STANISLAW WILCZYNSKI TERESA ZARYCH RUDIMENTA LATINITATIS czes¢ PREPARACIJE I KOMENTARZ, GRAMATYCZNY WROCLAW 1998 |WYDAWNICTWo UNIWERSYTETU WROCLAWSKIEGOReqrodsowan amy dakar douse) prez aon Oba sen oy iow (© Copyright by Siw Wiley and Tees Zarych 1996 Wydaie I poprawione ISBN #3-229-1825.9 eg) ISBN R3.209-18367 (sha) \Wydrutowane we Wroclaw Dra Nashows} alii) Asem Nak SPIS TRESCI Lwcrio 1 ‘Wymows {ake jeg lai. yeas bse w jaya pai Tndatnas§ pert procsntis Stl easwibGw kosaga IW Tomy podstwowe casownit Lecr10 - ‘Stow poieove Sum, ci (dean inperasvs rains). Ore fe vltore Tndcatos imperfect, futur Tact rsowaikow Konia THIv. Delinaga Techni thmacena wd ch, Lecio W.. f : “Zaimls osabowe ndtv mperie, Fatt I slowa oskomeao sm, cas {ar Accuatves cum itv ‘Rarezowniki | przymiotniki deities Hl Zaimki derenwee. Partiipium Perec past artipum fast ac Slowo postowe sum, ssf Feompotia. Dats possess Lecrio ¥L : Indias pee, plusjampetc, fu I acive InBaius pee, Lecrio vi ‘Conve knight Ill sakodcsone na io Gasownik 0, ce im feo, fr, tl, tua. Caisowail tone. Accustras pee Lecrio vin, ascent elias (yp splgskowy | Saogasiowy) Lecri0 1x. ‘Resaoweli detnag Ii Gap mien). Partcipam pace ac Lecrio x. Tndcaies ricent pec, tL patch phgoumpeie eu psi Inperatas iss peaesnts pas Verba pore, ede Lecri0. xt “Zatnck waielny ui, gua, good. Zim vokamiee, Zim iesktcns Preyniowis zimkowe »4 Lecrio xt. ‘Retour Seiass IV V. Praha din cick dni arn Lecrio. xitt Tnfntves peste tue pas. Nominativas um incivo, Lecrio xv, ‘Numerals cas et ordain. Lacrio Xv. Funke toby sounds, Conic pase, impefet, Ur nae, tobe uicrio xvi CConenaives pee, pusampefes Cum histor: Lecrio xvi c ‘iasia pala line. Conse eiporum ecrio xvii. ‘ ‘AMaivosabslan Cexowail fo, ei, ios sim, Lecrio xix. ‘Genin. Geradivar.Cengitio peighrasicn passa, Lncrio xx. ‘Stopsiowanie preyiotikbw penaténtw. Abiaivas compartves Gene ‘ho partie, Aesoatus | abaas sup LEcrio x1 ‘Verb asomala vlo, nla, mo LecrIo 04H. ‘De comestvum, Ut tenor cio 20a ‘ania skoemicewe peyenn. cio xxv. “Zania warakowe | peryaljs. Vb deta‘, ie, eo. Imperniva ftw at WA2NIEISZE ZIAWISKA GRAMATYCZNE 1 1 [iors ate rs ei LecTio. [ter bin wpa PRIMA Alfubet tisk sada sip 2 24 ter ABCDEFGHIKLMNOPQRST abedefghikimnoparst Literami tym potuguemy sie rowaieéw jzyku polskim. Wymows wep lacinkio ne ong abyt moeno od womowy wey polski. uvxYZ uvaye & PISOWNIA 1 WyMOWA, Obata HN co Wome ep, wn Antes wre [as Grab) se mami otk poate Vr any ioe eer ame) Ete eto at) ie ce le bi emda by ese wma | Geo) es fae rab ee lt, rns) cine sca tab ims bert ry eo eat rns) eect 2 i eo sewn pape « [aan (ot eae ae em) oe eae pepe « [por aed = aks rome) se evan yi poe) ato are) ease Sta tie) sie Teymanis oe ak pole} po x en eae ‘Bogota matte do S| see roms) Hance |i loss (ard tse ne gana pai ow [no Get nee ann oe) snes Peon ay pie | boptas (ho ort eum (kd rerlot) | nls [a symm A pais | ete (mere vom) orOpinii OMT Powe Wynowa yma jak poi hy [agua (wd) ak aust oat) eas segue fa. ste east mstpale wamosinta na | perma-eo (rankomse) peswalco eben do te) sam) sab, m [ans ode) ‘mania ea ew yeh feo Gay) pada jak a sc Gu) on wma jak pote © [est (a) + somawia se ak patie w | vinum (uno) sa Gen) wy we Jak pole [index ci) exert (wok) ps ats) AKCENT W JEZYKU LACINSKIM (W jerk laciiskim rozrbiniamy samoploski digi i kréthie. Samogloske ‘dugg wymavwiano dwn raz due it Krk DlugoK samoglosk oznaczany prion kresky oad sumogloska, np. 6, a krStkoi® zakiem: ~, ap: &. Zawisko dlugoit lub krotkoss samoglosck nosi zw ilocras Akcentzalety od locas sylaby pradostanie wyrazs. Syaba jest dug, jell zawiera haga samoploske llaba natura long selska dee = nat), ‘ta, jell zawiera samoglosk dt (lla natura brevis sposka fda nour). Jeli po sumoglosce wystepue srupa spluosee,samogloska jest postions longa (dlugazpolozni) Samogloska pred samoglost jst dik, Ap: vidto, vitor ‘Akownt w jpeyku Maciiskim pada ni wy ~ predosttaiasylaby wyrar, jell jst ona dhuga, mp. culti-a, naten = ‘lab tzcis ‘od Kosca wyazu, jet predostanin aba wyraay jest rsa, ops Abia, ddmimus, vets, Worazy nie majce wlasnegoakcents, tw. eaklityki, np: -que ja ex, «ve ey, lb powodua przsunigceakentu wyraps, do Ktrepo #4 dolacone, fa jeao sylabp plerwiza od kof, np emarne cry Fecha, senalus popultsque Romans senor inaréd jm See prdostatnasylaba wyracs rad eklityky jest dlusa, a pirwza od kodca krtha, akeent nie legn ‘mianic, np: miterque i matka, plérique bardéo wie Hoczas podaje slownik jecyka tncinkiego. W skrypcie podano loczas racdostsnislaby wyraza aie czaczono iocasa slab dusich 2 polote- nia). WYRAZY LACINSKIE W JEZYKU POLSKIM Wiele wyrazéw lacfskich praslo do jeayka polskiego bez rman lub * aiewekin!zmianami ortograiceny i fonetyeznyn, np: persona persona, forma forma, apricaltura apryultra Tabula fable, potessor profes, caus ‘am, consensus Ronse, ila wil ‘Resezowniki acidskie na grace jeyka polskiogo bardzo cxsto tac, ‘akogczenia “us lub -um, ap: ervus er, cynics ni, crc ey, gust os, colts ful, intellects fnelett, documeatum dokument, factur fa Wisle ecuownikow zakosconyeh w jezyku heiskin ma io w feyku polskim pezybralozakodcrenia “ia lub ja, mp opin opin lb aie ap. Ietio lle, maratio naraci, ato aki Praymiotni Incfskie 2 zakoiczeniem sie motykamy w wiclu polskich praymiotnikach zakofczonyeh na ny, mp. fatale attr, oataalis natrany, Sabie stabi. NOTA Benes Lacfskie rescownikizakofezone 1 for(-sor) oaucraja nazi osoby wakonultc)cxynnois, ap: narator en ‘to opowiada, arate, amator ten, Ko kocha, io) oxnaczaja nazwe crymnoi, pleco exytani,naratio epowiae tani, cto dsialani, sesso. postedeeie, xa ‘Waraienie NOTA’ BENE! awraca uwag na warte zapamigtania ziewiska owotwéreze w jreyku lsh. eo Lecrio. [zee nt ALTERA rome! mast ry Ibs! (oe olctone doce dco, ede way sg sown zmacey ey) ign Latina ao exe i eka smo, “ict iv atm Local, mowaé lege tal, “Mm hae eco de, dec, daca very, poncend fo kit ay ‘esting Cain dnd erg was 4: Tings Lai 0 jerks skin jek Icing ‘4g ey tm Oca, robo- eg ‘wary, mine, dagen eefen, re, ni, tam spcsyé sip regen, re, pon, spon cipo- iow we winds I gaa Pobnice vit je w Joa sepe esto poli ‘stl, in, fam posteeniae tein“, es, ecm spostenaé, te tlt ponicanam dp oven sate, te bye tony lab, ie tm pracowad abe a gr, tm cae shee tae! ser, “ess ign pial ete powot ery emt ele ‘dio sel, sescm seit woe germ si ‘pect, re, Atm pte ages Lat gc (Satie, re, al saat ap lie 0 6, imagine none! ene Image seventh sentn saent Ime dees vey rane ‘sat suet ae wy tir, =e, tum cpowindsé ene, weak, vent pryhods vo de lng Laine opowiacam "ad vor vs paychodiy 0 wat vertu iin vido, “Ee i ium ie mae Yio, vem 296 ny =e FORMY PODSTAWOWE CZASOWNIKA Slownik jezyka Incidskiego podaje formy podstawowe caasownika, mp. witéo siti wa vicom wie widene cram hy etsy Tk ce we [erotic | Ts capes tomar ce dois te om. a ce ‘ooens (ofninas ‘pede (pina) iran av) | rast sey | saat atv 1 formach podstawowgch znajdujany tematy cesowniba: tem ens teruninegn ara vide ead teat rat praeeeg dokonanegs tare wes Lap odle- Coasowniki ze wiped na sakosczenictematu czasu teradnicnezo dailc ‘my na caery Konivsiee Keningaga 1 — a Konlugiga Hl — & Konlog It spi, Konlugage 1V — ¢ a ‘ie tee ae ‘arte, where lepere ire 9 lly cuasownikl,KtSrych temat czasu terabicjeg0 ofezy signa =a, a bezoKolicank ma “are, mp. aro. nace — apo Tabor, labore "praca Do koniugact I nalcia czasownii, kérych temat czas teraénijsaepo ofcay ag na -e, a tezokolcenik na Be, ap. studéo, store — snadones. ‘Do Konugset II (pStgloskowe) nada ezasownik,ktrych teat koficry sip on apélglon, a santivus an re, ap. Serb scabies, sis septum ~ pla tino, ic, dt ~ see ‘W ininitini mipnytematem cvasowniks a kodciwha bezokoicnika re verstepue spoika Do koniagar IV nalta czasownik, ktryeh temat kodczy sig na 4, 8 infitivas na ie, ap. eno, sete, sen, sensu — ca Seo, Se, sl, sum — wie suPINUM CCowarta forma podstawowa canownika nosi muzwe spina. Wyrtepuje po czasownikach oznacajacyeh ruch i wyraza cel tego rush, np: ropero UBhoratam sper, ay pracowa Warto zapamigta, de temat supini caasownika spotykamy w wiela rescaownikach lacskch zakodezonyeh “tor lector czythit, autor shchas: 4 visio parzenie, lect czytat, auto suchane, “eviam leetorium ¢zytefia, auditorium sala wphladowa; Tam dictum powiedzete, factum exyn, sriptum plano; “asintlletus 2rzumieni, pojee cults plegnowante,spostb iva zee ‘Tema supini czasownika tworzy sig od tematu prasentis proce dodanie peryroska nara-tum, vid‘tum — visum (¢ pod wplywem djsyailgh praeslo w10 INDICATIVUS PRAESENTIS ACTIV, Try xmas cen teainego stony cryang KONIUGACHE i) i ee Singsiare Time tet [alte ae [te ams [malo sam Kim ta” [tee Siar” fest Se" [St sit Pluralie 2 amias kecace| Amat tage [vent te [lgtat_ cone watar saece | tei Ser Ty focarsitey cash leanigeso sony cyan IMPERATIVUS PRAESENTIS ACTIV, KONIUGAGIE 1 1 Ge) vo Slagulari anal ber vet eae [eet | oll att Ploralis 2 anil sae] Weel olecee? | lptiel ayiet | alse aictge | Le Tel me, at praca Mm. cTIO RTIA, fe ( ab) 0 (hi, eam) ade pote, wy, mate cian, ae aha, weds, nychowanie ‘sepa ne weenica ‘pit, endl roxanne putowat base autho udp, te Europa {aha at opowiadani, baja, bai, po ‘aie abu forma ae Anta ‘gat, -a-am payjemny, mip, wee dis ert wera paneer Me, ce row fm ee) do, Ky (a), ma Cats, vom ak eet, at wood, linge, er Atos eer ire, rm ist, woboda — Images, one nance ‘emer “a page ‘Seder, "am 20¥0H)89 ‘dan Ko ‘tm bo, ose. 5, AY (manta itm ne tylko. leer ‘atic tim sig dno pass, pans led eta, lob, mss bsp -v Bozo Fact, th pam poco Plena puny, nape fects aa poet Pics, am pol posta ne diceryn Foye hm ora, yah cS see, ne, stam aol Roma ae Rm ssh lst pict, ae mado ‘i, sm py par Aptped yore Ane Ssh as asce foie, stdetha stoi dens soos onc 5) fae yet fain bce tamen Joa tageam by, ak syby tempera“ uarkowssie areas tierra ers, eh Tea oer al a INDICATIVUS | IMPERATIVUS PRAESENTIS CZASOWNIKA sum, 1, (4 Thy eeajujeyt oakajey eau tation Tedious pases Sian Phe Taam fatem [sams cn Raven!” | ets fone Tapes pan Ze bea [zetet baie?2 ORZECZENIE ZLOZONE (IMIENNE) CCaasownik posiowy sum, es, fai wystepe jako 1 ormcezenieczasownikowe, np. Polonia in Europa est. Pole ends Buropie. Atheneae in Grecia sunt deny engine sie w Gres 2 emik orzczenin rlozonego, np. Haliainguae Latinas patria et. lao st ojcyane jsp lactshoge. Puss stains sunt. Deiencrta sq student ‘ani ‘Orzeconikw jezyku hiskim wystepuje zawsze w tym samym praypadks > podmiat, DEKLINACJA 1 Do deblinagi 1 naleia: ~ raeczovnik {praymiotniti rodzaju defskego zakoficcone w mianowniku licby pojedyncee} nat, a w dopenicas lezby pojynces) na ae, np. ingou antigua, linguae aniquaejerpk aniyeny ~ bila rsecownikw rodzaju mekieeo cznaceajgych zawéd Ib mick ‘by siektSrych kaj6w, ap. poeta, ae poe; agricole rh, aut, ae eplars; Porta, te Pers, Belg, ac Bel ‘ema raeczownikw i preymiowikéw detlinagi 1 kosery sg na -a INoIcarivus IMPERFECT! ACTIVI Tiyb arjmujas cass prc aitokonareg strony crane Kenan 1 Roiugnde 1 Srauare T sane oponadsn 2 maw-ber epowiaaae win (am) ‘seal id Taare mas openly Lnansbite opomindlice Rvideheat waded Koning ‘Kesigaca 1 Sopa Tkeatem cyialn Ziegenee | Spue Rigs oe! 1, adhd bam alcalon Pati es T kpstiau ying Taal sch ‘Nomina uit gu? es 2iepebias Syl E totes sole (be Lites oat SiiuSeeee cal Geneve ue) puetee dienyak! ago? ego? Dass ot puallae cewryace contr INDICATIVUS FUTUR! 1 (PRIMM) ACTIV, Accu gn cr uclam denen Toy omaimujy case prayeeg 1 irony ceyane) Ansar uel dicey Koala F Kenia Yoestiva pueda diner mii Fai T sarbo open Tviitbo sauce Znutbs Gromer Neots Sohacye Nominavs qu? qu pase dierent Sinatbt grow Swe alae Geeetvar cae? oelram dicey Phas Datu oat pele aeweyom Accavas Jason? quiet Postar driowczyl aut ie_ opowiony 1 ele bmossobeaymy Abate vet Poel dione Lnambiie opomece 2 Vides rocree Vocative Postae decynk Si MnESemt pow Sebaeat_ sahKeaagae t Koning Sigua kam proscayiom bede iat | 1 ancanm fey wickad Lieges pamper Lies Hedi deca ike pacye Rianiiet bed sca Phra 1 kegmus praccyiony 1, auliSnus deny sche 2 iegee pomuece 2iwdeae” Sede Sach Aikgeat_pracoiaa 2S tudtent bedi TECHNIKA TEUMACZENIA ZDANIA LACINSKIEGO Gilks praktyeznyeh uwag) |. Thumaczenie ania zaczynamy 0d osobow) formy ceasownika (nigty of bezokolicniea). Jest to erzczene idan, 2 Laceymy orzecenie x podmiotem 2a ~ praypadkiem podmiota jest nominative = podmiot | orzecaenie zdania zgndzaia se 20 sobs co do oxoby, lictby, ‘oxdzaju, mp: Pucla stud. Detewesyna studi, Puelie student, Drew: ‘rea stadia. Pela stadiose sunt. Delewcseta oq studenant. ~ posimiotformalnienicobecy pray crasowmik © I. {2 orobie kee Kofcéwka osobowa caasownika; np: Stademun libenter. (My) chic stutinjomy. Studiosae esis. (Wy) jesteole sudentant, 3. Po pructumaczeniu orzecenia | podmiotszapytujmny zwykle 0 dope ini ize, Krew jayhu acim made sg pevewainiew aksatwic Magista sententas Latinas seribi Naucsyteka pice sentence facisie rastgpnie pytamy o inne exeet adania, np: Magistra studios seatentias ‘Latinas de sapien in tabula seribit. Nauceyeielk pis sudenom na tablicy lack senencje 0 madote. 4. Raecanwnik i preymiotnik zea sg 2 sab co do rodzaj,preypadka, ilicby: Magisra de sesteats Latins nrrt.aucycielke opowladeo loner. ‘ach lactiskich. Sententine Latinae pulchrae sunt. Semenje lciokie sq Bike. 'S-Praypadki w ezyk lnciskim, podobaie jak w ay polski, splay rane funkcje w zaniu (podmiots, dopeaienia, preySawi,okoliznika), ‘Nominatvus pea funkce podmiotu: Magistrae docent. Nawcctelk wera ‘Genetivus wyrazapraydanke dopsninczow: Lingua Latine pata Talis rat. Ojezyang jeapha laciokigo Byte Telia, Dativus jst preypadkiem dopelnicniadalseego: Magia studios narra ‘Nauezyeelka opowias studentkom 15 -Accusativs jako exe zfana est dopeniniem blisym; Linguam Lati- ram doceo. Ueze iezyka laciskiog. ‘Ablativus mode byé preypadkiem dopelnicnia dalzego lub okoicenika Staliods de lingua Latina aur. Opowiadam studenthom o jsp lacskim Studiome in biblotbeea sunk. Studonetenailg ie w Mote (6. Prayimki laiskie lez sp 2 akkusativem iub abatem rasezownika | stanowia nieroaizieng clos: in bibliotheca um — jesem biblotee, Iubltheeam propero plese do bite IV. Fin mbve LeCTIO. |scttctnen, ta | swe pte nea LEGO. |i ie wea secession, a, am koicrny io, etm wns mstoowné i re eter, “tam weep, nieskoiczony x my tiem act Powis rrr ot 4 am many ‘aesawrmaciad ‘eta, se majo, wed Ita a8 Besta ce teat teow beat ‘at, cena eons am dobry Pato ae Pola oc, ely, wast at pling feo iets, dct mri, eazywal pope, A, tum ocr, rox hcg, “ae nied, naka eae ‘om bowie | pag cokowiee ‘ue vo et ‘le quit As co? fe pened, nena Se, eM, tum wed, mat fore, teal vid, Myatt frraes wt ot Sepia, “se Zote fit, re, gatas um euye sip sat ster Graces, sm pres ‘mote, te, Sten praeaed po: Grane at Gres Tone Ia, Ere =k tam mie, poate, i, ks Aso, ae soa, dag ‘ec, om aly beam tue Inca ae ishanee ‘stan a, am uywiny, ely fort re =, ate rapes opt Ate we, prt Tao, se, vst. toca Iain ae ai ale, i, a bye wag, by afeowye ses am 6) tian6 PRONOMINA PERSONALIA Zaimlstacowe Prapaks ‘Snare Poa Nomination [ego — Je Jim — oy [aoe — my Yoon — wy JGenetvas |inei = mae [tui — ede [ow "nar |e as asin fain ~ mi [si — sbi [ott mam | nee wan ‘ccmatis |e — mnie [te — cebic |noe mar” | ton war Ablatwur” [ime — ime_[te — tobe [natin "mand | whit —"ant ” polsku powiedieé nie moiemy, loc prastumaceyny Slszymy, 4 ty opowia- dase Naezyciela wid, fo praca. NawczyctelR wide, 2e wy atulajete Pordwnujte ania lcs polskie malty away ew pay lai Jes to adanie pojeéynccz doplnienie baseym rozwingtyen pre beaokol canik; aw jezyku polskim sq to da alana: adanie nadeaee | alanic podramdne dopelniniowe. Podmioty praytoczonych polskich aad dope eniowyeh (yj, wy) wysepuja w adaniach Intésich w biraiku (me, vos) a orasczenia tych 2dah (Opowiadam, praca, stdinjece) 4 lye w bezokolicenika (narare, laborare, staders). Takie polyczeie bicrika Jezyk loca nie posinda osobnejformy zaimks osobowego dla osoby tezecie Jako zuma osobowy osoby techy smc wikassagy ses ~ ten, 1, to; om, one, ono ora ile, ily ilud — tamten, ow (XD, PRONOMEN REFLEXVUM ack ewrotny Gen sai — see Bat = abe ‘ats = Ie Zaimia rotnego way se ylko w odaeienis do osoby tres: Ego de sme naro. Ja opowiadam o mae. Ta det nara, Ty opowiadsso ob’ Pace dese narat. Chiopie opowiada o sbi. Puer de tartan. chop) oped. Mo wbie INDICATIVUS IMPERFECT FUTURI 1 CZASOWNIKA sum. ose, fu ‘Toyo omasmujacy crash paclego medokoeanea tease phy Impevetn Paton Seer Pale Seas Pin Team him | einse btiny 1 wo rr Lew boi | cate tuice | 2S See | San MATE dent ov | Sat ba | he See" | con a ACCUSATIVUS CUM INFINITIVO ‘dani: Auwtimus te narare. Mager vdet me lnborae. Magistaevident vos sudere. pratumaczone doslownie bramig: Shisymy ceble opowtadae [Nawezyeeha widei mnie pracowat. Nawcyeekswideq wa sudo Tak. po ‘beaokolizniiem mazywamy w jzyk lcs accustivus cum infiniti, ‘Konsruksj accusavas cum infinitivo mysgpuje po bardeo wis ceo. veikach wyradajzych postregani, ezcie, sad, wypowiedd np. wide, de; tye, fx; mowie, 2; ee, 28 “Thamacani ej Kons rozpoceynamy od orzecoenia tania (audimus, viet, viden), kote nazywamy showem readzaeym; po sowie rezacym Aajemy spn 2. Nasgpnie dopenieniew akkurativi (me, vot) nawiay \wmianownike jako podiniot2dania dopeaieniomego (yj), aiivus (oarrare,laborare, studere) dopasowajemy wv osobie,rodzaj 1 lcbie Go Podmiota jako orzecenie tego dan ‘Studiosa put se bene rspondee. ~ Studer umaia, e (ona ~ student: a) dobree odpowiada. Studiose guident se sudere. Sten case ie fo (one = student) sindiig, Zauwat, 22. gdy_podciot slows. ealencogo ‘tena w ofobe trace} méwi o sable Studion putt, udiosne patent), 'o podimiotzdania dopetsicnioncgo wyraiamy zaimkiem rerotaym se (dl lcaby pojedyace} | mnosie). V. [Rscoreit peasant aos) 1 aia ac Lecrio. |fetpet nt mtn Soo none QUINTA me seam obce dla nie tems, i duc, Svinomol, advan, MG ar) do, pe ‘ony io eh tam wale, pra ann ok Be fie @ ace) peat sdnooie, re, i, sium perypomine’, Spat, “es aka sg, by widoce ‘eesiega upominae ra dm aden, adh ye been in, ob, dey ‘Spr dr tay, eyhty fines, peace ‘stm, ewan mila, te pry peymiee ge syd (ace) py