ប តាមឯកសារបរឿងបរេងខែ្

ើ មរភាគ៥ រ ស់រកុមជំនំទបំ នៀមទម្លា ់ ខែ្ មរ ញ្ជ

ា ក់ថា ទរកុ
ី ង

ឧដងគចា ក
់ សាងប ើ ងកនងសតវតសរទ៍ ១៧កន
ី ង រជា កាលរេះបាទសបមតចរេះជ ័យបជដ្ឋាទ២។
ី កនង

េទ ាសករាជ ២១៦៤នន រគិសស

ត ករាជ ១៦២០ រេះបាទ សបមតចរេះជ ័យបជដ្ឋា បសតចគង ់បៅ រេះ

រាជវ ងល្វ
ំ ា ឯម រទង ់ បានន ំ បសន តី និ ងនម៉ឺ ន សេាម្មន្រនតី ច ះរេះ រាជទ ន
ី ំងនវបសតច

យាងបៅររពាតបៅ តំ ន់ អូររកុងល្វយកនងប្តត សំ បរាងទង រទង ់ររថា ប់ ៅរេះេនាជាយូរន្ង

រួចបសតចយាងបៅរកសាល បៅតាដងយាយ ជ ័យរទង ់ក ៏ទតប ើ ញ ទទួ

ី លមួយបៅតំ ន់ស្សះខែកវ

ជាទម្លនបទសភាេលអ
ី ក ៏ រទង ់ចា រ់ េះ ទ ័យប ើ យរទង ់ម្លនរេះតរម្លស់ ជាមួយមន្រនតី ម្លនបោធិ

តជាបដ
ី មើ ថា បយើងចង ់សាងរេះរាជវងគង
ំ ់ បៅទបនះបត
ី ើ អស់អនកទងេួ
ំ ងយល ់ ថាបមតច? ឧក

ញ្ជ
ញ ៉ា បោរាធិ តី មំ គន់គរូ េិនិតយ បមើលទដ
ី បី នះបដ្ឋយ កបួនបោរាសាស្រសតប ើ យ រកា ំ ល
ងគទូ

ថា" ទបនះជាទ
ី ជយភូ
ី មលអ
ិ ណាស់រតូវតាមកបួន ទយ ថា នឹងម្លនឬ ទបតជះ
ិា ឈ្នះអស់សរតូវទង
ំ

៨ទស
ិ " រេះរាជារទង ់ រជា ដូបចានះក ៏ចាត់ឧកញ៉ា រកឡា-បោមខែកវ ឲ្យជានយកចាត់ការកសាង

រេះរាជវងបៅតំ
ំ ន់ស្សះខែកវបនះបៅន្ង៥បកតខែ្ផលគ
ើ ណ ឆ្ន ំវក បទស័កេទ ា-សករាជ ២១៦៤

រគិសស
ត ករាជ១៦២០ បសតចបានតា ំងរេះនមរេះនគរ (ទរកុ
ី ង)្មីបនះថា រេះ រមរាជវងមោ
ំ

នគរឧដងគ-ម្លនជ ័យ រ ី រមយឧតតមរាជនិបវសនដ្ឋាន ខែដលបៅ្ថា

ី ា រកុងឧដងគម្លនជ ័យ។

 រេះបាទស្សីសរបយាេណ
ិ ៌ (១៦០៣ - ១៦១៨)

បៅឆ្ន ំ១៦០១ រេះស្សីសរបយាេណ

ិ ៌ បានរត េ
់ ី ររបទសបសៀមស្ស តាម ំណងរាថាន

រ ស់រ រជារាស្រសតខែ្ មរខែដលបានសំ យា ង រេះអងគេី ទ រកុ

ី ង អយ ធា ចូល មកតាមរចកកំេ តមក

គង ប់ ៅបកាះសាា ខែកត ជិ ត ភូមិ បកៀនសាា យសេា ន ្ង។ ភាេសង សា

់ ង ត់ោ ក់ បកើត ម្លនបៅតាម

កខែនាង្ ាះបៅកនងររបទស ៉ា ខែនតក ខែនាង ្ ាះបទៀតម្លនបកើតចលន ះបបារ បធាើឲ្យររជារាស្រសតភិត

ភ័យបៅប ើ យ។ បរកាយ េី ន្ររា ចលន ះបបារស្សួល ួលប ើ យ រេះអងគរទង ់បាន ញ្ជ

ា ឲ្យបគ

សង ់រេះរាជវងបៅល្វ
ំ ា ឯម ខែដលរតូវនឹង ទតា
ី ំង វតតអរយ
ិ កសរតសេាន្ង ប ើ យក ៏រគងរាជយបៅទ ី

បនះេីឆ្ន ំ១៦០៣ ដល ់១៦១៣ កនងរេះជនមយ៦០វសា។ រទង ់ទទួលរាជាភបសក

ិ ជាបសេចខែផន ដ ី

បៅឆ្ន ំ១៦១៣។ រេះស្សីសរបយាេណ

ិ ៌ ម្លនរាជ រតេីរអងគខែដលគង ់បៅកនងររបទសបសៀមបៅ

ប ើ យ គជ
៉ឺ ័យបជដ្ឋា និងឧទ ័យ។ ឆ្ន ំ ១៦០៥ ជ ័យបជដ្ឋា និងឧទ ័យជាអនជ បាន ន្ររា បម ះបបារ

ចាមេីរនក់ដដលបានរតួតរតាបលើប្តតបារា និងដូន នណ តា ំងេីរជា កាល បសេចអងគតន់ មកម្

បល៉ាះ។ ការបាក់ដ ករកុងលខែងាកឆ្ ន ំ១៥៩៤ គជាការឈ្

៉ឺ ៉ឺ ចា រ់ ស់ដ្ មរ នា េ
់ ី ការខែ កបាក់

អងគ រ ខែដល ណា
េ លមកេី ខ្ម ំង សរ តូ វ បស ៀម។ ការ លូ ក នដ កកូ រ តាមលប ិចកល និ ង ប ធាើ

អនតរាគមន៍ឥតឈ្ ឈ្
់ រខែដល ម្លនទសបៅបធា
ិ ឲ្យ
ើ ខែ្ មរ ប្ាយ បដម
ើ បបល
ី ទកដ
ឹ ី ន ំឲ្យរេះបាទ

ស្សី ស រ ិបយាេណ៌ ម្លនការធ ញរទន់នឹ ងបមបរៀនដខែដលៗរ ស់ស រតូ វ បសៀម។ បដម

ើ បឲ្យ
ី ម្លន

លំនឹងរេះអងគបានបធាើការសាកលបងចងសមពន
័ ធភាេជាមួយបសេចយួន។ ៉ាខែនតសមពន
័ ធ្ី បម នះ មិន

បានបធាឲ្យររបទសខែ្
ើ មរ រស់បៅ បដ្ឋយ ស្ដមរមនប ិ
ើ យ។ ផាយបៅវញវជាទមង
នម់ ួយបទៀត
មកបលើដ្ មរ។ បយើងនឹកប ើ ញតាមរយៈររវតតសាស្រសត
ិ ខែ្ មរ ខែដលអូស នាយ អស់រយៈបេល២

សតវតសកនាះ ទរម្ល ំដល ់បេលខែដលេួកអាណានិគមនិយមបារាងចូ

ំ លរតួតរតាររបទសខែ្ មរ។

 រេះបាទជ ័យបជដ្ឋាទី២(១៦១៨ - ១៦២៨)

រេះបាទជ ័យបជដ្ឋាទ២
ី បានប ើ ងបសាយរាជយបៅរាជវងល្វ
ំ ា ឯម កនងរេះជនម៣៤វសា។

រេះអងគម្ល នមប សី នមអងគចូវ ជា រតី ប សេច យួន ។ បៅឆ្ន ំ១៦២០ រេះអងគបា នបលើ ក រាជ

ិ ដ ំ ូងគ៉ឺ កំដណទរមង ់ចា ប់ ៅ កនង ររេ័នត

ធានីេី ល្វាឯម មកឧដងគ។ រេះរាជកចច ធ ល្វការខែ្ មរ

បដ្ឋយយល ់ប ើ ញថាម្លនរកមមួយចំនន
ួ មនទន់
ិ ម្លនភាេយតតធម៌
ិ បៅប ើ យ។ រេះអងគបានខែក

ខែរររកមបាន ចំនន
ួ ២៤។ ៉ាខែនតការររបនះរតូវរខ្ន
ំ បដ្ឋយសារការឈ្លានពានរ ស់បសៀមេីរ

បលើក គបៅឆ្
៉ឺ ន ំ១៦២១ និង១៦២២។ ចា ដ់ ដល េិនិតយរួចរតូវដ្ឋក់ឲ្យអនវតតបៅឆ្ន ំ១៦២៤បៅ

កនងតល្វការ។ ជាបលើកទ១
ី ចា តា
់ ំងេីរជាកាលរេះបាទស្សីសរបយាេណ
ិ ៌រ ូ តដល ់ ជ ័យបជដ្ឋាទ ី

២ េួ ក បសៀមបានបធាើការសាកលបងបដម
ើ បដ្ឋក់
ី ដ ្ មរជាចំណ ះមេង បទៀត។ បៅឆ្ន ១
ំ ៦២១បសេច

បសៀមបឈ្លមះសងថាមបាន បលើកទ ័េបដ្ឋយផ្ទាល ់ជាេីរខែផនក មួយខែផនកចូលតាមប្តតបាត់ដ ំ ង

ិ៍
និងបពាធសា ត់ ៉ាខែនតរតូវទ ័េខែ្ មរវយឲ្យខ្ចត់ខ្ចយរត់បចញ តាមប្តតចនា រ។ី មួយខែផនកបទៀតជា

ទ ័េបជើ ង ទ ឹកចូល មកតាមប្តតកំេ តនិ ង នា យម្លសកនង ំ ណ ងវយយកប្តតរ ទ ង

ំ ៉ា ខែនតទ ័េ

បសៀម រតូវ រាជ ័យមេងបទៀត បដ្ឋយសារខែ្ មរ ំេល។ មួយឆ្ន ំបរកាយមក គ៉ឺឆ្ន ំ១៦២២ បសៀម

បានសាកលបងបលើកទ ័េមកមេងបទៀត ៉ាខែនត រតូវ រាជ ័យ។ ចា តា

់ ំងេីបេលបនះមក រ ូ តដល ់

ំ
ដណា ច់សតវតសទ១៧
ី បសៀមេំ បាន បចចញសកមមភាេគា សងាតដ់ ្ មរគួ រ ឲ្យ កត់សម្លគល ់ប ើ

យ។ ៉ាខែនតផយបៅវ
ា ិ េួកយួនបានចា ប់ ផេើមកបករទកដ
ញ ឹ ដី ្ មរ នតិចមតងៗ េីខ្ងបកត។
ើ ការបរៀ

អភបសក
ិ រវងជ ័យ បជដ្ឋា ទ២ ់ ំ ពាក់បរឿងចំរូង ចំ
ី និ ងកសរតីអ ងគចូវ បានបធាើឲ្យររបទសខែ្ មរជា ជ

រាស់យា៉ាងខ្ាងបៅបេលខែដលេួ
ំ កយួនបានបល យកទកដ
ឹ ី ចមា ៉ាទងស្សុ
ំ ងបៅសតវតសទ១៧។
ី

បៅឆ្ន ំ១៦២៣ គណៈប សកកមមទត ើ រគរះសាានជំនួញ

ូ យួន បានបលើកសំ បណើសំ ឲ្យយួន បងាត

បៅខែ ៉ាកខ្ងតបូងររបទសខែ្ មរេីរ ម្លនប្តតនរេនគរ និងកំេង ់រក ី រេមទងស

ំ ំ អនញ្ជ
ញ តឲ្យម្លន

សិទ កាន់
ិធ កា រ់ កសួង គយបៅទ ី បនះផង។ ចំណចបនះអន កររវតតិសាស្រសតបា នចាត់ទកថា ខែ្ មរ

ចាញ់ កលលប ចបបាក

ិ បញ្ជ
ោ តរ ស់យ ន
ួ ខែដលសំ រ តួ ត េិ និ តយេនធដ្ឋ រ និ ងរស់ប ៅជា បណា
េ ះ

អាសនន។ កាលខែដលមនទន់
ិ បសាយរាជយ រេះជ ័យបជដ្ឋាទ២
ី ម្លនរេះជនម២៦វសា ម្លន រតេីរ

អងគន ម បៅេញតូ បៅបៅេញនូ ។ ល ះបសាយរាជយបាន ២ឆ្ន ំ រេះអងគម្ល ន រតនម

បៅេញចនា និង រតីនម ចនាវត(ឬ

ី ាាវត)។
ី ឯ រេះឧទ ័យរាជា ម្លន រត៤អងគ គ៉ឺ អន កអងគន

ន់ទ១
ី អនកអងគសរូ អនកអងគតន់ និងអនកអងគអិម។

 វ ិ តតិកនងរាជវងសខែ្ មរ
 ក. រេះបាទស្សីធមមរាជាទី២ ឬរាជសំ ភារបៅេញតូ(១៦២៩ - ១៦៣៤)

បៅបរកាយរជាកា លរេះបាទជ ័យបជដ្ឋា ទ ២ ឹ

ី ររបទសកមពជាបានធាា ក់ប ៅកនងភាេវ កវរ

ចា តា
់ ំងេី បដម
ើ បសតវតសទ
ី ១៧រ
ី ូ តដល ់ សតវតសទ ១៩
ី បធាើឲ្យខែ្ រម បាត់ ង ន
់ ូវ ឯករាជយភាេ។

ប តការណ៍បនះ ណា
េ លមកេីការលូក កកូរកិចចការនផាកងរ
ន ស់ដ្ មរ េីសំ ណាក់សរតូវជិ ត

ខ្ងទ ងេ
ំ ី រ។ ឆ្ន ំ១៦២៦ រេះធមមរា ជា ឬរេះរាជសំ ភារបានសាងរេះផនួសបៅវតតមួយ កនងប្តត

មោនគរ។ កាល ខែដលរេះបាទជ យ

័ បជដ្ឋា ទ ី២ បសាយទ ិវងគត បៅកិ ចចកា រររបទសជាតិ រតូ វ

ររគល ់ឲ្យរេះឧទ ័យជាឧ រាជ ខែដលម្លនមប សី បឈ្លមះនងចនាវត(ឯកសារ្

ី ាះបាននិយាយថា

ាាវតី)ខែដលរតូវ ជាគូដណេឹងរ ស់េញតូ។ កាលខែដលរេះបាទជ ័យបជដ្ឋាបសាយទ វងគ

ិ ត បៅ

េួកនម៉ឺនបានយាងរេះឧទ ័យជារេះអនជឲ្យប ើ ងបសាយរាជសមបតតិ ខែតរេះអងគររខែកក។ រេះ

ធមមរា ជាបានយល ់ រេមប ើ ង បសាយរាជយបៅឆ្ន ១

ំ ៦២៩ បៅរាជវ ងបកាះបល
ំ ា ក បៅខែ ៉ា ក

ឦសានបរជាយចរា។ បៅឆ្ន ំ១៦៣៣ រេះអងគបានបលើកទ ័េបៅវយ បសៀមកនង ំណងដបណេើម

ិ
យកប្តតនគររាជសីម្លមកវញ ៉ាខែនតមិនបានសបរមច បរពាះបសៀមបានបលើកទ ័េបជើងទកចូ
ឹ ល

តាមកំេត កនង ំ ណងវយយកប្តតភា គខ្ងតបូងននររបទសកមពជា។ រេះធមមរា ជារតូវ សគត

យា៉ា ងអបណាចអធមបៅឆ្ន ំ១៦៣៤បដ្ឋយសាននដ ទោនរ ស់រេះឧទ ័យ និងទោន ៉ាទយកា

ល ់។ លតកមមបនះ ណា ័
េ លមកេីបរឿងបសនោរវងចនាវតី និងរេះធមមរាជា កាលបៅ វយជ ំទង ់។

បសនោ បនះបានរតូ វ ំប ភាច មេង រួចមកប ើ យ បៅបេលខែដលធមមរាជាបានលាតចាកបៅសាង

រេះផនួ ស ល ះដល ធ
់ មមរា ជា ប ើ ងបសាយរាជយបទ ើ បរឿងបសន ោ បនះបានឆ្ បឆះប ិ
ើ ងវ ញ

ណា
េ លឲ្យឧទ ័យរតូវជាសាាមរេះនងម្លនការបរកវបរកាធជាខ្
ី ាងំ ក ៏បលើកទ ័េតាមររោរ។ ស្សី

ធមមរា ជាជាបសេច មួ យ អងគខែ ដលម្លនរេះទ ័យរជះថាា ចំ ប ពាះ រេះេ ទ សា

ធ សន រេមទ ងម្លន
ំ

ចំបណះ បរៅជញរះកនងអកសរសាស្រសត។ រេះអងគបានទកសាននដជាបរចីនសរម្ល ទ

់ ន
ូ ម នកូនខែ្ មរ។

្. រេះបាទអងគទងរាជា បៅេញនូ(១៦៣៥ - ១៦៣៩)

រតរេះជ ័យបជដ្ឋាមួយអងគបទៀត រេះនមបៅេញនូ(នមសរម្ល រា

់ ជយរេះបាទសបមេច

រេះអងគទងរាជាធរាជរាម្លធ
ិ ិ ត)ី បាន ប ើ ងបសាយរាជយបៅឆ្ន ំ១៦៣៥។ ៉ាខែនតបរកាយមកបទៀត

រាជសមបតតិបនះបានធាាក់កងនដ
ន រតរេះឧទ ័យនម ទ មរាជា(ឬរេះអងគ នន់)បដ្ឋយសារម្លន

ការខែរជករាជយ(១៦៣៩ - ១៦៤១)។ ដូចបនះបៅេញចនាខែដលរតូវជា រតបៅរេះជ ័យបជដ្ឋា ម្លន

រេះទ ័យបរកវ បរកាធជាខ្ា ង

ំ កន
៏ ំ កសេួ ក បៅបធាើលត ទ មរាជា ប ើ យក ប៏ ើ ងបសាយរាជយ

(១៦៤១-១៦៥៩)។ បៅឆ្ន ំ១៦៤៤ រេះេញចនា បាន ចា ច

់ តត
ិ ររតេ័
ិ ទ ធបលើរកមំចាម បៅភូមល
ិ ា ំង

ខែសបកសាិតបៅបលើបរតីយខ្ងលិចទបនាសា ំ ឹ ង
ចម្លងយ១០គី ូ ខែម៉ាតខ្ងតបូងកំេង ់លួង។ ដណ

បនះបធាឲ្យររជារាស្រសត
ើ កងនគរម្លនការអាក់
ន អន់ចតត
ិ ជាខ្ាង
ំ ក ៏ន ំគានបៅថារេះរាមចូលសាសន៍

(ឯកសារ្ ាះបាននិយាយថា រេះអងគបានរេូរនមេីេញចនាមក អី រា ី ម)។ រទង ់បានបបាះ ង ់

ជំបនឿរេះេទ ធសាសន ររកាន់យកឥសាាមសាសន។ បៅកនង រាជវងឧដ
ំ ងគ បគប ើ ញម្លនមន្រនតី

ចាមចូ ល មកបធាើ ការជំ នួ ស មន្រនត ី ដ ្ រម ។ ការរររេរ ត បត ផេ ស ផ្ទេ ស្ សទម្លា ់ន ំឲ្យរេះេញចនា

បាត់ ង ់ ទំនកចតត
ិ និងការគា ំរទេីររជារាស្រសតខែ្ មរប ើ យររការបនះបធាឲ្យ
ើ រតរេះឧទ ័យេីរអងគ

គ៉ឺ អងគសរូ និងអងគតន់ម្លនឱកាសនឹងសងសឹក បដម

ើ បដបណ
ី េើ មរាជយសមបតត។កសរតទ
ិ ងេ
ំ ី រអងគបនះ

បានបដរើ ររមូ ល កសេួកនិ ងររជារាស្រសតខែ ដលម្លនទកច

ឹ ិតតស អ រ់ េះរាមចូល សាសន៍។ ល ះដល ់

ររមូ ល ទោនបានប ើ យ ទ ័េទ ំងសងខ្ងក បា

៏ នប ើ កសមរភូ មិ បៅសំ បរាងទងកនងឆ្ន ំ

១៦៥៣។ ខែតទ ័េអងគសរូ និងអងគតន់ រតូវទទួល រាជ ័យ។

្.១ ររបទសកមពជាបរកាមអាណាេាបាលយួន

បៅឆ្ន ំ១៦៥៥ អងគស ូរ ខែដលម្លន ខែងអក េី កសរតី អងគចូវ បានបៅេឹ ងទ ័េយួន បដម
ើ បវយ
ី

ជាមួ យ ទ ័េរេះរាម(េញចនា) ។ ឆ្ក សន្ររគ មបជើ ង ទ ឹកមួ យ បានផាះប ើ ងរវងទ ័េយួន ខែដល

ញ្ជ
ា បដ្ឋយឧតតមបសនីយអង ោ៊ាង ធូ(អងប ៀងធូ) និងទ ័េរេះរាម បៅខែរេកតាខែទន។ រេះរាម

រតូ វ ទ ័េយួន ចា បា
់ នប ើ យ ចូ ា នបៅ ំ លង ៉ា បដ្ឋយដ ឹង ជាមននូវ គបរម្លងការ
ំ បៅរកុ ង បវ ។

រ ស់យ ន
ួ បដម
ើ បវយយករកុ
ី ងឧដងគរេមទ ងម្លន
ំ ំណ ងចង រ់ តួ តរតាររបទសកមពជាទងមូ
ំ ល

បទ ើ អងគស ូរ និ ងអងគត ន់ប រៀ ចំ ទ ័េបដ ើម ប ទ

ី ់ ទល ប់ ៅរកុ ង ឧដ ងគដ ូច បគសាម នខែមន ៉ា ខែនត រ តូ វ

ិ
រាជ ័យ ដកទ ័េបៅវញ។ ឧតេមបសនីយយួន អងោ៊ាងធូ ម្លនការបដេរកោយ បរពាះវយយក

រកុ ងឧដងគមិនបាន ក ច
៏ ះបៅររបទសយួន បដម
ើ បរកា
ី ំ ា យបសេច យួន អំ េីភាេរមិលគ ណ
ងគថា

រ ស់ដ្ មរលះរជា ដូចបនះប ើ យ បសេចបងាៀងក ៏បាន ញ្ជ

ា ឲ្យបគបដ្ឋះខែលងរេះរាម ឲ្យមកចាំង

ិ
ជាមួយអងគសរូ និងអងគតន់វញ ៉ាខែនតនចដនយអារកក់ បសេចអងគបនះរតូវសគតបៅតាមផាូវបដ្ឋយ

ជមង៉ឺ។ អងគសរូ បានប ើ ងបសាយរាជយចា េ

់ ី ឆ្ន ំ១៦៥៩ ដល ់១៦៧២។ បសេច អងគប នះរតូវ រេះរាជ

ស ណិ សានមស្សី ជ យ
័ បជដ្ឋា ( រតអងគន ន់ទ ី១) បធាើ លតប ើ យប ើ ងបសាយរាជយ(១៦៧២ -

១៦៧៣) បដ្ឋយយកអងគ ី ជាមប សី អងគស ូរ ខែដលរតូ វជារេះម្លត ចាោបធាើជាមប សី ។ ៉ាខែនត

ទមរាជាបានរតូវមប សីអងគសរូ បៅេឹងចាមឲ្យមកបធាលតមេ

ើ ិ
ង វញ។ ររបទសខែ្ មរបកតវ ឹ
ើ កវរ

បដ្ឋយវ ិ តតិនផាក ង
ន ខែដល ណា
េ លមកេី ការបល្វម ភអំ ណាចឥតឈ្ ឈ្
់ រ។ ររជារាស្រសតរ ងទ កខ

បវទន បដ្ឋយសារសន្ររគម ឥតស្សាកស្សានត។េួក របទសខែដលមករកសី បៅស្សុកខែ្ មរ ន ំគាន ំរត់

បចាលោងទំនិ ញ។ បឆាៀ តឱកាសបនះ បសៀមបានទក់ទ ញរកុ ម ៊ា នឥណា

ា ខ្ងបកើតរ ស់

ិ បរពាះររបទសបសៀមម្លនសនតិ ភាេលអ។ បៅ
អង ់បគាស ឲ្យមករកសី បៅកនងររបទសបសៀមវញ

បេលខែដលអងគសរូ សគត កសរតអងគតន់ដដលជាអនជ និងអងគនន់ជាកមួយ(កូនអងគអិម) បានចះ

បៅររបទសយួន បដ ើមប ី សំ ជំ នួយ ទ ័េ។ បៅបេលរត េ ិ

់ ី ររបទសយួន មកវ ញកន
ងឆ្ន ំ១៦៧៣

កសរតទងេ
ំ ី រអងគបានប ើ ញកសរតអងគជី ខែដលរតូវជា រតចបង រ ស់អងគសរូ កំេងសាិតបៅកនង

រាជសមបតតិបៅប ើ យ ក ប៏ កើតកេីបរតកអរឥតឧ ម្ល បរពាះប ើ ញរកុ មញតិវងសរ ស់រ ទង ់ បាន

ប ិ អងគជី ខែ រជាមិនសរាយរេះទ ័យបកតកេ
ើ ង បសាយរាជយ។ ខែតផាយបៅវញ ើ រេួ
ី យបារមភបរពាះ

ខ្ាចកសរតទងេ
ំ ី រ បលើកទ ័េយួនមកកនង បេលបនះ បដម
ើ បដបណ
ី េើ មរាជយសមបតតបៅវ
ិ ិ
ញ។ ការភ័នត

រច ំ បនះ បានតរមូវឲ្យបសេចអងគជបី លើកទ ័េចាំងជាមួយអងគតន់ជាម្ល និង អងគនន់ជារអូន។ ទ ័េ

ទ ងសងខ្ងបាន
ំ ៉ា ះ ទងគច
ិ គាន យា៉ា ង សាោវ។ សន្ររគ មបចះខែត នតប ៅមិនទន់ដង
ឹ ឈ្នះ ចាញ់ ។

ចំដ ណកឯអងគ តន់បា នររឈ្ួនជាទមងន ប់ ើ យក ស

៏ គតបៅបដ្ឋយទ កឲ្យអងគន ន់ជាកមួយ ញ្ជ
ា

ទ ័េជំនស
ួ ។ ឯបសេចអងគជីក ៏បានសគតបៅឆ្ន ំ១៦៧៥ រួចរេះអនជនមអងគសក
៊ាូ ៏បានប ើ ងបសាយ

រាជយជំនួស។ បសេចអងគបនះបានបធាឲ្យទ
ើ ័េយួន រាជ ័យ ប ើ យអងគនន់ក ៏បានរត់បៅ រជក បកាន
ិ
កនងររបទសយួនវញ។ រា ំឆ្ន ំបរកាយមក អងគនន់បានរត ម
់ កតា ំងទ ី នាយជា្មីបៅបរជាយ

ចរាទល ់ម្ភនបំ េញ រួចបទ ើ ចា ប់ ផេើមវយរខ្នទ

ំ រកុ
ី ងឧដងគឥតឈ្ ឈ្
់ រ ៉ាខែនតមិនបានទទួល

ជ ័យជំនះធំដបំ ើ យ។ អងគស ៊ាូ បានបៅគង ់បៅកនងរាជវង

ំ សំ បរាង ទងខែដលសាិតបៅចម្លងយ៣០

គី ូ ខែម៉ាតេីឧដងគ ទកខែតរេះម្លតាឲ្យគង ់បៅរកុងឧដងគ។ អងគនន់បានវយចូលឧដងគបានបៅឆ្ន ំ

១៦៨៤ រួច ក ចា
៏ ម្ល
់ តាអងគស ៊ាូមក ំ ទ កបៅកនង នា យបរជាយចរា ។ ៉ា ខែនតប រកាយមកអងគស ៊ាូ

បានចូលបៅរបដ្ឋះម្លតាបចញបដ្ឋយ
ំ គាមនការ ងហូរឈ្លម។

 រេះបាទអងគបអង(១៧៧៩ - ១៧៩៦)

បៅចងឆ្ន ំ១៧៧៩ រេះអងគបអងបានរតូវបលើកឲ្យរគងរាជយកនងរេះជនម៧រេះវសា។ ៉ាខែនត

កិ ចចកា រខែផនដ ី សិ ា តបៅកនងនដបៅោា៊ា មូ ទ ំងអស់ ។ កនងឆ្ន ១

ំ ៧៩៤រេះអងគប អងបានបរៀ

អភបសកបៅកន
ិ ងរេះជនម២២វសាបៅទរកុ
ី ងបាងកក។បរគឿង ចចបកសតជាេិបសស គរេះខ្ន់
៉ឺ

រាជយខែដលបៅោា៊ាខែ នបានលួចយកបៅឲ្យបសៀម ក ៏រតូវ ងាលមកឲ្យខែ្

ិ ិ បៅបដម
មរវញ ើ ខែ្មីន

១៧៩៤។ រេះអងគប អង រទង ់ យាងចូ ល មកកនងនគរតាមផាូ វបគាកឆា ង កាត់ប ្តតបា ត់ដ ំ ង

ិ៍
បពាធសា ត់ និងកំេង ់ឆ្ន ំង អស់រយៈបេល២១ន្ង។ បៅសងខ្ងផាូវម្លន ររជារាស្រសតឈ្រទទួល

សាាគមន៍បោ៊ាកបន្រចាៀវយា៉ា ងខ្ាង។
ំ បៅរាជវងឧដ
ំ ងគ េួកមន្រនតីបានន ំគានបរៀ ចំេិធទទួ
ី លយា៉ា ងអឹ

កធក
ឹ បដម
ើ ប ី ទទួល រេះមោកសរត្មី។ ៉ាខែនតម្លនមន្រនតីកបត់្ ាះដូចជា ខែ នខែក និងកនដូចជាេំ

សូវបេញចតត
ិ ក ៏បធាជាទទួ
ើ លរាក់ទក់ទង ំ តត
ំ ងខច ិ ។ បៅកនងរជាកាលរេះអងគ ររជារាស្រសតបៅកនង

នគរោក់ដច
ូ ជាបានស ្ស្សួល បលើកខែលងខែតប្តតភាគខ្ងតបូង រាស្រសតខែ្ មររតូវរងទកខ បវទន

បដ្ឋយសារគូ ដ ិ កខយ ន
ួ គ៉ឺេួកចលននតស៉ឺននិ ងេួកបសេចបងាៀ នខែតងខែតយកររបទសខែ្ មរបធាើ

ជាសមរភូមិ។ ររជារាស្រសតខែ្ មររតូវ ជា ក

់ ដំ ននទ ័េ បដ្ឋយសារបសេចខែ្ មរខែកនបៅជួយយួន ខែ្ មរជា

អនកផេល ់បសបៀង និងដក

ឹ ជចូ ា នឲ្យយួន។ កសេួកយួនខែដលបឈ្លាះគាន បៅបលើទកដ
ឹ ដី ្ មរ បាន ងា

ិ
វនសកមម ិ រទេយសមបតតិ ដត ំផ្ទាញផាះសខែមបងនិងឆក់រន
ដល ់អាយជីវត ា រ់ ទេយសមបតតរិ ស់ដ្ មរ

ឥតឈ្ ់ ឈ្រ។ ជួន កាលបទៀតសមរភូមិបានបធាើប ើ ងបៅរដូវ វសាន ំឲ្យការសាូងដករា ងសា

ំ ះ

ណា
េ លឲ្យខែ្ មរដ្ឋច់បសបៀងគាមនអាីចច
ិ ច ឹ មរគួសារ រ ូ តដល ់ដ្ឋច់បពាះសាា ក
់ ៏ម្លន។
 ក. ការបល យកប្តតភាគខ្ងលិចបដ្ឋយេួកបសៀម

ឆ្ន ំ១៧៨៣ បសេចបសៀមបានខែតងតា ំងមន្រនតី ីនក់ ម្លនបឈ្លមះ ខែ ន ខែក និងកន បដ្ឋយ

្សចា ់ ឲ្យបធាជាបៅោ
ើ ា យប្តតបាត់ ដ ំ ង និងបពាធសា
ិ៍ ត់។ បដម
ើ ប ី ំបេញ ំណងបៅោាយ

បសៀម មន្រនតីទងបនះក
ំ ៏បានសរបសរសំ រតមួយបដ្ឋយចាត់ឲ្យ មន្រនតីបសៀម យកមកថាាយរេះ

អងគបអងបៅឧដងគ ម្លនបសចកតីថា បយើងទងអស់

ំ គានរាថានចង ់ឲ្យរេះបៅបសៀមបផញើសារមកឲ្យ

ើ ប ី ចូ ច លប្តតបាត់ដ ំ ង មោនគរ និងចងកាល ់ បៅកនងទកដ

បសេចស្សុកខែ្ មរ បដម ឹ បី សៀមបដម
ើ បី

ជាកចច
ិ ត សនងដល ់រេះបៅបសៀម ខែដលបានចច
ិ ចឹម ីបាច់ដ្រការេះអងគ(អងគបអង) បៅបេល

ខែដលរេះអងគបានរស់បៅកនងស្សុកបសៀម។ លះអានសំ រតបនះច ប់ ើ យ រេះអងគបអង ម្លន

ការកេកកេួលកនងរេះទ ័យបដ្ឋយនឹ កសាេ យទ កដ

ឹ យា
ី ៉ា ង នរកខែលងរួច ក បា
៏ នបផញើសា ររត ប់ ៅឲ្យ

ិ
បសៀមវញខែដលម្លនបសចកត
ថាប្តត
ី ទងបនះរួ
ំ មគានបានជាទកដ
ឹ ម
ី ួយភាគធំរ ស់ររបទសកមពជា

ប ដ្
ើ មរបលើកប្តតទងបនះបៅឲ្យរេះបៅបសៀម
ំ បនះររបទស កមពជាបៅសល ់ដតចំបរៀកដម
ី ួយដ ៏

តូច មិនសកតសមបឈ្ល
ិ ម ះជាររបទសប ើ យ។ ចបមាើយរ ស់បសេចអងគបអង បធាឲ្យរេះបៅតាក់
ើ សី ន

បរកវបរកាធជាខ្ាង
ំ រួចក ៏បររីពាកយគំរាមកំដ ងបៅកនងសារមួយខែដលបផញើជាបលើកចងបរកាយថា

ប ើ មោកសរតខែ្ មរមិនរេមកាត់ប ្តត ទងបនះបៅឲ្យបសៀមបទបនះ

ំ ររបទសបយើ ងទងេ
ំ ី រនឹ ង

កាាយជាសរតូវ នឹងគាន។ររបទសកមពជាបេលបនះបានបាត់ ង ់េួក មន្រនតី ខែដលម្លនសមតាភា េ

ិ យការពារររបទស បយើងក ៏គាមនទ ័េសរម្ល កា

និងបសាមះរតង ់ ចំដណកឯវស័ ់ រពារ្នទ
ួា ទ
់ ល ់ នឹង

ិ យបសដាកចច
ការវយលក ណាមួយេីខ្ងបរដ។ ចំដណកឯវស័ ិ បទៀតបសាតបានធាាក់ចះដនដ្ឋ

បដ្ឋយសន្ររគមកនងស្សុក។ កតាតអស់ទងបនះខែដលបធា
ំ ឲ្យរេះអងគ
ើ េំ ោ៊ានត តនឹងការបល្វភលន់

រ ស់បសៀមក ៏សូមអងារឲ្យរេះបៅបសៀមយកប្តតទងបនះខែតកន
ំ ង ្ណៈខែដលរេះបៅ បសៀម

(តាក់សិ ន)ម្លនរេះជនមបៅប ើ យ។ លះដល ់រេះអងគសគត ខែ្ មរសំ យកប្តតបនះមក ចូ ច លកនង

ិ
នគរកមពជាដូច បដ ើម វ ញ។ ប្តត ទ ងបនះរតូ
ំ វ ធាា ក់ប ៅកនងកណា
េ ់ន ដបសៀមបៅឆ្ន ១
ំ ៧៩៥

បដ្ឋយសារមន្រនតីកបត់ជាតលង
ិ ង ់បលាឆាួតវបងាងនឹង ណយសកតិ បភាចគតដល
ិ ់ កំបណើត្ន។
ួា ខែ្ មីន

១៧៩៦អងគបអងបានបផារកចច
ិ ការររបទសបៅឲ្យឧ រាជ ៉ាក រួចក ៏យាងបៅកាន់រាជធានីបាងកក
ិ
កនង ំណងសំ ឲ្យរេះបៅបសៀមររគល ់ប្តតខែ្ មរមកវញ។ខែតបសេ
ចបសៀមបធាឫករកអ
ើ ៉ឺ តរកទមមិន

រេមសាេ ប់ សចកេទទូ
ី ចអងារប ើ យ។ នា េ
់ ី គង ់បៅ ររបទសបសៀមមិនបានខែផាផ្ទាមករេះអងគក ៏

បានយាងនិ វតតន ច ិ
៍ ូល ររបទសវ ញ បៅខែ្ ឧសភា ឆ្ន ំ១៧៩៦។រា ំេី រខែ្បរកាយមករេះអងគ ក ៏

ស គតបៅរាជធានី ឧដ ងគប ដ្ឋយជមង៉ឺរគុ ន ចាញ់ ។ ចា ់េី ឆ្ន ១

ំ ៧៩៦ ដល ១
់ ៨០៥ មក កិ ចចកា រ

ររបទសសាិតបៅកនងនដបៅោា៊ា ៉ាក។មន្រនតី ៉ាកបាន ញ្ជ

ា ឲ្យបគសង ់បចតយ៍
ិ បៅបលើកំេល
ូ ភនឧ
ំ ដងគ

ខែ ៉ាកខ្ងបកតសរម្ល
ើ ដ្ឋ
់ ក់អដាធា
ិ តរេះអងគបអង។បេលរេះអងគបអងចូលទវងគ
ិ ត រេះអងគចនាជា

រាជ រតបទ ើ ខែតម្លនរេះជនមបាន៦វសា ដូចបនះកចច

ិ ការររបទសជាតរតូ
ិ វមន្រនតី ៉ាកជាអន កទទួល

នាក។
 ្. អនតរាគមន៍រ ស់ដ្ មរបដម
ើ បជួ
ី យបសៀម និងយួន

បៅកនងការរគ រ់ គងរ ស់្ ួនមន្រនត

ា ី ៉ា កបានបលើ កទ ័េបៅជួយ បសៀម បៅបេលខែដល

បសេច ភូម្លបឈ្លមះ ៉ាូដ្ឋវបា៉ាយា វយលក ររបទស បសៀមេីដ ៉ាកខ្ងបជើងបៅចបនាះឆ្ន ំ ១៧៨២-

១៨១៩។ បសេចយួនក ៏បាន ញ្ជ

ា ឲ្យខែ្ មរខែកនទ ័េចំនួន ១០ពាន់ នក់បៅ ឆ្ន ំ ១៧៩៩បៅតាមប្តត

នរេខែវង បាភនំ រ ំដួល និ ងសាា យទ ញ្ជ

ា បដ្ឋយឧកញ៉ា វ ងបឈ្ល
ំ មះ ង បដម
ើ ប ជួ
ី យ បសេច បងាៀ ង

ររឆ្ ំងនឹ ងចលន នតស៉ឺ ន។ទ ័េខែ្ រម បធាើដ ំប ណើ រកាត់រ របទសបៅទ ិសខ្ងបជើ ង តាមតំ ន់ន រេ

រកាស់ដដលសមបូរជមង៉ឺរគុនចាញ់ រួចចះមកតាមទសខ្ងបជ
ិ ើង កនងប្តតខែង ៉ាអាន បដ្ឋយបានបធាឲ្យ
ើ

ទ ័េនតស៉ឺន រាជ ័យ រួចក ៏រត ម ិ

់ កររបទសវញបៅឆ្
ន ំ១៨០២។

 រេះអងគចនា(១៨០៦ - ១៨៣៤)

រេះអងគចនាខែដលជា រតរ ស់រេះបាទអងគបអងបានបរៀ អភបសកបៅឆ្

ិ ន ំ១៨០៦បៅទ ី

រកុងបាងកកខែដលម្លននមសរម្ល រា
់ ជយ ថាឧទ ័យរាជា។ រេះអងគរតូវយាងមកបសាយរាជយបៅ

ិ
ឧដ ងគវ ញ។ ិ
បៅស្សុ ក បសៀមឯបនះវ ញ បសេច បសៀមបឈ្លម ះតាក់សិ ន បានចូល ទ វងគ
ិ ត បៅឆ្ន ំ

១៨០៩។រាជសមបតតរតូ
ិ វររគល ់ឲ្យ រតបឈ្លមះរាម្លទ២។រេះអងគ
ី ចនារទង ់បានចាត់រេះអនជនិងម

ិ
ន្រនតីដ្ មរ្ ាះបៅចូលរួម កនងេិធី ណយសេបសេចបសៀម។ចំដណកឯបៅប្តតបាត់ដ ំ ងឯបណាះវញ

អភ័យធដ
ី ស ខែ នបានសាា ប់ ៅឆ្ន ំ១៨០៩ខែដរ។រេះបៅ រាម្លទ២បានខែតងតា
ី ំងកូនររុសមន្រនតី

ខែ នបឈ្លមះវ ិ លរាជខែ នជាបៅោាយប្តតបាត់ដ ំ ងជំនស

ួ ឪេក។ការខែតងតា ំងមន្រនតីថានក់ប្តត

បនះបានខែសេងឲ្យប ើ ញការកាន់កា ប់ ្តតភាគខ្ងលិចយា៉ា ងស៊ា ់ បដ្ឋយ បងាតខែ

ើ ខែផនរដាបា

លតាមខែ ំ ឹ ងេី អយយបកាថាម្លនមន្រនតី េី រ

បសៀម។ បៅឆ្ន ំ១៨១០ រេះអងគច នាបា នទទួល ដណ

នក់បឈ្លមះរកឡាបោមបមឿង និងចរកីដក បានផសំគន

ំ ិ តគានបដម
ើ បបធា
ី លតើ រេះអងគ។ រជា ដូច

បនះប ើ យ បសេចអងគចនាបានររគល ់កចច

ិ ការបៅឲ្យមន្រនតីតបរៀ
ី ចំដផនការសម្លា ម
់ ន្រនតីទងេ
ំ ី រន

ក់។ បេលបនះតី បានបៅេឹងជាាម្លនក់បឈ្លមះទួនវ ៉ា។ បរឿងអាស្សូវបនះបានបលចឮបៅដល ់ររជារា

ស្រសតទទ
ូ ងនគរ
ំ ខែដលបកើតកេីអាណិតអាសូរដល ់មន្រនតី ទងេ
ំ ី របនះ បរពាះបគយល ់ថាជាមន្រនតីល។
អ

ការបធាលតបនះន
ើ ំឲ្យម្លនការសននិដ្ឋានេីរយា៉ា ង៖

1. អាចនិយាយបានថាមន្រនតត
ី បធា
ី បនះបដ
ើ មើ ប ី ណយសកតិ ជាបរឿងមួល រាច់មន្រនតីបសាមះរតង ់។

2. មា ៉ាងបទៀតអាចនិយាយថា បរឿងបនះជាការេិត បរពាះកាលបៅបាងកកររខែ លជាមន្

រតីទងេ
ំ ី របនះបានរួមគំនិតគាន បធាលត
ើ រេះអងគចនា បដម
ើ បបល
ី ើកកសរតអងគសួ នឲ្យប
ង ើង

បសាយរាជយ។ បដ្ឋយសារបរឿងបនះបធាឲ្យបៅោ
ើ ា យប្តត្ ាះ ដូចជាកំេង ់សាាយ និងបាត់

ដ ំ ង ខែដលជាសរតូវនឹងអងគចនាបានបរៀ ចំទេ
័ បដម
ើ បទ
ី ទ
់ ល ់ការវយររោរណាមួយ

រ ស់ទេរេះរាជា។
័
 ក. ររបទសកមពជាបរកាមអាណានិគមយួន

បៅកនងរជាកា លរេះអងគច នាម្ល នរេរ តិការណ

ត ៍ មួ យ បកើតប ើ ងកនងប្តតកំេ ង ចា
់ ម។យួន

បឈ្លមះឧតេមបសនីយអងតាគនបាន ញ្ជ
ា ឲ្យ អងគចនាកា ប់ ឈ្ើ ៊ា លអៗ បៅភនោ
ំ ន់ជ ័យ បដម
ើ បី

យកបៅស្សុកយួន។ ររជារាស្រសតខែ្ មររតូវជា ក

់ ដ
ំ ណនទងមន
ំ សស ទងសតា
ំ បដម
ើ ប ី យក បៅកា ់

បឈ្ើ ចា ំងបឈ្ើ និងដង

ឹ ជចូ ា ន។ យួនបានបររីដ្ មរបដ្ឋយវយវត់នឹងរ ំពាត់ ំ
ងខឲ្យបធា ើការតា ំងេី

រេលឹមទល ់រេល ទ
់ ង
ំ មនសសទងសតា
ំ អស់រយៈបេលេី៥ បៅ៦ខែ្រ ូ តរ ស
់ តាពា នៈអ

ិ អន ក ្ ាះក ៏សាា ប់ ដ្ឋយជមង៉ឺរគុ នចាញ់ និងរាករូស អន ក្ ាះរតូវ ឈ្៉ឺ បាក់

ស់។ ចំដណកឯមន សសវ ញ

កម្លាង
ំ បដ្ឋយសារការររធងនធ
់ រង បេក។បៅចំបពាះមនទរណកមមបនះបគេំ ប ើ ញម្លនបសេចឬម

ន្រនតីណា ោ៊ាន បចចញររតកមម

ិ អី ា ប ើ យ។ រេរតការណ
ិត ៍ មួយបទៀតខែដលគួរឲ្យខែ្ មរឈ្៉ឺចា ់ គយួ
៉ឺ ន

បាន ខែកនកមមករខែ្ មរឲ្យជីកខែរេកេីរ បៅឆ្ន ំ ១៨១៥ ឧតេមបសនីយអងតាគនបាន ញ្ជ

ា រេះអងគ

ិ
ចនាខែកនរាស្រសតខែ្ មរឲ្យជីកខែរេកវញបត ខែ្ មរបៅថាខែរេកជីក ឬខែរេកយួន ខែដល ភាា េ
់ ី ម្លត់រជូក

បៅពាម ទម្លា ក់ប ៅកនងសមរទចិនម្លនររខែវង៥៣គី ូ ខែម៉ាត ទទ ក៣៣ខែម៉ា

ឹ ត។ ខែរេកជីក មួ យ

ិ អាន ខែ្ មរបៅថា

បទៀត បឈ្លមះខែរេកវញ ងខែសន ភាា េ
់ ី ទបនាបាសាក់បៅបមគងគម្លនររខែវង១៤

គី ូ ខែម៉ា ត ។ យួន បានខែ ងខែចករាស្រសតខែ ្ រម ជារកុ ម ប ើយ ំ យខែ្ រម បធាើការតា ំងេី រេលឹ មទល ់
ងខឲ្

រេល ម
់ នអាចឈ្
ិ ស
់ រម្លកបាន។ បៅបេលបនះប ើ យ ខែដលបគបៅថាសម័យខែតអង បរពាះ

យួនយកខែ្ មរបៅក ទ
់ ងរស់
ំ យកកាលបធាជាម
ើ ំចន្ររាន។ រឯបាយទ
ី កដ្ឋ
ឹ ំនឹងទកម្លនជាត
ឹ កំ
ិ បបារ

បធាឲ្យម្លនជមង
ើ រាក
៉ឺ រូសរ ូ ត ដល ់ សាា ។
់ បដ្ឋយ្ ាះទកសា
ឹ អ តទទួលទន ខែ្ មរមួយចំនន
ួ រតូវសាា ់

បៅបលើការដ្ឋានគួរឲ្យអាបណាចអាធ័ម។ បេលជីកខែរេករួចយួនក ៏ ងហូរ ទកចូ

ឹ លមិនឲ្យខែ្ មរដង
ឹ

ណា
េ លឲ្យខែ្ មរសាា ជា
់ បរចីនបដ្ឋយសារលង ់ទក។
ឹ បរឿងខែដលបរគាះថានក់ចបំ ពាះររបទសជាតិ គ៉ឺ

បៅបរកាយ បេលបសេច អងគច នាសគតបៅឆ្ន ១

ំ ៨៣៤បរពាះបសេច អងគប នះគាម ន រតាបដម
ើ បសន
ី ង

រាជយម្លនខែត រតី ៤អងគគ៉ឺកសរតីអ ងគខែ ៉ា ន ,អងគមី ,អងគប ៅនិងអងគសួ នខែដលម

ង ិ នអាចម្លនកម្លា ង
ំ

ទ ទ
់ ល ់នឹងលបចបល
ិ រតបាក់ទកដ
ឹ រី ស់យន
ួ បាន។ចំដណករេះអងគអឹមនិងអងគឌួងរតូវបសៀម

ន ំយកបៅ ំ លង
ំ បៅបាងកក។យួនបានបលើកកសរតីអងគមី(១៨៣៤ - ១៨៤០) ឲ្យប ើ ងបសាយ

រាជយបៅ បកាះសាាខែកត។ ៉ាខែនតកចច

ិ ការររបទសជាតរតូ
ិ វធាាក់បៅកនងនដឧតេមបសនីយយួន បឈ្លមះ

បរទឿងមិញយា៉ា ង ។ យួន បាន បរៀ ចំរ រេ័នធរ ដាបា លខែ្ មរជា្មី បៅតាម ខែ ខែផនរដាបា លយួន

តា ំងេីថានក់ប្តតដល ់ស្សុក រេមទងយកេនធ

ំ ដ្ឋរធងនធ
់ រង េីររជារាស្រសតខែ្ មរ។ ប្តតខែ្ មរនីមួយៗរតូវ

រេូរបឈ្លមះេី ខែ្ មរបៅយួន រគ រ់ គងបដ្ឋយបៅោាយប្តតខែ្ មរម្លនក់ និងអមបដ្ឋយមន្រនតីយន

ួ ម្លនក់

បដម
ើ ប រយស្សួ
ី ល កនងការអន វតតតា ម ខែផនការ បល ទ កដ
ឹ ី ឧទ
។ រណ៍ ប្តតសំ បរាងទង បៅ

ជា ងតូន ឧដងគ បៅជាបាកកូណាម ស្សុកលាង

ំ បៅជាស្សុករតា ំង ភនបំ េញបៅជា ណាមវ ៉ាង។

យួនអនវតតខែផនការល ំ មរឲ្យបសាៀកពាក់អាវ
ំបាត់ររនេណី និងវរបធម៌ដ្ មរបចាលដូចជា ងខដ្

ផ្ទយ ំបាត់រេះេទ ធ សាសនខែ ី នយានឲ្យមកកាន់មោយានដូចយួនខែដរគបការសក់

៉ឺ ទក
ចបច
ិ ច ើ ម រេូរចេរបៅបសា
ី ៀកពាក់បខ្អាវផ្ទយេណ៌ឈ្លម រជូកបេលសូរតធម៌ម្លនវយរតបដ្ឋក

ផង ខែដលខែ្ មរខែតងបៅថា វយកាលរតី ។ បេលបនះម្លនមន្រនតី ដ្ មរ និងអន ក បសនោជាតិ ខែ្ មរ

បានបង ើ ះបបារ ប ើ យរតូវយួនសម្លា ឥ

់ តញបញើតនដ។ យួនបានចា ក
់ សរតីទង
ំ ីអងគយក

បៅប្តតលង ់បោរ។ ចំដណកឯកសរតី អងគខែ ៉ានរតូវយួនបធាលតបដ្ឋយបចាទថាចូ

ើ លនដនឹងបសៀ

ំ ឹ ងបនះមិនសាងត់ប
ម។ ដណ ើ យ ខែ្ មរកនងនគរន ំគាន ះបបារបរពាះយល ់ថា យួនចង ់រ ំល្វយនគរ

ខែ្ មរឲ្យសា សូនយ រួចក ៏ន ំគានបៅកា ស

់ ម្លា យ
់ ន
ួ អស់ជាបរចីន។ បដ្ឋយយល ់សាានភាេររបទស

ជាតិធាា ក់ក ង
ន ភាេអស់ស ងឃ ម
ឹ បទ ើ េួ ក នម៉ឺ នសេា ម ្មន្រនតី និ ងររជារាស្រសតបា នមូ ល មតិគាន
ិ
យាងកសរតអងគឌួ ងឲ្យវ លេី ររបទសបសៀមចូល រេះ នគរបដ ើម ប ី រងួ រងួ ម ជាតិ និ ងកសាង

ររបទសប ិ
ើ ងវញ។

 រជាកាលរេះអងគឌួង(១៨៤០ - ១៨៥៩)

ឆ្ន ំ១៨៤០ រេះអងគឌួងបានរគងរាជយបៅវងខែសបក

ំ ស្សុកេញឮ លះដល ់ឆ្ន ំ១៨៤៧ បទ ើ

រទង ់បានរតូវអភិបសកឲ្យប ើ ងបសាយ រាជយជា រេះមោកសរតបៅឧដងគ។ កនងនមចារេះរាជា

ខែដលគតដល
ិ ិ
់អាយជីវតជាត ិ រេះអងគម្លនរេះទ ័យបសាកសាេយជាខ្ាង
ំ បៅ បេលរទង ់រជា ថា

ម្លនទកដ
ឹ ដី ្ មរជាបរចីនបាត់ ង ់បៅបសៀម និងយួន។ ៉ាខែនតបដ្ឋយររបទសខែ្ មរសាិតបៅកនងសាាន

ភាេបសដាកចច
ិ ទន់ ប្ាយ និងប្ ាចខ្ាបដ្ឋយសន្ររ
ំ គ មនផាកង
ន បទ ើ រេះអងគមិនអាចរកកម្លាង
ំ បដម
ើ បី

ដបណេើមទកដ
ឹ ទី ងបនះមកវ
ំ ិ
ញ។ មា ៉ាងបទៀត បដម
ើ ប ី របដ្ឋះររបទសឲ្យរួ
ំ ចផតេីការខែ ងខែចករ ស់

យួន និ ងបសៀម ម្លនខែតមបធាបាយមួ យ គ៉ឺ េឹ ងមោអំ ណាចអ៉ឺ រ ៉ា ណាមួ យ បដ ើម ប ី ន្ររា

សរតូវទងេ
ំ ី រឲ្យបចញផតេីទកដ
ឹ ដី ្ មរ។ សានរេះ សតរ ស់រេះបាទអងគឌួងម្លន៖

 កំដណទរមង ់រូ ិ យវតា

បៅកនងរជាកាលរេះអងគឌួង បគបានបបាះេមពរាក់្ី ម បឈ្លមះរាក់រាសាទ ខែដលម្លន ន

ួ

ររបភទ។ រាក់រាសាទម្លន រូ ម្លខង ងស និងម្លខងបទៀតម្លនរូ រាសាទអងគរវតត។

 ការសាងសង ់ទំន ់ និងផាូវ

បៅឆ្ន ំ១៨៥០ រេះអងគឌួ ងបាន ញ្ជ

ា ឲ្យេួ ក មន្រនតី ដ កនររជាជន បដ ើមប បល
ី ើ កទំន ម
់ ួយ

សរម្ល កា
់ រពាររាជធានីឧដងគេីខ្ងបកត។
ើ រេះអងគបានកសាងផាូវមួយបទៀតតភាា េ
់ ី រកុងឧដងគ

បៅកំេង ់លួងម្លនររខែវង៦៤០០ខែម៉ាត។ បៅបលើចបច

ិ ច ើ មផាូវម្លនកសាង សាល្វ សំ ណាក់ជាបរចីន

សរម្ល ឲ្ ើ បំ ណើរឆាងកាត់ឈ្ ស
់ យររជាជនខែដលបធាដ ់ រម្លកបៅបេល ត់បនឿយ។ បដម
ើ បសរមួ
ី ល

ិ៍ នត
ដល ់ររជាជនបៅ មេំបពាធច ិ ងកនងការដក
ឹ ជចូ ា នទំនិញមកបលើកបៅកំេង ់ដផរកុងភនបំ េញរេះ

អងគក បា
៏ ន ញ្ជ
ា ឲ្យបគកសាងផាូវមួ យ បទៀត។ ររបទស ខែ្ រម កនងសម័យ អងគរ ម្លនផាូវខ្ា ត់ដ ្ ង
ា
 ៉ាខែនតបដ្ឋយសារចមាំងបទ ើ ផាូវអស់ទងបនះរតូ
ំ វបគបបាះ ងប់ ចាល មិនបានខែ្រកា។ ចា េ
់ ី

ឆ្ន ំ ១៨៤៧ េួកយួនបានគា សងាតម

់ កបលើបសដាកចច
ិ តាមផាូវទបនាបមគងគ បដ្ឋយយកេនធដ្ឋរបលើ

ទំនិញឆាងកាត់ បទ ើ រេះអងគបាន សបរមច រេះទ ័យសាងកំេង ់ដផមួយបៅប្តតកេ

ំ ត បដម
ើ បរី បដ្ឋះ
ំ

បសដាកចច
ិ ររបទសជាតឲ្យផ
ិ តេីការ ៊ា មេ័ទ ធរ ស់សរតូវ ។ ជាមួយ គានបនះខែដរ រេះអងគក ៏បានក

សាងផាូវមួយខែ្សភាា េ
់ ី ឧដងគបៅកំេង ់ដផកំេត បដម
ើ បសរមួ
ី លទំនក់ទន
ំ ងជាមួយកំេង ់ដផ និង

ើ បំ ណើរបៅមក។
សរម្ល ់ ររជារាស្រសត ខែ្ មរបធាដ

 ខែផនករេះេទ ធសាសន

រេះបាទអងគឌួង ជារេះរាជាមួយអងគខែដលម្លនរេះទ ័យរជះថាាចំបពាះរេះេទ ធសាសន។

បៅឆ្ន ំ១៨៥៣ រេះអងគរទង ់បានចាត់ រាជររតភូ

ិ មួយរកុមខែដលដក
ឹ ន ំបដ្ឋយឧកញ៉ា យមរាជម៉ា

ក និងឧកញ៉ា ចរកីម្លស បដម

ើ បន
ី ិ មនតរេះសងឃខែ្ មរ មួយអងគរេះនម រេះ មោបា៉ាន មកេរងរង

រេះេទ ធសាសនខែដលរតូវធាាក់ចះបដ្ឋយសារសន្ររគម។ ររតភូ

ិ បនះបានរតូវរេះបៅបសៀមបឆ្ម

កាាវ(រាម្លទ៤)
ី ទទួល រាក់ទក់បរពាះយល ់ថាជាឱកាសមួយសរម្ល ផ
់ សេាផាយវរបធម៌បសៀម។

ដូចបនះរេះេទ ធសាសនធមមយតតន
ិ ិ កាយ( ី នយាន) តាមខែ បសៀម បានរតូវន ំចូលររបទស

កមពជាចា តា
់ ំងេី បេលបនះមក។ ចំដ ណកឯេ ទ ធសាសនមោនិ កាយ គ៉ឺ ជានិ កាយ (មោ

យាន) មួយចមបងបៅកនងររបទសខែ្ មរ។ រេះបាទអងគឌួងគឹជាអន កនិេនធខែ្ មរលបលាញ

ី រេះអងគ

េូខែកខ្ងកំនេយកាេយលា។ រេះ អងគ បាននិេនធបរឿងជាបរចីនដូចជា បរឿងចំបា៉ាបថាង១៨១០ បរឿង

កាកី១៨១៥ និងចា ស្់ សី១៨៣៧ជាបដម

ើ ។ រេះបាទអងគឌួង រទង ់ សគតបៅ កនងរាជវ ងឧដ
ំ ងគ

បដ្ឋយជមងបៅកន
៉ឺ ងឆ្ន ំ១៨៥៩។