2.

deo – ZADACI

Hidrostatika

Zadatak 1.1. Plovak, koji se sastoji

od valjka (prečnika dV = 0.10 m i visine
hV = 0.10 m) i cevčice (prečnika dC =
0.02 m i visine hC = 1.00 m), nalazi se u
vodi gustine ρ1 = 1.0 kg/dm3 . Valjak je is-
punjen tečnošću gustine ρ2 = 1.2 kg/dm3 ,
a cevčica je ispunjena vazduhom. Uticaj
debljine zida plovka na hidrostatičke sile
se zanemaruje. Pri datim uslovima valjak
je potpuno potopljen u vodu, a samo deo
cevčice je iznad nivoa vode. Sopstvena
težina praznog plovka je GP = 1.0 N.
Odrediti koliki deo visine cevčice (h∗C ) se
nalazi u vodi.

Rešenje. Visina dela cevčice koji se nalazi u vodi,

h∗C , odred̄uje se iz uslova ravnoteže svih sila:

GP + G2 − PZ1 + PZ2 = 0

Težina tečnosti u valjku iznosi:

πd2V 3.14 × 0.12

G2 = ρ 2 g hV = 1.2 · 103 × 9.81 0.1 = 9.25 N
4 4
Hidrostatičke sile koje deluju na donju (PZ1 ) i gornju (PZ2 ) osnovu valjka su:
πd2V 3.14 × 0.12
PZ1 = ρ1g (hV + h∗C ) = 1 · 103 × 9.81 (0.1 + h∗C ) =
4 4

45
46 1. Hidrostatika

= 77.05(0.1 + h∗C )
π(d2V − d2C ) ∗
PZ2 = ρ2 g hC =
4
3.14(0.12 − 0.022) ∗
= 1 · 103 × 9.81 hC = 73.97h∗C
4
U gornjim izrazima, vertikalna komponenta hidrostatičke sile je računata kao
PZ = ρgV gde je ρ gustina fluida koji je u kontaktu sa površinom na koju se
računa komponenta sile, a V je zapremina tela izmed̄u površine na koju se
računa sila i njene projekcije na horizontalnu ravan na visini pijezometarske
kote. Tražena visina dela cevčice koji se nalazi u vodi je:

1.0 + 9.25 − 77.05 × 0.10

h∗C = = 0.826 m
77.05 − 73.97

Zadatak 1.2 Otvoreni rezervoar ispunjen je fluidom nepoznate gusti-

ne ρ2 i vodom gustine ρ1 = 1.0 kg/dm3 . U rezervoar je uronjen valjak gu-
stine ρ3 = 0.4 kg/dm3 koji može da
se kreće bez trenja duž vertikalne o-
sovine O. Poluprečnik valjka je r =
0.5 m, a visina h = 2.5 m. Na slici
je prikazan početni položaj valjka (pri
kome je njegova težina u ravnoteži sa
hidrostatičkim silama). Odrediti silu ko-
jom treba delovati na valjak da bi se on,
u odnosu na početni položaj, spustio za
∆Z = 0.50 m. Zanemariti dimenzije o-
sovine i pretpostaviti da je rezervoar do-
voljno velike zapremine da se pri pome-
ranju valjka ne menjaju nivoi fluida.

Rešenje. Težina valjka i sila potiska (vertikalna komponenta hidrostatičke

sile) na njega su:

G = ρ3gπr2h PZ = ρ1gπr2(Π1 − 1.00)

Iz uslova ravnoteže ovih sila odred̄uje se pijezometarska kota za vodu Π1 :

 47

G = PZ ⇒

ρ3 h
Π1 = + 1.00 =
ρ1
0.4 × 2.5
= + 1.00 = 2.00 m
1.0
Gustina drugog fluida odred̄uje se pomo-
ću pritiska u zajedničkoj tački A:

pA = ρ1 g(Π1 − ZA ) = ρ2g(Π2 − ZA ) ⇒
2.00 − 1.20
ρ2 = 1.0 = 0.8 kg/dm3
2.20 − 1.20
Na valjak treba delovati silom koja je jednaka odgovarajućoj promeni sile
potiska:

F = ∆PZ = ρ1gπr2∆Z = 1.0 × 9.81 × 3.14 × 0.52 × 0.50 = 3.85 kN

Zadatak 1.3. Za dno otvorenog rezervoara, ispunjenog vodom gustine

3
ρ1 = 1.0 kg/dm , pričvršćena je, preko opruge krutosti k = 4.5 kN/m, kupa
gustine ρ3 = 0.5 kg/dm3 . Ova kupa,
visine h = 1.50 m, okrenuta je vrhom
na dole, tako da joj je osnova prečnika
d = 1.25 m izvan vode. Pri stanju pri-
kazanom na slici, kada je nivo vode na
nepoznatoj koti Z0 , sila u opruzi jednaka
je nuli. Odrediti za koliko će se podići
kupa (odnosno istegnuti opruga) ukoliko
se u rezervoar sipa ulje gustine ρ2 =
0.85 kg/dm3 tako da nivo ulja dostigne
kotu osnove kupe. Pretpostaviti da je re-
zervoar dovoljno velike zapremine da se
pri podizanju kupe ne menja nivo vode.

Rešenje. Težina kupe i sila potiska na nju su:

π π
G = ρ3 g d2 h = 0.5 × 9.81 1.252 × 1.50 = 3.009 kN
12 12
48 1. Hidrostatika

 
π Z0 − 1.00 2 2
PZ = ρ1 g d (Z0 − 1.00) =
12 h
 
π Z0 − 1.00 2
= 1.0 × 9.81 1.252(Z0 − 1.00)
12 1.50
= 1.784(Z0 − 1.00)3

Iz uslova ravnoteže ovih dveju sila odred̄uje se Z0:

r
3 3.009
G = PZ ⇒ Z0 = + 1.00 = 2.19 m
1.784
Ako se ulje dolije do kote Π2 = 2.50 + ∆Z
(gde je ∆Z – istezanje opruge), tada je:
p0
Π2 = + Z0 ⇒
ρ2 g

p0 = ρ2g(2.50 + ∆Z − Z0 )

Pijezometarska kota za vodu Π1 odred̄uje

se pomoću pritiska u zajedničkoj tački na
kontaktu vode i ulja:

p0 0.85
Π1 = + Z0 = (2.50 + ∆Z − 2.19) + 2.19 = 0.85 ∆Z + 2.454
ρ1 g 1.0

Sila potiska na deo kupe koji je u vodi je:

"  2
πd2 Z0 − 1 − ∆Z
PZ1 = ρ1g (Z0 − 1 − ∆Z)+
12 h
 2 #
πd2 Z0 − 1 − ∆Z
+ (Π1 − Z0 )
4 h

Sila potiska na deo kupe koji je u ulju je:

"  2
πd2h πd2 Z0 − 1 − ∆Z
PZ2 = ρ2g − (Z0 − 1 − ∆Z)−
12 12 h
 2 #
πd2 Z0 − 1 − ∆Z
− (Π2 − Z0 )
4 h

Sila kojom opruga vuče kupu je:

F = k ∆Z
 49

Traženo rastojanje ∆Z odred̄uje se iz uslova ravnoteže svih sila:

G + F = PZ1 + PZ2

Zamenom odgovarajućih brojnih vrednosti dobija se jednačina:

(∆Z)3 − 3.59 (∆Z)2 + 21.18 ∆Z − 9.60 = 0 (1.1)

Analitičko rešenje jednačine oblika x3 + Ax2 + Bx + C = 0 dobija se smenom

t = x + A/3, odnosno svod̄enjem na jednačinu oblika t3 + 3αt + 2β = 0.
Koeficijenti i diskriminanta ove jednačine su:
−A2 + 3B 2A3 − 9AB + 27C
α= β= δ = α3 + β 2
9 54
Ukoliko je δ > 0, postoji samo jedno realno rešenje:
q √ q √
A 3 3
x=− + −β + δ + −β − δ
3
a druga dva su kompleksna. U slučaju kada je δ ≤ 0, postoje tri realna
rešenja:
   
A √ 1 −β 2π
xi = − + 2 −α cos arccos √ + (i − 1) (i = 1, 2, 3)
3 3 −α3 3
Za vrednosti A = −3.59, B = 21.18 i C = −9.60 dobija se α = 5.63 i
β = 6.16, odnosno δ = 216.2 > 0, pa je:
q √ q √
(−3.59) 3 3
∆Z = − + −6.16 + 216.2 + −6.16 − 216.2 = 0.488 m
3
Jednačina (1.1) može da se reši i nekim približnim (numeričkim) postupkom,
npr. metodom iteracije. Ovaj postupak1 zasniva se na tome da se jednačina
oblika f (x) = 0 prepiše u obliku x = ϕ(x), pa se zatim ponavlja rekurentna
formula x(i+1) = ϕ(x(i)). Dakle, jednačina (1.1) može se prepisati u obliku:

9.60 − (∆Z)3 + 3.59(∆Z)2

∆Z =
21.18
odnosno:
9.60 − (∆Z(i))3 + 3.59(∆Z(i))2
∆Z(i+1) =
21.18
1
Potreban uslov za konvergenciju ovog postupka je da u nekom intervalu za vrednosti x
(u okviru koga se bira i vrednost za prvu iteraciju x1 ), bude | dϕ/dx | < 1 .
50 1. Hidrostatika

gde je i – redni broj iteracije. Ako se u prvom koraku uzme ∆Z(1) = 0,

dobija se:
9.60
∆Z(2) = = 0.453
21.18
9.60 − 0.4533 + 3.59 × 0.4532
∆Z(3) = = 0.484
21.18
9.60 − 0.4843 + 3.59 × 0.4842
∆Z(4) = = 0.488
21.18
Daljim ponavljanjem može se pokazati da postupak konvergira vrednosti
∆Z = 0.488 m.

Zadatak 1.4. Zatvo-

reni rezervoar delimično
je ispunjen vodom gustine
ρ = 1.0 kg/dm3 . Pritisak
na otvorenom manometru
iznosi pM = −9.81 kPa.
Odrediti statičke uticaje
(M, T, N ) u preseku A–A
pregradnog zida. Zadatak
je ravanski (računati na
1 m dužine zida).

Rešenje. Pijezometarska kota za vodu sa leve strane pregradnog zida, Π1 ,

može se odrediti iz osnovne jednačine hidrostatike za tačku na visini na kojoj
se nalazi manometar (ZM ):
pM −9.81
Π1 = + ZM = + 1.00 = 0.00 m
ρg 1.0 × 9.81
Pritisak na površini vode sa leve strane zida (u tački B) je:

pB = ρg(Π1 − ZB ) = 1.0 × 9.81(0.0 − 4.0) = −39.24 kPa

Ovaj pritisak jednak je pritisku vazduha pVAZD , odnosno jednak je pritisku
na površini vode sa desne strane zida (pB = pVAZD = pC ), pa je:
pC −39.24
Π2 = + ZC = + 1.00 = −3.00 m
ρg 1.0 × 9.81
 51

Na delu na kome je vazduh sa obe strane zida (desno od račve i na levom delu
iznad kote 4 m), sile kojima vazduh deluje na zid med̄usobno se poništavaju.
Opterećenja na ostale delove zida su računata kao za ravanski zadatak i to:
– horizontalna opterećenja prema izrazu PX = ρgΩX L, gde je ΩX – po-
vršina dijagrama visine pritiska (tj. dijagrama opterećenja kod koga je
apscisa p/ρg, a ordinata Z) i L – dužina zida,
– vertikalna opterećenja prema izrazu PZ = ρgΩZ L, gde je ΩZ – povr-
šina omed̄ena konturom na koju se odred̄uje sila, njenom projekcijom
na horizontalnu ravan na visini pijezometarske kote i odgovarajućim
vertikalnim izvodnicama.

PX1 = − 1.0 × 9.81 × 4.02/2 = −78.48 kN/m

PX2 = − 1.0 × 9.81 × 3.0 × 1.0 = −29.43 kN/m
PX3 = − 1.0 × 9.81 × 1.02/2 = −4.90 kN/m
PX4 = − 39.24 × 3.0 = −117.72 kN/m
PZ1 = − 39.24 × 2.0 = −78.48 kN/m
PZ2 = − 1.0 × 9.81 × 2.0 × 3.0 = −58.86 kN/m

Statički uticaji u preseku A–A su:

4
X 2
X
MA−A = PXi Zi + PZi Xi = −78.48 × 2.667 + 29.43 × 0.50 +
i=1 i=1
+ 4.90 × 0.667 + 117.72 × 2.50 +
+ 78.48 × 1.00 − 58.86 × 1.00 = 122.62 kNm/m
4
X
TA−A = PXi = −78.48 + 29.43 + 4.90 + 117.72 = 73.57 kN/m
i=1
X2
NA−A = PZi = 78.48 − 58.86 = 19.62 kN/m
i=1

Proračun opterećenja mogao bi se pojednostaviti ako bi se pre proračuna sila

sabrali dijagrami svih horizontalnih odnosno vertikalnih opterećenja. Ovako
dobijeno rezultujuće opterećenje ekvivalentno je onome koje bi delovalo kada
bi posmatrani rezervoar bio otvoren, odnosno kada bi pijezometarske kote
bile na nivoima vode. U tom slučaju potrebno je računati svega tri sile
(umesto šest).
52 1. Hidrostatika

Šrafura na dijagramima ΩX i ΩZ ukazuje na smer delovanja odgovarajućih

sila2.

Zadatak 1.5. Ustava napravljena od materijala gustine ρU = 7.0 kg/dm3

svojim gornjim krajem okačena je o zglob duž ose čija je projekcija tačka O,
a donjim krajem je slobodno oslonjena na dno rezervoara. Zadatak je ravan-
ski. Sa obe strane ustave nalazi se voda gustine ρV = 1.0 kg/dm3. Odrediti

2
Na slikama su nacrtani pravi smerovi delovanja sila. Znak “−” u izrazima za sile
označava da je hidrostatički pritisak u toj tački negativan, odnosno da je sila usmerena od
konture na koju deluje ka tečnosti (fluid “povlači” konturu). Obrnuto, pozitivan znak sile
znači da je hidrostatički pritisak u merodavnoj tački pozitivan, odnosno da sila pritiska
konturu. Ovakva konvencija usvojena je jer u fluidu ne postoje negativni naponi (naponi
zatezanja) pa ni negativni pritisci. Najniži pritisak (apsolutni) u fluidu je paps,min = 0 Pa,
dok je najniži hidrostatički pritisak:

pmin = paps,min − patm = −patm = −100 kPa

(pošto je usvojeno da je hidrostatički pritisak vode “nula” kada je paps = patm ). Naglašava
se da je ova konvencija različita od konvencije o znaku presečnih sila koja je usvojena
u predmetu “Otpornost materijala” (“. . . Normalna sila je pozitivna ako zateže svoju
presečnu ravan. Transverzalna sila je pozitivna ako obrće element grede u smeru obrtanja
kazaljke na satu . . . ”, V. Brčić, Otpornost materijala, 1978), odnosno da te dve stvari ne
treba mešati.
 53

potrebnu de-
bljinu ustave
iz uslova da
se ona podiže
(obrtanjem o-
ko ose zgloba)
tek kada nivo
vode levo od
ustave padne
ispod prikaza-
nog, za koga
je dubina vode
H = 3.0 m.

Rešenje. Sile koje deluju na ustavu su:

PX1 = PZ1 = 1.0 × 9.81 × 3.02/2 = 44.14 kN/m
PX2 = PZ2 = 1.0 × 9.81 × 4.02/2 = 78.48 kN/m
PX3 = PZ3 = 1.0 × 9.81 × 1.0 × 4.0 = 39.24 kN/m

√
Težina ustave po 1 m dužine je G = 7.0 × 9.81 × 4 2 δ = 388.46 δ, gde je δ –
debljina ustave. S obzirom da je δ nepoznata veličina, odrediće se iz uslova
da je suma momenata svih sila oko tačke O jednaka nuli:

ΣM(O) = 0 ⇒ − 44.14 × 3.0 + 78.48 × 2.667 + 39.24 × 2.0 −

54 1. Hidrostatika

− 44.14 × 3.0 + 78.48 × 2.667 + 39.24 × 2.0 −

− 388.46 δ × 2.0 = 0 ⇒ δ = 0.40 m

Zadatak 1.6. Armirano betonski zid

poprečnog preseka kao na slici pregrad̄uje
otvoreni rezervoar na dva dela. Sa leve
strane zida nalaze se tečnosti gustina ρ1 =
0.8 kg/dm3 i ρ2 = 1.2 kg/dm3, a sa desne
strane je tečnost gustine ρ3 = 0.8 kg/dm3 .
Visina koju pokazuje živin manometar je
∆HŽ = 0.034 m. Gustine betona i žive
su ρB = 2.5 kg/dm3 i ρŽ = 13.6 kg/dm3 .
Zadatak je ravanski, a dužina zida je 5 m.
Sračunati nivo sa desne strane zida, a zatim
odrediti statičke uticaje (M, T, N ) u preseku
A–A (u kome je zid uklješten).

Rešenje. Pijezometarske kote za sve teč-

nosti odred̄uju se pomoću pritisaka u zajed-
ničkim tačkama:
pC = ρ1g(Π1 − ZC ) = 0.8 × 9.81 × (6.00 − 3.00) = 23.54 kPa
pC 23.54
Π2 = + ZC = + 3.00 = 5.00 m
ρ2 g 1.2 × 9.81
pD = ρ2g(Π2 − ZD ) = 1.2 × 9.81 × (5.00 + 0.034) = 59.26 kPa
pD 59.26
ΠŽ = + ZD = + (−0.034) = 0.410 m
ρŽg 13.6 × 9.81
pE = ρŽg(ΠŽ − ZE ) = 13.6 × 9.81 × (0.410 − 0.00) = 54.72 kPa
pE 54.72
Π3 = + ZE = + 0.00 = 6.973 m
ρ3 g 0.8 × 9.81
Sile koje deluju na zid su:
PX1 = 0.8 × 9.81 × 5.0 × 3.02/2 = 176.6 kN
PX2 = 1.2 × 9.81 × 5.0 × 2.0 × 3.0 = 353.2 kN
PX3 = 1.2 × 9.81 × 5.0 × 3.02/2 = 264.9 kN
PX4 = 0.8 × 9.81 × 5.0 × 6.9732/2 = 954.0 kN
PZ1 = 0.8 × 9.81 × 5.0 × 0.743 × 2.973/2 = 43.3 kN
PZ2 = 0.8 × 9.81 × 5.0 × 1.0 × 2.973 = 116.7 kN
PZ3 = 0.8 × 9.81 × 5.0 × 1.0 × 4.0/2 = 78.5 kN
 55

Težina zida je:

G = 2.5 × 9.81 × 5.0 × 1.0 × 8.0/2 = 490.5 kN
Statički uticaji u preseku A–A su:
MA−A = − 176.6 × 4.00 − 353.2 × 1.50 − 264.9 × 1.00 +
+ 954.0 × 2.324 − 43.3 × 0.752 + 116.7 × 0.50 +
+ 78.5 × 0.333 − 490.5 × 0.333 = 604.6 kNm
TA−A = 176.6 + 353.2 + 264.9 − 954.0 = −159.3 kN
NA−A = − 43.3 + 116.7 + 78.5 − 490.5 = −338.6 kN

Zadatak 1.7. Na vertikalnom zidu otvorenog rezervoara nalazi se ustava

oblika jednakokrakog pravouglog trougla, koja se sastoji iz dva dela – 1
(trapez) i 2 (trougao). Ukupna visina ustave je H = 6.0 m. Rezervoar je
ispunjen vodom gustine ρ = 1.0 kg/dm3 , tako da je slobodna površina na
visini gornjeg dela ustave.
Odrediti rastojanje Z (visinu
trapeznog dela ustave) tako
da intenziteti hidrostatičkih
sila na delove 1 i 2 budu jed-
naki, a zatim odrediti te sile
(intenzitet, pravac i položaj)
za svaki deo posebno.
56 1. Hidrostatika

Rešenje. Horizontalne komponente hidrostatičke sile računaju se prema

izrazu PX = ρghTA, gde je A – površina projekcije konture (na koju se
odred̄uje sila) na vertikalnu ravan upravnu na pravac X i hT – vertikalno
rastojanje težišta površine A od pijezometarske kote.
Z 2
2 2(H − Z)Z + 2 Z3 Z2 Z 2 (3H − 2Z)
PX1 = ρg Z(2H − Z) = ρg
Z(2H − Z) 3

1 (2Z + H)(H − Z)2

PX2 = ρg [Z + (H − Z)] (H − Z)2 = ρg
3 3
3H 2 H 3
PX1 = PX2 ⇒ Z3 + Z + =0 ⇒
2 4

Z 3 − 9Z 2 + 54 = 0

Koeficijenti α i β koji se dobijaju redukcijom ove jednačine3 su:

α = [−(−9)2 + 3 × 0]/9 = −9

β = [2 × (−9)3 − 9 × (−9) × 0 + 27 × 54]/54 = 0

pa je δ = −729 < 0 i postoje tri realna rešenja:

 
1π 2π
Zi = 3 + 6 cos + (i − 1) (i = 1, 2, 3)
32 3
Z1 = 8.20 m Z2 = −2.20 m Z3 = 3.00 m

pri čemu očigledno samo poslednje rešenje fizički ima smisla (0 < Z3 < H).
Dakle:

Z = Z3 = 3.00 m

Intenziteti sila su:

3.02(3 × 6.0 − 2 × 3.0)
PX1 = 1.0 × 9.81 = 353.16 kN = PX2
3
Sopstveni momenti inercije za pojedine delove ustave su:
 2
1 Z(3H − 2Z)
IY Y 1 = Z 3 (2H + Z) − Z(2H − Z) = 19.50 m4
6 3(2H − Z)
3
Videti objašnjenje na strani 49.
 57

1
IY Y 2 = 2(H − Z)(H − Z)3 = 4.50 m4
36

Ekscentriciteti sila su:

ρgIY Y 1 1.0 × 9.81 × 19.50

eZ1 = − =− = −0.542 m
PX1 353.16

ρgIY Y 2 1.0 × 9.81 × 4.50

eZ2 = − =− = −0.125 m
PX2 353.16

Znak “−” u gornjim izrazima ozna-

čava da se napadne tačke sila nalaze
ispod odgovarajućih težišta na nave-
denim rastojanjima, što je slučaj kada
je pritisak u težištu pozitivan. Obr-
nuto, kada je pritisak u težištu ne-
gativan, napadna tačka sile je iznad
težišta na rastojanju jednakom pozi-
tivnom ekscentricitetu (znak ekscen-
triciteta je vezan uz usvojeni poziti-
van smer Z-ose koji je usmeren na
gore, počev od težišta).

Zadatak 1.8. Zatvoreni

rezervoar potpuno je ispu-
njen tečnostima gustina ρ1 =
1.0 kg/dm3 i ρ2 = 0.8 kg/dm3 .
Manometar, koji se nalazi na
rastojanju od 0.50 m ispod dna
rezervoara, pokazuje pritisak
pM = 14.715 kPa. Odrediti
ukupnu hidrostatičku silu koja
deluje na deo rezervoara desno
od preseka A–A.

Rešenje.

pM 14.715
Π1 = + ZM = + (−0.50) = 1.00 m
ρ1 g 1.0 × 9.81
58 1. Hidrostatika

Pošto je pijezometarska kota Π1 u zajedničkoj tački obeju tečnosti, pritisak

u ovoj tački jednak je nuli, pa je Π2 = Π1 = 1.00 m. Horizontalne sile na
omotač su:

PX1 = 1.0 × 9.81 × 0.50 × 2.0 × 1.0 = 9.81 kN

PX2 = 0.8 × 9.81(−0.50)2.0 × 1.0 = −7.85 kN
PXR = 9.81 − 7.85 = 1.96 kN
IY Y 1 = IY Y 2 = 2.0 × 1.03/12 = 0.167 m4
1.0 × 9.81 × 0.167
eZ1 = − = −0.167 m
9.81
0.8 × 9.81 × 0.167
eZ2 = − = 0.167 m
−7.85
Iz uslova jednakosti sume momenata svih horizontalnih sila i momenta rezul-
tujuće horizontalne sile odred̄uje se njena napadna tačka:
9.81 × 0.333 − 7.85 × 1.667
ZR = = −5.00 m
1.96
Vertikalne sile su:
11
PZ1 = 1.0 × 9.81 2.02 × 1.0 = 6.54 kN
23
11
PZ2 = − 0.8 × 9.81 2.02 × 1.0 =
23
= − 5.23 kN
PZR = 6.54 + 5.23 = 11.77 kN

Obe vertikalne sile deluju u težištima odgovarajućih

polupiramida, odnosno na (horizontalnom) rasto-
janju XR = 0.25 m od preseka A–A. Ukupna rezul-
tanta i njen nagib (u odnosu na horizontalu) su:
p
R= 1.962 + 11.772 = 11.93 kN
11.77
α = arctg = 800 320
1.96

Zadatak 1.9. Zatvoreni rezervoar potpuno je ispunjen tečnostima gu-

stina ρ1 = 1.0 kg/dm3 i ρ2 = 0.7 kg/dm3 . Nivo u pijezometru je na nivou
zajedničke tačke dve tečnosti. Odrediti ukupnu hidrostatičku silu koja deluje
na složeno telo sastavljeno od polukupe, poluvaljka i četvrtine lopte.
 59

Rešenje. Ako se za referentan nivo (Z = 0) usvoji dno rezervoara, oči-

gledno je Π1 = Π2 = 4.0 m.
Horizontalne sile na pojedine delove složenog tela su:
 
4 × 1.5 1
PX1 = 1.0 × 9.81 1.0 + 1.52 × π = 56.74 kN
3×π 2
PX2 = 1.0 × 9.81 × 0.5 × 3.0 × 1.0 = 14.72 kN
PX3 = 0.7 × 9.81 (−0.5) 3.0 × 1.0 = −10.30 kN
 
1.5 1
PX4 = 0.7 × 9.81 1.0 + 3.0 × 1.5 = −23.18 kN
3 2

Odgovarajući ekscentriciteti su:

"  2 #
1.0 × 9.81 π × 3.04 4 × 1.5 1
eZ1 = − − 1.52 × π =
56.74 128 3×π 2
= − 0.096 m
1.0 × 9.81 3.0 × 1.03
eZ2 = − = −0.167 m
14.72 12
0.7 × 9.81 3.0 × 1.03
eZ3 = − = 0.167 m
−10.30 12
0.7 × 9.81 3.0 × 1.53
eZ4 = − = 0.083 m
−23.18 36
60 1. Hidrostatika

Ukupna horizontalna sila i položaj njene napadne tačke su:

PXR = 56.74 + 14.72 − 10.30 − 23.18 = 37.98 kN

ZR = [ 56.74 (3.0 − 0.637 − 0.096) + 14.72 (4.0 − 0.50 − 0.167) −
− 10.30 (4.0 + 0.50 + 0.167) −
− 23.18 (5.50 + 0.083) ] /37.98 = 0.005 m

Vertikalne sile su:

1 π × 3.03
PZ1 = 1.0 × 9.81 = 34.67 kN
4 6
1
PZ2 = 1.0 × 9.81 1.52 × π × 1.0 = 34.67 kN
2
1
PZ3 = − 0.7 × 9.81 1.52 × π × 1.0 = −24.27 kN
2
1 π × 3.02 × 1.5
PZ4 = − 0.7 × 9.81 = −12.13 kN
2 12

Rastojanja težišta odgovarajućih tela optere-

ćenja (zapremina) od vertikalnog zida su:
3 × 1.5
X1 = = 0.562 m
8
4 × 1.5
X2 = X3 = = 0.637 m
3×π
1.5
X4 = = 0.477 m
π
Ukupna vertikalna sila i položaj njene na-
padne tačke su:

PZR = 34.67 + 34.67 + 24.27 +

+ 12.13 = 105.74 kN
XR = (34.67 × 0.562 + 34.67 ×
× 0.637 + 24.27 × 0.637 +
+ 12.13 × 0.477) / 105.74 =
= 0.594 m
Ukupna rezultanta i njen nagib (u odnosu na horizontalu) su:
p 37.98
R= 37.982 + 105.742 = 112.35 kN α = arctg = 700 150
105.74
 61

Zadatak 1.10. U otvorenom rezervoaru nalazi se voda gustine

3
ρ0 = 1.0 kg/dm . Kruti nosač zanemarljive težine može da se obrće bez
trenja oko ose u tački O. Sa jedne strane nosača je kupasti zatvarač gustine
ρ1 = 2.5 kg/dm3, prečnika
osnove dZ = 1.0m i visine
hZ = 1.0 m, koji zatvara ot-
vor prečnika dO = 0.5 m. Sa
druge strane nosača je valjka-
sti plovak prečnika dP = 1.0 m
i visine hP = 1.5 m. Na sli-
ci je prikazan početni nivo vo-
de. Odrediti gustinu plovka ρ2
iz uslova da se zatvarač otvo-
ri ukoliko se nivo vode u sudu
podigne iznad početnog sta-
nja.

Rešenje. Težina zatvarača

je:

πd2ZhZ π × 1.02 × 1.0

G1 = ρ 1 g = 2.5 × 9.81 = 6.421 kN
12 12

Horizontalna hidrostatička sila na deo omotača kupe koji je u vodi, čija je

vertikalna projekcija kružni prsten spoljašnjeg prečnika dZ i unutrašnjeg dO ),
poništava se sa delom sile na osnovu kupe čija je projekcija isti prsten, tako
da je ukupna horizontalna sila:

πd2O π 0.52
PX = ρ0ghT = 1.0 × 9.81 × 1.5 = 2.889 kN
4 4
Ekscentricitet ove sile je:

1.0 × 9.81 π × 0.54

eZ = − = −0.010 m
2.889 64
Vertikalna sila na gornji deo zarubljene kupe poništava se sa delom sile na
donji deo, tako da je ukupna vertikalna sila na zatvarač:
π 2
PZ1 = ρ0g (d hZ − d2O hO ) =
12 Z
π
= 1.0 × 9.81 (1.02 × 1.0 − 0.52 × 0.5) = 2.247 kN
12
62 1. Hidrostatika

Položaj napadne tačke ove sile je:

1.0
4 1.03 − (0.5 + 0.5
4 ) 0.5
3
X1 = = 0.196 m
1.03 − 0.53
Vertikalna sila na plovak je:
πd2P
PZ2 = ρ0g 1.0 = 1.0 × 9.81 × π × 0.52 × 1.0 = 7.705 kN
4
Težina plovka je:
πd2P
G 2 = ρ2 g hP = ρ2 × 9.81 × π × 0.52 × 1.5 = 11.557 ρ2
4
Gustina plovka odred̄uje se iz uslova da je suma momenata svih sila oko
tačke O jednaka nuli:

ΣM(O) = 0 ⇒ 6.421 × 0.25 − 2.247 × 0.196 − 2.889 × 2.010 −

− 11.557 ρ2 × 2.0 + 7.705 × 2.0 = 0
⇒ ρ2 = 0.466 kg/dm3