Rok ak.

2020/2021

Wykład dla UMCS Puławy

OBLICZENIA INŻYNIERSKIE

Dr inż. Anna Adach-Maciejewska

Wydział Inżynierii Chemicznej i Procesowej
Politechnika Warszawska
CO TO JEST KINETYKA PROCESOWA ?
 KINETYKA PROCESOWA
 Zajmuje się opisem stanów nierównowagowych
 Pozwala określać szybkość tych procesów
 szybkość absorpcji (rozpuszczanie gazu w cieczy)

 Bada procesy i zjawiska zachodzące w:

 naturze (np. parowanie wód powierzchniowych) T = const
 urządzeniach technicznych (np. reaktorach) P = const
NA gaz A
Szybkość nasycania cieczy gazem
NA [molA/m2 s]
ciecz
PROCESY PRZENOSZENIA

 REAKTOR (r. chemiczny, bioreaktor, wymiennik masy)

1
1. Mieszanie, przepływ cieczy
A - przenoszenie pędu
3 2
2. Wymiana ciepła
- przenoszenie ciepła
3. Wymiana masy
- przenoszenie masy

Reakcja chemiczna: A + B → P + efekt cieplny

POJĘCIA PODSTAWOWE

 Gęstość strumienia (wektor)

gęstość strumienia = strumień / powierzchnia
gęstość strumienia = ilość przenoszonej wielkości / (czas·powierzchnia)

Pęd (naprężenie)  N / m 2 = d (F )
 
dA
d (Q )
A
Ciepło
 2
qW / m = 
dA
d (R A )
Masa
 2
N A mol A / m s = dA
KLASYFIKACJA PROCESÓW PRZENOSZENIA
Ze względu na mechanizm
 Przenoszenie molekularne
◼ zjawiska tarcia wewnętrznego (przepływ laminarny)

◼ przewodzenie ciepła
◼ dyfuzja masy
 Przenoszenie makroskopowe
◼ przepływ burzliwy
◼ konwekcja ciepła (wnikanie ciepła)
◼ konwekcja masy (wnikanie masy)
KLASYFIKACJA PŁYNÓW

Płyny a ciała stałe

zachowanie pod wpływem przyłożonych naprężeń
- ciała stałe – sprężystość kształtu i objętości
- ciecze – sprężystość objętości
- gazy – brak sprężystości kształtu i objętości
KLASYFIKACJA PŁYNÓW
FUNDAMENTALNE ZASADY MECHANIKI PŁYNÓW
Zasada zachowania masy
}

z mechaniki ogólnej
 Zasada zachowania pędu
 Hipoteza ciągłości ośrodka
Płyn stanowi ośrodek ciągły, składający się nie z molekuł, lecz punktów materialnych. Takich
punktów materialnych wchodzących w skład ośrodka jest niekończenie wiele. Płyn,
traktowany jako ośrodek ciągły stanowi więc nieskończony, nieprzeliczalny i spójny zbiór
punktów materialnych.
KLASYFIKACJA PŁYNÓW

Płyny:

 płyny anizotropowe (ciekłe kryształy, mezofaza)

 płyny izotropowe (pozostałe)

 REOLOGIA
▪ od gr. rhéos płynący – dział mechaniki ośrodków ciągłych
zajmujący się plastycznymi deformacjami (odkształceniami)
oraz płynięciem materiałów.
▪ Termin reologia został zaproponowany przez Eugene'a
Binghama w 1920 r. pod wpływem sugestii Markusa Reinera,
zainspirowanej przez słynne stwierdzenie Heraklita "panta
rhei", czyli "wszystko płynie".
▪ Reologia łączy ze sobą teorię plastyczności czyli mechanikę ciał
plastycznych i mechanikę płynów nienewtonowskich. Zajmuje
się zagadnieniami związanymi z odkształceniami i płynięciem
rzeczywistych, spotykanych w praktyce materiałów: od stopów
metali po rozrzedzone ciecze takie jak np. piana.
 LEPKOŚĆ PŁYNÓW
Tarcie wewnętrzne – właściwość płynów i plastycznych ciał stałych
charakteryzująca ich opór wewnętrzny przeciw płynięciu; wynika ze zdolności
płynu do przekazywania pędu pomiędzy warstwami poruszającymi się z różnymi
prędkościami.
Parametr lepkości molekularnej m charakteryzuje płyny
newtonowskie

𝒅𝒗𝒙 𝒅 𝒗𝒙 𝝆
𝝉𝒚𝒙 = −𝝁 =−
𝒅𝒚 𝝂𝒅𝒚
GAZY
– pęd przekazywany przez zderzenia

CIECZE
– pęd przekazywany przez działanie sił międzycząsteczkowych
 REOLOGIA
Płyny nieściśliwe: r = const
Płyny doskonałe: m=0
Płyny rzeczywiste:

 szybkość odkształcenia (szybkość ścinania) 𝑑𝛾 = 𝛾ሶ = − 𝑑𝑣𝑥 1

𝑑𝑡 𝑑𝑦 𝑠
 równanie reologiczne określa tzw. krzywa płynięcia, czyli
zależność szybkości ścinania od: 𝛾ሶ = 𝑓 𝜏, 𝑡, 𝛾. . . .
gdzie: 𝑡 - czas [s]
𝛾ሶ - szybkość ścinania [1/s] 𝜏 - naprężenia ścinające [N/m2]
𝛾 - odkształcenie [-] 𝑣𝑥 - prędkość liniowa w kier. x [m/s]
Podział reologiczny cieczy
PODZIAŁ REOLOGICZNY PŁYNÓW
Ciecze
Reostabilne newtonowskie
 = m ( )
 = f ( ) Ciecze
binghamowskie
Płyny reostabilne
nienewtonowskie
 = f ( )
Ciecze
Niestabilne pseudoplastyczne
reologicznie
 = f ( , t ) Ciecze dylatacyjne
Ciecze
tiksotropowe
Płyny
Płyny
 = f ( , ,t ,...)
sprężystolepkie Ciecze
 = f ( ,  ) reopeksyjne

Płyny
magnetolepkie i
elektrolepkie
 = f ( , , E / M )

Ciała reologiczne
 = f ( , ,t )
 Płyn newtonowski

Hipoteza Newtona
𝝉 = 𝝁 ∙ 𝜸ሶ
µ
µ - lepkość dynamiczna

Zał: Płyn jest izotropowy, czyli ma jednakowe właściwości we wszystkich kierunkach

Zał: Naprężenia w płynie są liniowymi funkcjami prędkości deformacji
✓ Dla płynów newtonowskich lepkość nie zależy od szybkości ścinania, jest stała!
✓ Lepkość zależy jedynie od własności substancji tworzącej płyn i parametrów
termodynamicznych: temperatury i ciśnienia.
✓ Wzór wprowadzony przez Newtona na podstawie danych doświadczalnych, później uzasadniony i wyprowadzony na podstawie teorii
cząsteczkowej gazów.
Płyny newtonowskie
✓Gazy
✓Ciecze o prostej budowie molekularnej
✓Niektóre szkła, ale ich lepkość jest rzędu 1017

Mleko i jego przetwory

(bez dodatków)

Woda
Miód i jego pochodne

Niektóre szkła
Wodne roztwory związków
Oleje jadalne małocząsteczkowych (soli nieorganicznych)
 PŁYNY REOSTABILNE
Ogólne równanie reologiczne 𝛾ሶ = 𝑓 𝜏
4
yx MODEL POTĘGOWY
𝜏 = 𝑘 𝛾ሶ 𝑛
2 k- współczynnik konsystencji
1
n – indeks płynięcia
Płyny niutonowskie: k = m, n =1 (krzywa 1)
3 Płyny pseudoplastyczne n<1 (krzywa 2)
Płyny dylatacyjne: n>1 (krzywa 3)

PŁYN BINGHAMA
𝜏 = 𝜏𝑜 + 𝜇𝑝 𝛾ሶ (krzywa 4)


Płyny reostabilne
CIECZ PSEUDOPLASTYCZNA  = k  ( )n n 1
✓ Lepkość pozorna maleje ze wzrostem prędkości ścinania.
✓ Ciecze o zazwyczaj niesymetrycznie zbudowanych cząstkach (np. o wydłużonym kształcie
liniowym). W miarę zwiększania prędkości ścinania cząstki te przyjmują uporządkowane ułożenie,
wskutek czego zmniejszają się opory tarcia, a więc i lepkość pozorna
✓ Przykłady: krew, keczup, ciekły kauczuk, roztwory detergentów, bita śmietana, lakier do paznokci,
wiele polimerów.
CIECZ DYLATACYJNA  = k  ( )n n 1
✓ Lepkość pozorna rośnie w miarę wzrostu prędkości ścinania
✓ Podczas szybkiego ścinania zawiesiny, ciecz spełniająca rolę
smaru między cząstkami zawiesiny zostaje wyparta i opory
ścinania rosną.
✓ Przykład: zawiesina mokrego piasku, stężone zawiesiny
(krochmal).

CIECZ BINGHAMOWSKA (ciecz Binghama) 𝜏 = 𝜏𝑜 + 𝜇𝑝 𝛾ሶ

✓ Ciecz, zaczyna płynąć, gdy naprężenie styczne przekroczy
pewną wartość graniczną tzw. granicę płynięcia
✓ Przykłady: pasty, zawiesiny itp.

Pasta
Inne płyny….
CIECZ SPRĘŻYSTOLEPKA 𝛾ሶ = 𝑓 𝜏, 𝛾
✓ Bardzo duża lepkość, a równocześnie pewne własności
sprężyste.
✓ Zachowują się zgodnie z prawem Newtona, a ze względu
na własności sprężyste również z prawem Hooke'a
✓ Przykłady: żywice, smoły, asfalty, niektóre polimery itp.

CIECZ TIKSOTROPOWA 𝛾ሶ = 𝑓 𝜏, 𝑡
✓ Pod wpływem ścinania następuje rozpad struktury wewnętrznej.
✓ Im dłuższy czas działa naprężenie ścinające, tym większe następuje
zniszczenie struktury. Pozostawienie cieczy tiksotropowej w spokoju
powoduje odbudowę struktury wewnętrznej.
✓ Lepkość pozorna zmniejsza się, gdy poddamy je oddziaływaniom
mechanicznym (uporządkowanie cząsteczek w czasie)
✓ Przykłady: smary plastyczne, płyn rdzeniowy w kręgosłupie, płyn
wypełniający torebki stawowe.
CIECZ REOPEKSYJNA 𝛾ሶ = 𝑓 𝜏, 𝑡
✓ Pod wpływem ścinania następuje tworzenie struktury wewnętrznej.
✓ Wymagają rosnącego naprężenia dla utrzymania stałej prędkości
odkształcenia
✓ Z cieczami reopeksyjnymi spotykamy się w praktyce bardzo rzadko
✓ Przykłady: bita śmietana, niektóre smary.
 LEPKOŚĆ PŁYNÓW

Współczynnik lepkości dynamicznej 𝜇 𝑁𝑠/𝑚2 , 𝑃𝑎 ∙ 𝑠 , 𝑘𝑔/𝑚𝑠

Współczynnik lepkości kinematycznej 𝑚2 𝜇

𝜈 =
𝑠 𝜌

Płyn T [K] r [kg/m3] m ·106 [N/m2 s] n· 106 [m2/s]

powietrze 273 1.29 17.2 13.28
473 0.72 25.1 34.85
woda 273 999.8 1 788.7 1.79
373 958.3 282.1 0.29
LEPKOŚĆ PŁYNÓW
Zależność lepkości od temperatury Współczynniki lepkości wybranych substancji:

Woda (0 °C) 1,79·10-3 Pa·s

Woda (25 °C) 0,89·10-3 Pa·s
Woda (100 °C) 0,28·10-3 Pa·s
Gliceryna (25 °C) 934·10-3 Pa·s
Alk. et. (25 °C) 1,07·10-3 Pa·s
Rtęć (20 °C) 1,55·10-3 Pa·s
Smoła (20 °C) 107 000·10-3Pa·s
Krew (37 °C) ≈3,5·10-3 Pa·s
Powietrze (0 °C) 17,08·10-6 Pa·s
Wodór (0 °C) 8,35·10-6 Pa·s
Wodór (827 °C) 21,37·10-6 Pa·s
 LEPKOŚĆ PŁYNÓW
Tarcie wewnętrzne – właściwość płynów i plastycznych ciał stałych
charakteryzująca ich opór wewnętrzny przeciw płynięciu; wynika ze zdolności
płynu do przekazywania pędu pomiędzy warstwami poruszającymi się z różnymi
prędkościami.
Parametr lepkości molekularnej m charakteryzuje płyny
newtonowskie
𝒅𝒗𝒙 𝒅 𝒗𝒙 𝝆
𝝉𝒚𝒙 = −𝝁 =−
𝒅𝒚 𝝂𝒅𝒚
GAZY
– pęd przekazywany przez zderzenia

CIECZE
– pęd przekazywany przez działanie sił międzycząsteczkowych
MOLEKULARNE PRZENOSZENIE PĘDU
(laminarny przepływ płynów)

Doświadczalne prawo – wg. II zasady dynamiki Newtona

Gęstość strumienia pędu (naprężenie ścinające):
𝒅𝒗𝒙 𝒅 𝒗𝒙 𝝆
𝝉𝒚𝒙 = −𝝁 = −𝝂
𝒅𝒚 𝒅𝒚

Naprężenie styczne 𝜏𝑦𝑥 𝑁/𝑚2 x – kierunek działania

y - oś prostopadła

Lepkość dynamiczna 𝜇 𝑁𝑠/𝑚2 , 𝑃𝑎 𝑠 , 𝑘𝑔/𝑚𝑠

𝑚2 𝜇
Lepkość kinematyczna 𝜈 𝑠 = 𝜌
MAKROSKOPOWE PRZENOSZENIE PĘDU
(burzliwy przepływ płynów)

Gęstość strumienia pędu (naprężenie ścinające)

𝒅 𝒗𝒙 𝝆
𝝉𝒚𝒙 = − 𝝂 + 𝜺𝝂 = 𝝉𝒍𝒂𝒎 𝒕𝒖𝒓
𝒚𝒙 + 𝝉𝒚𝒙
𝒅𝒚
vx vx
Prędkość w ruchu burzliwym v𝑥 = 𝑣lj𝑥 + 𝑣𝑥′ vx

𝑚2
Lepkość kinematyczna burzliwa 𝜀𝜈 t
𝑠
* charakteryzuje hydrodynamikę przepływu, nie jest cechą płynu!