Caáu taïo oâ toâ Chöông 5 – Hoäp phaân phoái

CHÖÔNG 5
HOÄP PHAÂN PHOÁI

1. KHAÙI QUAÙT VEÀ HOÄP PHAÂN PHOÁI

Hoäp phaân phoái chæ duøng treân xe coù nhieàu caàu chuû ñoäng. Coâng duïng cuûa noù ñeå phaân
phoái moâmen töø ñoäng cô ñeán caùc caàu chuû ñoäng. Trong hoäp phaân phoái thöôøng boá trí theâm
moät soá truyeàn nhaèm taêng löïc keùo cho baùnh xe chuû ñoäng khi caàn thieát.

Hình 5.1 - Boá trí hoäp phaân phoái treân oâtoâ

Caùc loaïi oâtoâ nhieàu caàu chuû ñoäng noùi chung coù khaû naêng hoaït ñoäng treân ñöôøng xaáu,
nhaèm ñaûm baûo tính naêng cô ñoäng caàn thieát cuûa oâtoâ. Ñoái vôùi oâtoâ du lòch, chæ moät soá loaïi
nhaát ñònh hoaït ñoäng treân ñòa hình ñöôøng xaáu cuõng boá trí nhieàu caàu chuû ñoäng, coøn laïi chuû
yeáu hoaït ñoäng treân ñöôøng toát neân chæ coù moät caàu chuû ñoäng.

Hoäp phaân phoái coù theå ñaët lieàn ngay sau hoäp soá hoaëc coù theå ñaët taùch rôøi rieâng bieät
sau hoäp soá thoâng qua boä truyeàn caùc ñaêng.

2. PHAÂN LOAÏI HOÄP PHAÂN PHOÁI

Tuyø theo caùc yeáu toá caên cöù ñeå phaân loaïi, hoäp phaân phoái coù theå phaân loaïi nhö sau:

2.1. Theo caáp soá truyeàn

Döïa vaøo caáp soá truyeàn cuûa hoäp phaân phoái ngöôøi ta chia ra hai loaïi sau:

• Hoäp phaân phoái moät caáp soá truyeàn (xem hình 5.2)

Boä moân OÂ toâ 109

Caáu taïo oâ toâ Chöông 5 – Hoäp phaân phoái

Hình 5.2 - Caùc daïng sô ñoà caáu taïo hoäp phaân phoái moät caáp
a. Daïng moät caáp coù khôùp gaøi; b. Daïng moät caáp coù vi sai coân;
c. Daïng moät caáp coù vi sai truï.

* Hoäp phaân phoái hai caáp soá truyeàn

Trong hoäp phaân phoái hai caáp soá truyeàn, thöôøng boá trí moät caáp soá truyeàn thaúng coù tæ
soá truyeàn i = 1 vaø moät caáp soá truyeàn thaáp coù tæ soá truyeàn i > 1. Sô ñoà caáu taïo cuûa hoäp phaân
phoái loaïi naøy ñöôïc theå hieän treân hình 5.3.

a b c
Hình 5.3 - Sô ñoà caáu taïo caùc daïng hoäp phaân phoái hai caáp

2.2. Theo tæ leä phaân chia moâmen ra caùc caàu

Tuyø theo tính chaát söû duïng cuûa moãi loaïi oâtoâ maø tæ leä phaân chia moâmen coù theå thay
ñoåi nhö sau:

• Tæ leä phaân chia baèng 1: Loaïi naøy thöôøng söû duïng cho oâtoâ du lòch vôùi cô caáu baùnh
raêng coù kích thöôùc hình hoïc nhö nhau, hay vi sai baùnh raêng coân ñoái xöùng.

• Tæ leä phaân chia khaùc 1: Loaïi naøy söû duïng cho caùc oâtoâ vôùi cô caáu vi sai baùnh raêng
truï kieåu cô caáu haønh tinh hay vi sai baùnh raêng coân khoâng ñoái xöùng.

Boä moân OÂ toâ 110

Caáu taïo oâ toâ Chöông 5 – Hoäp phaân phoái

2.3. Theo daïng ñieàu khieån gaøi caàu

• Daïng ñieàu khieån baèng tay: Vieäc ñieàu khieån gaøi caàu ñöôïc thöïc hieän baèng tay, thoâng
qua caùc cô caáu cô khí.

• Daïng ñieàu khieån baèng ñieän töø: Ñöôïc thöïc hieän baèng rôle ñieän töø, ñieàu khieån ñoùng
ngaét doøng ñieän baèng coâng taéc.

• Daïng ñieàu khieån baèng khí neùn: Loaïi naøy thöôøng söû duïng ôû oâtoâ taûi, löïc ñieàu khieån
gaøi caàu ñöôïc thöïc hieän baèng moät caëp pittoâng xi lanh khí neùn.

• Daïng ñieàu khieån töï ñoäng: Loaïi naøy thöôøng söû duïng ôû caùc oâtoâ du lòch hieän ñaïi.

3. CAÁU TAÏO CUÛA MOÄT SOÁ HOÄP PHAÂN PHOÁI DUØNG TREÂN OÂTOÂ DU LÒCH

3.1. Hoäp phaân phoái treân oâtoâ Toyota Land Cruiser 4WD

Sô ñoà vaø caáu taïo cuûa hoäp phaân phoái treân oâtoâ Toyota Land Cruiser 4WD ñöôïc theå
hieän treân hình 5.4.

Hình 5.4 - Hoäp phaân phoái treân oâtoâ Toyota Land Cruiser 4WD

Trong hoäp phaân phoái ngoaøi vieäc phaân chia moâmen tôùi caùc caàu coøn boá trí boä vi sai
giöõa caùc caàu.

Truïc chuû ñoäng cuûa hoäp phaân phoái coù boá trí theâm moät baùnh raêng thaúng coù gaén then
hoa vôùi truïc ñeå daãn ñoäng truïc trích coâng suaát cho cuïm tôøi.

Boä moân OÂ toâ 111

Caáu taïo oâ toâ Chöông 5 – Hoäp phaân phoái

Truïc trung gian mang theo moät baùnh raêng lôùn lieân keát coá ñònh vôùi truïc vaø quay treân
voû, coøn baùnh raêng nhoû naèm phía sau duøng ñeå daãn ñoäng truïc thöù caáp, noù ñöôïc quay loàng
khoâng treân truïc. Baùnh raêng nhoû chæ noái vôùi truïc thoâng qua oáng gaøi. Khi oáng gaøi naèm ôû phía
tröôùc (vò trí H), baùnh raêng nhoû quay khoâng taûi. Khi oáng gaøi naèm ôû phía sau (vò trí L), baùnh
raêng nhoû truyeàn taûi. oáng gaøi ñöôïc daãn ñoäng nhôø naïng gaøi keùp nhaèm thöïc hieän gaøi soá truyeàn
ñoàng thôøi treân truïc trung gian vaø truïc thöù caáp.

Treân truïc thöù caáp coù boä vi sai baùnh raêng coân doái xöùng. Boä vi sai ñaët beân caïnh baùnh
raêng nghieâng lôùn. Hai baùnh raêng lôùn vaø nhoû taïo neân hai soá truyeàn. Giöõa hai baùnh raêng laø
oáng gaøi ñoàng toác coù ba vò trí L - N - H.

Boä vi sai goàm hai baùnh raêng maët trôøi ñeå truyeàn moâmen ra caùc truïc caàu xe, hai baùnh
raêng haønh tinh quay treân moät truïc haønh tinh. Voû hoäp vi sai laø giaù ñôõ truïc haønh tinh, noù ñöôïc
gheùp baèng buloâng vôùi baùnh raêng lôùn (baùnh raêng truyeàn soá thaáp). Hai baùnh raêng maët trôøi
moät noái vôùi truïc caàu sau, moät noái vôùi truïc caàu tröôùc. Voû vi sai noái vôùi truïc loàng khoâng vaø
ñöôïc gaøi cuøng vôùi khi gaøi soá truyeàn thaáp hoaëc soá truyeàn cao.

3.2. Hoäp phaân phoái treân oâtoâ Mitsubishi Pajero 4WD

OÂtoâ Mitsubishi Pajero 4WD coù nhieàu loaïi khaùc nhau, trong ñoù ñieån hình laø loaïi söû
duïng hoäp phaân phoái hai caáp coù boä truyeàn xích noái vôùi caàu tröôùc. Hoäp phaân phoái naøy coù boá
trí boä vi sai trung taâm. Sô ñoà caáu taïo vaø nguyeân lyù cuûa hoäp phaân phoái naøy ñöôïc theå hieän
treân hình 5.5.

Caáu taïo cuûa hoäp phaân phoái naøy bao goàm hai khoái: Khoái taïo hai caáp soá truyeàn vaø
khoái vi sai trung taâm coù boä truyeàn xích noái vôùi daãn ñoäng caàu tröôùc.

Khoái taïo hai caáp soá truyeàn goàm moät hoäp giaûm toác thuoäc loaïi ba truïc, coù caáu truùc
nhö ôû sô ñoà hình 5.5.b. Trong ñoù, truïc chuû ñoäng cuûa hoäp phaân phoái noái vôùi truïc bò ñoäng cuûa
hoäp soá ôû daïng coâng xoân treân oå ñôõ hai daõy. Baùnh raêng lieàn truïc chuû ñoäng ñoàng thôøi ñoùng vai
troø laø oå ñôõ truïc thöù caáp. Truïc trung gian laép coá ñònh treân voû, coøn baùnh raêng ñöôïc quay loàng
khoâng treân truïc (coù 2 baùnh raêng). Truïc thöù caáp mang theo moät oáng gaøi soá, moät baùnh raêng
loàng khoâng treân truïc. OÁng gaøi coù ba vò trí tính töø ñaàu xe laïi: Vò trí 1 - soá truyeàn thaúng (i =
1), vò trí 2 - laø vò trí trung gian, vò trí 3 - soá truyeàn thaáp (i > 1). Truïc thöù caáp noái thaúng ra
phía sau vaø gheùp then hoa vôùi truïc cuûa baùnh raêng vi sai.

Khoái vi sai vaø boä truyeàn xích daãn ñoäng caàu tröôùc bao goàm moät boä vi sai ñoái xöùng
baùnh raêng coân. Voû cuûa boä vi sai ñöôïc daãn ñoäng thoâng qua truïc baùnh raêng vi sai. Caùc baùnh
raêng maët trôøi noái vôùi truïc daãn ñoäng hai caàu tröôùc vaø sau.

Boä moân OÂ toâ 112

Caáu taïo oâ toâ Chöông 5 – Hoäp phaân phoái

Hình 5.5 - Sô ñoà caáu taïo hoäp phaân phoái cuûa oâtoâ Mitsubishi Pajero 4WD

3.3. Hoäp phaân phoái treân oâtoâ Lancia

Hoäp phaân phoái treân oâtoâ Lancia coù vi sai truï, ly hôïp ma saùt vaø boä truyeàn xích. Caáu
taïo cuûa hoäp phaân phoái naøy ñöôïc chæ ra treân hình 5.6.

M T 36
Hoäp phaân phoái naøy coù tæ leä phaân boá moâmen ra caùc caàu theo quan heä =
M S 64

Trong ñoù:

MT, MS: moâmen phaân ra caàu tröôùc vaø caàu sau.

Boä moân OÂ toâ 113

Caáu taïo oâ toâ Chöông 5 – Hoäp phaân phoái

Hình 5.6 Hoäp phaân phoái treân oâtoâ Lancia

Hình 5.6 – Hoäp phaân phoái treân oâ toâ Lancia

Khoaù vi sai baèng ly hôïp ma saùt, laøm vieäc tuyø theo söï cheânh leäch löïc baùm thöïc teá treân
caùc caàu. Ly hôïp khoâng coù khaû naêng ñieàu chænh löïc ma saùt vaø thuoäc loaïi ly hôïp nhieàu ñóa
laøm vieäc trong daàu. Hoäp phaân phoái coù moät caáp soá truyeàn. Boä truyeàn xích duøng ñeå truyeàn
moâmen ra truïc daãn ñoäng caàu tröôùc. Hoäp phaân phoái thuoäc loaïi toaøn boä thôøi gian laøm vieäc ôû
cheá ñoä hai caàu chuû ñoäng.

4. CAÁU TAÏO CUÛA MOÄT SOÁ HOÄP PHAÂN PHOÁI DUØNG TREÂN OÂTOÂ TAÛI

4.1. Hoäp phaân phoái hai caáp khoâng thöôøng xuyeân gaøi caàu tröôùc

Hoäp phaân phoái hai caáp loaïi naøy bao goàm boán truïc vaø naêm baùnh raêng. Truïc
chuû ñoäng 1 cuûa hoäp phaân phoái ñöôïc goái moät ñaàu leân voû vaø moät ñaàu trong hoác roãng cuûa truïc
bò ñoäng soá 3 baèng caùc oå bi. Treân truïc coù moät baùnh raêng 2 aên khôùp baèng then hoa vaø coù theå
di tröôït treân truïc. Truïc bò ñoäng daãn ñoäng caàu sau 3 ñöôïc cheá taïo lieàn vôùi baùnh raêng 4 vaø
ñöôïc goái treân voû baèng hai oå bi. Truïc trung gian 5 cuõng ñöôïc goái treân voû baèng hai oå bi. Treân
truïc coù laép hai baùnh raêng, moät baùnh raêng nhoû soá 6 di tröôït baèng then hoa vôùi truïc, moät baùnh
raêng lôùn soá 7 coá ñònh treân truïc baèng then hoa (khoâng di tröôït). Truïc bò ñoäng daãn ñoäng caàu
tröôùc soá 8 cuõng ñöôïc goái treân voû baèng hai oå bi. TREÂN ñoù coù baùnh raêng soá 9, baùnh raêng naøy
aên khôùp baèng then vôùi truïc vaø coá ñònh khoâng di tröôït treân truïc.

Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa hoäp phaân phoái naøy ñöôïc moâ taû nhö sau:

Boä moân OÂ toâ 114

Caáu taïo oâ toâ Chöông 5 – Hoäp phaân phoái

1 2 4 3

7 5
6

Hình 5.7 - Hoäp phaân phoái hai caáp khoâng thöôøng xuyeân gaøi caàu tröôùc

• Caáp nhanh: Khi naøy neáu chæ chaïy moät caàu chuû ñoäng phía sau thì baùnh raêng di tröôït soá 2
treân truïc 1 ñöôïc gaït sang phaûi ñeå aên khôùp vôùi raêng trong cuûa baùnh raêng soá 4 lieàn truïc bò
ñoäng 3. Luùc ñoù moâmen ñöôïc truyeàn thaúng töø truïc 1 sang truïc 3 ñeán caàu chuû ñoäng phía
sau.

Khi baùnh raêng di tröôït soá 6 naèm ôû vò trí trung gian thì truïc bò ñoäng 8 daãn ñoäng caàu
tröôùc chöa ñöôïc truyeàn moâmen. Neáu muoán gaøi caàu tröôùc, ngöôøi ta gaït baùnh raêng di
tröôït soá 6 dòch chuyeån sang phaûi aên khôùp vôùi baùnh raêng 4 vaø baùnh raêng 9. Khi naøy
moâmen ñöôïc truyeàn ñeán truïc bò ñoäng 8 ñeå daãn ñoäng caàu tröôùc.

• Caáp chaäm: Trong tröôøng hôïp caàn taêng löïc keùo ôû caùc caàu chuû ñoäng, ngöôøi ta coù theå söû
duïng caáp soá truyeàn thaáp.

Ô caáp soá truyeàn naøy, baùnh raêng di tröôït soá 2 treân truïc chuû ñoäng 1 ñöôïc gaït sang
beân traùi aên khôùp vôùi baùnh raêng soá 7, coøn baùnh raêng di tröôït soá 6 treân truïc trung gian
ñöôïc gaït sang beân phaûi aên khôùp vôùi baùnh raêng soá 4 vaø soá 9. Khi naøy ñöôøng truyeàn
moâmen töø truïc chuû ñoäng 1 ñeán baùnh raêng 7, ñeán truïc 5, ñeán baùnh raêng 6, ñeán caùc baùnh

Boä moân OÂ toâ 115

Caáu taïo oâ toâ Chöông 5 – Hoäp phaân phoái

raêng 4 vaø 9 cuoái cuøng ñeán caùc truïc bò ñoäng 3 vaø 8 ñeå daãn ñoäng caû caàu sau vaø caàu tröôùc.
Nhö vaäy ôû soá truyeàn thaáp hoäp phaân phoái luoân daãn ñoäng caû hai caàu sau vaø tröôùc chuû
ñoäng.

4.2. Hoäp phaân phoái hai caáp gaøi hai caàu thöôøng xuyeân coù vi sai giöõa caùc caàu

Hình 5.8 - Hoäp phaân phoái hai caáp gaøi thöôøng xuyeân coù vi sai giöõa caùc caàu

Hoäp phaân phoái naøy coù boán truïc: Truïc chuû ñoäng 1, truïc trung gian 5, truïc bò ñoäng daãn
ñoäng caàu sau 6 vaø truïc bò ñoäng daãn ñoäng caàu tröôùc 9; naêm baùnh raêng truï; moät boä vi sai coân
ñoái xöùng; hai oáng gaøi.

Truïc chuû ñoäng soá 1 ñöôïc goái treân voû baèng hai oå bi treân ñoù hai phía cuûa truïc coù laép
hai baùnh raêng: baùnh nhoû 4 vaø baùnh lôùn 2. Hai baùnh raêng naøy quay trôn treân truïc. Giöõa hai
baùnh raêng coù boá trí oáng gaøi 3 vôùi muïc ñích ñeå truyeàn moâmen töø truïc tôùi moät trong hai baùnh
raêng quay trôn noùi treân.

Truïc trung gian 5 ñöôïc cheá taïo lieàn vôùi hai baùnh raêng (moät nhoû, moät lôùn) vaø ñöôïc
goái treân voû baèng caùc oå bi.

Boä vi sai vaø hai nöûa truïc bò ñoäng ñöôïc boá trí thaønh moät khoái ñoàng truïc vaø ñöôïc goái
treân voû baèng caùc oå bi. Voû vi sai ñöôïc laép vôùi baùnh raêng truï 8 baèng caùc buloâng, baùnh raêng

Boä moân OÂ toâ 116

Caáu taïo oâ toâ Chöông 5 – Hoäp phaân phoái

naøy aên khôùp thöôøng xuyeân vôùi baùnh raêng nhoû treân truïc trung gian. Vì hai caàu chuû ñoäng
thöôøng xuyeân ñöôïc daãn ñoäng neân hoäp phaân phoái phaûi boá trí boä vi sai. Trong boä vi sai naøy
coøn coù cô caáu khoaù vi sai nhôø oáng gaøi soá 10.

Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa hoäp phaân phoái naøy ñöôïc moâ taû nhö sau:

• Caáp nhanh: Khi hoäp phaân phoái söû duïng ôû caáp nhanh, luùc ñoù oáng gaøi 3 ñöôïc gaït sang
phía traùi ñeå truyeàn moâmen töø truïc chuû ñoäng sang baùnh raêng lôùn soá 2. Töø baùnh raêng soá
2, moâmen ñöôïc truyeàn sang baùnh raêng voû vi sai 8 thoâng qua baùnh raêng nhoû treân truïc
trung gian 5. Moâmen ñöôïc truyeàn ñeán voû vi sai, ñeán caùc baùnh raêng haønh tinh, ñeán caùc
baùnh raêng maët trôøi 7, ñeán hai nöûa truïc bò ñoäng 6 vaø 9 ñeå daãn ñoäng caùc caàu.

• Caáp chaäm: Khi hoäp phaân phoái söû duïng ôû caáp chaäm, luùc ñoù oáng gaøi 3 ñöôïc gaït sang phía
phaûi ñeå truyeàn moâmen töø truïc chuû ñoäng sang baùnh raêng nhoû soá 4. Töø baùnh raêng soá 4
moâmen ñöôïc truyeàn sang baùnh raêng voû vi sai 8 thoâng qua baùnh raêng lôùn vaø nhoû treân
truïc trung gian 5. Moâmen ñöôïc truyeàn ñeán voû vi sai, ñeán caùc baùnh raêng haønh tinh, ñeán
caùc baùnh raêng maët trôøi 7, ñeán hai nöûa truïc bò ñoäng 6 vaø 9 ñeå daãn ñoäng caùc caàu.

Boä vi sai boá trí giöõa caùc caàu nhaèm muïc ñích cho pheùp hai nöûa truïc bò ñoäng 6 vaø 9
daãn ñeán caùc caàu chuû ñoäng coù theå quay sai khaùc nhau trong tröôøng hôïp vì lyù do naøo ñoù maø
caùc baùnh xe treân caùc caàu chuû ñoäng coù soá voøng quay khaùc nhau.

Do nguyeân lyù laøm vieäc cuûa boä vi sai ñoái xöùng neân neáu moät trong hai caàu giaûm khaû
naêng baùm hoaëc bò tröôït thì moâmen daãn ñeán caùc caàu ñeàu giaûm. Ñeå khaéc phuïc nhöôïc ñieåm
naøy, trong boä vi sai coù boä cöùng cô caáu khoaù cöùng vi sai. Cô caáu naøy goàm oáng khoaù 10 aên
khôùp baèng then hoa trong vôùi voû vi sai, coøn treân nöûa truïc bò ñoäng 9 coù vaønh raêng ngoaøi.
Khi muoán gaøi cöùng vi sai ngöôøi ta gaït oáng khoaù 10 dòch chuyeån sang traùi aên khôùp vôùi vaønh
raêng ngoaøi treân nöûa truïc 9. Trong tröôøng hôïp naøy voû vi sai vaø baùn truïc 9 ñöôïc noái cöùng do
ñoù nöûa truïc 6 cuõng bò khoaù cöùng so vôùi voû vi sai.

Boä moân OÂ toâ 117