GLAVNI NOSAČI

Opšte

►Glavni nosači su deo noseće konstrukcije koji

primaju uticaje sa krovne površine, iz
unutrašnjeg prostora, dejstvo vetra na zidove,
temperaturne i seizmičke uticaje i prenosi ih
na temelje.
►Oni predstavljaju poprečni noseći sistem i
postavljaju se na međusobnom razmaku od
4.0 do 30.0 m u zavisnosti od tipa
upotrebljene rožnjače, odnosno od vrste
tehnološkog procesa u hali.
Opšte
►Za glavne nosače jednobrodnih hala mogu se
upotrebiti različiti statički sistemi kao što su:
z sistemi sa zglobnom vezom krovnih vezača i
stubova;
z sistemi sa pendel stubovima i podužnim spregom za
stabilizaciju;
z okviri na tri zgloba sa ili bez zatege;
z okviri na dva zgloba sa ili bez zatege;
z uklješteni okviri.
►Za glavne nosače višebrodnih hala postoje još veće
mogućnosti različitih statičkih sistema,od raznih
tipova okvirnih sistema, do onih sa zglobnim vezama
rigli i stubova uz mogućnost dodavanja aneksa.
Opšte

►Prema načinu izrade glavni nosači mogu biti

izvedeni kao:
z puni nosači (limeni ili zavareni),

z rešetkasti nosači,

z u kombinovanoj izradi rešetkastih i punih

nosača.
 Sistemi sa zglobnom vezom
krovnih vezača i stubova
►Kod ovih sistema jedan ili oba stuba uklješteni su u
temelj, pa je na taj način glavni nosač sposoban za
prijem svih horizontalnih sila upravnih na podužnu
osu hale.
►Krovni vezači su zglobno oslonjeni na stubove pa im
je na taj način omogućena rotacija na mestu
oslanjanja. Vezači mogu biti rešetkasti ili puni
zavisno od raspona.
►Glavni stubovi kod hala manjih visina i lakih ili
srednje teških dizalica izvode se kao puni (limeni ili
valjani) nosači, a kod većih visina hala i težih
dizalica češće se koriste rešetkasti glavni stubovi.
Sistemi sa zglobnom vezom
krovnih vezača i stubova

Sistem sa uklještenim stubovima i zglobno vezanim krovnim vezačem

a) sa dizalicom; b) bez dizalice
 Sistemi sa zglobnom vezom
krovnih vezača i stubova

R wk 3
X1 = + ⋅ R wz
2 16

z Rwk komponenta opterećenja

od vetra na krov
z Rwz komponenta opterećenja
od vetra na zid,

lk = 2 ⋅ h
 Sistemi sa zglobnom vezom
krovnih vezača i stubova

P2
lk = 2 ⋅ h ⋅ 1 + 0,96 ⋅
P

Sistem sa jednim uklještenim i drugim "pendel" stubom

 Sistemi sa zglobnom vezom
krovnih vezača i stubova

Sistem sa oba uklještena stuba i malim "pendel" štapom

Sistem sa "pendel" stubovima i podužnim
spregom za stabilizaciju

►Sistem je formiran od krovnog nosača zglobno vezanog za dva

"pendel" stuba. Kako je sistem labilan, mora se postaviti podužni
krovni spreg, u nivou glava stubova.
Sistem sa "pendel" stubovima i podužnim
spregom za stabilizaciju

Mogući položaji podužnog sprega za stabilizaciju

Sistem sa "pendel" stubovima i podužnim
spregom za stabilizaciju

Podužni spreg za stabilizaciju kod širokih hala

Okvirni sistemi jednobrodnih hala

►Okvirne konstrukcije se karakterišu time da su rigle

kruto vezane za stubove.
►Na ovaj način kruto vezana rigla je elastično
uklještena u stubove, čime se bitno smanjuju
momenti savijanja u rigli. Pri ovome se smanjuje i
ugib, što omogućava mnogo veće raspone hala.
►Okvirni sistemi se rade u vidu:
z uklještenih okvira,

z okvira na dva zgloba ili okvira na tri zgloba uz

moguće korišćenje i zatege.
Okvirni sistemi jednobrodnih hala

Oblici okvirnih sistema

Okvirni sistemi jednobrodnih hala
►Optimalni razmaci okvirnih nosača iznose:
z za male raspone nosača (L < 16.0 m)

l = 4.0 do 6.0 m,
z za srednje raspone (L = 16.0 do 30.0 m)

l= 6.0 do 8.0 m,
z za velike raspone nosača (L = 30.0 do 45.0 m)
l= 8.0 do 10.0 m,
odnosno za raspone (L = 45.0 do 60.0 m)
l= 10.0 do 12.0 m.
 Okviri na tri zgloba
►Okviri na tri zgloba su statički određeni nosači i kao
takvi neosetljivi na neravnomerna sleganja i rotacije
temelja te se mogu koristiti i za izgradnju hala na
lošem tlu.
► Što se tiče konstrukcijskog oblikovanja mogu se
izvoditi od punih limenih nosača ili u rešetkastoj
izradi.
 Okviri na tri zgloba

►Kod okvira sa tri zgloba moguće je horizontalnu silu

prihvatiti zategom, i to u nivou ugla okvira ili u nivou
oslonaca.
Okviri na dva zgloba
►Okviri na dva zgloba su jedanput statički neodređeni nosači i
mogu se izvoditi u punoj, rešetkastoj ili kombinovanoj izradi
za hale bez dizalica ili sa njima.
►Sistem se može primeniti kako za dobra tla, tako i za relativno
loša jer se u glavnom nosaču javljaju mali dodatni naponi od
eventualnog sleganja ili rotacije temelja.
Uklješteni okviri
►Uklještenjem okvira ravnomernije se raspodeljuju uticaji od
momenata savijanja na ceo okvir i znatno se smanjuje
horizontalno pomeranje pri dejstvu horizontalnog
opterećenja. Sa druge strane potrebni su znatno veći temelji
za prijem momenata uklještenja uz komplikovan sistem za
ankerovanje.
► Pošto je uklješteni okvir tri puta statički neodređen, dobijaju
se izuzetno veliki naponi od eventualnog sleganja i rotacije
temelja, pa se primenjuje samo kod zemljišta dobre nosivosti.
► Uklješteni okviri se obično rade u punoj izradi, mada se
primenjuju i kao rešetkasti ili kombinovani (puni stubovi i
rešetkasta rigla).
Sistemi glavnih nosača
višebrodnih hala
Upotreba podvlaka i međuvezača
kod višebrodnih hala
Dvobrodna hala sa uklještenim
stubovima i zglobno vezanim krovnim
nosačima
Hale sa aneksima
Trobrodni okvirni nosač
Dvobrodni okvirni nosač sa
denivelisanim krovom
Krovni nosači
Puni krovni nosači
►Krovni nosači (vezači) mogu se izvoditi u punoj ili
rešetkastoj izradi različitih statičkih sistema.
►Puni krovni nosači upotrebljavaju se za manje raspone i
opterećenja od gotovih toplo valjanih profila, a kod većih
raspona i opterećenja, od limenih nosača u zavarenoj
izradi.
►Visina punih krovnih nosača u zavisnosti od opterećenja i
raspona optimalna je pri sledećim odnosima:
z pri zglobnoj vezi krovnog nosača i stubova
h = L/15 do L/18;
z pri krutoj vezi krovnog nosača i stubova
h = L/20 do L/30.
Puni krovni nosači
Puni krovni nosači
Puni krovni nosači

Oblici krovnih nosača: a) sa paralelnim pojasevima;

b) trapezni;
c) trapezni sa lanternom.
Puni krovni nosači

►Da bi se povećale statičke

karakteristike valjanih
profila, kosim ili testerastim
sečenjem po rebru profila,
pomeranjem, odnosno
premeštanjem i ponovnim
zavarivanjem dobijaju se
trapezasti i saćasti nosači.
Puni krovni nosači
Puni krovni nosači
►Kod kratkih nosača, sa velikim uticajima od
transverzalne sile, može biti prekoračen
dopušteni smičući napon u rebru, te ga je
potrebno ojačati upasovanim limovima.
►Podvezice treba upasovati u zaobljenja profila,
a po potrebi mogu biti jednostrane ili obostrane.
Puni krovni nosači
Puni krovni nosači
Puni krovni nosači
►Kada valjani profili ne zadovoljavaju određene potrebe ili
su neekonomični, koriste se nosači u zavarenoj izradi.
► Pojasne lamele se za vertikalni lim vezuju pomoću
obostranih ugaonih šavova ili K-šavovima.
► Nosači malih raspona izrađuju se sa konstantnim
poprečnim presekom, a kod nosača sa većim
rasponima ekonomičnije je presek prilagoditi presečnim
silama. Ovo se može postići promenom debljina
pojasnih lamela, dodavanjem novih pojasnih lamela i
visinom rebra. Samo pojasne lamele ograničene
debljine smeju se zavarivati.
Puni krovni nosači
 Rešetkasti krovni nosači
►Jedna od najčešćih primena rešetkastih nosača u zgradarstvu
je za krovne nosače u halama.
► Gornji pojas rešetkastih nosača obično prati nagib krovne
površine, dok je donji pojas horizontalan ili kod većih raspona
izlomljen na gore. Pri koncipiranju ispune rešetkastih nosača
treba se rukovoditi pravilom da pritisnuti štapovi budu što
kraći, a zategnuti što duži.
► Visina rešetkastih krovnih nosača kod trapeznih i poligonalnih
oblika u sredini iznosi L/8 do L/10, a uz oslonac L/10 do
L/15.
Rešetkasti krovni nosači
Rešetkasti krovni nosači

Oblici štapova rešetkastih krovnih nosača

Rešetkasti krovni nosači
Rešetkasti krovni nosači

Rešetkasti krovni nosač u zavarenoj izradi od ugaonika

Rešetkasti krovni
nosači

Neka rešenja čvorova

rešetkastih krovnih
nosača sa i bez čvornih
limova
 Rešetkasti krovni nosači
►Za manje raspone rešetkastih nosača i manja
opterećenja optimalno je korišćenje lakih
rešetkastih nosača, takozvanih "R"-nosača.
►Kod ovih rešenja pojasni štapovi izvode se od
toplo valjanih, a češće od hladno oblikovanih
profila, dok se ispuna radi od okruglog čelika,
pljošteg čelika ili hladno oblikovanih ugaonika.
Rešetkasti krovni nosači od
šupljih profila
►Rešetkasti nosači od šupljih čeličnih profila, kružnog (CHS –
Circular Hollow Section), kvadratnog ili pravougaonog (RHS –
Rectangual Hollow Section) poprečnog preseka, imaju
poslednjih godina primarnu poziciju u savremenom
građevinskom konstrukterstvu u odnosu na tradicionalne
rešetkaste nosače od vruće valjanih profila zbog niza
nesumnjivih prednosti:
z Za štapove opterećene centričnim pritiskom okrugli oblik
poprečnog preseka cevi je optimalniji (posle njega kvadratni),
u odnosu na štapove otvorenog poprečnog preseka;
z Površina izložena uticaju korozije je manja ( za 30-40%) u
poređenju sa otvorenim poprečnim presecima, a održavanje
je jednostavnije.
z Aerodinamički koeficijent oblika je manji nego kod profila
otvorenog poprečnog preseka.
Rešetkasti krovni nosači od šupljih profila
Rešetkasti krovni nosači od
šupljih profila
►Pri direktnom vezivanju štapova ispune za
pojaseve prečnik elementa ispune d ne sme biti
manji od određenog dela prečnika pojasa D, jer u
suprotnom dolazi do nedozvoljeno velikih
poprečnih savijanja zidova preseka pojasa sa
visokim naponskim vrhovima višeosnog naponskog
stanja:
0,2 ≤ d / D ≤ 1,0
Rešetkasti krovni nosači od
šupljih profila

Neka rešenja čvorova cevnih rešetkastih nosača

Rešetkasti krovni nosači od
šupljih profila

Zavareni montažni nastavci kružnih cevi

Rešetkasti krovni nosači od
šupljih profila

Montažni nastavci kružne cevi u vijčanoj izradi

Rešetkasti krovni nosači od šupljih profila
Rešetkasti krovni nosači od šupljih
profila
Rešetkasti krovni nosači od šupljih
profila
Rešetkasti krovni nosači od
šupljih profila
►Kod direktnog vezivanja različitih cevnih profila
treba ispoštovati sledeće odnose širine b i
debljine elemenata ispune t, kao i odnose širine
elemenata ispune b i pojasa B:
b
≤ 35 b / B ≥ 0,35
t

►Posledica ovih preporuka su dijagonale i

vertikale sa malom debljinom zidova i velikom
širinom stranica, a pojasni štapovi sa većom
debljinom zidova i manjim širinama, da bi se što
je moguće više približili odnosu 1. Na ovakav
način se dobijaju velike površine za vezu, čemu
treba i težiti.
Rešetkasti krovni nosači od
šupljih profila

Rešenja čvorova kod kvadratnih i pravougaonih cevi

Rešetkasti krovni nosači od
šupljih profila

Rešenja oslonaca rešetkastih krovnih nosača od

pravougaonih ili kvadratnih cevi
Rešetkasti krovni nosači od
šupljih profila

Rešenja oslanjanja rožnjača na gornji pojas rešetkastih

krovnih nosača od pravougaonih ili kvadratnih cevi
Rešetkasti krovni nosači od šupljih profila
Rešetkasti krovni nosači od
šupljih profila

Rešetkasti krovni nosači od valjanih profila

Rešetkasti krovni nosači od
šupljih profila

Rešetkasti krovni nosači od šupljih profila

Rešetkasti krovni nosači od
šupljih profila

Rešetkasti krovni nosač od hladno oblikovanih profila

Glavni stubovi

►Pod stubovima se podrazumevaju noseći elementi

koji pretežno služe za prijem vertikalnog
opterećenja.
►Pored aksijalne sile pritiska u mnogim slučajevima
se javljaju i manji ili veći momenti savijanja, npr. kod
uklještenih stubova sa zglobno oslonjenim krovnim
nosačem i kod okvira. Prema tome razlikuju se:
z aksijalno opterećeni stubovi ("pendel" - stubovi) i

z ekscentrično opterećeni stubovi (istovremeno

dejstvo aksijalnih sila i momenta savijanja).
 Glavni stubovi
►Prema obliku, glavni stubovi mogu
biti:
z konstantnog,
z promenljivog preseka.
► Stubovi konstantnog poprečnog
preseka obično se koriste u
halama sa dizalicama nosivosti 10
do 15 t.
► Najrašireniji tip glavnih stubova je
sa stepenastom promenom
poprečnog preseka, izveden kao
pun nosač ili u kombinaciji gde je
donji deo stuba rešetkast, a gornji
pun. Postoje i rešenja u čisto
rešetkastoj izradi.
► Ako u hali postoje dizalice u više
nivoa glavni stubovi mogu menjati
poprečni presek više puta.
 Glavni stubovi
►Ukoliko se koriste stubovi konstantnog poprečnog preseka, visina
preseka h obično se uzima kao:
z H/15 za stubove visine 10 do 12 m,
z H/18 za stubove visine 14 do 16 m,
z H/20 za stubove veće visine od 20 m.
► Za ovakve stubove uglavnom se koriste zavareni limeni I nosači.
► Za stubove promenljivog poprečnog preseka, visina preseka za
deo na koji se oslanja krov se usvaja kao
H2/8 do H2/12, gde je H2 visina tog dela stuba.
► Ova dimenzija se kod hala sa dizalicama srednje nosivosti obično
uzima 500 mm, a povećava se samo ako je H2 izuzetno veliko ili je
nosivost dizalice izuzetno velika, kao i u slučajevima kada je
neophodno napraviti prolaz kroz rebro stuba. U ovom slučaju, kada
postoji prolaz kroz stub, visina preseka se uzima 1000 mm.
► Deo stepenasto promenljivog stuba koji nosi krov obično se izvodi
od zavarenog limenog I profila, a vrlo retko kao rešetkasta
konstrukcija.
 Glavni stubovi

►Visina preseka dela stepenasto promenljivog stuba

ispod kranske staze, zavisi od visine odgovarajućeg
dela stuba H1 pošto ona direktno utiče na krutost
konstrukcije u odnosu na horizontalna pomeranja.
Glavni stubovi

►Kod stubova okvira na

dva ili tri zgloba treba
izvršiti redukciju krutosti
stuba prema osloncu
(zglobu). Ova redukcija
se ne mora vršiti samo
kod okvira malih raspona.
Glavni stubovi

Tipovi poprečnih preseka glavnih stubova

Glavni stubovi

Konstruiktivna rešenja za vezu štapova ispune rešetkastih

stubova
Glavni stubovi

Rešenja montažnog nastavka na mestu veze gornjeg i donjeg

dela stuba
Glavni
stubovi

Rešenje veze gornjeg punog i donjeg rešetkastog dela stuba

Glavni stubovi

Konstruktivno rešenje
glavnog stuba u punoj izradi
Glavni stubovi

Konstruktivno rešenje
glavnog stuba u kompletno
rešetkastoj izradi
Krute veze u uglovima okvira

►Krutu vezu štapova u uglu okvira,

treba konstruktivno tako oblikovati da
pod uticajem opterećenja ne nastanu
nikakva međusobna obrtanja uglova.
► U tom slučaju ugao okvira je krut na
savijanje. Zbog povećanja krutosti
ugla okvira obično je neophodno
izvršiti ukrućenje uglova, pogotovu
kod uglova okvira u vijčanoj izradi.
► Često se u uglovima okvira
predviđaju i montažni nastavci koji
mogu biti vertikalni,kosi i horizontalni,
kao i vertikalni u slemenu.
Krute veze u uglovima okvira

Oblikovanje krutog ugla okvira bez vuta

Krute veze u uglovima okvira

Oblikovanje ugla okvira sa pravom vutom

Krute veze u uglovima okvira

Zavareni kruti uglovi sa vijčanim montažnim nastavkom

na rigli okvira
Krute veze u uglovima okvira

Kružne i izlomljene vute

Krute veze u uglovima okvira
Krute veze u uglovima okvira

Rešenja krutih uglova okvira u vijčanoj izradi

Krute veze u uglovima okvira

Mešoviti horizontalno-vertikalni nastavci u vijčanoj izradi

Krute veze u uglovima okvira

Polovina okvira na tri zgloba u rešetkastoj izradi

Krute veze u uglovima okvira
Krute veze u uglovima okvira

Kruta veza rešetkaste rigle i stuba

Rešenja krute veze rigli i središnjeg stuba kod
višebrodnih okvira
Lom usled nedovoljnog ukrućenja čvora
Rešenja slemenog čvora okvirnih glavnih nosača
Krute veze u uglovima okvira
Oslanjanje stubova

►Stablo stuba putem ležišne ploče prenosi reakcije iz

stuba na temelje.
►Ležišne ploče moraju biti takvih dimenzija da napon u
betonu temelja ispod ležišne ploče bude u okviru
dopuštenih napona.
► Stubovi na temelje mogu prenositi samo aksijalne i
transverzalne sile (zglobna veza) ili i momente savijanja
(uklještena veza).
Zglobno oslanjanje stuba

Jednostavni zglobni oslonac stuba

sa neukrućenom ležišnom pločom
Zglobno oslanjanje stuba

Zglobni oslonac stuba sa ukrućenom ležišnom pločom

Zglobno oslanjanje stuba

Zglobni oslonac stubova od šupljh profila sa ukrućenom

ležišnom pločom
Zglobno oslanjanje stuba

Oslanjanje preko ukrštenih nosača

Zglobno oslanjanje stuba

Zglobno oslanjanje stubova preko tangencijalnog ležišta

Zglobno oslanjanje stuba

Zglobni oslonac sa čepom

Uklješteni stubovi

Uklještenje stuba pomoću

debele ležišne ploče
Uklješteni stubovi

Uklještenje stubova pomoću ukrućenih ležišnih ploča

Uklješteni stubovi

Uklještena stopa rešetkastog stuba

Uklješteni stubovi
Uklješteni stubovi

Primena "trna" kod veze štapa vertikalnog sprega

Uklješteni stubovi

Montažna sidra
Uklješteni stubovi

Ankeri sa anker nosačem od ugaonika

Uklješteni stubovi

Ubetonirani ankeri
Uklješteni stubovi

Ankeri sa čekić-glavom i anker nosačima od 2U profila

Uklješteni stubovi

Anker kutije od tankog lima

Uklješteni stubovi

Ukrućenje konzolnih limova

Uklješteni stubovi

Oblikovanje konzolnog lima

Uklješteni stubovi

Stub uklješten u čašicu