Adoleshenca

Adoleshenca është një fazë e

zhvillimit fizik dhe mendor të njeriut,
zakonisht e renditur ndërmjet fazës
së fëmijërisë dhe pjekurisë ligjore.
Sipas fazave të Erik Erikson të
zhvillimit njerëzor, për shembull, një
i rritur i ri është në përgjithësi një
person në mes të moshës 20 dhe
22 vjeç, ndërsa një adoleshent
është një person në mes të moshës
13 dhe 19 vjeç fillon mënyra
seksuale.
Studiuesit kanë gjetur atë tepër të
vështirë për të rënë dakord mbi një
përkufizim të saktë të periudhës së
adoleshencës. Kuptimi i plotë i
adoleshencës në shoqërinë e
sotme mundësohet nga njohuritë që
rrjedhin nga zonat
e psikologjisë, biologji, histori, sociol
ogji, edukim, dhe antropologji. Brenda të gjithave nga këto perspektiva, kjo është e sigurt të themi se adoleshenca
është parë si një tranzicion ndërmjet varësisë dhe pavarësisë dhe qëllimi kryesor i së cilës është përgatitja e
fëmijëve për moshën e rritur.
Përcaktimi i limiteve kohore ndërmjet fundit të adoleshencës dhe fillimit të moshës madhore ndryshon sipas vendit,
sipas funksionit, dhe për më tepër edhe në një komb-shtet të vetëm apo sipas kulturës. Në shoqërinë civile është
konsiderimi një moshë e pjekur për të besuar nga shoqëria detyra të një rangu të caktuar. Piketa të tilla përfshijnë,
por nuk kufizohen vetëm në, pilotimin e një makinë duke shërbyer në forcat e armatosura ose në juri, blerjen dhe
pirjen e alkoolit, votimi, lidhjen e kontratave, duke përfunduar nivele të caktuara të arsimit, dhe martesës.
Adoleshenca është e shoqëruar zakonisht me një fitim dhe/apo rritje pamvarësie nga figurat autoritare, në
kundërshtim me fazën preadoleshencës.
Zhvillimi i adoleshencës, karakterizohet nga fillimi i pubertetit me një rritje të vrullshme masës trupore, të masës
neuronale. Vërehen ndryshime në aftësinë e të menduarabstrakt dhe multi-dimensionally, në aftësinë e përfaqësimit
të strukturave shoqërore. Ndryshime të mëdha biologjike përfshijnë ndryshime në organet seksit, lartësia, pesha,
dhe në masë të muskujve, si dhe ndryshime të mëdha në strukturën e trurit dhe organizimin.
Përparimet njohëse përfshijnë edhe rritje në njohuri dhe në aftësinë për të menduar abstrakte dhe për arsye më të
efektshme. Studimi i zhvillimit të adoleshentëve shpesh përfshin bashkëpunimeve ndërdisiplinore. Për shembull,
hulumtuesit në neuroshkencë ose bio-sjelljes shëndetësore mund të përqendrohet në ndryshimet në strukturën e
trurit pubertal dhe efektet e saj në njohje apo marrëdhënie shoqërore. Sociologëve të interesuar në adoleshencë
mund të përqendrohet në marrjen e roleve sociale (p.sh. punëtor apo partneri romantike) dhe se si kjo ndryshon
mes kulturave apo të kushteve sociale. Psikologë zhvillimore mund të përqendrohen në ndryshimet në marrëdhëniet
me prindërit dhe bashkëmoshatarët.
Perspektiva historike si ato të ofruara nga Glen Plaku, Joseph Kett, apo Thomas Stresi dëshmojnë faktin se
adoleshenca, si një periudhë e zhvillimit njerëzor, ka ndryshuar në mënyrë të konsiderueshme nga një epokë
historike në tjetrën. Për shkak të ndryshimeve të vazhdueshme të natyrës së saj, është e pamundur që të
përgjithësohen përfundime në lidhje me çështje të tilla si shkalla në të cilën adoleshencës është e vështirë, detyrat
zhvillimore të periudhës, ose të natyrës së marrëdhënieve midis brezave. Një grup prej teoricienëve, të quajtur
inventionists, argumentojnë se adoleshencës është krejtësisht një shpikje sociale, dhe se mënyra në të cilën
ndahen ciklet e jetës në faza është asgjë më shumë se një reflektim të rrethanave politike, ekonomike dhe sociale
në të cilën jetojmë. Sipas kësaj shkolle, edhe pse pubertetit ka qenë një tipar i zhvillimit për aq kohë sa njerëzit kanë
jetuar, nuk ishte deri në ngritjen e arsimit të detyruar që kemi filluar trajtimin e të rinjtë si një grup i veçantë.
Sipas Francois Dolto ADOLESHENCA është faza kalimtare që ndan fëmijërinë nga mosha madhore dhe që ka
pubertetin si momentin qëndror të saj. Me thënë të drejtën, kufijtë nuk i ka të prerë me thikë.
Pa dyshim ajo që i ngjan më tepër është lindja. Kur vijmë në këtë botë nga nëna na ndajnë duke na prerë kërthizën,
por shpesh na del nga mendja se mes nënës dhe foshnjes ekziston një tjetër lidhje e jashtëzakonshme: placenta.
Placenta na ushqen me gjithçka na nevojitet për t’u zhvilluar gjithashtu jashtëqit shumicën e papastërtive që
qarkullojnë në gjakun e mëmës. Pa placentën, para lindjes do të qe e pamundur çdo formë jete, ama që të mund të
jetosh pas lindjes detyrimisht duhet ta hedhësh tej atë.
Adoleshenca është si një LINDJE E DYTË që kryhet hap pas hapi. Hap pas hapi duhet ta flakësh patjetër mburojën
e familjes ashtu siç dikur ke braktisur placentën. Të hedhësh pas krahëve fëmijërinë, ta fshish fëmijën që ndodhet
brenda vetvetes, ky është një shndërrim.
Nganjëherë të bëhet sikur do të vdesësh. Shndërrimi është i shpejtë, në disa raste tepër i shpejtë. Natyra ka ritmet e
saj të punës. Çështja është të mbijetosh dhe jo gjithnjë ne jemi të përgatitur për t’i bërë ballë. Ajo çka po vdes dihet
por ku të çon udha që ke marrë kjo ende nuk shihet. Ndjehet se diçka është thyer por nuk dihet mirë as ç’është dhe
as përse. Asgjë nuk është si më parë, por bëhet fjalë për një gjendje vërtet të papërcaktueshme.
Për shembull, për djemtë ndryshimi i tonit të zërit është një ngjarje e dhimbshme. Është e rëndë zija për humbjen e
zërit tënd që prej vitesh ka qenë shok i pandarë. Endesh mes PASIGURISË, ke dëshirë të hedhësh hapa por nuk ke
besim në vetvete. Njëkohësisht ke nevojë që të të kontrollojnë por edhe nevojë për liri dhe nuk është e lehtë të
gjesh mesin e artë të këtyre dy kërkesave. Si për prindërit ashtu edhe për fëmijët, masa ideale nga dita në ditë e
nga rrethana në rrethanë.
Ke një dëshirë të tregosh se je i zoti të dalësh në jetë. Ligji parashikon se përgjegjësinë për fëmijët e kanë prindërit
deri kur këta arrijnë moshën madhore dhe të gjithë e shprehin se kanë nevojë për këtë mburojë. Por secili do të jetë
përgjegjës për vetveten. Në të vërtetë bëhet fjalë për një BASHKËPËRGJEGJËSI.
Duke patur parasysh zhvillimin e pabesueshëm që na ndodh, ne kemi nevojë për interesimin e familjarëve ndaj
nesh, por kur ky interes shfaqet mundet të na tërheqë kah fëmijëria apo, përkundrazi, të na shtyjë shumë shpejt
drejt moshës madhore. Në të dyja rastet ndjehesh “i bllokuar” prej kësaj vëmendjeje ndërkohë që thjesht kemi
kërkuar një ndihmë.
Duam të flasim si të rritur por ende nuk i kemi mjetet për t’ia dalë. Duam të marrim fjalën dhe të tjerët të na dëgjojnë
me vëmendje. Mirëpo, edhe kur na japin fjalën, në të shumtën e rasteve e bëjnë për të na gjykuar e jo për të na
kuptuar. Nis të bësh një copë udhë përmes fjalëve dhe e gjen veten në kurth.
Ta thotë zemra se një ditë duhet të largohesh prej prindërve. Atëhere bëhet e doemosdoshme të fillosh ndërprerjen
e një tipi të caktuar marrëdhëniesh me ta. Kemi dëshirë të nisemi drejt një jete ndryshe. Mirëpo, ç’lloj jete? Jo
gjithnjë duam ta kemi të njëllojtë me prindërit tanë. Tek i kemi para syve përditë shpesh na duket se tek ta shohim të
ardhmen tonë dhe kjo na tremb.
Ndjehesh sikur po rrëshket në një rrëpirë. Zhvishesh prej mburojave, mjeteve të zakonshme të komunikimit, pa
patur mundësinë të sajosh të rinj.
Kur KARAVIDHET ndërrojnë zhguallin, si fillim humbasin të vjetrin duke mbetur të pambrojtur gjatë gjithë kohës që
u duhet për të prodhuar zhguallin e ri. Pikërisht në këtë periudhë ato ndodhen përballë një rreziku të madh. Pak a
shumë e njejta gjë është edhe për adoleshentin. Dhe prodhimi i një zhgualli të ri ka si çmim një lum lotësh e
mundimesh, e thënë ndyshe “të të bjerë bretku”. Rrotull karavidhes së pambrojtur gjithnjë vërtitet një NGJALË në
pritje, e gatshme t’i ngulë dhëmbët. Adoleshenca është drama e karavidhes! Ngjala jonë është gjithçka që na
kërcënon, nga jashtë e nga brenda vetes, kërcënim që shpesh nuk na e pret mendja.
Ngjala mund të jetë fëmija që kemi qenë deri tani, që nuk do të largohet nga skena dhe që ka frikë mos humbet
mbrojtjen e prindërve. Na lidh fort pas fëmijërisë duke penguar lindjen e atij të rriturit që do të jemi pas pak. Ngjala
mund të jetë edhe fëmija gjaknxehtë që kujton se bëhesh i rritur duke u grindur me të rriturit. Më tej, ngjala mund të
fshihet pas atyre të rriturve të rrezikshëm, madje edhe shfrytëzues, që i sillen qarkas adoleshentit sepse e pikasin
që është PA MBUROJË. Prindërit janë të vetëdijshëm për praninë e këtyre njerëzve dhe për rrezikun që na kanoset.
Shpesh kanë të drejtë kur na ftojnë të jemi të kujdesshëm, edhe pse për ne është e vështirë të pranojmë këshilla të
këtij lloji.
Nga ana tjetër, adoleshenca është edhe një lëvizje e pasur me forcë, me pritshmëri dhe jetë: një lulëzim. Kjo forcë
është shumë e rëndësishme, është vetë energjia e këtij shndërrimi. Njëlloj si farërat që mbijnë nga dheu, kemi
nevojë të “DALIM”. Ndoshta prandaj fjala dal është kaq e rëndësishme. Të dalësh do të thotë të braktisësh hojen e
vjetër që tashmë të zë frymën, do të thotë gjithashtu të kesh edhe një lidhje dashurie. Është një pikë kyçe që
kanalizon për mirë gjithë këtë lëvizje ku jemi përfshirë.
Në GRUP ndjehemi mirë, kemi të njejtat të dhëna, një gjuhë të kodifikuar që na bën të mundur të mos përdorim atë
të të rriturve. Do të na duhet shumë që mos kemi më “ti” dhe “ju”, por vetëm një “ti” vëllazëror që do të donim aq
shumë ta përdornim përherë dhe që të mos jetë ti-ja e të rriturve e cila shpesh është thjesht shpërfillëse.
Nuk ka adoleshent pa probleme, pa VUAJTJE; ndoshta në gjithë jetën kjo është periudha më e pasur me dhembje,
por edhe ajo e gëzimeve më të mëdha. Halli është se duam t’ia mbathim nga gjithçka që na paraqitet si e vështirë.
T’ia mbathim nga vetvetja duke u kredhur në aventura të dyshimta apo edhe të rrezikshme, të joshur nga njerëz që
e dinë brishtësinë e adoleshentëve. T’ia mbathësh brenda vetvetes duke u mbyllur në një guaskë false.
Adoleshenca është gjithnjë e vështirë por, nëse prindërit dhe fëmijët kanë besim tek jeta, gjithçka shkon përherë për
së mbari.

Zhvillimi afektiv dhe personaliteti

Imazhi trupor dhe vetjak[
Identiteti
Ndër besimet më të zakonshme rreth adoleshencës është se ajo është koha kur adoleshentët formojnë
identitetin e tyre personal. Studimet empirike sugjerojnë se ky proces mund të jetë më saktë përshkruhet si
zhvillim të identitetit, në vend se formimi, por konfirmon një proces normativ të ndryshimit në të dy, përmbajtjen
dhe strukturën e mendimet në lidhje me vetëvehten. Hulumtuesit kanë përdorur tri qasje të përgjithshme të
identitetit të kuptuarit zhvillimit: vetë-koncepti, ndjenjën e identitetit, dhe vetë-respekt.
Vetë-koncepti
Shih gjithashtu : Self-Koncepti Herët në adoleshence zhvillimi mendor pasqyrohet në një nivel të lartë të vetë-
dijes, të ndërgjegjësimit të të tjerëve, të mendimeve dhe të gjykimeve, në aftësinë e të menduarit abstrakt,
rreth mundësive në të ardhmen dhe në aftësinë për të konsideruar një tërësi mundësish në të njëjtën kohë. Si
rrjedhojë adoloshentët pësojnë një ndryshim radikal në përceptimin e vehtës së tyre. Nëse imazhi i vetëvehtes
gjatë fëmijërisë ishte fizik, konkret, i përgjithshëm, në adoleshence vërehet një përceptim i vetëvehtes i bazuar
mbi vlera, mbi mendme dhe opinione. Adoloshentët mund të konceptojnë trajta të shumta, të mundshme të
vetëvehtes. Eksplorimi i këtyre mundësive mund të shoqërohet me ndryshime të papritura në vetë-prezantimin,
si adoleshenti i cili zgjedh dhe refuzon cilësitë dhe sjelljet duke u përpjekur për të udhëhequr vehten aktuale
drejt drejt vetes ideale. Për shumë individë, në këtë fazë, këto zgjedhje janë të pakëndshme, por gjithashtu
këta individë duken të motivuar nga fakti i zgjedhjes së një drejtimi i cili përputhet me idealin e tyre.
Dallime të mëtejshme në procesin e vetë-konceptit është koncepti i "diferencimit" dhe i cili shfaqet në
momentin që adoleshenti njeh rëndësinë e kontekstit mbi sjelljen dhe përceptimin e tij mbi mjedisin dhe botën
dhe si rrjedhojë mbi përcaktimin e tipareve individuale. Limiti kohor i përvetësimit të konceptit të diferencimit
konsiderohet të jetë rreth adoloshences së mesme. Njohja e rolit të së pandërgjegjshmes në ndërtimin e vetë-
konceptit përben një burim shqetësimesh tek adoloshentët, por edhe burim motivimi në zhvillimin e mëtejshëm.
Ndjenja identitetit]
Ndryshe nga aspektet kontradiktore të vetë-konceptit, identiteti përfaqëson një tërësi koherente dhe të
qëndrueshme gjatë përballjes me rrethana të ndryshme, duke unifikuar eksperienca të së kaluarës dhe
qëllimet e ardhshme. Secili individ ka një vetë-koncept, ndërkohë që Erik Erikson thekson se jo të gjithë arrijnë
plotësisht identitetin. Teoria zhvillimore e Eriksonit, përfshin krizat e identitetit, gjatë së cilave adoleshentët
duhet të eksplorojnë mundësi të ndryshme dhe të integrojnë pjesë të ndryshme të vetëvehtes së tyre. Ai
përshkroi si rezultatin përfundimtar të këtij procesi formimin e një identiteti të konsoliduar. Në mënyrë të
thjeshtëzuar Eriksoni shtron përpara adoleshentit problemin e gjetjes së pergjigjes se pyetjes: "Kush jam Unë".
Identiteti është një qëllim themelor në adoleshence. Onyehalu mendon se një pjesë e konsiderueshme e krizës
së identitetit që përjeton rinia është rezultat i përceptimit si kontradiktor i kërkesave që shoqëria ushtron mbi
to.[2] Adoleshentët janë të aftë të mendojnë, por në mjedisin familjar nuk u kerkohet pjesëmarrja në vendimet e
rëndësishme.
Vetë vlerësimi
Aspekti përfundimtar i madh i formimit të identitetit është vetë-respekt, mendimet personale, ndjenja e vetë-
konceptit dhe identitetit. Në kundërshtim me besimin popullor, nuk ka asnjë provë empirike për dobësimin e
vetëbesimit gjatë rrjedhës së adoleshencës.