Measuring Methods for Urban Design and

A Framework for a Design Support Tool

Elif Ensari Sucuoğlu
İstanbul Teknik Üniversitesi ve İyiofis Mimarlık
www.iyiofis.com; elif@iyiofis.com

Abstract. This paper explores the integration possibilities of methods that assess urban de-
sign qualities in the neighbourhood scale to 3d modelling software and presents a framework
for a parametric model based on the adaptation of three selected methods into a computation-
al design support tool.

The significance of streets that constitute an important part of urban public spaces in ever-grow-
ing cities due to internal and external migrations, have been emphasised in several studies
(Gehl, 1987), (Jacobs, 1992), (Gehl ve Svarre, 2013). Quantitative assessment of the qualities
of the physical and the built environment that facilitate healthy functioning of urban streets
can perform as useful design decision support tools for architects and urban designers. Since
the emergence of the term ‘walkability’ in the early 21st century, several studies have been
carried out quantifying the features that make a street comfortable and preferable by users. A
majority of these studies have evaluated the street, based on urban scale properties such as
the connectivity of the street network, land-use variety (entropy) or density of use (Frank et
al., 2005), (Leslie et al., 2007), (Giles-Corti et al., 2014). Another group of studies have utilised
building performance software to focus on already measurable micro climatic conditions and
pedestrian behaviour simulations in the street scale (Bruse, 2007), (Lam, 2011). There are, on
the other hand, few number of studies aiming to quantify and measure perceptual qualities of
the designed environment that make streets appealing to its users and become cause for pref-
erence (Ewing et al., 2006), (Harvey et al., 2015).

This paper explores studies focusing on the assessment of design qualities in the street scale
that have the potential to support the practice of architectural design; investigates the possi-
bility to integrate the indicators used in these studies to computer aided design software; and
proposes a framework for a design decision support tool based on their evaluation methods.
The proposed tool is anticipated to compute the effects of design interventions to be made in
the street scale and the impact of new buildings or building blocks to be constructed on a des-
ignated lot on the neighbouring streets.

Keywords: Computational design, evaluation of urban environment, urban design, urban mea-
surability

170 MSTAS 2016

Kentsel Mekan Tasarımına İlişkin Ölçüm Metodları
Ve Bir Tasarım Destek Aracı Çerçevesi
Elif Ensari Sucuoğlu
İstanbul Teknik Üniversitesi ve İyiofis Mimarlık
www.iyiofis.com; elif@iyiofis.com

Özet. Bu makale, kentsel mahalle ölçeğinde, kalitatif tasarım özelliklerini değerlendiren me-
tod ve araçların, mimari tasarımda kullanılan 3b modelleme yazılımlarına entegrasyon imkanını
araştırmakta, ve seçilen üç değerlendirme metodunun, bu yazılımlara adapte edildiği paramet-
rik bir modelin çerçevesini sunmaktadır.

Yerel ve uluslararası göçlerle her geçen gün hızla büyüyen kentlerde, kamusal alanların önemli
bir kısmını oluşturan sokakların kent için önemi, birçok yazar tarafından vurgulanmıştır (Gehl,
1987), (Jacobs, 1992), (Gehl ve Svarre, 2013). Kent sokaklarının sağlıklı işlemesini sağlayan fizik-
sel ve yapılı çevre özelliklerinin sayısal olarak değerlendirilmesi, kent plancı, mimar ve tasarım-
cılar için faydalı karar destek yöntemleri olabilmektedir. Sokaklar için “yürünebilirlik” kavramının
ortaya çıktığı 21.y.y’ın başlarından beri, sokağı rahat ve tercih edilir hale getiren özelliklerin sa-
yısallaştırılmasına yönelik çok çeşitli çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmaların büyük kısmı;
sokağı, sokak ağı bağlantılılığı (connectivity), kullanım çeşitliliği (entropy), ve kullanım yoğunluğu
(density) gibi, kent ölçeğinde özellikler üzerinden değerlendirmiştir (Frank et al., 2005), (Leslie
et al., 2007), (Giles-Corti et al., 2014). Bir kısmı ise, yapı performans değerlendirme araçlarından
faydalanarak, hali hazırda ölçülebilir özellikler olan mikro klima ve yaya davranış simülasyonları
üzerine yoğunlaşmıştır (Bruse, 2007), (Lam, 2011). Sokağın, kullanıcı tarafından tercih edilmesi-
ni sağlayan, algıya dayalı özelliklerin sayısallaştırılmasına yönelik ise az sayıda çalışma mevcuttur
(Ewing et al., 2006), (Harvey et al., 2015).

Bu çalışma, sokak ölçeğinde, kalitatif özellikleri değerlendirmeye yönelik ve mimari tasarıma

destek olabilecek nitelikteki çalışmaları incelemekte; bu çalışmalardaki değerlendirme belir-
teçlerinin bilgisayar destekli tasarım (CAD) ortamına entegre edilebilirliklerini araştırmakta; ve
bu yöntemlerin bir mimari karar destek aracına dönüştürülmesi için bir çerçeve önermektedir.
Önerilen değerlendirme aracının, sokak ölçeğinde yapılacak değişiklikler ile yeni yapılacak veya
müdahale edilecek binaların veya bir parsel için önerilen yapılaşmanın çevre sokaklar için etki-
sinin önceden hesaplanabilmesini sağlaması öngörülmektedir.

Anahtar Kelimeler: Kentsel mekanın değerlendirilmesi, kentsel tasarım, kentsel ölçülebilirlik,

sayısal tasarım

KARŞILAŞMALAR: KRİZLER VE İMKÂNLAR MSTAS 2016 171

1. Giriş
1960’lardan itibaren pek çok araştırmacı, mi-
mar ve kent plancısı, modernist kentleşmenin
yan etkilerinin sonucu olarak araç trafiğine
terk edilen sokakların, öncelikle yayalar ta-
rafından kullanılabilmeleri, ve kentin değerli
kamusal alanlarını oluşturmalarının önemine
dikkat çekmiş, bu mekanların iyileştirilmesi-
ne yönelik çalışmalara öncülük etmişlerdir
(Lynch, 1960), (Whyte, 1980), (Gehl, 1987),
(Jacobs, 1992), (Gehl ve Svarre, 2013). Yarım
yüz yıl sonra, farklı sebeplerden de olsa, poli-
tik, sosyal ve mekansal krizlerle yüz yüze olan
kentlerin en sık kullanılan kamusal alanları
olan sokakların tasarımı, belki her zamankin-
den daha kritik bir önem taşımaktadır. Tekno-
lojinin gün geçtikçe iyileştirdiği ve geliştirdiği
sayısal tasarım yöntemleri ve araçları, tasa-
rımcılar için, bu krizlerin doğurduğu ihtiyaçla-
ra mekansal müdahalelerle cevap verebilme
imkanlarını ve alanlarını genişletmektedir.
Sokakları araç trafiğindense yaya kullanımına
uygunluk kriterlerine öncelik vererek tasarla-
maya yönelik çalışmalar, ¨yürünebilirlik¨ baş-
lığı altında her geçen gün çoğalmakta; yapılı
çevre özelliklerinin yaya rahatlık ve tercihleri-
ne etkileri, sayısallaştırılarak, tasarıma destek
olacak rehber ve yöntemler geliştirilmektedir
(Luymes & Tamminga, 1995), (Clare Cooper
Marcus, 1997), (UN Habitat, 2013). Bir çok
çalışma; sokakların, semtlerin ve kentlerin
yürünebilirliklerini, kentin sosyal ve ekonomik
açıdan başarısı ve halk sağlığı ile doğrudan iliş-
kilendirmektedir (Pikora et al., 2002), (Frank
et al., 2010), (De Bourdeaudhuij et al., 2015).
Kentsel sokakların yapısal özellikleri ile yü-
rünebilirliklerini ilişkilendirerek, bu ilişkileri
sayısal kriterler haline getiren çalışmaların bü-
yük kısmı, CBS (coğrafi bilgi sistemleri)’nden
172 MSTAS 2016
faydalanmaktadır (Aultman-Hall et al.,1997),
(Leslie et al., 2007). Böylece, kent ölçeğinde
veri edinilerek, hızlı bir şekilde değerlendirile-
bilmekte, ve değerlendirilen özelliklere göre
kentin yapısı, kent haritaları üzerinde görsel-
leştirilebilmektedir. Ancak bu çalışamalarla
geliştirilen yöntemler, mahalle veya sokak öl-
çeğinde yapılacak müdahaleler veya binaların
tasarımının sokağa etkisini ölçecek nitelikte
değillerdir. Bunun sebebi, kullanıcının algı-
sına hitap eden özelliklerin sayısallaştırıldığı
çalışmalara daha nadir olarak rastlanması, ve
bu özelliklerin CBS ortamında ulaşılan bilgiye
kıyasla kentsel mekana dair daha fazla detay
üzerinden hesaplanabilmesi olabilir. Bu maka-
le, sokak ölçeğinde yapılı çevrenin değerlendi-
rilmesine yarayan, ve kullanıcının algısına da-
yalı kriterler üzerinden yapılmış üç çalışmayı
incelemektedir.
Bahsi geçen, kent ölçeğinde değerlendirme
yapılan çalışmalarda, yürünebilirliği direk
olarak etkilediği kanıtlanan üç ana özellik söz
konusudur. Bunlar: kentsel sokak ağlarının
birbirleriyle bağlantılı olma dereceleri (con-
nectivity), kentsel yapı ve nüfus yoğunluğu
(density) ile kentsel arazi kullanımında çeşitli-
lik durumlarıdır (entropy) (Frank et al., 2005),
(Leslie et al., 2007), (Giles-Corti et al., 2014).
Kentsel mekan özelliklerini değerlendiren
daha geniş kapsamlı çalışmalarda ise bunlara
ek olarak; kaldırım özellikleri, araç trafik yo-
ğunlukları, suç oranları, toplu taşıma imkanla-
rının yaygınlık ve ulaşılabilirlikleri, eğim, yeşil
alanlar ve sokaktaki yaya adetleri gibi bir çok
farklı kriter devreye girmektedir (Lopez & van
Nes, 2007), (Dumbaugh & Rae, 2009), (Jans-
son et al., 2013), (D’Alessandro et al., 2015).
Bu çalışmada önerilen çerçeve, sokak ölçeğin-
de bir değerlendirmeye imkan veren; mimari
tasarım alanında sıkça kullanılan 3b modelle-
me yazılımları ile uyumlu; geometrik, sayısal
ve semantik veriyi bir arada kullanan para-
metrik yapıda bir eklenti oluşturmak amaçlı-
dır. Bunun için, sokakların kullanıcı konforunu
etkilediği kabul edilen fiziksel özellikleri ile
bunların yürünebilirliğe etkileri arasında güçlü
korelasyonlar kuran üç farklı sokak değerlen-
dirme yöntemi incelenmekte, ve bu yöntem-
lerde kullanılan belirteçlerinin 3b parametrik
bir araca adapte edilebilmeleri için bir çerçeve
sunulmaktadır. Böyle bir sistemin; mimar ve
tasarımcılar tarafından; mahaller ve kentsel
kamusal alan tasarımı için kullanılması, ve on-
ların aşina oldukları bir dijital ortama entegre
olması öngörülmektedir. Ayrıca, halihazırda
yaygın olarak kullanılan, iklim ve yaya davra-
nış simülasyonları gibi sayısal ölçüm ve değer-
lendirme yöntemlerinden farklı olarak; henüz
yaygınlaşmamış sokağın geometrik yapısı ile
sayısal olarak yeni yeni ilişkilendirilen algıya
dayalı özellikleri dikkate alan değerlendirme
yöntemleri üzerinden bir sistem önerilmekte;
bu sistemin, geliştirilerek mevcut sayısal yön-
temlerle bir arada kullanımı amaçlanmaktadır.
Bu makalenin 2. bölümünde, mahalle ölçeğin-
de kentsel tasarımı değerlendirmeye yönelik
geliştirilen ölçüm metodları; ve bu metodlar
arasından seçilen üç metodun seçilme kriter-
leri; özellikleri; ve bu ölçekte değerlendirme
yapmanın mimari tasarım alanı için öngörülen
faydaları anlatılacaktır. 3. bölümde, seçilen
değerlendirme metodlarının belirteçleri liste-
lenerek; 3b modelde veri olarak elde edilme
ve bu veriler üzerinden hesaplanabilme ko-
laylıkları değerlendirilecektir. 4. bölümde, bu
değerlendirme yorumlanarak, mimari tasa-
rımda sık kullanılan bir geometrik modelleme
ortamı ile buna entegre çalışan bir parametrik
tasarım yazılımı üzerinden geliştirilmesi öneri-
KARŞILAŞMALAR: KRİZLER VE İMKÂNLAR
len bir program çerçevesi ortaya koyulacaktır.
2. Yöntem
2.1 Mahalle Ölçeğinde Tasarım Ölçüm
Metodları ve Kullanılan Metodların
Seçim Kriterleri
Kentsel sokakların tasarım özelliklerinin de-
ğerlendirilmesine yönelik çalışmaları iki ana
grupta inceleyebiliriz. Bunlardan birincisi,
¨yürünebilirlik endeksi¨ olarak tabir edilen,
ve sokak ağı bağlantı dereceleri, yoğunluk ve
arazi kullanım çeşitliliğini dikkate alan çalışa-
malardır (Giles-Corti et al., 2014), (Frank et
al., 2005), (Leslie, E. et al., 2007). İkinci grupta
ise, kentsel formu dikkate alarak, sokakların
genişliği, uzunluğu, yapı sıklığı, cephe geniş-
lik ve açıklıkları, sokakta yeşillik oranı, tarihi
yapı ve sanat eserleri gibi çok daha küçük öl-
çekte ve yüksek detayda inceleme gerektiren
özellikleri inceleyen çalışmaları listeleyebiliriz
(Aultman-Hall et al.,1997), (Ewing & Clemen-
te, 2013), (D’Alessandro et al., 2015) . Bu iki
gruptaki kriterleri bir arada dikkate alan çalış-
malar da mevcuttur (Charlton, 2011).
Bu makalede incelenen üç metod, aşağıdaki
kriterler dikkate alınarak seçilmiştir:
1- Kentsel formla ilgili olma, ve 3b model orta-
mında çalışmayla entegre edilebilme potansi-
yeline sahip olma.
2- Kentsel sokak ölçeğinde verilecek tasarım
kararlarına destek olabilecek nitelikte olma
3- Sayısallaştırılmış olsa da yaygın tasarım des-
tek yöntem veya araçlarına dönüştürülmemiş
olma.
4- Kentsel kullanıcının konforunu amaçlayan,
kullanıcı odaklı çalışmalar olma.
İncelenen ölçüm metodlarının, parametrik bir
MSTAS 2016 173
kurgu ile 3b yazılımlara entegre edilmeleri,
yapılacak müdahale veya önerilecek tasarı-
mın hızlı şekilde denenmesi ve tasarımın ölçü-
len özellikler üzerinde ortaya çıkardığı olumlu
veya olumsuz değişikliklerin anında gözlemle-
nebilmesi için değerli görülmektedir. Böylece
önerilen sistem, çok sayıda iterasyonla en
ideal çözüme ulaşılabilecek bir tasarım süre-
cini destekler ve hatta 3d parametrik tasarım
ortamlarının sunduğu farklı araçlarla, örneğin
genetik algoritmalarla birlikte kullanılabilir.
Önerilen parametrik sistem, tasarımcıların
sıkça kullandığı yazılımlardan biri olan Rhino-
ceros3d’ye entegre çalışan Grasshopper açık
kaynaklı görsel programlara yazılımı ortamın-
da kurgulanmıştır. Geliştirildiği taktirde, bu
ortamda bi çözüm sunmanın bir avantajı da,
farklı çalışmalarda geliştirilmiş ölçüm yöntem
ve araçlarının aksine, yaygın olarak kullanılma
potansiyeli doğurmasıdır.
Bu ölçekte verilen tasarım kararları, gelenek-
sel pratikte, mimar veya kent tasarımcısının
mesleki tecrübesine dayalı olmakta; yerel yö-
netimlerin ekonomik, pratik, siyasi gerekçeleri
ile yönlendirilmektedir. Günümüzde, bu ka-
rarları destekleyen bilgisayar destekli tasarım
araçlarının yanında, iklim ve yaya davranışı
gibi faktörleri simüle etmeye yarayan üretken
sistemler de mevcuttur (Ecotect, Ladybug,
Honeybee, Diva). Diğer taraftan kentsel tasa-
rım rehberi haline getirilmiş çeşitli değerlen-
dirme kriterleri de gittikçe yaygınlaşmaktadır
(Clare Cooper Marcus, 1997), (UN Habitat,
2013). Ancak sokak ölçeğinde, ve direk tasa-
rımın yapıldığı bilgisayar ortamında, tasarımla
eş zamanlı değerlendirme yapılabilen karar
destek araçları yaygınlaşmamıştır.
Sokak formal yapısının yanında kalitatif özel-
liklerinin kullanıcı tercihi ile direk ilişkisi
174 MSTAS 2016
üzerinden çalışan ölçme ve hesaplama yön-
temleri ise nispeten yeni çalışmalar olmaları
sebebiyle henüz yaygınlaşmamış, ve geomet-
rik model ortamına veya parametrik bir tasa-
rım aracına dönüştürülmüş biçimlerine rasta-
lanmamaktadır.
2.2 Çalışmada Kullanılan Ölçüm
Metodları
Çalışmada kullanılan değerlendirme metodla-
rı, ölçüm yapılacak sokağın göz hizasında çe-
kilmiş fotoğrafları (Ewing & Clemente, 2013),
sokakta bizzat inceleme, ve CBS (D’Alessandro
et al., 2015) veya açık kaynak haritalar üzerin-
den elde edilen (Harvey et al., 2015) fiziksel
veriler üzerinden oluşturulmuştur. Bunların 3b
ve parametrik bir bilgisayar modeline adap-
tasyonlarında, bazı değişiklikler, veya adapte
edilemeyen faktörler söz konusu olmaktadır.
Hesaplar yapılırken kullanılan belirteçlerin, 3b
modele adapte edilebilmeye yönelik uygun-
lukları da incelenecektir.
Bu çalışmada incelenen üç tasarım değerlen-
dirme metodu aşağıda tanıtılmaktadır.
Maryland Protokolü
Bu protokol, kentsel sokakların yürünebilirliği-
ni araştıran kampsamlı bir çalışma ile geliştiril-
miştir (Ewing & Clemente, 2013). Bu çalışma
kapsamında, uzman bir panel oluşturulmuş,
ABD’nin bir çok şehrinin çeşitli sokaklarında
video klipler çekilmiş, bu kliplerdeki sokak
kaliteleri uzman ekip tarafından değerlendi-
rilmiş, kliplerdeki sokakların fiziksel özellikleri
belirlenmiş, değerlendirmelerin tutarlılıkları
test edilmiş, sokakların fiziksel özellikleri ile
ölçülen kentsel kaliteler arasında istatistiksel
korelasyonlar kurulmuş, en yüksek etkide olan
ve tutarlı değerlendirilme durumu kanıtlanan
5 kentsel özellik seçilmiştir. Her bir özelliğin
değerlendirilmesi için, çeşitli belirteçler ta-
nımlanmıştır. Bu 5 özellik, şöyle açıklanabilir:
a. İmgelenebilirlik (imageability): Bir kentsel
sokakta, her hangi bir bakış açısından görülen
manzaranın, akılda kalır olması ile ilgilidir. Bu
özellik, şehir heykelleri, doğal peyzaj eleman-
ları vb görsel ögelerin varlığıyla desteklenir.
b. Kapalılık (enclosure): Bir kentsel sokakta,
dış mekanda bir odada olmaya benzeyen bir
algı yaratılması durumu ile ilgilidir. İnsanın
çevresini saran, bina, duvar, peyzaj elemanla-
rı sayesinde kendini bir odada gibi hissetmesi
durumu değerlendirilir.
c. İnsan ölçeğine yakınlık (human scale): İn-
sanın, kentsel bir mekanda, kent mobilyaları,
restoran ve kafelere ait mobilyalar, saksı ve
bitki gibi elemanlar olduğunda mekanın ölçe-
ğiyle ilişki kurabilmesi ile ilgilidir. Çevresinden
yüksek hızda bir otobanın geçtiği veya yüksek
gökdelenlerle çevrili, mobilyasız bir sokağın,
insan ölçeğine uzak olduğu söylenebilir.
d. Geçirgenlik (transparency): Kentsel bir so-
kağa bakan binaların, giriş katlarında pencere-
lerin olması, ve restoran, kafe, mağaza gibi iş-
levlerin dışardan görülebilir olması ile ilgilidir.
Bir sokağın geçirgenliği arttıkça, yürünebilirliği
artar.
e. Karmaşıklık (complexity): Kentsel bir so-
kağın, sıkıcı olmanın aksine, bir çok farklı ilgi
çekici durum yaratması ile ilgilidir. Sokağı çev-
releyen yapıların tekdüze cephelerinin olması,
sokak üzerinde mobilya, yeşillik, vitrin, kafe,
restoran gibi aktivitelerin yer almaması veya
boş olması gibi durumlar, karmaşıklığı düşü-
rür, yürünebilirliği azaltır.
Çatısal Sokak Görünümü Kriterleri (Skeletal
Streetscape Design)
Harvey ve arkadaşları, ¨çatısal sokak görünü-
mü (skeletal streetscape)¨ ismini verdikleri
KARŞILAŞMALAR: KRİZLER VE İMKÂNLAR
özelliği, bir sokaktaki ağaçların yarattığı gölge
genişliği, sokak boyunca var olan bina sayısı,
ve sokağın derinliği ile komşu bina yüksek-
liklerini oranlayarak buldukları kesit oranı
değerleri üzerinden hesaplamaktadır (2015).
New York Şehri’nde gerçekleştirilen örnek
çalışmada, bu verilerin bir kısmı açık kaynak
veri tabanlarından, bir kısmı hava fotoğrafla-
rı ve radar verileri üzerinden otomatik olarak
çekilmiştir. Tüm veriler CBS ortamında hazırla-
narak çalışmaya dahil edilmiştir. Bu çalışmada
hesaplanan çatısal sokak görünümü değerleri,
bir kitle kaynak (crowd sourcing) aracı olan
Place Pulse (2014), (Salesses at al., 2013) web
sitesi üzerinden elde edilen verilerle karşılaş-
tırılarak test edilmiştir. Place Pulse projesi ise,
Google Street View web sitesi üzerinden elde
edilen sokak fotoğraflarını ikili gruplar halin-
de kullanıcıya göstererek, sokağın güvenlik,
sıkıcılık, zenginlik, yürünebilirlik kriterlerine
göre karşılaştırılmalarını sağlamaktadır. Sokak
üzerinde fotoğrafları karşılaştırılan noktaların
aldığı değerlendirme puanları; coğrafi konum
bilgilerinin de mevcut olması sayesinde çatı-
sal sokak görünüm değerleri ile bir araya ge-
tirilmiş, ve kullanıcı tercihine dair ipucu veren
güçlü korelasyonlar ortaya çıkmıştır.
Bölgenin Yürümeye Uygunluk Endeksi (Wal-
king Suitability Index of the Territory (T-WSI))
D’Alessandro ve arkadaşlarının bu çalışma-
sında, yerel yönetimlerin kentsel kalkınma ve
sağlık politikaları alanlarında vereceği kararla-
rı desteklemeyi ve kentsel sokakların yürüne-
bilirliğini artırmayı amaçlayan bir metod geliş-
tirilmiştir. Metod dört analiz kategorisi altında
toplanmış on iki belirteç üzerine kurulmuştur
(2015).
Bu kategoriler ve ilgili belirteçleri aşağıda sı-
ralanmıştır:
MSTAS 2016 175
1- Pratiklik (practicability): kaldırım yüzey kali-
tesi, engeller ve eğim.
2- Güvenlik (safety): araçlardan korunma du-
rumu, sokağın aydınlanma kalitesi, karşıdan
karşıya geçme koşullarının güvenlik durumu.
3- Kentsellik (urbanity): kaldırım genişliği, yol
ekipmanları (mobilya vb.), aktiviteler.
4- Memnuniyet verme durumu (pleasurable-
ness): trafik durumu, yapı tipleri, yeşil eleman
ve alanların varlığı.
Bu belirteçler, Roma’daki iki bölgenin sokakla-
rından manuel olarak toplanmış ve 4 kategori
için hesaplar yapılmıştır. Bu çalışma CBS aracı-
lığıyla çekilebilen verilerdense, birebir yerinde
toplanan veri üzerinden kurgulanmıştır, böy-
lece, kaldırım kalitesi, engel durumu, aktivite-
ler ve trafik durumu gibi koşullar da dikkate
alınabilmiştir.
3. Parametrik Bir Kentsel
Sokak Değerlendirme Aracı İçin
Önerilen Çerçeve
3.1 Modelin Işleyişi ve Veri Akışı
Önerilen çerçeve, çeşitli çalışmalarda ¨Şehir
176 MSTAS 2016
Bilgi Modelleme¨ (city information modelling)
adı altında bahsi geçen bir modele benzemek-
tedir (Beirao et al., 2008), (Beirao et al., 2012),
(Duarte et al., 2012). Geometriyi barındıran
bir 3b modelleme yazılımı (CAD) ortamı, pa-
rametrik bir model, ve geometri ile ilişkilen-
dirilen ek bilgilerin bulunduğu bir veri tabanı
üzerinden çalışan bir kurguya sahiptir. Mode-
lin işleyişi, Şekil 1’de basitçe gösterilmiştir.
Değerlendirilecek sokağın veya parselin çevre
yapılarıyla beraber modellendiği geometrik
model, Rhinoceros3d veya benzeri bir CAD
ortamında yaratılabilir. Burada, CBS’inden ya-
rarlanılarak, sokak ağı, bina ayak izleri ve yük-
seklikleri gibi kent yapısına dair 3b geometri,
ve ek bilgiler çekilebilir. Eksik olan geometrik
bilgiler, elle modellenerek tamamlanır.
Hesap ve ölçüm işlemlerinin yapılması için,
geometrik model ile paralel çalışan bir para-
metrik model ortamına ihtiyaç duyulur. Öne-
rilen çerçevede bu, Rhinoceros3d yazılımı ile
eş zamanlı olarak çalışabilen, Grasshopper
eklentisidir. Geometrik model, böyle bir ek-
lenti ile, parametrik modele tanıtılır. Ölçüm
Şekil 1. Modelin işleyiş
şeması
ve hesapların yapılabilmesi için, parametrik
modele bir de, geometrik modele işleneme-
yen veya işlenmesi gerekmeyen bilgilerin
beslenmesi gerekir. Bu bilgiler, bina renkleri,
bina üzerindeki tabelalar, sokak üzerindeki
ağaçların tipleri ve yarattıkları gölge alanları,
sokak üzerindeki çeşitli mobilyaların varlığı
gibi geometrik model üzerinden hesaba ihti-
yaç duyulmayan verileri sağlamak amacıyla,
bir veri tabanına işlenir. Bu veritabanı, yine
CBS ile beslenebilir, veya elle doldurulabilir.
Önerilen modelde bu veri tabanı, Microsoft
Excel ortamında oluşturulmaktadır. Veri taba-
nındaki bilgiler, parametrik model üzerinden,
geometrik elemanlarla ilişkilendirilir. Sonraki
adımda, parametrik ortamda, seçilen belir-
teçlerin ölçüm ve hesapları yapılır. Örneğin,
sokağa bakan cephelerin toplam yüzey alan-
ları geometrik modelden bilgi alınarak hesap-
lanır, sokak çeper yüzeyi ile oranlanır. Veya,
geometrik model üzerinde yerleri belirtilmiş
ağaçların çeşitleri, veri tabanı üzerinden çeki-
lir, ve yine veri tabanından alınan bilgi ile göl-
ge yarattıkları alan hesaplanır. Geometrik mo-
deldeki verinin parametrik modele sistematik
bir biçimde aktarılabilmesi, ve veritabanında-
ki bilgi ile ilişkilendirilebilmesi için, geometrik
model belirli adımlar izlenerek inşa edilmeli-
dir. Örneğin, sokak elemanları, özelliklerine
göre gruplanıp farklı katmanlara tanıtılarak
modellenmeli, yüzey alanı hesabına girecek
yüzeyler ayrı katmanlara tanıtılmalı, fiziksel
olarak var olmayan ancak ölçüm ve hesapla-
ra katkıda bulunacak geometrik elemanlar da
(örneğin sokak çeper yüzeyleri) modele dahil
edilmelidir. Diğer taraftan da bu model, mo-
bilya, ağaç, bina cephesi gibi özelliklerin de-
taylı şekilde modellenmesini gerektirmez. Bu
gibi elemanlara dair verilere, veri tabanından
ulaşılmaktadır.
KARŞILAŞMALAR: KRİZLER VE İMKÂNLAR
Önerilen sistemde, bina bilgi modelleme sis-
temleri ile coğrafi bilgi sistemlerinin bazı özel-
likleri bir arada kullanılmaktadır. Bunlardan
biri, bina bilgi modellerinde görülen, ve geo-
metrik modeldeki elemanların, bir veri tabanı
aracılığıyla semantik veriler ile ilişkilendiril-
mesidir. İkincisi ise, coğrafi bilgi sistemlerinde
olduğu gibi, verilerin coğrafi konum bilgisi ile
eşleşmesi özelliğidir. Benzer bir kurgu ¨Şehir
Bilgi Modelleme¨ adı altında, Beirao (2008,
2012) ve Duarte’ın (2012) çalışmalarında ge-
liştirilmiş, ve kentsel tasarım geliştirme ve de-
ğerlendirmeye dair daha kapsamlı çalışmalar-
da kullanılmıştır.
3.2 Çerçevenin Oluşturulması
Seçilen değerlendirme metodlarının önerilen
çerçeveye adapte edilmeleri için aşağıdaki
adımlar izlenmiştir:
1. Metod ve protokollerde kullanılan tüm be-
lirteçlerin listelenmesi.
2. Belirteçlerin sunulan çerçeveye adaptas-
yonu için, 3b modele aktarılması gereken ge-
ometrik verilerin ve veritabanına işlenmesi
gereken sayısal ve semantik verilerin belirlen-
mesi.
3. Parametrik modelde, belirteçlerin ve son-
rasında kalite değerlerinin hesaplanması için
3b model ve veritabanı üzerinden çekilmesi
gereken verilerin belirlenmesi.
Bu çalışma, bu aşamaları gerçekleştirerek bir
çerçeve oluşturmayı amaçlamaktadır. Öneri-
len değerlendirme programının geliştirilmesi
için aşağıdaki, takip eden adımlar da gerçek-
leştirilmelidir:
4. Değerlendirilecek kentsel sokağın 3b geo-
MSTAS 2016 177
metrik modelinin, belirteç hesaplarına uygun 3.4 Belirteçlerin Modele Adaptasyonu
şekilde yapılma yönteminin belirlenmesi. Tablo 2’de belirteçlerin bilgisayar modeline
5. Değerlendirilecek sokağa dair verilerin ba- aktarılma yöntemi, ve parametrik model ile
rınacağı bir veritabanı yapısının tanımlanması. hesaplanma biçimleri listelenmiştir.

6. 3b geometrik modelin ve ve veritabanının, Bu aşamada önerilen çerçevede, CBS orta-

parametrik model üzerinden ilişkilendirilme
yönteminin belirlenmesi.
7. Parametrik ortama, belirteç ve kalite hesap
denklemlerinin tanıtılması.
8. Sonuçların rapor haline getirilme, görselleş-
tirilme ve CBS ortamına aktarılma prosedürü-
nün tasarımı.
3.3 Belirteçler
Değerlendirime metodlarından alınan belir-
teçler ve belirteçlerin hesaplama biçimleri
Tablo 1’de listelenmiştir. Çalışmanın devamın-
da kolay ifade edebilmek amacıyla, kalite ve
belirteçlere değerlendirme metodlarında kul-
lanılanlardan farklı kodlar atanmıştır.
mına direk entegrasyon kurgusu olmamakla
beraber, modelde kullanılan verinin CBS orta-
mından elde edilmesi, ve yapılan değerlendir-
melerin CBS ortamında uyumlu hale getirile-
rek görselleştirilmesi ilerleyen aşamalarda ele
alınacaktır.
3.5 Hesaplanan Kaliteler ve Denklemleri
Seçilen üç metodun değerlendirme denklem-
leri, aşamalara bölünerek, Tablo 1’de atanan
kodlar ile tekrar ifade edilmiştir. Kodlanan
değerlerin parametrik modele çekilebildiği
durumda, burada belirtilen biçimleriyle mo-
dele tanıtılarak kullanılabilirler. Bu denklem-
ler, çalışmalardaki orjinal biçimlerine sağdık
kalınarak aşağıda formüle edilmişlerdir, ancak
parametrik modele veri olarak çekilemeyen
veya veritabanına girilemeyen bileşenler, uy-
gulanan modelde hesap dışı bırakılacaktır.

Maryland Protokolü (Ewing & Clemente, 2013):

İM = i1*0.41 + i2*0.72 + i3*0.97 + i4*0.11 + i5*0.08 + i6*0.64 + i7*0.02 + i8* -0.18 + 2.44
KP = kp1*-0.31 + kp2 * 0.72 + kp3*0.94 + kp4*-1.42 + kp5*-2.19 + 2.57
İÖ = kp1*-0.74 + in1*1.10 + in2*0.03 + in3*0.05 + in4*0.04 + 2.61
GÇ = in1*1.22 + kp2*0.67 + ge1*0.53 + 1.71
KR = ka1*0.05 + ka2*0.23 + ka3*0.12 + i6*0.42 + ka4*0.29 + i7*0.03 + 2.61

Sonuç değer = İM + KP + İÖ + GÇ + KR

Çatısal Sokak Görünümü Kriterleri (Harvey et al. 2015):

Bu çalışamada, belirteçler tanımlanmış, ve herbirinin ayrı aryı sokağın yürünebilirlik algısındaki
etkileri hesaplanmış, tüm değerler toplanıp tek bir formül haline getirilmemiştir. Ancak her bir
değerin farklı ağırlıkta etkili olduğu bulunmuştur. Önerilen çerçevede, bu metodun ölçtüğü özel-
likler hesaplanarak ağırlık katsayıları ile birlikte ayrı ayrı belirtilebilir, veya bu değerlerin ağırlık-
ları dikkate alınarak bir araya getirildiği bir gösterim biçimi oluşturulabilir.

178 MSTAS 2016

Bölgenin Yürümeye Uygunluğu Endeksi (D’A-
lessandro et al., 2015):
PR = kya*40 + eng*25 +ye*35
GV = akd*31 + sa*31 + kkg*38
KNT = kg*40 + km*25 + ak*35
MV = tr*38 + çy*31 + yes*31
Sonuç değer = PR*0.30 + GV*0.25 + KNT*0.22
+ MV*0.23
4. Sonuçlar
Bu çalışma kentsel mekanın değerlendirilmesi
için bir model önermekte ve bu modelin ger-
çekleştirilmesi için bir çerçeve sunmaktadır.
Takip eden çalışmalarla modelin gerçekleş-
tirilmesi, farklı senaryolarla test edilmesi, ve
tasarımcılara kullandırılarak denenmesi ve
geliştirilmesi öngörülmektedir. Bu çalışmada
önerilen çerçeve bir ilk adım niteliğindedir;
modelde yer alacak veritabanı yapısının, kul-
lanılacak 3b modellerin üretim prosedürleri-
nin, raporlama ve görselleştirme aşamalarının
da detaylarıyla genişletilmelidir.
Önerilen modelin kullanılabileceği senaryo-
lardan bazıları; kentsel dönüşüm süreci dahi-
linde büyük çaplı restorasyon ve yenilemeler
gerçekleştirilen bölgelerde tasarımın test edil-
mesi; çatışma sonrası zarar gören mahalleler-
de yapılan yenileme ve yeniden düzenleme-
lerde kentsel mekanın iyileştirilmesi; büyük
ölçekli etkisi olacağı varsayılan kentsel yapıla-
rın veya hızlı göç sebebiyle tamamen yeniden
yapılaşan kentsel bölgelerin tasarımının de-
ğerlendirilmesi olarak öngörülmektedir.
4.1 Önerilen Modelin Öngörülen
Avantaj Ve Potansiyelleri
Model geliştirildiği taktirde tasarımcıya suna-
cağı avantajlar şöyle sıralanabilir:
KARŞILAŞMALAR: KRİZLER VE İMKÂNLAR
1- Var olan kentsel sokak veya parsel üzerinde
yapılacak tasarım ve müdahaleler, çevre so-
kaklardaki kullanıcı deneyimine etkileri anın-
da hesaplanabilecek, bu etkileri en olumlu
duruma getirmek için tasarım kararları yön-
lendirilebilecektir.
2- Dönüştürülen veya yeni inşa edilen sokak-
ların tasarımında, verilen kararlar 3b model
üzerinden test edilerek en verimli senaryolar
oluşturulabilecektir.
3- Değerlendirmeler parametrik bir ortamda
yapıldığından, verilecek tasarım kararları, de-
ğerlendirme denklemleri farklı üretken tasa-
rım araçları ile bir arada kullanılarak destek-
lenebilir. Örneğin, imgelenebilirlik ile kapalılık
kriterleri, bir genetik algoritma için uygunluk
kriteri haline getirilerek, sokak boyunca yapı-
lacak peyzaj düzenlemesi en optimize şekilde
gerçekleştirilebilir.
4- Değerlendirmeler, tüm sokak ve hatta böl-
geler için yapılabileceği gibi, sokakların belirli
kısımları için de ayrı ayrı yapılarak, her bir ya-
pının sokak konforu üzerindeki etkisi hesapla-
nabilir veya sokakların olumsuz koşullar yara-
tan bölümlerinin tespit edilerek iyileştirilmesi
sağlanabilir.
5- Parametrik bir 3b model ortamında çalışan
model, veri çekilmesi ile üretilen değerlen-
dirme sonuçlarının görselleştirilmesi için CBS
ile kolayca entegre edilebilir. Bu, sokak ölçe-
ğinde detay içeren bir değerlendirmenin, CBS
ortamından bilgi çekildiği veya model oluş-
turulduğu taktirde, kentin geniş bölgelerine
uygulanabilmesini sağlar. Yararlanılan çalış-
malardan ikisinde (Ewing & Clemente, 2013),
(D’Alessandro et al., 2015), belirteçlerin ye-
rinde veya fotoğraf üzerinden veri toplanarak
MSTAS 2016 179
 Tablo 1. Belirteçler ve
hesaplanma yöntemleri

180 MSTAS 2016

KARŞILAŞMALAR: KRİZLER VE İMKÂNLAR MSTAS 2016 181
182 MSTAS 2016
KARŞILAŞMALAR: KRİZLER VE İMKÂNLAR MSTAS 2016 183
hesaplanması söz konusuyken, önerilen para-
metrik model ile, CBS verisi mevcut bölgeler
için otomatize edilebilecek bir değerlendirme
yöntemi elde edilmiş olur.
6- Modelin parametrik bir 3b model ortamın-
da çalışması, değerlendirmelerin, bu ortamda
gerçekleştirilecek farklı analiz ve değerlen-
dirme sonuçları ile bir arada kullanılmasına
imkan verir. Bu çalışmada kullanılan değer-
lendirme metodlarına ek olarak, mikro klima
simülasyonları, farklı yürünebilirlik endeksleri
ve yeni geliştirilebilecek birçok farklı değer-
lendirme metod ve aracı, bu model üzerinden
kullanılabilir.
4.2 Önerilen Modelin Eksikleri ve
Dezavantajları
1- Önerilen modelin operasyonunda, iş gücü
açısından en dezavantajlı adım, sokak formu-
184 MSTAS 2016
nun 3b geometrik modelinin oluşturulması,
veri tabanının doldurulması, ve her iki adım
için de verilerin elde edilmesidir. Bu verilerin,
incelenen çalışmalardaki gibi yerinde veya fo-
toğraf üzerinden manuel olarak elde edilmesi
durumunda, değerlendirmelerin yapılması
için araya bir de 3b modelin girmesi, süreci
yavaşlatacak; özellikle yukarıda belirtilen ek
özellikler istenmiyorsa, bu modelin gerekliliği-
ni ortadan kaldıracaktır. Ancak kentsel sokağa
dair geometrik, sayısal ve semantik verilerin
en azından kısmi olarak CBS veya açık kaynak,
online harita servislerinden çekilmesi, süreci
hızlandırarak, projeler için çok daha güçlü bir
altyapı sağlayacaktır. Diğer taraftan da, mode-
lin gerektirdiği geometrik detay, bu ölçekte bir
çalışmada sıklıkla kullanılan, yani pratikte ta-
sarımcı tarafından her durumda inşa edilecek
bir modele uygun düzeydedir. Bu durumda
iş yükü büyük ölçüde veri tabanındaki veriyi
Tablo 2. Belirteçlerin
parametrik modele ak-
tarımı

KARŞILAŞMALAR: KRİZLER VE İMKÂNLAR MSTAS 2016 185

186 MSTAS 2016
KARŞILAŞMALAR: KRİZLER VE İMKÂNLAR MSTAS 2016 187
toplama kısmında yoğunlaşır.
2- Modelde, incelenen metodlarda dikkate
alınan bazı belirteçler, manuel olarak edinile-
rek veritabanına girilmek veya hesaplamanın
dışında bırakılmak durumundadır. Bunlar şöy-
le gruplanabilir:
(a) Hesabı geometrik veri üzerinden güç olan
kriterler: eng, akd (bkz. Tablo1).
(b) CBS’den henüz çekilemeyen, ancak CBS ile
uyumlu açık kaynak verileri arttıkça değerlen-
dirmeye alınabilecek kriterler: i4, i5, i6, i8, in1,
in3, ge1, ka2, ka3, ka4 (bkz. Tablo1).
(c) Ancak yerinde gözlemle tespit edilebilecek
kriterler: i7, kkg, ak (bkz. Tablo1).
Diğer taraftan, kent sokaklarına dair, bu bilgi-
leri de içine alan bir çok veri, her geçen gün
188 MSTAS 2016
yaygınlaşan farklı araçlarla toplanmakta, ve
açık kaynak olarak, internet üzerinden yayın-
lanmaktadır. Görüntü işleme gibi teknolojiler,
3b şehir modellerinin paylaşıldığı ve açık kay-
nak olarak veri beslenen online harita servis-
leri (Open Steet Maps, Google Maps, Google
Street View), kitle kaynaklı beslenen verita-
banları, açık erişimli mobese kamera görün-
tüleri ve benzeri kaynaklar sayesinde, çok
çeşitli kentsel veri sistematik bir şekilde top-
lanarak erişilebilir hale getirilmektedir. Öne-
rilen parametrik yazılımın Rhinoceros-Grass-
hopper’ın açık kaynak olarak geliştirilmesinin
beraberinde getirdiği bir durum, bu gibi kay-
naklarla doğrudan entegrasyonun eklentiler
aracılığıyla mümkün olmasıdır.
3- Modelde kullanılan üç değerlendirme me-
todunun da kendi içlerinde limitasyonları söz
konusudur (Ewing & Clemente, 2013), (D’Ales-
sandro et al., 2015), (Harvey et al., 2015). Me-
todların değerlendirdiği bazı özellikler benzeş-
mekte veya örtüşmektedir. Önerilen modelin
geliştirilmesi durumunda, bu gibi özellikler
test edilerek ayrıştırılmalı; model bu şekilde
optimize edilmelidir.
KAYNAKLAR
ALEXANDER, C., ISHIKAWA, S., SILVERSTEIN,
M., 1977. A Pattern Language. Oxford Univer-
sity Press, New York.
AULTMAN-HALL, L. et al., 1997. Using GIS for
Evaluation of Neighborhood Pedestrian Ac-
cessibility. Journal of Urban Planning and De-
velopment, 123(1), pp.10–17.
BEIRÃO, J. et al., 2008. Structuring a Gene-
rative Model for Urban Design: Linking GIS
to Shape Grammars. Architecture in com-
putro: 26th eCAADe conference proceedings,
pp.929–938.
BEIRÃO, J., et al., 2012. City Information Mo-
delling: parametric urban models including
design support data, Lisbon.
BRUSE, M., 2007. Simulating human thermal
comfort and resulting usage patterns of urban
open spaces with a Multi Agent system. In
Sun, Wind and Architecture - The Proceedings
of the 24th International Conference on Pas-
sive and Low Energy Architecture, PLEA 2007.
pp. 491–498.
CHARLTON, J., 2011. An integrated approach
to the design of city centre squares, using th-
ree-dimensional computer representations.
Northumbria University.
KARŞILAŞMALAR: KRİZLER VE İMKÂNLAR
CLARE COOPER MARCUS, C.F., 1997. Peop-
le Places: Design Guidelines for Urban Open
Space, 2nd Edition. John Wiley and Sons; 2nd
edition, p.384.
D’ALESSANDRO, D. et al., 2015. The Walking
Suitability Index of Territory (T-WSI): a new
tool to evaluate urban neighborhood walka-
bility. Annali Di Igiene : Medicina Preventiva E
Di Comunita, 678-687.
DE BOURDEAUDHUIJ, I. et al., 2015. Interna-
tional study of perceived neighbourhood en-
vironmental attributes and Body Mass Index:
IPEN Adult study in 12 countries. Internatio-
nal Journal of Behavioral Nutrition and Physi-
cal Activity, 12(1), p.62.
DUARTE, J.P. et al., 2012. City Induction: A
Model for Formulating , Generating , and Eva-
luating Urban Designs. , pp.79–104.
DUMBAUGH, E. & RAE, R., 2009. Safe Urban
Form: Revisiting the Relationship Between
Community Design and Traffic Safety. Journal
of the American Planning Association, 75(3),
pp.309–329.
EWING, R. et al., 2006. Identifying and Me-
asuring Urban Design Qualities Related to
Walkability. Journal of Physical Activity and
Health, 3, pp.223–240.
EWING, R. & CLEMENTE, O. 2013. Measuring
Urban Design. Washington, D.C.: Island Press.
FRANK, L.D. et al., 2005. Linking objectively
measured physical activity with objectively
measured urban form: Findings from SMART-
RAQ. American Journal of Preventive Medici-
MSTAS 2016 189
ne, 28(2 SUPPL. 2), pp.117–125.
FRANK, L.D. et al., 2010. The development of
a walkability index: application to the Neigh-
borhood Quality of Life Study. British Journal
of Sports Medicine, 44(13), pp.924–933.
GEHL, J., 1987. Life Between Buildings: Using
Public Space. Washington, D.C.: Island Press.
GEHL, J. & SVARRE, B. 2013. How to study
public life. Washington, D.C.: Island Press.
GILES-CORTI, B. et al., 2014. Developing a
research and practice tool to measure wal-
kability: a demonstration project. Health pro-
motion journal of Australia: official journal of
Australian Association of Health Promotion
Professionals, 25(3), pp.160–6.
HARVEY, C. et al., 2015. Effects of skeletal stre-
etscape design on perceived safety. Landsca-
pe And Urban Planning, 142, 18-28.
JACOBS, J. 1992. The Death and Life of Great
American Cities. New York: Vintage Books.
JANSSON, M. et al., 2013. Perceived personal
safety in relation to urban woodland vegetati-
on - A review. Urban Forestry and Urban Gre-
ening, 12(2), pp.127–133.
LAM, F.K., 2011. Simulating the Effect of Mic-
roclimate on Human Behavior in Small Urban
Spaces. ProQuest Dissertations and Theses,
p.133.
LESLIE, E. et al., 2007. Walkability of local
communities: Using geographic information
systems to objectively assess relevant envi-
ronmental attributes. Health and Place, 13,
190 MSTAS 2016
pp.111–122.
LOPEZ, M.J.J. & VAN NES, A., 2007. Space and
crime in Dutch built environments: macro and
micro scale spatial conditions for residential
burglaries and thefts from cars. 6th Internati-
onal Space Syntax Symposium, p.14.
LUYMES, D.T. & TAMMINGA, K., 1995. Integra-
ting public safety and use into planning urban
greenways. Landscape and Urban Planning,
33(1-3), pp.391–400.
LYNCH, K. 1960. The image of the city. Camb-
ridge, Mass.: MIT Press.
PLACE PULSE. 2014. Place Pulse 1.0: The pilot
study (2010–2012). Macro connections. MIT
Media Lab. Retrieved from http://pulse.me-
dia.mit.edu/data/
PIKORA, T.J. et al., 2002. Developing a reliab-
le audit instrument to measure the physical
environment for physical activity. Ameri-
can Journal of Preventive Medicine, 23(3),
pp.187–194.
SAELENS, B. E. et al., 2003. Environmental
correlates of walk- ing and cycling: Findings
from the transportation, urban design, and
planning literatures. Annals of Behavioral Me-
dicine, 25(2), 80–91.
SALESSES, P., Hidalgo, C., Jagdish, D., Smilkov,
D., 2016. Place Pulse | Mapping Urban Per-
ception [WWW Document]. Pulse.media.mit.
edu. URL  http://pulse.media.mit.edu/(acces-
sed 5. 28. 16).
UN Habitat, 2013. Streets as public spaces
and drivers of urban prosperity, Available at:
www.unhabitat.org.

Whyte, W.H., 1980. The Social Life of Small

Urban Spaces, Available at: http://www.ama-
zon.com/Social-Life-Small-Urban-Spaces/
dp/097063241X.

KARŞILAŞMALAR: KRİZLER VE İMKÂNLAR MSTAS 2016 191