I.

- MUNAPAKUQ HINA TI’KRAPAYAQ = MODO SUBJUNTIVO

Expresa la acción del verbo de manera subjetiva, es decir expresa un hecho
subordinado como deseo, temor, voluntad, suposición, etc.
Qhawarichiykuna = Ejemplo
 Wayqey munaspayqa llank’aymanmi = Hermano si yo quiero yo
puedo trabajar.
 Waynalla kayman Juanachata suwaruymanmi = Si yo fuera joven
la robaría a Juanita.

KUNAN PACHA = PRESENTE SIMPLE

PERS. YO LLORÉ YO BAILE YO ME REÍ
Noqa Waqaqtiy Tusuqtiy Asiqtiy
Qan Waqaqtiki Tusuqtiki Asiqtiki
Pay Waqaqtin Tusuqtin Asiqtin
Noqanchis Waqaqtinchis Tusuqtinchis Asiqtinchis
Noqayku Waqaqtiyku Tusuqtiyku Asiqtiyku
Qankuna Waqaqtikichis Tusuqtikichis Asiqtikichis
Paykuna Waqaqtinku Tusuqtinku Asiqtinku

KUNAN PACHAPUNI = PRESENTE PROGRESIVO

PERS. YO ESTE YO ESTE YO ESTE RIENDO
LLORANDO BAILANDO
Noqa Waqashaytiy Tusushaytiy Asishaytiy
Qan Waqashaqtiki Tusushaqtiki Asishaqtiki
Pay Waqashaqtin Tusushaqtin Asishaqtin
Noqanchis Waqashaqtinchis Tusushaqtinchis Asishaqtinchis
Noqayku Waqashaqtiyku Tusushaqtiyku Asishaqtiyku
Qankuna Waqashaqtakichis Tusushaqtikichis Asishaqtikichis
Paykuna Waqashaqtinku Tusushaqtinku Asishaqtinku
 MUNAQ HINA RIMAPAKUQ = PASADO IMPERFECTO
PERS. YO LLORARE YO BAILARE YO REIRE
Noqa Waqaqtiyqa Tusuqtiyqa Asiqtiyqa
Qan Waqaqtiykiqa Tusuqtiykiqa Asiqtiykiqa
Pay Waqaqtinqa Tusuqtinqa Asiqtinqa
Noqanchis Waqaqtinchisqa Tusuqtinchisqa Asiqtinchisqa
Noqayku Waqaqtiykuqa Tusuqtiykuqa Asiqtiykuqa
Qankuna Waqaqtikichisqa Tusuqtiykichisqa Asiqtiykichisqa
Paykuna Waqaqtinkuqa Tusuqtinkuqa Asiqtinkuqa

MUNAQ HINAPUNI RIMAPAKUQ = PASADO IMPERFECTO PROGRESIVO

PERS. YO HABIA ESTADO YO ESTUVIERA YO ESTUVIERA RIENDO
LLORANDO BAILANDO
Noqa Waqashaqtiyqa Tusushaqtiyqa Asiqshaqtiyqa
Qan Waqashaqtiykiqa Tusushaqtiykiqa Asiqshaqtiykiqa
Pay Waqashaqtinqa Tusushaqtinqa Asiqshaqtitinqa
Noqanchis Waqashaqtinchisqa Tusushaqtinchisqa Asiqshaqtichisqa
Noqayku Waqashaqtiykuqa Tusushaqtiykuqa Asiqshaqtiykuqa
Qankuna Waqashaqtiykichisqa Tusushaqtiykichisqa Asiqshaqtiykichisqa
Paykuna Waqashaqtinkuqa Tusushaqtinkuqa Asiqshaqtinkuqa

MUNAPAKUQ HINA HAMUQ PACHA = FUTURO SIMPLE

PERS. YO LLORARE YO BAILARE YO REIRE
Noqa Waqamuqtiyqa Tusumuqtiyqa Tusumuqtiyqa
Qan Waqamuqtiykiqa Tusumuqtiykiqa Tusumuqtiykiqa
Pay Waqamuqtinqa Tusumuqtinqa Tusumuqtinqa
Noqanchis Waqamuqtinchisqa Tusumuqtinchisqa Tusumuqtinchisqa
Noqayku Waqamuqtiykuqa Tusumuqtiykuqa Tusumuqtiykuqa
Qankuna Waqamuqtiykichisqa Tusumuqtiykichisqa Tusumuqtikichisqa
Paykuna Waqamuqtinkuqa Tusumuqtinkuqa Tusumuqtinkuqa
 MUNAPAKUQ HINAPUNI HAMUQ PACHA = FUTURO PROGRESIVO
PERS. YO ESTUVIERA YO ESTUVIERA YO ESTUVIERA RIENDO
LLORANDO BAILANDO
Noqa Waqamushaqtiyqa Tusumushaqtiyqa Asiqmushaqtiyqa
Qan Waqamushaqtiykiqa Tusumushaqtiykiqa Asiqmushaqtiykiqa
Pay Waqamushaqtinqa Tusumushaqtinqa Asiqmushaqtinqa
Noqanchis Waqamushaqtinchisqa Tusumushaqtinchisqa Asiqmushaqtinchisqa
Noqayku Waqamushaqtiykuqa Tusumushaqtiykuqa Asiqmushaqtiykuqa
Qankuna Waqamushaqkichisqa Tusumushaqtiykichisqa Asiqmushaqtikichisqa
Paykuna Waqamushaqtinkuqa Tusumushaqtinkuqa Asiqmushaqtikuqa

TUKUSQA HINAHAMUQ PACHA = FUTURO PERFECTO

PERS. YO HUBIERA LLORADO YO HUBIERA BAILADO YO HUBIERA REIDO

Noqa Waqaramuqtiyqa Tusuramuqtiyqa Asiramuqtiyqa

Qan Waqaramuqtiykiqa Tusuramuqtiykiqa Asiramuqtiykiqa
Pay Waqaramuqtinqa Tusuramuqtinqa Asiramuqtinqa
Noqanchis Waqaramuqtinchisqa Tusuramuqtinchisqa Asiramuqtinchisqa
Noqayku Waqaramuqtiykuqa Tusuramuqtiykuqa Asiramuqtiykuqa
Qankuna Waqaramuqtiykichisqa Tusuramuqtiykichisqa Asiramuqtikichisqa
Paykuna Waqaramuqtinkuqa Tusuramuqtinkuqa Asiramuqtinkuqa

TUKUSQA HINAPUNI HAMUQ PACHA = FUTURO PERFECTO PROGRESIVO

PERS. YO ESTUVIERA ESTANDO YO ESTUVIERA ESTANDO YO ESTUVIERAESTANDO
LLORANDO BAILANDO RIENDO
Noqa Waqaramushaqtiyqa Tusuramushaqtiyqa Asiramushaqtiyqa
Qan Waqaramushaqtikiqa Tusuramushaqtikiqa Asiramushaqtikiqa
Pay Waqaramushaqtinqa Tusuramushaqtinqa Asiramushaqtinqa
Noqanchis Waqaramushaqtinchisqa Tusuramushaqtinchisqa Asiramushaqtinchisqa
Noqayku Waqaramushaqtiykuqa Tusuramushaqtiykuqa Asiramushaqtiykuqa
Qankuna Waqaramushaqtiykichisqa Tusuramushaqtiykichisqa Asiramushaqtiykichisqa
Paykuna Waqaramushaqtinkuqa Tusuramushaqtinkuqa Asiramushaqtinkuqa
 TUKUY PACHAPI RUWAY ATINA = PASADO PERFECTO
PERS. YO HAYA YO HAYA YO HAYA REIDO
LLORANDO BAILADO
Noqa Waqaqtiyña Tusuqtiyña Asiqtiyña
Qan Waqaqtikiña Tusuqtikiña Asiqtikiña
Pay Waqaqtinña Tusuqtinña Asiqtinña
Noqanchis Waqaqtinchisña Tusuqtinchisña Asiqtinchisña
Noqayku Waqaqtiykuña Tusuqtiykuña Asiqtiykuña
Qankuna Waqaqtikichisña Tusuqtikichisña Asiqtikichisña
Paykuna Waqaqtinkuña Tusuqtinkuña Asiqtinkuña

TUKUQ HINAPUNIÑA MUNAPAKUQ = PASADO PERFECTO PROGRESIVO

PERS. YO HAYA ESTADO YO HAYA ESTADO YO HAYA
LLORANDO BAILANDO ESTADO RIENDO
Noqa Waqashaqtiyña Tusushaqtiyña Asishaqtiyña
Qan Waqashaqtiykiña Tusushaqtiykiña Asishaqtiykiña
Pay Waqashaqtinña Tusushaqtinña Asishaqtinña
Noqanchis Waqashaqtinchisña Tusushaqtinchisña Asishaqtinchisña
Noqayku Waqashaqtiykuña Tusushaqtiykuña Asishaqtiykuña
Qankuna Waqashaqtiykichisña Tusushaqtiykichisña Asishaqtikichisña
Paykuna Waqashaqtinkuña Tusushaqtikuna Asishaqtinkuña

ÑAUPAQ PACHAPI MANA RUWASQA = PASADO PLUSCUANPERFECTO

PERS. YO HUBIERA LLORADO YO HUBIERA BAILADO YO HUBIERA REIDO

Noqa Waqamuymankaran Tusumuymankaran Asimuymankaran

Qan Waqamuwaqkaran Tusumuwaqkaran Asimuwaqkaran
Pay Waqamunmankaran Tusumunmankaran Asimunmankaraq
Noqanchis Waqamusunmankaran Tusumusunmankaran Asimusunmankaran
Noqayku Waqamuykumankaran Tusumuykumankaran Asimuwaqchiskaran
Qankuna Waqamuwaqchiskaran Tusumuwaqchiskaran Asimuwaqchiskaran
Paykuna Waqamunkumankaran Tusumunkumankaran Asimunkumankaran
 ÑAUPAQ PACHAPUNI MANA RUWASQA = PASADO PLUSCUANPERFECTO PROGRESIVO

PERS. YO HUBIESE O HUBIERA YO HUBIESE O HUBIERA YO HUBIESE O HUBIERA

LLORADO BAILADO REIDO

Noqa Waqamushaymankaran Tusumushaymankaran Asimushaymankaran

Qan Waqamushawaqkaran Tusumushawaqkaran Asimushawaqkaran
Pay Waqamushanmankaran Tusumushanmankaran Asimushanmankaran
Noqanchis Waqamushasunamankaran Tusumushasunamankaran Asimushasunamankaran
Noqayku Waqamushaykumankaran Tusumushaykumankaran Asimushaykumankaran
Qankuna Waqamushawaqchiskaran Tusumushawaqchiskaran Asimushawaqchiskaran
Paykuna Waqamushankumankaran Tusumushankumankaran Asimushankumankaran