POJAM SISTEMA

Postoji veliki broj definicija sistema saglasno tome što se želi s istom konkretno iskazati.
Tako se pod sistemom može podrazumijevati bilo koji: fizički sistem (tehnički sistem, borbeni sistem, ekonomski
sistem, politički sistem, sistem odbrane i sigurnosti, biološki sistem i dr., čije je funkcionisanje u toku vremena
moguće opisati promjenom stanja sistema.
Sistem je kompleks elemenata koji se nalaze u stanju uzajamnog djelovanja.
Sistem to je uređaj, proces ili šema čije ponašanje može biti na određeni način opisano.
Funkcija sistema sastoji se u tome da u toku vremena obrađuje informaciju, ili energiju ili materijal i da daje pri tome
informaciju ili energiju ili materijal.
POJAM SISTEMA
Sistem se može odrediti kao neki skup elemenata sačinjen za dostizanje unaprijed zadanog cilja. (ELIS, definicija
sistema)
Prema Vujakliji, riječ sistem znači, određeni sastav, cjelinu skup određenih djelova ili cjelishodno sastavljenu cjelinu.
To nije bilo kakav skup, već uređeni skup koji kao takav predstavlja određenu cjelinu, koji kao cjelina čini neki
pojam ili izvršava neku cjelovitu funkciju.
Opća teorija sistema proučava sisteme koji se mjenjaju.
Ona proučava dinamičke sisteme.
Pored dinamičkih, postoje i statički – nepromjenjivi sistemi.
POJAM SISTEMA
SISTEM je skup FUNKCIJA sa relacijama između tih funkcija i njihovih procesa.
FUNKCIJA je najviši element sistema ili skup procesa.
PROCES je grupa logističkih zavisnih odluka i aktivnosti kojima se ostvaruje logistička funkcija ili proces je
promjena u razvoju stvari kroz promjenu osobina, odnosa i stanja.
AKTIVNOST je djelatnost na usmjeravanju i izvršenju zadataka koji se planiraju po vremenu i neposrednim
resursima.
Relacije povezuju sistem u cjelinu.
ZAJEDNIČKE OSOBINE SISTEMA
Sistem predstavlja cjelokupni kompleks elemenata koji su u interakciji;
Sistem ostvaruje posebno jedinstvo sa vlastitim okruženjem;
Sistem u načelu predstavlja podsistem nekog većeg sistema;
Podsistem datog sistema je obično sistem na nižoj ljestvici i dr..
Sistem je donekle jedan složeni kompleks elemenata koji se nalaze u permanentnom ili povremenom uzajamnom
stanju djelovanja.
On ima brojne zajedničke osobine. Svaki sistem se sastoji od više podsistema ili elemenata.
On egzistira u nekakvoj okružujućoj sredini s kojom sistem može imati veći ili manji uzajamni odnos.
Klasifikaciju sistema opredjeljuje cilj, odnosno kriterijum koji je dominantan u konkretnoj klasifikaciji.
Saobraćajni sistem kao dinamički sistem ima svoju:
1. funkciju
2. ima svoju strukturu
3. elemente sistema i vezu između elemenata
4. ima svoje pod sisteme
5. hijerarhiju
6. okruženje
7. dinamiku i dr.
10
PROMETNI SISTEM?
Prometni sistem primjer je kompleksnog, velikog, integriranog, otvorenog sistema.
Univerzitet u Sarajevu Fakultet za saobraćaj i komunikacije akademska 2017/2018. godina
Sredstva Komunikacija Oblik organizacije Drumski Vozila Putevi i saobraćajni terminali Javni saobraćaj (JAS),
prevoz za sopstvene potrebe (PSP), privatni prevoz (PP)
Željeznički Vučna vozila (lokomotive) + vučena vozila (vagoni)
Pruge + stranice 99 % javni saobraćaj
Vodeni Različita plovna sredstva Vodeni koridori JAS, PSP, PP
Zračni Avioni, helikopteri, jedrilice Koridori letova, terminali (aerodromi)
JAS, PSP, PP
Cijevovodni transport Različiti profili cijevi Cjevovodni, naftovodi, plinovodi
JAS
Telekomunikacijski saobraćaj
Paket, signal Kanal, pristupna centrala, tranzitna centrala i spojni vodovi
Javni telekomunikacijski saobraćaj (JAS), privatni telekomunikacijski saobraćaj (PP)
Poštanski saobraćaj Poštanska vozila sa pošiljkama, poštanske vreće ili kontejner, pojedinačna poštanska pošiljka,
poruka koja putuje mrežom
Poštanski objekti, zehnička sredstva i linije
Javni poštanski saobraćaj (JPS)
Ostali vertikalni Vozila, žičare, uspinjače, lift, dizalice, elevatori
Šine, tehnička sredstva, kablovi
JAS, PSP, PP
Saobraćaj kao složeni sistem ima veliki broj elemenata:
SAOBRAĆAJNICE: željezničke pruge, putevi, vodeni koridori (prirodni i vještački).
STABILNI OBJEKTI: aerodromi, luke, pristaništa, autobuske i željezničke stanice, poslovne i upravne zgrade
(skladišta i radionice), cjevovodi, telegrafski i telefonski vodovi, centrale i drugi uređaji.
VOZNA I PLOVNA SREDSTVA: brodovi i drugi plovni objekti, kamioni, autobusi, lokomotive, vagoni, tramvaji,
trolejbusi, avioni, putnički automobili
SREDSTVA ZA MANIPULACIJU TERETIMA: dizalice, viljuškari, transportne trake, kontejneri, palete i slična
sredstva.
KADROVI koji obavljaju saobraćajnu djelatnost.
RAZLIČITE ORGANIZACIJE U SAOBRAĆAJNOJ privredi koje obavljaju saobraćajnu djelatnost, saobraćajne
škole različitih nivoa, naučne ustanove, organi državne uprave zaduženi za poslovanje saobraćaja itd.
U sastav saobraćajnog sistema ulaze i nematerijalni elementi kao što su; ljudsko znanje, iskustvo, metodi
odlučivanja, saobraćajne tarife, redovi vožnje, zakoni i drugi propisi o saobraćaju, ugovori, sporazumi i slično.
To su elementi saobraćajnog sistema, taj skup mora biti uređen i međusobno povezan da djeluje kao cjelina .
Saobraćajni sistem je takav skup koji obezbjeđuje da saobraćaj izvršava svoje zadatke kao cjelishodna funkcionalno
jedinstvena cjelina.
Funkcija saobraćajnog sistema je da što je moguće bolje zadovolji sve potrebe za kretanjem u nekom društvu,
potreba za premještanjem roba, za prevozom ljudi, za prenosom poruka (saopštenja informacija) između prostorno
udaljenih ljudi, a te potrebe karakteristika za prevozom razlikuju se prostorno i vremenski.
Nauka je jedinstveni funkcionalni sistem objektivnih ljudskih saznanja o svijetu u određenom historijskom razdoblju
o objektivnoj stvarnosti do kojih se došlo svjesnom primjenom određenih objektivnih metoda istraživanja.
Nauka je skup svih znanja svih ljudi.
Postoje različite podjele nauke mada preovladava podjela nauke na prirodne, tehničke i društvene nauke.
Prirodne nauke – o prirodnim zakonima kretanja tijela kroz različite sredine,
Tehničke nauke – o tehnološko-tehničkim uslovima i organizaciji prevoza, te tehnologiji i organizaciji kretanja
sredstava,
Društvene nauke – o društvenim i ekonomskim uzrocima, okvirima i posljedicama uspostavljanja i funkcionisanja
razvoja saobraćaja.
Saobraćajna nauka je skup svih ljudskih znanja o saobraćaju i o uzajamnosti dejstava saobraćaja i sredine u kojoj se
on odvija.
Saobraćajna nauka čini podskup (podsistem) opšteg skupa (sistema) nauka koji sistematizuje i razvija sva znanja
ljudi o saobraćaju i time daje osnov za razvoj i funkcionisanje saobraćajne struke.
Saobraćajna struka nastala je u periodu u kojem je saobraćaj počeo da koristi takva sredstva i rješenja kojima su
mogli rukovati ljudi sa posebnim znanjima i umijećima – stručnjaci za ove poslove.
Osnovne karakteristike i specifičnosti razvoja privredne i transportne tehnologije u svijetu
Period nakon završetka drugog svjetskog rata predstavlja period neslućene dinamike:
1. ekonomskog razvoja i 2. privrednog rasta u najvećem broju zemalja.
Ovakav razvoj omogućili su, prije svega:
1. razvitak nauke i
2. primjena naučnih dostignuća na svim područjima privredne djelatnosti, a naročito na području tehnike i
tehnologije.
Prema podacima Međunarodne banke za obnovu i razvoj i Organizacije ujedinjenih nacija, ukupan broj stanovnika
naše planete:
1. od 2,5 milijardi u 1950.godini povećao se na
2. 4 milijarde u 1975. godini i na
3. 4,5 milijardi u 1980. godini
4. 6,1 milijardi u 2000. godini
5. 7,5 milijardi u 2016.
Prema istim prognozama, krajem prvog kvartala 21 vijeka oko 83 % svjetskog stanovništva življelo je u zemljama u
razvoju (1980.godine je u tim zemljama živjelo 74 % stanovnika svijeta).
Do kraja tog perioda stanovništvo: • Afrike se utrostručilo, • Južne Azije udvostručiti, • Latinske Amerike povećati za
150 % i • NR Kine za 50 %.
U periodu od 1945. do 1975. godine dohodak po stanovniku udvostručio se skoro u svim grupama zemalja odnosno
regionima svijeta.
U tom periodu ostvarena je realna prosječna godišnja stopa rasta dohotka po stanovniku od oko 3%.
Veći broj zemalja, kao što su, na primjer:
1. Japan, 2. Australija, 3. Italija i 4. Španija,
ostvarilo je u tom periodu neočekivano veliki stepen industrijalizacije i ekonomskog razvoja.
Japan se sada ubraja među industrijski i ekonomski najrazvijenije zemlje svijeta.
Pojedine, donedavno siromašne zemlje, kao što su: • Brazil, • Gvatemala, • Obala Slonovače, • Tunis, • Koreja, •
Malezija, • Singapur, • Tajvan i • Tajland
ostvarile su prosječnu godišnju stopu rasta dohotka po stanovniku veću od 3 %.
Međutim, i pored velikih rezultata koji su u tom periodu postignuti na području razvoja privrede razvijenih
industrijskih zemalja i zemalja u razvoju, u svijetu postoji veliki broj veoma složenih problema koji otežavaju dalji
razvoj. To su, prije svega, Afrike, južno od Sahare.
Godišnji dohodak po stanovniku u ovim zemljama iznosi:
• oko 90 dolara, a u najboljem slučaju dostiže vrijednost • od 100 dolara.
Na području ove grupa siromašnih zemalja 1975. godine živjelo je oko 1,2 milijarde stanovnika ili 30 % od ukupnog
broja stanovnika svijeta. Procjenjuje se da broj «Apsolutno» siromašnih iznosi oko 900 miliona stanovnika.
Dinamičan razvoj svjetske privrede u poslijeratnom periodu stalno je podsticao povećanje obima međunarodne
razmjene, naročito između razvijenih zemalja.
U trećem kvartalu prošlog vijeka prosječna godišnja stopa rasta obima svjetske trgovine iznosila je 9 %.
U tom istom periodu obim trgovinskog prometa u prekomorskom saobraćaju povećao se za šest puta.
Prosječna godišnja stopa rasta ostvarena u tom periodu je četiri puta veća od prosječne godišnje stope rasta obima
svjetske trgovine u prvoj polovini ovog vijeka.
Ovako dinamičan razvoj svjetske trgovine postignut je, prije svega, zahvaljujući velikim dostignućima koja su u tom
periodu ostvarena u oblasti transporta i saobraćaja.
Na području međunarodne saobraćajne i transportne privrede u poslijeratnom periodu uveden je veći broj:
• značajnih novina, • primijenjena su mnogobrojna tehnička dostignuća i • uvedene nove tehnike i tehnologije.

Na području pomorskog saobraćaja i transporta ukupna tonaža brodova za prijevoz nafte i masovne robe, kao i
brodova za prijevoz tovarnih jedinica integralnog transporta dostigla je trećinu ukupne tonaže svjetske trgovačke
flote.
U eksploataciji se danas nalazi veliki broj specijalnih brodova, kao što su, npr.: 1. specijalni tankeri za prijevoz
hemikalija i gasa, «Slurky Oarriers» brodovi za prijevoz rude, 2. specijalni brodovi za prijevoz drveta, 3. specijalni
brodovi za prijevoz kontejnjera, 4. specijalni brodovi za prijevoz tovarnih jedinica Roll-on/Roll-offsaobraćaja i
LAASH-saobraćaja, 5. specijalni brodovi za trajektni saobraćaj, itd.
Na području zrakoplovnog saobraćaja početkom ovog perioda uvedeni su u eksploataciju avioni na mlazni pogon,
koji su u prekomorskom putničkom saobraćaju u potpunosti zamijenili brodove za prijevoz putnika.
Krajem istog ovog perioda pušteni su u eksploataciju novi tipovi aviona za prijevoz više stotina putnika i preko 100 t
robe na veoma dugim relacijama.
Istovremeno u SAD veoma dinamično se razvija proizvodnja širokotrupnih aviona velike zapremine za prijevoz
robe.
Obim prijevoza robe transportnim sredstvima zrakoplovnog saobraćaja u Sjedinjenim Državama Amerike dostigao je
već oko 1 % od ukupnog obima prijevoza robe.
Međutim, posmatran sa aspekta vrijednosti robe, on već iznosi 25 % od ukupne vrijednosti spoljne trgovine
Sjedinjenih Država Amerike.
Razvoj zrakoplovnog teretnog saobraćaja u Evropi nalazi se tek na svom početku.
Dinamičan razvoj zrakoplovnog saobraćaja u poslijeratnom periodu omogućio je saobraćajno otvaranje mnogih
područja i regiona zemalja u razvoju, koje su intenzivnom gradnjom aerodroma ublažavale limitirajuće nedovoljno
razvijene infrastrukture ostalih vidova saobraćajnog djelovanja.
Prava revolucija je izvršena, međutim, na području drumskog saobraćaja, koju su omogućili, prije svega:
1. Izgradnja velikog broja modernih putnih saobraćajnica, naročito izgradnja mreže auto-strada;
2. Neslućen razvoj automobilske industrije;
3. Relativno jeftina pogonska energija i
4. Jednostavno ostvarivanje neprekidnog transportnog lanca u varijanti drimskog transport.
Ovakav razvoj drumskog saobraćaja omogućio je kompleksno saobraćajno opsluživanje gravitacionih područja
ostalih vidova saobraćaja i saobraćajno otvaranje planinskih područja.
Međutim, ovaj razvoj u posljednje vrijeme znatno usporava veliko povećanje cijena pogonskog goriva, a što sve
zajedno ima uz ostale faktore, velikog uticaja na pad zaposlenosti i u najrazvijenijim industrijskim zemljama.
Ovaj razvojni period predstavlja takođe značajnu prekretnicu u razvoju, željezničkog saobraćaja.
Na početku ovog perioda željezničkom saobraćaju je predviđena loša perspektiva.
Postojala su čak mišljenja da se željeznički saobraćaj sve brže približava svom kraju, budući da nije sposoban da drži
korak sa razvojem drumskog i vazdušnog saobraćaja.
Međutim, ove prognoze nisu se obistinile.
U najvećem broju zemalja željeznički saobraćaj se, u posljednje vrijeme, dinamičnije razvija, što je, u prvom redu,
posljedica energetske krize i zahtijeva za zaštitom životne sredine.
Stoga se danas dosta govori o «renesansi» željezničkog saobraćaja.
Ova «renesansa» omogućena je, između ostalog, i modernizacijom željezničkog saobraćaja koja je sprovedena u
velikom broju zemalja najčešće kroz sljedeće tri faze:
1. U prvoj fazi je izvršena obnova i modernizacija željezničkih postrojenja – pruga, stanica, čvorova i ranžirnih
stanica, kao i obnova i modernizacija kolskog parka. Istovremeno je parna vuča zamijenjena dizel – vučom;
2. U drugoj fazi je izvršena zamjena dizel – vuče električnom vučom. Ovaj proces zamjene se nastavlja;
3. U trećoj fazi pristupilo se izgradnji željezničkih pruga velikih propusnih moći i velikih brzina vozova, izgradnja
brzih željeznica, gradskog i prigradskog saobraćaja, uvođenju sistema međugradskog saobraćaja vozova sa
prijevozom putnika u određenim vremenskim intervalima (Intercity - Taktverkehr), sistema brzih teretnih vozova tipa
«noćnog skoka» , sistema vozova za prijevoz kontejnjera i tovarnih jedinica, hucko-pack-saobraćaja, sistema
međunarodnih TEE – vozova, TEEM – vozova i TEC – vozova, itd.
Najzad, na «renesansu» željezničkog saobraćaja je u velikoj mjeri uticala primjena kibernetike i elektronska obrada
podataka na području željezničkog saobraćaja i transporta i uvođenje sistema za automatsko upravljanje saobraćajem
vozova, kao i sistema za integrisano upravljanje transportom.
Prednosti željeznice, prije svega na području štednje energije i zaštite životne sredine, obezbjeđuju ovom vidu
saobraćaja potencijalne mogućnosti za budući sve brži i uspješniji razvoj.
Paralelno sa razvojem do sada navedenih vidova saobraćaja, razvijao se, mada sa manjim intenzitetom i riječni
saobraćaj.
U posljednje vrijeme, međutim, razvoju ovog vida saobraćaja pridaje se sve veći značaj.
U poslijeratnom periodu u mnogim zemljama, pa i kod nas, izgrađuje se, sistem cjevovoda, naročito naftovoda i
gasovoda za snabdijevanje energijom velikih industrijskih područja i velikih gradskih aglomeracija.
Razvoj svih vidova transporta, u navedenom periodu, uporedo je pratio dinamičan razvoj tehnike i tehnologije
manipulisanja i skladištenja, a time i cijelog sistema distribucije roba.
Tehnika i tehnologija u okviru distribucije roba počela je intenzivnije da se razvija već u toku drugog svjetskog rata.
U poslijeratnom periodu došlo je do tako dinamičnog razvoja sredstava i tehnologije za manipulisanje, transport i
skladištenje proizvoda kakav se nije mogao ni zamisliti.
Treća faza u razvoju sredstava za manipulisanje nije toliko posljedica drugog svjetskog rata koliko pojave i veoma
dinamičnog razvoja elektronike u periodu nakon drugog svjetskog rata.
Tek pojava i šira primjena elektronike omogućila je primjenu automatizacije, povećanje brzina operacija, povećanje
stepena preciznosti izvođenja operacija i bezbjednosti na radu, kao i znatno povećanje proizvodnosti postrojenja i
opreme za manipulisanje, transport i skladištenje roba.
Razvoj sredstava za: • manipulisanje, • transport, • skladištenje i • distribuciju roba
podstakao je proizvođače ove vrste sredstava i opreme na:
• uspostavljanje međusobnih veza i odnosa, i • na osnivanje stručnih društava i udruženja,
u cilju daljeg unapređenja proizvodnje i standardizacije, i rješavanja ostalih zajedničkih problema.
Tendencije ovakvog razvoja transporta roba u narednom periodu predviđaju sljedeće promjene:
• procesi proizvodnje mijenjat će se sve više od prerade sirovina ka proizvodnji proizvoda visoke vrijednosti i ka
višim stepenima proizvodnje, tj. u pravcu smanjenja stopa rasta kod prijevoza masovne robe i većih stopa rasta kod
prijevoza poluproizvoda i finalnih proizvoda, sa tendencijom ka manjim pošiljkama;
• kod prijevoza masovnih roba visoko kalorični ugljevi će predstavljati izuzetak;
• najviše raste obim prijevoza roba za domaćinstvo i široku potrošnju;

PRETOVARNO TRANSPORTNA MEHANIZACIJA

Brojna su sredstva pretovara i transporta roba i raznih materijala.
Po načinu rada i osnovnim konstrukcionim karakteristikama, pretovarno transportnu mehanizaciju možemo podijeliti
u tri osnovne grupe i to:
1. Sredstva kontinuiranog neprekidnog transporta
2. Sredstva diskontinuiranog ili prekidnog transporta
3. Ostale vrste transporta
Sredstva kontinuiranog neprekidnog transporta u koje se materijal na jednom kraju utovara i u kontinuitetu prebacuje
na mjesto ugradnje, potrošnje ili uskladištenja.
Ta sredstva su:
1. trake, gumene i čelične,
2. grabuljari, jednolančani i dvolančani,
3. elevatori, brzohodni i sporohodni,
4. konvejeri, sa vedricama i viljuškama,
5. žičare, sa jednim i dva užeta, za prevoz tereta i ljudi.
Sredstva diskontinuiranog ili prekidnog transporta su najbrojnija i po konstrukcionim karakteristikama najrazličitija.
Neka imaju neograničen radijus kretanja, a ima ih sa ograničenim radijusom kretanja, naprimjer mašine na
elektropogon.
Svrstavamo ih u sljedeće grupe:
1. dizalice i kranovi,
2. podizači, liftovi, viljuškari, dizalice i dr.
3. utovarači, na pneumaticima, gusjenicama, šinski i sl.
4. damperi, različitih konstrucija i namjena.
Ostale vrste transporta. Vrlo različiti po namjeni, obliku konstrukcije, pogonskim mehanizmima, trajnosti itd. ovdje
spadaju:
1. zavojni transporteri, često u primjeni kao klasifikatori, 2. vibracioni transporteri, 3. pneumatski transporteri, u
specifičnim uslovima primjene, 4. hidraulični transporteri i dr.
Prema vrsti pogonske energije, mašine se mogu podijeliti na:
1. mašine sa dizel pogonom, 2. mašine sa elektro pogonom, 3. mašine sa hidrauličnim pogonom, dizel hidrauličnim i
elektro hidrauličnim pogonom, 4. mašine sa pneumatskim pogonom, primarni pogon dizel ili elektro kompresori
preko pneumatskih motora.
Šematski prikaz osnovne podjele pretovarno transportne mehanizacije prikazan je na slici.
SREDSTVA KONTINUIRANOG TRANSPORTA
Transporteri sa trakom
Ovi transportni uređaji našli su primjenu u proizvodnji ruda, za transport u jamskim prostorijama i na površini, pri
eksploataciji šljunka i pijeska, proizvodnji kamenih agregata za betonski asfalt, zatim u postrojenjima za preradu
ruda i koncentraciju minerala separacijama i flotacijama.
Transportne trake su sastavni dio i mnogih postrojenja:
1. kao bagera u sistemu bager – transporter – odlagač (BTO),
2. kombajnima,
3. finišerima i slično.
Transporteri sa trakom
Postavljaju se i u prostorijama gdje je intenzivno kretanje ljudi, kao u aerodromskim prostorijama i drugim
prometnicama, kako za kretanje ljudi, tako i za prijenos prtljaga i sl.
Prvi put su primjenjene u rudarstvu, gdje imaju i najširu primjenu.
Proizvode se transporteri sa trakom raznih konstrukcija i za različite namjene.
Transporteri sa trakom
Prema vučnom organu razlikujemo dva tipa transportera sa trakom i to: 1. transportere čija je traka i vučni i noseći
organ, i 2. transportere čija je traka samo noseći dio, a za vuču služi beskonačni Galov lanac ili dva beskonačna
čelična užeta sa strane.
Prema namjeni transportne trake mogu biti stacionirane i prenosne.
Stacionirane trake mogu biti dugačke od par stotina metara pa do nekoliko kilometara.
U rudniku nikla i željeza FENI u Kvadarcima – Makedonija izgrađen je sistem transportera sa trakom od 35 km
dužine sa instalisanom snagom oko 4000 kW.
Grabuljasti transporteri – grabuljari
Primjenjuju se najviše u rudnicima uglja za transport pri otkopavanju tankih, srednjih i debelih slojeva uglja.
Mogu se primijeniti i za transport ostalih rasutih materijala, pogotovo onih neabrazivih i malo abrazivih.
U primjeni su od 1937. godine u rudnicima uglja.
Sastoje se od jednog ili dva beskonačna lanca prebačena preko nazubljenih pogonskog i povratnog kotura na kome je
postavljen uređaj za zatezanje da bi se spriječilo spadanje lanca sa uzubljenih koturova.
Za lance su, na određenom rastojanju vezani metalni profili – grabulje koje služe za zgrtanje materijala i transport
istog po metalnom žlijebu, po kome se kreću grabulje.
Grabuljasti transporteri – grabuljari
Sa donje strane grabulja, grabulje se takođe kreću po metalnom dijelu žlijeba kako bi se osigurao pravac kretanja
grabulja i spriječilo njihovo vučenje po tlu.
Prema broju lanaca kao vučnog organa, proizvode se dva tipa transportera i to:
1. transporteri sa jednim vučnim lancem – jednolančani transporteri,
2. transporteri sa dva lanca – dvolančani transporteri sa grabuljama.
Elevatori
Ovi uređaji imaju primjenu u rudarstvu i to u jamskim pogonima za transport u slijepim oknima, u procesu prerade
rude, zatim u objektima za skladištenje žitarica u zrnu, u lučkim terminalima te briketnicama, praonicama uglja i
sličnim objektima.
Sastoji se od dva beskonačna lanca obješena preko odgovarajućih kotura na utovarnoj i istovarnoj strani od kojih je
gornji pogonski, a donji povratni.
Za lance su vezane vedrice u kojima se prenosi materijal.
Njihova zapremina je obično oko 120 litara. Brzina mu je od 0,4 do 0,5 m/sec, a kapacitet od 130 do 150 t/h.
Za visinu izvoza od 50 m potrebno je približno snaga pogonskog motora od 25 do 30 kW.
Konvejeri
U procesu transporta materijala gdje je otežano primijeniti trake, grabuljare ili elevatore, a to je najčešće slučaj gdje
se materijal mora transportovati horizontalno, pa zatim koso pod većim uglom od ugla prirodne ravnoteže materijala,
najprikladniji način transporta ovih materijala vrši se primjenom konvejera.
Imamo ih uglavnom dvije vrste i to:
1. konvejeri za transport rasutih tereta, poznati kao konvejeri sa vedricama,
2. konvejeri u sklopu nekog industrijskog procesa, obično za transport komadaste robe, proizvoda u serijskom lancu
proizvodnje.
Žičare – žične željeznice
Ova transportna sredstva primjenjuju se za prevoz rasutih tereta uglja, ruda, lomljenog kamena, pijeska, šljunka,
zatim u šumarstvu za transport drveta, trupaca i sl. Vrlo široku primjenu našle su i za prevoz ljudi na sportskim
terenima i izletištima.
Povoljna su za transport po brdovitim ternima i tu su skoro nezamijenjiva, pošto zamjenjuju skupe i često nekoliko
puta duže puteve.
Njihovom izgradnjom po plodnim terenima izbjegava se uništavanje zemljišta gradnjom saobraćajnica i njihovih
objekata, pošto samo stubovi, pogonska i povratna stanica zauzimaju zemljište.
Zahvaljujući ovim svojstvima, često su najekonomičnije sredstvo transporta.
Prema obliku konstrukcije, možemo ih podijeliti na:
1. žičare sa jednim užetom i
2. žičare sa dva užeta.
Prema namjeni, dijelimo ih na:
1. žičare za prevoz rasutih materijala u rudarstvu i građevinarstvu, 2. žičare za prevoz kabastih materijala u
šumarstvu pri sječi drveta, i 3. žičare za prevoz ljudi na sportskim terenima, izletištima, za prevoz radnika u jamskim
prostorijama rudnika itd. Odlikuju se relativno jeftinom konstrukcijom, jednostavnom za montažu, rukovanje i
održavanje, kao i mogućnošću određenog stupnja automatske kontrole rada i ispravnosti.
SREDSTVA DISKONTINUIRANOG TRANSPORTA
Podizači i sredstva kosog i vertikalnog transporta
U skladištima, industrijskoj proizvodnji, remontnim radionicama, za podizanje komadnih tereta često su u primjeni
razne konstrukcije podizača koji su vrlo raznovrsni:
1. Prenosni podizači;
2. Pneumatski podizači;
3. Viljuškari;
4. Regalni viljuškar;
5. Kontejnerski viljuškar.
Vertikalno podizanje: 1. Liftovi;
Kosi transport i prevoz:
1. Jednošinski viseći voz; 2. Voz na podnom kolosijeku.
Rudnička izvozna postrojenja: 1. Transtejneri;
Ručne dizalice:
1. Dizalice sa ozubljenom letvom; 2. Hidraulične dizalice; 3. Pružne lančane dizalice.
Kranovi:
1. Portalni kranovi; 2. Mosni kranovi; 3. Kabel kranovi; 4. Derik kranovi.
Okretne i specijalne dizalice:
1. Toranjske dizalice;
Portalne pokretne dizalice:
1. Pretovarni mostovi.
Autodizalice
Potreba čestog pomjeranja dizalice sa gradilišta na gradilište, kao i promjena lokacije dizanja na samom gradilištu ili
drugom mjestu utovara, te potrebe da se određeni teret nakon utovara i prevoza istovari, uslovila je razvoj
autodizalica, koje se pored ostalih prednosti odlikuju vrlo velikom i efikasnom mobilnošću.
Postavljene su na nešto modificiranim šasijama teretnih vozila sa pneumaticima.
Broj osovina kreće se od 3 pa do 8 osovina, zavisno od veličine autodizalice.
Kod mnogih autodizalica pneumatici su podešeni da mogu zauzimati položaj prema različitim položajima krivina na
putu.
Univerzitet u Sarajevu Fakultet za saobraćaj i komunikacije akademska 2017/2018. godina
OSTALE VRSTE TRANSPORTA
Zavojni transporteri
Transporteri, kod kojih je osnovni radni element jedna ili više zavojnica, služe za transport rasipnih materijala, a
neke specijalne konstrukcije ovih transportera mogu prevoziti i neke komadne terete.
Zavojni ili pužni transporteri, pored primjene za transport materijala, primjenjuju se i u tehnološkom procesu, kao u
rudničkim flotacijama kao klasifikatori, gdje odvajaju sitne od krupnijih klasa čestica, zatim kod pranja materijala, u
prečišćavanju otpadnih voda i sl.
Noseći dio zavojnog transportera je zatvoreni žlijeb po kome klizi sitni materijal, suh ili u vodi obično razmjere 1:1
(Č:T) tjeran radnom površinom zavojnice.
Osa zavojnice se poklapa sa osom žlijeba.
Zavojni transporteri
Zavojni transporter prima materijal preko dozatora i transportuje ga do izlaznog otvora, koji se, pogotovo ako su na
donjoj strani, zatvaraju zasunima.
Prenošenje materijala ovim transporterima obično se vrši horizontalno, koso pod uglom od 20o, ili vertikalno kao
kod prenošenja cementa. Dužine na kojima se prenosi materijal ovim uređajima obično se kreću od 30 do 40 m.
Kretanje materijala naviše odvija se usljed trenja između materijala koji se transportuje i žlijeba u kojem je
zavojnica. Ove sile trenja se javljaju usljed pojave centrifugalne sile materijala koja se okreće u žlijebu zajedno sa
zavojnicom. Sila trenja usporava kretanje čestica materijala, prisiljavajući ih da se sporije kreću od zavojnice,usljed
čega se one klizajući po površini zavojnika istovremeno okreću i kreću naviše.
Vibracioni transporteri
Uređaji nazvani vibracioni transporteri više služe kao dodavači rasutih materijala na transportne trake, drobilice,
mlinove i druge transportne industrijske uređaje.
Osnovni dio ovih transportera je metalni žlijeb koji je sa točkovima postavljen na šine vođice i preko poluga sa
ekscentrom vezan za izlaznu osovinu reduktora.
Kretanje tereta po žlijebu postiže se time što pri kretanju žlijeba naprijed adheziona sila između žlijeba i materijala
obezbjeđuje kretanje materijala naprijed zajedno sa žlijebom, dok se pri kretanju žlijeba nazad ista adheziona sila je
nedovoljna za zajedničko kretanje žlijeba i materijala, te materijal klizi po žlijebu.
Prilikom zajedničkog kretanja žlijeba i materijala naprijed kinetička energija materijala raste i troši se na njegovo
kretanje i pošto se žlijeb povrati unazad, tada žlijeb proklizava ispod materijala.
Da bi se premještao u jednom istom pravcu, potrebno je da sila trenja između materijala i žlijeba, ili ubrazanje žlijeba
pri hodu naprijed i nazad ne budu jednaki.
Vibracioni transporteri dijele se na:
1. Vibracione transportere sa stalnom silom trenja i stalnim pritiskom tereta na žlijeb, zovu ih ljuljajući transporteri,
2. Transportere sa promjenjivom silom trenja i promjenjivim pritiskom na žlijeb, zovu ih tresući transporteri.
Pneumatski transport
Pneumatski transport rasipnih materijala nije proces novijeg datuma, ali u posljednje vrijeme nalazi sve veću
primjenu u industriji, građevinarstvu, rudarstvu i slično.
Funkcionisanje ovog načina transporta zasniva se na uvođenju čestica čvrstih materijala u vazdušnu struju koja ih
nosi na određeno mjesto.
Da bi se postiglo strujanje vazduha i omogućio prijenos čestica čvrstog materijala potrebno je stvoriti razliku u
pritiscima na početku i kraju cjevovoda.
To se postiže na dva načina:
1. Razrijeđivanjem vazduha pomoću jakih ventilatora i vakuum pumpi, i 2. Sabijanjem vazduha pomoću raznih
kompresora.
Prema tome, postrojenja za pneumatski transport rade kao:
1. Usisna pneumatska postrojenja, 2. Potisna pneumatska postrojenja, i 3. Kombinacija jednih i drugih.
Pod dejstvom atmosferskog pritiska materijal se uvlači u sistem i na kraju transportnog voda usljed pada pritiska
čestice se postepeno odvajaju od vazduha, preostale se u ciklon filtru potpuno odvajaju.
Mehaničkim kontrolnim zatvaranjem zatvarača može se potpuno spriječiti zaprašivanje okoline.
Komprimirani vazduh dolazi iz kompresora preko rezervoara za vazduh i odstranjivača vlage do specijalnog
dodavača materijala koji doprema materijal u cjevovod po kojem ga snažna struja vazduha potiskuje do prostora za
deponovanje.
Univerzitet u Sarajevu Fakultet za saobraćaj i komunikacije akademska 2017/2018. godina
PRIBOR I POMOĆNI UREĐAJI SREDSTVA TRANSPORTA I PRETOVARA ROBA
Užad
Većina transportnih uređaja u svom sklopu imaju užad pomoću kojih obavljaju svoje radne funkcije.
To su neke vrste dizalica, kranovi, žičare, neke konstrukcije transportnih traka umjesto noseće konstrukcije imaju
užad na kojima se nalazi konstrukcija trake-uzdužni nosači trake.
Užad se izrađuju od čelika otpornosti na kidanje od 130 do 150 daN/mm2, koji se prilikom izrade termički obrađuje.
Užad
Pojedinačne žice specijalnim mašinama upredaju se u strukove, a ovi u užad.
Srednji dio užeta čini struk užeta i može biti od čelika, azbesta ili kudjelje.
Uže sa srednjim strukom od čelika je kruće, a sa azbestnim vlaknom primjenjuju se na uređajima koji rade pored
peći sa visokom temperaturom.
Primjenjuju se i u uslovima gdje su izložena visokim opterećenjima, na primjer na savijanje na dobošima sa više
slojeva užeta.
Razlikujemo unakrsno i istosmjerno pletena užad, a upredanje može biti prosto ili paralelno.
Užad
Za dizalice se najčešće primjenjuju užad sa 6 strukova i sa 19 ili 37 žica.
Najčešće primjenjivana užad sa osnovnim tehničkim i radnim karakteristikama prikazana su na slikama.
Izbor užeta odgovarajućeg prečnika vrši se na osnovu prethodno određene vučne sile.
Specijalna užad izrađuju se od žica različitih prečnika, čime se postiže veća savitljivost, otpornost i trajnost.
Užad
Kuke
Nezamjenljiv su element u radnim operacijama dizanja i pretovara tereta. Sastavni su dio mnogih mašina i mašinskih
sklopova.
Lanci
U primjeni postoje dvije vrste lanaca i to zavareni i Galovi-zglobni lanci .
Zavareni lanci su sastavljeni iz karika ovalnog oblika, izrađene od čelika okruglog presjeka.
Rade se lanci sa dugim i kratkim karikama.
Lanci sa dugim karikama imaju 5 puta veću duzinu karike od prečnika čelika od kojeg su izrađene.
Lanci
Lanci sa dugim karikama obično se primjenjuju kod dizaličnih postrojenja kod kojih se lanac namotava na doboš, a
karike su opterećene na savijanje.
Lanci sa kratkim karikama dijele se na kalibrisane i nekalibrisane. Razlike između jednih i drugih je u tome što su
dozvoljena veća odstupanja dimenzija karike kod nekalibrisanih lanaca.
Veći stepen sigurnosti kod kalibrisanih lanaca se propisuje da bi se smanjilo habanje karike na dodirnim mjestima, a i
održao jednak korak lanca zbog nailaska na lančanike.
Lanci
Kalibrisani lanci se primjenjuju za ručne dizalice manjih nosivosti i manjih i malih brzina dizanja do 0,5 m/sec, a
nekalibrisani uglavnom za vezivanje tereta za podizanje.
Dimenzije lanaca su standardizovane.
Zglobni-Galovi lanci, lamelasti, šarnirni, izrađeni su u obliku lamela od čeličnih pločica koje su spojene
osovinicama. Primjenjuju se za dizanje tereta ručno kao i kod motornih dizalica velike nosivosti, a male brzine
dizanja.
Lanci
Prednost zglobnih lanaca nad zavarenim je a većoj sigurnosti, i u većoj savitljivosti, koja omogućava primjenu
lančanika i doboša manjih dimenzija.
Nedostatak zglobnih lanaca je što mogu da rade samo a jednoj ravni, jer pri kosom zatezanju javljaju se dopunska
naprezanja u lamelama, što može dovesti do njihovog loma.
Naprezanja u zglobnim lancima se ne proračunavaju već se eksperimentalno određuju, a izbor se vrši prema
koeficijentu sigurnosti kao i kod zavarenih lanaca.
Koturi
U cilju smanjenja momenta tereta koji se podiže, primjenjuju se koturi ili kombinacija više kotura poznatih kao
sistem koturača.
Preko njih se pomoću užadi ili lanaca veže teret i srazmjerno broju kotura u koturači olakšava dizanje.
Da bi se smanjilo naprezanje užeta preko kotura mora se odrediti optimalni odnos prečnika kotura i užeta kako je već
definisano.
Koturi se rade od čeličnog liva livenog gvožđa i zavareni.
Ranije su rađeni sa kliznim ležajima i sa podmazivanjem, a u novije vrijeme sa kugličnim ležajima.
Univerzitet u Sarajevu Fakultet za saobraćaj i komunikacije akademska 2017/2018. godina
Koturi
Radna površina kotura obrađuje se na strugu.
Za pogon dizala lancima primjenjuju se lančanici prilagođeni za nalijeganje lanaca koji u ovom slučaju služe i za
pogon i dizanje.
Dužina i prečnik osovine kotura određuje se prema dozvoljenom naponu pri savijanju i prema dozvoljenom
površinskom pritisku.
Dispozicija kotura i lančanika
Koturače.
Ugrađuju se u mehanizme s ciljem da se smanji sila zatezanja užeta, kao i moment tereta na dobošu.
Koturača u mehanizmu za dizanje i manji prenosni odnos između motora i doboša , a to konstrukciju čini
ekonomičnijom.
Osim smanjenja vučne sile mehanizma za dizanje, koturača može poslužiti i za povećanje brzine dizanja, mada se
kod mehanizama za dizanje primjenjuju koturače za smanjenje vučne sile.
Koturaču čini sistem koturova preko kojih je prebačeno čelično uže.
Univerzitet u Sarajevu Fakultet za saobraćaj i komunikacije akademska 2017/2018. godina
Koturače.
Kod mašina za dizanje osim prostih koturača ,najčešće se upotrebljavaju dvojne koturače, kod kojih se oba kraja
doboša namotavaju na doboše.
Kotur za izravnavanje ima ulogu da izravna eventualne nejednakosti u dužinama oba kraja užeta.
Dvojna koturača predstavlja dvije paralelno postavljene proste koturače čiji je broj krakova užeta n/2 ako je uže
obješeno o "n" krakova, pa se sila u svakom kraku može izračunati.
HIBRIDNA POŠTA
Hibridna pošta je kombinacija tradicionalne poštanske usluge i elektronske pošte. Hibridna pošta je općenito priznata
kao razvojni koncept za poštansku automatizaciju.
Sam naziv "hibridna" pokazuje da se radi o mješavini usluga.
Radi se o spoju najmodernijih tehnologija i klasične poštanske tehnologije.
Primjena informatike u najstarijoj poštanskoj usluzi – prijenosu poštanskih pošiljki - zauzela je nezaobilazno mjesto.
Osnovna zamisao hibridne pošte je da firma, institucija ili fizičko lice šalje poštanskom operatoru informaciju (npr.
račun, propagandnu poruku i sl.) u elektronskoj formi, da se, potom, ta informacija obradi, odštampa i spakuje u
kovertu, te da se, u što kraćem roku, proslijedi do ciljane grupe kojoj se ta firma, institucija ili fizičko lice obraća.
Paket usluga koje pruža hibridna pošta:
1. Izrada predštampanih obrazaca u skladu sa zahtjevima korisnika,
2. Prijem podataka potrebnih za štampu,
3. Softverska priprema za štampu na osnovu primljenih podataka,
4. Štampa varijabilnih podataka na unaprijed pripremljene obrasce, tj. kreiranje konačnog izgleda pisma,
5. Kovertiranje pisama, ili slaganje istih u "Z-pismo",
6. Predaja gotovih pošiljki na daljnju preradu i otpremu,
7. Uručenje pošiljki na adresu.
Usluge Hibridne pošte koriste se za izradu:
1. Računa
2. Opomena
3. bankovnih izvoda i
4. raznih oblika pismonosnih i promotivnih saopštenja
Princip rada hibridne pošte 1. Pošiljalac šalje sa svog računara bazu podataka (u formi standardnog tipa datoteke: txt,
xls, dbf i sl.) putem Interneta (ili dostavlja na fizičkim nosačima podataka: disketa, CD, DVD, USB i sl.). Primljena
datoteka sadrži podatke koji su potrebni za izvršavanje usluge prema korisniku (podaci o pošiljaocu, tekst/slika
poruke, adrese primatelja, broj kopija, datum kad pošiljku treba poslati i sl.)
2. Na osnovu primljene datoteke vrši se softverska obrada podataka i priprema za štampu 3. U procesu štampe
poruka dobiva željeni oblik (dimenzije i pozicije teksta/slike, tip slova i sl.) 4. Na kraju se vrši automatsko
kovertiranje poruka/pisama, i kreiranje pismonosnih pošiljki koje se dostavljaju željenim korisnicima.
Karakteristike sistema hibridne pošte
• sistem koji se koristi za štampu je kapaciteta 200.000 strana/dan, proizveden od strane OCE-a, najpoznatijeg
proizvođača opreme za velike printing sisteme;
• sistem koji se koristi za kovertiranje je kapaciteta 160.000 pisama/dan, proizveden od strane Kern-a, proizvođača
inserting sistem-a iz Švajcarske
Međutim, implementacija sistema hibridne pošte nije jednostavan zadatak.
Nakon instaliranja infrastrukture, potrebno je pomno ispitati svaku alternativu u vezi izabranih usluga i politike
razvoja.
Ova usluga može biti korisno sredstvo za rješavanje nekih problema poštanske uprave, posebno u sljedećim
slučajevima;
1. ako je obim pošte veći od mogućnosti sistema; 2. ako infrastruktura dostave stvara probleme; 3. ako se pošiljke
prevoze u daleka geografska područja.
Korisnici - Ovo je vjerovatno najznačajnije pitanje na koje poštanska uprava mora odgovoriti da bi se mogla odlučiti
za odgovarajući sistem i usluge.
Neke poštanske uprave imaju za cilj velike korisnike, dok se druge usmjeravaju na male korisnike i kućne biroe.
Obje opcije imaju različite zahtjeve koji će uticati na izbor štampača, mrežu i papir koji će sistem koristiti.
Štampanje - Potrebno je odrediti kako će se vršiti štampanje:
Da li će poštanska imati ili koristiti vlastita sredstva za štampanje ili će taj posao ustupiti drugom subjektu.
U oba slučaja potrebno je instalirati odgovarajuću pouzdanu mrežu komunikacija i računara da bi se obradio
odgovarajući obim pošte.
Korisnici mogu slati dokumente i baze podataka koristeći EDI (Electronec Data Interchange), e-mail, Internet ili
magnetna sredstva. Presudno je da sistemi budu kompatibilni i pouzdani. Potrebno je posvetiti posebnu pažnju
odabiru lokaliteta i broja štampača.
Kada se donosi odluka, treba uzeti u obzir organizaciju i funkcionisanje službe dostave.
U svakom gradu sa većim brojem stanovnika treba obezbjediti štampače i odgovarujući sistem za dostavu
oštampanih dokumenata.
Kada se odredi gdje će biti instalirani štampači, treba nabaviti potrebnu opremu.
Vrstu i količinu opreme određuje vrsta i obim usluge koje će se pružati.
Proces obrade pošiljaka - Da bi dokumenat što brže stigao do primaoca, uz minimalne troškove rada, sistem mora
biti usklađen sa procesom obrade pošiljaka.
Na primjer, ako uprava upotrebljava poštanske kodove ili barkodove potrebno je obezbijediti da se kodovi dodaju uz
adrese prije nego što pošiljka bude obrađena i otpremljena.
Sistem hibridne pošte mora biti kompatibilan sa sistemom predsortiranja, kao i sa sistemom ažuriranja adresa, ako je
uveden.
U slučaju obrade međunarodne pošte, biće potrebno uskladiti proces obrade sa zemljom primaocem.
«Obratna» hibridna pošta - Termin «Obratna» hibridna pošta se upotrebljava za niz različitih procesa, kroz koje
poštanska uprava prima dokumenat pisan na papiru, skenira ga i zatim podatke otprema korisnicima elektronskim
putem.
U nekim slučajevima to uključuje slanje dokumenta koji je istovjetan originalu, a u drugim se šalju samo podaci
sadržani na stranici.
Oboje može biti otpremljeno korisnicima elektronskim putem koristeći e-mail, EDI ili druge elektronske usluge.
Naplata - Vrlo je važno utvrditi na koji način i kada će se vršiti naplata od korisnika.
Ovo u najvećem dijelu zavisi od zakona i opšte prihvačenih normi zemlje.
Naplata se može vršiti unaprijed ili naknadno.
Ako se od korisnika zahtijeva plaćanje unaprijed, moguće je da korisnik deponuje sredstva na poseban račun sa
kojeg će poštanska uprava uzimati poštarinu.
Ako se naplata vrši poslije otpreme pošiljaka, potrebno je ustanoviti i voditi knjigovodsto i sistem naplate.
Bez obzira koji se sistem odabere, poštanska uprava treba uspostaviti sigurnosni i sistem kontrole.
Time će se obezbijediti potpuna pokrivenost opštih i troškova usluga, kao i da se poštarina fakturiše stvarnim
korisnicima usluge.