ΥΠΟΘΕΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Υπόθεση ονομάζεται η δευτερεύουσα υποθετική πρόταση που δηλώνει την προϋπόθεση που απαιτείται για να εκπληρωθεί η απόδοση.
Απόδοση ονομάζεται η κύρια πρόταση που δηλώνει το πιθανό γεγονός.
Υπόθεση + Απόδοση ή Απόδοση + Υπόθεση = Υποθετικός λόγος
Οι υποθετικές προτάσεις (υπόθεση) εισάγονται με τα: αν, εάν, άμα, έτσι και, σε περίπτωση που, εφόσον, σαν, να.

Τα είδη του υποθετικού λόγου

Το πραγματικό
Αν ισχύει (ή αν μπορεί να ισχύει) αυτό που δηλώνει η υπόθεση, τότε
ισχύει και αυτό που δηλώνει η απόδοση.
Υπόθεση (το ρήμα σε οποιονδήποτε χρόνο)
Απόδοση α) το ρήμα στον ίδιο χρόνο με το ρήμα της υπόθεσης
β) το ρήμα σε υποτακτική ή προστακτική
Αν έφυγε με την πρωινή πτήση, σίγουρα έφτασε στον προορισμό του.
(ίδιος χρόνος με το ρήμα της υπόθεσης)
Αν νομίζεις ότι θα σου είναι χρήσιμο, αγόρασε το. (προστακτική)
Αν πάρεις αυτήν την απόφαση, να ξέρεις ότι θα σε βοηθήσουμε.
(υποτακτική)
Το αντίθετο του πραγματικού
Αν αυτό που δηλώνει η υπόθεση ούτε ίσχυσε ποτέ, ούτε πρόκειται να
ισχύσει, τότε και αυτό που δηλώνει η απόδοση δεν πρόκειται να
πραγματοποιηθεί.
Υπόθεση παρατατικός ή υπερσυντέλικος (σπανιότερα + θα)
Απόδοση θα + παρατατικός ή υπερσυντέλικος
Εάν γνώριζα ότι έχει φύγει, δε θα ερχόμουν εδώ. (παρατατικός)
Αν δεν είχε μιλήσει στη θεία του, κανείς δε θα είχε μάθει τίποτα.
(υπερσυντέλικος)
Αν ερχόσουν λίγο νωρίτερα, δε θα είχες χάσει το λεωφορείο.
(παρατατικός + υπερσυντέλικος)

Προσοχή: 1. Οι χρονικές προτάσεις που εισάγονται με τα όταν και άμα και δηλώνουν το προτερόχρονο συχνά είναι χρονικοϋποθετικές (π.χ
Όταν καταλάβει το λάθος του, ας έρθει να μου ζητήσει συγγνώμη. Άμα βρεις χρόνο, πήγαινε να δεις και τη θεία σου.)
2. Με το αν εισάγονται και πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις (συνήθως στην κύρια πρόταση υπάρχει ρήμα γνώσης ή άγνοιας). Π.χ Δεν ήξερε
αν ο φίλος της είχε βγάλει τα εισιτήρια για το πλοίο. Μήπως γνωρίζετε αν περνάει από εδώ λεωφορείο για την Τούμπα.
3. Οι υποθετικές προτάσεις μπορούν επιπλέον να υποδηλώνουν:
α) απειλή π. χ Αν δεν τον κάνω να τρέχει από πίσω μου, να μη με λένε Μαρία.
β) ευγένεια π. χ Αν δε σου κάνει κόπο, φέρε μου τους φακέλους που είναι δίπλα σου.
γ) επεξήγηση π. χ Αν (= το ότι) σήμερα είμαστε συγκεντρωμένοι όλοι εδώ, το χρωστάμε στο φίλο μας τον Κώστα.
δ) αποτέλεσμα π. χ Αν (= για το γεγονός ότι) έγινε σπουδαίος γιατρός, είναι επειδή από μικρός ήθελε να σπουδάσει ιατρική.
ε) έντονη αντίθεση π. χ Αν (=αν και) τα προβλήματα ήταν δύσκολα, δεν το έβαζε κάτω.

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

1. Στις παρακάτω περιπτώσεις να διακρίνετε τα είδη των υποθετικών λόγων και να αιτιολογήσετε τις επιλογές σας.
α. Αν θεωρείς ότι κάνω λάθη, να με διορθώνεις αμέσως.
β. Αν επισκεφτείς το Θανάση, να του πεις ότι τον θέλω για μια δουλειά.
γ. Αν είχε συνείδηση των ευθυνών του, δε θα ήταν τόσο επιπόλαιος.
δ. Αν θα ερχόσουν για λίγο, θα είχαμε τελειώσει πιο γρήγορα την εργασία.
ε. Αν δεις ότι δε θέλει να έρθει, πες του ότι θα χάσει.
στ. Αν είχες παραγγείλει τις πίτσες νωρίτερα, δε θα πεινούσες τώρα.

2. Να προσδιορίσετε τις περιπτώσεις στις οποίες το αν δεν έχει υποθετική σημασία και να γράψετε τι υποδηλώνεται σ’ αυτές.
α. Αν οι δυσκολίες ξεπεράστηκαν, έχουμε απογοητευτεί τελείως.
β. Δε θα ησυχάσω, αν δεν τον τιμωρήσω γι’ αυτό που μου έκανε.
γ. Αν σκεφτείς κάτι αξιόλογο για το σχέδιό μας, πάρε με αμέσως τηλέφωνο.
δ. Αν αφήσεις αυτό το δέμα στους συγγενείς μου στην Αθήνα, θα σου είμαι ευγνώμων.
ε. Αν δεν πέτυχες φέτος στις εξετάσεις, μην απογοητεύεσαι.
στ. Ήθελε να μάθει αν θα καλέσεις και αυτήν στη γιορτή που οργανώνεις.
ζ. Πήγαινε να δεις ο ίδιος με τα μάτια σου, αν δεν με πιστεύεις.
η. Αν ξέμεινε από φίλους, είναι επειδή ο εγωισμός του ξεπερνά κάθε όριο.
θ. Αν η Μαρία τα ξαναβρήκε με τον Πέτρο, το χρωστάει στη φίλη της.

3. Να προσδιορίσετε την εισαγωγή και το είδος των υποθετικών λόγων.

α. Σαν βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη, να εύχεσαι νάναι μακρύς ο δρόμος.
β. Σε περίπτωση που καθυστερήσω, να μην με περιμένετε για φαγητό.
γ. Εάν δεν είχες διαβάσει τόσες μέρες, δε θα έγραφες άριστα στις εξετάσεις.
δ. Αν τυχόν αρχίσει να διαμαρτύρεται, δώστε του κάτι να φάει.
ε. Εφόσον βεβαιωθώ ότι έχεις δίκιο, θα σε υποστηρίξω στο δικαστήριο .
στ. Να μου το έκανε αυτό σε μένα, και θα έβλεπες.
ζ. Έτσι και δεν έρθει και σήμερα, δεν θα τον ξανακαλέσω.

4. Ο Να διακρίνετε τις χρονικές από τις χρονικοϋποθετικές προτάσεις.

α. Όταν αρχίζει τα αστεία του, όλοι ξεκαρδίζονται στα γέλια.
β. Άμα πέρασε η ώρα και είδε πως το κορίτσι του δεν ήρθε, έφυγε απογοητευμένος.
γ. Όταν διαπιστώσει πως είχε άδικο, θα επανορθώσει.
δ. Άμα βρεις καμιά ωραία μπλούζα, αγόρασε μία και για μένα.
ε. Όταν ξεπέρασε το θυμό του, μίλησε πιο ψύχραιμα.

ΥΠΩΝΥΜΑ - ΥΠΕΡΩΝΥΜΑ - ΟΡΙΣΜΟΣ

Υπώνυμα: οι λέξεις ή οι φράσεις των οποίων η σημασία συμπεριλαμβάνεται μέσα σε μια άλλη λέξη ή φράση με ευρύτερη σημασία.
 Υπερώνυμα: οι γενικότερες έννοιες με ευρύτερη σημασία, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται υπώνυμες λέξεις ή φράσεις.
Π. χ τρόφιμα (υπερώνυμο) – γάλα, κρέας, λαχανικά, όσπρια, φρούτα, δημητριακά (υπώνυμα).
Ορισμός: Για να ορίσουμε μια λέξη πρέπει α) να την εντάξουμε σε μία γενικότερη έννοια (υπερώνυμο της) και β) να προσθέσουμε κάποια
ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της που την ξεχωρίζουν από τις άλλες λέξεις (υπώνυμα) που εντάσσονται στην ίδια γενικότερη έννοια.

Π. χ Τρένο (υπώνυμο) ονομάζουμε το μεταφορικό μέσο (υπερώνυμο) που κινείται πάνω σε ράγες (ιδιαίτερο χαρακτηριστικό). Με τον όρο
φτώχεια (υπώνυμο) εννοούμε την κατάσταση (υπερώνυμο) κατά την οποία ο άνθρωπος δεν μπορεί να καλύψει τις βασικές του ανάγκες.
Πολιτισμός είναι το σύνολο των επιτευγμάτων του ανθρώπου. Επιτευγμάτων που έχουν σχέση με την τεχνική, την οικονομική και την
επιστημονική πρόοδο, με την εσωτερική καλλιέργεια του ανθρώπου (εξύψωση ηθικής και αισθητικής συνείδησης, εμπλουτισμός
συναισθήματος κ.λπ.) και γενικά με την ηθικο-πνευματική του ανάπτυξη. Στην έννοια του πολιτισμού περιλαμβάνονται τα «ιδεώδη» που
διαμορφώθηκαν στο πέρασμα του χρόνου (δικαιοσύνη, ελευθερία, δημοκρατία, ανθρωπισμός), «ο τρόπος ζωής» (ήθη, έθιμα, ρεύματα ιδεών,
αξιολογικές πεποιθήσεις), καθώς και τα «έργα» που πραγματοποιήθηκαν στους επιμέρους τομείς προόδου (καλλιτεχνική δημιουργία, θεσμοί,
πολιτιστική και κοινωνική οργάνωση, τεχνικές εφαρμογές των επιστημών κ.λπ.). (εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς)

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

1. Να χωρίσετε τις παρακάτω έννοιες σε ομάδες υπωνύμων βρίσκοντας μόνοι σας το κατάλληλο υπερώνυμο σε κάθε περίπτωση.

χαρά, ακοή, Ατλαντικός, ασθένειες, ενθουσιασμός, κεραυνός, κιθάρα, αφή, πείνα, αμάθεια, χαλάζι, πιάνο, Ινδικός, θυμός, παιδική εργασία,
ομίχλη, σαντούρι, φτώχεια, Ειρηνικός, γεύση, όραση, τυφώνας, φόβος, βιολί, Αρκτικός, μόλυνση του περιβάλλοντος, ικανοποίηση, όσφρηση,
βροχή, μπουζούκι.

2. Να γράψετε έναν ορισμό για τις παρακάτω λέξεις:

α) Εκεχειρία
β) Δημοκρατία
γ) Μη κυβερνητικές οργανώσεις
δ) Ανθρώπινα δικαιώματα

Επιμέλεια: Γιώργος Νικολάου, φιλόλογος 1ου Γυμνασίου Νάουσας, http://georgenikolaou.blogspot.com/