Razvoj američke drame u poslijeratnom periodu

Američka drama pedesetih i šezdesetih godina prethodnog vijeka bila je koncentrisana u

Njujorku, na Brodveju, ulici koja je postala sinonim za američko pozorište. Poznati dramski pisci
toga vremena su svakako Tenesi Vilijams, Judžin O'Nil, Artur Miler. Koristili su realizam kao
sredstvo istraživanja fundamentalnih pitanja, preko podtekstova i straha koji je ležao ispod
svakodnevice.

Tomas Lanijer Vilijams, poznatiji kao Tenesi Vilijams , ocijenjen je od strane savremene kritike
kao naproduktivniji i najosjetljiviji dramski pisac. Po prirodi romantičar, usamljenik, znao je kako
da kombinuje primalno nasilje sa krhkošću čovjekove duše i uđe u čovjekovu prošlost. Njegova
vizija svijeta duguje nešto američkoj gotskoj tradiciji, kao i erotskoj misterioznosti Lorensove
poetike. U njegovom dramskom senzacionalizmu, njegovoj upotrebi nimfomanije,
homoseksualnosti, silovanja, ubistva, kritika prepoznaje projekciju imaginacije koju progoni
smrt. Vilijams koristi seksualnost kao metaforu života čije odsustvo definiše kao teror izolacije.
Bogovi koje uvodi u svoje drame otjelotvoruju žrtvovanje, poeziju i prirodu, ali ne donose
njegovim likovima ni utjehu ni sreću.

Sanjao je o boljem svijetu iako je sumnjao u takvu mogućnost, kao i mnogi njegovi likovi. Ova
vizija najavljena je u ''Staklenoj menažeriji'', u kojoj realizam svakodnevice istražuje granice
osjećajnosti i iskustva. Ono što definiše u Staklenu menažeriju- snažni realizam, poetski
impresionizam osjećanja i metod- karakteristično je za sva Vilijamsova najbolja djela, a
prvenstveno njegovu najljepšu dramu, ''Tramvaj zvani želja'', koja opisuje iskonsku silu
opstanka. To je bajka o ljepotici i zvijeri, društvena istorija starog svijeta u raspadanju i novog
svijeta koji se pomalja, prevedena u seksualne termine, mitsko nadmetanje između
materijalnog i moralnog, između ženskog i muškog principa, tenzija koja se razrješava u
sažaljenju, primjećuje književna kritika. Vilijams stvara mnogo likova i istražuje stanje čekanja na
emocionalni spas. To nije slučaj sa dramama ''Tetovirana ruža'' i ''Razdoblje bračnog
prilagođavanja'', koje su manje komedije. Neke njegove drame, kao što je ''Iznenada prošlog
ljeta'', gube se u senzacionalizmu bez emotivne stvarnosti; dok u mekoliko drugih- Ljeto i dim;
Kraljevski put; Silazak Orfeja; Slatka ptica mladosti, pretjeruje u simbolizmu, u prenaglašenom
usmjeravanju koje pomračuje ono u čemu je Vilijams uvijek bio najbolji: priče o usamljenim,
uplašenim ljudima koji se bore sa životnom patnjom.

Vilijams i Miler, zajedno sa Južinom O'Nilom, dominirali su američkom scenom duže od jedne
decenije poslije Drugog svjetskog rata. Interesovanje za Vilijamsove drame ne prestaje ni danas
i adaptacije nekih njegovih komada mogu se gledati na najpoznatijim pozornicama svijeta.

Afroamerički i drugi glasovi na dramskoj sceni

Ed Bulins, začetna figura afroameričke poslijeratne drame, doprinio je formiranju Crnačkih

umjetnosti Zapada, militantne kulturne i političke organizacije. Bulins je stvorio mješavinu
uličnog dijaloga i prefinjene dramatologije, svakodnevnog i mitskog, u preko pedeset drama
koje je napisao, od kojih se izdvaja Elektronski crnac. Bulins je postavio standard za svoju
umjetnost: ona mora biti hrabra, eksperimentalna i ravnodušna na uspjeh na tržištu, ako želi da
bude umjetnost. Jedan korak ka tom idealu jeste objavljivanje pozorišnih komada van glavne
književne industrije. Njegovi komadi naglašavaju duh nezavisnosti u borbi sa rasnom
diskriminacijom i buržoaskom kulturom.

U pozorištu se javlja snažan glas Lorejn Hensberi, afroameričke književnice čiji je cilj bio da
uhvati autentičan glas afroameričke radničke klase. U dvadeset devetoj godini osvojila je
Njujoršku nagradu kritike za dramu, kao prvi crnački autor, peta i najmlađa autorka. Proslavila
se dramom Suvo grožđe na suncu, prve drame jedne crnkinje koja je izvedena na Brodveju.
Drama, čiji je naslov preuzela iz pjesme Harlem Lengstona Hjuza daje odgovor na rasnu
segregaciju kroz priču o crnačkim likovima koji žele da dokažu da su su uspjeli useljavanjem u
komšiluk bijelaca, koji im ne pruža dobrodošlicu, da bi na kraju putanje ispunjenja snova
ostavila otvorenim. Napisala je i Znak na prozoru Sidnija Brustajna, u kojem se bavi rasom,
samoubistvom, homoseksualnošću i naporom pojedinih likova da odgovore na izazove života. U
mnogim drugim djelima istraživala je feministička pitanja i lezbijstvo, ali nisu objavljivana i
izvođena za vrijeme njenog života.
Druga afroamerička dramska autorka, Adrijen Kenedi, bila je mnogo plodnija: objavljeno je
preko deset njenih drama, kao i više autobiografskih dokumentarnih tekstova i jedna novela;
jedan broj tekstova naručile su dramske kompanije, a radila je i sa Džonom Lenonom na
dramskoj verziji svojih djela. Njen dramski stil je mješavina ekspresionizma, nadrealizma i
afričkog rituala; koristi nepravolinijske zaplete, slike iz snova, raspolućene likove i fragmentarne
cjeline. Njena najuspješnija i nagrađena drama jeste jednočinka Kuća smijeha jednog crnca koja
je prvi put izvedena na Brodveju 1964.godine, i koja pripada pozorištu apsurda zbog načina na
koji vodi radnju: sve se dešava u umu glavne junakinje Sare, dok su svi ostali likovi samo njene
projekcije. Kenedi dramatizuje dileme svog naroda, traganje za identitetom crne žene, ulogu
supruge i majke i svoj identitet, kao i sudar kultura: američke i evropske. Njen doprinos razvoju
Pokreta za crnačke umjetnosti veoma je značajan i, iako nije dobila zasluženu pažnju kao neki
drugi autori 1960-ih, danas kritika preispituje ulogu njene bogate, razvijene vizije.

Ogast Vilson doživio je uspjeh na glavnoj američkoj dramskoj sceni. Njegove drame Crna
zadnjica mame Reini, Ograde, Džo Tarner došao i otišao, Čas klavira, Idu dva voza i Sedam
gitara, izvedene su na Brodveju; dok su dvije od njih- Čas klavira i Ograde- osvojile Pulicerovu
nagradu. Formirao se pod dva velika uticaja, crnačkog dijalekta i crnačke muzike, i uspio je da u
svoja djela utka afroameričko kulturno i sitorijsko iskustvo. Sve njegove drame povezuju pitanja
koja se tiču odnosa američkog sna i afroameričkog iskustva, jaz između afroameričke prošlosti i
sadašnjosti i potencijal za specifičan vid afro-američkog kulturnog izraza: bluz, koji je, kako ističe
savremena kritika, ranjen prethodnim pitanjima.

Noviji afroamerički glasovi: politika rase i preispitivanje istorije

Pokret za crnačke umjetnosti promovisao je poslije Drugog svjetskog rata ''crnački ponos'' i
estetiku crnaca, kao što je već istaknuto. Iako su mnoge afroamerikanke pisale, bile su
hendikepirane čak i u pokretima koji su prividno nastojali da ih protežiraju. Ponekad je rasizam
bio prisutan u Pokretu za oslobođenje žena, a rodne diskriminacije mogle su se prepoznati i u
Pokretu za oslobođenje crnaca.