Ñaïi cöông

Caáu taïo ñöôøng hoâ

haáp

THUOÁC ÑÖÔØNG HOÂ HAÁP

Thuoác ñöôøng hoâ haáp

Ñaïi cöông Ñaïi cöông

Quaù trình thôû Trung taâm hoâ haáp

Caàu naõo
Tuûy

Caàu naõo Trung taâm ñieàu chænh hoâ haáp

Trung taâm öùc cheá hoâ haáp
Trung taâm thôû ra
Trung taâm hít vaøo Haønh naõo
(+) (+)

Cô lieân söôøn ngoaøi

Cô lieân söôøn trong Cô
hoaønh

Thuoác ñöôøng hoâ haáp

Thuoác ñöôøng hoâ haáp

1
 CAÙC BEÄNH ÑÖÔØNG HOÂ HAÁP

Caùc beänh ñöôøng hoâ haáp thöôøng deã xaûy ra vaø khoâng naëng, deã trò
Trung taâm hoâ haáp ñöôïc kích thích bôõi noàng ñoä H+, vaø CO2 trong
nhöng ñoâi khi laïi baát ngôø vaø naëng vaø khoâng trôû tay kòp. Moät soá
maùu. Khi noàng ñoä H+ vaø CO2 trong maùu taêng cao, vuøng hít vaøo bò
beänh ñöôøng hoâ haáp thöôøng gaëp :
kích thích, gaây thay ñoåi veà taàn soá vaø bieân ñoä hoâ haáp.
Ho
Hen
Vieâm phoåi
Lao
Ung thö ñöôøng hoâ haáp

Thuoác ho Thuoác ho

Ñaïi cöông
Ñònh nghóa
Ho laø moät phaûn xaï baûo veä cuûa cô theå, nhaèm ñaåy ra ngoaøi caùc chaát tieát
cuûa pheá quaûn, khi heä thoáng tieâu mao laøm saïch chaát nhaày bò roái loaïn.

Thuoác ho Thuoác ho

2
 Ñaïi cöông ÑAÏI CÖÔNG
Ho goàm 3 giai ñoaïn
Thoâng thöôøng ho laø trieäu chöùng cuûa moät soá beänh vieâm nhieãm ñöôøng hoâ ha Hít vaøo : gaáp 1,5-2 laàn V
Do vaäy vieäc giaûm ho chæ coù taùc duïng ñieàu trò trieäu chöùng,
ñoùng thanh moân, co cô
Nhieàu tröôøng hôïp caàn phaûi phoái hôïp ñieàu trò nguyeân nhaân gaây beänh.
Thôû ra : môû thanh moân, phoùng thích khí

VIEÂM
UNG
PHOÅI
THÖ
HO

LAO CAÛM
CUÙM

Thuoác ho

ÑAÏI CÖÔNG ÑAÏI CÖÔNG

Caùc loaïi kích thích gaây ho
1. Trung öông : lo laéng, thoùi quen Ho maïn tính
2. Ñöôøng thôû : vaät laï, kích thích hoïng  Keùo daøi > 8 tuần

3. Nhu moâ phoåi  Do suy tim öù huyeát, vieâm pheá quaûn maïn

o Vieâm nhieãm : pheá quaûn, phoåi, pheá nang  Lao, ung thö
o Lao, ung thö, vieâm phổi

4. Beänh khoâng taïi phoåi :

xoang, họng, dò öùng

o Maïch maùu : suy tim, thuoác öùc cheá men chuyeån

3
 ÑAÏI CÖÔNG PHAÂN LOAÏI THUOÁC HO

Ho caáp tính
Ñoät ngoät : caûm laïnh, nhieãm virus thöôøng giaûm sau vaøi ngaøy
Phaân loaïi theo nguoàn goác
Ho khan : khoâng coù ñaøm do bò kích thích

Ho coù ñaøm : do dò öùng hay nhieãm khuaån

Ho do co thaét : suyeãn

Thuoác toång hôïp Thuoác döôïc lieäu

PHAÂN LOAÏI THUOÁC HO PHAÂN LOAÏI THUOÁC HO

Öùc cheá trung taâm ho
Phaân loaïi theo theo caùch taùc duïng Codein, dextromerthorphan, noscarpin

Öùc cheá trung taâm ho

Taêng ngöôõng cuûa caùc vuøng phaûn xaï ngoaïi bieân
Laøm ngöng caùc taùc ñoäng laøm boäc phaùt côn ho
Loaïi boû caùc chaát kích öùng baèng caùch laøm loûng ñaøm, deã di chuyeån

Trung taâm ho Thuoác ho

4
 PHAÂN LOAÏI THUOÁC HO PHAÂN LOAÏI THUOÁC HO
Taêng ngöôõng cuûa caùc vuøng phaûn xaï ngoaïi bieân Laøm ngöng caùc taùc ñoäng laøm boäc phaùt côn ho
-Thuoác bao phuû caùc receptor caûm giaùc ôû hoïng, haàu: glycerol, maät Daàu gioù, göøng, taàn daày laù……
ong
- Thuoác gaây teâ caùc ngoïn daây thaàn kinh gaây phaûn xaï ho:
benzonatat, baïc haø (menthol), lidocain, bupivacain.

PHAÂN LOAÏI THUOÁC HO PHAÂN LOAÏI THUOÁC HO

Thuoác tieâu ñôøm ambroxol, bromhexin, N- acetylcystein, carbocistein…
Phaân loaïi theo cô cheá taùc duïng
Thuoác long ñôøm terpin hydrat, natri benzoat
Öùc cheá trung taâm ho ( taùc duïng trung öông) : Codein, dextromerthorphan,
noscarpin
Taùc duïng giao caûm: ephedrin, pseudoephedrin
Thuoác choáng dò öùng: clorpheniramin maleat. Cetirizin, loratadin, fexofenadin
coù taùc duïng choáng chaûy nöôùc muõi gaây ho vaø khoù chòu qua ñoù coù taùc duïng
giaûm ho
Khaùng sinh
khaùng vieâm
Khaùng histamin
tieâu ñôøm
enzym

5
 PHAÂN LOAÏI THUOÁC HO

Sabutamol vaø Clenbuterol

Coâng vaên 18905/QLT/TT ngaøy 06/10/2015 cuûa boä y teá veà tính an toaøn
cuûa caùc thuoác chöùa codein : gaàn ñaây, caùc ñoaøn thanh tra Boä NNPTNT ñaõ phaùt hieän nhieàu maãu
Cow quan quaûn lyù döôïc phaåm chaâu AÂu ñöa ra khuyeán caùo thaét chaët thòt lôïn coù toàn dö chaát Sabutamol vaø Clenbuterol – nhaèm taïo naïc
vieäc söû duïng thuoác chöùa codein trò ho vaø caûm laïnh ôû treû. Cuï theå, cho thòt lôïn. Ñaây laø caùc chaát caám trong chaên nuoâi vì toàn dö chaát

choáng chæ ñònh codein cho treû döôùi 12 tuoåi, khoâng khuyeán caùo söû naøy troïng thòt thaønh phaåm raát lôùn. Ngöôøi aên phaûi thòt coù chöùa caùc
chaát naøy seõ bò ngoä ñoäc, chaát ñoäc coù theå tích tuï trong gan gaây
duïng cho treû 12-18 tuoåi coù caùc vaán ñeà veà hoâ haáp, caùc cheá phaåm
ngoä ñoäc gan, aûnh höôûng ñeán tim maïch, heä thaàn kinh trung öông
chöùa codein daïng loûng caàn chöùa trong loï chöùa choáng treû em nhaèm
vaø laø taùc nhaân gaây beänh ung thö.
traùnh tình traïng uoáng nhaàm.
Boä Noâng nghieäp vaø phaùt trieån noâng thoân “ñoå loãi” cho Boä Y teá ñaõ
Theo UÛy ban ñaùnh gía nguy cô caûnh gíac döôïc (The
cho nhaäp tôùi 68 taán Salbutamol, Clenbuterol duøng trong y teá ñeå
Pharmacovigilance Risk Assessment Committee PRAC),, codein vaøo
saûn xuaát thuoác cho ngöôøi laø quaù nhieàu, vöôït quaù nhu caàu söû duïng
cô theå seõ chuyeån hoùa thaønh morphin. Phaûn öùng coù haïi cuûa morphin ñaõ bò baùn ra thò tröôøng moät caùch baát chính, vaø ngöôøi chaên nuoâi
xuaát hieän ôû moïi löùa tuoåi, rieâng vôùi treû döôùi 12 tuoåi con ñöôøng chuyeån ñaõ mua veà troän vaøo thöùc aên ñeå vaät nuoâi sieâu naïc, mau lôùn.
hoùa codein thaønh morphin thay ñoåi vaø khoâng döï baùo ñöôïc. Vì vaäy
nhoùm tuoåi naøy tieàm taøng nhöõng phaûn öùng coù haïi ñaëc bieät. Ngoaøi ra
treû coù vaán ñeà veà hoâ haáp coù theå nhaïy caûm hôn vôùi codein.

DEXTROMETHORPHAN

C18H25NO P.t.l: 271,40

CAÙC THUOÁC HO THÖÔØNG DUØNG Teân khoa hoïc (9α,13α,14α)-3-methoxy-17-methylmorphinan
(hydrobromid
C18H25NO. HBr P.t.l: 352,32
hydrobromid monohydrat
C18H25NO. HBr . H2O P.t.l: 370,33

6
 DEXTROMETHORPHAN

Ñieàu cheá Ñònh tính

Phoå hoàng ngoaïi
"Goùc quay cöïc rieâng".
phaûn öùng A cuûa ion bromid
Thöû tinh khieát
Ñoä trong vaø maøu saéc cuûa dung dòch
Giôùi haïn acid - kieàm
Goùc quay cöïc rieâng
+28 ñeán +30o
Tính chaát N,N-Dimethylanilin
Boät keát tinh gaàn nhö traéng. tan trong nöôùc: 1,5% ôû 25oC, tan 25% Taïp chaát lieân quan

trong ethanol 95% ôû nhieät đoä phoøng. thöïc teá khoâng tan ether. Nöôùc
Tro sulfat
daïng base khoâng tan trong nöôùc.
Ñònh löôïng
Nhieät ñoä noùng chaûy: 122-124oC.
Phöông phaùp acid base
: +27,6o (c = 1,5 trong nước) .

ÑAÏI CÖÔNG DEXTROMETHORPHAN

Taùc duïng döôïc lyù TRUNG TAÂM HO

Taùc duïng phuï
Dextromethorphan kieåm soaùt caùc Roâái loaïn tieâu hoùa hoaëc buoàn nguû nheï, ít phaûn öùng phuï vaø ít traàm troïng
côn ho nhôø vaøo söï öùc cheá trung nhö codein. Ngoä ñoäc xaûy ra ôû treû em ñöôïc ñaëc tröng bôõi traïng thaùi lô
taâm ho ôû haønh tuûy. mô roái loaïn vaän ñoäng, nhöng seõ phuïc hoài nhanh sau khi noân. Thaän troïng
Dextromethorphan coù taùc duïng khi söû duïng cho treû em, do thuoác vaãn coù taùc duïng öùc cheá hoâ haáp.
giaûm ho toát vaø khoâng coù tính giaûm
ñau vaø coù raát ít hoaëc khoâng öùc
cheá treân thaàn kinh trung öông,
khoân
Chæ g gaây quen thuoác.
ñònh
Duøng ñieàu trò caùc chöùng ho do Tim maïch: Taêng nhòp tim
kích öùng hay nhieãm khuaån, do Ñoû maët
phaûn xaï sau khi phaãu thuaät, caûm Dò öùng
laïnh thoâng thöôøng hoaëc hít phaûi
chaát kích thích. Thuoác Tín hieäu ho
Ho khoâng coù ñôøm, maïn tính

7
 DEXTROMETHORPHAN ÑAÏI CÖÔNG NHOÙM QUINOLON

 Töông taùc thuoác

Töông taùc thuoác
Traùnh duøng ñoàng thôøi vôùi caùc thuoác öùc cheá MAO. Quinidin caûn trôû söï chuyeån hoùa dextromethophan ôû gan daãn ñeán coù theå laøm
Duøng ñoàng thôøi vôùi caùc thuoác öùc cheá thaàn kinh trung öông coù theå taêng taêng noàng ñoä thuoác trong maùu
cöôøng taùc duïng öùc cheá thaàn kinh trung öông cuûa nhöõng thuoác naøy
quinidin
hoaëc cuûa dextromethorphan.
DE
XT Cytocrom P450 2D6
RO
IMA ÖCTK
O

 Lieàu duøng
Ngöôøi lôùn vaø treû em treân 12 tuoåi: Uoáng 10 - 20 mg, 4
giôø/laàn

DEXTROMETHORPHAN ACETYLCYSTEIN

thoâng tin töø Cuïc Quaûn lyù Döôïc, thuoác laøm töø nguyeân lieäu
Dextromethorphan gaây phaûn öùng coù haïi nghieâm troïng cho ngöôøi söû
duïng.

Cuïc ñaõ nhaän ñöôïc caûnh baùo cuûa Toå chöùc Y teá Theá giôùi thoâng baùo trong
thaùng 11 vaø thaùng 12 naêm 2012 taïi Pakistan ñaõ xaûy ra tai bieán khi söû
duïng thuoác ho khieán 60 tröôøng hôïp töû vong vaø moät soá tröôøng hôïp khaùc C5H9NO3S P.t.l: 163,20
gaëp phaûn öùng coù haïi nghieâm troïng. Muoái mono natri
C5H8NNaO3S P.t.l: 185,18
Muoái monoammonium
+
C5H9NO3S. NH3 P.t.l: 180,23
dextro levo

Taïi Pakistan, cô quan chöùc naêng ñaõ phaùt hieän nguyeân lieäu vaø thaønh
phaåm thuoác ho ñeàu laãn taïp chaát laø moät ñoàng phaân quang hoïc
levomethorphan.

8
 Ñònh tính
Phoå hoàng ngoaïi

Theâm 0,05 ml dung dòch natri nitroprusiat 5 % (TT) vaø 0,05 ml amoniac
ñaäm ñaëc (TT) Seõ xuaát hieän maøu tím thaãm.
:+21,0o - +27,0o,
Thöû tinh khieát
Taïp chaát lieân quan
Tính chaát
Keõm
Boät keát tinh traéng hoaëc tinh theå khoâng maøu.
Kim loaïi naëng
Deã tan trong nöôùc vaø trong ethanol 96 %, thöïc teá khoâng tan trong
dicloromethan. Maát khoái löôïng do laøm khoâ
Tro sulfat
Ñieåm chaûy Töø 104 oC ñeán 110 oC.
Ñònh löôïng

chuaån ñoä baèng dung dòch iod 0,1 N (CÑ) , duøng 1 ml dung dòch hoà tinh
boät (TT) laøm chæ thò.

ACETYLCYSTEIN

Döôïc ñoäng hoïc

Acetylcystein laø thuoác chöõa ho baèng taùc duïng laøm tan ñôøm. Baûn chaát
- Sau khi uoáng, acetylcystein ñöôïc haáp thu nhanh choùng vaø haàu nhö hoaøn
cuûa ñôûm laø mucoprotein caùc phaân töû protein naøy lieân keát vôùi nhau qua
toaøn.
caàu noái disulfid acetylcystein laøm ñötù lieân keát naøy laøm cho caùc phaân töû
- Do taùc duïng chuyeån hoaù qua gan cao neân sinh khaû duïng ñöôøng uoáng cuûa
bò caét rôøi laøm giaûm ñoä nhaøy vaø deã tan theo nöôùc
Acetylcystein raát thaáp ( khoaûng 10 %).

- ÔÛ ngöôøi noàng ñoä ñænh trong huyeát töông ñaït ñöôïc sau 1-3 giôø, khi ñoù noàng S S S S

ñoä cuûa chaát chuyeån hoaù cystein trong huyeát töông khoaûng 2 mol/l.

- Khoaûng 50% acetylcystein gaén keát vôùi protein huyeát töông.

- Thôøi gian baùn huûy cuûa acetylcystein khoaûng 1 giôø, chuû yeáu ôû gan.

- Acetylcystein thaûi tröø qua thaän

Acetylcystein

9
 Töông taùc thuoác
Chæ ñònh
- Neân uoáng tetracyclin caùch xa thôøi gian uoáng acetylcystein ít nhaát 2 giôø.
Tieâu nhaày trong caùc beänh pheá quaûn – phoåi caáp vaø maõn tính keøm theo
-Khoâng ñöôïc duøng ñoàng thôøi acetylcystein vôùi caùc thuoác giaûm ho vì coù
söï taêng tieát chaát nhaày. theå gaây taéc ngheõn dòch nhaày nghieâm troïng do giaûm phaûn xaï ho.
Taùc duïng phuï - Acetylcystein coù theå laøm taêng taùc duïng giaõn maïch vaø öùc cheá keát taäp
- Raát hieám khi xaûy ra: Ñau ñaàu, vieâm mieäng, uø tai, tieâu chaûy, noân möûa, tieåu caàu cuûa nitroglycerin.
ôï chua vaø buoàn noân. ñau daï daøy, - Acetylcystein laø moät chaát khöû – khoâng neân phoái hôïp vôùi caùc chaát oxy
Choáng chæ ñònh hoaù

- Quaù maãn vôùi acetylcystein hay vôùi baát cöù thaønh phaàn naøo khaùc cuûa Lieàu löôïng

thuoác. Neáu khoâng coù chæ daãn naøo khaùc , lieàu thoâng thöôøng nhö sau:

- Tieàn söû hen (do nguy cô phaûn öùng co thaét pheá quaûn vôùi taát caû caùc
daïng thuoác coù chöùa acetylcystein).
- Ngöôøi lôùn vaø treû em treân 7 tuoåi: 200 mg x 2- 3 laàn/ ngaøy.
- Treû em 2 – 7 tuoåi : 200 mg x 2 laàn/ ngaøy.
- Treû em döôùi 2 tuoåi: 100 mg x 2 laàn/ ngaøy.
Caùch duøng Hoøa thuoác trong ½ ly nöôùc, uoáng sau caùc böõa aên vaø uoáng

ÑÒNH NGHÓA HEN THEO GINA

2002
(Global
Hen pheá quaûn laø moät beä Initiative
nh lyù vieâ m maïnfor Asthma)
tính cuûa pheá quaûn trong ñoù
coù söï tham gia cuûa nhieàu teá baøo vaø nhieàu thaønh phaàn teá baøo; vieâm
maïn tính gaây neân moät söï gia taêng phoái hôïp söï taêng ñaùp öùng pheá
quaûn daãn ñeán nhöõng ñôït taùi dieãn cuûa ran rít, khoù thôû, boù saùt loàng
ngöïc vaø ho ñaëc bieät xaûy ra ban ñeâm hay vaøo saùng sôùm; nhöõng ñôït
naøy thöôøng phoái hôïp vôùi söï taéc ngheõn pheá quaûn lan roäng

10
 SINH BEÄNH HOÏC HEN PHEÁ QUAÛN SINH BEÄNH HOÏC HEN PHEÁ QUAÛN

Phaûn öùng dò öùng : Phaûn öùng vieâm

Hen thöôøng xuaát hieän baét ñaàu töø phaûn öùng dò öùng. Khaùng nguyeân coù theå Caùc khaùng nguyeân taùc ñoäng leân caùc teá baøo gaây vieâm pheá quaûn bao
laø phaán hoa, buïi nhaø, thöùc aên…..…… goàm teá baøo mast, baïch caàu ña nhaân (aùi toan, aùi kieàm, trung tính), ñaïi
thöïc baøo pheá nang, baïch caàu ñôn nhaân, lympho baøo tieåu caàu phoùng
thích caùc chaát trung gian hoùa hoïc gaây vieâm nhö histamin,
Coân truøng
seùrotonin, bradykinin, thromboxan, prostaglandin, leucotrieøn, PAF,
interleukin
Thuoác laù
Co thaét pheá quaûn
Thôøi tieát
Do taùc ñoäng cuûa caùc chaát trung gian hoùa hoïc gaây vieâm vaø vai troø cuûa heä
thaàn kinh töï ñoäng goàm heä cholinergic, heä adrenergic

O2
Pheá quaûn

Thöïc phaåm
Phaán hoa
KN TB gai
ñuoâi tbMas
H
IL
tbT Maïch
Buïi
maùu

SINH BEÄNH HOÏC HEN PHEÁ QUAÛN

Dòch teã
Hen pheá quaûn laø moät beänh thöôøng gaëp, xuaát hieän ôû moïi löùa tuoåi, treû
em chieám ña soá so vôùi ngöôøi lôùn, tæ leä 2/1. Nhöõng nghieân cöùu dòch teå
hoïc trong nhöõng naêm gaàn ñaây cho thaáy taàn suaát trung bình khoaûng 5
%, treû em döôùi 5 tuoåi 10 %. Raát nhieàu nghieân cöùu gaàn ñaây cho thaáy
taàn suaát naøy gia taêng gaáp 3 - 4 laàn trong nhöõng thaäp nieân qua.
hen pheá quaûn taïi Phaùp trong löùa tuoåi 18 - 65 tuoåi laø 3,9 % , taïi YÙ trong
löùa tuoåi 5 - 64 tuoåi laø 5 %.
Taïi Vieät Nam, ôû Haø Noäi, trong naêm 1991 laø 3,3 %, naêm 1995 taêng leân
4,3 % ôû thaønh phoá Hoà Chí Minh 3,2. ôû Hueá, hen pheá quaûn naêm 2000 laø
4,58

11
 CAÙC NHOÙM THUOÁC TRÒ HEN PHEÁ QUAÛN NHÖÕNG LÖU YÙ KHI ÑIEÀU TRÒ HEN PHEÁ
QUAÛN
Nhöõng sai laàm khi ñieàu trò hen
Thuoác giaõn pheá quaûn: caùc thuoác thuoäc nhoùm xanthin Duøng khaùng sinh ñeå chöõa beänh hen. khaùng sinh chæ ñöôïc duøng khi
(theophyllin vaø caùc daãn chaát), caùc chaát kích thích -adrenergic coù boäi nhieãm, töùc laø hen nhieãm truøng, coøn hen thoâng thöôøng laø moät
(salbutamol, caùc chaát cöôøng giao caûm khaùc), caùc chaát khaùn g beänh dò

cholin (atropin, ipratropium)
Thuoác khaùng vieâm: corticoid, cromon
Caùc thuoác khaùc: khaùng histamin (ketotifen), khaùng leucotrien
(zafirlukast, montelukast)…Ngoaøi ra trong caùc tröôøng hôïp vieâm
pheù quaûn maõn tính do nhieãm khuaån caàn phaûi trò lieäu vôùi khaùng
sinh thích hôïp.
Chæ söû duïng thuoác caét côn (khi coù trieäu chöùng hen) maø khoâng ñieàu
trò phoøng ngöøa côn. Nhöõng ngöôøi naøy coù theå gaëp nhöõng côn hen
kòch phaùt gaây nguy hieåm ñeán tính maïng.
Đieàu trò döï phoøng khoâng ñeàu ñaën. khi thaáy beänh ñaõ oån ñònh thöôøng
hay ngöng duøng. Theo phaùc ñoà cuûa Toå chöùc Phoøng choáng hen theá
giôùi, thuoác ngöøa côn phaûi ñöôïc duøng haøng ngaøy keå caû khi khoâng
coøn trieäu chöùng vaø ít nhaát laø 3 ñeán 6 thaùng. Khoâng neân ngöng
thuoác ñoät ngoät.
Söû duïng keùo daøi caùc thuoác chöùa corticoid. Caùc taùc duïng phuï coù
theå thaáy ôû beänh nhaân duøng thuoác uoáng coù corticoid keùo daøi goàm:
phuø, giöõ nöôùc loaõng xöông, taêng huyeát aùp, loeùt daï daøy...
Duøng bình xòt chöa ñuùng caùch: Nguyeân taéc duøng thuoác hen daïng
bình xòt laø khi nhaán bình xòt ñoàng thôøi hít vaøo. Neáu thaáy khoùi thuoác

NHÖÕNG LÖU YÙ KHI ÑIEÀU TRÒ HEN PHEÁ

QUAÛN
Nhöõng löu yù
Khoâng huùt thuoác laù, thuoác laøo, traùnh xa khoùi thuoác
Giöõ aám cô theå, haïn cheá ra ngoaøi khi thôøi tieát laïnh
Traùnh nhöõng loaïi thöùc aên deã gaây dò öùng
Phoøng ngöøa nhieãm khuaån ñöôøng hoâ haáp
Taäp theå duïc reøn luyeän naâng cao söùc khoûe ñaëc bieät taäp thôû
Ñoái phoù vôùi oâ nhieãm moâi tröôøng. Giöõ cho khoâng khí trong nhaø
saïch seõ
Caàn traùnh xa caùc dò nguyeân coù theå gaây khôûi phaùt côn hen nhö
phaán hoa, loâng xuùc vaät, buïi nhaø, naám moác...
Khi ñi du lòch: Caàn phaûi coù keá hoaïch tröôùc vaø xin yù kieán tö vaán
cuûa baùc só. Chuaån bò ñaày ñuû soå y baï vaø löôïng thuoác mang theo,
Ngöôøi beänh caàn phaûi söû duïng thuoác döï phoøng haøng ngaøy ñuùng
caùch theo chæ ñònh cuûa baùc syõ, taùi khaùm ñuùng heïn. Duø khoâng bò
leân côn hen nöõa vaãn phaûi ñöôïc khaùm theo chæ ñònh cuûa baùc sỹ.
Thaän troïng khi söû duïng thuoác

12
 THEOPHYLLIN

C7H8N4O2 P.t.l: 180,164

Teân khoa hoïc: 1,3-dimethyl-3,7-dihydro-1H-purine-2,6-dion

MOÄT SOÁ THUOÁC TRÒ HEN Theophyllin laø moät alcaloid nhaân purin, coù trong laù traø, haït
caøfe nhöng vôùi tæ leä thaáp, do vaäy chieát suaát töø nguoàn nguyeân
lieäu naøy seõ khoâng coù hieäu quaû kinh teá. Theophyllin coù theå
ñieàu cheá töø cafein, hoaëc toång hôïp toaøn phaàn.

Ñieàu cheá Tính chaát

Boät keát tinh traéng, tan ít trong nöôùc, khoâng tan trong ethanol. Tan
trong caùc dung dòch hydroxyd kieàm, trong amoniac vaø trong acid
voâ cô. Theophylin löôõng tính, taïo muoái vôùi acid voâ cô vaø caùc
hydroxyd kieàm.
phaûn öùng gheùp ñoâi vôùi muoái diazoni taïo phaåm maøu azoid maøu ñoû:

Phaûn öùng vôùi AgNO3 vaø Co(NO3)2 taïo caùc muoái keát tuûa töông öùng

HNO3

13
 Cho phaûn öùng cuûa hôïp chaát xanthin (phaûn öùng Murexit): oxy hoùa
cheá phaåm baèng taùc nhaân oxy hoùa (acid nitric, brom, clor, H2O2...),
sau ñoù theâm amoniac vaøo, caén thu ñöôïc coù maøu ñoû tía.
Kieåm ñònh
Ñònh tính
Xaùc ñònh ñieåm chaûy cheá phaåm sau khi saáy ôû 100 - 105 oC: 270 -274 o
C
Khaûo saùt phoå IR cuûa cheá phaåm vaø so saùnh vôùi phoå chaát ñoái chieáu.
Phaûn öùng vôùi muoái diazoni cuûa acid sulfanilic/ kali-hydroxyd, taïo tuûa
ñoû:
Cho phaûn öùng cuûa hôïp chaát xanthin (phaûn öùng Murexit):
Phaûn öùng vôùi caùc dung dòch AgNO3 vaø Co(NO3)2 taïo caùc muoái töông
öùng, muoái baïc keát tuûa traéng vaø muôùi cobal keát tuûa traéng aùnh
hoàng.
Ñònh löôïng
Theophyllin phaûn öùng vôùi baïc nirat taïo acid nitric. Ñònh löôïng phaàn
acid naøy baèng dung dòch NaOH 0,1 N, duøng chæ thò xanh
bromothymol.

Taùc duïng Taùc duïng

Giaõn maïch, giaûm co thaét, lôïi tieåu. Cô cheá khaùc ñöôïc ñeà nghò bao goàm söï thay ñoåi noàng ñoä ion calci
Theophyllin öùc cheá men phosphodiesterase, laøm taêng löôïng cAMP taïi cô trôn, öùc cheá Prostaglandin, öùc cheá receptor adenosine, öùc cheá
(cyclo 3’,5’ adenosine-monophosphat), chaát naøy laøm giaõn pheá quaûn söï phoùng thích histamin, leucotrien taïi teá baøo mast.
vaø giaõn maïch. histamin

Calci Theophylli Prostaglandin

Phosphodiesteras n
e
Leucotrien
theophylli Chæ ñònh
n Theophyllin vaø caùc muoái cuûa noù ñöôïc duøng laøm chaát giaõn pheá quaûn,
AMP voøng (Adenosin AMP (Adenosin
monophosphat voøng) monophosphat ñieàu trò caùc tröôøng hôïp hen pheá quaûn ôû möùc ñoä trung bình vaø caùc
(Giaõn cô) ) (co cô) côn co thaét khí quaûn coù theå phuïc hoài ñöôïc trong caùc beänh vieâm
pheá quaûn maõn tính vaø caùc beänh taéc ngheõn ñöôøng hoâ haáp khaùc.
tröôùc ñaây ñöôïc coi laø lieäu phaùp haøng ñaàu . Hieän nay ít ñöôïc duøng
hôn hôn do taùc duïng haïn cheá

14
 Taùc duïng phuï
.Theophylin gaây kích öùng daï daøy - ruoät vaø kích thích heä thaàn
kinh trung öông vôùi baát kyø ñöôøng cho thuoác naøo. Nhöõng taùc
duïng phuï veà TKTÖ thöôøng nghieâm troïng hôn ôû treû em so vôùi
Choáng chæ ñònh
Nhaïy caûm vôùi xanthin, coù tieàn söû loaïn nhòp tim.
Thaän troïng vôùi beänh loeùt daï daøy taù traøng, guùt, tieåu ñöôøng, beänh maïch

ngöôøi lôùn. vaønh.

Thöôøng gaëp, ADR > 1/100 Töông taùc thuoác
Tim maïch: Nhòp tim nhanh. Caùc thuoác laøm giaûm noàng ñoä theophyllin trong maùu: carbamazepin,
Thaàn kinh trung öông: Tình traïng kích ñoäng, boàn choàn. isoproterenol, phenobarbital, phenyltoin, rifampicin
Tieâu hoùa: Buoàn noân, noân. Caùc thuoác laøm taêng noàng ñoä theophyllin / maùu: cimetidin, allopurinol,
Ít gaëp, 1/1000 < ADR < 1/100 erythromycin vaø caùc macrolid khaùc, propanolol, thuoác ngöøa thai duøng
Thaàn kinh trung öông: Maát nguû, kích thích, ñoäng kinh. ñöôøng uoáng, fluroquinolon.
Da: Ban da. Daïng duøng - lieàu löôïng
Tieâu hoùa: Kích öùng daï daøy. Vieân nang: 50, 100, 200, 250 vaø 300 mg. Vieân nang giaûi phoùng chaäm-
Thaàn kinh - cô vaø xöông: Run. keùo daøi: 50, 75, 100, 125, 200, 250 vaø 300 mg. Coàn thuoác: 80, 150 vaø
Khaùc: Phaûn öùng dò öùng. 225 mg/5ml. Hoãn dòch uoáng: 100 mg/5ml. Vieân neùn: 100, 130, 200, 250,
280, 300,ø 400 vaø 500 mg.

IPRATROPIUM
(Atrovent )

Caùch duøng
Uoáng tröôùc hay sau böõa aên cuõng ñöôïc nhöng keøm vôùi nhieàu nöôùc hoaëc
vôùi thuoác khaùng acid ñeå giaûm söï kích öùng daï daøy. Uoáng thuoác cuøng
Ipratropium bromid
vôùi thöùc aên, söï haáp thu thuoác coù theå bò chaäm nhöng khoâng aûnh höôûng
ñeán keát quaû ñieàu trò. Teân khoa hoïc: () 3-(3-Hydroxy-1-oxo-2-phenylpropoxy)-8-

traùnh hoaëc duøng raát thaän troïng theophylin cho ngöôøi loeùt daï daøy, ngöôøi methyl-8-(1-methylethyl)-8-azoniabicyclo [3.2.1]

coù beänh tim maïch (ñau thaét ngöïc, loaïn nhòp, thöông toån cô tim), ngöôøi Ñieàu cheá

giaûm oxygen maùu naëng, ngöôøi thieåu naêng tuaàn hoaøn naõo. Cuõng traùnh Baùn toång hôïp töø atropin baèng phaûn öùng methyl hoùa vôùi methyl

hoaëc duøng raát thaän troïng vôùi ngöôøi bò beänh basedow, ngöôøi taêng huyeát bromid

aùp, taêng nhaõn aùp, ñaùi thaùo ñöôøng.

Khoâng neân laïm duïng, neáu laïm duïng seõ quen thuoác, laàn sau hieäu quaû seõ
keùm hôn laàn tröôùc, neáu muoán coù keát quaû nhö tröôùc phaûi taêng lieàu, deã
daãn ñeán nguy cô ngoä ñoäc.

15
 receptor vaø Taùc duïng cuûa thuoác
( Qui taéc chìa khoùa vaø oå khoùa )
Tính chaát
Keát tinh traéng töø n-propanol, ñieåm chaûy ôû 230 – 232 oC
Tan nhieàu trong nöôùc vaø alcol loaõng, khoâng tan trong ether, Receptor

cloroform
Keùm beàn trong dung dòch trung tính vaø acid, phaân huûy nhanh trong
Acetylcholin Co pheá quaûn
moâi tröôøng kieàm.
Kieåm ñònh
Ñònh tính
A. Phoå IR
Receptor
B. Cho phaûn öùng Vitali-Moren ( + aceton +KOH/ethanol -- tím)
C. Phaûn öùng goác bromid. Khoâng co pheá quaûn
Thuoác
Ñònh löôïng
Phöông phaùp baïc keá
Acetylcholin

Taùc duïng chæ ñònh

Ñöôïc ñöa ra töø 1970 cuûa haõng Boehringer. Coù taùc duïng Khaùng muscarin
(khaùng cholinergic) daõn cô trôn ñaëc bieät cô trôn khí pheá quaûn.
Ipratropium taïo söï daõn pheá quaûn baèng caùch öùc cheá caïnh traïnh taïi
receptor cholinergic treân cô trôn pheá quaûn. do ñoù ngaên chaën söï co thaét
khí pheá quaûn gaây ra do kích thích thaàn kinh pheá vò.
Thuoác
O2
RCh
Ñieàu trò caùc côn hen suyeãn, caùc tröôøng hôïp lieân quan ñeán beänh pheá
quaûn taéc ngheõn maõn, bao goàm vieâm pheá quaûn maõn tính vaø khí pheá
thuûng.
Duøng phuï trôï cho caùc thuoác daõn pheá quaûn loaïi adrenergic, ñeå caét caùc
côn caáp tính traàm troïng trong chöùng vieâm pheá quaûn maõn taéc ngheõn.
Khoâng neân duøng rieâng leû moät mình vì ipratropium theå hieän taùc ñoäng
chaäm hôn nhieàu so vôùi caùc thuoác daõn pheá quaûn loaïi adrenergic.
So vôùi atropin, ipratropium khoâng laøm ñaëc ñaøm nhaày, ít aûnh höôûng ñeán
tim (cuû yeáu laø thay ñoåi nhòp tim).

ACh

O2

16
 ZAFIRLUKAST
(Accolate)

Taùc duïng phuï – ñoäc tính

Nhöùc ñaàu, buoàn noân, khoâ mieäng. caùc taùc ñoäng khaùng
cholinergic toaøn thaân nhö: tim ñaäp nhanh, hoài hoäp, roái loaïn ñieàu
tieát maét, daï daøy
Treân maét gaây giaõn ñoàng töû, glaucom goùc ñoùng, ñau nhöùc maét
Choáng chæ ñònh – thaän troïng ZAFIRLUKAST (Accolate)
nhaïy caûm vôùi alcaloid benladon, do coù caáu truùc töông töï atropin.
glaucom goùc ñoùng hay phì ñaïi tuyeán tieàn lieät. Teân khoa hoïc: [3-[[2-methoxy-4-[[[(2-methylphenyl) sulfonyl]amino]
Phuï nöõ coù thai ñaëc bieät 3 thaùng ñaàu thai kyø, phuï nöõ ñang cho carbonyl] phenyl] methyl]-4-methyl-1H-indol-5-yl]carbamid acid
con buù. cyclopentyl ester.
Tính chaát
Töông taùc thuoác
Chaát raén maøu traéng
Caùc thuoác -adrenergic & xanthin coù theå laøm taêng taùc ñoäng giaõn
pheá quaûn cuûa ipratropium. Ñieåm chaûy 138 – 140oC
Coù theå duøng chung vôùi caùc thuoác ñieàu trò beänh taéc ngheõn phoåi
maïn tính nhö thuoác giaõn pheá quaûn gioáng giao caûm,
methylxanthin, steroid Tacrin: laøm taêng noàng ñoä acetylcholin hoaït
tính, do vaäy söû duïng cuøng luùc vôùi ipratropium coù theå giaûm taùc
ñoäng cuûa ipratropium

Taùc duïng
Chæ ñònh
Taùc duïng ñoái khaùng choïn loïc treân thuï theå cysteinyl leukotrien D4
Söû duïng zafirlukast tieàn trò lieäu ôû ngöôøi bò hen suyeãn, nhôø khaû
vaø E4, trong ñoù cysteinyl leukotrien laø chaát gaây phaûn öùng quaù
naêng öùc cheá söï co thaét khí pheá quaûn gaây ra bôõi sulfid oxyd,
maãn, laøm co thaét cô trôn pheá quaûn, coù lieân quan ñeán sinh beänh
khoâng khí laïnh vaø caùc taùc nhaân khaùc nhö coû, buïi, loâng meøo…
hoïc cuûa hen suyeãn. Thuoác ñöôïc FDA caáp pheùp löu haønh 1996.
Duøng trong phoøng vaø trò hen suyeãn. Chæ söû duïng trò hen suyeãn ôû
thôøi kyø nheï ñeán trung bình, khoâng duøng cho beänh nhaân trong
cysteinyl R- côn kòch phaùt caáp tính.
vieâm hen
leukotrie cysteinyl Phaûn öùng phuï
n leukotrien
Nhöùc ñaàu, noân möûa
zafirluka Löu yù
st
Thöùc aên laøm giaûm haáp thu
zafirlukast. Do ñoù, neân duøng
thuoác 1 giôø tröôùc hoaëc sau
böõa aên

17
Töông taùc thuoác
Astemizol, cyclosporin caùc taùc nhaân cheïn doøng calci nhö
felodipin, isradipin, nicardipin, nifedipin… duøng ñoàng thôøi phaûi
thaän troïng vì zafirlukast öùc cheá isoenzym cytochrom P450 3A4.
ngaøy 22 thaùng baûy naêm 1997 Zeneca göûi thö ñeán FDA, thoâng baùo
veà moät söï thay ñoåi trong vieäc ghi nhaõn saûn phaåm do zafirlukast: laøm
xaáu ñi trieäu chöùng ôû phoåi, bieán chöùng tim maïch, vaø / hoaëc beänh
thaàn kinh, taêng baïch caàu öa eosin,

cytochrom P450 3A4.

zafirlukast
cytochrom P450 2C9.

Giaûm lieàu steroid khi duøng

Carbamazepin, phenyltoin, tolbutamid… duøng ñoàng thôøi vôùi
zafirlukast
zafirlukast caàn phaûi theo doõi noàng ñoä caùc thuoác naøy trong huyeát steroid
töông Warfarin khi duøng chung vôùi zafirlukast coù theå taêng thôøi
gian prothobin
vì zafirlukast coù khaû naêng öùc cheá isoenzym cytochrom P450 2C9.
Erythromycin, terfenadin, theophyllin, laøm giaûm noàng ñoä
zafirlukast trong huyeát töông.

THUOÁC TAÙC DUÏNG THAÀN KINH THÖÏC VAÄT

tphuongdhyd@yahoo.com.vn
hay
phuongnq@hcm.fpt.vn

18