ΠΕΜΠΤΗ 31 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2020

10 ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ

Η διάσημη
πρωτοχρονιάτικη
συναυλία της
Φιλαρμονικής της
Βιέννης και η Ελλάδα
Toυ
Μιχάλη Βρεττάκη
H Πρωτοχρονιάτικη Συναυλία
της Φιλαρμονικής της Βιέννης, ένα
παγκόσμιας εμβέλειας μουσικό γε-
γονός, μεταδίδεται απ΄ ευθείας σε
πάνω από 90 χώρες σε όλο τον κό-
σμο, μεταξύ των οποίων και σε
χώρα μας, και την παρακολουθούν
περισσότεροι από 50 εκατομμύρια
τηλεθεατές. Μεταδίδεται, επίσης,
και από εκατοντάδες ραδιοφωνικά
δίκτυα. Ένας θεσμός συνυφασμέ-
νος με την πρώτη μέρα του έτους,
βασισμένος στη πλούσια βιεννέ-
ζικη παράδοση και του βάλς και
της πόλκας, προσφέροντας αισθή-
ματα ευφορίας. Ένα σημαντικό
brand στην ανάδειξη του πολιτι-
σμικού αποθέματος της Αυστρίας
και της προβολής της χώρας.
Πραγματοποιείται στο Μέγαρο
Φίλων της Μουσικής της Βιέννης
(Musikverein), στη Χρυσή του Αί-
θουσα ("Goldener Saal"), από το
1939. Ξεκινάει στις 11.15 κάθε
πρωτοχρονιά και ολοκληρώνεται
στις 13.45 περίπου, ώρα Αυ-
στρίας. Τη συναυλία μπορούν να
παρακολουθήσουν από κοντά
2000 άτομα, εκ των οποίων 1.700
καθήμενοι και 300 όρθιοι. Τα πε-
ρισσότερα εισιτήρια διατίθενται σε
χορηγούς, επίσημους προσκεκλη-
μένους, τιμώμενους και ευεργέτες
της ορχήστρας.
900 περίπου εισιτήρια απομέ-
νουν κάθε χρόνο προς πώληση και
αυτά με κλήρωση, λόγω της υπερ-
βολικής ζήτησης. 60.000 περίπου
αιτήσεις υποβάλλονται από την
Αυστρία και από άλλες χώρες κάθε
χρόνο τον Φεβρουάριο για την
επόμενη πρωτοχρονιάτικη συναυ-
λία, και με τις τιμές των εισιτηρίων
να κυμαίνονται από 35 έως 1200
ευρώ.
Το 1857 με ένα ιστορικό διά-
ταγμα του Αυτοκράτορα Φραγκί-
σκου Ιωσήφ απομακρύνθηκαν τα
γνωστά, από τις πολιορκίες, τείχη
της Βιέννης! Μ’αυτόν τον τρόπο,
δημιουργήθηκε στη θέση τους ο
μέχρι σήμερα περιφερειακός/δα-
κτύλιος δρόμος της πόλης
(Ringstrasse) ενώ παράλληλα επε-
κτάθηκε και το σχέδιο της πόλης.
Το μέγαρο των Φίλων της Μουσι-
κής κτίστηκε το 1870 έξω από τα
παλαιά τείχη, 100 μέτρα από την
Ringstrasse.
Το 1857 ο Θεόφιλος Χάνσεν, ο
δανός αρχιτέκτονας, κέρδισε το
διαγωνισμό για τα σχέδια του Με-
γάρου, ανάμεσα σε πολλούς άλ-
λους διαγωνιζόμενους διακεκριμ-
μένους αρχιτέκτονες.
Εμπνευσμένα τα σχέδια του από
την κλασσική Ελλάδα και με ελλη-
νικά στοιχεία, κατάφερε να δημι-
ουργήσει, όπως χαρακτηριστικά
αναφέρεται στην ιστορία του με-
γάρου, ένα τέλειο παράδειγμα της
πολυχρωμίας της κλασσικής αρχαι-
ότητας που διαπερνά όλο το κτή-
ριο ως εκφραστής της "ελληνικής
αναγέννησης".
Οι κίονες ιονικού ρυθμού, ο
Απόλλωνας οι 9 Μούσες το κεν-
τρικό θέμα στις οροφογραφίες της
Χρυσής Αίθουσας και ο Ορφέας
στο αέτωμα της κεντρικής εισόδου
να υποδέχεται τους καλεσμένους.
Αλλά εκείνο που χαρακτηρίζει ιδι-
αίτερα όλο το Μέγαρο είναι οι 36
χρυσές Καρυάτιδες που περιβάλ-
λουν το χώρο της υπέρλαμπρης
αυτής Χρυσής Αίθουσας.
Ο Χάνσεν βέβαια, πριν μετακο-
μίσει στη Βιέννη το 1846, είχε ερ-
γαστεί και σπουδάσει στην Ελλάδα
για οκτώ χρόνια και είχε σχεδιάσει
σημαντικά κτήρια όπως, την Ακα-
δημία, το Αστεροσκοπείο, την
Εθνική Βιβλιοθήκη και το Ζάππειο.
Βέβαια διέπρεψε και στη Βιέννη
που εκτός το Μέγαρο Φίλων της
Μουσικής σχεδίασε πλειάδα εμ-
βληματικών κτηρίων, μεταξύ των
οποίων το Αυστριακό Κοινοβούλιο,
την Ακαδημία Καλών Τεχνών Βιέν-
νης, το Χρηματιστήριο της Βιέννης
και τον Ελληνορθόδοξο Καθε-
δρικό Ναός της Αγίας Τριάδος
Βιέννης.
Κύριος χρηματοδότης για την
κατασκευή του Μεγάρου των Φί-
λων της Μουσικής αλλά και εμ-
πνευστής του, ήταν ο ελληνικής
καταγωγής Νικόλαος Δούμπας.
Προς τιμήν του, μάλιστα ο δρόμος
που οδηγεί στο Μέγαρο πήρε το
όνομα του (Dumbastrasse). Γεννή-
θηκε στη Βιέννη το 1830, ήταν γιος
του Στέργιου Δούμπα (1794-
1870) ο οποίος μετανάστευσε
από τη Βλάστη Κοζάνης στη Βιέννη
το 1817 για να δουλέψει ως υπη-
ρέτης. Έμελλε όμως να αναδειχθεί
σε μεγάλο έμπορο και επιχειρημα-
τία αλλά και σε σημαντικό ευερ-
γέτη, τόσο στη Βιέννη όσο και
στην Ελλάδα (κύριες δραστηριότη-
τες του, το εμπόριο βαμβακιού και
τραπεζικές υπηρεσίες).
Ο γιός του Νικόλαος που
συνέχισε την παράδοση του πα-
τέρα του, υπήρξε κορυφαίος μαι-
κήνας της μουσικής, πρόεδρος του
Συλλόγου Ανδρικής Χορωδίας της
Βιέννης και από τους ιδρυτές της
Εταιρείας Φίλων της Μουσικής.
Άσκησε σημαντική επιρροή στις
τέχνες στη Βιέννη υποστηρίζοντας
πολλούς καλλιτέχνες (μεταξύ των
οποίων τους ζωγράφους Rudolf
von Alt, Heinrich von Angeli, Carl
Haumold και Carl Tischinger κα-
θώς επίσης και τους γλύπτες Carl
Kundmann, Viktor Tilingner, Cas-
par von Zumbusch και Rudolf
Weyr). Με την ιδιότητά του επίσης
ως βουλευτής, πρότεινε την κατα-
σκευή πολυάριθμων μνημείων σε
συνθέτες.
Υπήρξε προσωπικός φίλος του
Ριχάρδου Βάγκνερ και του Γιόχαν
Στράους. Στην εξοχική του κατοι-
κία στις όχθες του Δούναβη μάλι-
στα λέγεται ότι ο Στράους συνέ-
θεσε το γνωστό βαλς 'Γαλάζιος
Δούναβης', που θεωρείται ο ανε-
πίσημος ύμνος της Αυστρίας. Του
πιστώνεται δε σε μεγάλο βαθμό η
διάσωση και προβολή του έργου
του διάσημου αυστριακού συν-
θέτη Φράντς Σούμπερτ.
Το Μέλαθρον Δούμπα (Palais
Dumba) στην Βιέννη, η κατοικία
του ένα τετραώροφο κτήριο στη
νεοσύστατη Ringstarsse, ήταν πό-
λος έλξης και το απόλυτο σημείο
συνάντησης της καλλιτεχνικής,
πνευματικής, και οικονομικής ζωής
της πόλης στα τέλη του 19ου αι-
ώνα. Διακοσμημένο από γνωστούς
ζωγράφους, όπως τον Χανς Μά-
καρτ, τον Φρίντριχ Σίλχερ και τον
Γκούσταβ Κλιμτ, που φιλοτέχνησε
για το κύριο σαλόνι του κτηρίου.
Στην είσοδο του Μέλαθρου ο
Δούμπας είχε τοποθετήσει, για την
υποδοχή των προσκεκλημένων
του, μία ευμεγέθη κουρτίνα πάνω
στην οποία ήταν κεντημένη με
χρυσά μεγάλα γράμματα η λέξη
«ΧΑΙΡΕ», στα Ελληνικά.
Στα 100 χρόνια από τον θάνατο
Ο Νικόλαος Δούμπας
χρηματοδότησε
το Μέγαρο της Βιέννης
του, το 2000, πραγματοποιήθηκε
εκδήλωση προς τιμήν του στη χρυ-
σοποίκιλτη αίθουσα του Μεγάρου
των Φίλων της Μουσικής. Μέσα δε
στο Μέγαρο υπάρχει και αίθουσα
με το όνομα του.
Ο Δήμος της Βιέννης του αφιέ-
ρωσε τιμητικό τάφο κοντά στους
μεγάλους συνθέτες Μπράμς, Στρά-
ους, Μπετόβεν, Σούμπερτ και Μό-
τσαρτ. Ακόμη ένα άγαλμα του και
της μοναχοκόρης του Ειρήνης, κο-
σμούν τον νότιο πύργο του καθε-
δρικού ναού του Αγίου Στεφάνου
στη Βιέννη.
Φημισμένο το ανκόρ της πρωτο-
χρονιάτικης συναυλίας το 'Εμβα-
τήριο Ραντέτσκυ' (Radetzky-
marsch) να κλείνει τη συναυλία με
το κοινό να χειροκροτεί ταυτό-
χρονα ρυθμικά με παρότρυνση
του διευθυντή της Ορχήστρας. Το
Εμβατήριο Ραντέτσκυ, που συνέ-
θεσε ο Γιόχαν Στράους (ο πατέ-
ρας) το 1848, προς τιμήν του Αυ-
στριακού Στρατάρχη Ραντέτσκυ,
για τις νίκες του στην Ιταλία.
Radetzky-marsch είναι επίσης ο
τίτλος ενός σημαντικού μυθιστο-
ρήματος του αυστριακού λογοτέ-
χνη συγγραφέα Γιόζεφ Ρότ
(Joseph Roth), που εκδόθηκε το
1932. Στο μυθιστόρημα αυτό,
μέσα από την πορεία της ζωής
τριών γενεών της οικογένειας του
φον Τρόττα, εξιστορείται η πα-
ρακμή και το τέλος της Αυστρο-
ουγγρικής Αυτοκρατορίας, μέχρι
το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέ-
μου.
Για αρκετά χρόνια Διευθυντής
της Φιλαρμονικής της Βιέννης ήταν
ο ο ελληνικής καταγωγής Χέρμ-
περτ φον Κάραγιαν (Herbert von
Karajan). Είχε γεννηθεί στο Σάλ-
τσμπουργκ της Αυστρίας και η οι-
κογένεια του καταγόταν από την
Κοζάνη. Θεωρείται ως ένας από
τους μεγαλύτερους διευθυντές ορ-
χήστρας όλων των εποχών (τρίτος,
μετά τον Carlos Kleiber και τον
Leonard Bernstein, σύμφωνα με
έρευνα του περιοδικού Classic
Voice το 2011, ανάμεσα στους
100 πιο διάσημους διευθυντές ορ-
χήστρας). ΄Εχει μείνει στην ιστο-
ρία η υπό τη διεύθυνση του πρω-
τοχρονιάτικη συναυλία του 1987 !
Πολυάριθμοι τίτλοι και βραβεία
του απενεμήθησαν στη διάρκεια
της καριέρας του. Ακόμη, επίτιμος
δημότης του Σάλζμπουργκ, του Βε-
ρολίνου και της Βιέννης, διηύθυνε
επί χρόνια τη Φιλαρμονική της Βιέν-
νης με πάνω από 700 συμμετοχής
από το 1934 μέχρι το θάνατο του
το 1989. Έξωθεν του κτηρίου της
Φιλαρμονικής της Βιέννης η οδός
φέρει το όνομα του, ενώ στο Σάλ-
τσμπουργκ την γενέτειρα του έχει
ανεγερθεί άγαλμα του.
Για όποια αξία έχει, σε ιστότοπο
της Φιλαρμονικής της Βιέννης περι-
γράφεται η ιστορία της Φιλαρμονι-
κής σε πέντε κεφάλαια, με το τελευ-
ταίο να αναφέρεται στην σύγχρονη
εποχή, δηλαδή μετά τον 2ο Παγκό-
σμιο Πόλεμο. Σε αυτό το κεφάλαιο
υπάρχουν μόνο δύο φωτογραφίες,
η μία του Χέρμπερτ φον Κάραγιαν
να διευθύνει την Φιλαρμονική της
Βιέννης και η άλλη με τους Χέρμ-
περτ φον Κάραγιαν, Δημήτρη Μη-
τρόπουλο και Λέοναρντ Μπερν-
στάιν το 1959 ! (Herbert von
Karajan, Dimitri Mitropoulos and
Leonard Bernstein, 1959), σε εκδή-
λωση μετά από συναυλία.
Πάντως αύριο Πρωτοχρονιά,
λόγω των συνθηκών, η Συναυλία
θα μεταδοθεί χωρίς την παρουσία
κοινού και σίγουρα θα είναι μία
πρωτόγνωρη εμπειρία για τους
μουσικούς και τον διευθυντή της
Φιλαρμονικής Ορχήστρας.

Γεώργιος Ι. Χατζιδάκις: Ένας ξεχασμένος Καστρινός μουσικός

Toυ
Αγησίλαου Αλιγιζάκη
Β' Μέρος
Ο Χατζιδάκις αναφέρει ότι
ο Ζάϊλερ αντιλαμβανόταν την
κρητική μουσική με αυτό τον
τρόπο, διότι είχε ακούσει αρ-
χάριους εκτελεστές της λύρας.
Φανερά προσβεβλημένος ο
Χατζιδάκις δεν απάντησε,
αλλά έδρασε άμεσα. Η
συνάντηση και η συνομιλία
είχαν γίνει το 1897, τότε που
στον Πειραιά λόγω της Κρητι-
κής επανάστασης είχαν κατα-
φύγει πολλοί Κρητικοί και
ανάμεσα τους ο περίφημος
Καστρινός μουσικός Αντώνιος
Κωσταντινίδης ή Βέκιος (πα-
ρανόμι που σημαίνει γέρος
στα Ιταλικά), «[…] ειδική ιδιο-
φυϊα εις το είδος του και γνώ-
στης της μουσικής των Κρητι-
κών χορών[…]», όπως
χαρακτηριστικά αναφέρει ο
Χατζιδάκις. Πρόθυμος ο Βέ-
κιος πήγαινε καθημερινά στο
γραφείο του Χατζηδάκι με
τον ταμπουρά του και έπαιζε
τον καστρινό πηδηχτό, τον
οποίο ο Χατζιδάκις εναρμό-
νισε και τον έπαιξε στο πιάνο
στην αίθουσα της Φιλαρμονι-
κής του Δήμου Πειραιά πα-
ρουσία του Ζάϊλερ, ο οποίος
έμεινε κατάπληκτος. Ο Ζάϊλερ
δεν πίστεψε τον Χατζιδάκι ότι
ήταν όντως ο πραγματικός
καστρινός πηδηχτός.
Πείστηκε μόνο όταν ο Χατζι-
δάκις έφερε Ηρακλειώτες
πρόσφυγες να τον χορέψουν
και να απαντήσουν ότι αυτός
είναι ο εν λόγω χορός. Αφού
βεβαιώθηκε για του λόγου το
αληθές πήρε τα χειρόγραφα
και από τότε τόσο η Φιλαρμο-
νική Πειραιά όσο και η στρα-
τιωτική μουσική των ανακτό-
ρων στην πλατεία
Συντάγματος έπαιζαν συχνά
τον καστρινό πηδηχτό. Το
1898 ο οίκος του Ζ.
Βελουδίου, μετά από σχετική
άδεια του Χατζιδάκι, εξέδωσε
την μουσική του πηδηχτού
για πιάνο με τον τίτλο «Πυρ-
ρίχη». Από τα παραπάνω εί-
ναι φανερό ότι ο πρώτος που
έκανε γνωστή τη μουσική της
Κρήτης στην υπόλοιπη
Ελλάδα ήταν ο Χατζιδάκις,
σύμφωνα με τον Γεώργιο
Σκλάβο.
Ο Γεώργιος Χατζηδάκις στη
συνέχεια επέστρεψε στο Ηρά-
κλειο, όπου εργάστηκε σαν
δημολογιστής και παράλληλα
το 1908 συνεργάστηκε με τον
μουσικό σύλλογο Απόλλων,
που είχαν ιδρύσει ο δικαστι-
κός Περικλής Μαλαγαρδής
(πρόεδρος) με μέλη: Ν. Με-
ταξά, Αλεξ. Γεωργιάδη, Εμμ.
Μπαμιεδάκη, Ν. Καρούζο και
Ν. Ζαχαριουδάκη. Ο Χατζη-
δάκις ανέλαβε την διεύθυνση
της πρώτης μαντολινάτας του
συλλόγου με τη βοήθεια των
Σπανακάκη και Ιωάννη Ντε-
ληβασίλη. Το 1908 η μαντολι-
νάτα υπό την διεύθυνση του
Χατζιδάκι έπαιξε πηδηχτό στη
γιορτή των Παναθήναιων
στην Αθήνα («Ελεύθερη
Σκέψη» 27/9/1930). Στο ίδιο
άρθρο αναφέρεται ότι τις
απόκριες του 1909 ο Γ. Χατζι-
δάκις ντυμένος Ναβουχοδο-
νόσωρ διεύθυνε την μαντολι-
νάτα στο Ηράκλειο. Το 1912
διεύθυνε και τη Φιλαρμονική
του συλλόγου «Απόλλων», η
οποία από το 1930 έγινε δη-
μοτική, έχοντας αρχιμουσικό
τον Γιάννη Ντεληβασίλη. Το
1914 παραιτήθηκε από το
μουσικό σύλλογο, καθώς ο
σύλλογος μετακάλεσε τον αρ-
χιμουσικό Νικόλαο Κόκκινο
από την Αθήνα (Τάκης Καλο-
γερόπουλος, «Λεξικό Ελληνι-
κής Μουσικής», εκδόσεις
Γιαλλελή, Αθήνα 2001).
Σε άρθρο της εφημερίδας
Πατρίς (1/1/1960) ο παλιός
αρχιμουσικός της φιλαρμονι-
κής του Δήμου Ηρακλείου
Ιωάννης Ντεληβασίλης έκανε
μια ιστορική αναδρομή στα
μουσικά πεπραγμένα της πό-
λης του Ηρακλείου με τίτλο
«Η μουσική παράδοση του
Ηρακλείου». Εδώ υπάρχει ιδι-
αίτερη αναφορά στον Γεώρ-
γιο Χατζιδάκι με τον εξής γλα-
φυρό και ταυτόχρονα
σκωπτικό τρόπο: «[…]Γεώρ-
γιος Ι. Χατζιδάκις ο επονομα-
ζόμενος κύριος «Λα!» ή «κος
ταραπάμπιας» που ψοφά για
μπακέτα μουσικής διεύθυν-
σης». Αυτή η εμπάθεια που
εκφράζεται με αυτούς τους
απαξιωτικούς
χαρακτηρισμούς πιθανόν να
δείχνει και τους λόγους που
το 1914 σταματά η συνεργα-
σία του Χατζιδάκι με τον μου-
σικό σύλλογο «Απόλλων».
Συνεχίζεται
*Ο Αγησίλαος
Αλιγιζάκης είναι ιατρός
ορθοπεδικός,
πολιτισμολόγος