Hartstikke scheef

entertainment
De rijkdom in de wereld wordt almaar oneerlijker verdeeld. Hoe moet het
anders? Jeroen Pauw maakte er de serie Scheefgroei in de polder over. De
maker licht toe.

‘Scheefgroei in de polder is een

lastige titel, maar maakt precies
duidelijk waar het programma over
gaat. De economische verhoudingen
zijn namelijk scheefgegroeid. Kijk
naar de verhouding tussen de
winsten die bedrijven maken en de
verdiensten van de werknemers die
aan de basis staan van diezelfde
winsten. Of kijk naar het percentage
van de belasting die bedrijven
betalen en vergelijk dat met het
percentage dat werknemers moeten
afdragen. Daar is de redelijkheid
totaal zoek.

Werknemers bij de politie of zorg

kunnen bijvoorbeeld in Utrecht geen
woning vinden die ze kunnen
betalen, terwijl ze wel dit werk moeten doen in dezelfde stad. Ook daar is een
groot verschil: als jij een koophuis hebt en je buurman in dezelfde straat heeft
een huurhuis, word jij elk jaar 10 procent rijker. Zonder daar iets voor te
doen. Je buurman moet gewoon elke maand betalen – ook dat is scheefgroei.

Er is nu een groep jongeren van midden twintig die met enig geluk een huis
heeft gekregen omdat hun ouders een deel financieren, maar voor veel
mensen is dat geen optie. Die scheefgroei is er dus op veel niveaus.

De traditionele scheefgroei bestond ooit simpel gezegd uit twee groepen:

mensen in de bijstand en de miljonairs. Maar nu gaat het over een
substantiële scheefgroei: er is namelijk een middenklasse die niet meer aan
kan haken. En voor veel van de kinderen van die middenklasse geldt dat ze
het slechter zullen hebben dan hun ouders. Dat is sinds de Tweede
Wereldoorlog niet meer voorgekomen. Voor al die generaties gold dat de
kinderen het altijd nog beter kregen dan de generatie daarvoor.

In mijn tijd kocht ik mijn eerste woonbootje in Amsterdam voor 50.000

gulden, zo’n 25.000 euro nu. Voor zo’n zelfde boot betaal je in de hoofdstad
nu 500.000 euro – over scheefgroei gesproken. Een min of meer gedwongen
zzp’er met een schamel loon, zoals mensen in de bouw, komen er niet meer
aan te pas. Philips zorgde vroeger heel goed voor zijn werknemers: het bedrijf
bouwde woningen voor hen, financierde de studie van hun kinderen en
richtte zelfs een sportvereniging voor hen op. Het bedrijf maakte een product
van a tot z en iedereen voelde zich betrokken bij het geheel. Nu worden de
onderdelen van een apparaat van Philips over de hele wereld gemaakt en
allemaal naar een plek getransporteerd en daar wordt het in elkaar gezet. De
hele productie is opgeknipt en dat zal zeker goedkoper zijn, maar het gaat ten
koste van de betrokkenheid en de zorg voor elkaar. Maar belangrijker: het
heeft consequenties voor de salarissen van de werknemers want die blijven
daardoor laag. Die geleide loonpolitiek die begin jaren 80 was
overeengekomen door overheid en vakbeweging in het zogenoemde akkoord
van Wassenaar wordt terecht meer en meer losgelaten. De nieuwe voorzitter
van de werkgeversclub VNO-NCW, Ingrid Thijssen, maar ook Mark Rutte,
roepen al een tijdje dat de lonen omhoog moeten.’

‘Ik las een jaar geleden het boek Fantoomgroei van Sander Heijne en
Hendrik Noten over de scheefgroei qua verdeling van de rijkdom. Tijdens het
lezen van zo’n boek maak ik vaak aantekeningen, waar ik later wat mee zou
kunnen, noem het beroepsdeformatie. Bij dit boek maakte ik zoveel
aantekeningen dat ik het eigenlijk aan het overschrijven was. Toen dacht ik:
hier moeten we iets mee. Het voordeel van een eigen bedrijf is dan dat je een
groep bijeen kan roepen om er eens flink over te brainstormen. Lang verhaal
kort: BNNVARA was direct enthousiast, de NPO ook en dan rest alleen de
vraag: wanneer? Ik wilde het graag maken na de verkiezingen want anders
valt ’t weg in een golf aan holle verkiezingsbeloften.

Mij leek zo vlak na de verkiezingen een mooi moment om deze boodschap

mee te geven aan de onderhandelaars aan de formatietafel. Ik hoop dat het
boek en ons programma het een en ander in beweging kunnen krijgen. De tijd
lijkt er rijp voor, want van de VVD tot aan GroenLinks weet men dat het
anders moet. Misschien is dat wel wat Sigrid Kaag met nieuw leiderschap
bedoelt: iedereen voelt dat we een andere kant op moeten. Niemand weet
precies hoe, maar iedereen ervaart de onvrede. Er is veel oneerlijkheid en
klimaat en milieu dwingen ons ook een en ander anders te doen. Het
draagvlak daarvoor is groot genoeg.’

‘In de eerste aflevering behandelen we de cijfers, feiten en statistieken. Dat

doen we door zoveel mogelijk mensen op een herkenbare manier aan woord
te laten. De harde cijfers worden verteld door mensen zoals jij en ik. Mensen
die hun huis niet meer kunnen betalen leggen hun situatie uit. Maar ook
werknemers van supermarkten komen aan het woord over hun beperkte
loonontwikkeling, terwijl de winsten van het bedrijf enorm zijn. Voor
sommigen is Nederland een veel gaver land dan voor anderen. Natuurlijk
verdient een portier niet hetzelfde als de directeur, maar het verschil is nu erg
groot. En het wordt ook steeds groter.’

‘In het tweede deel proberen we op verschillende manieren handvatten te

geven hoe het anders en beter kan, aan de hand van praktische voorbeelden.
Schoonmakers waren vroeger in dienst van het bedrijf waar ze werkten. Dat is
in de jaren 80 allemaal uitbesteed en diezelfde schoonmakers hebben nu
contracten bij bedrijven die enorm moeten concurreren waardoor die
werknemer weinig financiële groei kent en onzeker is over zijn baan. De
overheid zelf is – op initiatief van toenmalig minister Lodewijk Asscher – bij
ministeries al begonnen met het in vaste dienst nemen van de schoonmakers.
Die mensen zijn er enorm tevreden over. Ze hebben meer rust en zekerheid
en zijn er ook nog op vooruit gegaan. Het is een eerlijkere manier van met
elkaar omgaan, die ook nog eens een grotere wederzijdse betrokkenheid
oplevert.’

SCHEEFGROEI IN DE POLDER, ZONDAG, NPO 1,21.25

Tweedelige reeks over de scheefgroei op de arbeidsmarkt en de gevolgen die

dat heeft voor ons dagelij ks bestaan.