Rok ak.

2020/2021

Wykład dla UMCS Puławy

OBLICZENIA INŻYNIERSKIE

Dr inż. Anna Adach-Maciejewska

Wydział Inżynierii Chemicznej i Procesowej
Politechnika Warszawska

Autorzy programu ramowego: prof. dr hab. E. Molga, dr inż. A. Adach-Maciejewska

RÓŻNICZKOWY BILANS MASY
Równanie ciągłości
𝝏 𝝏 𝝏 𝝏𝝆
𝝆 𝒗𝒙 + 𝝆 𝒗𝒚 + 𝝆 𝒗𝒛 + =𝟎
𝝏𝒙 𝝏𝒚 𝝏𝒛 𝝏𝒕

𝜕𝜌 𝜕𝜌 𝜕𝜌 𝜕𝜌 𝜕𝑣𝑥 𝜕𝑣𝑦 𝜕𝑣𝑧

+ 𝑣𝑥 + 𝑣𝑦 + 𝑣𝑧 +𝜌 + + =0
𝜕𝑡 𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑧 𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑧
𝐩𝐨𝐜𝐡𝐨𝐝𝐧𝐚 𝐬𝐮𝐛𝐬𝐭𝐚𝐧𝐜𝐣𝐚𝐥𝐧𝐚 𝐝𝐲𝐰𝐞𝐫𝐠𝐞𝐧𝐜𝐣𝐚

𝐷𝜌
czyli w zapisie skróconym: + 𝜌 ∇𝐯 = 0
𝐷𝑡

dla r = const (płyny nieściśliwe) 𝜕𝑣𝑥 𝜕𝑣𝑦 𝜕𝑣𝑧

𝜌 + + =0
𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑧
TRANSPORT MASY

Mechanizmy transportu masy podzielić można na dwie zasadnicze

grupy:
 DYFUZJA to przenoszenie molekularne
 KONWEKCJA to makroskopowe mieszanie elementów płynu

Podczas wymiany masy w płynach obydwa sposoby przenoszenia

występują z reguły jednocześnie.
 DYFUZJA MASY
Wyrównywanie się stężeń składników w układzie stanowiącym
niejednorodną mieszaninę, w konsekwencji prowadzi do transportu
(przenoszenia) masy.
Dyfuzja jest następstwem ruchów cieplnych i zachodzi samorzutnie w
ciałach stałych, cieczach i gazach bez oddziaływań zewnętrznych.
Jeżeli w różnych punktach płynu
składającego się z dwóch
składników A i B, pozostającego w
spoczynku lub poruszającego się
ruchem laminarnym będą różne
stężenia obu składników to wystąpi
spontaniczny ruch cząstek z miejsc
o stężeniu wyższym składnika do
miejsc o stężeniu niższym.
 DYFUZJA MASY

 Dyfuzja to zjawisko mieszania się substancji. Efektem dyfuzji w

gazach i cieczach jest wyrównywanie się stężeń wszystkich
składników w całej objętości fazy.
 Siłą napędową dyfuzji jest dążenie układu do osiągnięcia
równowagi termodynamicznej przez osiągnięcie jak najwyższej
entropii i jak najniższej energii swobodnej.
 Osiągnięcie stanu równowagi nie oznacza zatrzymania dyfuzji.
Trwa ona nadal, ale dzięki wymieszaniu się składników nie
prowadzi już do zmian stężenia.
DYFUZJA MASY

 Dyfuzyjne przenoszenie masy

 I prawo Fick’a
𝒅𝒄𝑨
𝑱𝑨 = −𝑫𝑨𝑩
𝒅𝒙
Gdzie:
JA – molowa gęstość strumienia [mol/m2s]
DAB – współczynnik dyfuzji [m2/s]
cA – stężenie molowe [mol/m3]
x – kierunek wymiany masy [m]
 DYFUZJA MASY
RÓWNANIE CIĄGŁOŚCI (r. dyfuzji i konwekcji) – dla składnika A
 We współrzędnych prostokątnych uzyskujemy

cA
+ vcA − DAB (  2cA ) = RA
t
c A  c A c A c A    2c A  2c A  2c A 
+  vx + vy + vz  = DAB  2 + 2 + 2  + RA
t  x y z   x y z 
 dla ośrodka nieruchomego (bez przepływu) i bez reakcji: v =0, RA=0
c A   2c A  2c A  2c A 
= DAB  2 + 2 + 2 
t  x y z 

 II prawo Fick’a - umożliwia określanie profili stężeń cA = f (x, y, z, t)

DYFUZJA MASY

 dla procesu ustalonego

  2cA  2cA  2cA 
DAB  2 + 2 + 2  = 0
 x y z 

 dla procesu ustalonego oraz przenoszenia tylko w jednym

kierunku
 2cA
DAB 2 = 0
x
 DYFUZJA USTALONA
 Dyfuzja ustalona dwukierunkowa równomolowa przeciwkierunkowa
 Rozwiązanie np. w ośrodku gazowym
dy
N Ax = −c DAB A + y A ( N Ax + N Bx )
dx NBx NAx
 ponieważ N Ax = − N Bx

dy A
N Ax = −c DAB
dx
 - strumień i rozkład stężeń (NA = const) yA +yB = 1

yB2
x1 → y A = y A1 x2 → y A = y A 2 yA1
x2 yA 2

N Ax  dx = −c DAB  dy A yB1
yA2
x1 y A1

DAB
( y A1 − y A2 )
x1 x2
N Ax =c
( x2 − x1 )
 DYFUZJA USTALONA
 Dyfuzja ustalona jednokierunkowa yA +yB = 1
 Rozwiązanie np. w ośrodku gazowym
dy A yB2
N Ax = −c DAB + y A ( N Ax + N Bx ) yB1
dx
N Bx = 0
yA1
 ponieważ A
yA2
c DAB dy A
N Ax = −
1 − y A dx x1 x2

 - strumień i rozkład stężeń (NA = const)

x1 → y A = y A1 x2 → y A = y A 2 c DAB
N Ax = ( y A1 − y A2 )
 1 − y A2 
( x2 − x1 ) yBm
c DAB
=
( x2 − x1 )  1 − y A1 
N Ax ln 
gdzie:
x2 yA 2 yB 2 − yB1 yB = 1 − y A
N Ax  dx = −c DAB 
dy A yBm =
y
x1 y A1
1 − yA ln B 2
yB1
DYFUZJA NIEUSTALONA (przykład)
 Dyfuzja nieustalona ( ruch masy w kierunku x)
c A  2cA
= DAB 2
t x
L

x
Warunki brzegowe dla 2 przypadków:
 ograniczona penetracja składnika A (krótki czas kontaktu)
c A ( x,0) = 0  x
2 DAB t  A
c A (0, t ) = c Ai c ( x, t ) = c 1 − 2 e dz 

− z2
Ai  
0

A
 c A   0
 rozpuszczanie subst. A
  =0 i przenoszenie dyfuzyjne
 x  x = L
 nieograniczona penetracja składnika A (długi czas kontaktu)
c A ( x,0) = 0  4  1  2n + 1  x   2  DAB t  
2
c A ( x, t ) = c Ai 1 −  sin   exp  − ( 2n + 1) 
c A (0, t ) = c Ai   n = 0 ( 2 n + 1)  2 L   4 L2

c A ( , t ) = 0
 KONWEKCJA MASY
Makroskopowe mieszanie elementów płynu
 Konwekcyjne przenoszenie masy wewnątrz płynu, między płynem i
powierzchnią ciała stałego lub powierzchnią między fazową może
zachodzić podczas przepływu wywołanego działaniem sił
zewnętrznych (konwekcja wymuszona) albo przepływu
spowodowanego różnicami gęstości płynu na skutek różnicy stężeń
lub temperatury (konwekcja swobodna/naturalna).
 Równanie kinetyczne konwekcji jest analogiczne do prawa

Newtona:
N A = kc ( c Ai − c Af )
 NA – molowa gęstość strumienia masy [mol/m2s]]
 kC - współczynnik wnikania [m/s]
 cAf - stężenie w głębi płynu [mol/m3]
 cAi - stężenie na powierzchni międzyfazowej [mol/m3]
 KONWEKCYJNE PRZENOSZENIE MASY
 Wnikanie masy od ścianki (pow. międzyfazowej) do płynu
z
 gęstość strumienia masy

(
N A = kc c Ai − c Af ) DAB
cAi

k =
 warstwa przyścienna c  z
x
 Wyznaczanie współczynników wnikania masy - kc
cAf
 z korelacji z udziałem bezwymiarowych liczb kryterialnych
d
◼ konwekcja wymuszona Sh = f (Re, Sc, )
L
d
◼ konwekcja naturalna Sh = f (Gr , Sc, )
L
kc L u Lr u L  L3 r 2 g  m c
Sh = Re = = Sc = Gr =
DAB   DAB 2
 KONWEKCYJNE PRZENOSZENIE MASY
 Przykłady korelacji dla konwekcji wymuszonej
 laminarny przepływ płynu w rurze
0.33
 d analogie do wymiany ciepła
Sh = 1.62  Re Sc 
 L
 burzliwy przepływ płynu w rurze
Sh = 0.023 Re0.8 Sc 0.33
 opływ kuli
Sh = 2 + 0.6 Re0.5 Sc 0.33
 wnikanie masy w laminarnej warstwie spływającej cieczy
krótki czas kontaktu długi czas kontaktu
Pe  Sh = 3.41
Sh = 2
 L
 Korelacje dla konwekcji naturalnej 𝑆ℎ = 𝑎(𝐺𝑟, 𝑆𝑐)𝑚
 stałe a oraz m zależą od wartości iloczynu (Gr Sc) i geometrii układu
 PROJEKTOWANIE PROCESÓW PRZENOSZENIA MASY

 Wnikanie masy z równoczesną reakcją chemiczną

 Absorpcja gazowego składnika A gaz ciecz
 Pierwszorzędowa reakcja w fazie ciekłej pA
RA = k1 c A
pAi
 Równanie bilansu masy
d 2cA
DAB 2
= − RA = k1 c A cA

dx
c A ( x =  ) = c A0 c A ( x = 0) = c Ai cAo
◼ warunek na płaszczyźnie x = 
 dc   x
−aDAB  A  = k1 c Ao ( v − a  )
 dx  x =
ROZKŁAD STĘŻEŃ
◼ Rozwiązanie k1 k D
1 =  = 1 AB
 x  ( − 1)1 + tgh (1 )
DAB kc
cA
= cosh  1  −
   ( − 1)1 tgh (1 ) + 1
v v kc
c Ai = =
a  a DAB
 PRZENIKANIE MASY

Przenoszenie masy podczas przenikania obejmuje trzy następujące etapy:

1) wnikanie masy z wnętrza pierwszej fazy do powierzchni międzyfazowej

2) przenoszenie masy przez powierzchnię międzyfazową

3) wnikanie masy od powierzchni między fazowej do wnętrza drugiej fazy

Stwierdzono doświadczalnie, że opór

powierzchniowy przenoszenia jest
pomijalny, a zatem sytuacja na granicy
faz odpowiada stanowi równowagi
dynamicznej.
Stąd też stężenia na powierzchni
rozdziału faz układu o ograniczonej
rozpuszczalności możemy określić jako
stężenie równowagowe.
 PROJEKTOWANIE PROCESÓW PRZENOSZENIA MASY

Reaktor Chemiczny
✓ to, w najprostszym ujęciu, naczynie/zbiornik przystosowany
do przeprowadzania w nim określonej reakcji chemicznej
✓ w skali przemysłowej, konstrukcja reaktora i parametry
zachodzącego w nim procesu powinny zapewniać uzyskanie
optymalnych wyników ekonomicznych.
✓ na proces chemiczny zachodzący w reaktorze nakładają się, w
różnym stopniu i różnych proporcjach procesy przenoszenia
masy, pędu i energii
 PROJEKTOWANIE PROCESÓW PRZENOSZENIA MASY
(przykład)

 Proces ługowania (rozpuszczanie ciała stałego) c A (t = 0) = 0

idealne wymieszanie w zbiorniku
 1 – Wnikanie w cieczy
1
N A = kc ( c Ai − c A ) c. stałe ciecz

 Bilans masy dla składnika A w roztworze

dc A 3 VL = VR (1 − F )
VL = NA F F = VR F
dt R
1,0

F– powierzchnia wymiany masy (pow. ziaren c. stałego)

F – ułamek objętościowy ciała stałego 0,8

dc A 3F kc
=
0,6
dt
cA/cAi [-]
( cAi − cA ) (1 − F ) R 0,4
kc

cA
= 1 − e − At 3F kc 0,2

A=
c Ai R (1 − F ) 0,0
0 200 400 600 800 1000
t [s]
PROJEKTOWANIE PROCESÓW PRZENOSZENIA MASY