YAŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ Selin Hoca /selinhoca

CANLILARIN TEMEL BİLEŞENLERİ

ORGANİK MADDELER – PROTEİNLER VE VİTAMİNLER

www.selinhoca.com
 CANLILARIN TEMEL BİLEŞENLERİ - PROTEİNLER

3) PROTEİNLER
Amino Asit
✔ Aminoasitler proteinlerin temel yapı birimleridir.
✔ Canlıların yapısında en fazla bulunan organik moleküldür.
✔ Yapısında karbon atomuna bağlı üç grup bulunur. Bunlar;
✔ Yapısında C, H, O ve N bulunur. Bazılarında S ve P’da
amino grup (NH2),
bulunabilir.
karboksil grup (COOH) ve
✔ Yapıcı – onarıcıdırlar. Zorunlu durumlarda enerji verici
radikal grup (R) tur.
olarak da kullanılırlar.
✔ Ortamda birikmesi asitliği artırıp pH’ın düşmesine neden
✔ Enzim ve hormon yapısını oluşturduklarından
olur.
düzenleycidirler.
✔ Yapısında bulunan amino grup nedeni ile bazik, karboksil
✔ İnsan vücudunda depo edilemezler. Fazlası yağa
grup nedeni ile asit özellik gösterirler. Bu nedenle amfoter
dönüştürülerek depolanır.
özelikte maddelerdir.
✔ Sindirime uğrarlar. Sindirim sonucunda aminoasitleri
oluştururlar.
✔ Monomerleri aminoasittir. Aminoasitler hücre zarından
geçebilir.
✔ Genetik madde üzerindeki şifreye göre dehidrasyon sentezi
ile ribozomda üretilirler.

Selin Hoca 2 /selinhoca

 CANLILARIN TEMEL BİLEŞENLERİ - PROTEİNLER

1) Hem asit hem de baz özelliği gösteren; asit ve bazlarla

tepkimeye girebilen maddelere amfoter madde denir.
Bir amfoter madde olan amino asitlere asit özelliği ve baz
özelliği kazandıran gruplar aşağıdakilerden hangisinde
doğru verilmiştir?
Asit Baz
✔ Doğada 20 çeşit amino asit vardır. Aminoasitlerin birbirinden
A) Radikal grup Karboksil grup
farklı olmasının nedeni radikal grup yerine bağlanan molekül
B) Karboksil grup Radikal grup
çeşitidir.
C) Karboksil grup Amino grup
D) Amino grup Radikal grup
✔ Doğada bulunan 20 çeşit aminoasitten 8 tanesi hayvanlar
E) Amino grup Karboksil grup
tarafından üretilemez ve dışarıdan hazır alınması gerekir.
Tamamı ise bitkiler tarafından üretilebilir. Dışarıdan hazır
alınması gereken bu aminoasitlere temel( esansiyel)
2) I. Glikoz  Aminoasit
aminoasit denir.
II. Yağ asidi  Glikoz
III. Aminoasit  Yağ asidi
Yukarıda canlı vücudunda gerçekleşebilen bazı dönüşüm
olayları verilmiştir.
Verilen olaylardan hangisinin gerçekleşmesi sırasında
tepkimeden azot çıkışı görülür?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III

Selin Hoca 3 /selinhoca

 CANLILARIN TEMEL BİLEŞENLERİ - PROTEİNLER

✔ Aminoasitler birbirine bağlanarak protein yapısını oluşturur.

✔ Polipeptitlerin yapısına hangi aminoasit çeşidinin hangi
İki amino asit birbirine bağlanırken birinin amino grubu ile
sırayla geleceği DNA tarafından belirlenir. Yakın akraba olan
diğerinin karboksil grubu arasında peptit bağı kurulur. Bu
canlılarda DNA benzer olacağından proteinlerde benzer
bağın kurulması sırasında da bir molekül su açığa çıkar. Bu
olacaktır.
olaya peptitleşme denir.
✔ Proteinlerin birbirinden farklı olma sebepleri
✔ İki amino asit birleşirse: Dipeptit
Aminoasit sayısının farklı olması
✔ üç amino asit birleşirse: Tripeptit
Aminoasit sıralamasının farklı olması
✔ çok sayıda amino asit birleşirse: Polipeptit oluşur.
Aminoasit çeşitlerinin farklı olması
Üretiminde görev alacak genetik madde bölgesinin (gen)
✔ Üretilen polipeptitler işlevsizdir. Polipeptitlerin bu haline
farklı olmasıdır.
primer yapı denir.
✔ Proteinler yüksek ısı, yüksek basınç, pH değişikliği gibi
✔ Proteinin görev yapabilir hale gelmesi için polipeptit
etkenler karşısında dayanıksızdır ve yapıları bozulur. Bu olaya
üzerinde küçük değişiklikler yapılarak polipeptide üç boyutlu
DENATÜRASYON denir. Denatürasyona uğramış bir protein
bir hal kazandırılır ve protein haline getirilmiş olur.
eski haline dönemez.
Primer  Sekonder  Tersiyer  Kuaterner

Selin Hoca 4 /selinhoca

 CANLILARIN TEMEL BİLEŞENLERİ - PROTEİNLER

3) Tüm proteinler, aminoasitlerden oluşmasına rağmen

birbirinden farklı yapı gösterir.
Proteinlerin Canlılar için Önemi
Aşağıdakilerden hangisi proteinlerin birbirinden farklı olma
sebeplerinden biri değildir?
✔ Enzim ve hormonların yapısına katılır.
A) Genetik maddenin farklı olması
✔ Bağışıklığın sağlanmasında görev alır. (antikor)
B) Aminoasit sıralamasının farklı olması
✔ Doku onarımında kullanılır.
C) Aminoasit çeşitlerinin farklı olması
✔ Solunum gazlarının taşınmasında görev alır ve kana kırmızı
D) Aminoasitlerin bağlanma şekillerinin farklı olması
renk verir. (hemoglobin)
E) Aminoasit sayılarının farklı olması
✔ Kanın pıhtılaşmasında görev alır. (trombojen ve fibrinojen)
✔ Kanın ozmotik basıcını ve dokular ile kan arasındaki madde
alışverişini düzenler. (albümin ve globülin)
4) Aşağıdakilerden hangisi proteinlerin canlı vücudundaki
✔ Kas kasılmasında görev alır. (aktin ve miyozin)
görevlerinden biri değildir?
✔ Kas yapısında oksijen depolar ve kasa kırmızı renk verir.
A) Eşeysel hormonların yapısına katılarak düzenleyici olarak
(miyoglobin)
görev alır.
B) Solunum gazlarının taşınmasını sağlar.
C) Oksijen depolar.
D) Kanın damar dışında pıhtılaşmasını sağlar.
E) Bağışıklığın sağlanmasını sağlar.

Selin Hoca 5 /selinhoca

 CANLILARIN TEMEL BİLEŞENLERİ - VİTAMİNLER

SUDA ÇÖZÜNEN VİTAMİNLER:

✔ B ve C vitaminleridir.
✔ Suda çözünürler. Bu nedenle fazlası depolanamaz ve idrarla
dışarı atılır.
✔ Eksiklikleri hemen ortaya çıkar.
4) VİTAMİNLER:
YAĞDA ÇÖZÜNEN VİTAMİNLER:
✔ Vücut metabolizması için gerekli olan ancak insan
✔ A, D, E ve K vitaminleridir.
vücudunda üretilemeyen organik maddelerdir.
✔ Yağda çözünürler. Fazlası karaciğerde ve yağ dokuda depo
✔ Dışarıdan hazır olarak alınır ya da öncül maddelerden
edilir.
dönüştürülürler. (esansiyel)
✔ Eksiklikleri geç ortaya çıkar.
✔ Sindirime uğramazlar. Monomerleri yoktur. Hücre zarından
direkt olarak geçebilirler.
A VİTAMİNİ: Yağda çözünen vitamindir. Bitkilerden
✔ Yüksek ısı, sıcaklık, metal ve hava ile temas durumlarında
provitamin A olarak alınır; karaciğer ve incebağırsak
yapıları bozulur.
hücrelerinde A vitamini haline dönüştürülür. Eksikliğinde gece
✔ Enerji verici değillerdir. Düzenleyicidirler.
körlüğü (tavuk karası) hastalığı görülür
✔ Enzimlerin yapısına katılarak koenzim olarak görev görürler.
✔ Suda ya da yağda çözünme durumlarına göre ikiye ayrılırlar.
B VİTAMİNİ: Besinlerden enerji elde edilmesinde görev alan
suda çözünen vitaminlerdir. Çeşitleri vardır. Eksikliğinde
beriberi hastalığı, sinir sistemi bozuklukları, kansızlık, saç
dökülmesi gibi rahatsızlıklar görülür. İnsan bağırsağında
yaşayan bakteriler tarafından üretilebilir.

Selin Hoca 6 /selinhoca

 CANLILARIN TEMEL BİLEŞENLERİ - VİTAMİNLER

1) Aşağıdaki vitamin çiftlerinden hangisi bağırsak içinde

yaşayan bakteriler tarafından üretilebilir?
C VİTAMİNİ: Enzimlerin çalışmasına yardım eden suda
A) A ve B B) C ve D C) B ve K
çözünen bir vitamindir. Eksikliğinde yaraların geç iyileşmesi,
D) D ve E E) C ve K
metabolizma bozukluğu ve skorbüt hastalığı gibi
bozukluklar görülür.
2) I. A vitamini
II. B vitamini
D VİTAMİNİ: Provitamin D olarak alınan ve deri hücrelerinde
III. D vitamini
ultroviyole ışınların etkisi ile sentezlenen yağda çözünen
IV. K vitamini
vitamindir. Eksikliğinde çocuklarda raşitizm hastalığı,
Yukarıda verilen vitaminlerden hangisi provitamin halinde
yetişkinlerde osteomalazi hastalığı görülür.
alınıp karaciğer hücrelerinde vitamin haline getirilir?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) Yalnız IV
E VİTAMİNİ: Isıya karşı dayanıklı olan yağda çözünen
D) I ve III E) II ve III
vitamindir. Eksikliğinde kısırlık, karaciğerde bozukluk
görülür.
3) Aşağıda verilen vitamin ve eksikliğinde görülen hastalık
eşleştirmelerinden hangisi yanlış verilmiştir?
K VİTAMİNİ: İnsanda bağırsakta yaşayan bakteriler tarafından
A) E vitamini – Üreme sisteminin çalışmasında bozukluk
üretilebilen yağda çözünen vitamindir. Eksikliğinde kanın
B) K vitamini – Kanın damar içinde pıhtılaşmasında yavaşlama
pıhtılaşmasında gecikme ya da pıhtılaşmama görülür.
C) A vitamini – Karanlıkta görememe
D) B vitamini – Sinir sisteminin çalışmasında bozukluk
E) D vitamini – Kemiklerde yumuşama

Selin Hoca 7 /selinhoca