Super Model nr 3/2012

Drodzy Czytelnicy!

P
rawdopodobnie wielu z  Was zaczynało bem chińskiej Panda Hobby, przy okazji oce- W NUMERZE:
swoją modelarską przygodę od miniatur niając również związane z nim nowości AK in- Nowości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
w skalach 1:72, 1:100 czy 1:144. Zapewne teractive. Tomasz Wajnkaim na przykładzie pary
recenzje
wielu z czasem porzuciło je na rzecz więk- Dauntlessów prezentuje wady i zalety modelar-
szych modeli wraz z poszerzeniem się oferty czo- stwa seryjnego, zaś Zdeněk Šebesta sporym na-
Poradniki DVD AK-interactive . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
łowych producentów i łatwiejszym dostępem do kładem pracy wzbogaca niestety rzadko spoty- „Luftwaffe im Focus” Edition No. 19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
niej wskutek przemian rynkowych. Obecnie moż- kaną replikę włoskiej „strzały” – Macchi C.200 Reggiane Re.2002 Ariete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
na wręcz spotkać się z twierdzeniami, że zestawy Saetta. Uwadze sympatyków poloników polecam Radzieckie rury w małej skali . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
w braille scale są zbyt uproszczone i przez to nie- z  kolei pierwszą część zmagań Kamila Feliksa Attack atakuje! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
godne uwagi – nic bardziej mylnego! W bieżącym Sztarbały z MiG-iem-29UB w wydaniu Eduarda.
wydaniu Adam Juszczak, Przemysław Szymczyk W  ubiegłym miesiącu zakończył się drugi abc modelarstwa
i Zdeněk Šebesta pokazują, iż skala 1:72 ma się Multimedialny Konkurs Modelarski, jednak to Praca z elementami fototrawionymi (cz. 1) . . . . . . . . . . . . . . 12
bardzo dobrze, a poziom replik i dostępnych do nie koniec organizowanych przez nas zawo-
NARZĘDZIA
nich waloryzacji umożliwia osiągnięcie znakomi- dów. Tym razem w  szranki staną miłośnicy
tych rezultatów. Także najnowsze wypusty w skali pierwszowojennej awiacji. Na stronach 16–19 Stojaki do aerografów Mr.Hobby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
1:144 nie mają wiele wspólnego z kilkuelemen- oprócz artykułu Tomasza J. Kowalskiego trak- HISTORIA SAMOLOTU
towymi przodkami sprzed lat, o czym przekonuje tującego o Junkersie J.1 zamieszczone zosta- JUNKERS J.1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
w swojej recenzji debiutujący na łamach Super ły regulamin i kupon zgłoszeniowy konkursu
Modelu sekretarz naszej redakcji – Stanisław „Pionierzy lotnictwa 1914–1918”. Zapraszam samoloty z szachownicą
Powała-Niedźwiecki. do rywalizacji! MiG-29UB (cz. 1) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Oczywiście nie zabrakło również relacji z bu- Serdecznie pozdrawiam
dowy modeli w  większych skalach. Krystian Maciej Góralczyk
samoloty
Ciechowicz zmierzył się z premierowym wyro- Redaktor PROWADZĄCY Macchi C.200 Saetta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Nieustraszeni! Douglas SBD Dauntless×2 . . . . . . . . . . . . . . 32
www.facebook.com/Kagero.SM
OKRĘTY
Współpracownicy: 
Damian Bauer, Rafał Bulanda, Tomasz Chacewicz, Krystian Wydawca: KAGERO Publishing Sp. z o.o.
U-201. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
ISSN 1733-8964
Ciechowicz, Marek Cieliczko, Jacek Cieślak, Piotr Dmitruk, ul. Mełgiewska 9F 20-209 Lublin
Nakład: 4000 egz.
Redaktor naczelny: Damian Majsak
Jakub Galicki, Joaquín García Gázquez, Paweł Janczarek,
Tomasz Janiszewski, Libor Jekl, Adam Juszczak, Łukasz
tel./fax 081 749 11 81 POJAZDY
www.kagero.pl, kagero@kagero.pl
Redaktor prowadzący: Maciej Góralczyk
e-mail: maciejgoralczyk@kagero.pl
Kapelski, Tomasz Kica, Zdeněk Krčmář, Rafał Zbigniew
Lebioda, Tomasz Modłasiak, Apoloniusz Musiałek, Michał
Marketing: Joanna Majsak (dyr.), OSHKOSH M-ATV MRAP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
marketing@kagero.pl
Sekretarz redakcji:
Myszczyj, Marek Naja, Adam Obrębski, Artur Oślizło,
Luciano Rodriguez, Michał Rosiak, Radosław Rzeszotarski, Sprzedaż: Mariusz Andryszczuk,
Sd.Kfz.234/4 z bliska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
Stanisław Powała-Niedźwiecki (dyrektor sprzedaży) tel. 81 749 20 20
Zdeněk Šebesta, Luděk Špunda, Rafał Strojec, Marcin
e-mail: redakcja@kagero.pl
tel. 81 749 11 82
Surzyn, Przemysław Syposz, Kamil Feliks Sztarbała,
Wydawca magazynu modelarskiego Super Mo-
DIORAMY I WINIETY
Przemysław Szymczyk, Jakub Vilingr, Tomek Wajnkaim,
Opracowanie graficzne: Damian Majsak, Robert Wójcik, Luboš Zach, Artur Żółty del ostrzega P.T. Sprzedawców, że sprzedaż ak-
tualnych i  archiwalnych numerów czasopisma
Spragnieni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
Marcin Wachowicz
DTP: Tomek Wajnkaim
Redakcja zastrzega sobie prawo do  dokonywania
skrótów tekstów i zmiany tytułów oraz nie ponosi
po  innej cenie niż wydrukowana na  okładce
jest działaniem na  szkodę Wydawcy i  skutkuje
Buldożer D9R . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
Korekta: Stanisław Powała-Niedźwiecki odpowiedzialności za opinie autorów zawarte odpowiedzialnością karną.
Tłumaczenia: Maciej Góralczyk, w  tekstach. Materiałów nie zamówionych nie WYSTAWY
Rafał Strojec, Marcin Surzyn zwracamy.
I Bałtycki Festiwal Modelarski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
POLECAMY:

w w w . k a g e r o . p l nr 3/2012   SUPER MODEL 3

nowości
Nowinki i zapowiedzi z KS-Model

Hawker Siddeley SAAB A-21R 1:72 Hellcat Mk. II 1:48

Caproni Ca.101 with 7-cylinder engine 1:72
Producent: Fly
Numer katalogowy: 72013
Rodzaj: wtrysk
Kalkomanie: 4 malowania
Uwagi: zawiera el. żywiczne
Harrier T Mk.2/2A/TAV-8A / Mk.4/4N 1:72
Producent: Sword
Numery katalogowe: 72061 & 72062
Rodzaj: wtrysk
Kalkomanie: 3 / 2 malowania
Nowinki z Eduard Polska Sp. z o.o.
Producent: Special Hobby Producent: Eduard
Numer katalogowy: 72246 Numer katalogowy: 84134
Rodzaj: wtrysk Rodzaj: wtrysk
Ilość części: 95 plastikowych Ilość części: 121
Kalkomanie: 4 malowania Kalkomanie: 1 malowanie
Uwagi: zawiera el. fototrawione i żywiczne Uwagi: edycja Weekend

T-2 Buckeye 'Camouflaged Trainer' 1:48

Nieuport Ni-23 1:72 L-39C Albatros USAF 1:72 Producent: Special Hobby
Producent: Eduard Producent: Eduard Numer katalogowy: 48129
Morane-Saulnier M.S.406 1:72 Numer katalogowy: 7417 Numer katalogowy: 7418 Rodzaj: wtrysk
Producent: RS Models Rodzaj: wtrysk Rodzaj: wtrysk Ilość części: 118 plastikowych
Numery katalogowe: 92114, 92118 & 92119 Ilość części: 34 Ilość części: 60 Kalkomanie: 5 malowań
Rodzaj: wtrysk Kalkomanie: 1 malowanie Kalkomanie: 1 malowanie USAF Uwagi: zawiera el. żywiczne i fototrawione
Ilość części: 64 plastikowe Uwagi: edycja Weekend Uwagi: edycja Weekend
Kalkomanie: 4 malowania
Uwagi: zawierają el. żywiczne

MiG-21MF/ BIS in the Indian service 1:48

Morane-Saulnier M.S.410 1:72
Vickers/CASA Type 245 with floats 1:72 I-16 Type 10 1:48 Producent: Eduard
Producent: Special Hobby Producent: Eduard Numer katalogowy: 1171
Numer katalogowy: 72241 Numer katalogowy: 8469 Rodzaj: wtrysk
Rodzaj: wtrysk Rodzaj: wtrysk Ilość części: 377 plastikowych
Ilość części: 60 plastikowych Ilość części: 78 Kalkomanie: 5 malowań

Producent: RS Models Kalkomanie: 2 malowania Kalkomanie: 1 malowanie Uwagi: edycja limitowana, zawiera el. foto-
Uwagi: zawiera el. fototrawione i żywiczne Uwagi: edycja Weekend trawione i maski
Numer katalogowy: 92124
Rodzaj: wtrysk
Ilość części: 64 plastikowe
Kalkomanie: 4 malowania
Uwagi: zawiera el. żywiczne

Fokker D.XXI FR-167 Su-25K 1:48

Morane D-3801 1:72
w/ Reatractable Land.Gear 1:72
Producent: Special Hobby
Numer katalogowy: 72239
Rodzaj: wtrysk
Ilość części: 42 plastikowe
Fokker D.XXI '3.&4.s. over Finland' 1:48 Producent: Eduard
Producent: Special Hobby Numer katalogowy: 1178
Numer katalogowy: 48124 Rodzaj: wtrysk
Rodzaj: wtrysk Ilość części: 144 plastikowe
Ilość części: 91 + 90 plastikowych Kalkomanie: 8 malowań

Producent: RS Models Kalkomanie: 1 malowanie Kalkomanie: 6 malowań Uwagi: edycja limitowana, zawiera el. foto-
Uwagi: zawiera el. fototrawione i żywiczne Uwagi: zawiera el. 2 modeli, w tym żywiczne trawione, żywiczne, maski i koszulkę
Numer katalogowy: 92094
i fototrawione
Rodzaj: wtrysk
Ilość części: 64 plastikowe
Kalkomanie: 3 malowania

Curtiss P-40K Warhawk / Kittyhawk III 1:72
Producent: Sword
Numery katalogowe: 72063 & 72064
Rodzaj: wtrysk
Kalkomanie: 4 / 3 malowania
F6F-5N Nightfighter 1:72
Producent: Eduard
Numer katalogowy: 7079
Rodzaj: wtrysk
Ilość części: 58 plastikowych
Kalkomanie: 4 malowania
Uwagi: zawiera el. fototrawione i maski
Heinkel He 100D
Bf 109 E-4 1:48 'Soviet & Japanese Test Plane' 1:32
Producent: Eduard Producent: Special Hobby
Numer katalogowy: 8263 Numer katalogowy: 32045
Rodzaj: wtrysk Rodzaj: wtrysk
Ilość części: 134 plastikowe Ilość części: 70 plastikowych
Kalkomanie: 5 malowań Kalkomanie: 3 malowania
Uwagi: zawiera el. fototrawione i maski Uwagi: zawiera el. fototrawione

4 SUPER MODEL  nr 3/2012

 nowości
Nowinki z TANK Models Nowinki z E.T. Model

Raketenwerfer auf Pz. Kpfw. IV 1:72

Ringtrichter Richtungshörer 1:72 Producent: Tank Models
Producent: FPW Model Numer katalogowy: 72101
Numer katalogowy: 72001 Rodzaj: żywica
Rodzaj: żywica Uwagi: Tank Models przejęło ofertę modeli
żywicznych firmy Euromodel Plus
Zapowiedzi z Sahara Hobby
Pz.Kpfw.38(t) Ausf.G Basic 1:35
Producent: E.T. Model
Numer katalogowy: E35-130
Rodzaj: el. fototrawione i żywiczne
Uwagi: waloryzacja zestawu Dragon 6290

WWII German Infrared Night-Vision Devices

Type.1 1:35
Producent: E.T. Model
Numer katalogowy: ER35-034
Rodzaj: el. fototrawione i żywiczne
Krupp L.K.A.1 1:72 Uwagi: drugi zestaw o nr. kat. ER35-035
Producent: FPW Model
Numer katalogowy: 72002
Rodzaj: żywica ZB-37 Machine Gun 1:35
Producent: E.T. Model
Numer katalogowy: EA35-073
Rodzaj: el. fototrawione i żywiczne

U.S. M1070 Truck Tractor Interior 1:35

Büssing-NAG Omnibus „Imperator” 1:72
Producent: Triumph des Willens
Numer katalogowy: 72005 U.S.M.C.
Rodzaj: żywica Fire in the Hole! Tet ’68 1:35
Producent: Bravo6
Numer katalogowy: 35039
Rodzaj: żywica
Producent: E.T. Model
Numer katalogowy: E35-132
Rodzaj: el. fototrawione i żywiczne
Sherman VVSS Track Skids 1:35 Uwagi: waloryzacja zestawu HobbyBoss 85502
Producent: E.T. Model
Numer katalogowy: EA35-077
Rodzaj: el. fototrawione i żywica
Uwagi: waloryzacja zestawów Dragon i Tasca

U.S. M1070 Truck Tractor Weighted Road

Wheels 1:35
sWS mit Flak-Aufbau als Sfl. mit 3,7 cm Producent: E.T. Model
Flak 43 1:72 Numer katalogowy: ER35-041
Producent: MACO Damaged Road Wheels for Panther A/G 1:35 Rodzaj: el. żywiczne
Numer katalogowy: 7211 Producent: E.T. Model Uwagi: waloryzacja zestawu HobbyBoss 85502
Rodzaj: wtrysk Numer katalogowy: ER35-036
Ilość części: 208 Rodzaj: el. fototrawione i żywiczne
Uwagi: waloryzacja zestawów Dragona

U.S. M1000 HETS Weighted Road Wheels

Flakpanzer IV „Kugelblitz” 1:72 Panther II 1:35 1:35
Producent: MACO U.S. „Tunnel Rats” 1:35 Producent: E.T. Model Producent: E.T. Model
Numer katalogowy: 7208 Producent: Bravo6 Numer katalogowy: E35-117 Numer katalogowy: ER35-042
Rodzaj: wtrysk Numer katalogowy: 35047 Rodzaj: el. fototrawione i żywiczne Rodzaj: el. żywiczne
Ilość części: 185 Rodzaj: żywica Uwagi: waloryzacja zestawu Dragona Uwagi: waloryzacja zestawu HobbyBoss 85502

w w w . k a g e r o . p l nr 3/2012   SUPER MODEL 5

RECENZJE Poradniki ufundowane przez
p o le c am y
ABER
www.aber.net.pl Poradniki DVD „Washes, fading and oils”,
AEROPLAST
areoplast@mgd.com.pl
„Winter techniques”, „Weathering in 1 hour”
AML
www.aml.cz

AZ MODEL
AK-interactive
filtrów i washy, a ponadto techniki aplikacji realistycz-
legatokits.cz Rafał Bulanda nych obić oraz zacieków. Przy okazji MIG przybliża też
nieco zasady Colour Modulation. Prace nad miniaturą
BALATON MODELL wieńczy objaśnienie sposobów wykonania błota, choć

O
www.balatonmodell.hu becnie panujące standardy wykonania miniatur te są nieco bardziej szczegółowo przedstawione w po-
wymuszają stosowanie szeroko rozumianego przednim poradniku.
BRAVO6 „weatheringu” oraz nanoszenie różnorakich śla- Obydwa filmy stanowią spójną i przemyślaną całość,
dów eksploatacji. Wraz z rosnącą popularnością dokładnie odsłaniającą tajniki warsztatu Jimeneza. Nie
bravo6.diorama.ru tych efektów nastąpił dynamiczny rozwój technik mo- da się ukryć, że jest to w sporej mierze materiał pro-
delarskich. Na rynku pojawia się również coraz więcej mocyjny AK-interactive, ponieważ znacząca większość
EDUARD specyfików przeznaczonych do „brudzenia” modeli. używanych przez autora specyfików to wyroby tej wła-
www.eduard.cz Mniej doświadczeni modelarze mogą poczuć się nieco śnie firmy. Zaznaczyć jednak trzeba, że MIG nie stroni
zagubieni w tym mrowiu produktów i licznych sposo- również od innych produktów, w tym nawet cieszą-
E.T. MODEL bach ich zastosowania. Co prawda, w prasie modelar- cych się niezbyt dobrą sławą emalii Humbrola.
skiej oraz Internecie można znaleźć przeróżne poradni- „Weathering in 1 hour” przeznaczony jest dla nieco
www.etmodeller.com ki, ale wielu z nas, w tym i wyżej podpisany, bez wzglę- bardziej doświadczonych modelarzy. Wszystkie efekty
du na ilość przeczytanych tekstów i obejrzanych zdjęć, podane są niejako „w pigułce”, przez co nieraz mogą
FLY nie potrafi uzyskać po-
www.fly814.cz dobnych rezultatów
jak ich autorzy. Czym
ФОТОТРАВИЕНИЕ GoNzA innym jest móc popa-
trzeć na ręce mistrzów
gonza.moy.su modelarskiego fachu,
dlatego ucieszyłem
GRIFFON MODEL się bardzo, gdy dzię-
www.griffonmodel.com ki uprzejmości firmy
AK-interactive otrzy-
HK MODELS małem poradniki na
płytach DVD przygo-
www.hk-models.com
towane przez słynne-
go Miguela Jimeneza.
HGW Na trzech płytach
battlefield.eshop-zdarma.cz poświęconych po-
starzaniu pojazdów
KORA MODELS wojskowych znajdzie-
my w  sumie ponad
www.lfmodels.cz/kora
3 godziny filmów, na
których autor krok
LUFTFAHRTVERLAG-START po kroku przedstawia
www.luftfahrtverlag-start.de i objaśnia kolejne eta-
py powstawania uda-
LZ Model nej repliki. Płyty są ładnie wydane – każda zamknięta więcej namieszać w głowie, niż pomóc. W moim od-
w plastikowym pudełku z kolorową obwolutą, które czuciu film stanowi raczej próbę udowodnienia, że
www.lzmodels.wbs.cz mieści jeszcze małą książeczkę. W  moim odczuciu istotnie da się to wszystko zrobić w godzinę, niż treści-
te ostatnie w większości stanowią niezbyt potrzebny wy poradnik dla osób mniej zaawansowanych w pre-
MANTIS MINIATURES dodatek. zentowanych technikach. Nie jestem przy tym pewien
www.mantisminiatures.pl Film „Washes, fading and oils” prezentuje kolejne czy próbę udaną, ponieważ w wielu momentach nastę-
etapy prac nad modelem, podczas których Jimenez puje przyspieszenie nagrania. Ponadto efekty końcowe
MASTER posługując się gotowymi miksturami AK-interactive pozostawiają pewien niedosyt.
pokazuje, jak i kiedy kłaść wszelkie filtry, kiedy nano- Podsumowując, uważam, że poradniki DVD
www.master-model.pl sić washe, jak wykonać wiarygodne wypłowienia lakie- z AK-interactive to bardzo ciekawe pozycje i zapew-
ru, obicia, zacieki czy tłuste plamy oleju. Film stanowi ne niejeden z nas powinien je mieć na swojej półce.
MENG MODEL kompendium podstawowej wiedzy na temat użycia Na ile są niezbędne, trudno mi ocenić, choć sama
www.meng-model.com specyfików opartych na emaliach olejnych. forma prezentacji sprawia, iż treść łatwiej przyswoić
Pozycją obowiązkową dla każdego miłośnika bro- niż w  przypadku zwykłych zdjęć i  opisów. Drobna
MINIATURE FACTORY ni pancernej, który chciałby posiadać w swej kolekcji niedogodność opisywanych filmów to brak polskie-
ładnie wykonany pojazd w zimowym kamuflażu, jest go tłumaczenia. Przyznać jednak trzeba, że wszyst-
www.miniaturefactory.net „Winter techniques”. Autor przedstawia dwie meto- kie techniki zaprezentowane są na tyle czytelnie, iż
dy nanoszenia białego kamuflażu, obydwie oparte na nawet brak znajomości języka angielskiego nie po-
MPK MODELLBAU GMBH technice „na lakier do włosów”. Na poszczególnych winien stanowić przeszkody w przyswojeniu przed-
www.mk72.ch etapach możemy prześledzić różne sposoby uszka- stawionej wiedzy. Znacznie poważniejszą barierą
dzania powłoki białej farby, jej drapanie i  ścieranie, może być niemała cena, ale czyż modelarstwo nie
jak również spłukiwanie white spiritem. W  dalszej jest pasmem wyrzeczeń, dla którego wielu z nas jest
kolejności Jimenez prezentuje zastosowanie różnych w stanie poświęcić prawie każdą kwotę?  m

6 SUPER MODEL  nr 3/2012

 Publikacja ufundowana przez
p o le c am y

o  raczej niegermańskiej urodzie. Entuzjazm studzi

MPM PRODUCTION LTD.
Maciej Góralczyk niestety typ nosiciela – Savoia SM.73 nie budziła do- www.cmkkits.com
tychczas zainteresowania producentów modeli. Być
może pojawienie się wspomnianej fotografii wpłynie PAVLA MODELS
na zmianę tego stanu. www.pavlamodels.cz

W
ydawany od 2003 r. magazyn „Luftwaffe
im Focus” zdobył niemałą estymę wśród
entuzjastów Luftwaffe. Na jego łamach
pojawiło się wiele fotografii dotąd nigdy
niepublikowanych lub reprodukowanych wcześniej
w  znacznie gorszej formie, rozwikłano sporo zaga-
dek dotyczących historii niemieckiego lotnictwa,
przybliżono losy zapomnianych jednostek czy lot-
ników. Uzupełnienie bądź korektę przedstawianych
w językach niemieckim i angielskim treści zapewnia
dział korespondencji z  czytelnikami, gdzie regular-
nie udzielają się tacy eksperci jak choćby Jochen
Prien, Gerhard Stemmer czy Alexander Steenbeck.
Zdarzają się również interesujące reakcje uczest-
ników przedstawianych wydarzeń. Otóż po opu-
blikowaniu kolorowych fotografii dyspozycyjnego
He 111  P Adolfa Hitlera na ukraińskim lądowisku,
przed którym znajdowała się para ocieplanych
Kilka zdjęć może stać się bodźcem dla budowni-
czych dioram i winietek. Znajdą na nich improwizo-
REALITY IN SCALE
waną lotniskową latrynę, powstałą z przebudowy do-
datkowego zbiornika paliwa; dość malowniczy wrak www.realityinscale.com
Fi 156 w towarzystwie zespołu naprawczego; scenkę
z budowy cementowego stanowiska dla Fw 190 A-6 RS MODELS
z 3./JG 2 czy wreszcie Ju 87 kołującego po niewielkim www.rsmodels.cz
moście (sic!). Sympatyków heraldyki ucieszy przeko-
nujący i solidnie udokumentowany w większości nie-
STALINGRAD
znanymi fotogramami artykuł dotyczący dotychczas
tajemniczego godła w postaci tarczy z sępem zrzuca- stalingrad.diorama.ru
jącym rondle RAF do morza, które autor przypisuje
3. Staffel JG 52. Jak zwykle zadowoleni będą także SWORD
wielbiciele wszelkiej maści asów przestworzy i  ich www.swordmodels.cz
samolotów ozdobionych symbolami zwycięstw.
W tym numerze opublikowano bowiem zdjęcia oso- TASCA
bistych maszyn oraz biogramy nocnego łowcy Ofw.
Reinharda Kollaka i dowódcy 4./JG 5, Hptm. Hansa- www.tasca-modellismo.com

VALLEJO

„Luftwaffe im Focus”
www.acrylicosvallejo.com

WESPE MODELS
www.wespemodels.ro
SKLEPY:

Edition No.19
AEROSKLEP
www.fine-art.com.pl

Eduard Polska Sp. z o.o.

Luftfahrtverlag Start, Bad Zwischenahn 2012 ul. Tęczowa 38

53-602 Wrocław
eduard@eduard.pl

butów, w  jednym z  kolej- -Christana Schäfera, GUNZE SANGYO POLSKA

nych numerów wydrukowa- a  także fotografię ko- M-Zone – sklep firmowy
no przesłane przez weterana lejnego Gustava nale- ul. Kościuszki 49
potwierdzenie wypożyczenia żącego najpewniej do 50-011 Wrocław
rzeczonego obuwia na rzecz Alfreda Grislawskiego.
www.gunze.pl
wodza – wszak Ordnung muß Jeśli zaś ktoś nadal nie
sein, a  wojskowa biurokracja ma pomysłu na wyjąt-
wyjątków nie przewiduje i na- kowy model Ju 88 A,
HOBBY
wet sam GröFaZ musiał po- z  pewnością zaintere- ul. Św. Ducha 23
kwitować buty z  armijnego suje go obszerny ar- 88-100 Inowrocław
magazynu… tykuł prezentujący ma- www.hobby.szeroka5.pl
Dzięki uprzejmości redakcji szyny w wersjach A-1
pisma w  osobach Benedicte i A-4 eksperymentalnie KS-Model
i Axela Urbanke miałem przy- wyposażone w  miota-
jemność zapoznać się z  naj- cze płomieni, pełniące
ul. Targowa 3
nowszym, już dziewiętna- funkcję uzbrojenia de-
42-200 Częstochowa
stym wydaniem. Ponieważ fensywnego. Istnieje www.ksmodel.pl
spis treści znajduje się na zresztą spore prawdo-
stronie Luftfahrtverlag Start podobieństwo, że dzię- MOJE HOBBY
(www.luftfahrtverlag-start. ki temu materiałowi www.mojehobby.pl
de), skupię swoją uwagę wkrótce doczekamy się
na elementach, które czynią odpowiedniej waloryza- SAHARA HOBBY
ten numer interesującym dla cji, przynajmniej w skali
modelarzy. Przede wszyst- 1:32 – wszak o ciekawe
www.saharahobby.pl
kim, znalazłem w nim bodaj egzemplarze Ju 88 A-1
pierwszy opublikowany fo- dość trudno. Łatwiej TAMANOIR MAQUETTES
togram samolotu Luftwaffe zaś dodać wspomniane www.tamanoir.ch
z prawdziwą pin-up girl. O ile czarowniczkę zdobiącą miotacze, niż przebudować replikę Revella na wersję
osłonę silnika Bf 109 G-2, do którego kalkomanie A-4, C czy G, o Ju 188 nie wspominając. Dziewiętnaste TANK MODELS
znajdziecie w  MiniTopcolorsie 28, można określić (i każde inne) wydanie „Luftwaffe im Focus” to inspi-
jako co najwyżej frywolną, o tyle tutaj mamy do czy- rująca lektura dla modelarza czy sympatyka lotnictwa,
www.sklep.tankmodels.pl
nienia z  panną zupełnie nagą, a  przy tym bardziej zaś dla osób zainteresowanych niemieckim lotnictwem
niż przyzwoicie wymalowaną, ponadto na szczęście wojskowym – zakup absolutnie obowiązkowy! m

w w w . k a g e r o . p l nr 3/2012   SUPER MODEL 7

RECENZJE Zestaw ufundowany przez

Marcin Surzyn

O
pracowany w trakcie II wojny światowej
włoski aeroplan Reggiane Re.2002 Ariete
jest uznawany za najlepszy samolot my-
śliwsko-bombowy tego okresu na uzbro-
jeniu Regia Aeronautica. Zaprojektowano go na
bazie udanego myśliwca Re.2001 Falco II, jednak
ze względu na zbyt małą względem potrzeb pro-
dukcję rzędowego silnika Alfa-Romeo RA 1000
RC 41-la Monsone (licencyjna odmiana DB
601A stosowana w Re.2001), konstruktorzy fir-
my Reggiane postanowili wyposażyć nową ma-
szynę w silnik gwiazdowy. Dodatkowym atutem
jednostki napędowej tego rodzaju była większa
odporność na uszkodzenia w walce, co miało
niebagatelne znaczenie dla powstającego my-
śliwca bombardującego. W miejsce rzędowego
silnika w płatowcu Re.2001 zamontowano jed-
nostkę napędową Piaggio P.XIX RC45 Turbine-B
w układzie podwójnej gwiazdy. Dzięki tej zmia-
nie nowa maszyna nawiązywała wyglądem do
Re.2000, najstarszego z rodziny nowoczesnych
myśliwców Reggiane. Prototyp Ariete wzniósł

Reggiane Re.2002 Ariete

się w  powietrze w  październiku 1940 r. i  miał
bardzo dobre własności lotne, a jedyny poważ-
niejszy mankament stanowiło przegrzewanie się
silnika. Uzbrojenie strzeleckie Re.2002 pozostało
niezmienione względem Falco II i składało się
z 2 km-ów kal. 12,7 mm w kadłubie oraz 2 km-
-ów kal. 7,7 mm w skrzydłach. Na trzech wyrzut-
nikach bombowych (jeden pod kadłubem i dwa
pod skrzydłami) samolot mógł przenosić łącz-
nie 650 kg bomb. Nowa maszyna Reggiane była
trochę wolniejsza oraz miała mniejszą prędkość
wznoszenia od swojego starszego brata z rzędo-
wym silnikiem.
Ze względu na trudności z zapewnieniem od-
powiedniego chłodzenia jednostki napędowej,
Ariete wszedł na uzbrojenie Regia Aeronautica
ze sporym opóźnieniem. Pierwsze egzemplarze
z  500 zamówionych przez Włochów trafiły do
służby w lipcu 1942 roku. W trakcie swojej karie-
ry bojowej w  Królewskich Siłach Powietrznych
Re.2002 walczyły przeciwko aliantom w obronie
Sycylii, gdzie przy dużej przewadze sprzymie-
Sword skala 1:72 nr kat. SW 72059
rzonych w  powietrzu poniosły spore straty. Do
czasu ogłoszenia przez Włochy zawieszenia bro-
ni zdołano wyprodukować 149 tych samolotów.
Kilkadziesiąt dalszych Ariete pierwszej i drugiej
serii produkcyjnej powstało już pod nadzorem
okupujących dużą część Italii Niemców, przy czym
maszyny drugiej serii posiadały kilka modyfikacji.
Zastosowano w  nich przedłużoną goleń kółka
ogonowego; przycięte ukośnie względem osi
podłużnej samolotu boczne, wewnętrzne krawę-
dzie klap krokodylowych; zmodyfikowane wloty
powietrza do gaźnika i chłodnicy oleju oraz zmie-
nione pokrywy silnika. Nowe osłony miały trochę
oc ena ze stawu
8/10
mniejszą średnicę i  bardziej opływowe kształty
z dodatkowymi, kroplowymi przetłoczeniami dla
dźwigienek jednostki napędowej. Luftwaffe wyko-
rzystywała w latach 1943–1944 ponad 60 maszyn
obu serii do akcji szturmowych przeciwko francu-
skim partyzantom (Maquis). Około 40 samolotów
zachowanych w strefie wyzwolonych Włoch we-
szło w skład Aviazione Cobelligerante Italiana, wal-
czącej wspólnie z aliantami przeciwko Niemcom.
By uniknąć bratobójczych walk, Ariete ACI wysy-
łano do lotów bojowych nad terenami Jugosławii
i Albanii, wspierając między innymi partyzantkę
Tito. Kilkanaście wysłużonych Re.2002, jakie pozo-
stały Włochom po tych akcjach, wysłano w czerw-
cu 1944 r. do jednej ze szkół lotniczych. Do czasu
zniszczenia przez alianckie bombowce zakładów
Reggiane w styczniu 1944 r. i Caproni w kwietniu
1944 r., wyprodukowano łącznie tylko 225 Re.2002
wszystkich odmian. Wyeliminowanie obu fabryk
pokrzyżowało Niemcom plany budowy 500 sztuk
tych maszyn z silnikami BMW 801.
Praktycznie od zarania plastikowego modelar-
stwa miniatury włoskich samolotów nie należały
do bardzo cenionych tematów, zarówno wśród
entuzjastów tego hobby, jak i  producentów.
Typowy przykład to Re.2002. Przez wiele lat je-
dynym zestawem w skali 1:72 był wydany około
1970 r. produkt firmy Supermodel z Włoch, od
dłuższego czasu dostępny tylko na rynku wtór-
nym. Nie ma jednak czego żałować, ponieważ
nie można go zaliczyć w poczet udanych minia-
tur. Od co najmniej dwóch lat miałem nadzieję,
iż miłośnicy Regia Aeronautica w  małej skali,
do których sam się zaliczam, doczekają się no-
wego modelu Ariete. Życzenie się spełniło i po
udanych replikach Reggiane 2001 i 2005 cze-
ski Sword wydał niedawno zestaw do budowy
Re.2002 pierwszej serii produkcyjnej, który dzię-
ki uprzejmości producenta i sklepu KS-Model
trafił do mojej oceny.

8 SUPER MODEL  nr 3/2012


Pudełko zawiera jasnoszarą wypraskę z  47
częściami oraz ramkę z przeźroczystego plasti-
ku z 3 elementami oszklenia. Precyzyjnie odlane
części z szarego tworzywa nie posiadają nadle-
wek, a tylko niewielką ilość wypływek na styku
form. Kilka delikatnych jamek skurczowych znaj-
dziemy ponadto na wewnętrznej stronie osłon
podwozia, na stropach wklejanych w skrzydło
detali wnęk podwozia i  przedniej przegrodzie
kabiny. Ledwo dostrzegalne skazy są obec-
ne na wewnętrznych felgach kół głównych.
Wymienione wady nie przysporzą większych
problemów przy usuwaniu lub pozostaną nie-
widoczne na gotowym modelu. Skrzydła, ka-
dłub i stateczniki poziome nie posiadają kołków
ustalających, dlatego przy ich montażu trzeba
pamiętać o odpowiednim odwzorowaniu kątów
między elementami bryły płatowca. Główne czę-
ści repliki mają wgłębne, ostre i delikatne linie
podziału, których przebieg jest zgodny z tym, co
możemy zaobserwować na fotografiach pierwo-
wzoru oraz włoskich planach i rysunkach. Stery
i lotki zaznaczono trochę grubszymi liniami, jed-
nak można je jeszcze odrobinę poprawić, wzo-
rując się na zdjęciach. Ich płócienne pokrycie
zostało odwzorowane za pomocą cieniutkich pa-
seczków tworzywa, umieszczonych w miejscach
żeber usztywniających. W ten sposób producent
uzyskał efekt całkiem wiernie odzwierciedlają-
cy ich rzeczywisty wygląd. Niestety, tak jak we
wcześniej wydanym Re.2001, zakłócają go de-
likatne niedoskonałości: płytki skurcz tworzywa
na górnej powierzchni lewej lotki, lekko zanikają-
ce fragmenty kilku żeberek na górnej powierzch-
ni prawej lotki i na dwóch spośród czterech po-
wierzchni sterów wysokości. Najtrudniejsza do
naprawy będzie ta pierwsza wada.
Boczne panele kabiny wraz z  elementami
konstrukcji w  jej obrębie zostały odwzorowa-
ne na ściankach kadłuba i  wymagają uzupeł-
nienia o dźwignie, przewody oraz inne drobne
detale. Reszta wyposażenia kokpitu składa się
z 8 części z szarego tworzywa oraz z prostego
celownika z przeźroczystego plastiku. Szkoda,
że producent nie dołożył niewielkiego arkusza
fototrawionego, gdzie znalazłyby się tablica
przyrządów oraz pasy pilota, które znacząco
ułatwiłyby waloryzację wnętrza. Pozostaje więc
postarać się o pasy pilota we własnym zakresie,
zaopatrując się np. w zestaw Eduarda o nr kat.
73015. Poprawnie odwzorowano zespół podwo-
zia. Jego wnęki budujemy wklejając w skrzydło
odpowiednie elementy. Tym samym uzyskujemy
dostateczną głębokość komór podwozia oraz
niezłe podobieństwo do pierwowzoru. Samo
podwozie główne wraz z pokrywami składa się
z  12 elementów, co przy dość prostej wizual-
nie konstrukcji tego zespołu jest zdecydowanie
wystarczające. Można jedynie pokusić się o nie-
znaczne zmniejszenie grubości samych pokryw
i  dodanie przewodów hamulcowych. Ładnie
odtworzono boczne, delikatne żebrowanie oraz
pokrywy piasty na zewnętrznych czołach felg kół
podwozia głównego. Kółko ogonowe wykonano
razem z golenią i widelcem.
Do osłon silnika doklejamy osobno przygo-
towane klapki chłodzenia silnika oraz kolektory
wydechowe, które koniecznie należy rozwier-
cić, by udoskonalić wygląd gotowego modelu.
Śmigło samolotu otrzymujemy w  jednym ka-
wałku, a jego kołpak składamy z dwóch części.
Nie trzeba więc pracowicie nastawiać kąta po-
szczególnych łopat. Odlana z tworzywa miniatu-
ra silnika Piaggio P.XIX składa się z dwóch czę-
ści: mocno uproszczonego korpusu z cylindra-
mi w układzie półtorej gwiazdy oraz obudowy
w w w . k a g e r o . p l nr 3/2012   SUPER MODEL 9
Zestaw ufundowany przez
przekładni. Wymagający mode-
larze mogą sięgnąć po żywiczny
silnik Gnome-Rhône K-14 z ofer-
ty Vectora, który po przeróbkach
może udawać jednostkę napędo-
wą Re.2002. Na koniec dokleja-
my wlot powietrza do chłodnicy
oleju, rurkę Pitota oraz ramiona
wyrzutnika bombowego pod
kadłubem. Trochę rozczarowuje
brak skrzydłowych wyrzutników
bomb, a przede wszystkim nie-
obecność w  ramkach chociaż
dwóch zestawów bomb do
wyboru. Będzie je niezmiernie
trudno znaleźć – w  zasadzie
pozostaje jedynie poszperać
w pudełkach z miniaturami in-
nych producentów.
Oprócz mocno uproszczo-
nego celownika w ramce prze-
źroczystej znajdziemy wiatro-
chron i ruchomą cześć osłony,
pozwalające zbudować model
w konfiguracji z zamkniętą lub
otwartą kabiną. Samo oszkle-
nie modelu jest przejrzyste
i dostatecznie cienkie, jedy-
nie jego ramy mogłyby być odrobinę subtelniej-
sze. Należy ostrożnie zaszpachlować i wyszlifo-
wać małe zagłębienie w lewej ramie trzymającej
szkło pancerne wiatrochronu.
Czytelna instrukcja montażu wystarczająco
dokładnie opisuje budowę repliki, dzieląc ją na
12 etapów. Tam, gdzie to konieczne zamiesz-
czono powiększenia lub schematy pomocnicze.
Załączone kalkomanie Techmodu wydrukowa-
ne zostały precyzyjnie i z odpowiednim nasyce-
niem kolorów. Obok oznaczeń indywidualnych
oraz przynależności państwowej arkusz zawiera
główne napisy eksploatacyjne. Producent umoż-
liwia wykonanie modelu w malowaniach wszyst-
kich trzech użytkowników samolotu:
– „239-2” z  239° Squadrigli, 102° Gruppo,
5° Stormo Regia Aeronautica, Reggio Emilia,
luty 1943 r.; kamuflaż kontynentalny: góra i boki
malowane Verde Oliva Scuro 2, spód Grigio
Azzuro Chiaro 1. Większość oznaczeń w kalko-
maniach wydaje się być prawidłowa, jedynie
białe litery nazwy Ariete namalowane nad go-
dłem jednostki umieszczonym na stateczniku
pionowym powinny być czerwone lub żółte, na
co wskazuje zdjęcie oryginału.
– „239-5” z  239° Squadrigli, 102° Gruppo,
5° Stormo d’Assalto Aviazione Cobelligerante
Italiana, Palatta, luty 1944 r.; kamuflaż konty-
nentalny: góra i boki malowane VOS 2, spód
GAC 1 z licznymi, ciemniejszymi śladami zama-
lowanych oznaczeń po-
przedniego użytkownika – Regia Aeronautica.
Zdecydowanie za małą grubość czcionki ma bia-
ły numer 239 w  arkuszu kalkomanii. Te same
uwagi, co wyżej, dotyczą też napisu Ariete.
– „Czerwona 5” DV+BI z Geschwader Bongart
(jednostka przeciwpartyzancka), płd. Francja,
Bourges, czerwiec 1944 r.; na przekór instruk-
cji sugerującej malowanie RLM 70/71/65, zdję-
cia wraku omawianej maszyny oraz kolorowy
fotogram innego Ariete z  tej samej jednostki
przemawiają za klasycznym włoskim kamufla-
żem kontynentalnym. Większość oznaczeń dla
tego malowania przygotowano całkiem dobrze.
Minimalne odchyłki względem oryginału ma cy-
fra „5”, ale można na nie przymknąć oko. Za
grube są też białe ramiona kadłubowego krzy-
ża, natomiast muszę pochwalić projektanta za
wierne odwzorowanie smukłych i namalowa-
nych cienką kreską liter kadłubowego kodu
DV+BI, które mają zupełnie nietypowe kształty
i  proporcje w  porównaniu do zwyczajowych
czcionek kodów stosowanych przez Luftwaffe.
Nie sposób w pełni ocenić zgodności proporcji
tego kodu na dolnych powierzchniach skrzydeł,
bowiem na zdjęciu widać tylko częściowo litery
DV, ale kalkomanie wydają się być zbliżone do
tego, co można dostrzec na fotografii.
Podsumowując, mamy do czynienia nie tylko
z  bardzo udaną repliką Re.2002, ale i  ogólnie
naprawdę dobrym zestawem. Śmiało mogą po
niego sięgnąć zarówno doświadczeni miłośnicy
maszyn R.A., A.C.I. czy Luftwaffe, jak również
mało zaawansowani modelarze pragnący zbu-
dować ciekawy model nieopatrzonego myśliw-
ca. Zwłaszcza dla tych ostatnich brak skompli-
kowanych plamek, wężyków czy wianuszków,
nanoszonych w oryginale pistoletem natrysko-
wym, może być atutem, który zachęci ich do
budowy miniatury właśnie tego włoskiego sa-
molotu. 
 m

Źródła:
Govi S., dal RE 2002 al RE 2005. Storia degli aerei Reggiane
Gruppo Caproni, Mediolan 1984.
Govi S., Fotoalbum „Reggiane”, Mediolan 1986.
Punka G., Reggiane Fighters in Action, Carrollton 2001.
Internet.
RECENZJE
Radzieckie rury Attack
Hobby Kits 7/
skala 1:144
w małej skali Eduard skala 1:144 9/
Stanisław Powała-Niedźwiecki
O
statnio w moje ręce trafiło aż sześć mo-
deli odrzutowców w  skali 1:144. Były
to trzy duety w  stylu „dual combo”.
Pierwsza para to modele MiG-a-19 UTI
oraz jego chińskiego odpowiednika Shenyang
JJ-6 czeskiej firmy Attack Hobby Kits. W  pu-
dełku o dwóch „box-artach” znajdziemy zdwo-
jone komplety ramek z częściami wtryskowy-
mi oraz żywiczne kokpity, które tak napraw-
dę niewiele wnoszą – są słabo zdetalowane
i  w  zasadzie pozostają monolitem z  wszcze-
pionym w środek fotelem. Uważam, że stwo-
rzenie kokpitu z kilku elementów wtryskowych
byłoby lepszym rozwiązaniem. Linie podziało-
we są wgłębne i wydają się nieco za grube jak
na tę skalę. Niemniej, model nie prezentuje się
najgorzej. Producent daje możliwość wykona-
nia MiG-a-19 w barwach radzieckich, a w przy-
padku Shenyang JJ-6 mamy do wyboru malo-
wania sił powietrznych Chin, Pakistanu i Iranu.
10 SUPER MODEL  nr 3/2012
Zestawy ufundowane przez
Oszklenie składa się z jednego elementu. Jest
dość grube, ale w miarę przejrzyste.
Dobrze, że producenci coraz częściej sięga-
ją po mniej popularne samoloty, dając moż-
liwość urozmaicenia kolekcji. Model Farmera
z całą pewnością stanie się interesującym ele-
mentem każdego zbioru samolotów w  skali
1:144.
Pozostałe modele to dwie pary MiG-ów-21
Eduarda w wersjach SMT i BIS. W pudełkach
znajdziemy dobrze zabezpieczone wypraski
z ładnie odwzorowanymi elementami konstruk-
cji. Producent zdecydował się na kokpit składa-
jący się z kilku wtryskowych części… i dobrze!
Daje to większą swobodę we własnej waloryza-
cji, a i bez niej w środku nie wieje pustką. Linie
podziału blach są wklęsłe i delikatne, podobnie
jak pozostałe detale modelu. Owiewka już fa-
brycznie została podzielona na części, co pozwa-
la na swobodne otwarcie kabiny bez konieczno-
ści ryzykownego jej piłowania. Instrukcja w po-
staci małej książeczki jest bardzo czytelna. Poza
dokładnymi rysunkami poszczególnych etapów
montażu zawiera również schematy malowań,
ocena zes
tawów
10
ocena zestawów
10
których jest aż pięć w przypadku SMT i cztery
dla Bisów. Zaproponowane schematy dla wersji
SMT dotyczą wyłącznie samolotów służących
w  lotnictwie radzieckim, z  tymże do wyboru
mamy trzy wielobarwne kamuflaże i dwie wersje
srebrne. W przypadku MiG-ów-21 BIS uwzględ-
niono więcej „narodowości”. Kalkomanie po-
zwalają wykonać model w  barwach Finlandii,
Bułgarii, Węgier oraz Polski. Nasze malowanie
przedstawia samolot z  bazy w  Gdyni-Babich
Dołach z późnych lat 90. XX wieku. Duże uła-
twienie stanowią dołączone maski, dzięki któ-
rym bez trudu pomalujemy ramy oszklenia, po-
wierzchnie dielektryczne, a także koła. Miniatury
robią bardzo dobre wrażenie. Producent zadbał
o jakość pod każdym względem.
Jak się okazuje, skala 1:144 coraz częściej po-
zwala na wykonanie dokładnej repliki danego
samolotu. Na rynku pojawia się coraz więcej
ciekawych i dobrych jakościowo modeli intere-
sujących maszyn. Bez wątpienia do tej grupy
należą MiG-i-21 Eduarda, które aż proszą się
o sklejenie! Serdecznie dziękuje producentom
za przekazanie zestawów do oceny. m
 Zestaw ufundowany przez

Attack atakuje!
Radosław Rzeszotarski

J
eszcze do niedawna wśród wielbicieli pojaz-
dów bojowych w małej skali zdanie: Kupiłem
sobie model Attacka stanowiło synonim mo-
delarskiego masochizmu albo skrajnego nie-

Pz.Kpfw.III Ausf.J (L 60) Winterketten (early) doinformowania. Wypusty tej firmy były ucieleśnie-
niem wszystkiego co złe w miniaturach wtryskowych

Attack Hobby Kits skala 1:72 nr kat. 72875 produkowanych w  technologii „short-run”, a  więc:
kardynalnych błędów merytorycznych, uproszczeń,
kluskowatych detali, złego spasowania części (a ra-
czej jego braku), niezliczonych nadlewek, niedolewek,
ze s tawu przesunięć form i zapadnięć tworzywa. Dlatego gdy
o c ena
7/10
usłyszałem, że najnowsze wyroby tej firmy okazują się
całkiem niezłe, pozostałem „niewiernym Tomaszem”.
Później jednak włożyłem rękę w krwawiącą… to jest
w pudełko i wyjąłem z niego coś, co dawnych produk-
tów Attacka nie przypominało w żaden sposób. Był
to model Skody T-11, który wyglądał bardzo dobrze.
Gdy więc otrzymałem do recenzji model Pz.Kpfw.III
Ausf. J spodziewałem się, co mogę znaleźć w opako-
waniu. Nie zawiodłem się. Powiem więcej – zostałem
ponownie bardzo przyjemnie zaskoczony. Czeska fir-
ma systematycznie podnosi jakość swoich produktów
i widać, że dąży do coraz to lepszych efektów, wyci-
skając technologię „short-run” jak cytrynę.
Zestaw zapakowany jest w otwierane od góry kar-
tonowe pudełko z grafiką w stylu znanym z innych
produkcji Attacka. Niestety, ogromne opakowanie zu-
pełnie nie przystaje do skromnych wymiarowo ramek,
więc zawartość fruwa w środku przy najmniejszym
ruchu pudełkiem. To nie wróży dobrze delikatnym
elementom.
Model na wypraskach prezentuje się całkiem dobrze.
Poszczególne części odlano bez znaczących wad, czy-
sto i z zachowaniem nawet najmniejszych szczegółów
pojazdu: nitów, wizjerów czy wzoru ryfla na błotnikach.
Projektanci nie zapomnieli także o elementach wyposa-
żenia czołgu takich jak narzędzia wraz z mocowaniami.
Niewątpliwą zaletę miniatury stanowią gąsienice typu
Winterketten, które chyba po raz pierwszy mamy do
dyspozycji jako standard w replice wtryskowej w skali
1:72. Oczywiście powoduje to, że możemy z tego ze-
stawu wykonać jedynie pojazdy z tym konkretnym ty-
pem gąsienic, ale dla kogoś, kto chce zbudować replikę
Panzer III w standardowym „obuwiu”, Attack przygoto-
wał dwa inne zestawy. Tworzywo na pierwszy rzut oka
nie budzi zastrzeżeń – jest łatwe w obróbce, nie rozwar-
stwia się i nie pęka.
W  osobnym woreczku znajdziemy z  kolei części
z szarej żywicy epoksydowej. Na jednej kostce znaj-
dują się drobne detale takie jak ucha do mocowania
lin, lufy karabinów czy lampa Notek, natomiast na dru-
giej umieszczono łukowe odcinki gąsienic do montażu
na kołach napędowych i napinających. Ten sposób
składania gąsienic Attack stosuje już od dość dawna.
W zależności od jakości wykonania części żywicznych
i wtryskowych może on być zaletą lub wadą.
Na koniec chciałem opisać kalkomanie dołączone
do zestawu, ale okazało się to niemożliwe, gdyż ar-
kusza z oznaczeniami nie doszukałem się w pudełku.
To wielki minus dla producenta – takie sytuacje nie
powinny się zdarzać.
Podsumowując, czeska firma uczyniła kolosalny
krok naprzód w produkcji modeli wtryskowych. Jej
miniatury przestały być synonimem modelarskiego
horroru, a stały się naprawdę ciekawymi propozycja-
mi, po które warto sięgnąć. Szkoda tylko, że czeski
wytwórca tak mocno skupia się na replikach pojaz-
dów spod znaku czarnego krzyża, zaniedbując miło-
śników sprzętu bojowego aliantów. Dziękuję właści-
cielowi Attack Hobby Kits za przekazanie zestawu do
recenzji. m

w w w . k a g e r o . p l nr 3/2012   SUPER MODEL 11

modelarskie abc

Praca z elementami
fototrawionymi cz.1

Tomasz Kica

E
lementy fototrawione stanowią istotną
część rynku dodatków waloryzujących do
modeli. Powstają w procesie chemicznego
wytrawiania wcześniej zaprojektowanych
detali na arkuszach cienkiej blaszki. Z  powo-
dzeniem możemy zastąpić nimi plastikowe ele-
menty miniatury, zarówno te błędnie wykona-
ne przez producenta, jak i te, które ze względu
na ograniczenia technologii wtryskowej są zbyt
grube, toporne lub nie ma ich wcale, np. błot-
niki, zapinki do narzędzi, zawiasy, uchwyty itp.
Obecnie blaszki ma w ofercie wielu producen-
tów, a  wiodącą rolę odgrywają m.in. rodzime
marki takie jak Aber i Part, czeski Eduard, włoski
Royal Model oraz wytwórcy z Azji, wśród któ-
rych warto wymienić firmy Griffon Model, E.T.
Model czy Lion Roar. Oczywiście, na rynku re-
gularnie pojawiają się nowi gracze, dzięki czemu waloryzowania swoich replik w ten sposób. Jak ścieżkami metalu, więc aby ich użyć musimy
do jednego modelu często możemy wybierać wiadomo początki są najtrudniejsze, więc w tym je oddzielić od arkusza. Dla mnie najwygod-
dodatki z katalogów kilku manufaktur. W takim artykule postaram się podać kilka wskazówek niejszy sposób to ich wycięcie za pomocą no-
przypadku trzeba kierować się poprawnością dotyczących pracy z  blachami, które pomogą żyka modelarskiego Olfa na macie tegoż pro-
odwzorowania detali oraz trudnością i skompli- rozpocząć przygodę z nimi. ducenta. Aby przebiegło to bezproblemowo,
kowaniem danego zestawu. Z reguły te bardziej ostrze musi być bardzo ostre, dlatego warto
szczegółowe są dużo trudniejsze w  montażu Wycinanie je często wymieniać. Najlepiej przeznaczyć
i niedoświadczonemu modelarzowi mogą spra- Elementy rozmieszczone na arkuszach za- osobny nożyk wyłącznie do wycinania części
wić wiele kłopotów, a co gorsze, zniechęcić do zwyczaj połączone są ze sobą cieniutkimi fototrawionych. Zamiast maty można również

12 SUPER MODEL  nr 3/2012

 Fot. Michał Rosiak
Fot. Michał Rosiak
Formowanie kształtów
Blaszki na arkuszu są płaskie, w  związku
z  czym nierzadko trzeba nadać im docelowy,
przestrzenny kształt poprzez ich umiejętne wy-
gięcie. Taką operację należy spokojnie zapla-
nować, gdyż późniejsze odgięcie do pierwot-
nego kształtu w przypadku pomyłki może być
problematyczne lub skutkować uszkodzeniem,
a nawet zniszczeniem delikatnego elementu.
Małe części wyginam pęsetami (polecam
bardzo dobre pęsety firmy Topex), natomiast
aby bezproblemowo formować duże lub dłu-
gie detale (np. błotniki) warto zaopatrzyć się
w  specjalną zaginarkę np. firmy The Small
Shop. Element, któremu chcemy nadać pożą-
dany kształt, wkładamy w  odpowiedni wzor-
nik i dociskamy poprzez dokręcenie dwóch na-
krętek u góry urządzenia, a dołączonym przez
producenta ostrzem wyginamy do satysfakcjo-
nującego nas kształtu.

Ruchome zawiasy i uchwyty z drutu

Blaszki okazują się niezastąpione w roli pracu-
jących zawiasów. Zestawy różnych rozmiarów
i wzorów znajdziemy w ofercie kilku producen-
tów blach. Prócz samych ruchomych zawiasów

użyć jako podkładki kawałka twardego drew-

na lub tektury. Jeśli zachodzi taka potrzeba,
krawędzie elementu w  miejscu odcięcia na-
leży wygładzić pilnikiem. Filigranowe detale
po wycięciu bardzo dobrze chwyta się za po-
mocą stożka uformowanego z masy Blu-Tack,
zamocowanego np. na wykałaczce. Można też
rozejrzeć się za ołówkiem chwytającym do
przyklejania kryształków, który za niewielką
kwotę można nabyć w  sklepach z  zaopatrze-
niem jubilerskim (na marginesie, to prawdziwe
skarbnice utensyliów dla modelarzy, w dodat-
ku przeważnie sporo tańszych niż „dedykowa-
ne” narzędzia) lub w  odpowiednich działach
na serwisach aukcyjnych.

w w w . k a g e r o . p l nr 3/2012   SUPER MODEL 13

modelarskie abc
warto też zaopatrzyć się w  proste narzędzie
ułatwiające ich formowanie. Polecenia wart jest
przyrząd firmy Griffon Model o nazwie Workable
Hinges & Handles Folding Tool (nr kat. GT001).
Jego konstrukcja pozwala również na wyginanie
powtarzalnych wymiarowo uchwytów i poręczy.
Aby zagiąć zawiasy, należy unieruchomić
przyrząd, a  przez jego boczne otwory prze-
pleść odpowiedniej średnicy drut lub wiertło.
Następnie formujemy kształt zawiasu pęsetą,
14 SUPER MODEL  nr 3/2012
zaginając jego „wąsy” na uprzednio przeple-
cionym drucie lub wiertle. Gdy mamy już ufor-
mowane obie części zawiasu, wyjmujemy je
z przyrządu i łączymy przez wsunięcie między
nie sworznia o odpowiedniej średnicy, wykona-
nego z drutu lub profilu plastikowego. Sworzeń
zabezpieczamy przed wypadnięciem niewiel-
ką ilością kleju cyjanoakrylowego, nakładaną
na jego boki. Wykonanie uchwytu z drutu jest
jeszcze prostsze. Wkładamy jego jeden koniec
we właściwy otwór urządzenia, a  drugi wygi-
namy w odpowiednią stronę w zależności od
tego, jakiej szerokości uchwytu potrzebujemy.
Dla ułatwienia pracy wymiary uchwytów, jakie
możemy uzyskać, zostały nadrukowane na przy-
rządzie obok poszczególnych otworów. Po tej
operacji wyjmujemy wygięty uchwyt i przycina-
my go do prawidłowej głębokości.
Montaż
Elementy fototrawione możemy łączyć kle-
jem (połączenie blaszka-plastik/żywica) lub po-
przez lutowanie (blaszka-blaszka). Do klejenia
doskonale nadają się kleje cyjanoakrylowe,
które mają odmienną gęstość (rzadki, średni,
gęsty, żel), a poza tym różnią się między sobą
czasem schnięcia. W  większości przypad-
ków stosuję klej Pattex S.O.S Żel. Przy jego
pomocy uzyskuję bardzo wytrzymałe połą-
czenie. Mam też sporo czasu na ewentualne
poprawki, gdyż wspomniane spoiwo schnie
wolniej niż rzadsze kleje, a nadmiar mogę od
razu usunąć wykałaczką. Ta ostatnia służy mi
również do nanoszenia spoiwa na miejsce kle-
jenia, a  jej czubek docinam w  zależności od
potrzeb, dzięki czemu mam większą kontrolę
nad dozowaniem kleju. Nadmiar cyjanoakrylu
już po wyschnięciu można usunąć specjalnym
zmywaczem – Debonderem. Na rynku namno-
żyło się sporo odpowiedników oryginalnego
Debondera P, jednak ten firmy Legato nadal
pozostaje najlepszym wyborem. Należy jed-
nak uważać, gdyż narusza on również powło-
kę malarską, zatem musimy uwzględnić to
w swoich działaniach. Drugi ze sposobów łą-
czenia, czyli lutowanie, postaram się omówić
szczegółowo w kolejnej części artykułu. m
 NARZĘDZIA

Stojaki do aerografów
Mr.Hobby
Rafał Zbigniew Lebioda

W
arunki pracy w  warsztacie modelarskim to aspekt często
wpływający na nasze działania. Oczywiście każdy ma swoje
upodobania i kierując się nimi przygotowuje pracownię lub
kawałek wydzielonego miejsca na ulubione hobby. Warsztat
modelarski warto jednak rozsądnie zorganizować i zaopatrzyć w uten-
sylia pozwalające poprawić komfort pracy. Przy malowaniu aerogra-
fem istotne jest jego przechowywanie, a przede wszystkim możliwość
bezpiecznego i pewnego odkładania narzędzia w trakcie malowania.
Na rynku istnieje wiele różnych rozwiązań, można też samemu przy-
gotować prosty uchwyt na pistolet natryskowy. Jeśli jednak chcemy
i możemy pozwolić sobie na komfort, japońska firma Mr.Hobby ofe-
ruje kilka godnych uwagi produktów.
Najprostsze z  nich to Mr.Stand (PS256) oraz Mr.Stand & Tray
(PS255). Są to wykonane z plastiku stojaki z wbudowanym magne-
sem, zapewniającym solidną przyczepność do metalowych podstaw.
Pod numerem katalogowym PS256 kryje się sam stojak, zaś PS255 to
komplet, w skład którego wchodzi plastikowy uchwyt na pojedynczy
aerograf oraz prostokątna metalowa kuweta o wymiarach 9×13 cm.
Kuweta jest bardzo solidna i odporna na działanie czynników chemicz-
nych, ponadto ma piękny, metaliczny kolor. Praktycznie zaprojektowa-
ny zestaw z powodzeniem sprawdza się w pracy.
Kolejnym godnym uwagi wyrobem jest Mr.Stand II (PS260), który
zawiera pojedynczy plastikowy stojak oraz modułowy uchwyt na far-
bę. Wykonany z wysokiej jakości tworzywa stojak jest w dolnej części
wzmocniony, a właściwie dociążony metalową wkładką. Dzięki temu
stojak po włożeniu do niego aerografu zachowuje większą stabilność.
Modułowy uchwyt na zbiorniczki z farbą można opcjonalnie dołączyć
do podstawowego wariantu. Trzeba dodać, że jego wymiary dosto-
sowano do szklanych buteleczek z farbami Mr.Hobby. Inne pojemniki
z farbami mogą nie pasować lub wchodzą dość ciasno (np. Tamiya).
W komplecie znajduje się też dodatkowy element z plastiku, który
umożliwia spinanie uchwytów na aerograf razem (na 2 lub więcej
pistoletów natryskowych). Mr.Stand II świetnie sprawdza się na ma-
łych powierzchniach, a dzięki możliwości jego rozbudowy możemy
wygodnie pracować z kilkoma aerografami.
Najdroższy z  rodziny jest Mr.Airbrush Stand & Tray II (PS230).
Zestaw składa się z metalowej kuwety o wymiarach 13×19 cm, dol-
nej stopy z magnesem, aluminiowej rurki oraz górnej części stojaka
na dwa aerografy. Model ten dość zdecydowanie różni się od pozo-
stałych. Pierwsze co zwraca uwagę to gabaryty: duże wymiary kuwety
i wysokie osadzenie podwójnego uchwytu na pistolety natryskowe.
Producent pomyślał też o przechowywaniu pojemników z farbą, które
można umieścić w uchwycie zintegrowanym z dolną częścią statywu.
Jeden z jej otworów może również służyć np. do zamocowania ko-
lejnego z dodatkowych urządzeń – separatora wilgoci z pojemnikiem
osadowym. Uchwyt można ustawić w dwóch pozycjach, umożliwiając
przechowywanie w nim zarówno klasycznych aerografów, jak i tych
z dolnym zbiorniczkiem na farbę. W mojej ocenie stojak jest bardzo
praktyczny głównie dzięki wygodnej pozycji roboczej. Duża metalowa
kuweta może bezpiecznie pomieścić sporo pojemniczków z farbą czy
też inną potrzebną do pracy chemią.
Każdy z opisanych stojaków ma swoje zalety, a jego dobór to kwe-
stia indywidualna, zależna od potrzeb, wielkości warsztatu i wreszcie –
zasobów finansowych. Dziękuję firmie Gunze Polska za udostępnienie
materiałów na potrzeby tego artykułu. m

w w w . k a g e r o . p l nr 3/2012   SUPER MODEL 15

HISTORIA SAMOLOTU

JUNKERS J.1
Tomasz J. Kowalski

W
iosną 1917 roku pod wpływem do-
świadczeń z  walk nad Sommą (24
czerwca – 26 listopada 1916 r.) Ideflieg
(Inspektorat Wojsk Lotniczych) posta-
nowił wydzielić z  99 Flieger Abteilung kilka
eskadr rozpoznawczych, przeznaczając je do
bezpośredniej współpracy z  wojskami lądo-
wymi. Opracowano założenia techniczne jakim
miały odpowiadać samoloty przystosowane do
tego celu. Nazwano je Infanterie Flugzeug (Ifl)
i oznaczono literą J1. Pierwsza taka jednostka Junkers J.1 100/17. Pierwszy
wydzielona z Kagohl 1 zwana Kampfstaffel do- egzamplarz, który trafił na front
wodzona przez Hptm. Zorera wsparła w  dniu
24 kwietnia 1917 r. atak niemieckiej piechoty kabiną pilota i  obserwatora. Kadłub o  przekro-
z powietrza ogniem karabinów maszynowych ju sześciokątnym wykonany był z  rur duralo-
i specjalnymi granatami. Działania, które dzisiaj wych usztywnionych stalowymi cięgnami. Płaty
nazywamy szturmowymi wymagały specjal- trójdzielne o  oryginalnej konstrukcji patentu
nych samolotów odpornych na ogień piecho- Junkersa posiadały gruby samonośny profil
ty nieprzyjacielskiej, stąd warunki jakie narzucił i  kryte były 2-mm falistą blachą duralową ni-
Ideflieg wytwórniom były następujące: samolot towaną do konstrukcji. Płat górny mocowany
musi być odporny na ogień z ziemi, czyli mieć był do kadłuba za pomocą wsporników z  rur
opancerzenie żywotnych części blachą stalowo- stalowych starannie oprofilowanych blachą
-chromową o grubości 5 mm; musi być dwu- duralową. Płat dolny przytwierdzony był pod
płatem uzbrojonym w jeden stały i co najmniej kadłubem i  usztywniony parą zastrzałów z  rur
jeden ruchomy karabin maszynowy; musi posia- stalowych, też starannie oprofilowanych bla-
dać radiostację nadawczą do komunikacji z woj- chą duralową. Usztywnieniem komory płatów
skami lądowymi; na wyposażeniu musi być apa- były po dwa wsporniki łączące części central-
rat fotograficzny do zdjęć z  małej wysokości; ne płata dolnego i górnego. Części zewnętrzne
pułap lotu nie musi przekraczać 1500 metrów. płata górnego i dolnego nie posiadały żadnych Prototyp Junkersa J.1. Doskonale widać
26 października 1916 r. Hptm. Mühling- dodatkowych usztywnień. Stateczniki o  profilu konstrukcję kadłuba i płatów. Zdjęcie
Hoffmen z  Ideflieg przekazał założenia prof. płaskim kryte były też falistą blachą duralową. wykonano 5 stycznia 1917 roku
Hugo Junkersowi – twórcy i  właścicielowi za- Tylna część kadłuba dla zmniejszenia masy kry-
kładów Junkers Flugzeug-Werke A. G. Dessau. ta była płótnem. Podobnie płócienne pokrycie
Propozycja trafiła na podatny grunt, bowiem otrzymały stery i lotki. Do napędu zastosowano Wylądował po 3,5-minutowym locie. Schmidt
ideą Junkersa była konstrukcja samolotu z me- silnik Benz IV o mocy 150 kW (200 KM). stwierdził, że samolot był stateczny w  locie
talu z  pominięciem drewna. Większość współ- Pierwszy lot prototypu o  fabrycznym ozna- i  sterowny, chociaż trochę ciężki na ogonie
czesnych Junkersowi konstruktorów uważała ją czeniu J.4 wykonał w  Adlershof Arwed von (efekt braku opancerzenia ważącego 469 kg).
za szaleństwo, bo przecież metal jest znacznie Schmidt w dniu 27 stycznia 1917 roku. Prototyp Długi rozbieg i  dobieg zostały uznane za do-
cięższy od drewna i metalowy samolot nie po- nie miał zamocowanych blach opancerzenia, puszczalne i  złożono zamówienie na 100 eg-
leci. Upór Junkersa doprowadził do powstania zastąpiły je panele sklejkowe. Samolot po dość zemplarzy samolotu (numery rozpoczynały się
w  1915 r. pierwszego całkowicie metalowego długim rozbiegu wystartował i  osiągnął wy- od 100/17), któremu nadano oficjalne oznacze-
samolotu napędzanego silnikiem Mercedes sokość 250 metrów przy prędkości 145 km/h. nie Junkers J.1.
D II o  mocy 88 kW (120 KM). Samolot piloto-
wany przez Lt. von Mallinckrodta wystartował
z Döberitz 12 grudnia 1915 roku. Lot był udany Generalnie na froncie zachodnim w poszczególnych Fl. Abt. znajdowało się:
i  pokazał, że niemożliwe stało się możliwym. Rok 1917 Rok 1918
Samolot miał nie tylko konstrukcję metalową, Typ
ale był pokryty metalem. Z silnikiem Mercedes 31.06 31.08 31.10 31.12 28.02 30.04 30.06 31.08
D III o  mocy 118 kW (160 KM) osiągnął pręd-
kość 145 km/h. Wyprodukowano 6 egzemplarzy Junkers J.1 1 1 4 16 25 25 60
pod oznaczeniem E. I (numery 250/16–255/16).
W  grudniu 1916 r. Ideflieg złożył u  Junkersa Albatros J.1 37 42 33 51 16
zamówienie na trzy prototypy opancerzonego
samolotu klasy J. Podobne zamówienia zostały Albatros J.II 19
złożone w  zakładach2 Albatros i  AEG. Junkers
przy współpracy z prof. dr. inż. Otto Maderem, AEG J.1 7 1 11 35 55 66 43 28
inż. Franzem Brandenburgiem i  inż. Steudlem
opracował projekt samolotu w  kompromiso- AEG J.II 15 65 63
wym układzie półtorapłata z  opancerzonym
5-mm blachą chromowo-niklową silnikiem, Łącznie 7 2 12 76 113 139 184 186

16 SUPER MODEL  nr 3/2012


Po próbach prowadzonych intensywnie w za-
kładach Junkersa wyeliminowano drobne
usterki, zmieniono niektóre elementy konstruk-
cji usterzenia i  do 19 lutego 1917 r. zdołano
wyprodukować 50 egzemplarzy. Musiały one
jednak czekać na dostawę blach pancernych
z Hüttenwerk Dillingen, które dostarczono osta-
tecznie 24 maja 1917 roku.
Kolejny sprawdzian Junkers J.1 przeszedł
podczas Typenprüfung w  Ideflieg. Testy w  lo-
cie jak i wytrzymałościowe wskazały co należy
poprawić.
PIONIERZY LOTNICTWA 1914-1918
Regulamin konkursu
1. Organizatorami Multimedialnego Konkursu
Modelarskiego „Pionierzy lotnictwa 1914-1918”
są Redakcja Super Modelu i  Kagero Publishing
Sp. z o.o.
2. Konkurs ma charakter otwarty, mogą wziąć w nim
udział modelarze indywidualni oraz zrzeszeni.
3. Modele oceniają sędziowie powołani przez
Redakcję Super Modelu.
4. Ocena odbywa się wg zasady „podoba się,
nie podoba się”. W każdej klasie zostaną przy-
znane wyróżnienia dla 3 najlepszych modeli.
Organizatorzy zastrzegają sobie prawo przeno-
szenia prac między kategoriami.
5. Ze względu na charakter Konkursu organiza-
torzy nie będą przyjmowali żadnych protestów,
a  podjęte decyzję sędziowskie są ostateczne
i niepodważalne.
6. W Konkursie mogą brać udział modele, które
były już wystawiane na imprezach modelarskich,
prezentowane w Internecie i czasopismach.
7. Organizatorzy zastrzegają sobie prawo przy-
dzielania dodatkowych wyróżnień w Konkursie.
8. Nagrody przydzielone w Konkursie roześlemy
pocztą na adres podany w karcie zgłoszenia.
9. Modele nadesłane bez oryginalnych kart zgło-
szeń nie mogą brać udziału w konkursie.
10. Redakcja zastrzega sobie prawo do wie-
lokrotnego, bezpłatnego publikowania zdjęć
modeli i uczestników konkursu w publikacjach
Kagero Publishing Sp. z o.o.
11. Redakcja zastrzega sobie prawo niepubliko-
wania zdjęć, jeżeli uzna, że ich jakość nie odpo-
wiada standardom.
w w w . k a g e r o . p l nr 3/2012   SUPER MODEL 17
Junkers J.1 857/17.
Czarny pas na
kadłubie oznacza
przynależność do Fl.
Abt.
Junkers J.1 119/16,
samolot z Fl. Abt. (A)
217 z oznaczeniem
jednostki – pas
biały z czarnym
lamowaniem.
Pierwszy egzemplarz Junkersa J.1 100/17
przekazany został do 19. Flieger Abteilung
należącej do 4. Armii we Flandrii 1 sierpnia 1917
roku. Pierwsze loty bojowe nowego samolotu
pokazały jego dobre własności w działaniach,
do których został zaprojektowany. Arwed
von Schmidt wysłał do Junkersa telegram
o  następującej treści: Dowódca Flieger
Abteilung jest bardzo zadowolony z  otrzyma-
nego samolotu. Wykonał on lot na wysokości
50 m nad Ypres. Pomimo 11 pocisków jakie
trafiły w  skrzydła, samolot powrócił bezpiec-
12. Redakcja nie zwraca nadesłanych materiałów.
13. W konkursie nie mogą brać udziału pracow-
nicy OW KAGERO i Kagero Publishing Sp. z o.o.
oraz członkowie zespołu redakcyjnego Super
Modelu.
14. Uczestnicy konkursu wyrażają zgodę na prze-
twarzanie ich danych osobowych do celów mar-
ketingowych Kagero Publishing Sp. z o.o.
Aby wziąć udział w konkursie należy:
1. Wyciąć wydrukowany na stronie 18 kupon
zgłoszeniowy. W wydaniach nr 40, 41 i 42 wy-
drukujemy po 1 kuponie zgłoszeniowym. Aby
zwiększyć szanse wygranej można zgłosić wię-
cej modeli. Na każdym kuponie można zgłosić
maksymalnie 3 modele.
2. Wysłać na adres Redakcji kupony zgłosze-
niowe i  płytę CD lub DVD ze zdjęciami zgło-
szonych do konkursu modeli. Jeden model
może być zaprezentowany na maksymalnie
5 zdjęciach.
3. Kopertę należy starannie zaadresować z dopi-
skiem PIONIERZY LOTNICTWA 1914-1918 i prze-
słać w terminie do 30 listopada 2012 r. na adres:
Kagero Publishing Sp. z o.o., ul. Mełgiewska 9F,
20-209 Lublin.
4. Dla pierwszych 10 modelarzy, którzy najszyb-
ciej przystąpią do Konkursu, przeznaczyliśmy
dodatkowe nagrody niespodzianki!
5. Rozstrzygnięcie konkursu nastąpi w 44 nume-
rze Super Modelu. Oprócz listy zwycięzców za-
mieścimy w nim płytę DVD ze zdjęciami wszyst-
kich modeli zgłoszonych do Konkursu.
znie. Lata szybciej i  jest bezpieczniejszy od
Albatrosa J.1. Samolot latał podczas pogody
przy jakiej żaden inny nie wystartował.
Do 23 września 1917 r. Junkers J.1 latał bar-
dzo intensywnie. Pomimo 85 trafień był nadal
w  doskonałym stanie. Przestrzeliny po poci-
skach i odłamkach szybko i łatwo łatano mate-
riałami z zasobnika dostarczonego wraz z samo-
lotem przez producenta.
Kolejne egzemplarze Junkersów trafiły do
Flieger Abteilung (A)250 – egzemplarz 101/17,
Fl. Abt. (A)202 – egzemplarz 110/17, Fl. Abt. 17 –
egzemplarz 138/17, Fl. Abt. (A)217 – egzemplarz
119/17, Fl. Abt. (A)259 – egzemplarz 813/17.
Długi rozbieg i  dobieg oraz masa własna
Junkersa J.1 spowodowały, iż nie wszystkie
lotniska polowe nadawały się do jego użycia.
Potrzebne było duże pole startowe (co najmniej
150 metrów) o  twardej nawierzchni, nieroz-
miękającej podczas deszczów czy roztopów.
Najczęściej znajdowały się one daleko za linią
frontu. Powodowało to grupowanie w  jednej
jednostce kilku typów samolotów klasy C, CL
i J, aby zapewnić działanie jednostki w każdych
warunkach.
Samolot w  poszczególnych Flieg Abteilun-
gach otrzymał od pilotów przezwiska: der flie-
gende Tank czyli latający czołg, der fliegende
Möbelwagen czyli latający meblowóz, czy
wreszcie die fliegende Bedürfnisanstalt – latają-
cy pisuar, bo kojarzył się z takowymi użytkowa-
nymi w Berlinie.
Od grudnia 1917 r. starano się, aby każdy z Fl.
Abt. specjalizujący się we współpracy z wojska-
mi lądowymi na poziomie dywizji czy armii miał
na stanie co najmniej dwa Junkersy J.1.
Metalowe Junkersy posiadały przewagę nad
innymi typami samolotów o  konstrukcji drew-
nianej: były odporne na uszkodzenia, nie zapala-
ły się nawet po trafieniu pociskiem zapalającym
KONKUR
S!
Klasy modeli:
Samoloty:
Klasa 1 – 1:72 i mniejsze
Klasa 2 – 1:48
Klasa 3 – 1:32 i większe

czyli fosforowym, nie były podatne na działanie
warunków atmosferycznych – można je było
trzymać na powietrzu, doskonale zabezpieczały
załogę i silnik przed ogniem z ziemi. W przypad-
ku awarii silnika duża powierzchnia nośna po-
zwalała na spokojne szybowanie do własnych
linii. Były lubiane przez załogi tym bardziej, iż
opancerzona część kadłuba w  czasie przymu-
sowego lądowania stanowiła dodatkowe za-
bezpieczenie załogi przed urazami i  zranienia-
mi. Do wad należało słabe uzbrojenie obronne
przed atakiem samolotów przeciwnika, co czę-
sto zmuszało do dawania eskorty myśliwskiej
Junkersowi wykonującemu działanie bojowe.
Ponieważ już latem i wczesną jesienią 1917 r.
okazało się, że zakłady Junkersa nie są w stanie
produkować większej ilości samolotów z  po-
wodu braku personelu technicznego i  proble-
1) Ponieważ w ówcześnie stosowanej pisowni niemieckiej nie rozróżniano liter I i J przyjęto w późniejszych publikacjach używanie litery J a nie I,
choć ta odpowiadała nazwie typu samolotu.
2) Zamówienie to dotyczyło samolotów o konstrukcji drewnianej.
PIONIERZY LOTNICTWA 1914-1918
NAZWA
SKALA
KLASA
NAZWA
SKALA
KLASA
NAZWA
SKALA
KLASA
IMIĘ I NAZWISKO
ADRES ZAMIESZKANIA
(kod pocztowy, miejscowość, ulica, numer domu)
TELEFON, E-MAIL
ZGODA RODZICÓW LUB OPIEKUNÓW
(wypełnić w przypadku osób poniżej 18 roku życia)
Wyrażam zgodę na gromadzenie i przetwarzanie moich danych osobowych do celów marketingowych
Kagero Publishing Sp. z  o.o., zgodnie z  Ustawą o  ochronie danych osobowych z  dnia 29.08.1997 r.
(D.U. z 1997 r. Nr 133, poz. 833 z późn. zm.), oraz oświadczam, że jestem właścicielem zgłoszonego do
konkursu modelu i dysponentem wszystkich praw do niego.
Czytelny podpis:
18 SUPER MODEL  nr 3/2012
Junkers J.1 813/17
po awaryjnym
lądowaniu. Dobrze
widać sposób
malowania
ochronnego w łaty
fioletowe i zielone.
mów technologicznych, za namową Ideflieg
doszło do fuzji z  zakładami Fokkera na zasa-
dzie joint venture. 28 października 1917 r. po-
wstała Junkers-Fokker Werke AG (Ifa). Ideflieg
podpisał ze spółką kontrakt na kolejne 100 sa-
molotów Junkers (Ifa) J.1. Samolotom przypi-
sano numery 800/17–899/17. 
Dzięki inwencji
Fokkera zdolność produkcyjna Junkersa wzro-
sła z  17 samolotów w  styczniu do 31 w  paź-
dzierniku 1918 roku. Wzrosła też dwukrotnie
liczba pracowników. Nieustanną bolączką były
znaczne opóźnienia dostaw blach pancernych
sięgające trzech miesięcy. Potrzeby frontu spo-
wodowały kolejne kontrakty na Junkersy J.1,
które złożono nie tylko w  zakładach macie-
rzystych, ale także w  zakładzie Linke-Hofman
we Wrocławiu (Breslau) gdzie wykonano 100
Junkersów J.1 (Li).
W  trakcie produkcji na egzemplarzach o  nu-
merach od 850/17 zastosowano duralowe
pokrycie sterów kierunku, wysokości i  lotek.
Począwszy od egzemplarza 816/17 zastosowa-
no zdwojony karabin maszynowy Parabellum
strzelający ukośnie w  dół pod kątem 45°, eks-
perymentalnie zastosowano działko Beckera.
Podjęto próbę zmniejszenia masy własnej pła-
towca przez zmiany opancerzenia, zastosowa-
no część blach o grubości 3,5 mm oraz pokryto
tylną część kadłuba falistą blachą duralową.
Modyfikacje wykonano na egzemplarzu o  nu-
merze 749/18. Brak jest wiadomości o  jego
losach. Ogółem wyprodukowano 227 sztuk
Junkersów J.1 – samolotu, który technologicz-
nie wyprzedził czas.
Malowanie i oznakowanie Junkersów J.1
Egzemplarz prototypowy pomalowany był
w  całości na kolor piaskowy. Znaki rozpo-
znawcze malowano na białych kwadratowych
polach. Niektóre egzemplarze dostarczane do
jednostek malowano najczęściej na kolor zie-
lony na powierzchniach górnych i  bocznych
i  białoniebieski na powierzchniach dolnych
lub w nieregularne plamy w kolorach zielonym
i fioletowym. Kilka egzemplarzy (w tym 596/18)
miało części metalowe pomalowane na kolor
zielony, tył kadłuba pokryty był płótnem o dese-
niu sześciokątnym cztero- lub pięciobarwnym.
Dolne powierzchnie płatów, kadłuba i  usterze-
nia poziomego – białoniebieskie; ster kierunku
biały z czarnym krzyżem o ramionach prostych.
Niektóre egzemplarze miały mocowane do dol-
nego płata proporce w  barwach narodowych
– czarno-biało-czerwone. m
KONKUR
S!
Klasy modeli:
Samoloty:
Klasa 1 – 1:72 i mniejsze
Klasa 2 – 1:48
Klasa 3 – 1:32 i większe
 Junkers J.1
Wingnut Wings 1:32
Damian Majsak

w w w . k a g e r o . p l nr 3/2012   SUPER MODEL 19

SAMOLOTY z SZACHOWNICĄ Zestawy ufundowane przez

MiG-29UB
część 1

Eduard konsekwentnie kroczy drogą reanimowania starych zestawów wtryskowych innych producentów swoimi dodatka-
mi – ostatnio głównie wyprasek marki Academy. Nie inaczej jest w przypadku MiG-a-29UB. W pudełku Eduarda znajdzie-
my leciwy już (choć wciąż dobry, bo jedyny) model koreańskiego wytwórcy, wzbogacony o blaszki, elementy żywiczne,
maski na oszklenie oraz spory arkusz kalkomanii Cartografu. Miły akcent stanowi fakt, iż rolę „flagowego” malowania
pełni w tym przypadku samolot z olbrzymim godłem kościuszkowskim na grzbiecie. 

Kamil Feliks Sztarbała

P
o c ena ropozycja Eduarda jest bardzo ciekawa,
ze s tawu
5/10
ale moim zdaniem niekompletna. Nie
mogę nic zarzucić waloryzacjom obec-
nym w  pudełku, ale do pełni szczęścia
brakuje wśród nich odlewów dysz silników.
Wynika to najpewniej z  polityki producenta,
mającej zapewne na celu napędzenie sprze-
daży dodatków z serii Brassin. Zarówno samą
miniaturę, jak i  komplet dysz otrzymałem na
potrzeby przygotowania tego artykułu od pol-
skiego przedstawiciela Eduarda, za co pragnę
mu podziękować. 

1:48
zanim zaczniesz... E d u a r d

Wykorzystane zestawy: Wybrane narzędzia i materiały:

–– MiG-29UB – Eduard 1162, –– profile i płytki polistyrenowe Plastruct,

–– MiG-29 exhaust nozzles – Eduard Brassin –– rurka mosiężna Griffon,
648044, –– drut cynowy,
–– rurka Pitota – Master AM-48-061, –– kleje Microscale Micro Metal Foil Adhesive,
–– żywiczne koła Karaya, Poxipol i cyjanoakrylowy,
–– żywiczne wnęki i pokrywy podwozia. –– skrobaki RB Productions T109 Scribe-R
i Trumpeter,
–– taśma klejąca 3M,
–– polerki 3M,
–– bloki polerskie do paznokci,

20 SUPER MODEL  nr 3/2012

 Zestawy ufundowane przez

Miłe złego początki

Co prawda model chciałem wykonać relak-
sacyjnie (na tyle, na ile pozwala na to zestaw,
nie od dziś wiadomo, że idealny nie jest), bez
specjalnego wnikania w kwestie merytoryczne,
jednak uznałem, że przy jego budowie, a szcze-
gólnie podczas malowania, pomocne mogą
być fotogramy z  książki OW Kagero z  serii
„Topshots”, zawierającej dość szczegółowe wal-
karoundy maszyn jednomiejscowych. Wsparcia
merytorycznego udzielił mi również Aleksander
Szumski, któremu serdecznie dziękuję.
Mając na uwadze pewne problemy ze spaso-
waniem elementów zestawu Academy uznałem,
iż zasadnym będzie swobodne traktowanie ko-
lejności montażu zalecanej w instrukcji. Prace
zacząłem więc od dopasowania waloryzacji ka-
biny pilotów. Najpierw nakleiłem blaszane wy-
kończenie jej krawędzi. Detal zaprojektowany
przez Eduarda pasuje całkiem dobrze, jednak
wtryskowy element wymaga przeszlifowania
w  celu wyrównania różnych krawędzi. Tego
typu blachy zwykłem przyklejać za pomocą
Microscale Metal Foil Adhesive. Użycie tego
wodnego kleju jest niezwykle proste – smaruje-
my nim powierzchnię, a gdy wyschnie, mocu-
jemy na niej fototrawioną część. W niektórych

przypadkach spoina wymaga wzmocnienia. Tak
było i tym razem. Zamocowaną blaszkę na kra-
wędziach podlałem klejem cyjanoakrylowym.
Działko
Drobiazgiem, który w  moim odczuciu wy-
magał waloryzacji, były uproszczone i do tego
błędnie odtworzone okolice działka. Zacząłem
od nawiercenia otworu pod lufę. Następnie
wyciąłem też otwór chłodnicy, nadając mu przy
tym kształt bliższy oryginałowi. Po tych zabie-
gach musiałem sfazować krawędzie powstałych
dziur. Później było już z górki. Najpierw wkleiłem
imitację lufy – w tej roli niezawodna mosiężna
rurka Griffona, spiłowana do odpowiedniego
kształtu. Potem z płytek 0,25 i 0,5 mm zrobiłem
żaluzję. Swoją drogą, to jeden z detali, których
ewidentnie brakuje wśród czeskich dodatków.

–– taśmy maskujące Tamiya, –– pigment MIG.

–– plastelina.
Źródła:
UŻyta chemia modelarska:
–– Gołąbek A., MiG-29 Part 2,
–– farby: Sandomierz 2011.
• Mr.Hobby serii Mr.Color, Hobby Color, –– Niećko M. & Osiński A. MiG-29,
Mr.Metal Color, Mr.Super Metallic, Lublin 2005.
• Vallejo Model Color, –– Prywatna kolekcja zdjęć Aleksandra
–– washe AK-interactive, Szumskiego.
–– Tamiya Weathering Master D Set, –– Internet.

w w w . k a g e r o . p l nr 3/2012   SUPER MODEL 21


Silniki i wnęki podwozia
Wstępne przymiarki wróżyły kłopoty także
z wlotami powietrza. Przede wszystkim należało
usunąć niezliczone ślady po wypychaczach z ich
wewnętrznych powierzchni. Szpachlowania wy-
magało też łączenie połówek. Na szczęście nie
były to zabiegi skomplikowane, a jedynie pra-
cochłonne. Na koniec wkleiłem blaszane zasło-
ny wlotów. Oczywiście, musiałem je uprzednio
22 SUPER MODEL  nr 3/2012
wyprofilować w odpowiedni sposób. Warto za-
znaczyć, że zarówno imitujące je plastikowe ele-
menty repliki, jak i instrukcja montażu Eduarda,
pokazują zasłony jako zupełnie płaskie, co jest
oczywistym błędem. Drobnej modyfikacji mu-
siałem poddać także imitacje turbin silników.
Aby nie kolidowały z wnękami podwozia, nale-
żało je delikatnie okroić. Skoro już wspomniałem
o  wnękach, trzeba przyznać, że w  modelu są
one bardziej niż skąpe, a  co więcej, najeżone
wypychaczami. Szczęśliwym trafem znajomy
obdarował mnie garścią różnych dodatków,
które pozostały mu z  budowy jego MiG-ów.
Wśród nich znalazły się między innymi żywicz-
ne zamienniki wnęk podwozia, zarówno przed-
niego, jak i głównego. W celu wpasowania ich
w miniaturę trzeba usunąć fragmenty polistyre-
nu i wyfrezować krawędzie luków. W pierwszej
kolejności zamontowałem zatem luk przedniego
podwozia. Przed dopasowaniem pozostałych ży-
wic musiałem najpierw wkleić wloty powietrza.
Niestety, nie są one przesadnie dobrze spaso-
wane, toteż nie obyło się bez łapania cyjano-
akrylem, zalewania nim szpar czy wreszcie so-
lidnego dotarcia połączeń papierem ściernym
i pilnikami. Na koniec wypadało jeszcze odtwo-
rzyć linie podziału, które zanikły podczas powyż-
szych zabiegów. W tak przygotowanym kadłubie
mogłem dokonać przymiarek luków podwozia
głównego. Okazało się, że pasują całkiem nieźle
– jedynie zapierają się delikatnie o tarczę turbi-
ny. Wycięcie w niej delikatnego klina załatwiło
sprawę. W  ramach przygotowania do monta-
żu waloryzacji zdarłem także detale z „sufitu”.
Pomalowanie tej sekcji w gotowym modelu by-
łoby więcej niż kłopotliwe, dlatego właśnie mu-
siałem chwycić aerograf i pokolorować zarówno
wnętrze wlotów powietrza, jak i wnęk. Najpierw
położyłem podkład z Dark Sea Gray, a następnie
do farby dodałem odrobinę brudnej bieli i roz-
jaśniłem większe powierzchnie. Po pomalowa-
niu instalacji całość „złoszowałem” specyfikiem
AK-interactive do ciemnoszarych pojazdów.
Aby dodatkowo wyeksponować subtelne deta-
le wnęk, rozjaśniłem je nieznacznie szarą ema-
lią nakładaną techniką suchego pędzla. Po tych
zabiegach mogłem śmiało wkleić żywiczne ele-
menty w kadłub i zabrać się za kokpit. 
Kabina
Ponieważ dedykowane kabinom pilotów wa-
loryzacje to kolorowe blaszki, prace musiałem
zacząć od sklejenia głównych elementów ży-
wicznych i pomalowania ich różnymi odcienia-
mi szarości. W kolejnym kroku wkleiłem blasz-
ki, ponownie używając kleju Microscale. Spoinę
dodatkowo wzmocniłem lakierując całość, oczy-
wiście już po pokolorowaniu wszystkich drobia-
 zgów. Delikatny wash AK-interactive podkreślił
filigranowe detale. Gotowe kabiny wkleiłem we
właściwe im miejsca i zabrałem się za mozolne
składanie elementów kadłuba.

Montaż płatowca
Każdy, kto miał do czynienia z  modelem
Academy, wie, że to praca żmudna, gdyż po-
szczególne fragmenty są dość kontrowersyjnie
spasowane. Na wszystkich łączeniach pojawiły
się przesunięcia i uskoki. Miejsca te zalałem ob-
ficie cyjanoakrylem i sumiennie wyszlifowałem.
Teraz czekało mnie odtwarzanie zatartych linii
podziału blach. Do ich trasowania użyłem pił-
ki żyletkowej oraz rewelacyjnego skrobaka RB
Productions T109 Scribe-R. Za szablon posłu-
żyła mi taśma klejąca 3M. Wyżłobione linie wy-
równałem, smarując je pędzelkiem zanurzonym

w w w . k a g e r o . p l nr 3/2012   SUPER MODEL 23

 w kleju Tamiya Extra Thin, który rozpuszcza nie-
usunięte resztki plastikowego pyłu.
Uporawszy się z  kadłubem zabrałem się za
kolejny czasochłonny proces, czyli montaż
skrzydeł i stateczników. Niestety, również one
są kiepsko dopasowane i  po zamontowaniu
trzeba było je wyszpachlować, wyszlifować,
a  na końcu odtworzyć zatarte linie podziału.
Mając przygotowaną bryłę samolotu, mogłem
zająć się detalami. Zacząłem od fototrawionej
drobnicy. Przykleiłem też wloty powietrza. Rzecz
jasna, wszystkie wymagały nawiercenia i wyszli-
fowania otworów. Co warto podkreślić, wlotu na
górnej części kadłuba nie przyklejałem na tym
etapie, a poprzestałem na dokładnym dopaso-
waniu. Wszystko dlatego, iż w malowaniu „ko-
ściuszkowskim” element ten wypada mniej wię-
cej w centrum wielkiego godła i utrudniłby na-
łożenie kalkomanii. Delikatnie zwaloryzowałem

także golenie podwozia, dorabiając z cynowych

drucików imitacje instalacji. Jednym z ostatnich
akordów budowy było okraszenie osłony kabiny
całym pakietem blaszek Eduarda. Mocowałem je
tymczasowo klejem Microscale, a po właściwym
umiejscowieniu podklejałem cyjanoakrylem.
Tutaj trzeba zaznaczyć, że tylną ściankę osło-
ny przykleiłem nie do oszklenia, a do kadłuba.
Zważywszy na fakt, iż planowałem zamonto-
wać całość w pozycji zamkniętej, nie stanowiło

24 SUPER MODEL  nr 3/2012

to problemu, a jednocześnie pozwoliło uniknąć
problemu z pozycjonowaniem całości.
Plastikową rurkę Pitota miałem zamiar zastą-
pić samodzielnie wykonaną konstrukcją z rurek
i drutów miedzianych. Szczęśliwym trafem oka-
zało się, że firma Master miała w planach wy-
dać ten element toczony w mosiądzu – w moje
ręce trafił zatem prototyp produktu o  nr kat.
AM-48-061, jeszcze bez fototrawionych turbu-
lizatorów. Te ostatnie znalazły się jednak wśród
blaszek Eduarda. Ciąg dalszy prac nie przyspo-
rzył zasadniczych problemów, jeśli nie liczyć
niejasności w kwestii siłowników pokryw pod-
wozia. Tu bardziej pomocna była dokumentacja
zdjęciowa niż instrukcja montażu. Nie do końca
właściwa okazała się też długość rzeczonych
części. Pozostałe żywiczne dodatki, czyli dysze
z zestawu Brassin, zastrzeżeń nie budzą, choć
ich upstrzonego detalami filigranowego wnę-
trza w zasadzie nie widać w gotowej miniaturze.
W obawie o uszkodzenia podczas manipulowa-
nia modelem w trakcie malowania uznałem, że
niektóre elementy lepiej będzie przykleić już po
jego zakończeniu. m

w w w . k a g e r o . p l nr 3/2012   SUPER MODEL 25

SAMOLOTY

Macchi C.200 1:32

Saetta
P C M

zanim zaczniesz...
Wykorzystane zestawy: UŻyta chemia modelarska:

–– Macchi MC.200 – Pacific Coast Models –– podkład Mr.Surfacer 1000,

32001, –– farby akrylowe Vallejo,
–– papier do drukowania kalkomanii na drukar- –– farby celulozowe Mr.Hobby serii Mr.Color, C.200, Torino 1997.
kach laserowych – Propagteam. –– lakiery bezbarwne AeroMaster, –– Di Napoli C., Mancini R., et al Aero Detail
–– płyny do kalkomanii Mr.Mark Setter i Softer, No.15: Macchi C.200/202/205, Tokyo 1995.
Wybrane narzędzia i materiały: –– farba olejna dla plastyków Winsor & Newton, –– Di Terlizzi M., Aviolibri Special No.5: Macchi
–– white spirit. MC 200 Saetta, pt. 1, Roma 2001.
–– klej szybkowiążący Loctite, –– Di Terlizzi M., Aviolibri Special No.9: Macchi
–– nitowadło Rosie the Riveter 0,7 mm, Źródła: MC 200 Saetta, pt. 2, Roma 2004.
–– profile i arkusze polistyrenowe Evergreen, –– Waldis P., De Bortoli M., Brioschi A., Ali e
–– drut mosiężny. –– Cattaneo G., Ali d’Italia No.8: Aer. Macchi Colori No.2: Aermacchi C.200, Torino 2000.

26 SUPER MODEL  nr 3/2012

 Zdeněk Šebesta

R
eplika Saetty z firmy Pacific Coast Models
to zestaw multimedialny. Główne części
miniatury znajdują się na ramkach z sza-
rego plastiku, wykonanych w technolo-
gii short run. Linie podziału blach są delikatne
i mają odpowiednią głębokość. Elementy ży-
wiczne pozwalają odtworzyć boczne burty kok-
pitu, różne niewielkie detale, kadłubowe kara-
biny, blok silnika z cylindrami oraz imponującą
obudowę silnika z dokładnie odwzorowanymi
żeberkami chłodzącymi. Całość uzupełniają
dwie formowane próżniowo osłony kabiny
i  blaszka fototrawiona, na której znajdziemy
m.in. tablicę przyrządów, pasy pilota i drobne
części podwozia. Instrukcja składania jest przej-
rzysta, zaś kalkomanie włoskiej firmy Cartograf
pozwalają na wykonanie myśliwca w jednym
z sześciu wariantów oznakowania. Zastrzeżenia
mam tylko do schematów malowania, wydru-
kowanych w formacie A5 i zawierających je-
dynie widok z jednej strony. Brakuje zatem ja-
snego przedstawienia kamuflażu na górnych
powierzchniach samolotów, jak również zazna-
czenia lokalizacji napisów eksploatacyjnych.

Montaż
Zacząłem proces budowy od wzbogacenia
powierzchni modelu. Cały płatowiec ponito-
wałem w oparciu o bardzo dobre rysunki z ja-
pońskiej publikacji Aero Detail. Ponieważ ponad
połowa linii nitowania jest podwójna i trudno
nanieść je w równych odstępach, po raz pierw-
szy użyłem podwójnego nitowadła Rosie the
Riveter o rozstawie 0,7 mm. Na osi tego narzę-
dzia znajdują się obok siebie dwa identyczne
kółeczka, a ich rozstaw został przez producen-
ta, p. Petra Douska, właściwie dopasowany do
skali. Obsługa nie sprawia żadnych trudności,
a efekt jest dokładny. maszynowe Breda-Safat kal. 12,7 mm, wyko-
Kolejny etap polegał na oddzieleniu wszyst- nałem od podstaw z  plastiku, blaszek i  druci-
kich powierzchni sterowych i dostosowaniu ich ków. Wchodzącą w skład zestawu formowaną
do zamocowania w pozycji wychylonej. Z po- próżniowo osłonę kabiny dla maszyn siódmej
listyrenu oraz cienkiej blachy samodzielnie serii rozciąłem tak, abym mógł otworzyć kabinę.
wykonałem klapy, które przykleiłem w pozycji Trochę chirurgii wymagał silnik. W  pierw-
otwartej. szej kolejności ostrożnie rozciąłem jego osło-
Dużo więcej pracy czekało mnie przy wnę- nę, odciąłem przedni pierścień, a  pojedyncze
trzu kabiny, uzbrojeniu i  silniku, które posta- pokrywy pocieniłem od środka. Na pocienione
awu
o c ena ze s t nowiłem otworzyć. Nie znalazłem w sklepach elementy dokleiłem wewnętrzne wzmocnienia.

8/10
żadnego dodatkowego zestawu waloryzują-
cego, toteż musiałem sam dorobić wiele ele-
mentów. Żywiczne burty kokpitu uzupełniłem
o kilka szczegółów, wykonałem także tył deski
rozdzielczej z instalacjami, które są widoczne
przez otwarty przedział uzbrojenia kadłubo-
wego. Samo uzbrojenie, czyli dwa karabiny
Zastosowałem żywiczny blok silnika z zestawu
PCM, wzbogacając go tylko o  drobne detale.
Z kolei cylindry silnika dorobiłem samodzielnie.
Przygotowałem tylko jeden cylinder, po czym
powieliłem go w żywicy w odpowiedniej ilości.
Z cienkiej blachy wykonałem całkiem nowe
wnęki podwozia, uzupełniając je o różne prze-

w w w . k a g e r o . p l nr 3/2012   SUPER MODEL 27


wody w centralnej części, które były widoczne
w  komorze silnika. Sporo drobiazgów doda-
łem także do goleni podwozia. Poza tym dość
znacząco pocieniłem jego pokrywy. Główne
elementy plastikowe zestawu można dopaso-
wać bez większego kłopotu. Jedyny problem
wystąpił w  rejonie centropłata, na przejściu
28 SUPER MODEL  nr 3/2012
skrzydło-kadłub. Powstałe szczeliny o  szero-
kości 0,8 mm uzupełniłem profilami Evergreen
i wyszlifowałem.
Malowanie
Podstawowe kolory wnętrza pochodzą z pa-
lety Mr.Color firmy Mr.Hobby, natomiast drob-
ne detale pomalowałem akrylami Vallejo. Całość
zwashowałem mieszanką farby olejnej dla pla-
styków Winsor & Newton w kolorze umbra na-
turalna i white spiritu. Po zamaskowaniu szcze-
gółów pokryłem całą powierzchnię miniatury
warstwą podkładu Mr.Surfacer 1000.
Byłem bardzo rozczarowany niekompletny-
mi schematami kamuflażu w  instrukcji, więc
wybrałem atrakcyjną wizualnie i dobrze znaną
osobistą maszynę generała brygady lotnictwa
włoskiego – Ferdinando Raffaelliego, która słu-
żyła mu w 1941 r. w Libii. Górne powierzchnie
myśliwca pokryte były kombinacją piaskowego
Giallo Mimetico 4 z ciemnozielonymi plamami
Verde Mimetico 2, zaś dolne jasnoszarym Grigio
Mimetico. Bardzo lubię używać farb Mr.Hobby,
ale niestety nie ma ona w ofercie włoskich „au-
tentyków”. Zmusiło mnie to do wymieszania
potrzebnych odcieni z  dostępnych kolorów.
Wspomogłem się tutaj ustaleniami kolegów-
-sympatyków włoskiego lotnictwa z modelfo-
rum.cz.
Najpewniej z racji niskiego nakładu modelu
PCM żaden producent kalkomanii nie przygo-
tował alternatywnych oznaczeń, więc po raz
pierwszy – i  ku mojemu zdziwieniu z  bardzo
dobrym wynikiem – zastosowałem kalkomanie
narysowane w programie Corel Draw i wydru-
kowane na papierze pokrytym bezbarwnym
lakierem na drukarce laserowej. Po zabezpie-
czeniu ich błyszczącym lakierem bezbarwnym
detale powierzchni i nity wyostrzyłem washem
z umbry naturalnej Winsor & Newton. Drobne
otarcia naniosłem pędzlem, korzystając z farb
Vallejo. Na koniec całą miniaturę pokryłem
warstwą półmatowego lakieru bezbarwnego
AeroMastera.
 m

w w w . k a g e r o . p l nr 3/2012   SUPER MODEL 29

30 SUPER MODEL  nr 3/2012
w w w . k a g e r o . p l nr 3/2012   SUPER MODEL 31
SAMOLOTY ów
ocena zestaw
7/10

1:48
Accurate Miniatures

Nieustraszeni!
Douglas SBD Dauntless×2
zanim zaczniesz...
Wykorzystane zestawy: –– taśma maskująca Tamiya, –– płyny do kalkomanii Microscale,
–– plastelina UHU Patafix. –– farby olejne dla plastyków Daler-Rowney
–– SBD-1 Dauntless – Accurate Miniatures i Talens,
3420, UŻyta chemia modelarska: –– benzyna do zapalniczek Ronsonol.
–– SBD-2 Dauntless – Accurate Miniatures
480310. –– podkład Tamiya Fine Surface Primer,
–– farby: Źródła:
Wybrane narzędzia i materiały: • Mr.Hobby serii Mr.Color,
• Tamiya Color Acrylic Paint, –– Janowicz K.,
–– kleje Tamiya Extra Thin i cyjanoakrylowy, • Vallejo Model Color, Zbiegniewski A. R.,
–– szpachlówka Mr.White Putty, • metalizery Mr.Hobby serii Super Metallic, Douglas SBD Dauntless,
–– papiery ścierne o gradacjach 800,1000 –– rozcieńczalnik Mr.Color Leveling Thiner, Lublin 2007.
i 1200, –– lakiery bezbarwne Mr.Hobby i Microscale,

32 SUPER MODEL  nr 3/2012

 Tomek Wajnkaim

P
atrząc na serię kolorowych zdjęć z  ma-
gazynu LIFE, widzę chłopaków o minach
pożyczonych od Johna Wayne’a, którzy
zawieszeni w  Dauntlessach spoglądają
znudzeni w stronę obiektywu. Pod samolotami
raj – jakiś piękny atol otoczony białymi plaża-
mi, wokół błękitny Pacyfik… Jednak kontekst
był inny. Najpierw trudny start z  pokładu lot-
niskowca, później lot jakby w zawieszeniu po-
między błękitem czystego nieba i  zielonych
fal. Następnie piekło ataku na plujące ogniem
japońskie okręty i długi powrót do pływającej
bazy, która przecież nie czeka w  tym samym
miejscu. Przemieszcza się, sama ucieka przed
bombowcami wroga. Może nawet już dogorywa
w dużym przechyle i nie przyjmuje samolotów.
Ostatnie krople paliwa w baku, uszkodzenia…
A w magazynie LIFE te znudzone twarze. Można
powiedzieć: They’ve got balls!
Kamuflaż stosowany w lotnictwie wojskowym
Stanów Zjednoczonych rozwijał się inaczej niż
w krajach europejskich. Samoloty wykorzysty-
wane przez jednostki USA w  Wielkiej Wojnie
miały malowanie ochronne stosowane przez
kraje sojusznicze Francji i  Wielkiej Brytanii.
W  połowie lat 20. XX w. stosowano schemat
łączący Olive Drab z żółtym. Po okresie, kiedy
malowano samoloty na niebiesko (kadłuby)
i  żółto (skrzydła), wprowadzono wykończenie
w naturalnym kolorze metalu. Dla bezpieczeń-
stwa i ułatwienia identyfikacji stosowano pasy
w kolorach zielonych, czerwonych, niebieskich
i żółtych. Płaty w samolotach malowano na żół-
to, by były bardziej widoczne w coraz większym
ruchu lotniczym. Te „cyrkowe” schematy ma-
lowania wynikały z pozycji politycznej Stanów
Zjednoczonych pomiędzy wojnami. Izolacjonizm
i brak wrogów wśród bliskich sąsiadów spowo-
dowały, że obowiązująca w Europie koncepcja
maskowania samolotów była nieprzydatna.
Dopiero przyłączenie się do działań wojennych
w końcu 1941 r. zmusiło jednostki decyzyjne lot-
nictwa armii i marynarki do radykalnych zmian.
Modelarstwo seryjne – takie pojęcie poja-
wiło się dawno temu na forach modelarskich.
Równoległa budowa dwóch bądź więcej replik
daje wiele korzyści. Przyspiesza pracę nad ko-
lekcją, unifikuje czynności i wymaga jednora-
zowych przygotowań przy wielokrotnym efek-
cie. Krótko mówiąc, daje dużo więcej miniatur
w krótszym czasie! Oczywiście, metoda ta ma
tyle samo zwolenników, co przeciwników. Na
pewno trzeba pamiętać, że nie można doprowa-
dzić do uproszczenia i jakości zamienić na ilość.
SBD Dauntless z Accurate Miniatures to ide-
alny model do oddania zmian w  malowaniu
ochronnym, jakim podlegało lotnictwo morskie
USA. Ten dość stary zestaw został bardzo do- Jak na skalę 1:48 wnętrze oddano bardzo malowania farbą metaliczną musi być przygoto-
brze opracowany, mądrze zaprojektowany i po- dobrze. Duża ilość elementów powoduje, że wana perfekcyjne. Metalizer ujawni wszelkie rysy
mimo zużytych nieznacznie form, co objawia się kokpit wygląda ciekawie i niekoniecznie trzeba i inne niedoskonałości, których pod zwykłą, ma-
jamami skurczowymi oraz nadlewkami, nie przy- go dodatkowo waloryzować. Przy malowaniu tową farbą nie widać. Oprócz imitacji powierzchni
sparza większych problemów w trakcie monta- kokpitów pojawia się pierwsza różnica między metalowych przy przedwojennym malowaniu nie
żu. Niedogodność stanowi zbyt miękkie tworzy- SBD-1 i 2. W wersji wcześniejszej stosujemy ko- można zapomnieć o zapewnieniu intensywności
wo, a  koszmarną wadą typową dla wyrobów lor stalowy, w późniejszej – ciemną zieleń. Bryła również pozostałych kolorów i o ich błyszczącym
AM jest instrukcja montażu. Na nieczytelnych nie przysparza kłopotów. Po niewielkich popraw- charakterze. W tym przypadku jedynie lekko za-
rysunkach elementy oddano tak źle, że w wielu kach przy pomocy szpachlówki i cyjanoakrylu ciemniłem linie podziałowe miksturą farby olejnej
miejscach nie przypominają tych z  wyprasek. przygotowałem powierzchnię do malowania. dla plastyków i benzyny do zapalniczek, podczas
Brakuje też wyjaśnienia wielu kluczowych eta- Zawsze po umyciu modelu w ciepłej wodzie gdy wojenny kamuflaż SBD-2 wymagał dużo
pów budowy, co powoduje, że bez zaglądania z  detergentem nakładam podkład w  sprayu. mocniejszego washa i brudzenia. Z tego powo-
w dokumentację możemy źle skleić miniaturę. Uwidacznia on niedociągnięcia w szlifowaniu, ry- du oprócz końcowych zabiegów z użyciem farb
Sylwetki w schematach malowań mają ok. 4 cm ciu linii podziałowych i ogólnej obróbce płatow- olejnych przy malowaniu błękitno-szarego egzem-
długości, w związku z czym musimy się domy- ca. Przy stosowaniu metalizerów ma to szczególne plarza zastosowałem całą gamę środków: presha-
ślać, gdzie nałożyć dany element kalkomanii. znaczenie. Trzeba pamiętać, że powierzchnia do ding, postshading, rozjaśnianie wybranych paneli

w w w . k a g e r o . p l nr 3/2012   SUPER MODEL 33

34 SUPER MODEL  nr 3/2012
 oraz obicia, aplikowane akrylami Vallejo przy po-
mocy pędzla.
Dzięki uprzejmości firmy Montex skorzystałem
z masek do naniesienia oznaczeń SBD-2 oraz za-
bezpieczenia wiatrochronu i owiewki. Dla kontra-
stu, w modelu SBD-1 położyłem tradycyjne kal-
komanie z zestawu AM. Wbrew pozorom, malo-
wanie od masek winylowych nie musi być wcale
trudniejsze od nakładania kalkomanii. Producenci
stosują naklejki różnej jakości i czasami ich prawi-
dłowa aplikacja może przysporzyć dużo kłopotów
– szczególnie, gdy są zleżałe lub wydrukowane na
zbyt sztywnym lakierze bezbarwnym. Z kolei ma-
lowanie przy użyciu szablonów, jeżeli tylko dobie-
rzemy odpowiednią konsystencję farb, jest bardzo
proste. Maski sprawdzają się dużo lepiej zwłasz-
cza przy powierzchni pełnej niuansów i drobnych
szczegółów.
Dwa podobne modele Dauntlessów postawio-
ne obok siebie w kolekcji p. Wojciecha Gawrona
przedstawiają niezwykły obraz. Są echem niezbyt
odległej historii rozwoju floty powietrznej USA.
Pierwszy, ze swoim „cyrkowym”, kolorowym ma-
lowaniem symbolizuje bezpieczną, pewną siebie
Amerykę w dobie izolacjonizmu, natomiast kamu-
flaż morski drugiej miniatury przypomina trudne
dni morderczej wojny na Pacyfiku.  m

w w w . k a g e r o . p l nr 3/2012   SUPER MODEL 35

36 SUPER MODEL  nr 3/2012
w w w . k a g e r o . p l nr 3/2012   SUPER MODEL 37
OKRĘTY

U-201
1:72
R e v e l l

zanim zaczniesz...
wykorzystane zestawy: –– Periskope für das Revell U-Boot VII C –– profile polistyrenowe,
– Schatton 7241, –– nić silonowa,
–– Deutsches U-Boot VII C – Revell 05015, –– zestaw kalkomanii U-Boot Typ VII C Part 1 –– profile Evergreen różnej wielkości,
–– U-Boat VII C Torpedo Section – CMK – U.L.A.D.-decal 7201. –– cienki drut mosiężny,
N72002, –– żyłka wędkarska o średnicy 0,06 mm,
–– U-Boat VII C Command Section – CMK wybrane narzędzia i materiały: –– drobnoziarniste papiery ścierne,
N72001, –– uchwyt ścierny Agamy,
–– U-Boat VII C Engine Section – CMK N72003, –– kleje Tamiya Extra Thin i Loctite, –– szpachlówka Mr.Hobby Mr.Surfacer 500,
–– zestaw el. fototrawionych – Eduard 53008, –– 6 białych diod, –– taśma maskująca Tamiya.
–– Type VII C Wood Deck – Nautilus Models –– przewody zasilające,
72-501, –– 2 baterie 1.5V,
–– drut stalowy o średnicy 0,6 mm,

38 SUPER MODEL  nr 3/2012


Zdeněk Šebesta
o c ena ze
s tawu
8/10
P
rzeważnie buduję modele samolotów,
ale jakiś czas temu nie mogłem się po-
wstrzymać przed zakupem miniatury
z  kręgu obcej mi dotąd tematyki ma-
rynistycznej. Sprezentowałem sobie zestaw
Revella umożliwiający złożenie sławnego okrę-
tu podwodnego z okresu II wojny światowej:
U-Boota VII C w  skali 1:72. Jest on bardzo
dobrze opracowany, a  jego elementy cechu-
je wyśmienita jakość. W  pudełku znajdziemy
230 części z szarego tworzywa, z delikatnymi
detalami i  precyzyjną strukturą powierzchni.
Już na wstępie oględzin uwagę przyciąga
kadłub o  długości 94 cm, który tworzą dwie
półskorupy.
Wkrótce po ukazaniu się revellowskiego
U-Boota, firma CMK wydała dedykowane
tej miniaturze żywiczne waloryzacje, które
po wycięciu fragmentów bocznego poszycia
kadłuba okrętu pozwalają na pokazanie kilku
wewnętrznych przedziałów jednostki. Do dys-
pozycji mamy umiejscowioną na rufie maszy-
nownię, znajdującą się na śródokręciu centralę
dowodzenia oraz część dziobową z  przedzia-
łem torpedowym i kabiną załogi wraz z kojami.
Obecnie w ofercie czeskiego producenta znaj-
dują się kolejne dodatki, które w czasie budo-
wy mojego modelu nie były jeszcze dostępne.
Wśród nich warto wymienić komplet z  kwa-
terami oficerów wraz z  mesą i  kuchnią, kilka
mniejszych zestawów z detalami zewnętrzny-
mi i  torpedami, a  także figurki załogi, które
mogą znakomicie „ożywić“ gotową miniaturę.
Absolutnie niezbędnym dla mnie punktem
przygotowań do budowy małego U-Boota był
zakup obszernego zestawu elementów foto-
trawionych Eduarda, zawierającego szereg
użytecznych detali powierzchni i wyposażenia
jednostki. Warto podkreślić, że wykorzystałem
go w całości, co dobrze świadczy o jego pro-
jektantach, ponieważ zużycie fototrawionych
detali rzadko zbliża się do osiągniętych w tym
przypadku 100%. Za konieczne uznałem rów-
nież nabycie wytoczonych z  metalu pery-
skopów z  niemieckiej manufaktury Schatton
Modellbau. Ponadto zaopatrzyłem się w drew-
niany pokład firmy Nautilus Models. Jest to
element wykonany z  bardzo cienkiego płata
naturalnego forniru, poddawany obróbce po-
przez cięcie laserem. Co niezmiernie ważne,
dodatek ten posiada wszystkie niezbędne
otwory wycięte na wskroś, w przeciwieństwie
do revellowskich fragmentów pokładu, na któ-
rych otwory zostały jedyne zaznaczone.
Zgromadziwszy wszystkie potrzebne wa-
loryzacje, mogłem przystąpić do pracy.
Rozpocząłem od złożenia trzech wewnętrz-
nych przedziałów kadłuba z  zestawów CMK.
Ze względu na to, że wnętrze okrętu podwod-

Chemia modelarska: ŹRódła: –– Wiper S., Warship Pictorial #27:

–– podkład Mr.Surfacer 1000,
–– farby celulozowe Mr.Hobby serii Mr. Color:
C62, C92, C301, C306, C308,
–– akryle Vallejo,
–– lakiery bezbarwne Aeromaster,
–– farby olejne dla plastyków Winsor
& Newton,
–– pigmenty.
Kriegsmarine Type VII U-Boats,
–– Baxter I., The U-Boat War 1939-1945, Tucson 2004.
Barnsley 2008.
–– Köhl F., Niestle A., Vom Original Zum
Modell: Uboottyp VII C, Bonn 1997.
–– Stern R. C., U-Boats in Action,
Carrollton 1977.
–– Trojca W., U-Boot Typ II, VII, IX, Katowice-
Speyer 2004.
–– Trojca W., U-Bootwaffe 1939-1945 cz.1-4,
Gdańsk 1998–2006.

w w w . k a g e r o . p l nr 4/2011  
3/2012   SUPER MODEL 39
nego wypełnia plątanina rur, zaworów oraz in-
nych drobiazgów, uzupełniłem żywiczne odle-
wy o kolejne detale. To, co samodzielnie doro-
biłem, widać na zdjęciach, jednak porównując
je z fotografiami pierwowzoru można dostrzec
pewne uproszczenia. Po prostu odwzorowanie
wszystkich szczegółów w  tej skali wykracza
ponad ludzkie siły, a przynajmniej moje.
Kolejny etap budowy to malowanie głów-
nych elementów poszczególnych sekcji okrętu.
Najpierw naniosłem na nie natryskowo pod-
kładową warstwę Mr.Surfacera 1000, a po jego
wyschnięciu pomalowałem je kombinacją białej
i jasnoszarej farby. Drobne detale pokolorowałem
pędzlem farbami Vallejo, po czym całość „posta-
rzyłem“ artystycznymi farbami olejnymi, posłu-
gując się głównie kolorem Raw Umber. Dopiero
po złożeniu w całość wewnętrznych przedziałów
U-Boota przystąpiłem do wycinania otworów
w prawej połówce kadłuba. Nigdy nie wycinajcie
zawczasu tego typu otworów, bowiem możecie
sobie tym sposobem przysporzyć wielu proble-
mów! Polecam stopniowo zbierać materiał aż do
momentu, gdy każdy z przedziałów odpowiednio
osiądzie na właściwym miejscu. Niestety, również
wtedy nie unikniemy szpachlowania miejsc styku
tworzywa z żywicą. W następnym kroku przewier-
ciłem otwory przelewowe obu połówek kadłuba
oraz zmniejszyłem grubość tworzywa w ich ob-
rębie. Potem skleiłem ze sobą elementy kadłuba dę. Całą szóstkę połączyłem ze sobą przewo- Do odwzorowania dziobowych i  rufowych
modelu. dami, a główny przewód zasilania poprowadzi- części pokładu z  antypoślizgowym ryflowa-
Później wpadłem na pomysł oświetlenia łem mosiężnym prętem z otworem w środku do niem wykorzystałem blaszki Eduarda. Działo
wnętrza poszczególnych sekcji U-Boota, by podstawy, w której umieściłem źródło zasilania. okrętu uzupełniłem drobnymi detalami, zaś
ułatwić ich dokładne oględziny oraz zaakcento- Odpowiedni poziom energii dla tego układu za- poręcze zamocowane w  jego sąsiedztwie
wać znajdujące się w nich wyposażenie okrętu. pewniły dwie baterie 1,5V, zamontowane w po- zrobiłem sam. Równocześnie zabrałem się za
Wykorzystałem do tego celu zwyczajne białe dłużnym pudełku. Po przeprowadzeniu testów odtworzenie ze stalowego drutu o średnicy 0,6
diody, zakupione w  sklepie z  wyposażeniem oświetlenia zamknąłem górę kadłuba drewnia- mm i  profili polistyrenowych większości po-
dla elektroników. Aby je odpowiednio zamonto- nym pokładem Nautilusa. Ma on identyczne roz- kładowych relingów, włącznie z poręczami kio-
wać, wywierciłem w stropach wszystkich otwar- miary jak plastikowe części modelu, które za- sku. Umieszczona na kiosku laweta karabinu
tych przedziałów po dwa otwory o średnicy 2,5 stępuje, dzięki czemu nie wymaga żadnych po- maszynowego, obsady peryskopów, podsta-
mm, po czym do każdego z nich wsunąłem dio- prawek i precyzyjnie osiada na swoim miejscu. wy przyrządów i lunety w wydaniu Revella nie

40 SUPER MODEL  nr 3/2012

posiadają zadowalających wymiarów oraz for-
my. Z tego powodu poddałem je intensywnej
obróbce, wzbogaciłem je również o  kolejne
szczegóły, kierując się fotografiami oryginału.
Chociaż zestaw Nautilusa zawierał też pokład
kiosku, wykorzystałem element Revella. Nie
znalazłem bowiem na archiwalnych zdjęciach
okrągłych otworów, które posiadał drewnia-
ny pokład Nautilusa, lecz wieloboczną perfo-
rację, jaką odwzorowali projektanci modelu.
Metalowe peryskopy Schatton Modellbau zde-
cydowanie wierniej odtwarzają wygląd pier-
w w w . k a g e r o . p l nr 3/2012   SUPER MODEL 41
wowzorów niż ich odpowiedniki z  tworzywa.
Później okazało się, że są także bardzo odpor-
ne na uszkodzenia. Już po skończeniu budo-
wy, podczas zdejmowania z miniatury szklanej
pokrywy nieopatrznie zahaczyłem nią o pery-
skop. Ku mojemu zdumieniu, od U-Boota od-
padł cały kiosk, ale na wyrobie Schattona nie
pozostał najmniejszy ślad po tym incydencie.
Po złożeniu podzespołów modelu przystąpi-
łem do prac malarskich. Wszystkie powierzch-
nie zagruntowałem Mr.Surfacerem 1000, roz-
rzedzonym Mr.Color Thinnerem. Jedynie pod-
zespół kiosku malowałem i postarzałem osob-
no, by na koniec już zupełnie gotowy przykleić
do pokładu. Czarną farbą wykonałem presha-
ding wzdłuż głównych linii spawów i  rzędów
nitów, po czym zabrałem się za nanoszenie
kamuflażu. Wybrałem atrakcyjne malowanie
okrętu U-201, którym w  1942 r. dowodził ka-
pitan Adalbert Schnee. Dolne części kadłuba
tego U-Boota nosiły klasyczną, szaro-czarną
barwę, jego górne powierzchnie były pokryte
kombinacją dwóch odcieni szarości, zaś po-
kład pomalowano kolorem ciemnoszarym. Po
analizie dokumentacji sporządziłem odpowied-
nie mieszanki farb Mr.Hobby i natrysnąłem je
kolejno na miniaturę. Następnie zabezpieczy-
łem kamuflaż bezbarwnym lakierem błysz-
czącym, przygotowując model do nakładania
kalkomanii. Wykorzystałem zestaw niemieckiej
firmy U.L.A.D.-decal, zawierający oznakowanie
dla 16 interesujących U-Bootów. Przód kiosku
mojego U-201 zdobiła tarcza z herbem, obok
której znajdowały się śnieżne bałwanki, nawią-
zujące do nazwiska kapitana okrętu. Później
naniosłem ślady eksploatacji, używając farb
olejnych dla plastyków, różnorakich kombi-
nacji pigmentów oraz mocno rozcieńczonych
farb akrylowych w  kilku odcieniach szarości.
Na koniec ujednoliciłem powierzchnię mi-
niatury półmatowym lakierem bezbarwnym
Aeromastera.
Kiedy werniks wysechł, przykleiłem do
pokładu kiosk, relingi oraz inne drobiazgi.
Wykorzystując uwzględnione przez Revella
rolki linowe i  zabarwioną na szaro cienką nić
silonową, rozpiąłem system olinowania okrę-
tu. Kiosk jednostki uzupełniłem o maszt z ban-
derą, oba peryskopy oraz linki z  mnóstwem
małych chorągiewek, oznaczających tonaż za-
topionych okrętów i  statków. Gotowy model
zamocowałem za pomocą mosiężnych kołków
do drewnianej podstawy o długości 100 cm.
Gdyby odliczyć czas poświęcony na prace
przy sekcjach wewnętrznych, budowa minia-
tury U-201 przebiegłaby całkiem szybko. Z dru-
giej strony, podczas montażu przedziałów okrętu
można sobie użyć, a przy tym dosłownie „wy-
łączyć się”. Dzięki zestawom CMK otrzymujemy
model w  dość atrakcyjnej konfiguracji, a  kie-
dy znudzi się nam widok na rozcięty kadłub,
wystarczy odwrócić miniaturę o 180º i wtedy
możemy cieszyć oczy widokiem czystej bryły
U-Boota.
 m

42 SUPER MODEL  nr 3/2012

44 SUPER MODEL  nr 3/2012
w w w . k a g e r o . p l nr 3/2012   SUPER MODEL 45
POJAZDY Zestawy ufundowane przez

OSHKOSH M-ATV MRAP

1:35
Panda Hobby

o c ena ze s tawu
6/10
zanim zaczniesz...
wykorzystane zestawy: –– farby:
• AK 122 z zestawu AK-interactive AK 120 OIF
–– M-ATV MRAP – Panda Hobby PH35-001, & OEF Weathering Set for Modern U.S. Vehicles,
–– NATO Vehicles Common Antennas – E.T. • Mr.Hobby serii Mr.Color: Clear Green, Clear
Model ER35-027. Blue, Flat Black,
–– lakiery bezbarwne Mr.Hobby GX100, Italeri
Wybrane narzędzia i materiały: 4636AP, Sidolux,
–– farby olejne dla plastyków Talens Van
–– nożyk modelarski, Gogh: umbra naturalna, brąz van Dyke,
–– kleje Tamiya Extra Thin i Revell Contacta, –– rozcieńczalnik do farb olejnych firmy
–– pędzle 00, 0, 2, 4, 6, Renesans,
–– aerograf Mr.Hobby Procon Boy PS25-267. –– AK-interactive AK 015 Dust Effects,

użyta Chemia modelarska: ŹRÓDŁA:

–– podkład Vallejo 28012 Black Primer, –– Zwilling R., Derosa J., Oshkosh M-ATV
–– Maskol, Photo Walkaround, AK-interactive AK 400.

46 SUPER MODEL  nr 3/2012


Krystian Ciechowicz
W
  połowie ubiegłego roku modelarski
świat obiegła informacja o powstaniu
chińskiej firmy Panda Hobby i  zapo-
wiedź jej pierwszego modelu wtrysko-
wego w skali 1:35: miniatury M-ATV. Do tej pory
na rynku dostępna była żywiczna replika firmy
Vajra, wykonana na bardzo wysokim poziomie,
jednak z uwagi na materiał, wymagająca nieco
doświadczenia, cierpliwości i przede wszystkim
zasobnego portfela. Tymczasem redakcja Super
Modelu nawiązała kontakt z przedstawicielem
w w w . k a g e r o . p l nr 3/2012   SUPER MODEL 47
Zestawy ufundowane przez
Panda Hobby i wkrótce do moich drzwi zapukał
kurier ze sporą paczką. Zaciekawiony, pośpiesz-
nie rozdarłem papier. Moim oczom ukazało się
dwuczęściowe, solidne i  grube pudło z  ładną
ilustracją. Wewnątrz – każda ramka w ciemno-
piaskowym kolorze zapakowana z osobna, czy-
telna na pierwszy rzut oka instrukcja w formie
zeszytu, dobrej jakości kalkomania i trzy śred-
niej wielkości blaszki z ogromną ilością części
fototrawionych. Kolejny świetny, multimedial-
ny model – pomyślałem. Pośpiesznie rozfolio-
wałem wypraski i… czar prysł. Małe i średnie
detale miały sporo nadlewek i  to ciężkich do
usunięcia. Praktycznie każda ramka posiadała
Konflikty zbrojne przykuwają
moją uwagę od zawsze, zarówno
te ogólnoświatowe, jak i  lokalne
wojny domowe. Mimo tragedii ja-
kie niesie za sobą wojna, skupiam
się głównie na sprzęcie bojowym
używanym przez strony konflik-
tów. W ostatnich latach zauważy-
łem wyparcie podstawowego lek-
kiego wozu bojowego jakim był
HMMWV, przez nowocześniejsze,
cięższe, lepiej uzbrojone i opance-
rzone pojazdy. Takie konstrukcje
jak M-ATV, Maxx Pro czy Cougar
zwiększają prawdopodobieństwo
przeżycia załogi w  trakcie misji,
chociaż nie zawsze. To w  takim
wozie wskutek wybuchu miny-
-pułapki w grudniu 2011 r. zginęło
pięciu polskich żołnierzy w trakcie
zwiadu. Cześć ich pamięci!
jakiś feler. Okazało się również, że drogi chiński
produkt nie zawiera repliki silnika.
Montaż rozpocząłem od wycięcia elementów
ramy. Już przy wstępnym składaniu „na sucho”
stwierdziłem słabe spasowanie części. Kilka
drobiazgów wyglądało inaczej niż w instrukcji.

Zacząłem się zastanawiać, czego jeszcze mogę
się spodziewać. Na kolejną niespodziankę długo
nie czekałem. Otóż imitacja silnika i przekładni,
a w zasadzie elementy widoczne tylko od spodu
pojazdu, umieszczone są na wspólnej, „ślepej”
podłodze. Podłoga ma kliny, które powinny
wchodzić w ramę, co finalnie powinno tworzyć
solidną bazę-ramę do dalszej budowy. Niestety,
albo kliny są za duże i za szerokie, albo otwory
w ramie za wąskie i za krótkie. Jak kto woli. Po
48 SUPER MODEL  nr 3/2012
uporaniu się z tą niewielką niedogodnością po-
stanowiłem użyć podłogi kabiny do ustawienia
symetrii ramy. Gdy model jest mocno rozczłon-
kowany może się zdarzyć, iż po zakończeniu bu-
dowy nie stanie na wszystkich kołach. Tego za
wszelką cenę chciałem uniknąć.
Kolejny etap to złożenie zawieszenia.
Projektanci zestawu podzielili je na cztery seg-
menty: przód i  tył oraz lewą i  prawą stronę.
Rysunki w  instrukcji są dosyć dokładne, lecz
niestety źle złożone przez opracowującego ją
grafika. O ile przód z tyłem nie został pomylony,
to część lewego zawieszenia rozrysowano z za-
wieszeniem prawym. Dodatkowe zamieszanie
powoduje błędne oznaczenie części. Modelarz
mało doświadczony lub sklejający model „na
gorąco”, bez dokładnego studiowania instrukcji,
może przeżyć nieprzyjemne rozczarowanie. Ja
zacząłem poszukiwania w Internecie. Na forum
serwisu Armorama znalazłem bardzo zaawanso-
waną relację z budowy M-ATV Pascala Bausseta,
który dokładnie wskazał błędy w instrukcji i za-
sugerował poprawki oraz uzupełnienia.
Po uporaniu się z podwoziem, zmontowaniu
elementów kabiny, foteli i metalowej półki na
sprzęt elektroniczny, której elementy także są
błędnie oznaczone, rozpocząłem przygotowa-
nia do malowania. Szukałem koloru idealnego,
ni to żółtego, ni to piaskowego. Dowiedziałem
się, że firma AK-interactive wydała zestaw farb
o numerze kat. AK 120, dedykowany pojazdom
OIF i OEF. Wcześniej doszły mnie też słuchy, że
włoski Lifecolor wypuścił właściwą farbę do
tego typu pojazdów – jak się okazało, dostępną
tylko w komplecie z modelami M-ATV z Panda-
Hobby dystrybuowanymi przez włoskiego im-
portera Astromodel na rynku włoskim i  bry-
tyjskim. Wróćmy jednak do trójskładnikowego
zestawu AK-interactive. Zawiera on farbę U.S.
Modern Vehicles, Enamel Wash for U.S. Modern
Vehicles oraz płyn OIF & OEF Streaking Effects
do tworzenia imitacji zacieków. Jak twierdzi pro-
ducent, kolor podstawowy został zmieszany na
podstawie oryginalnej barwy FS 33446. Według
mnie, farba jest bardziej szara niż piaskowa, ale
podjąłem ryzyko użycia tego produktu. Najpierw
jednak całą miniaturę pokryłem czarnym pod-
kładem Vallejo.
Malowanie wnętrza pokazało, że farba AK 122
jest faktycznie blada i szara. Przebarwienia i roz-
jaśnienia postanowiłem zrobić tym samym ko-
lorem z dodatkiem bieli. Zanim zabrałem się za
 W  międzyczasie dotarła do mnie
poświęcona M-ATV publikacja
AK-interactive z  dołączoną płytą
DVD ze zdjęciami tego pojazdu.
Książka zawiera około 200 foto-
grafii. Wygląda bardzo porządnie,
zdjęcia są ostre, sfotografowano
najciekawsze i najważniejsze ele-
menty, materiał został rzetelnie
opracowany i całość oceniam jako
zdecydowanie przydatną podczas
budowy modelu. Na marginesie,
zauważyłem, że szyby prezento-
wanego egzemplarza mają raczej
bursztynową niż zieloną barwę.
Z kolei na płycie DVD zdjęcia (ok.
500) można oglądać w formie slaj-
dów lub swobodnego wyboru.
Niestety, większość z nich cechuje
mocno przeciętna jakość i rozdziel-
czość, sporo jest też ciemnych.

washa, przezornie postanowiłem wykonać pró-

bę na fragmencie starego modelu. Całe szczę-
ście! Inaczej zniszczyłbym całą pracę, jaką wy-
konałem do tej pory. Wash z zestawu AK okazał
się na tyle agresywny, że podczas wycierania
jego nadmiaru zmywał niemal do gołego two-
rzywa akrylową farbę tego samego producen-
ta. Zrezygnowałem więc z użycia washa, a także
płynu do robienia imitacji zacieków, obawiając
się kolejnej katastrofy. Pomalowane powierzch-
nie zwashowałem medium własnego pomysłu.
Umbra naturalna, brąz van Dyke i bezzapacho-
wy rozcieńczalnik firmy Renesans – niezastąpio-
na mieszanina!
Po „kosmetyce” wnętrza wkleiłem na swoje
miejsca fotele, kierownicę i  tablicę z  zegara-
mi. Następnie przystąpiłem do przygotowania
oszklenia pojazdu. Wielokrotnie oglądając zdję-
cia pojazdów bojowych współcześnie używa-
nych przez armię USA zauważyłem, iż bardzo
często ich oszklenie ma zielony kolor. Musiałem
zatem zabarwić przeźroczyste elementy. W tym
celu sporządziłem mieszankę farb typu Clear:
zielonej i  niebieskiej z  palety Mr.Color japoń-
skiego Mr.Hobby. Miksturę bardzo solidnie roz-
cieńczyłem błyszczącym lakierem bezbarwnym
Mr.Hobby GX100. Chciałem uzyskać wysoką
transparentność. Szyby malowałem aerogra-
fem. Jedna warstwa, druga, trzecia – wystar-
czy! Zacząłem składać model w całość. Kabina,

w w w . k a g e r o . p l nr 3/2012   SUPER MODEL 49

 maska, elementy skrzyni na tyle pojazdu, błotniki
– wszystkie te części pasują słabo. Wymagają
kilkukrotnego przymierzania, pasowania i wręcz
siłowego działania, żeby umieścić je we właści-
wych miejscach. Jednocześnie musimy stale
kontrolować całą bryłę, żeby nie „przekosić”
konstrukcji, a także, by model cały czas stał na
czterech kołach. Po zmontowaniu bryły dokle-
iłem pozostałe drobne detale i  rozpocząłem
przygotowania do prac malarskich. Wkleiłem
oszklenie, używając jako spoiwa bezbarwne-
go lakieru błyszczącego i  zamaskowałem je
Maskolem.

Pierwsza warstwa to zastosowany wcześniej

do malowania wnętrza kolor AK 122. Po prze-
schnięciu rozjaśniłem powierzchnię barwą ba-
zową z  dodatkiem bieli. Większość drobnych
detali, klamki, oświetlenie dachowe, chlapa-
cze, tylne błotniki oraz felgi kół pomalowałem
na czarno. Całość zawerniksowałem lakierem
Mr.Hobby GX100. Kalki kładły się perfekcyjnie!
Naniosłem na nie kolejną warstwę błyszczące-
go werniksu dla wyrównania powierzchni, po
czym całość zmatowiłem akrylowym lakierem
Italeri. Przygotowany wcześniej wash posłużył
mi do przemycia powierzchni całej miniatury.
Postanowiłem, że moja replika nie będzie sty-
rana i mocno poobijana, gdyż zdjęcia ukazują
M-ATV w  raczej dobrej kondycji technicznej.
Płukanka była zatem bardzo delikatna. Końcowe
działania to doklejenie wcześniej przygotowa-
nych lamp i tzw. suchy pędzel. Po zdjęciu ma-
skowania z szyb nałożyłem przeznaczone tam
kalkomanie, które zabezpieczyłem Sidoluksem.
Montaż wycieraczek, anten i ich okablowanie to
ostatni etap budowy.
Teraz mogłem podziwiać model w całej oka-
załości – naprawdę świetnie wygląda! Zaraz,
zaraz – przydałoby się go delikatnie przykurzyć.
Użyłem do tego celu specyfiku AK-interactive
Dust Effects. Wymieniłem też gniazda anten na
wyroby firmy E.T. Model, pochodzące z zestawu
ER35-027 NATO Vehicles Common Antennas. To
znakomity produkt, który chętnie jeszcze niejed-
nokrotnie wykorzystam!
W  ogólnym rozrachunku, replikę Panda
Hobby uważam za dobrą. Wszystkie jej wady
rekompensuje nam ogromna ilość części foto-
trawionych, choć moim zdaniem to trochę my-
dlenie oczu. Budowa tej repliki wymaga dużego
doświadczenia. Jak dla mnie, trochę za późno
pojawiła się na rynku publikacja AK-interactive,
która wyjaśnia wiele szczegółów konstrukcji.
Potencjalnym amatorom M-ATV rodem z Chin
polecam również zakup żywicznych kół, np. naj-
nowszego wypustu E.T. Model o nr kat. ER35-
030. Gumowe koła obecne w zestawie Pandy są
naprawdę słabej jakości. m

50 SUPER MODEL  nr 3/2012

w w w . k a g e r o . p l nr 3/2012   SUPER MODEL 51
52 SUPER MODEL  nr 3/2012
w w w . k a g e r o . p l nr 3/2012   SUPER MODEL 53
 POJAZDY

Zdjęcia: Krzysztof Mucha, Mike Koenig

Sd.Kfz.234/4 z bliska
Zdjęcia: Krzysztof Mucha, Mike Koenig

Detale działa PaK 40, zwraca uwagę tarcza armaty skonstruowana z podwójnego, łączonego śrubami pancerza.

54 SUPER MODEL  nr 3/2012

Tylne stanowisko kierowcy i kolumna kierownicy.

Przednie stanowisko kierowcy z widocznym fragmentem tablicy przyrządów.

w w w . k a g e r o . p l nr 3/2012   SUPER MODEL 55

Dioramy i winiety

Spragnieni 1:72
R o d e n

o c ena
ze s tawu

zanim zaczniesz winietkę...

7/10
wykorzystane zestawy: –– fornir, –– pigmenty MIG,
–– klocki Lego, –– płyn do kalkomanii Mr.Mark Softer.
–– Sd.Kfz.234/4 „Pakwagen” – Roden 709, –– gips modelarski,
–– Sd.Kfz.234/1 – Hasegawa MT53, –– rylec, ŹRÓDŁA:
–– zestawy el. fototrawionych – Part P72-034 –– Magic Sculp,
i P72-150, –– żyłka wędkarska, –– Jentz T. L., Schwerer Panzerspähwagen
–– metalowa lufa 7,5 cm PaK 40 – RB Model –– Vallejo Still Water, (Sd.Kfz.234), Darlington 1998.
72B05, –– drut miedziany, –– Parada G., Koenig M., Jabłoński S.,
–– figurki WWII German Panzer Crews – –– żywica akrylowa, Sd.Kfz.234, Lublin 2004.
Caesar Miniatures HB03. –– roślinność firmy Polak. –– Ground Power Magazine 07(74)/2000.

wybrane narzędzia i materiały: użyta Chemia modelarska:

–– kleje cyjanoakrylowy Bond i montażowy, –– podkład Vallejo Grey Primer,

–– profile polistyrenowe Plastruct, –– farby i akrylowe lakiery bezbarwne Vallejo,
–– balsa, –– farby olejne dla plastyków,

56 SUPER MODEL  nr 3/2012

 Adam Juszczak

N
a głównego bohatera scenki wybrałem
kolejny w  mojej kolekcji ciężki ośmio-
kołowiec z  rodziny Sd.Kfz.234. Tym ra-
zem była to ostatnia seryjnie produko-
wana wersja rozwojowa tego pojazdu czyli
Sd.Kfz.234/4. Jej cechę charakterystyczną sta-
nowiło uzbrojenie w postaci armaty przeciwpan-
cernej PaK 40 osadzonej na specjalnym stelażu.
Budowę miniatury rozpocząłem od złożenia
armaty. Uznałem, że wtryskowe detale działa
nie satysfakcjonują mnie w  pełni, nadto pęk-
nięta była osłona PaKa, dlatego też sięgną-
łem po waloryzacje: metalową lufę RB Model
oraz elementy fototrawione Parta dedykowane
Sd.Kfz.234/1 i Sd.Kfz.251/22. Wszystko kleiłem
średnio gęstym klejem cyjanoakrylowym mar-
ki Bond. Co prawda, blaszki są całkiem dobrze
spasowane, ale złożenie osłony działa okaza-
ło się jednak dość kłopotliwe. Ten niepozorny
element składa się z  dwóch pancernych płyt
połączonych śrubami. Aby uzyskać żądany
dystans pomiędzy nimi, najpierw wkleiłem
w  odpowiednim miejscu fragment cienkiego
polistyrenu, a następnie połączyłem obydwie
płyty za pomocą cienkich drucików imitują-
cych zespalające je śruby. Wzbogaciłem je
jeszcze o nity.
Mając gotowe uzbrojenie mogłem zabrać
się za wnętrze pojazdu. Niestety okazało się,
iż w  wykonaniu Rodena jest ono nie dość,
że uproszczone, to jeszcze nieprawidłowe.
Najbardziej rzucał się w oczy brak widocznych
na zdjęciach oryginału szyn podtrzymujących
armatę. Posiłkując się dostępną mi literatu-
rą – przede wszystkim „Fotosnajperem” OW
Kagero – dorobiłem z  profili polistyrenowych
firmy Plastruct podstawę armaty oraz zasobnik
amunicyjny. Podkradłem także kilka elemen-
tów z  modelu Sd.Kfz.234 Hasegawy, choćby
takich jak stanowiska kierowców. Zmontowane
wnętrze pomalowałem kolorem minii akrylo-
wą farbą Vallejo Cavalry Brown, podkreśliłem
ciemnym washem oraz nieco zróżnicowałem
kolor podstawowy za pomocą farb olejnych.
Gotową wannę przykryłem nadbudówką pojaz-
du. Dodałem błotniki, których zaletą jest moż-
liwość zainstalowania w pozycji otwartej, przy
czym uznałem, że pokrywy zasobników wkleję
już po zakończeniu prac malarskich. Wiele detali
nadwozia podmieniłem na blaszki Parta, przykle-
jone za pomocą kleju cyjanoakrylowego.
Malowanie miniatury rozpocząłem od nało-
żenia szarego podkładu Vallejo. Po jego wy-
schnięciu natrysnąłem aerografem bazową
farbę Vallejo Dark Yellow na kadłub i armatę.
Kamuflaż ostrokrawędziowy malowałem tech-
niką mieszaną. Najpierw pędzlem zarysowa-
łem kontury plam, a następnie wypełniłem je
z  aerografu. Użyłem akrylowego Chocolate
Brown z  palety Model Color Vallejo. Całość
zabezpieczyłem błyszczącym lakierem tego
samego wytwórcy, by na tak przygotowaną
powierzchnię nałożyć kalkomanie, pomagając
sobie w  tym płynem Mr.Mark Softer. Później
zawerniksowałem model warstwą satynowego
lakieru bezbarwnego.
Przyszła kolej na „kosmetykę” pojazdu.
Zacząłem od kilku warstw filtrów MIGa w od-
cieniach ziemistych i  kurzu. Wszelkie detale
oraz kontury elementów konstrukcji podkreśli-
łem ciemnobrązowym washem, który zapusz-
czałem punktowo cienkim pędzelkiem. Obicia

w w w . k a g e r o . p l nr 3/2012   SUPER MODEL 57

i odpryski powstały przy użyciu pędzelka retu-
szerskiego oraz gąbki. Tzw. „tapowanie” polega
na tym, iż kawałek urwanej gąbki umieszczamy
w uchwycie (np. pęsecie samozaciskowej), a na-
stępnie maczamy w farbie i delikatnie dotykamy
miejsca, które chcemy pokryć odpryskami. Do
tej czynności preferuję farbę Vallejo Dark Rust.
Położyłem też odrobinę ziemistych pigmentów,
szczególnie w okolicach kół i w dolnych partiach
kadłuba. Aby nieco „ożywić” pojazd, dorzuciłem
żywiczne koce firmy Armo oraz hełm znaleziony
w figurkowym magazynie. Gdy pokolorowałem
i zamontowałem wszystkie detale, model był go-
towy do postawienia na podstawce.
Pracę nad dioramą zacząłem od podstawy,
której kształt wyciąłem z  balsy. Następnie jej
krawędzie zafornirowałem cienką sklejką, za-
bezpieczoną lakierem akrylowym. Na tak przy-
gotowanej podstawce zrobiłem wylewkę z gip-
su modelarskiego. Po jego stężeniu wyrzeźbiłem
za pomocą rylca imitację ceglanej nawierzchni.
Trasując wzór opierałem się na zdjęciach ory-
ginalnych nawierzchni typowych dla małych
miasteczek z południa Europy, które znalazłem
w Internecie.
Główny i  dominujący element dioramy to
studnia miejska. Jej korpus oraz pozosta-
łe części odlałem w  gipsie modelarskim. Do
58 SUPER MODEL  nr 3/2012
zbudowania formy posłużyły mi klocki Lego.
Kamienne elementy konstrukcji wytrasowałem
rylcem, a  następnie wszystkie powierzchnie
przetarłem drobnym papierem ściernym, na-
dając im w  ten sposób fakturę piaskowca.
Ozdobny kołnierz kranu odcisnąłem w Magic
Sculpie przy użyciu kulistego frezu. Sam kran
to kawałek igły lekarskiej. Całość zmontowa-
łem za pomocą kleju montażowego, po czym
pomalowałem farbami akrylowymi, nakładając
aerografem różne odcienie żółci i beżu. W dal-
szej kolejności wycieniowałem poszczególne
kamienie, korzystając z farb olejnych dla pla-
styków. Dodałem też nieco pigmentów MIGa
w celu zróżnicowania odcieni kamiennych blo-
ków. Pigmenty posłużyły również do naniesie-
nia śladów działania czynników atmosferycz-
nych. Ponadto, pod kołnierzem zieloną farbą
olejną zaznaczyłem ślad wilgotnego „omsze-
nia”. Wanna studni została wypełniona Still
Water firmy Vallejo. Efekt lejącej się z  kranu
wody uzyskałem wtykając w  jego otwór ka-
wałek żyłki wędkarskiej o średnicy 0,5 mm.
Ukończywszy studnię, mogłem wrócić do
prac nad podłożem. Uprzednio wyrzeźbiona
nawierzchnia została pokryta ciemnym odcie-
niem koloru pomarańczowego. Poszczególne
cegły zróżnicowałem kolorystycznie farbami
olejnymi. Zastosowałem tu „biedronkę”, czyli
technikę punktowego nakładania farby i  roz-
cierania jej. Na koniec dodałem nieco ceglano-
-szarych pigmentów. Dla urozmaicenia, część
przestrzeni obok studni obsadziłem niskopien-
ną roślinnością z  mat krajobrazowych firmy
Polak. Między elementy nawierzchni wkleiłem
trawkę elektrostatyczną. Roślinność mocowa-
łem rzadkim klejem cyjanoakrylowym. Drzewo
to tradycyjnie wyrób z  drutu miedzianego,
masy modelarskiej oraz listowia Polaka (prze-
pis znajdzie Czytelnik w SM nr 35). 
Aby nieco ożywić całość należało dodać kil-
ka figurek. Tym razem sięgnąłem po całkiem
niezłej jakości produkty Caesar Miniatures.
Przygotowane do malowania postacie umoco-
wałem na wykałaczkach i natrysnąłem szarym
podkładem. Mundury wycieniowałem farbami
olejnymi. W  podobny sposób wymalowałem
twarze, cieniując farbami olejnymi powierzch-
nie pokryte akrylowym kolorem bazowym.
Na koniec zamocowałem wszystkie elemen-
ty scenki we właściwych miejscach. Dodałem
tez kilka drobiazgów podkreślających jej te-
mat, czyli wiadro i  kanistry. Wykorzystałem
w  tym celu niezawodne części fototrawione
firmy Part, przymocowane do podłoża klejem
cyjanoakrylowym. m
w w w . k a g e r o . p l nr 3/2012   SUPER MODEL 59
60 SUPER MODEL  nr 3/2012
w w w . k a g e r o . p l nr 3/2012   SUPER MODEL 61
Dioramy i winiety Zestawy ufundowane przez

Buldożer D9R
Produkowany przez firmę Caterpillar
buldożer D9R to jedna z ciekawszych
maszyn pojawiających się obecnie za-
równo na arenach konfliktów zbrojnych,
1:72
Balaton Modell
jak i w użyciu cywilnym. Potężny, wa-
żący prawie 50 ton, napędzany niemal
500-konnym silnikiem spychacz może
robić wrażenie. Choć sam Caterpillar
nie wytwarza zmilitaryzowanej wer-
sji buldożera, to ze względu na swoje
właściwości po dodaniu opancerzenia
pojazd jest szeroko stosowany przez
armię izraelską i amerykańską.

ze s tawu
o c ena
9/10
zanim zaczniesz winietkę...
wykorzystane zestawy: użyta Chemia modelarska:

–– D9R Armoured Dozer – Balaton Modell –– samochodowy podkład antykorozyjny

BM7235. Dupli-Color,
–– farby akrylowe:
wybrane narzędzia i materiały: • Vallejo serii Model Color, Panzer Aces i Ink,
• Citadel Colors: Mithril Silver,
–– druciki miedziane różnych średnic, –– AK-interactive: AK 088 Worn Effect Acrylic
–– zaginarka Griffon Model GT001, Fluid, AK 089 Heavy Chipping Acrylic Fluid,
–– płytki polistyrenowe, –– MIG Dark Wash,
–– masa modelarska Greenstuff, –– MIG Thinner for washes,
–– klej cyjanoakrylowy w żelu UHU, –– pigmenty MIG,
–– Wikol, –– white spirit.
–– balsa 3 mm,
–– gips,
–– ziemia kwiatowa,
–– suszone liście.

62 SUPER MODEL  nr 3/2012

 Zestawy ufundowane przez

Przemysław Szymczyk

P
róbę stworzenia miniatury D9R w  ska-
li 1:72 podjęła węgierska firma Balaton
Modell. Czy im się to udało? Jak najbar-
dziej! Stosunkowo mało znany na naszym
rynku producent wykonał kawał dobrej roboty.
Model odlano z  jasnokremowej żywicy, dołą-
czając dodatkowo niewielką blaszkę fototrawio-
ną, na której znajdziemy kilkadziesiąt elemen-
tów, a także zieloną folię do odtworzenia okien
i kawałek drutu. Żywiczne miniatury nierzadko
cierpią na rozmaite niedostatki: dziury po bą-
blach powietrza, niedolewki, odkształcenia czy
„rozmyte” detale. W  przypadku tego zestawu
nie mamy do czynienia z żadną z wymienionych
wad. Jakość odlewu i powierzchni spychacza
nie budzi zastrzeżeń, a detale są ostre i wyraźne.
Budowa modelu nie zmienia początkowego
dobrego wrażenia. Został on dobrze zaprojekto-
wany, nie ma problemów ze spasowaniem tak
części żywicznych, jak i dodatków fototrawio-
nych, choć specyfika pracy z żywicą sprawia,
że niezbędne jest choćby minimalne doświad-
czenie modelarskie. Podczas składania trzeba
przemyśleć montaż gąsienic, aby na koniec nie
okazało się, że zostanie nam kilkumilimetrowa
szpara, w którą kolejne ogniwo się nie mieści.
Wbrew sugestiom wytwórcy, w mojej miniatu-
rze uchwyty zrobiłem z drutów różnych średnic,
używając do ich wyginania prostego narzędzia
firmy Griffon Model (GT001). Nie kosztuje ono
wiele, a pomaga przy powtarzalnym wykony-
waniu uchwytów – zdecydowanie polecam!
Model uzupełniłem również o wygięte z drutu
przewody instalacji hydraulicznej oraz charakte-
rystyczną osłonę „komina” wydechu, widoczną
na zdjęciach oryginalnej maszyny.

MALOWANIE
Proces ten rozpocząłem od pokrycia całości
podkładem. Zamiast zwykle używanego Chaos
Black Citadela sięgnąłem po tańsze rozwiąza-
nie: samochodowy szary podkład antykorozyj-
ny Dupli-Color. Jeśli znakomity wyrób Citadela
można ocenić na 10/10, to Dupli-Color zasługu-
je na 8–9/10, a jest dwukrotnie tańszy. Z powo-
dzeniem stosuję go do figurek 28 mm, a tam
cienka warstwa i brak zagrożenia zalaniem de-
tali mają zasadnicze znaczenie. Potem nałożyłem
aerografem kolor rdzy, która w założeniu miała
wyłaniać się spod startej warstwy wierzchniej
farby. Odpowiednią barwę uzyskałem miesza-

jąc farby Dark i Light Rust z palety Panzer Aces
Vallejo. Po raz pierwszy zdecydowałem się na
zastąpienie używanego do tej pory lakieru do
włosów specyfikami AK-interactive Worn Effect
Acrylic Fluid i  Heavy Chipping Acrylic Fluid.
Tym pierwszym zalałem zbiorniczek aerografu,
naniosłem na model i, zgodnie z instrukcją na
opakowaniu, zaraz po jego wyschnięciu zaczą-
łem nakładać kolory bazowe. Wybrałem ma-
lowanie amerykańskie, pozwalające na użycie
nieco większej gamy barw niż jednolity sche-
mat IDF. Podstawowy kolor to mikstura vallejow-
skich Buff i Desert Yellow, przy czym elementy,
które miały mieć nieco bardziej piaskowożółty
odcień (podwozie, lemiesz, siłowniki do jego
unoszenia), pomalowałem mieszanką z  więk-
szym dodatkiem Desert Yellow. Później zresztą
zamierzałem podkolorować je tuszami Vallejo.
Posługując się kawałkiem kartonika jako prowi-
zoryczną maską, zrobiłem szczątkową modula-
cję koloru, rozjaśniając niektóre fragmenty. Nie
przykładałem się zbytnio, gdyż właściwą modu-
lację chciałem przeprowadzić później pędzlem.
W tej skali cieniowanie aerografem wymagałoby
mozolnego i precyzyjnego maskowania, a na to
nie miałem ochoty.
Nadszedł moment krytyczny – zdrapanie
wierzchniej warstwy farby. Podczas prac z  la-
kierem do włosów zdarzały mi się na tym eta-
pie różne nieprzewidziane problemy. A to farba
schodziła aż do podkładu, a to efekt był zupełnie
niekontrolowany i niezgodny z zamierzeniami.

w w w . k a g e r o . p l nr 3/2012   SUPER MODEL 63


Takoż z duszą na ramieniu przystąpiłem do akcji,
uzbrojony w zwilżony pędzel i zaostrzony paty-
czek do wykonania cienkich zadrapań. Jak się
okazało, specyfiki AK-interactive spełniły pokła-
dane w nich nadzieje. Efekt daje się w dużym
stopniu kontrolować, nie spotkało mnie nic nie-
pożądanego. W rezultacie nie zamierzam wracać
do lakieru do włosów, choć zapewne przy jego
dobrym opanowaniu można osiągać identycz-
ne rezultaty. Przewagę produktu AK stanowi ła-
twość osiągania powtarzalnego efektu, przy la-
kierach do włosów różnych producentów nigdy
nie wiadomo, czego się spodziewać, a nie każdy
64 SUPER MODEL  nr 3/2012
ma czas i chęci na każdorazowe eksperymen-
towanie. Sesję drapania modelu zakończyłem
zabezpieczając powierzchnie bezbarwnym lakie-
rem. Mogłem przystąpić do wykonania śladów
eksploatacji i różnicowania barw.
Malując figurki fantasy nauczyłem się kilku
technik, które sprawdzają się również w  mo-
delarstwie redukcyjnym. Jedną z nich jest tzw.
„glaze”. Stosuje się ją do cieniowania i uzyski-
wania płynnych przejść barw, a polega ona na
malowaniu mocno rozcieńczonymi, półprzeźro-
czystymi farbami, prowadząc pędzel tak, by pig-
ment zbierał się tam, gdzie sobie tego życzymy.
Trzeba pamiętać, aby farby na pędzlu nie było
zbyt dużo, jej nadmiar należy wytrzeć choćby
w papierowy ręcznik. Warto również zaopatrzyć
się w Glaze Medium Vallejo, którego dodanie
do zwykłej farby sprawia, że staje się półprze-
źroczysta. Stosując opisywaną technikę, farbą
Buff lub jej mieszanką z bielą rozjaśniałem nie-
które fragmenty paneli, a przy okazji dodałem
nieco jasnych zacieków, malując pionowe kreski.
Rezultat łatwo zauważyć na dachu pojazdu – po-
przednio jednobarwne i nijakie pokrywy wycie-
niowałem, nadając im zdecydowanie większą
plastyczność. Półprzeźroczystość farby sprawia,
że rdzawe otarcia pozostają widoczne, choć pro-
wadzenie pędzla dobrze jest kontrolować, żeby
nie zmniejszyć intensywności kontrastu między
ciemną rdzą i jasnym kolorem bazowym.
Punktowy wash wykonałem Dark Washem
MIGa. Niektóre detale podkreśliłem dodatko-
wo ciemnymi odcieniami Vallejo, kolejny raz
malując zacieki – tym razem ciemne. Bardzo
rzadką mieszankę farb żółtej i  Skintone Wash
z palety Vallejo Ink nałożyłem na piaskowożół-
te elementy pojazdu. Tusze pozwalają w łatwy
sposób zwiększyć nasycenie danego koloru lub
zmienić jego odcień, jednak należy pamiętać
o odpowiednim rozcieńczeniu – farby te mają
intensywne kolory i bardzo dobrze kryją, więc
łatwo o  przesadę. Detale, takie jak gąsienice
czy elementy świateł, pokolorowałem rzadkimi
mieszankami akryli Vallejo, ponieważ chciałem
zachować spójność kolorystyczną całego pojaz-
du. Metaliczne elementy siłowników pomalowa-
łem świetną farbą akrylową Mithril Silver Citadel
Colors, która ma bardzo drobne ziarno i pozwala
na osiągnięcie dobrych rezultatów w małej ska-
li. W część pracującą lemiesza i inne elemen-
ty najbardziej narażone na kontakt z podłożem
wtarłem palcem sproszkowany grafit, ołówkiem
podkreśliłem też niektóre krawędzie. Ostatni
etap to wklejenie szyb i przymocowanie kabiny
do kadłuba. Model oczekiwał już tylko na pig-
mentową ziemię, którą postanowiłem nałożyć
później, by ułatwić sobie zespolenie podwozia
pojazdu z planowaną podstawką.
PODSTAWKA
Zdecydowałem się na dość prostą winiet-
kę przedstawiającą buldożer pozostawiony
na bliżej nieokreślonym placu budowy bądź
destrukcji. Zacząłem od wycięcia z trzymilime-
trowej balsy elementów „pudełka” i sklejeniu
ich razem. Początkowo planowałem zwyczajną
podstawkę o pionowych krawędziach i niere-
gularnych brzegach, ale przypadkowo odwró-
w w w . k a g e r o . p l nr 3/2012   SUPER MODEL 65

ciłem ją spodem do góry i  uznałem, że w  tej
pozycji prezentuje się ciekawiej. Dociąłem za-
tem odpowiednio wcześniej zaplanowany za-
rys terenu i mogłem przystąpić do nakładania
„ziemi”. Wykonałem ją z gipsu, posypując mo-
krą jeszcze masę ziemią z okiennego kwiatka.
Zanim gips wysechł, z grubsza dopasowałem
doń pojazd, choć tak czy owak ostateczne ze-
spolenie modelu z  podstawką będzie wyma-
gało nałożenia kolejnej warstwy ziemi na łą-
czeniu lemiesza z  podłożem. Po oględzinach
miniatury na podstawce zdecydowałem się
wypełnić przestrzeń niewielkim drzewkiem.
66 SUPER MODEL  nr 3/2012
Powstało ono ze skręconych odcinków dru-
tu 0,3–0,5 mm. Kilkadziesiąt odcinków skręci-
łem razem, tworząc pień, a  później oddziela-
łem kolejne gałęzie i znów je skręcałem. Taki
zarys drzewa pokryłem warstwą gipsu, lecz
można też użyć zmieszanej z  gipsem żywicy
akrylowej. Żeby zabezpieczyć powłokę przed
kruszeniem się, zalałem całość cyjanoakrylem.
Klejem tym dokleiłem też najcieńsze gałązki,
wykonane z cienkiego drucika z cewki. Nie sili-
łem się na kontrolowane naklejanie, po prostu
pęczki fragmentów drutu przykładałem do po-
smarowanych klejem miejsc, docinając i  for-
mując cienkie gałązki po wyschnięciu kleju.
Dodałem jeszcze słupek z igły i taśmę ostrze-
gawczą z  folii aluminiowej. Podstawka była
gotowa do malowania.
Całość najpierw pokryłem czarnym podkła-
dem. Później taśmą malarską zakleiłem brzegi
winietki i  pomalowałem grunt, nanosząc ae-
rografem mieszankę Dark Rust i  szarej farby
Vallejo. Potem rozjaśniłem podłoże, stopniowo
dolewając do zbiorniczka aerografu kolor Buff.
Przy okazji delikatnie zakurzyłem też podwozie
pojazdu. Kolejne rozjaśnienia zrobiłem już pędz-
lem, cieniując z  osobna każdą większą bryłę
ziemi Buffem i bielą. Podobnie wycieniowałem
drzewo, doklejając później Wikolem szczątkowe
listowie, które przygotowałem z wysuszonych
jesiennych liści, zapobiegawczo zebranych
przed zimą. Mieszankę pigmentów Concrete
i  Europe Dust z  dodatkiem white spiritu „na-
strzeliłem” z  pędzla na podwozie buldożera
i ziemię dookoła jego. Mogłem już ostatecznie
dokleić model do podstawki i pozalepiać gipsem
oraz ziemią kwiatową szpary i niedokładności.
Nie muszę dodawać, że owe poprawki wyma-
gały pomalowania i dopasowania ich odcieniem
do poprzednio uzyskanych barw, co napsuło mi
nieco krwi, ale po dłużej chwili udało się zespo-
lić całość. Ponury klimat winietki podkreśliły trzy
samodzielnie wyrzeźbione kruki, pomalowane
odcieniami szarości.
Moim zdaniem gotowa winietka prezentuje się
nad wyraz efektownie, a sam model ze względu
na spore wymiary i nietypowość może stać się
prawdziwą ozdobą kolekcji. Dziękuję przedsta-
wicielom firm Balaton Modell i AK-interactive
za przekazanie swoich produktów na potrzeby
przygotowania tego artykułu.  m
68 SUPER MODEL  nr 3/2012
w w w . k a g e r o . p l nr 3/2012   SUPER MODEL 69
WYSTAWY
Łukasz Gładysiak

W trzeci weekend maja miłośnicy budowy mi-

I Bałtycki Festiwal Modelarski
niatur sprzętu wojskowego (i nie tylko) spotkali się
w stolicy Pomorza Środkowego, by uczestniczyć Koszalin, 19–20 maja 2012 r.
w I Bałtyckim Festiwalu Modelarskim. Na zaprosze-
nie Koszalińskiego Plutonu Modelarskiego – głów-
nego organizatora przedsięwzięcia – odpowiedzia- W trzeci weekend maja 2012 r.
ło kilkudziesięciu pasjonatów, którzy swoje repliki miłośnicy modelarstwa
zaprezentowali w aż dwudziestu klasach i dwóch spotkali się w Koszalinie,
grupach wiekowych. Przyznano szereg nagród, by stanąć w szranki
w tym siedem wyróżnień specjalnych. Przybyłych w dwudziestu klasach i dwóch
kategoriach wiekowych.
witał pieczołowicie odrestaurowany samochód tere-
nowy Dodge WC-51 w barwach amerykańskiej 82.
Dywizji Powietrznodesantowej oraz stoisko giełdy
modelarskiej.
Wśród modeli pojazdów militarnych szczególną
uwagę zwracały: ewidentnie wyróżniający się gaba-
rytami czołg PT-91 Twardy w skali 1:16, amerykański
zespół pojazdów Dragon Wagon z barką desanto-
wą LCM 3 na naczepie oraz mini-diorama z wrakiem
niemieckiego niszczyciela czołgów Jagdpanzer IV
L/48 (oba w skali 1:35). Nie zabrakło również cie-
kawych propozycji wśród wystawianych okrętów,
w tym drobiazgowo odtworzonego żaglowca HMS
„Cleopatra” w skali 1:96 oraz kilka Schnellbootów,
jak i samolotów. W tej ostatniej grupie na uwagę
zasługiwał między innymi Arado Ar 196 w skali 1:32.
Koszalińskie spotkanie przyciągnęło uwagę mo-
delarzy z całego kraju, w związku z czym należy ży-
wić nadzieję, że idea Festiwalu kontynuowana bę-
dzie w przyszłości. Oko zwiedzających cieszył także
wysoki poziom miniatur, również tych wykonanych
przez najmłodszych modelarzy. Organizatorom i lau-
reatom serdecznie gratulujemy. m
Zdjęcia: Łukasz Gładysiak

Jeden z najokazalszych modeli koszalińskiego
Festiwalu – PT-91 Twardy w skali 1:16. Obok
dwukrotnie mniejszy odpowiednik.
Jak przystało na stolicę Pomorza Uwagę gości zwracała między innymi mini-
Środkowego, w Koszalinie zaprezentowano diorama z wrakiem niemieckiego działa
także modele łodzi i okrętów. Dominowały samobieżnego Jagdpanzer IV L/48 w skali
niemieckie Schnellbooty. 1:35.

Podczas Festiwalu swoją prezentację miały

także modele głównego organizatora
– Koszalińskiego Plutonu Modelarskiego.
Arado Ar 196 w skali 1:32 – w opinii wielu Detale osiemnastowiecznego żaglowca HMS Jak nakazuje dobra praktyka, nie brały one
najciekawszy model lotniczy spotkania. „Cleopatra” (skala 1:96). udziału w ocenie jurorskiej.

Choć podczas Festiwalu dominowały Amerykański zespół pojazdów Dragon Wagon Wśród miniatur lotniczych nie brakowało
militaria, także miłośnicy kolejnictwa oraz z barką desantową LCM 3 – największy polskich akcentów takich jak waloryzowany
innych maszyn cywilnych mogli znaleźć zestaw w skali 1:35. PZL P.11c w skali 1:48.
interesujące ich miniatury.

70 SUPER MODEL  nr 3/2012

PROMOCJA PRENUMERATY półrocznej

Ilustrowany Magazyn Historyczny Ilustrowany Magazyn Historyczny Ilustrowany Magazyn Wojskowy Magazyn Lotniczy Ilustrowany Magazyn Modelarski Ilustrowany Magazyn Historyczno-Wojskowy
Militaria XX wieku Militaria XX w. Wyd. Spec. ARMIA AERO Super Model Okręty
cena detal. 14,99 pln cena detal. 14,99 pln cena detal. 11,55 pln cena detal. 17,85 pln cena detal. 16,99 pln cena detal. 13,99 pln

3 kolejne
wydania 3 kolejne
wydania 6 kolejnych
wydań 2 kolejne
wydania 3 kolejne
wydania 6 kolejnych
wydań
cena w promocji cena w promocji cena w promocji cena w promocji cena w promocji cena w promocji
dla prenumeratorów dla prenumeratorów dla prenumeratorów dla prenumeratorów dla prenumeratorów dla prenumeratorów

39,00 PLN 39,00 PLN 49,00 PLN 29,00 PLN 45,00 PLN 59,00 PLN

Każdy Czytelnik, który wykupi prenumeratę do 31 lipca 2012 ma szansę otrzymać

jedną z wielu atrakcyjnych nagród!

Prenumerata to:
Opłatę za prenumeratę 1. gwarancja otrzymania każdego numeru wprost do domu;
należy wpłacić na numer konta 2. stała, niższa cena przez cały rok;
3. m  ożliwość dokonywania zakupów wybranych książek w cenach promo-
Kagero Publishing Sp. z o. o.: cyjnych (od 10% do 70%);
64 1600 1446 0003 0511 1658 6150 4.możliwość zakupu książek, których nakłady przeznaczone do sprzedaży
W tytule przelewu prosimy podać nazwę wybranej opcji krajowej są limitowane;
prenumeraty. 5. szansa na otrzymanie jednej ze 100 nagród rzeczowych w trwających cały
rok konkursach dla prenumeratorów.

Więcej informacji pod numerem telefonu 81 749 20 20 oraz e-mailem oferta@kagero.pl