘·ô|Œ≥ ñbıŒ&ç #Ó|ü\T ‹|üŒ\T
ñbÕŒ&É #·|ü&ÉT n|ü&É|ü&ÉT eT{Ï≈º î£ |üŒ
56 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
ñ) øÏ+~ dü+j·TTø±Ôø£ås¡ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç.
A
zs¡TŒ H˚s¡TŒ •*Œ <äs¡Œ+
AN
•\Œ+ düs¡Œ+ ‘√&ÜŒ≥T z<ës¡TŒ
n]Œ+#·T ‘·s¡ŒD+ ø£*Œ‘·+ yêø£Œ{ÏeT
NG
III sêj·T+&ç
LA
|ü bÕ |æ |” |ü⁄ |üP ô| ù| ô|’ bı b˛ bÂ |ü+ |ü'
|üŒ
TE
Ä) øÏ+~ u§eTà\ ù|s¡T¢ sêj·T+&ç.

T
ER
SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 57

Ç) øÏ+~ nø£åsê\‘√ |ü<ë\qT sêj·T+&ç.
A
ì &É
AN
ø= |ü
n |ü q
#Ó
NG
eTT
ø£ ‘·
LA
1) düs¡Œ+ :
TE
2) n|ü :
3) ‘·|ü :
4) &É|ü :
T
ER
n) ªª@~ ‘·|ü? @~ ˇ|ü?μμ nH˚ $wüj·T+ô|’ Ç<ä›] $TÁ‘·T\ eT<Ûä´ dü+uÛ≤wüD

sêj·T+&ç.
SC
58 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

11. ø=ã“] ø±j·T ( ã ` “ )
A
AN
düTã“j·T´ #ê˝≤ |ædæHê].
NG
ø=ã“]ø±j·T≈£î
ø=ã“]ø±j·T\T ø±yê\ì
30 s¡÷bÕj·T\T
ô|≥º&ÜìøÏ ø=ã“]‘√≥≈£î yÓfi≤fl&ÉT.
ø£≈£îÿ]Ô|ü&ç‹$ >∑<ä
‘ê‘ê!
LA ‘√≥e÷*‘√ ø=ã“]ø±j·T
m+‘· ì n&ç > ±&É T .
TE
‘√≥e÷* ø=ã“]ø±j·T≈£î
30 s¡÷bÕj·T\T nHêï&ÉT.
T
düTã“j·T´ ◊<äT s¡÷bÕj·T\≈£î ÇeTàHêï&ÉT. ◊‘˚ #Ó≥Tº møÏÿ

ER
ø√düTø√eTHêï&ÉT ‘√≥e÷*. #Ó≥Tº møÏÿ ø√düT≈£î+fÒ ‘·≈£îÿe≈£î

edüT+Ô <äì düTã“j·T´ yÓ+≥H˚ ø=ã“]#Ó≥Tº mø±ÿ&ÉT. ø=ã“]ø±j·T
SC
|ü≥Tºø=Hêï&ÉT. <äãT“q C≤]|ü&Ü¶&ÉT.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 59

I $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
AN
n) ø£<∏äqT kı+‘·e÷{˝À¢ #Ó|üŒ+&ç.
Ä) ø£<∏ä˝À düTã“j·T´ ø=ã“]ø±j·TqT ‘·≈£îÿe≈£î ÇeTàì n&ç>±&ÉT ø£<ë! BìH˚ uÒs¡+
#˚j·T&É+ n+{≤s¡T. uÒs¡+ #˚j·T&Üìï MTs¡T m|ü&Ó’Hê #·÷XÊsê? mø£ÿ&É?
NG
II #·<äTe+&ç
n) øÏ+~ yêø±´\T bÕsƒ¡+˝À mø£ÿ&É ñHêïjÓ÷ >∑T]Ô+#·+&ç. yê{Ï øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
LA
1) ø=ã“]‘√≥≈£î yÓfi≤fl&ÉT.
2) ø=ã“]#Ó≥Tº mø±ÿ&ÉT.
3) düTã“j·T´ #ê˝≤ |ædæHê].
TE
4) <äãT“q C≤]|ü&Ü¶&ÉT.
Ä) øÏ+~ |ü<ë\˝À ^‘· ^dæq nø£åsê\˝Àì ‘˚&ÜqT >∑T]Ôdü÷Ô #·<äTe+&ç.
&ÜãT ` düãT“ }_ ` >∑_“\+
T
ã+&É ` s¡Tã“&É+ u≤u≤sTT ` nu≤“sTT

ER
Ç) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. ª “ μ ˇ‘·TÔ ñqï nø£åsê\≈£î ª μ #·T≥º+&ç.

»ãT“ <äTã“ nuÀ“! u§ã“
nu≤“sTT s¡ã“s¡T ì#ÓÃq |ü#·Ã&ç
SC
ñã“dü+ eTTs¡ã“ Çã“+~ eTõ®>∑

u…ãT“* ]ã“qT dæã“+~ ‘·_“ãT“
nãT“s¡eTT ìã“s¡eTT e&É<ãÓ “\T >∑_“\+
60 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

á) Ç|üŒ{Ï es¡≈£î ª ã μ ≈£î ª “ μ ˇ‘·TÔ e∫Ãq |ü<ë\T #·~yês¡T ø£<ë! Ç|ü&ÉT ª “ μ
A
ˇ‘·TÔ y˚πs nø£åsê\≈£î e∫Ãq |ü<ë\T #·<äTe+&ç.
yê>±“D+ ;s¡“˝Ÿ <äsê“s¡T ìØ“¤‹
AN
ìs¡“j
¤ T· nø£“sY ns¡“≈¤ î£ &ÉT eT\“Ø
ñ) øÏ+~ U≤∞\˝À dü¬s’q |ü<ä+ sêj·T+&ç.
NG
( eTõ®>∑, e&É<Óã“, eTãT“\T, ø=ã“] )
1) ‘ê–‘˚ X¯ØsêìøÏ #ê˝≤ eT+∫~.
2) Äø±X¯+˝À LA ñ+{≤sTT.
3) m+&Üø±\+ m+&É˝À ‹]–‘˚ ø=&ÉT‘·T+~.
4) |ü#·Ã&ç s¡T∫>± ñ+≥T+~.
TE
III sêj·T+&ç
T
ã u≤ _ ; ãT ã÷ u… uÒ u…’ u§ uÀ uÖ u+ u'
ER
ã“

SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 61

Ç) øÏ+~ >∑fi¯fl˝Àì nø£åsê\‘√ |ü<ë\T sêj·T+&ç.
A
>∑ » >∑TZ ~
ñ<ë: s¡TãT“
AN
eT ãT“ &É ãT“
y˚ s¡T ] <Ó
|ü ô|’ dü \T
NG
á) øÏ+~ |ü<ë\‘√ kı+‘·yêø±´\T sêj·T+&ç.
LA
1) ø=ã“] :
2) düãT“ :
TE
3) &Éã“ :
T
ER
n) düTã“j·T´ ø=ã“] #Ó≥Tº ô|’ qT+&ç C≤]|ü&çq ‘·sê«‘· düTã“j·T´≈£î, ‘√≥e÷*øÏ

eT<Ûä´ »]–q dü+uÛ≤wüDqT }Væ≤+∫ #Ó|üŒ+&ç.
SC
62 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

12. >∑TeTà&ç ( eT ` à )
A
AN
>∑TeTà&ÉeTà >∑TeTà&ç
Ä≈£î\T y˚dæ+~ >∑TeTà&ç
NG
r>∑\T bÕøÏ+~ >∑TeTà&ç
yÓTT>∑Z ‘=&ç–+~ >∑TeTà&ç
|æ+<Ó y˚dæ+~ >∑TeTà&ç
LA
ø±j·T ø±dæ+~ >∑TeTà&ç
TE
|ü+&ÉT |ü+&ç+~ >∑TeTà&ç

T
ER
SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 63

I $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
AN
n) bÕsƒ¡+˝À π>j·÷ìï sê>∑+‘√ bÕ&É+&ç.
Ä) >∑TeTà&ç ø±j·T‘√ @y˚T+ #˚kÕÔs¡T? <ëìì mìï s¡ø±\T>± ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T?
II #·<äTe+&ç
NG
n) π>j·T+˝À ªª>∑TeTà&çμμ |ü<ëìï >∑T]Ô+∫ <ëìøÏ ª μ #·T≥º+&ç.
Ä) ∫e] nø£ås¡+ ª ~ μ ñqï |ü<ë\qT π>j·T+˝À >∑T]Ô+∫ øÏ+<ä sêj·T+&ç. #·<äTe+&ç.
LA
TE
Ç) øÏ+~ |ü<ë\˝À ^‘· ^dæq nø£åsê\ eT<Ûä´ ‘˚&ÜqT >∑T]Ôdü÷Ô #·<äTe+&ç.

ñeT ` neTà qe$T ` ‘=$Tà~ yÓT&É ` ‘·TyÓTà<ä
$Ts¡|ü ` ‹$Tà] ‘·÷eTT ` ‘·TeTTà H√eTT ` ø=eTTà
T
á) øÏ+~ |ü<ë\T, yêø±´\qT ‘·|ü\T ˝Ò≈£î+&Ü #·<äTe+&ç. ª à μ ˇ‘·TÔ ñqï nø£åsê\≈£î

ª μ ^j·T+&ç.
ER
<äeTTà <äTeTTà >∑T$Tà u§eTà ø=eTà

ø£eTà ø£MTà s¡eTTà ¬seTà düyÓTà
kıeTTà neTTà≥ HÓeTà~ ≈£îeTà] qeTàø£+
SC
düyÓTà≥ >∑TeTà+ ‘·eTTà&ÉT düy˚Tàfi¯q+ ndüeTà‹

neTà ‘·eTTàìøÏ nqï+ ô|{Ïº+~.
nø£ÿ u§eTà\‘√ Ä&ÉT≈£îqï~.
64 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
ñ) Ç|üŒ{Ï es¡≈£î ª eT μ ≈£î ª à μ ˇ‘·TÔ ñqï |ü<ë\T #·~yês¡T ø£<ë! Ç|ü&ÉT ª à μ ˇ‘·TÔ
A
Ç‘·s¡ Vü≤\T¢\≈£î #˚]Ãq|ü&ÉT @s¡Œ&˚ |ü<ë\T #·<äTe+&ç.
ñbÕà |ü<äà s¡•à dæà‘· »qà
AN
s¡T>∑à‘· j·TT>∑à+ düàs¡D <Ûäs¡à+ }]àfi¯
eTs¡à+ uÛÑdüà+ »s¡àì ìs¡à\ ≈£Ls¡à+
NG
ìsêà‘· ø±oàs¡T yê©àøÏ $düàj·T+ #·s¡à+
ñHêà<ä+ ìsêàD+ X¯àXÊq+ #ê]àHês¡T Äràj·T‘·
düHêàs¡Z+ Äø£dæàø£+ LA eTqà<∏äT&ÉT >∑s¡T‘·à+‘·T&ÉT kÕàs¡ø£+
III sêj·T+&ç
TE
n) øÏ+~ >∑TDÏ+‘êìï #·<äTe+&ç. øÏ+~ >∑&ç˝À ˇ‘·TÔ #˚]Ã sêj·T+&ç. |ü\Tø£+&ç.

eT e÷ $T MT eTT eT÷ yÓT y˚T yÓTÆ yÓTT yÓ÷ eTÚ eT+ eT'
eTà e÷à
T
Ä) MT≈£î ‘Ó*dæq ø=ìï ª à μ ˇ‘·TÔ ñqï |ü<ë\qT sêj·T+&ç.

ER
Ç) øÏ+~ u§eTà\ ù|s¡T¢ sêj·T+&ç.

SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 65

A
1) neTàeTà ` ø£<∏ä\T :
AN
2) ‘·eTTà&ÉT ` u§eTà :
NG
3) ≈£î+&É\T ` ≈£îeTà] :
4) ‘·TyÓTà<ä ` ne÷àsTT :
LA
TE
n) MT >∑T]+∫ MTs¡T |ü]#·j·T+ #˚düTø√+&ç.

Hê ù|s¡T
T
e÷ neTà ù|s¡T
ER
e÷ Hêqï ù|s¡T
H˚qT ‘·s¡>∑‹ #·<äTe⁄‘·THêïqT.
Hê≈£î ø±j·T ≈£Ls¡ n+fÒ #ê˝≤ Çwüº+.
SC
Hê≈£î s¡+>∑T, Ä≥, |ü⁄e⁄,

|ü+&ÉT n+fÒ #ê˝≤ Çwüº+. Ç+ø±
66 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

13. ø=j·Tú§eTà ( j·T ` ´ )
A
AN
ø=j·Tú§eTà ø=j·Tú§eTà Ä&Éy˚$T{Ï?
bÕ≥˝…ìï #Ó|æŒHê bÕ&Éy˚$T{Ï?
NG
ø=j·Tú§eTà ø=j·Tú§eTà ‘ê>∑y˚$T{Ï?
neTà Ç#·TÃ EqTïbÕ\T ‘ê>∑y˚$T{Ï? LA
ø=j·Tú§eTà ø=j·Tú§eTà ‹qe⁄ m+<äT≈£î?
nj·T´‘Ó∫Ãq $TsƒêsTT\T ‹qe⁄ m+<äT≈£î?
TE
T
ER
SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 67

I $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
AN
n) π>j·÷ìï sê>∑j·TTø£Ô+>± bÕ&É+&ç. n_Ûqj·T+ #˚j·T+&ç.
Ä) bÕ|ü ø=j·Tú§eTà≈£î bÕ≥ bÕ&ÉeT+fÒ bÕ&É˝<Ò Tä ø£<ë! $TeTà*ï me¬sH’ ê n&ÉT>∑T‘˚
MTs¡T bÕ&ÉT‘êsê? MT øÏwüºyÓTÆq bÕ≥ bÕ&É+&ç.
NG
II #·<äTe+&ç LA
n) bÕsƒ¡+˝À j·T ` ( ´ ) ˇ‘·TÔ >∑\ nø£åsê\≈£î ª μ #·T≥º+&ç.
TE
ø=j·T´ ` }j·T\ sêsTT ` bısTT´

j·÷<äe⁄\T ` ej·÷´] #˚sTT ` HÓsTT´
Ç) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. ª ´ μ ˇ‘·TÔ nø£ås¡+ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
T
ô|sTT´ yÓsTT´ >=sTT´ qTsTT´

ER
s=j·T´ HÓsTT´ #ÓsTT´ ùd<ä´+

Hê≥´+ |ü⁄wü´+ Vü‰dü´+ dü‘·´+
SC
düj·÷´≥ >∑j·÷´[ Äs√>∑´+ yê´bÕs¡+

s¡+>∑j·T´ yê´bÕs¡+ #˚kÕÔ&ÉT.
s¡eTDÏ s=j·T´\ |ü⁄\TdüT #˚dæ+~.
$<ë´\j·T+˝À |æ\¢\T Hê{≤´ìï nuÛ≤´dü+ #˚kÕs¡T.
68 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
á) øÏ+~ yêø±´\˝À dü¬s’q |ü<ëìï ñ+∫ sêj·T+&ç. #·<äTe+&ç.
A
( ñj·÷´\, HÓsTT´, _j·T´+, s=j·T´ )
AN
1) nqï+ e+&É&ÜìøÏ ø±yê*.
2) ne« Hê≈£î \ ≈£Ls¡ ø£*|æ nqï+ ô|{Ïº+~.
3) $TsƒêsTT\ ‘·j·÷Ø˝À yê&ÉT‘ês¡T.
NG
4) ˝À bÕ|ü |ü&ÉT≈£îqï~.
III sêj·T+&ç LA
n) øÏ+~ >∑TDÏ+‘êìï #·<äTe+&ç. øÏ+~ >∑&ç˝À j·T ` ( ´ ) ˇ‘·TÔ ô#˚]Ã sêj·T+&ç.
#·<äTe+&ç.
TE
j·T j·÷ sTT sT÷ j·TT j·T÷ jÓT j˚T jÓTÆ jÓTT jÓ÷ j·TÚ j·T+ j·T'
j·T´
Ä) øÏ+~ >∑fi¯fl˝Àì nø£åsê\‘√ @s¡Œ&˚ |ü<ë\qT sêj·T+&ç.

T
ER
_ #Ó HÓ b˛ kÂ
<Ûë $ q´+ |ü⁄ uÛ≤
sTT´ Hê j·T´+ ø£ >∑´+
SC
qT ≥´+ HÓ wü´+ s√
ø= n yÓ j·T´ Ä
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 69

Ç) øÏ+~ |ü<ë\qT »‘·|üs¡#·+&ç. yê{Ïì ñ|üjÓ÷–+∫ yêø±´\qT sêj·T+&ç.
A
Äs√>∑´+ Hê>∑* ñ<ë: Äs√>∑ý˚T eTVü‰uÛ≤>∑éTì ô|<ä\› T #ÓbÕŒs¡T.
AN
_j·T´ Hê≥´+
ø=j·T´ eTVü‰uÛ≤>∑´+
NG
nj·T´ nqï+
HÓeT* u§eTà
LA
n) øÏ+~ u§eTàqT #·÷&É+&ç. ø=j·T´ u§eTà‘√ |æ\\¢ T @$T e÷{≤¢&TÉ ‘·THêïs√ }Væ≤+∫
TE
#Ó|üŒ+&ç.
T
ER
SC
70 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

14. >=Á¬s ( s¡ ` Á )
A
AN
bıfÒº\T ø£qï ‘·*¢ >=Áπs >=Áπs
<äTqïb˛‘·T ø£qï‘·*¢ ãÁπs ãÁπs
NG
ñyÓTà‘·Ôø±j·T ‹+fÒ… yÓÁπs yÓÁπs
ã≥ºMT<ä ø±øÏ¬s≥º ø£Áπs ø£Áπs
$Ts¡|üø±j·T ø=]øÏ‘˚ #·TÁπs #·TÁπs
LA
ãTs¡<ä˝Àq ø±\Ty˚ùdÔ |ü⁄Áπs |ü⁄Áπs
eTT+<äT|üfi¯ófl }&çb˛‘˚ ‘=Áπs ‘=Áπs
‘=Á] H√{À¢ C≤eb˛ùdÔ EÁπs EÁπs
TE
T
ER
SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 71

I $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
AN
Ä) es¡¸+ eùdÔ ãTs¡<ä>± ñ+≥T+~. ˙yÓ|ü&Ó’Hê ãTs¡<ä˝À q&ç#êyê? n|ü&ÉT
˙πøeTì|æ+∫+~?
NG
II #·<äTe+&ç
n) bÕsƒ¡+˝À ªª>=Áπs >=Áπs, ãÁπs ãÁπsμμ e+{Ï ÁbÕdü|ü<ë\T ñHêïsTT. yê{Ïì >∑T]Ô+∫
LA
yê{Ï øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
TE
}s¡T ` EÁs¡T ø£s¡+ ` ø£Ás¡ e] ` eTÁ]

Ç) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. ª s¡ μ ˇ‘·TÔ ( Á ) >∑\ nø£ås¡+ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
‘=Ás¡ ‘=Á] øÏÁs¡T ãÁ¬s
T
EÁs¡T >∑TÁs¡+ ‘·+Á&ç nÁ>∑+

ER
eÁ»+ ∫Á‘·+ ãÁø°<é eÁ&É+–

#·Á≥+ uÛÑÁ<ä+ $Á>∑Vü≤+ ãTÁs¡ø£<∏ä
≈£îÁs¡yê&ÉT mÁs¡ >∑T˝≤_ ∫Ás¡>√HÓ Á|ü|ü+#·+
SC
sêE ø£Ás¡‘√ bÕeTTqT ø={≤º&ÉT.

‘·*¢<ä+Á&ÉT\T <Ó’e+‘√ düe÷q+.
>±+BÛJ $Á>∑Vü‰ìøÏ |üP\e÷\ y˚kÕs¡T.
72 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
á) u§eTà≈£î dü+ã+~Û+∫q |ü<ëìï >∑T]Ô+∫ ª μ #·T≥º+&ç.
A
eÁø£+ Áø£eT+ #·Áø£+
AN
eÁ»+ eÁ&É+– Á|ü»\T
NG
Áø£eT+ ◊dtÁø°+ eÁø£+
LA
III sêj·T+&ç
TE
n) øÏ+~ >∑TDÏ+‘êìï #·<äTe+&ç. øÏ+~ >∑&ç˝À ª s¡ μ ˇ‘·TÔ ( Á ) ô#˚]Ã sêj·T+&ç.

#·<äTe+&ç.
s¡ sê ] Ø s¡T s¡÷ ¬s πs ¬s’ s= s√ sö s¡+ s¡'
Ás¡
T
Ä) øÏ+~ |ü<ë\˝À dü¬s’q nø£åsêìøÏ ˇ‘·TÔ #˚]Ã sêj·T+&ç. #·<äTe+&ç.

ER
ø£s¡ ‘=s¡
ãTs¡ C…]
SC
eT] >∑Ts¡+
ms¡ì ãTs¡ø£<∏ä
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 73

Ç) øÏ+~ |ü<ë\qT ñ|üjÓ÷–+∫ kı+‘·yêø±´\T sêj·T+&ç.
A
1) ø£Ás¡ :
AN
2) yÓTTVü≤Ás¡+ :
3) #·+Á<äT&ÉT :
NG
4) $∫Á‘·+ :
IV düè»Hê‘·àø£‘· LA
n) øÏ+~ π>j·÷ìï bı&ç–+#·+&ç.
eT+<ës¡+ mÁs¡q
TE
eT˝…¢|üP\T
ã+‹|üP\T
T
ER
SC
74 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

15. |æ\¢\+ ( \ ` ¢ )
A
AN
NG
LA
TE
|æ\¢\+! y˚T+ |æ\¢\+!

‘=\ø£] ∫s¡T»\T¢\+
T
|æ\¢\+! y˚T+ |æ\¢\+!

ER
s¡+>∑T\ Vü≤]$\T¢\+
|æ\¢\+! y˚T+ |æ\¢\+!
SC
#·\¢ì C≤_\T¢\+
|æ\¢\+! y˚T+ |æ\¢\+!
$]dæq eTs¡TeT˝…¢\+!
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 75
I $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
AN
Ä) MTs¡T Ä&ÉT≈£îH˚ Ä≥\ ù|s¡T¢ #Ó|üŒ+&ç. MT øÏwüºyÓTÆq Ä≥ >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç.
NG
II #·<äTe+&ç
n) bÕsƒ¡+˝À ª ¢ μ ˇ‘·TÔ >∑\ nø£åsê\≈£î ª
LA μ #·T≥º+&ç.
ø£\ ` ø£\¢ ˝≤* ` ø£˝≤¢|æ ñ* ` ‘·*¢
TE
Ç) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. \ ` ˇ‘·TÔ ( ¢ ) >∑\ nø£åsê\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.

ø£\¢ õ˝≤¢ #Ó≥T¢ $\T¢
T
»\T¢ e&ÉT¢ ã*¢ |ü©\¢ T

Ç˝≤¢\T Ç>∑÷¢\T »˝…¢&É Ç&û¢\T
ER
m˝À¢sê #·\÷¢s¡T ∫\¢s¡ eTT\¢+–

|ü˝Ò¢s¡T ø£˝À¢\+ ñ*¢>∑&É¶ yÓ\T¢*¢
SC
>√&É MT<ä ã*¢ ñ+~.

eT˝…¢|üP\‘√ <ä+&É >∑T∫Ã <˚e⁄ìøÏ y˚kÕeTT.
eTq+ s√p #Ó≥¢≈£î ˙s¡T b˛j·÷*.
76 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
á) U≤∞\˝À dü¬s’q |ü<ëìï sêj·T+&ç.
A
1) neTàqT n+{≤s¡T. (ø£qï‘·*¢, ∫qï‘·*¢)
AN
2) yêdüq |òü÷≥T>± ñ+≥T+~. (ñ*¢>∑&É¶, eTT\¢+–>∑&É¶)
3) eT˝…¢|üP\T ñ+{≤sTT. (mÁs¡>±, ‘Ó\¢>±)
NG
4) s√p Ç+{Ï eTT+<äT #·\T¢‘ês¡T. (ø£˝≤¢|æ, bÕ\T)
5) e÷ýé! e÷ýé! n+≥T+~. (ã*¢, |æ*¢)
LA
III sêj·T+&ç
n) øÏ+~ >∑TDÏ+‘êìï #·<äTe+&ç. øÏ+~ >∑&ç˝À ª \ μ ˇ‘·TÔ ( ¢ ) ô#˚]Ã sêj·T+&ç.
TE
#·<äTe+&ç.
\ ˝≤ * © \T \÷ ˝… ˝Ò ˝…’ ˝§ ˝À ˝Ö \+ \'
\¢
T
Ä) øÏ+~ u§eTà\qT #·÷&É+&ç. yê{Ï ù|s¡T¢ sêj·T+&ç. yê{Ï‘√ yêø±´\qT sêj·T+&ç.

ER
1) :
SC
2) :
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 77

A
AN
n) ∫Á‘êìï #·÷dæ ø£<∏ä #Ó|üŒ+&ç. sêj·T+&ç.
NG
LA
TE
T
ER
SC
78 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

16. <äTyÓ«q ( e ` « )
A
AN
ne« <äTyÓ«q ‘Ó∫Ã+~
NG
bÕ|üqT #Ó+‘·≈£î |æ*∫+~
qe⁄«‘·T ‘·\qT <äT$«+~
|ü⁄e⁄«\T ‘·\˝À ô|{Ïº+~
LA
s¡e«\ Vü‰s¡+ yÓT&É˝À y˚dæ
TE
eTTe«\T ø±fi¯fl≈£î ø£{Ïº+~

T
ER
SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 79

I $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
AN
Ä) >π j·T+˝À bÕ|ü˝≤>∑ MT¬s|ü&ÓH’ ê ‘·j÷· s¡j÷· ´sê? m|ü&ÉT ‘·j÷· s¡j÷· ´s√ #Ó|Œü +&ç.
II #·<äTe+&ç
NG
n) bÕsƒ¡+˝À ª « μ ˇ‘·TÔ >∑\ nø£åsê\≈£î ª μ #·T≥º+&ç.
Ä) ªrdæ+~, |æ*∫+~μ ..... e+{Ï ÁbÕdü|ü<ë\T π>j·T+˝À ñHêïsTT. bÕsƒ¡+ #·~$

yê{Ï øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
LA
Ç) øÏ+~ |ü<ë\˝À ^‘· ^dæq nø£åsê\ eT<Ûä´ ‘˚&ÜqT >∑T]Ôdü÷Ô #·<äTe+&ç.
TE
ne ` ne« ø√yÓ\ ` <äTyÓ«q

e+ø£ ` ø£e«+ Äe⁄ ` qe⁄«
á) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. ª e μ ˇ‘·TÔ ( « ) >∑\ nø£åsê\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.

T
ER
s¡e« E$« #·Te« ø=e⁄«

‘=e« »«s¡+ ◊‘·«+ dü«s¡+
|üø«£ + düs«¡ + <ë«s¡+ nX¯«+
SC
|üs«¡ ‘·+ eTTe«\T |ü{≤«] <äTyÓ«q

>∑e«\T düe«&ç qTe⁄«\T nH˚«wüD
80 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

III sêj·T+&ç
A
AN
n) øÏ+~ >∑TDÏ+‘êìï #·<äTe+&ç. øÏ+~ >∑&ç˝À ª e μ ( « ) #˚]Ã ˇ‘·TÔ sêj·T+&ç..
#·<äTe+&ç.
e yê $ M e⁄ eP yÓ y˚ yÓ’ y= y√ yÍ e+ e'
e«
NG
Ä) ª « μ ˇ‘·TÔ >∑\ |ü<ë\qT ø=ìï+{Ïì sêj·T+&ç.
LA
TE
Ç) øÏ+~ e\j·T+˝Àì nø£åsê\qT ñ|üjÓ÷–+∫ |ü<ë\T sêj·T+&ç.

T
eTT
düT E
ER
e« e«+
>∑ qT
e⁄« $«
ø£ q
SC
|ü⁄
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 81

á) øÏ+~ yê{Ï˝À |ü<ë\ es¡TdüqT dü]#˚dæ yêø±´\T sêj·T+&ç.
A
1) nì‘· ˝…ø£ÿô|{Ïº+~ >∑e«\T.
AN
2) ‘·\ ø±yê* <äTyÓ«q <äTe⁄«ø√e&ÜìøÏ.
3) eTTe«\T bÕ|ü ø±\T≈£î ñqï$.
NG
4) ô|’q #Ó≥Tº ñqï~ >∑Te«\ »+≥.
LA
TE
n) u§eTàqT #·÷&É+&ç. ‘ê‘·, u≤\T&ÉT @$T e÷{≤¢&ÉT‘·THêïs√ }Væ≤+∫ sêj·T+&ç.
‘ê‘· :
T
u≤\T&ÉT :
ER
‘ê‘· :
u≤\T&ÉT :
‘ê‘· :
SC
u≤\T&ÉT :
‘ê‘· :
82 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

17. <ÛäqTdüT‡ ( dü ` ‡ )
A
AN
»q≈£îì Ç+{À¢ •e<ÛäqTdüT‡ ñqï~. á <ÛäqTdüT‡qT $]∫q yê]πø
d”‘‘· √ $yêVü≤+ nì ‘Ó*dæ+~. m+<äs√ sêE\T e#êÃs¡T. •e<Ûqä TdüT‡qT
m‘·Ô˝Òø£b˛j·÷s¡T, ñdüT‡s¡TeTHêïs¡T. lsêeTT&ÉT •e<ÛäqTdüT‡qT
NG
m≈£îÿô|{≤º&TÉ . Ä <Ûqä TdüT‡ ô|fiò ô¯ |fiò ≤ $]–+~. d”‘· eTqdüT‡ ñbıŒ+–+~.
d”‘êsêeTT\ $yêVü≤+ »]–+~. LA
TE
T
ER
SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 83

I $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
AN
n) ø£<∏äqT kı+‘·e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ+&ç.
Ä) lsêeTT&ç >∑T]+∫ MT≈£î ‘Ó*dæ+~ #Ó|üŒ+&ç.
II #·<Tä e+&ç
NG
n) øÏ+~ yêø±´\T bÕsƒ¡+˝À mø£ÿ&ÉTHêïjÓ÷ >∑T]Ô+#·+&ç. yêø±´\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
1) lsêeTT&ÉT •e<ÛäqTdüT‡qT m≈£îÿô|{≤º&ÉT.
LA
2) d”‘· eTqdüT‡ ñbıŒ+–+~.
3) »q≈£îì Ç+{À¢ •e<ÛäqTdüT‡ ñqï~.
TE
4) d”‘êsêeTT\ $yêVü≤+ »]–+~.

Ä) øÏ+~ |ü<ë\qT, #·<äTe+&ç. ª ‡ μ ˇ‘·TÔ nø£åsê\≈£î ª μ #·T≥º+&ç.
˝…dü‡ eTqdüT‡ <ÛäqTdüT‡ ‘·|üdüT‡
T
dü<ädüT‡ y˚T<ÛädüT‡ ‘˚»düT‡ ñwüdüT‡

ER
#Û·+<ädüT‡ ∫øÏ‘·‡ E>∑T|ü‡ |üsT¡ ‡

á|ü‡ n|ü‡s¡dü ;ÛuÛÑ‘·‡+ á|æ‡‘·+
ñ‘·‡e+ ñ‘ê‡Vü≤+ dü+e‘·‡s¡+ >∑÷&ÉT‡ã+&ç
SC
Äø±X¯+˝À Ç+Á<Ûä<ÛäqTdüT‡ ø£ì|æ+∫+~.

>±j·÷ìøÏ yÓ’<äT´&ÉT ∫øÏ‘·‡ #˚kÕ&ÉT.
|æ\¢\T ñ‘ê‡Vü≤+>± Ä≥\T Ä&ÉT≈£îHêïs¡T.
84 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
ñ) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. ^‘· ^dæq nø£åsê\qT düŒwüº+>± |ü\Tø£+&ç. yê{ÏøÏ @
A
ˇ‘·TÔ\T ñqïy√ #Ó|üŒ+&ç.
ìX‚Ùwü+ ìX¯Ù+ø£ <äTXÊÙdüqT&ÉT ‘˚»XÊÙ*
AN
ìX¯Ùã›+ eTqXÊÙ+‹ <äTX¯Ù≈£îq+ eTqX¯ÙøÏÔ
Ä<äs¡Ù+ |üsêeTs¡Ù <äs¡Ù≈£î&ÉT ì<äs¡Ùq+
<äs¡Ùq+ Á|ü<äs¡Ùq <ä÷s¡<ä]Ùì düŒs¡Ù
NG
ns¡Ω‘· es¡¸+ ø£s¡¸≈£î&ÉT Vü≤s¡¸+
os¡¸+ Äø£s¡¸D $ø£s¡¸D |òüTs¡¸D
eTVü≤]¸ Vü≤]¸‘· LA ¬>’sêΩ»s¡T ø£åe÷s¡Ω+
}) øÏ+~ |ü<ë\qT »‘·|ü]∫ yêø±´\T sêj·T+&ç.
ãdüT‡f…Æs¡T˝À &ÉãT“\THêïsTT |üs¡T‡˝À &ÉãT“\T ñHêïsTT.
|üs¡T‡˝À >±*‘·TdüT‡eTqï~
TE
•s¡düT‡ô|’ ø£eT˝≤\Tqï$
düs¡düT‡˝À {À|æ ñqï~
\d”‡ ãTdüT‡eTqï~
T
bÕeTT #·\¢>± ñqï~

ER
III sêj·T+&ç
n) øÏ+~ >∑TDÏ+‘êìï #·<äTe+&ç. øÏ+~ >∑&ç˝À dü ` ( ‡ ) ˇ‘·TÔ ô#˚]Ã sêj·T+&ç.
SC
#·<äTe+&ç.
dü kÕ dæ d” düT dü÷ ôd ùd ôd’ kı k˛ kÂ dü+ dü'
dü‡
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 85

Ä) øÏ+~ u§eTà\qT #·÷&É+&ç. yê{Ï ù|s¡¢qT sêj·T+&ç.
A
AN
Ç) øÏ+~ yêø±´\˝À u§eTà\≈£î ã<äT\T |ü<+ä ñ+∫ yêø±´\qT sêdæ, #·<Tä e+&ç.
NG
1) sêE ô|’ øÏØ≥+ ñqï~.
2) e÷ }]øÏ LA e∫Ã+~.
3) ‘√ u§eTà ^kÕÔqT.
TE
4) lsêeTT&ÉT qT $]#ê&ÉT.
T
á) ˙ $TÁ‘·T&ç >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø=ì sêj·T+&ç.

1) ù|s¡T :
ER
2) neTà ù|s¡T :
3) Hêqï ù|s¡T :
4) }] ù|s¡T :
SC
5) ÇwüºyÓTÆq |ü⁄e⁄« :
6) ÇwüºyÓTÆq s¡+>∑T :
7) ÇwüºyÓTÆq Ä≥ :
86 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
ñ) ãdüT‡ >∑T]+∫ sêj·T+&ç.
A
AN
NG
n) øÏ+~ u§eTàqT #·÷dæ ø£<∏äqT }Væ≤+∫ #Ó|üŒ+&ç, sêj·T+&ç.
LA
TE
T
ER
SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 87

18. ô|[fl ( fi¯ ` fl )
A
AN
düs¡fi¯ : ne÷à! @$T≥~? @$T #·<äTe⁄‘·THêïe⁄?
neTà : Ç~ ô|[fl|üÁ‹ø£
NG
düs¡fi¯ : me] ô|[fl|ü Á ‹ø£ ? ô|[fl|ü Á ‹ø£ q T mes¡ T
|ü+bÕs¡e÷à!
neTà : e÷eTj·T´ ô|[flø£<ë! ‘ê‘·j·T´ yêfi¯ófl á ô|[fl
LA
|üÁ‹ø£qT |ü+|æ+#ês¡T.
düs¡fi¯ : ◊‘˚ á ô|[fløÏ eTq+ yÓfi¯<ëe÷ ne÷à!
TE
neTà : ne⁄qT! e÷eTj·T´ ô|[fløÏ ‘·|Œü ≈£î+&Ü yÓfi≤fl*.

düs¡fi¯ : uÛÑ˝Ò! uÛÑ˝Ò! eTq+ ô|[fløÏ yÓfi¯ó‘·THêï+.
T
ER
SC
88 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

I $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
A
AN
n) MT¬s|ü&Ó’Hê ô|[fl |üÁ‹ø£qT #·÷XÊsê? <ëì˝À @y˚T$T ñ+{≤sTT?
Ä) MTs¡T me] ô|[fl¬ø’Hê yÓfi≤flsê? nø£ÿ&É MT≈£î @y˚T$T ñ+≥y√ #Ó|üŒ+&ç.
II #·<Tä e+&ç
NG
n) øÏ+~ |ü<ë\T bÕsƒ¡+˝À mø£ÿ&É ñHêïjÓ÷ >∑T]Ô+#·+&ç. ª μ #·T≥º+&ç.
ô|[fl yêfi¯ófl LA ø£fi¯ yÓfi≤fls¡T
yÓfi¯<ëe÷ yÓfi¯ó‘·THêï+
Ä) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. ª fi¯ μ ˇ‘·TÔ ( fl ) ñqï nø£åsê\≈£î ª μ #·T≥º+&ç.
ø±fi¯ófl eT˝…¢ ‘·*¢ ˙fi¯ófl |ü˝¢…
TE
|üfi¯ófl #·\¢ >√fi¯ófl ã\¢ y˚fi¯ófl

_fi¯fl eTTfi¯ófl ô|[fl ã*¢ ø£fió¯ fl
eT∞fl CÀfi¯ófl #Ó˝…¢ ø√fi¯ófl ø°fi¯ófl
T
‘êfi¯ófl sêfi¯ófl >=fiËfl+ |üfiËfl+ ø£fiËfl+

ER
‘Ó\>¢ ± ‘=≈£îÿ&ÉT ≈£î∫Ãfi¯ófl >∑TfiÀflô|[fl

Ç) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç.
‘·|üdüT‡ ñ‘ê‡Vü≤+ CÀ´‘·‡ ï
SC
ô|’q Ç∫Ãq |ü<ë\T #·~yês¡T ø£<ë! ‘˚&Ü\T >∑eTì+#·+&ç.

ª‘·|üdüT‡μ |ü<ä+˝À ªdüμ ≈£î ª ‡μ ˇ‘·TÔ e∫Ã+~. Ç˝≤ @ nø£åsêìøÏ n<˚ ˇ‘·TÔ
eùdÔ <ëìì ªª~«‘ê«ø£ås¡+μμ n+{≤s¡T.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 89

ªñ‘ê‡Vü≤+μ |ü<ä+˝À ª‘êμ ≈£î ª ‡μ ˇ‘·TÔ e∫Ã+~. Ç˝≤ ˇø£ nø£åsêìøÏ y˚s=ø£
A
nø£ås¡|ü⁄ ˇ‘·TÔ eùdÔ <ëìì ªªdü+j·TTø±Ôø£ås¡+μμ n+{≤s¡T.
ªCÀ´‘·‡ ïμ |ü<ä+˝À ª‘·μ nH˚ nø£åsêìøÏ ª ‡μ eT]j·TT ª ïμ ˇ‘·TÔ e#êÃsTT. Ç˝≤
AN
ˇø£ nø£så êìøÏ s¬ +&ÉT ˇ‘·T\Ô T e∫Ãq≥¢sTT‘˚ <ëìì ªªdü+X‚c¢ Õø£så +¡ μμ n+{≤s¡T.
á) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. á |ü<ë\qT |ü{Ïºø£˝À sêj·T+&ç.
ÇÅd”Ô y˚TÅd”Ô ≈£îø£ÿ u§eTà
NG
sêÁ‹ |ü|ü ng+ XÊg+
eg+ X¯ã›+ sêh+ es¡¸+
ñwüdüT‡ edüTÔe⁄
LA |ü⁄düÔø£+ dü÷s¡T´&ÉT
ñj·÷´\ ø£‘ÓÔs¡ ãTÁs¡ø<£ ä∏ ñh|üøÏå
dü+e‘·‡s¡+ kÕ«‘·+Á‘·´+ eTVü≤]¸ #·Áø£+
~«‘ê«ø£ås¡ |ü<ë\T ~«‘ê«ø£ås¡ |ü<ë\T ~«‘ê«ø£ås¡ |ü<ë\T
TE
T
ER
ñ) |ü<ë\qT »‘·|ü]∫ yêø±´\qT sêj·T+&ç.

‘·\T|ü⁄≈£î ã*¢ ñ<ë:` ‘·\T|ü⁄≈£î >=fiËfl+ ñ+&Ü*.
>√fi¯fl≈£î ô|[fl
SC
>√&ÉMT<ä >=fiËfl+
>∑TfiÀfl s¡+>∑T
ø=ã“] _fi¯fl\T
u§≥Tº ˙fi¯ófl
90 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
III sêj·T+&ç
A
AN
n) øÏ+~ >∑TDÏ+‘êìï #·<äTe+&ç. øÏ+~ >∑&ç˝À ª fi¯ μ ˇ‘·TÔ ( fl ) #˚]Ã sêj·T+&ç.
|ü\Tø£+&ç.
fi¯ fi≤ [ ∞ fi¯ó fi¯S fiË fi‚ fiË’ fi§ fiÀ fiÖ fi¯+ fi¯'
NG
fi¯fl
LA
TE
Ç) øÏ+~ >∑fi¯fl˝Àì nø£åsê\‘√ |ü<ë\qT sêj·T+&ç.

ñ<ë: ‘êfi¯ófl
>∑T >√ ã sê
ø° fi¯ófl ø£ fiËfl+
T
eTT CÀ ‘˚ ‘ê
y˚ ˙ |ü ø√
ER
á) øÏ+~ |ü<ë˝‘·√ yêø±´\qT sêj·T+&ç.

SC
1. >=fiËfl+ :
2. ˙fi¯ófl :
3. >√fi¯ófl :
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 91
ñ) øÏ+~ |ü{Ïºø£ Ä<Ûës¡+>± yêø±´\qT sêj·T+&ç.
A
|ü⁄qï$T dü‘·éTTH˚ Äs√>∑´+
Äe⁄ ø£ì|æ+#˚ ã\+
AN
m|ü&ÉT bÕ\T #·\¢q
dü+‘√wüy˚T yÓHÓï\ |ü\ø±*
‘·*¢<ä+Á&ÉT\T dü>∑+ <Ó’yê\T
NG
1)
2)
3)
4)
LA
5)
TE
u§eTà˝À ne÷àsTT, nu≤“sTTøÏ ù|s¡T¢ ô|≥º+&ç. #Ó≥¢≈£î ˙fi¯ófl b˛dü÷Ô @+

e÷{≤¢&ÉT≈£î+≥THêïs√ }Væ≤+∫ sêj·T+&ç.
T
ER
SC
92 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

19. |üs¡e÷q+<äj·T´ •wüß´\T
A
AN
NG
LA
1) |üs¡e÷q+<äj·T´ ‘·q •wüß´\‘√ ø£*dæ 2) ã+&ç ˝ À+∫ ˇø£ sê–#Ó + ãT
}]øÏb˛‘·THêï&ÉT. øÏ + <ä | ü & ç + ~. •wü ß ´\T <ëìì
TE
#·÷XÊs¡T. ø±ì }s¡T≈£îHêïs¡T.

T
ER
SC
3) >∑Ts¡Te⁄≈£î ø√|ü+ e∫Ã+~. øÏ+<ä |ü&qç 4) ø=+#Ó+ùd|ü{ÏøÏ m<äT› ô|+&É y˚dæ+~.

yê{Ïì ã+&ç˝À yÓj·÷´\ì #ÓbÕŒ&ÉT. •wüß´\T ô|+&ÉqT rdæ ã+&ç˝Ày˚XÊs¡T.
Ä ‘·sê«‘· @+ »]–+<√ #Ó|üŒ+&ç.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 93
Ç$ #˚j·T+&ç
A
AN
I. $q&É+è÷{≤¢&É&É+
n) |üs¡e÷q+<äj·T´ •wüß´\ ø£<∏äqT kı+‘·e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ+&ç.
NG
Ä) •wüß´\ ne÷j·Tø£‘ê«ìï #·÷dæ >∑Ts¡Te⁄ @eTì ñ+{≤&ÉT?
II. <Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+ ` ns¡ú+ #˚düTø=ì #Ó|üŒ&É+

LA
n) bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± øÏ+~ yêø±´\qT ‘·|ü, ˇ|ü\T>± >∑T]Ô+#·+&ç.
1) |üs¡e÷q+<äj·T´ >∑TÁs¡+ ã+&ç˝À }]øÏ b˛‘·THêï&ÉT. ( )
TE
2) •wüß´\T ô|+&ÉqT rdæ ã+&É˝À y˚XÊs¡T. ( )

3) ã+&ç qT+&ç _+<Ó C≤]|ü&É¶~. ( )
4) m<äT›\ ã+&ç yÓqTø£ •wüß´\T q&ÉTdüTÔHêïs¡T. ( )
T
5) >∑Ts¡Te⁄≈£î ø√|ü+ e∫Ã+~. ( )

Ä) øÏ+~ |ü<ë\˝À nø£åsê\T ‘ês¡Te÷s¡T>± ñHêïsTT. nø£åsê\T dü]#˚dæ dü¬s’q |ü<ä+
ER
sêj·T+&ç.
1) s¡Te⁄>∑T
2) s¡e÷<äj·T´|üq+
SC
3) ãT+#Ó–sê
4) &Éô|+
5) ø√+|ü
94 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
Ç) øÏ+~ ù|sêqT #·<äTe+&ç. Á|üX¯ï\qT ‘·j·÷s¡T #˚j·T+&ç.
A
eTq sêh+ ù|s¡T ‘Ó\+>±D. eTq sêh+ 2014 dü+e‘·‡s¡+ pHé 2e ‘˚BHê&ÉT
Ä$s¡“¤$+∫+~. ‘Ó\+>±D sêÁcÕºìøÏ l ø£\«≈£î+≥¢ #·+Á<äX‚Ks¡sêe⁄ >±s¡T yÓTT<ä{Ï
AN
eTTKéT+Á‹. s¬ +&ÉekÕ] ≈£L&Ü Äj·TH˚ eTTKéT+Á‹. eTq sêh+˝À Vü≤]‘·V‰ü s¡+,
$TwüHéø±ø£rj·T, $TwüHé uÛÑ^s¡<∏ä, ø£˝≤´D\øÏÎ, cÕBeTTu≤s¡ø˘, ¬s’‘·Tã+<ÛäT e+{Ï
mH√ï |ü<∏äø±\qT neT\T#˚düTÔHêïs¡T. $TwüHé ø±ø£rj·T |ü<∏äø£+e\¢ ‘Ó\+>±D˝Àì
#Ós¡Te⁄\T ˙{Ï‘√ ø£fi¯ø£fi¯˝≤&ÉT‘·Tqï$.
NG
1)
2)
3) LA
4)
5)
TE
III. sêj·T&É+
n) |üs¡e÷q+<äj·T´ •wüß´\T m˝≤+{Ïyês¡T?
T
ER
Ä) |üs¡e÷q+<äj·T´ •wüß´\ ∫Á‘·ø£<∏äqT kı+‘· e÷≥˝À¢ sêj·T+&ç.

SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 95

IV. |ü<äC≤\+
A
n) øÏ+~ |ü<ë\ es¡Tdü\qT #·<äTe+&ç. yê{Ï˝À y˚s¡T>± ñqï |ü<ëìï >∑T]Ô+#·+&ç.
AN
1) m<äT› y˚Tø£ Äe⁄ qø£ÿ
2) ôd’øÏ\T dü÷ÿ≥s¡T ã+&ç Ä{À
NG
3) ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT •wüß´&ÉT >∑Ts¡Te⁄ Ä#ês¡T´&ÉT
4) •wüß´&ÉT $<ë´]ú >∑Ts¡Te⁄ nuÛ≤´dü≈£î&ÉT
5) ø√|üeTT dü+‘√wüeTT
LA Äq+<äeTT ñ˝≤¢düeTT
Ä) øÏ+<ä Ç∫Ãq |ü<ëìøÏ dü+ã+~Û+∫q eT]ø=ìï |ü<ë\qT sêj·T+&ç. yê{Ï‘√
yêø±´\qT sêj·T+&ç.
ñ<ë:` m<äT\› T ã+&çì ˝≤>∑T‘êsTT.
TE
m<äT\› T
ã+&ç
T
ER
V.
SC
düè»Hê‘·àø£‘·
n) |üs¡e÷q+<äj·T´ •wüß´\T bÕsƒêìï Hê≥ø°ø£s¡D #˚j·T+&ç.
96 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

20. bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T
A
AN
1) ø±fi¯ófl ˝Òe⁄>±ì q&ÉTdüT+Ô ~. 2) bı{Ïº yêìøÏ |ü⁄f…º&ÉT
ø£fi¯ófl ˝Òe⁄>±ì @&ÉTdüTÔ+~. n+^\T.
NG
»: y˚T|òTü + »: ñ*¢bÕj·T
LA
3) #Ój·T´ì ≈£î+&É, bıj·T´ì ˙fi¯ófl, 4) #·÷ùdÔ #·÷dæ+~>±ì ø£fió¯ fl ˝Òe⁄.
yÓjT· ´ì düTqï+, ‹j·T´>∑ ñ+&ÉT. q$«‘˚ q$«+~ >±ì H√s¡T˝Ò<Tä .
TE
»: ø=ã“]ø±j·T »: n<ä›+
T
ER
5) ‘Ó\¢ì ã+‹ #·\¢ì ã+‹ 6) ‘Ó\{¢ Ï bı\+˝À q\¢{Ï $‘·HÔ ê\T.

n+<äì ã+‹ Ä&Éì ã+‹ #˚ ‘ √Ô #· \ T¢ ‘ ês¡ T . H√{Ï ‘ √
»: #·+<äe÷eT @s¡T‘ês¡T.
SC
»: nø£åsê\T
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 97

Ç$ #˚j·T+&ç
A
AN
I. $q&É+è÷{≤¢&É&É+
n) ˇø£s¡T bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä #Óù|Ô, Ç+ø=ø£s¡T »yêãT #Ó|üŒ+&ç.
NG
Ä) Ç+ø=ìï bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T #Ó|üŒ+&ç.

LA
n) bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ªˇ‘·TÔμ ñqï |ü<ë\qT >∑T]Ô+#·+&ç.
TE
Ä) øÏ+~ bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\˝Àì |ü<ë\T ‘ês¡Te÷s¡j·÷´sTT. dü]#˚dæ sêj·T+&ç.

T
1) |ü⁄f…º&ÉT yêìøÏ n+^\T bı{Ïº

ER
2) q\¢{Ï bı\+˝À $‘·ÔHê\T ‘Ó\¢{Ï #·\T¢‘ês¡T H√≥T‘√ @s¡T‘ês¡T #˚‘√Ô

SC
3) ˙fi¯ófl ≈£î+&É düTqï+ ñ+&ÉT ‹j·T´>∑ #Ój·T´ì bıj·T´ì yÓj·T´ì
98 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

Ç) øÏ+~ bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T #·<äTe+&ç. dü¬s’q »yêãTqT >∑T]Ô+#·+&ç.
A
1) Äø±X¯+˝À ñ+≥T+~ y˚T|òüT+ ø±<äT. ‘√ø£ ñ+≥T+~ ø√‹ø±<äT.
(#·+Á<äT&ÉT, |ü‘·+–)
AN
2) ‘√ø£˝Òì |æ≥º Äø£˝…s¡T>∑ì |æ≥º ‘=+uÛ…’ ÄeT&É\T b˛‘·T+~. (ñ‘·Ôs¡+, ø±øÏ)
3) ∫{≤s¡T ø=eTàMT<ä $TsƒêsTTbı≥¢+. (õ˝Ò_, ‘˚HÓ|ü≥Tº)
4) Hê≈£î ø±fi¯ófl ˝Òe⁄ #˚‘·T˝Ò¢e⁄ ø±ì q&ÉTkÕÔqT. (ôd’øÏ\T, bÕeTT)
NG
5) eT÷≥ $|æŒ‘˚ eTT‘ê´\T. (<ëìeTà |ü+&ÉT, e÷$T&ç |ü+&ÉT)
III. sêj·T&É+ LA
n) øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î »yêãT sêj·T+&ç.
1) ñ*¢ >∑&É¶‘√ @y˚T+ #˚kÕÔs¡T?
TE
2) ø=ã“] #Ó≥Tº e\¢ ñ|üjÓ÷>±\T @$T{Ï?

T
ER
IV. |ü<äC≤\+
n) øÏ+~ |ü<ë\‘√ yêø±´\qT sêj·T+&ç.
SC
1) n+^ :
2) ø£fi¯ófl :
3) ø±fi¯ófl :
4) $‘·ÔHê\T :
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 99
Ä) øÏ+<ä Ç∫Ãq |ü<ëìøÏ dü+ã+~Û+∫q eT]ø=ìï |ü<ë\qT sêj·T+&ç. yê{Ï‘√
A
yêø±´\T sêj·T+&ç.
ñ<ë:` #·+<äe÷eT yÓHÓï\ ÇkÕÔ&ÉT.
AN
yÓHÓï\
#·+<äe÷eT
NG
LA
V. düè»Hê‘·àø£‘·
TE
n) MTs¡T bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T sêj·T>∑\sê? Á|üj·T‹ï+#·+&ç.

ñ<ë:` |ü#·Ã>± ñ+{≤qT, |ü⁄\¢>± ñ+{≤qT, wüs¡“‘Y MT≈£î ÇkÕÔqT. me]ì H˚qT?
»yêãT:` ìeTàø±j·T
T
1) e÷$T&çø±j·T
ER
»)
2)
SC
»)
3)
»)
100 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

21. kÕyÓT‘·\T
A
AN
1) eTT+<äT≈£î b˛‘˚ qTsTT´, yÓqøÏÿ b˛‘˚ >=sTT´.
NG
2) >√s¡+‘· B|ü+ ø=+&É+‘· yÓ\T>∑T.
3) ñqï e÷≥ n+fÒ ñ*øÏÿ|ü&É¶≥Tº. LA

4) ø£fi¯ófl eT÷düT≈£îì |æ*¢ bÕ\T ‘ê–q≥Tº.
TE
5) ñ* <Óã“ ‹+fÒH˚ •\ •\Œ+ ne⁄‘·T+~.

T
ER
SC
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 101

Ç$ #˚j·T+&ç
A
AN
I. $q&É+è÷{≤¢&É&É+
n) bÕsƒ+¡ ˝À ø=ìï kÕyÓT‘·\T #·~yês¡T ø£<ë! ˇø=ÿø£ÿ <ëì >∑T]+∫ MTπø$T ns¡yú TÓ +Æ <√
NG
#Ó|üŒ+&ç.
Ä) MT uÛ≤wü˝À MT≈£î ‘Ó*dæq ø=ìï kÕyÓT‘·\T #Ó|üŒ+&ç. ns¡ú+ #Ó|üŒ+&ç.

LA
n) bÕsƒ¡+ #·<äTe+&ç. ˇ‘·TÔ ñqï |ü<ë\qT >∑T]Ô+#·+&ç. sêj·T+&ç.
TE
T
Ä) øÏ+~ kÕyÓT‘·\˝Àì |ü<ë\T ‘ês¡Te÷s¡j·÷´sTT. yê{Ïì dü]#˚dæ sêj·T+&ç.

ER
1) B|ü+ yÓ\T>∑T ø=+&É+‘· >√s¡+‘·
2) yÓqTø£≈£î qTsTT´ >=sTT´ eTT+<äT≈£î b˛‘˚ b˛‘˚

SC
3) bÕ\T |æ*¢ ‘ê–q≥Tº eT÷düT≈£îì ø£fi¯ófl
102 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

Ç) bÕsƒ+¡ ˝Àì kÕyÓT‘·\˝À ø=ìï ÁbÕdü |ü<ë\T ñqï$ ø£<ë! MTs¡T eT]ø=ìï sêj·T+&ç.
A
ñ<ë: >√s¡+‘· ` ø=+&É+‘·
`
AN
`
`
III.
NG
sêj·T&É+
n) øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.
1) ªªn&É>∑+<˚ neTàsTTHê nqï+ ô|≥º<äT!μμ nH˚ kÕyÓT‘·qT m+<äT≈£î #Ó|ü⁄‘ês¡T?
LA
2) kÕyÓT‘·\qT m+<äT≈£î H˚s¡TÃø√yê*?
TE
IV. |ü<äC≤\+
T
n) øÏ+<ä |ü{Ïºø£˝À #·÷|æq≥Tº @ø£e#·q, ãVüQe#·q |ü<ë\T sêj·T+&ç.

ER
@ø£e#·q+ ãVüQe#·q+
ø£qTï ø£fi¯ófl
|æ*¢
SC
B|ü+
•\\T
bÕ\T
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 103
Ä) øÏ+~ |ü<ë\‘√ yêø±´\T sêj·T+&ç.
A
1) •\Œ+ :
2) yÓ\T>∑T :
AN
3) ñ*øÏÿ|ü&ÉT :
V. düè»Hê‘·àø£‘·
NG
n) MT bÕsƒ¡XÊ\˝Àì Á>∑+<∏ë\j·T+ qT+&ç @<Ó’Hê ˇø£ ø£<∏ä\ |ü⁄düÔø£+ rdüTø√+&ç. MT≈£î
q∫Ãq ø£<∏äqT #·<äTe+&ç. Ä ø£<∏ä >∑T]+∫ kı+‘·e÷≥˝À¢ sêj·T+&ç.
LA
TE
T
ER
SC
104 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

7th Class Telugu SL

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

7th Class Telugu SL

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SC

4) sêeT|üŒ •˝≤Œ\ ` sêõ˝…¢&û kÂs¡T

∫Á‘ê\T : _. øÏc˛sY ≈£îe÷sY, ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT, }≥÷ÿs¡T, ì&ÉeTq÷s¡T (eT+.), q\¢>=+&É õ˝≤¢.

bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ Á|ü#·Ts¡D dü$T‹

{Ï. $»j·T≈£îe÷sY, ◊.m.mdt., _. X‚wüß≈£îe÷] mdt. y˚+ø£fÒX¯«s¡ X¯s¡à

bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´XÊK, sêh $<ë´|ü]XÀ<Ûäq, •ø£åD≤dü+düú, Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ eTTÁ<äD≤\j·T+

$<ä´e\¢ m<ä>±* #·{≤º\qT >ös¡$+#ê*

All rights reserved

This Book has been printed on 70 G.S.M. Maplitho

Title Page 200 G.S.M. White Art Card

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

( ii ) ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

dü+e‘·‡sê+‘êìøÏ ‘Ó\T>∑TqT $ì ns¡ú+ #˚düTø√e&É+, e÷{≤¢&É&É+, #·<äTe&É+, sêj·T&É+ e+{Ï$ #˚j·T>∑˝>±*.

‘˚~ : 01`02`2019 dü+#ê\≈£î\T

❖ ¬s+&√ $uÛ≤>∑+˝À dü+dæ<äΔ‘· bÕsƒê\THêïsTT. á bÕsƒê\˝À 6e ‘·s¡>∑‹˝À H˚s¡TÃø=qï es¡íe÷\,

yÓTT<ä\>∑Tyê{Ïì ns¡úe+‘·+>± #·<äTe&É+, sêj·T&É+ H˚s¡TÃø√e&ÜìøÏ ñ<˚›•+∫q~. B+{À¢ 21

❖ ¬s+&√ |”]j·T&é˝À ª#·<äTe+&çμ kÕeTsêú´ìøÏ #Ó+~q nuÛ≤´kÕ\qT #˚sTT+#ê*. π>j·T+˝Àì ˇ‘·TÔ\

( iv ) ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

|”]j·T&é dü+K´ uÀ<ÛäHê+X¯+ uÀ<ÛäHê eP´Vü≤+ kÕeTÁ– / $esê\T eT÷˝≤´+ø£q+

5. ñbÕ<Ûë´j·TTì ‘·j·÷Ø, n<äq|ü⁄ düe÷#ês¡ùdø£s¡D 6. ñbÕ<Ûë´j·TT\ Á|ü‹düŒ+<äq\T

H˚qT Hê <˚XÊìï Áù|$TdüTÔHêïqT.

Á|ü‹yê]‘√qT eTsê´<ä>± q&ÉT#·Tø=+{≤qT.

( vi ) ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

uÛ≤s¡rj·T $<ë´uÛÑeHé, p_¢Væ≤˝Ÿ‡, eTTw”sêu≤<é, ôV≤’ <äsêu≤<é.

u≤u≤q>∑sY, ôV’≤<äsêu≤<é. ¬ø. ñù|+<äsY sêe⁄, mdt.õ.{Ï.,

õ.|ü.ñ.bÕ., qsê‡|üPsY, yÓ+ø£{≤|üPsY eT+. ‘·Ts¡ÿ|ü*,¢ j·÷<ëÁ~ uÛTÑ eq–].

düHê bòÕ‹e÷, {Ï.|æ., m. XË’\C≤ sêDÏ, mdt.m.,

&ç.{Ï.|æ., ˝Ò W≥T &çC…’ì+>¥ : Á|ü‹eT bÕ‘·÷], ôV’≤<äsêu≤<é.

#·<äTe>∑˝>±*, ns¡ú+ #˚düTø√>∑\>±*.

♦ Ç∫Ãq |ü<ë\‘√ yêø±´\T sêj·T>∑\>±*.

♦ ‘Ó*dæq <ëì >∑T]+∫ ˇø£{Ï ¬s+&ÉT ù|sê\T kı+‘·+>± sêj·T>∑\>±*.

♦ u§eTà\T^dæ, s¡+>∑T\Ty˚dæ |ü<ë\T sêj·T>∑\>±*.

( viii ) ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

3. |æ#T· Ãø£ ª Ã μ ˇ‘·TÔ 5 p˝…’ 27

9. ñqï }s¡T ª ï μ ˇ‘·TÔ 5 nø√ºãs¡T 51

11. ø=ã“]ø±j·T ª “ μ ˇ‘·TÔ 5 qe+ãs¡T 59

16. <äTyÓ«q ª « μ ˇ‘·TÔ 5 &çôd+ãs¡T 79

b˛sê&ç] eTq Ms¡T\T

2 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

≈£î\eT‘· uÛÒ<ä+ |ü≥ºìyês¡÷

düeT‘ê eTeT‘·\T ô|+#˚yês¡÷

1) á π>j·T+˝À me] >∑T]+∫ ñqï~?

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 3

n+<äì ø√]ø£\ ø=s¡≈£î

ø£\<ëì‘= ‘·è|æÔ bı+~

4 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

\*‘· düT>∑TD C≤\! ‘Ó\T>∑Tu≤\!

C≤s¡e\<äT H√s¡T C≤Á>∑‘·Ô! C≤Á>∑‘·Ô!

‘· <∏ä <ä <Ûä q

♦ ms¡T|ü⁄ s¡+>∑T˝À ñqï nø£åsê\qT |ü\Tø£+&ç.

6 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

}j·T\ ñ+>∑s¡+ X¯+K+ s¡awü+ ø£+sƒ¡+

II. ô|’ |ü<ë\˝Àì nø£åsê\T ø±≈£î+&Ü ªes¡íe÷\μ˝Àì $T>∑‘ê nø£åsê\T sêj·T+&ç.

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 7

m+&É »‘· |òü\+ ø£åD+

eTsƒ¡s eTq ÄuÛÑs¡D+

n+ã ø£D+ \ø£å q+<äqeq+

8 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 9

eTq+ ø£s¡ø£s¡ ñs¡ø£>∑\+

10 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

bÕ|ü $Ts¡|ü |”≥ ‘·\T|ü⁄

<ä÷&É #Ó$ y˚Tø£ #Ó’qT

#·<äTe>∑˝>±, ns¡ú+ #˚düTø√>∑\>±.

♦ ‘Ódæq <ëì >∑T]+∫ ˇø£{Ï ¬s+&ÉT ù|sê\T kı+‘·+>± sêj·T>∑\>±.