UNIVERZITET U ZENICI

MAŠINSKI FAKULTET
Katedra za Energetiku i procesno inženjerstvo
Predmet: Mehanika Fluida
Akademska godina: 2015/2016

ZADAĆA IZ MEHANIKE FLUIDA

Zadaću radili:

Esma Topalović
Harun Hrustić
Hazim Babić
Semir Ćelebić
Halid Spahić Profesor:
Hana Sarajlić
v.prof.dr. Nedim Hodžić
1.2 i 1.3 Zadatak 4. Rezervoar, određene zapremine, napunjen je u početku azotom pod
pritiskom p1 = 105 kPa i na temperaturi t1 = 21°C. Naknadno je dodato m = 1,5 kg azota.
Krajnje stanje je: p2 = 175 kPa i t2 = 24°C. Sračunati koliku zapreminu ima rezervoar. (Gasna
konstanta azota R = 296, 75 J/kg K).

Rješenje

Specifični volumen v1 pri pritisku p1 = 105 kPa i temperaturi t1 = 21 oC ( T1 = 294,15 K), može
se odrediti iz jednačine stanja idealnog gasa

p1  v1  R  T1 , ...(1)

R  T1
v1  , ...(2)
p1
296 ,75  294 ,15
v1  ,
105  10 3

m3
v1  0,828 . ...(3)
kg

Analogno, specifični volumen v2 pri pritisku p2 = 175 kPa i temperaturi t2 = 24 oC

( T2 = 297,15 K) je

p2  v2  R  T2 , ...(4)

R  T2
v2  , ...(5)
p2
296 ,75  297 ,15
v2  ,
175  10 3

m3
v2  0,5038 .
kg

Obzirom da se radi o rezervoaru određene zapremine, važi uslov da je

V1  V2  V  const. ...(6)

Pri čemu je

V1  m1  v1 , ...(7)

V2  m1  m  v2 . ...(8)

Kada uvrstimo izraze (7) i (8) u izraz (6), dobija se

m1  v1  m1  m  v2 , ...(9)

1
m1  v1  m1  v2  m  v2 , ...(10)

m  v2
m1  , ...(11)
v1  v2 
gdje je m1 masa azota prije dodanih m = 1,5 kg azota.

Uvrštavajući vrijednosti dobije se

1,5  0,5038
m1  ,
0,828  0,5038
m1  2,33 kg .

Volumen rezervoara može se odrediti iz jednačine stanja idealnog gasa

p1  V1  m1  R  T1 , ...(12)

m1  R  T1
V1  , ...(13)
p1

2.33  296 ,75  294 ,15

V1  ,
105  10 3

V1  1,916 m 3 .

2
 kg
1.7 zadatak 1. U jednoj tački viskozne struje gustine   930 zna se koliki je
m3
v m/s
tangencijalni napon   7 kPa i gradijent intenziteta brzine  600 . Odrediti
y m
kinematsku viskoznost fluida.

Rješenje

Tangencijalni napon dat je izrazom

v
  . ...(1)
y

v
U izrazu (1) poznat je tangencijalni napon  i gradijent intenziteta brzine .
y
S obzirom da je potreban dinamički koeficijent viskoznosti, na osnovu izraza (1) vrijedi da je


 . ...(2)
v
y

Uvrštavanjem poznatih veličina, dobija se vrijednost dinamičkog koeficijenta viskoznosti

7000
  11,667 Pas .
600

Kinematska viskoznost fluida data je izrazom


 . ...(3)


S obzirom da su sada poznate vrijednosti koje figuriraju u izrazu (4), pristupit će se njihovom
uvrštavanju

11,667
 ,
930

m2
  0,0125 .
s

3
1.8 zadatak 1.2 Koliki mora biti prečnik kapljice vode čiji je površinski napon  = 0,071
N/m ako je natpritisak koji vlada u njoj 650 Pa?

Rješenje

Za slobodnu površinu sfernog oblika važi:

1 1   1 1  2
p  p2  p1            , ...(1)
 R1 R2  R R R
gdje je:
- p1 - pritisak izvan kapljice,
- p2 - pritisak unutar kapljice.

D
R1  R2  R  , ...(2)
2
p1  pa , ...(3) Slika 1.

p2  pm  pa . ...(4)

Zatim jednačine (2), (3) i (4) uvrstimo u (1)

4
pm  pa  pa  , …(5)
D

4
pm  , …(6)
D

4 4  0, 071
D   0.44 mm . ...(7)
pm 650

4
 kg
2.1 zadatak 1. Na rezervoar napunjen benzinom (  b  700 ) do visine hs priključena su
m3
tri različita instrumenta za mjerenje pritiska. Na vrhu rezervoara je manometar, pri dnu lijeve
bočne strane je pijezometar, a na desnoj strani postavljen je tročlani U-manometar sa živom
kg kg kg
(  ž  13600 3 ), vodom (  v  1000 3 ) i vazduhom (  vaz  0 3 ). Šta će pokazati
m m m
manometar M i pijezometar H, kada se u tročlanom U-manometru nivoi tečnosti nalaze na
visinama (izraženim u metrima) označenim na slici?

Slika 1.
Rješenje

Slika 2.

Pokazivanje manometra M može se odrediti primjenom principa ronioca, krećući se od

rezervoara prema U-manometru, iz čega direktno slijedi

pM  b  g  (2  1)  ž  g  (1,6  1)  v  g 1,6  ž  g 1,8  vaz  g  (1,8  0,2)  v  g  (2  0,2)  pa .

... (1)

5
U daljem razmatranju datom slučaja podrazumijevat će se da je pa  0 kPa jer se u odnosu na
njega vrši mjerenje pritiska

pM    b  g  (2  1)   ž  g  (1,6  1)   v  g 1,6   ž  g 1,8   vaz  g  (1,8  0,2)   v  g  (2  0,2) .

...(2)
Uvrštavanjem poznatih vrijednosti u izraz (2), dobija se pokazivanje manometra M

pM  700  9,81  13600  9,81 0,6  1000  9,811,6  13600  9,811,8  1000  9,811,8 ,

pM  315293,4 Pa .

Pokazivanje pijezometra, odnosno visina H, može se odrediti postavljanjem jednadžbe

ravnoteže pritisaka u odnosu na ravan 0-0, što je prikazano na slici 3, za sistem pijezometar-
rezervoar, na osnovu čega slijedi

Slika 3.

pa  pb  g  ( H  h5 )  pa  pM . ...(5)

Atmosferski pritisak smatra se jednakim nuli, stoga vrijedi

pb  g  H  pM  pb  g  h5 . ...(6)

Sada se iz izraza (6) može izraziti visina H

pM
H h . ...(7)
b  g 5

6
S obzirom da us poznate sve veličine koje figuriraju u izrazu (7), pristupa se njihovom
uvrštavanju

315293,4
H  2.
700  9,81

Pokazivanje pijezometra, odnosno visina H, jednaka je

H  47,91 m .

7
2.2 zadatak 1. Odrediti veličinu i napadnu tačku sile pritiska vode na nagnuti dio zida širokog
1m. Kolikim momentom djeluje ukupna sila pritiska vode u odnosu na tačku O?

Slika 1.

Rješenje

Slika 2.

Širina zida je B=1 m.

8
Dužina nagnutog dijela zida iznosi

l  a 2  h22  10  3,16 m . ...(1)

Ugao pod kojim je zid nagnut iznosi

h2 3
sin    ,
l 3,16 ...(2)
  arcsin 0,949  71, 69.

Intenzitet sile pritiska Fh1 iznosi

h1 1
Fh1   ghC1 A1   g h1 B  1000  9,81 11  4905 N . ...(3)
2 2

Intenzitet sile pritiska Fh 2 iznosi

 h   3
Fh 2   ghC2 A2   g  h1  2  Bl  1000  9,81 1   1 3,16 
 2  2 ...(4)
 1000  9,81  2,5 1  3,16  77555 N.

Udaljenost centra pritiska sile Fh 2 od težišta C2 tj. eksentricitet e2 iznosi

Bl 3 Bl 3 l2
I ξξ
e2   12  12  12 
C2 A2 C2 A2 ( h1  l ) Bl h1

l
sin  2 sin  2
...(5)
3,162
12 0,83
   0,315 m
1 3,16 2, 63

0,949 2

Određivanje napadne tačke sile pritiska vode na nagnuti dio zida širokog 1 m

l 3,16
PD2  PC2  D2C2   e2   0,315  1, 26 m . ...(6)
2 2

Udaljenost centra pritiska sile Fh1 od težišta C1 tj. eksentricitet e1 iznosi

Bh12 1 12
I ξξ 1
e1   12  12   0,16 m . ...(7)
C1 A1 h1 h B 1 11 6
1
2 2

9
Da bi se izračunala vrijednost krakova sila Fh1 i Fh 2 , najprije se treba izračunati vrijednost
ugla  i udaljenost c

PD2 1, 26
sin    , ...(8)
a  b  c 1 2  x

1, 26
1 2  x  . ...(9)
sin 

Vrijednost ugla  najlakše se može izračunati korištenjem pravila da zbir unutrašnijh uglova
u trouglu mora biti jednak 180  . Posmatrat će se trougao PD2 A

180  90      90  71, 69   , ...(10)

  18,31 . ...(11)

Nakon uvrštavanja jednačine (11) u jednačinu (9)

1, 26
1 2  x  , ...(12)
0,314

1 2  x  4 , ...(13)

dobija se da vrijednost udaljenosti c iznosi

c  x 1m . ...(14)

Pošto je poznata vrijednost ugla  i udaljenosti c , može se na osnovu trigonometrije odrediti

koliko iznosi krak sile Fh 2

H2
sin   , ...(15)
c

H 2  sin   c  sin18,311, ...(16)

H 2  0,314 m .

Krak sile Fh1 se može odrediti na sljedeći način

h1 1
H1  h2   e1  3   0,16 , ...(17)
2 2

H1  3,34 m .

10
Moment kojim djeluje sila Fh1 je

M 1  Fh1 H1  4905  3,34  16382, 7 Nm . ...(18)

Moment kojim djeluje sila Fh2 je

M 2  Fh 2 H 2  77555  0,314  24352, 27 Nm . ...(19)

Moment kojim djeluje ukupna sila pritiska vode u odnosu na tačku O

M 0  M1  M 2  16382,7  24352, 27  40875 Nm . ...(20)

11
2.2 Zadatak 11. Izračunati veličinu i napadnu tačku sile kojom voda i vazduh pritiskuju ravan
bok valjčastog rezervoara prikazanog na crtežu. Zadani su podaci: R=1,5 m, h=0,6 m.

Rješenje

Slika 1.

Slika 2.

12
Rezultujuća sila koja djeluje na ravan zid valjčastog rezervoara data je izrazom

Fr  Fo  Fh . ...(1)

Komponenta rezultujuće sile je

Fo  Foa  Fom , ...(2)

gdje je:

- Foa - sila atmosferskog pritiska,

- Fom - sila nadpritiska u rezervoaru.

Djelovanje sile atmosferskog pritiska se poništava tako da djeluje samo sila nadpritiska Fom .

Sa slike se može vidjeti da u sistemu djeluje nadpritisak pm

pm  gh , ...(3)

pm  1000  9,81 0,6  5886 Pa .

Sila kojom nadpritisak djeluje na bok rezervoara je

A
Fom  pm  , ...(4)
2
d 2
A , ...(5)
4
d 2
d 2
Fom  pm  4  pm  , ...(6)
2 8

32  9
Fom  5886   5886   20792,29 N .
8 8

Komponenta rezultujuće sile Fh djeluje u okvašenom dijelu zida rezervoara.

Pritisak vode na bok rezervoara je

p  pm  ghc2 ...(7)

gdje je hc2 udaljenost težišta polukruga od nulte linije i iznosi

4 R 4  1,5
hc2    0,63 m. ...(8)
3 3

13
 Slika 3.

Uvrštavajući podatke u izraz (7) slijedi da je pritisak u okvašenom dijelu zida rezervoara

p  5886  1000  9,81  0,63  12066,3 Pa .

Sila kojom voda djeluje na bok rezervoara je

A
Fh  p  , ...(9)
2

Fh  pm  ghc2   A
2
, ...(10)
9
Fh  12066,3   42888,52 N .
8

Dakle, određene su obje komponente rezultujuće sile.

Ukupna sila kojom vazduh i voda pritiskuju ravan bok valjčastog rezervoara je

Fr  Fom  Fh . ...(11)

Uvrštavanjem izračunatih vrijednosti u prethodni izraz dobije se da rezultujuća sila iznosi

Fr  20792,29  42888,52 ,

Fr  63680,81 N .

Napadna tačka D1 sile Fom je u težištu neokvašenog dijela zida rezervoara, na udaljenosti

4 R 4  1,5
OC1    0,63 m . ...(12)
3 3

Napadna tačka sile Fh je pomjerena u odnosu na težište okvašenog dijela zida rezervoara, i
ekscentricitet se određuje izrazom

I ξξ
 c  . ...(13)
c  A

14
Za pola kruga I ξξ iznosi
R 4
I ξξ  . ...(14)
8

c - udaljenost težišta okvašenog dijela zida rezervoara od vrha rezervoara i iznosi

 c  R  hc ,2
...(15)

c  1,5  0,63  2,13 m .

A - površina ravnog zida rezervoara određuje se izrazom

A  R 2 . ...(16)

Slika 4.

Konačno, uvrštavanjem podataka dobija se vrijednost ekscentriciteta

R 4
R 4 R2 1,52 2,25
c  8 2      0,13 m . ...(17)
c R  2,13  8  R  2,13  8 17,04 17,04
2

Napadnu tačka rezultujuće sile Fr , odnosno njenu udaljenost od tačke O može se odrediti
primjenom Varinjonove teoreme.

15
 Slika 5.

Sa slike se može vidjeti da je

M D 0, ...(18)

Fom (0,63  x)  Fh (0,76  x)  0 . ...(19)

Nakon uvrštavanja vrijednosti za Fom i Fh slijedi da je

20792,29  0,63  20792,29  x  42888,52  0,76  42888,52  x  0 , ...(20)

 19496,13  63680,81  x  0 , ...(21)

63680,81  x  19496,13 , ...(22)

19496,13
x  0,306 m .
63680,81

Dakle, može se zaključiti da je x  OD  0,306 m .

16
2.3. zadatak 7. Napisati izraz za najmanju debljinu zidova cijevi ako je cijev po cijeloj svojoj
dužini izložena dejstvu konstantnog pritiska pm a dozvoljeni napon na istezanje materijala
cijevi je  .

Rješenje

Slika 1.

Napon na zatezanja, koji djeluje u stjenkama cijevi, je dat izrazom

Fz
z  . ...(1)
Az

Iz jednačine (1) se može dobiti izraz za silu zatezanja

Fz   z Az   z l . ...(2)

Sila pritiska fluida, koja djeluje na polovicu uzdužno rasječenog prstena, iznosi

F0  pm 2 Rl . ...(3)

Sile zatezanja u stjenkama cijevi i sila pritiska su u ravnoteži pa je

2Fz  F0 , ...(4)

2 z l  pm 2 Rl . ...(5)

Odatle napon zatezanja iznosi

pm 2 Rl pm R
z   . ...(6)
2 l 

Iz jednačine (6) slijedi da je minimalna debljina zidova cijevi data izrazom

pm R
 . ...(7)
z

17
 kg
2.3. zadatak 17. Pri kolikoj se najmanjoj visini vode H čelična kugla (ρč = 8000 )
m3
poluprečnika R = 100 mm nalazi u ravnoteži na okruglom otvoru prečnika d = 1,5 R u
vertikalnom zidu. X2 - je razdaljina težišta (osjenčene) zapremine Vu od zida.

Slika 1.
Rješenje

H=1,48 m

X2=0,727 R

Kao što je prikazano na slici 2., sile koje djeluju na kuglu su horizontalna i vertikalna
komponenta sile pritiska tečnosti i težina kugle. Za slučaj ravnoteže suma momenata tih sila
za osu koja prolazi kroz taču O jednaka je nuli, što je definirano jednadžbom

M 0  0, ...(1)

d 
G  x1  Fhz  x 2  Fhx    e   0 . ...(2)
2 

Slika 2.

18
Intenzitet sile težine kugle je definiran izrazom

4 R 3
G   e gVk   e g . ...(3)
3

Intenzitet vertikalne komponente sile pritiska vode jednak je razlici intenziteta vertikalnih sila
pritiska na donjoj i gornjoj površini kugle, odnosno razlici težine stubova vode iznad gornje i
donje površine kugle, kao što je prikazano na slici 3. i izračunava se prema izrazu

Fhz  gV1  gV2  g (V1  V2 )  gVu  3,87 gR 3 . ...(4)

Slika 3.

Horizontalna komponenta sile pritiska djeluje na dio površine kugle označen sa cd na slici 4.

2
3 
 R 
d  9
 gH 
2
2 
Fhx  Fhx, cd  ghTx Ax  gH  gHR 2 . ...(5)
4 4 16

Slika 4.

19
Udaljenost x1 iznosi

2
3 
2  R
d  9R 2 7
x1  R     R 2   2   R 2 
2
 R. …(6)
2  2  16 4
 
 

Udaljenost centra pritiska Cx od težišta projekcije površine Tx iznosi

2
d 4 3 
 R
 2   9R .
2 2
I ξξ 64 d
e    …(7)
hTx Ax d 2 16 H 16 H 64 H
H
4

Veličina kraka sile F hx određena je izrazom

3 
 R
e  
d 2  9 R 2 3R 9 R 2
   . …(8)
2 2 64 H 4 64 H

Zamjenom gornjih izraza u izraz za sumu momenata dobija se

4R 3 7 9  3R 9R 2 
e g  R  3,87 gR 3  0,727 R  gHR 2      0 , …(9)
3 4 16  4 64 H 

 e 7 27 81R
 R  2,813R  H  0. …(10)
 3 64 1024

Tražena dubina H iznosi

64  e 7 81R 
H   R  2,813 R  , …(11)
27   3 1024 
 

64  8000 7 81  0,1 

H  
27  1000  3 0,1  2,813  0,1  1024  , …(12)
 

H  1,48 m .

20
2.5 zadatak 2. Barža oblika paralelopipeda ima dimenzije 10x25x2,5 m3. Masa natovarene
barže je 500 t i njeno težište se nalazi na vertikalnoj osi simetrije barže na visini 3 m od dna.
Odrediti metacentarsku visinu za obrtanje oko uzdužne ose i odrediti da li barža stabilno
pliva. Ako se barža obrnula za 5° oko ove ose, koliki je moment stabilnosti koji baržu vraća u
ravnotežni položaj?

Slika 1.

Rješenje

Debljina uronjenog dijela barže D se određuje iz uslova plivanja

G V  ρg , ...(1)

gdje je:

- V  B  L  D - istisnuta zapremina,
- ρ = 1000 kg/m3 - poznata gustina vode,

G  ρ  g  B  L  D , ...(2)

G
D , ...(3)
ρg BL

4905  10 3
D ,
10 3  9,81  10  25

D  2 m.

Centar potiska je

D 2
CP   1m. ...(4)
2 2
Metacentarsko rastojanje se određuje iz izraza

21
 I
r , ...(5)
V

gdje je

L  B3
I - moment inercije površine plivanja za uzdužnu osu,
12

L  B3 B2
r  , ...(6)
12  L  B  D 12  D

10 2
r ,
12  2

r  4,17 m .

Rastojanje između težišta barže C i centra potiska iznosi

δ  OC  CP , ...(7)

  3  1,

  2 m.

Metacentarska visina je veća od nule, obezbjeđuje stabilno plivanje i iznosi

MC  h  r   , ...(8)

MC  h  4,17  2 ,

MC  h  2,17 m .

Moment stabilnosti barže je određen izrazom

M st  V    g  MC  sin  , ...(9)

M st  m  g  MC  sin  , ...(10)

M st  G  MC  sin  , ...(11)

M st  4905  103  2,17  sin 5 ,

M st  926015 Nm .

22
2.6.1 zadatak 3. Pri kretanju automobila uz brdo nagiba α = 30° treba odrediti ubrzanje
pomoću U cijevi. Prilikom izvođenja ogleda mjeri se ugao θ. a) Postaviti obrazac za ubrzanje
a u kojem će figurisati mjerena veličina θ. b) Ako je L = 50 mm, θ = 150° pita se kolika je
visina h i koliko je ubrzanje a izraženo preko g. c) Da li visina h zavisi od gustne upotrebljene
tečnosti.

Slika 1.

  300 ,

a) a  ?

b) L  50 mm
  1500
a, h  ?

c) h  f (  ) ?

Rješenje

a) Polazna jednačina za rješavanje ovog zadatka jeste osnovna jednačina statike fluide za
Descartesov koordinatni sistem, tj

1
dp  f mx dx  f my dy  f mz dz . ...(1)


Pri čemu je rezultantna sila f m dobijena na sljedeći način

Slika 2.

23
Projekcije rezultujuće masene sile na ose koordinatnog sistema Oxyz su

f mx  a  g sin  

f my   g cos   . ...(2)

f mz  0 

Ako se jednačina (2) uvrsti u jednačinu (1) dobija se

dp  a  g sin  dx  g cos dy .

1
...(3)


Integriranjem ove jednačine se dobija

p     (a  g sin  )  x    g  cos   y  c . ...(4)

Konstanta c se dobija iz sljedećih uslova

za x  y  0  p  pa , ...(5)

c  pa . ...(6)

Ukoliko se izraz (6) uvrsti u jednačinu (5) dobija se jednačina za raspored pritiska u U-cijevi,
dakle

p  pa     (a  g sin  )  x    g  cos   y . ...(7)

Jednačina slobodne površine se dobija iz uslova da je pritisak u svakoj njenoj tački jednak
atmosferskom, odnosno p  pa pa je

pa  pa     (a  g sin  )  x    g  cos   y , ...(8)

  (a  g sin  )  x     g  cos   y , ...(9)

(a  g sin  )  x   g  cos   y , ...(10)

y
a  g sin      g  cos   , ...(11)
x

y
a   g sin   g  cos   . ...(12)
x

24
 Slika 3.

Sa slike 3 se može zaključiti da je

h
  y h
tg 1800         2  .
x L L
...(13)

Ako se izraz (13) uvrsti u izraz (12) dobija se obrazac za ubrzanje u kojem figuriše mjerena
veličina 

 
a   g sin   g cos  tg 1800     . ...(14)

b)
L  50 mm
  150 0
a, h  ?

Ukoliko se izraz (14) uvrsti da je   1500 , dobija se ubrzanje izraženo preko g pa slijedi

 
a   g sin 300  g cos 30  tg 1800  1500  300  0,5g  1,5g  1g , ...(15)

ag.

Visina h se može odrediti iz jednačine (13)

 
h  L  tg 1800     , ...(16)

 h  86,6 mm .

c) Iz izraza (16) zaključuje se da visina h ne zavisi od gustine upotrebljene tečnosti.

25
2.6.2 zadatak 4. Odrediti visinu h suda oblika zarubljenog konusa i ugaonu brzinu ω, da bi na
poluprečniku R (prema slici) zid suda tangirao slobodnu površinu, a tjeme slobodne površine
1
dodirivalo dno suda. Zapremina tečnosti koja se zadržava u sudu iznosi V  R 3 .
12

Slika 1.

Rješenje

Slika 2.

a  r 2 r 0 - predstavlja izraz za centrifugalno ubrzanje u pravcu ose r. ...(1)

26
 
f m  a  g  r 2 ,  g  - je izraz za rezultujuću masenu silu. ...(2)

Primjenom osnovne jednačine statike fluida, dobija se

dp
 fmd r , ...(3)


dp
 f mx dx  f my dy  f mz dz . ...(4)


Komponente masene sile su date sljedećim izrazima

f mx   2 x , ...(5)
f my   y ,
2
...(6)
f mz   g . ...(7)

Nakon uvrštavanja jednačina (5), (6) i (7) u jednačinu (4)

dp
  2 xdx   2 ydy  gdz . ...(8)


Nakon integriranja jednačine (8) dobije se izraz

1
p  2 ( x 2  y 2 )   gz  C . ...(9)
2

Jednačina kružnice je

x2  y 2  r 2 . ...(10)

Nakon uvrštavanja jednačine (10) u jednačinu (9) dobija se izraz

1 2 2
p  r    gz  C . …(11)
2

Za slobodnu površinu u koordinatnom početku ( p  pat ; r=z=0)

1 2 2
pa  0    g0  C , ...(12)
2

C  pa . ...(13)

Nakon uvrštavanja izraza (13) u izraz (11)

27
 1 2 2
p  pa   r    gz - izraz za raspored pritisaka u fluidu. …(14)
2

Iz uvjeta zadatka po  pa dobija se jednačina slobodne površine

1 2 2
 p  pa o   r    gz , ...(15)
2

1 2 2
0  r    gz , ...(16)
2

2
z r2 . ...(17)
2g

Nađemo izvod po r jednačine (17)

dz  2 2
 2r  r, ...(18)
dr 2 g g

h
tg   , ...(19)
Rr'

dz
tg   , ...(20)
dr

h 2
 r. ...(21)
Rr' g

Iz jednačine (17), dobija se izraz za ugaonu brzinu

2gz
2  . ...(22)
R2

Uvrstimo r  R i z  h u (22)

2gh
2  . ...(23)
R2

Nakon uvrštavanja izraza (23) u izraz (21)

2 gh
h 2
 R R, ...(24)
Rr' g

28
 1 2
 , ...(25)
Rr' R

R  2  R  r ' , ...(26)

R
r' . ...(27)
2

Visina h se dobija iz jednačine jednakosti volumena

V  V1  V2 . ...(28)

1 2
V R  H - za zapreminu zarubljenog konusa, ...(29)
3

1 2
V R H - izraz za zapreminu paraboloida, ...(30)
2

R3  h 2 R 2 h
12

3

R  r '  Rr ' 
2

2
, ...(31)

R3  h  2  R  R  R 2 h
2

 R     R   , ...(32)
12 3  2 2  2

R3  h 7 R 2 R 2 h
   , ...(33)
12 3 4 2

R3 R 2 h
 , ...(34)
12 12

h  R. ...(35)

Nakon uvrštavanja izraza (35) u izraz (23)

2g
2  , ...(36)
R

2g
 . ...(37)
R

29
3.1. zadatak 2. Napisati jednačine za kretanje, i odrediti brzine i ubrzanja za obrtanje tečnosti
konstantnom ugaonom brzinom oko ose z.

Rješenje

Pošto se tečnost obrće konstantnom ugaonom brzinom oko ose z, može se smatrati da se ona
zapravo obrće u horizontalnoj ravni Oxy kao na slikama 1 i 2.

Slika 1. Slika 2.

Kretanje fluidnog djelića je određeno sistemom triju jednadžbi

x  f 1 a, b, c, t  ,
y  f 2 a, b, c, t  , ...(1)
z  f 3 a, b, c, t  .

U početnom položaju (u trenutku t  t0 ) tačka M 0 ima koordinate

a  x0 ,
b  y0 , ...(2)
c  z0 .

Sa slike 2 se može uočiti da je poluprečnik rastojanja od centra pomaknut i za dodatni ugao

d , odnosno fazni pomak, pošto se ne radi o idealnom slučaju, pa je dodatni ugao

d   '    t . ...(3)

Poluprečnik rastojanja je jednak

r  x02  y02  a 2  b 2 . ...(4)

Jednadžbe za kretanje tečnosti su date izrazima

30
x  a 2  b 2  cos   '  r  cos    t  ,
y  a 2  b 2  sin    '  r  sin     t  , ...(5)
z  c.

Brzine su određene sljedećim izrazima

f 1 a, b, c, t  dx
vx   ,
t dt
f a, b, c, t  dy
vy  2  , ...(6)
t dt
f a, b, c, t  dz
vz  3  ,
t dt

odnosno

v x    r  sin     t  ,
v y    r  cos    t  , ...(7)
vz  0 .

Intenzitet brzine dat je izrazom

v  v x2  v y2  v z2 , ...(8)
v  r. ...(9)

Ubrzanja su određena izrazima

 2 f 1 a, b, c, t  d 2 x
ax   2 ,
t 2 dt
 f 2 a, b, c, t  d 2 y
2
ay   2 , ...(10)
t 2 dt
 f 3 a, b, c, t  d 2 z
2
az   2 ,
t 2 dt
odnosno
a x   2  r  cos    t  ,
a y   2  r  sin     t  , ...(11)
az  0 .

Intenzitet ubrzanja je

a  a x2  a y2  a z2 , ...(12)
v2
a 2  r  . ...(13)
r

31
3.2.2.1.1. zadatak 1. Sračunati div grad r.

Rješenje

Izrazom

     
 i j k ...(1)
x y z

definiše se formalni vektor  (nabla).

Matematički,  znači da treba naći parcijalni izvod veličine koja bi se našla u brojniku.
Ukoliko je ta veličina skalar (npr. r), onda se izraz r naziva gradr (gradijent r) i piše se

       r  r  r 
r  gradr   i  j  k  r  i  j k. ...(2)
 x y z  x y z

Ukoliko se stavi da vektor koji se dobije ima oblik

   
r  xi  yj  zk , ...(3)

i da je vektor položaja, tada prema definiciji intenziteta vektora r vrijedi da je


r  r  x2  y2  z 2 . ...(4)

Iz definicije gradijenta skalara r slijedi da je potrebno naći sljedeće parcijalne izvode:

r 1 x
  2x  , ...(5)
x 2  x 2  y 2  z 2 x2  y2  z2

r 1 y
  2y  , ...(6)
y 2  x  y 2  z 2
2
x  y2  z2
2

r 1 z
  2z  . ...(7)
z 2  x 2  y 2  z 2 x2  y2  z2

Pronalaskom parcijalnih izvoda dobija se da je grad r jednako

 x   y   z 
r  gradr   i    j  k , ...(8)
 x2  y2  z 2   x2  y 2  z 2   x2  y2  z 2 
     
odnosno

r  grad r 
1
xi  yj  zk   1r r  r .
0 ...(9)
x2  y2  z 2

32
 
Kao rezultat grad r dobija se jedinični vektor pravca vektora položaja r .

Primjena operatora  preko skalarnog proizvoda na dobijenu vektorsku funkciju

 
r  ,
x y z
, , ...(10)
 x2  y2  z 2 x y z
2 2 2
x  y2  z2
2 
 

odnosno

x  y  z
gradr  i j , ...(11)
x2  y2  z 2 x2  y2  z 2 x2  y2  z 2
 
dovodi do skalarne veličine div r (divergencija r )

 r r r
div r  x  y  z , ...(12)
x x x

gdje su

x
rx  , ...(13)
x  y2  z2
2

y
ry  , ...(14)
x2  y2  z 2
z
rz  . ...(15)
x2  y2  z 2

Prema definiciji divergencije, potrebno je naći sljedeće parcijalne izvode

2x
x2  y2  z 2  x 
rx   x  2  x  y2  z2
2
   
x x  x  y 2  z 2
2 
 x2  y2  z 2
x x2
x2  y2  z 2  x  x2  y2  z 2 
x2  y2  z 2 x2  y2  z 2
   ...(16)
x2  y2  z 2 x2  y2  z 2
x2  y2  z 2  x2 y2  z2 y2  z2
x y z
2 2 2
x y z
2 2
r
2
y2  z2
  2   ,
x2  y2  z 2 x  y2  z2 r2 r3

33
 2y
x2  y 2  z 2  y 
ry  y  2  x  y2  z2
2
   
y y   x2  y 2  z 2
 x y z
2 2 2

y y2
x2  y 2  z 2  y  x2  y 2  z 2 
x2  y2  z 2 x2  y 2  z 2
   ...(17)
x2  y2  z 2 x 2
 y  z  x  y  z
2 2 2 2 2

x y z y
2 2 2 2
x z2 2
x2  z 2
x y z
2 2 2
x y z
2 2
r
2
x2  z 2
  2   ,
x2  y2  z 2 x  y2  z2 r2 r3

2z
x2  y 2  z 2  z 
rz   z 
 2  x2  y 2  z 2
 
z z  x  y 2  z 2
2  x2  y 2  z 2
 
z z2
x2  y2  z 2  z  x2  y 2  z 2 
x2  y2  z 2 x2  y 2  z 2
   ...(18)
x2  y 2  z 2 x 2
 y 2  z 2  x 2  y 2  z 2
x2  y2  z 2 x2  y 2 x2  y2
x y z
2
x y z
2 2
r x2  y2
2 2 2
 2    .
x  y2  z2 x2  y 2  z 2 r2 r3


Pronalaskom parcijalnih izvoda, dobija se da je divergencija vektora r jednaka

 y2  z 2 x2  z 2 x2  y2 1 2
div r 
r 3

r 3

r 3
 3 y  z 2  x2  z 2  x2  y2 
r
 
...(19)
1
r
 1
 3 x 2  y 2  z 2  x 2  y 2  z 2  3 2r 2 ,
r
  
odnosno, traženo rješenje je

2
div grad r  . ...(20)
r

34
Rješenje na 2. način

U opštem slučaju vrijedi

divgradr n  n  n  1  r n2 . ...(20)

Izraz (20) se još može napisati i kao

 
divgradr n    r n   2 r n . ...(21)

Najprije je potrebno dokazati izraz (21)

  1 

div grad r n  div n  r n 1 grad r  div  n  r n 1 r   div n  r n  2 r  
 r 
 n2

 n  r r div r  r  grad n r  n2
 
 3  n  r n  2  r  n  n  2  r n  3 grad r  
 1 
 
 3  n  r n  2  r  n  n  2  r n  3 r   3  n  r n  2  r  n  n  2  r n  4 r  ...(22)
 r 
 3  n  r n  2  n  n  2  r n  4  r  r   3  n  r n  2  n  n  2  r n  4  r 2 
 n  r n  2  3  n  2  n  n  1  r n  2 .

S obzirom da je u ovom slučaju n=1, uvrštavanjem njegove vrijednosti u dobijeni izraz se

dobije

div grad r n  n  n  1  r n  2 , ...(23)

div grad r n  1  1  1  r1 2 , ...(24)

div grad r n  1  2  r 1 , ...(25)

1
div grad r n  2  , ...(26)
r
2
div grad r n  . ...(27)
r

35
 
3.2.2.1.2. zadatak 7. Razviti rot rot v .

Rješenje

Vektor v predstavlja vektor brzine čije su komponente v x , v y , v z , odnosno v v x , v y , v z  .

 

Vektorski proizvod  i vektora brzine v naziva se rotorom (rotacijom) brzine, a piše se
  
i j k
   
rot v  , ...(1)
x y z
vx vy vz

odnosno, razvojem determinante dobije se

  v v    v v    v v  
rot v   z  y  i   x  z  j   y  x  k , ...(2)
 y z   z x   x y 

  
i j k
   
rot rot v  
x y z
vz vy vx vz vy vx
  
y z z x x y
...(3)

   v v    v v      v v    v v  
   y  x    x  z  i    z  y    y  x  j 
 y  x y  z  z x   z  x z  x  x y 
   v v    v v  
   x  z    z  y  k ,
 x  z x  y  y z 

   v y  2 v x  2 v x  2 vz     2 vz  v y  v y  2 v x  
2 2 2

rot rot v    2  2  i    2  2   j
 xy y z xz   xz z x xy 
  2v  2 v  2 v  vy  
2

  x  2z  2z   k. ...(4)
 xz x y yz 


Primjena operatora  preko skalarnog proizvoda na vektorsku funkciju v x, y, z  dovodi do
skalarne veličine

 v v v
div v  x  y  z . ...(5)
x y z

36
Izrazom

     
 i j k ...(6)
x y z

definiše se formalni vektor  (nabla).

Matematički,  znači da treba naći parcijalni izvod veličine koja bi se našla u brojniku.

Ukoliko je ta veličina skalar (kao što je u ovom slučaju skalar div v ), onda se izraz v
naziva grad v (gradijent v) i piše se

       v  v  v 
v  grad v   i  j  k  r  i  j k, ...(7)
 x y z  x y z

   v v v     v v v     v v v  
grad div v  v   x  y  z  i   x  y  z  j   x  y  z  k ,
x  x y z  y  x y z  z  x y z 
...(8)
  v  v y  vz     v x  v y  vz     v x  v y  v z  
2 2 2 2 2 2 2 2 2
grad div v   2x   i      j    k .
 x xy xz   xy y 2 yz   xz yz z 2 
    
...(9)

Laplasijan je po definiciji

2 2 2
      2  2  2 .
2
...(10)
x y z

Laplasijan vektora v je

    v y  v y  v y     2 vz  2 v z  2 v z  
  
   2v  2 vx  2 vx
2 2 2


v   vx i  vy j  vz k   2  2  2
x
 i   2  2  2  j   2  2  2  k .
 z 
 x y z   x y  x y z 
...(11)
Sada se vrši oduzimanje

   2 vx  vy  2 vz  2 vx  2 vx  2 vx  
2

grad div v  v      2  2 i
 x 2 xy xz x 2 y z 

  2 v x  2 v y  2 vz  2 v y  2 v y  2 v y  
     2  2 j
 xy y 2 yz x 2 y z 

  2 v x  2 v y  2 vz  2 vz  2 vz  2 vz  
    2  2  2  k.
 xz yz z 2 x y z 
 ...(12)

37
    vy  2 vx  2 vx  2 vz  
2

grad div v  v    2  i
 xy y 2  z  x z 
 
  v x  v y  v y  vz  
2 2 2 2
   2  j
 xy x 2  z y z 
 
  2 v x  2 vz  2 vz  v y  
2

     k.
 xz x 2 y 2 yz 
  ...(13)

Iz ovoga se vidi da je zapravo

  
rot rot v  grad div v  v ...(14)

Rješenje na 2. način
   
Neka je v  vx i  vy j  vz k , ...(15)

  v v   v v   v v 
rotv  i  z  y   j  z  x   k  y  x , ...(16)
 y z   x z   x y 

     v v    v v 
rotrotv   i   y  x    x  z , ...(17)
 y  x y  z  z x 

   2 v y  2 vz   2 
   i   v2x   v2x ,
2

rotrotv   i    ...(18)
 yx zx 

 y z 

   2v  2 v y  2 vz    2 v x  2 v x  2 v x 
rotrotv   i  2x      2  2  2 ,
  x ...(19)
 x y  x z x   y z 

  vx vy vz    2 2 2 

rotrotv   i 
      i  x 2  y 2  z 2 vx ,
  ...(20)
 x y z   

         vx vy vz    2

 
2 2    
rotrotv   i  j  k       2  2  2  vx i  vy j  vz k , ...(21)
 x y z  x y z   x y z 

  
rotrotv  grad div v  v . ...(22)

38
3.2.2.1.5. zadatak 3. Strujanje je definisano poljem osamljenog izvora ili ponora odnosno,
brzina svakog djelića zavisi samo od rastojanja r od centra. Napisati jednačinu neprekidnosti
(kontinuiteta).

Rješenje

Jednačina neprekidnosti (kontinuiteta) stišljivog strujanja izražena sfernim koordinatama glasi


 2
1

 

  r 2 cos vr rvθ  ( r cos vφ ) 

t r cos   r     0. ...(1)


Pošto brzina svakog djelića zavisi samo od rastojanja r od centra, slijedi da je

 
v  vr  ro . ...(2)

Ostale komponente brzine su

vθ  0,
...(3)
vφ  0,

jer je

  const .
...(4)
  const .

Brzina zavisi samo od r, v=f(r).

Iz ovoga se može zaključiti da je

( rvθ )
 0,

...(5)
( r cos vφ )
 0.


Jednačina kontinuiteta (1) će dakle imati oblik

 1 ( r 2 cos vr )
 2   0, ...(6)
t r cos  r

odnosno

 1 ( r 2 cos  ) 1  2 1 vr
 2  vr  2   r cos vr  2   r 2 cos   0, ...(7)
t r cos  r r cos  r r cos  r

 2  v
 vr  v r    r  0. ...(8)
t r r r

39
3.4.2. zadatak 1. Napisati komponente tenzora brzina deformacije pomoću sfernih
koordinata.

Rješenje

Ako se uzmu za generalisane koordinate uzmu sferne koordinate: q1  r, q2   , q3   ,

onda važe sljedeći odnosi

x  r cos   cos 

y  r cos   sin   . ...(1)
z  r sin  


Slika 1.

Zato je

 x   y   z 
2 2 2 
H 1           cos 2  cos 2   cos 2  sin 2   sin 2   1 
 r   r   r  

 x   y   z  
2 2 2

H2           r cos  sin   r cos  cos   r cos 

2 2 2 2 2 2
 . ...(2)
         
2 2 2 
 x   y   z 
H 3           r sin  cos   r sin  sin   r cos   r 
2 2 2 2 2 2 2 2

         

40
Dijagonalni članovi tenzora brzine deformisanja se odeđuju pomoću sljedećih izraza

v x 1  ( H 2  H 3  v1 ) 
  
x H1  H 2  H 3 q1

v y 1  ( H 2  H 3  v 2 ) 
  . ...(3)
y H1  H 2  H 3 q 2 
v z 1  ( H 2  H 3  v3 ) 
  
z H1  H 2  H 3 q3 

Također važe sljedeće jednakosti

v1  v r 

v 2  vθ  . ...(4)
v 3  v 

Nakon uvrštavanja jednačine (2) i (4) u jednačinu (3) slijedi

v x 1  (r 2 cos   v r ) 1  r 2  cos  v  
 2   2  cos   v r  r 2   v r  r 2 cos   r  
x r cos  r r cos   r r r  
v y  ( r  vθ )  r v  
1 1 
 2   2   vθ  r θ  .
y r cos   r cos      
v z 1  (r cos   v )
2
1  r  cos  v  
 2   2   cos   v  r   v  r cos    
z r cos   r  cos       
...(5)

Dijagonalni članovi su

v x 2 v 
 vr  r 
x r r 
v y 1 v 
  θ . ...(6)
y r cos   
v z 1 1 v 
  tg  v  
z r r  

41
Nedijagonalne komponente tenzora brzine deformisanja se određuju pomoću sljedećih izraza

1  v y v x  1  v x v y  1 1   ( H 2 , v 2 )  ( H 1 , v1 )  
           
2  x y  2  y x  2 H 1  H 2  q1 q 2  
1  v z v x  1  v x v z  1 1   ( H 1 , v1 )  ( H 3 , v3 )  
          . ...(7)
2  x z  2  z x  2 H 1  H 3  q3 q1  
1  v z v y  1  v y v z  1 1   ( H 3 , v3 )  ( H 2 , v 2 )  
           
2  y z  2  z y  2 H 2  H 3  q 2 q3  

Ukoliko se navedeni članovi uvrste u jednačinu (7) slijedi

1 1   (r cos vθ ) v r  1 1  r  cos  v r  

      cos  v  r v  r cos   
2 r cos    2 r cos   r  
θ θ
 r r 

1 1  v r  (rv )  1 1  v r r v  
          v   r   
2 r   r  2 r   r r  
  (rv )  (r cos vθ )  1  r v r 
1 1 1  cos  v θ  
 2        v   r  cos  v  r v  r cos  
2 r cos      2 r cos         
2 θ θ

...(8)

Nedijagonalni članovi su

1  vθ vθ 1 v  
    r 
2 r r r cos    

1  1 v r v v  
     . ...(9)
2  r  r r  
v 1 
1  1 1 vθ  
   tg  vθ   
2  r cos   r r   

42
3.4.4.3. zadatak 1. Izračunati komponente napona i označiti njihovu prirodu za slijedeće
komponente brzina:

a) vx = cx; vy = cy; vz = -2cz;

b) vx = c; vy = 0; vz = 0;

c) vx = 2cy; vy = 0; vz = 0;

d) vx = vx(x,y); vy = vy = vy (x,y); vz = 0.

Rješenje

Prema Njutnovom zakonu, tangencijalni naponi laminarnog strujanja (Njutnovskog fluida)

proporcionalni su brzinama deformisanja fluidnih djelića. Za prostorno strujanje važe izrazi

 vx vy 
 xy   yx       , ...(1)
 y x 
 v v 
 xz   zx     x  z  , ...(2)
 z x 
 v v 
 yz   zy     y  z  . ...(3)
 z y 

Kako je div v mjera za promjenu zapremine fluidnih djelića, to se normalni viskozni naponi
mogu napisati kao

vx 2 
 xx  2      divv , ...(4)
x 3
v 2 
 yy  2   y    divv , ...(5)
y 3
v 2 
 zz  2   z    divv . ...(6)
z 3

2
Tu su 2 i   koeficijenti proporcionalnosti za brzine linearne deformacije koje izazivaju
3
linearna izduženja i brzine zapreminske deformacije koje izazivaju promjene cjelokupne
zapremine fluidnog djelića. Ove promjene dešavaju se pod uticajem odgovarajućih normalnih
viskoznih napona.

Umjesto izraza (4), (5) i (6) češće se navode normalni naponi čije su komponente

vx 2 
pxx   p  2      div v , ...(7)
x 3

vy2 
pyy   p  2      div v , ...(8)
y 3

43
 vz 2 
pzz   p  2      divv . ...(9)
z 3

Iz navedenog se može zaključiti da su normalni viskozni naponi sastavni dio normalnih

napona, odnosno

pxx   p   xx , ...(10)

pyy   p   yy , ...(11)

pzz   p   zz . ...(12)

a) Komponente brzine su:

vx  c  x ; vy  c  y ; vz  2  c  z .

Tangencijalni naponi su

 vx vy   cx  cy  

 xy   yx              0, ...(13)
 y x   y x 
 vx vz    cx    2cz  
 xz   zx          0, ...(14)
 z x   z x 
 v v   cy   2cz  
 yz   zy     y  z         0. ...(15)
 z y   z y 

Tangencijalni naponi su jednaki nuli, odnosno ne postoje.


Za izračunavanje normalnih napona potrebno je pronaći div v , pa je u ovom slučaju

  v v y v z
div v  v  x   , ...(16)
x x x

   cx   cy    2cz 

div v  v    , ...(17)
x x x
 
div v  v  c  c   2c , ...(18)
 
div v  v  0 . ...(19)

Stoga, normalni naponi su jednaki

pxx   p  2  c  , ...(20)

pyy   p  2  c  , ...(21)

44
pzz   p  4  c  . ...(22)

Na osnovu prethodnog, slijedi da su normalni viskozni naponi (viskozni naponi) su manji

od normalnih napona (zbog suprotnog smjera dejstva pritiska p) i iznose

 xx  2  c  , ...(23)

 yy  2  c  , ...(24)

 zz  4  c  . ...(25)

b) vx  c ; vy  0 ; vz  0 ;

Tangencijalni naponi su

 vx vy   c  0 

 xy   yx              0, ...(26)
 y x   y x 

 vx vz    c   0 

 xz   zx            0, ...(27)
 z x   z x 

 v y v z   0 0 
 yz   zy              0. ...(28)
 z y   z y 

Za izračunavanje normalnih napona potrebno je pronaći div v , pa je u ovom slučaju

  v v y v z
div v  v  x   , ...(29)
x x x

   c   0   0 
div v  v    , ...(30)
x x x
 
div v  v  0  0  0 , ...(31)
 
div v  v  0 . ...(32)

Odnosno, slijedi da su normalni naponi

v x 2  (c) 2
p xx   p  2      div v   p  2      0   p , ...(33)
x 3 x 3

v y2  (0) 2
p yy   p  2      div v   p  2      0   p , ...(34)
y 3 y 3

45
 v z 2  (0) 2
p zz   p  2      divv   p  2      0   p . ...(35)
z 3 z 3

To jest, normalni viskozni naponi su jednaki

vx 2   c  2
 xx  2      divv  2      0  0  0  0 , ...(36)
x 3 x 3

vy2  0 2
 yy  2      divv  2      0  0  0  0 , ...(37)
y 3 y 3

vz 2   0 2
 zz  2      divv  2      0  0  0  0 . ...(38)
z 3 z 3

S obzirom da ne postoje ni tangentni ni normalni viskozni naponi, zaključujemo da se

radi o čistoj viskoznosti.

c) vx  2  c  y ; vy  0 ; vz  0 ;

Tangencijalni naponi su

 vx vy   2cy  0 

 xy   yx              2c , ...(39)
 y x   y x 

 vx vz    2cy   0  

 xz   zx          0, ...(40)
 z x   z x 

 vy vz   0 0 

 yz   zy              0. ...(41)
 z y   z y 

U ovom slučaju div v je

  v v y v z
div v  v  x   , ...(42)
x x x

   2cy   0   0 
div v  v    , ...(43)
x x x
 
div v  v  0  0  0 , ...(44)
 
div v  v  0 . ...(45)

46
Slijedi da su normalni naponi

vx 2   (2cy ) 2
p xx   p  2      div v   p  2      0   p , ...(46)
x 3 x 3

vy2   (0) 2
p yy   p  2      div v   p  2      0   p , ...(47)
y 3 y 3

vz 2   (0) 2
pzz   p  2      divv   p  2      0   p . ...(48)
z 3 z 3

To jest, normalni viskozni naponi su jednaki

vx 2   2cy  2
 xx  2      divv  2      0  0  0  0 , ...(49)
x 3 x 3

vy2  0 2
 yy  2      divv  2      0  0  0  0 , ...(50)
y 3 y 3

vz 2   0 2
 zz  2      divv  2      0  0  0  0 . ...(51)
z 3 z 3

Normalni naponi usljed čiste viskoznosti ne postoje.

d) vx  vx ( x, y) ; v y  v y ( x, y ) ; vz  0 ;

Postoje tangencijalni i normalni naponi ali samo u ravni Oxy s obzirom da je z komponenta
brzine v jednaka nuli.

Tangencijalni naponi su

 xy   yx  0 , ...(52)

 xz   zx   yz   zy  0 . ...(53)

Normalni naponi su

pxx  0 , ...(54)

p yy  0 , ...(55)

pzz  0 . ...(56)

47
Normalni viskozni naponi su

 xx  0 , ...(57)

 yy  0 , ...(58)

 zz  0 . ...(59)

48
4.2. zadatak 8. Na bočnoj strani otvorenog suda, do vrha napunjenog tečnošću, treba izbušiti
dva otvora tako da se mlazevi tečnosti slivaju na isto mjesto u podnožju suda. Gubitke
zanemariti. Pokazati da je h1y1 = h2y2.

Slika 1.

Rješenje

Brzina mlaza 1 data je izrazom

v1  2  g  h1 . ...(1)

Vrijeme isticanja mlaza 1 može se odrediti iz izraza za visinu

g  t1
2

y1   H  h1 , ...(2)
2

odakle je

2  y1 2  H  h1 
t1   . ...(3)
g g

Domet mlaza 1 je

L1  v1  t1 . ...(4)

Kada se izrazi (1) i (3) uvrste u izraz (4) dobije se

49
 2  y1
L1  2  g  h1  , ...(5)
g

L1  2  h1  y1 . ...(6)

Analogno se za mlaz 2 dobije domet L2

L2  2  h2  y2 . ...(7)

Uslov zadatka je da dometi oba mlaza budu jednaki, odnosno

L1  L2  L . ...(8)

Kada se u izraz (8) uvrste izrazi (6) i (7) dobije se

2  h1  y1  2  h2  y2 , ...(9)

h1  y1  h2  y2 . ...(10)

Ako se u izraz (5) uvrsti izraz (2) onda se dobije

2  y1
L  2  g  ( H  y1 )  , ...(11)
g

odnosno

L  4  y1  H  . y1  , ...(12)

4  y1  4  . y1   4 , ...(13)

16  y1  4  y1  16 ,
2
...(14)

 4 y1  16  y1  16  0 .
2
...(15)

Kada se riješi kvadratna jednačina dobija se

y2  h1  0,27 m .

50
4.3. zadatak 4. Kroz horizontalnu cijev, dužine L i prečnika d, protiče Q voda. Pritisak vode
na ulazu i cev je ρgH. Odrediti uzimajući u obzir gubitak energije zbog trenja po dužini,
snagu struje vode P na kraju cijevi i dokazati da će snaga, kad je gubitak pritiska jednak
ρgH/3, biti najveća (koeficijent trenja se ne mijenja). Kolika je brzina toka vmax koja daje
maksimalnu snagu. (Rezultat izraziti općim brojevima).

Slika 1.

Rješenje

Bernulijeva jednačina za presjeke 1-1 i 2-2 glasi

E1  E2  EG , ...(1)

2
p1 v1
E1    gz1 , ...(2)
 2

2
p2
v
E2   2  gz 2 , ...(3)
 2

EG  gH G . ...(4)

Uvrštavanjem jednačina (2), (3) i (4) u jednačinu (1) dobijamo

2 2
p1 v p v
 1  gz1  2  2  gz 2  gH G . ...(5)
 2  2

51
Pri čemu je
p 2  p a  p 
p1  pa  gH v2  v  0 

v1  v  0 z2  0 . ...(6)
z1  0 
v2 L
gH G   
2 d 

Zatim uvrstimo jednačine (6) u jednačinu (5) pa dobijamo

pa  gH v2 p  p v 2 v2 L
 0 a   0   , ...(7)
 2  2 2 d

p v2 L
gH     . ...(8)
 2 d

Pad pritiska u horizontalnoj cijevi je

 L v2 
p   gH        . ...(9)
 d 2

Brzina je data izrazom

Q 4Q
v  . ...(10)
A d 2

Ako se jednačina (10) uvrsti u jednačinu (9) dobija se sljedeće

 L 8Q 2 
p   gH     4 2    . ...(11)
 d d 

Potrebna snaga vode P je data izrazom

P  p  Q , ...(12)

odnosno

 L 8Q 2 
P   gH     4 2     Q .
 ...(13)
 d d 

Za uslov maksimalnih parametara vrijedi da je

gH
p  , ...(14)
3

odnosno

52
 v2 L
p      . ...(15)
2 d

Ukoliko se jednačine (14) i (15) izjednače dobija se izraz za maksimalnu brziju, tj.

v2 L gH
     , ...(16)
2 d 3

pri čemu kratimo  pa dobijamo sljedeće

2dgH
vmax  . ...(17)
3L

Ako se jednačina (15) uvrsti u jednačinu (9), dobija se

gH
p  gH  , ...(18)
3

2
p  gH . ...(19)
3

Maksimalna snaga je također data izrazom

Pmax  p  Q , ...(20)

gdje je protok dat izrazom

d 2
Q  vmax  A  vmax  . ...(21)
4

Kada se uvrste jednačine (19) i (21) u jednačinu (20), konačno se dobija

2 d 2
Pmax  gH   vmax , ...(22)
3 4

1
 Pmax  gHd 2  v max . ...(23)
6

53
4.6 zadatak 3. Sud napunjen vodom prazni se preko sifonske cijevi kako je prikazano na slici.
l
Ako je protok 80 , odrediti izgubljenu energiju ghi od tačke 1 do tačke 3 u funkciji
s
kinetičke energije. Takođe odrediti pritisak p 2v u tački 2 ako se dvije trećine gubitaka dešava
na putu od tačke 1 do tačke 2. Koliki će biti pritisak p' 2v u tački 2 ako se nivo vode u sudu
spusti za h  1,2 m , a koeficijent  i raspodjela gubitaka ostanu nepromijenjeni?
 kg 
   1000 3 
 m 

Slika 1.
Rješenje

Da bi se izračunala izgubljena energija ghi od tačke 1 do tačke 3 potrebno je primijeniti

Bernulijevu jednadžbu za te tačke. Bernulijeva jednadžba glasi

2 2
p1 v1 p v
  z1  3  3  z3  hi . ...(1)
g 2 g g 2 g

Uvrštavanjem podataka sa slike jednadžba dobija oblik

2 2
p1 v1 p v
  h1  3  3  h3  hi . ...(2)
g 2 g g 2 g

p1 p3
Djelovanje atmosferskog pritiska se poništava pa su članovi i jednaki nuli.
g g

54
Također, brzina u tački 1 je jednaka nuli, tako da jednadžba glasi
2
v
0  0  0  0  3  1,8  hi . ...(3)
2g

Za određivanje gubitaka energije u funkciji kinetičke energije najprije moramo izračunati

brzinu vode v3 na izlazu iz sifonske cijevi, a jednadžba ima oblik

Q
v3  , ...(4)
A3

d 2
A3  , ...(5)
4

gdje su:
- v3 - brzina vode na izlazu iz sifonske cijevi,
- Q - protok vode kroz sifonsku cijev,
- A3 - površina poprečnog presjeka sifonske cijevi,

tako da brzina v3 iznosi

80
Q m
v3   1000 2  1,131 . ...(6)
A3  300  s
  
 1000 
4

Koeficijent  se izračunava na sljedeći način

2
v3 1,1312
hi  1,8   1,8   1,8  0,0651  1,734 m , ...(7)
2g 2  9,81

v2
hi    . ...(8)
2g

Dakle, koeficijent  iznosi

hi 2 gh 2  9,811,734 34,036
 2
 2i    26,6 . ...(9)
v v 1,1312 1,279
2g

Konačno, izgubljena energija u funkciji kinetičke energije glasi

v2
ghi    , ...(10)
2

55
 v2
ghi  26,6  . ...(11)
2

Primjenom Bernulijeve jednadžbe za tačke 1 i 2 može se odrediti pritisak u tački 2 gdje su

m m
p1  101325 Pa , z1  0 m, z 2  2,4 m , v1  0 , v 2  v 3  1,131 ,
s s

2 2
p1 v1 p v 2
  z1  2  2  z 2  hi , ...(12)
g 2 g g 2 g 3

101325 p 2 1,1312 2
00   2,4   1,734 , ...(13)
g g 2  9,81 3

p2
 6,707 , ...(14)
g

p2  6,707  1000  9,81  65795,67 Pa .

Dakle, traženi podpritisak p 2v u tački 2 je

p 2v  p1  p 2  101325  65795,67  35529,33 Pa  35,5 kPa . ...(15)

Ukoliko se nivo vode spusti za 1,2 m, mijenja se i hi tako da će pritisak u tački 2 biti
promijenjen.

Slika 2.

56
Bernulijeva jednadžba za tačke 1 i 3 ukoliko se nivo vode spusti ima oblik

2 2
p1 v1 p v
  h1  3  3  h3  hi ,
'
...(16)
g 2 g g 2 g

gdje su p1 , p3  0 kao i v1  0 pa uvrštavanjem slijedi

2
v3
0  0  1,2  0   1,8  hi ,
'
...(17)
2g

2
v 1,1312
hi '  0,6  3  0,6   0,6  0,0651  0,534 m . ...(18)
2g 2  9,81

Primjenom Bernulijeve jednadžbe za tačke 1 i 2 kada se nivo vode spusti a koeficijent  i

raspodjela gubitaka ostane ista, može se odrediti podpritisak p 2v ' u tački 2, gdje su

m
p1  101325 Pa , h1  z1  1,2 m, h2  z 2  2,4 m , v 2  v3  1,131 .
s

'
Uvrštavanjem ovih podataka se izračuna vrijednost p 2 pritiska u tački 2, a samim time i
'
vrijednost podpritiska p 2v .

2 2
p1 v1 p ' v 2
  z1  2  2  z 2  hi ' , ...(19)
g 2 g g 2 g 3

101325 p ' 1,1312 2

 0  1,2  2   2,4   0,534 , ...(20)
g g 2  9,81 3

p2 '
 6,3075 , ...(21)
g

p2 '  6,3075  1000  9,81  61916,57 Pa ,

p 2v '  p1  p 2 '  101325  61916,57  39408,42 Pa  39,4 kPa . ...(22)

57
4.6. zadatak 5. Za sljedeći slučaj strujanja nacrtati energijski dijagram. Slobodno isticanje u
atmosferu kroz difuzor. Uzeti u obzir gubitke trenja.

Slika 1.

Rješenje

Koristi se Bernulijeva jednačina za sva četiri presjeka.

Za presjek 0-1

2 2
p0 v0 p v
  z 0  1  1  z1  y lok , ...(1)
g 2 g g 2 g

p0  pa p1  0

v0  0 v1  0  , ...(2)
z0  H z1  0 

v2
y lok  c v  , ...(3)
2g

p1  pm  pa . ...(4)

Poslije uvrštavanja (4), (3) i (2) u (1) jednačinu dobija se

p  pa v1
2 2
pa v0 v2
 H  m   cv  . ...(5)
g 2 g g 2g 2g

Poslije skraćivanja dobija se

2
p m v1 v2
H   cv  . ...(6)
g 2 g 2g

58
Za presjek 1-2

2 2
p1 v1 p v
  z1  2  2  z 2  y lin , ...(7)
g 2 g g 2 g

p1  0 p2  0

v1  0 v1  0  , ...(8)
z1  0 z1  0 

L1 v 2
ylin     . ...(9)
d 2g

Nakon uvrštavanja jednačine (9) i (8) u jednačinu (7) dobija se

p1 v 2 p v2 L v2
  2   1  , ...(10)
g 2 g g 2 g d 2g

pa nakon skraćivanja dobija se

p1 p2 L v2
  1  . ...(11)
g g d 2g

Za presjek 2-3

2 2
p2 v2 p v
  z 2  3  3  z 3  y lok , ...(12)
g 2 g g 2 g

p2  0 p3  0

v2  v v3  v  , ...(13)
z2  0 z3  0 

v2
y lok  c v  . ...(14)
2g

Nakon uvrštavanja i sređivanja jednačina (14) i (13) u jednačinu (12) dobijamo

p 2  p3 v2
 cv  . ...(15)
g 2g

Za presjek 3-4

2 2
p 3 v3 p v
  z 3  4  4  z 4  y lin , ...(16)
g 2 g g 2 g

59
p3  0 p 4  pa 

v3  0 v4  0  , ...(17)
z3  0 z 4  0 

L2 v 2
y lin     . ...(18)
d 2g

Nakon uvrštavanja jednačina (18) i (17) u jednačinu (16) dobija se

p3 v 2 p v2 L v2
  a   2  , ...(19)
g 2 g g 2 g d 2g

pa nakon sređivanja i skraćivanja dobija se

p3  p a L v2
  2  . ...(20)
g d 2g

Za presjek 0-4

pa p v2 v2  L  L2 
H  a    cv  cv    1 , ...(21)
g g 2 g 2 g  d 

v2  L  L2 
H  cv  cv    1  1 . ...(22)
2g  d 

Slika 2.

60
4.9. zadatak 3. Za poznate protoke kroz sve dionice usisnog vazduhovoda, prikazanog na
slici, dužine dionica, koeficijente trenja i lokalnih gubitaka, odrediti prečnike dionica d i
potreban pad pritiska p .

Slika 1.

Dionice 1 2 3 4 5 6 7
l[m] 19 6 20 10 20 6 15
Q[ m3 /h ] 240 200 440 300 740 400 1140
 0,0292 0,0230 0,0224 0,0214 0,0210 0,0197 0,0122

Rezultate prikazati u tablici. (cos 25° = 0,9; ρ = 1,25 kg/m3).

Napomena: U prvoj dionici usvojiti brzinu v1 = 5 m/s.

Rješenje

Za dionicu 1 prečnik iznosi

240
4
4Q1 3600  0,13 m  130 mm .
d1   ...(1)
 v1 5

Vakuummetarski pritisak na mjestu sučeljavanja cijevi 1 i 2 (presjek I-I) je

p1v v12  l1  J
  1  1  1  67, 72 . ...(2)
 2  d1  kg

Važi da je

p1v p2v
v22  l2  J
   2  1  2  1  67,72 . ...(3)
  2  d2  kg

Brzina v2 je jednaka

4Q2
v2  , ...(4)
d 22

61
 16Q2 2
v2 2  . ...(5)
d 24 2

Ako se izraz (5) uvrsti u jednačinu (3), dobija se

8Q2 2  l2  J

4 2  2
 1  2  1  67, 72 /  d 25 , ...(6)
d2   d2  kg

8Q2 2  l2 
2  2
  1  2  1 d2  67, 72d25 , …(7)
  d2 

8Q2 2 8Q2 2
67, 72d  5
1  2  1 d2  2l2  0 . …(8)
2
2 2

Jednačina (8) ima ukupno 5 rješenja od čega je 1 realno, a 4 kompleksna rješenja. Od značaja
je samo realno rješenje koje iznosi

d2  0,1 m  100 mm .

Iz jednačine (5) slijedi da je brzina dionice 2

200
4
m
v2  3600 7 .
0,1 
2
s

Najpogodnija brzina poslije miješanja obe struje s gledišta izgubljene enerije usljed miješanja,
data je sa

Q1 Q
v3  v1  2 v2 cos  , …(9)
Q2 Q3

m
v3  5,5 .
s

Prečnik dionice 3 je dat izrazom

4Q3
d3   0,165 m  165 mm . …(10)
 v3

Na mjestu sučeljavanja dionica 3 i 4 (presjek II-II) vakuum iznosi

pv3 pv2 p3 v2  l 
   67,72  3  3 3  3  , …(11)
   2  d3 

62
pv3 J
 109,54 . ...(12)
 kg

Važno je spomenuti da važi uslov da je

pv3 v42  l4
pv4  J
   4  1  2  1  109,54 . ...(13)
  2  d4  kg

Brzina dionice 4 je također data izrazom

4Q4
v4  , ...(14)
d 42

16Q4 2
v4  4 2 .
2
...(15)
d4 

Ukoliko se izraz (15) uvrsti u jednačinu (13)

8Q4 2  l4 

4 2  4
 1  2  1  109,54 /  d 45 , ...(16)
d4   d4 

8Q4 2  l4 
2  4
  1   2  1 d 4  109,54d45 , ...(17)
  d4 

8Q4 2 8Q4 2
109,54d 45  1  2  1 d4  4l4  0 . …(18)
2 2

Također, jednačina (18) ima ukupno 5 rješenja od čega je 1 realno, a 4 kompleksna rješenja.
Realno rješenje je

d 4  0,115 m  115 mm .

Iz jednačine (14) slijedi da je

m
v4  8 .
s

Najpogodnija brzina poslije miješanja obe struje s gledišta izgubljene enerije usljed miješanja,
data je sa
Q Q
v5  3 v3  4 v4 cos  , …(19)
Q5 Q5

63
 m
v5  6, 2 .
s

Prečnik dionice 5 je dat izrazom

4Q5
d5   0, 205 m  205 mm . …(20)
 v5

Na mjestu sučeljavanja dionica 5 i 6 (presjek III-III) vakuum je

pv5 pv3 p5 v52 l J

   109,54  5 5  148,92 . …(21)
   2 d5 kg

Također, važi da je

pv5 pv6 v62  l6  J

   6  1  2  1  148,92 . …(22)
  2  d6  kg

Analogno jednačinama (6) i (16), također se dobija konačna jednačina za određivanje

prečnika dionice 6

8Q6 2 8Q6 2
148,92d  5
1  2  1 d6  6l6  0 . …(23)
6
2 2

Jedino realno rješenje jednačine (23) je

d6  0,115 m  115 mm .

Brzina dionice 6 je data izrazom

4Q6 m
v6   11 . ...(24)
d6 
2
s

Najpogodnija brzina usljed miješanja obje struje je

Q5 Q m
v7  v5  6 v6 cos   7, 4 . …(25)
Q7 Q7 s

Prečnik dionice 7 iznosi

4Q7
d7   0, 235 m  235 mm . …(26)
 v7

64
Potrebni padovi pritiska su određeni u tabeli:

Dionice 1 2 3 4 5 6 7
Q[ m3 /h ] 240 200 440 300 740 400 1140
v [ m/s ] 5 7 5,5 8 6,2 11 7,4
l [m] 19 6 20 10 20 6 15
d [ mm ] 130 100 165 115 205 115 235
 0,0292 0,0230 0,0224 0,0214 0,0210 0,0197 0,0182
l / d 4,27 1,38 2,72 1,863 2,05 1,03 1,162
1  i 1,15 1,28 0,05 1,28 0 1,28 0
 v2 / 2 [ Pa ] 16,1 30,6 18,93 40 24,2 75,5 34,3
ptr [ Pa ] 68,4 42,2 51,45 74,4 49,6 77,6 39,8
pξ [ Pa ] 18,45 39,15 0,95 51,2 0 96,5 0
 p [ Pa ] 86,85 81,35 52,45 125,6 49,6 174,1 39,8
pv [ Pa ] 86,85 81,35 133,8 - 183,4 - 223,2

65
4.10.2 zadatak 2. Voda ističe kroz cijev prečnika D = 100 mm na čijem se kraju nalazi
mlaznik prečnika d = 50 mm. Protok vode je Q = 25 l/s a koeficijenti brzine i kontrakcije za
mlaznik su Φ = 0,95 i Ψ = 0,93. Koliki je pritisak p1m na ulazu u mlazinik u odnosu na
atmosferski pritisak koji okružuje mlaz na izlazu.

Slika 1.
D  100 mm
d  50 mm
l m3
Q  25  0,025
s s
  0,95
  0,93

Rješenje

Postavljanjem presjeka 1-1 i 2-2 na početak i na kraj mlaznice

Slika 2.

66
Preko jednačine za protok dobija se

v1 A1  v2 A2  Q , ...(1)

Q 0,025 0,025  4 0,1 m

 v1   2    3,184 , ...(2)
A1 D (0,1)   0,314
2
s
4

v1 A1  v2 A2 , ...(3)

D 2
A D2 (0,1) 2 0,01 m
v 2  v1  1  v1  42  v1  2  3,184   3,184   12,72 . ...(4)
A2 d  d (0,05) 2
0,0025 s
4

Onda se koristi Bernulijeva jednačina

2 2
p1m v1 p v
  2  2 , ...(5)
g 2 g g 2 g

p1  p2 v2  v1
2 2
  . ...(6)
 2

Za p1m  p1  p2 , ...(7)

v  v1
2 2

 p1m  2 . ...(8)

2

Pri čemu se dobija koeficijent Cd

C d  C  C ψ , ...(9)

C  0,95 ,

C ψ  0,93 ,

 Cd  0,883 .

Protok u presjeku 2-2 je

Q 0,025 m3
Q2    0,0282 , ...(10)
C d 0,883 s

67
pa zatim se izrazi brzina u presjeku 2-2

Q2 0,0282 m
 v2    14,842 . ...(11)
A2 0,0019 s

Zatim se formula (11) uvrštava u formula (8) i izračuna se

P1m  98875 Pa .

68
4.12 zadatak 2. Koliko dugo će trajati isticanje vode kroz blendu na dnu suda prikazanog na
slici, da bi se nivo vode spustio sa 4 na 2 m. Koeficijent protoka usvojiti   0,82 i smatrati
da je konstantan.

Zadano je: D=6 m, D 1 =4 m, D 2 =2 m, H=4 m, h=2 m, d=0,1 m.

Slika 1.

Rješenje

U ovom primjeru prečnik D posude je mnogo veći prečnika d otvora pa se može pretpostaviti
kvazistacionarno strujanje. Ova pretpostavka prestaje vrijediti u zadnjem stadiju pražnjenja
koji traje vrlo kratko, pa to neće bitno narušiti tačnost ukupnog vremena pražnjenja.

Opći integral za određivanje brzine pražnjenja spremnika slijedi iz jednačine kontinutiteta

d 2
2 gx   Ax 
dx
Q  Cd , ...(1)
4 dt

a glasi

1 Ax 
 dt   d  2  x
dx , ...(2)
Cd 2g
4

gdje je A(x ) površina poprečnog presjeka posude na visini na kojoj se nalazi razina fluida.

69
Posuda ima konični oblik, pa se poluprečnik mijenja sa promjenom visine. U ovom primjeru
D
nivo vode se spušta sa H=4 m, na h=2 m, pa je poluprečnik posude u tom dijelu =3 m
2
D
odnosno 1  2 m.
2

Slika 2.

Opći oblik jednadžbe prave između dvije tačke je

y 2  y1
y  y1  x  x1  . ...(3)
x 2  x1

Uvrštavajući vrijednosti za tačke A(2,2) i B(3,4) dolazi se do zaključka da je jednadžba

pravca između tačaka A i B

42
y2  ( x  2) , ...(4)
3 2

y  2x  2 , ...(5)

što daje izraz za površinu oblika

 
A( x)  (2 x  2) 2  (4 x 2  8 x  4) . ...(6)
4 4

70
Integriranje izraza (1) uz A(x) prema izrazu (5), gdje se vrijeme mijenja od 0 do t , a visina
od 2 do 4 daje

4 x 2  8x  4
t 4
1
 dt  C
0 d 2 2g

2 x
dx . ...(7)
d

Uvrštavanjem zadatih podataka te rješavanjem određenog integrala se dobije

Cd d 2 2 g  0,82  0,01  2  9,81  0,036 , ...(8)

4 x 2  8x  4
4 4 4 4
4x 2 8x 4

2 x
dx  
2 x
dx  
2 x
dx  
2 x
dx =42,151-27,580+4,687=19,258. ...(9)

Dakle, isticanje vode iz kroz blendu će trajati

19,258
t  534,94 s , ...(10)
0,036

odnosno t  8 min 55 s .

71
12.2.4. zadatak 1. Sva tijela prikazana na dijagramu 28. (promjena koeficijenta otpora sa Ma
brojem) kreću se kroz miran vazduh temperature 27°C i pritiska 101325 Pa. Ako je prečnik
km
svakog od njih 150 mm, a kreću se brzinom 1450 , odrediti silu otpora.
h

Slika 1.

72
Rješenje

Brzina zvuka se može odrediti prema međunarodnoj standardnoj atmosferi - MSA na osnovu
temperature

T [K] c [m/s]
301,15 347,83
294,65 344,08
288,15 340,28 ...(1)

Linearnom interpolacijom za temperaturu T=300,15 K se dobija vrijednost brzine zvuka

 300,15  294,65 ,
347,83-344,08
c  344,08  ...(2)
301,15  294,65

m
c=347,253 .
s

Machov broj je dat izrazom

v
Ma  . ...(3)
c

Kada uvrstimo vrijednosti, iznosi

402,778
Ma  ,
347,253

Ma = 1,16 .

Sila otpora je data izrazom

1 1 d 2π
FD   ρ  v 2  CD  A   ρ  v 2  CD  . ...(4)
2 2 4

Gustina vazduha na temperaturi 27 oC i pritisku 101325 Pa, može se odrediti iz jednačine

stanja idealnog plina
p
 RT ,
...(5)
ρ
p
ρ ,
...(6)
RT
J
R = 287, 04 - gasna konstanta za zrak ,
kgK

73
 101325 kg
ρ  1,176 3 .
287,04  300,15 m

Sila otpora u zavisnosti od koeficijenta otpora je data sljedećim izrazom

1 d 2π 
FD    ρ  v 2    C D  1685,81  C D . ...(7)
2 4 

Vrijednosti koeficijenta otpora CD uzimamo u zavisnosti od vrijednosti Ma sa dijagrama 28.

(str. 740.), te sila otpora za pojedina tijela iznosi

-ravno čelo: CD = 1,25 → FD = 2107 N , ...(8)

-lopta: CD = 0,86 → FD = 1449 N , ...(9)

-2d zaobljenje: CD = 0,63 → FD = 1062 N , ...(10)

-3d zaobljenje: CD = 0,56 → FD = 944 N , ...(11)

-oštar vrh: CD = 0,31 → FD = 522 N . ...(12)

74
5.2.1. zadatak 6. Iz rezervoara pod vakumetarskim pritiskom pv = 0,4 at ističe voda kroz
difuzor prečnika D = 150 mm u atmosferu. Odrediti: a) visinu H, ako je minimalni dozvoljeni
pritisak u cjevovodu pk = 0,1 at; b) sile kojom voda i vazduh u rezervoaru dejstvuju na sistem
i opterećuju zavrtnje A i B, pod pretpostavkom da se može zanemariti težina vode u cijevi i
difuzoru. Dejstvo atmosferskog pritiska uzeti u obzir (pa = 101,4 ∙ 103 Pa ). Sve protočne
gubitke zanemariti.

pv = 0,4 at = 0,3924 ∙ 105 Pa,

D = 150 mm = 0,15 m,

a) pk = 0,1 at = 0,981 ∙ 105 Pa,

H=?

b) pa = 101,4 ∙ 103 Pa,

FA, FB = ?

Slika 1.

Rješenje

a) Bernulijeva jednačina za presjeke 1-1 i 2-2

E1 = E2, ...(1)

2 2
p1 v1 p v
  z1  2  2  z2 , ...(2)
g 2 g g 2 g

75
p1  pk p 2  pa 

v1  vd  0 v2  vD  0, ...(3)
z1  0 z2  0 


2 2
pr vd p v
  a  d . ...(4)
g 2 g g 2 g

Iz jednačine kontinuiteta može se izraziti vd to jest

D 2 d 2
vd   vd  , ...(5)
4 4
2
D
 2
d 1
vD  vd    vd  2   vd , ...(6)
D D 4
 
 

vd  4vD . ...(7)

Ako se izraz (7) uvrsti u jednačinu (4), dobija se sljedeće

2 2
pk 16vD p v
  a  D , …(8)
g 2g g 2 g

gdje je ρ = 103 kg/m3.

Uvrštavanjem iz prethodne jednačine se dobija

p  pk
2
15vD
 a , …(9)
2g g

m
v D  3,495 , …(10)
s

m
vd  13,978 .
s

Bernulijeva jednačina za ravan 0-0 i presjek 2-2

E0 = E2, …(11)

2 2
po vo p v
  zo  2  2  z 2 , …(12)
g 2 g g 2 g

76
po  pa  pv p 2  pa 

vo  0 v2  vD  0, …(13)
zo  H z2  0 


pa  pv
2
p v
H  a  D , …(14)
g g 2 g

2
p v
H v  D . …(15)
g 2 g

b) Komponente sile kojom voda djeluje na koljeno cijevi, mogu se odrediti iz jednačine
količine kretanja

      

t KZ
v dV  
KP
v ( v dA)  Fm  Fp. …(16)

Pojedini članovi jednačine (17) su jednaki nuli tj

 

t KZ
v dV  0 - stacionaran tok. …(17)


Fm  0 , nema djelovanja masenih sila dakle jednačina (17) ima oblik

   

KP
v ( v dA)  Fp. …(18)

Projekcija na x-osu

  v D 2  AD  Fx  Fx  173,44 N. …(19)

Projekcija na y-osu

 
  vd 2  Ad  pk  Ad  Fy  Fy    vd 2  pk  Ad  Fy  10856 N, …(20)

Fx  ( H  0,3)
M A  0  FB  Do  Fx ( H  0,3)  FB 
Do
 700,9 N, …(21)

Do 
2

 Fy  0   FA  FB  Fy  pv  4
 0, …(22)

Do 
2
FA  pv   Fy  FB  FA  0. …(23)
4

77
5.2.1.1. zadatak 3. Lokomotiva se kreće konstantnom brzinom v = 30 m/s i skuplja vodu iz
kanala uzduž pruge. Izlaz cijevi sa kojom se vrši skupljanje je iznad ulaznog otvora za h = 0,3
m. Prečnik cijevi je d = 200 mm. Ako se jedna trećina korisne energije utroši na ulaznom
otvoru:
a) naći brzinu v kojom se voda doprema u tank;
b) naći količinu vode koja je skupljena na putu dužine L od 0-500 m;
c) za slučaj pod b) dati sve dodatne otpore lokomotive koji su posljedica zadržavanja vode u
tanku.
Nenavedene strujne gubitke zanemariti, koeficijent trenja kotrljanja μ = 0,1.

Slika 1.

m
u  30
s
h  0,3 m
d  200 mm  0,2 m
  0,1
a) v  ?
b) V  ?
c) Ftd , Fx  ?

Rješenje

Slika 2.

78
 a) Bernulijeva jednačina za ravan 0-0 i 1-1

E0  E1  EG , ...(1)

gdje je

2
p0 v0
E0    z0 , ...(2)
g 2 g
2
p1 v1
E1    z1 , ...(3)
g 2 g

EG  H G . ...(4)

Uvrštavanjem jednačina (4), (3), i (2) u jednačinu (1) dobija se

2 2
p0 v0 p v
  z 0  1  1  z1  H G . ...(5)
g 2 g g 2 g

Za sljedeće vrijednosti

p rel,1  0 
p rel,0  0 
v1  v  0 

v0  u  0 z1  h . ...(6)
z0  0 2 
1  v 
HG      
3  2 g 

Zatim se jednačina (6) uvrsti u jednačinu (5) pa se dobije

u 2 v2 v2  1 
 h    , ...(7)
2g 2g 2g  3 

v2  1  u
2
 1      h. ...(8)
2g  3  2g

Iz jednačine (8) se dobije brzina kojom se voda doprema u tank, tj.

u 2  2 gh
v . ...(9)
1
1  
3

Poslije uvrštavanja podataka slijedi da je brzina

79
 m
v  24,38 .
s

b) Protok kroz cijev je dat izrazom

d 2
Q  v A v , ...(10)
4
m3
Q  0,766 .
s

Vrijeme skupljanja količine vode iznosi

L
t  16,67 s . ...(11)
u

Količina skupljene vode je jednaka

V  Q t , ...(12)
V  12,76 m . 3

c) Dodatni otpor trenja za skupljenu količinu vode na dionici od 500 m je dat izrazom

Ftd    g  V   , ...(13)

Ftd  12517 N .

Dodatni otpor usljed akcije mlaza se može izračunati pomoću jednačine količine kretanja,
dakle


t 
 
  v  dV   v    v  d A  Fm  Fp . ...(14)


t 
Gdje je   v  dV  0 za stacionarni tok i Fm  0 jer nema djelovanja masenih sila.

Jednačina (14) sada ima oblik

 v    v  d A  F p . ...(15)

Projekcija na x osu

   Q  u   Fx , ...(16)
 Fx    Q  u , ...(17)
 Fx  22966 N .

80
5.2.2. zadatak 7. Iz mlaznika pravougaonog poprečnog presjeka Ao = 0,6 m nagnutog pod
uglom α = 45° prema horizontu, izbija ravanski mlaz vode brzinom vo = 7,67 m/s i udara u
glatku, ravnu ploču mase m = 3 t. Ploča je nagnuta pod uglom β = 60° u odnosu na horizont i
njen se donji kraj nalazi na udaljenju 2,13 m od mlaznika na istoj horizontali. Odrediti
količinu vode koja će se kretati niz ploču i osu oko koje se obrće ploča, ako je na slici 1.
predstavljen njen ravnotežni položaj.

Slika 1.

Rješenje

Putanja mlaza određuje se na osnovu jednačina kosog hica

x  v0 cos   t , ...(1)
1
y  v0 sin   t   g t2 . ...(2)
2

81
 Slika 2.

Ova putanja je u presjeku sa pravom (ravnina)

y  x  L  tg . ...(3)

Uvrštavanjem izraza (1) u izraz (2) za t dobije se

2
x 1  x 
y  v0 sin     g    ,
v0 cos  2  v0 cos  

1 x2
y  x  tg   g  2 . ...(4)
2 v0 cos 2 

Sada, uvrštavanjem izraza (3) u (4) se dobije

x2
  x  L   tg ,
1
x  tg   g  2 ...(5)
2 v0 cos 2 

x2
 tg  tg   x  L  tg  0 ,
1
g 2 ...(6)
2 v0 cos 2 

82
 tg  tg   tg  tg 2  2  g2  L 2tg
v0 cos 
x  3 m. ...(7)
g
v0 cos 2 
2

Druga vrijednost otpada, jer je negativna.

Sada je

y  x  L  tg  (3  2,13)  tg60  1,5 m . ...(8)

Komponente brzine u tački A (kosi hitac) su

m
v Ax  v0 cos   5,42 , ...(9)
s

x m
v Ay  v0 sin   g  t  v0 sin   g  0 . (Horizontalni udar) ...(10)
v0 cos  s

Slika 3.

83
S obzirom da nema trenja (tangencijalna sila je nula) dobija se

F t  0,   v  cos   m
m 1  v  m
 2v  0 , ...(11)

Q  v  cos   Q1  v  Q2   v  0 ,

Q  cos   Q1  Q2  0 ,

Q1  Q2  Q , ...(12)

pa je

m3
 Q  1  cos     v  A  1  cos    0,81
1 1
Q2  . ...(13)
2 2 s
(ako je A=0,6x0,7)

Sila F koja djeluje normalno dobija se na osnovu

F n  0, F    Q  v  sin   0 , ...(14)

F    Q  v  sin   21397 N , ...(15)

m3
Q  v  A  7,67  0,6  0,7  3,22 . ...(16)
s

Slika 4.

84
Osa rotacije se nalazi na osnovu činjenice da je moment u odnosu na nju jednak nuli, pa je

m  g  cos   a  F  b , ...(17)

y Lp
ab   , ...(18)
sin  2

 y Lp 
m  g  cos   a  F     a  , ...(19)
 sin  2 

 y Lp 
F   
sin 
a 
2 
 0,137 m , ...(20)
m  g  cos   F

Lp
odnosno, Lo  a, ...(21)
2

Lo  1,64 m .

85
5.4. zadatak 3. Za prikazani položaj rakete u polju Zemljine teže dati izraze za pokretačku
silu i dinamičku jednačinu kretanja.

Slika 1.

Rješenje

Za poznatu reaktivnu pokretačku silu, dinamička jednačina kretanja sistema se može izraziti
kao

d  
(m u )   F , ...(1)
dt

gdje je:


-  F - pokretačke i otporne spoljšnje sile,

- u - promjenjiva brzina sistema.

Za navedeni system jednačina (1) ima oblik

d
(mu )  F  F0  mg cos  . ...(2)
dt

Izraz za pokretačku silu rakete je

F   Q(vrel  u ) . ...(3)

86
U trenutku t  0 , masa rakete i goriva je

m  m0  Qt . ...(4)

Ukoliko se izrazi (3) i (4) uvrste u jednačinu (2), dobija se dinamička jednačina kretanja

d
[(m0   Qt )u ]  F0  (m0   Qt ) g cos    Q(vrel  u ) ...(5)
dt

ili
du
  Qu  (m0   Qt )  F0  (m0   Qt ) g cos    Qvrel   Qu . ...(6)
dt

Dakle,

du
(m0   Qt )  F0  (m0   Qt ) g cos    Qvrel . ...(7)
dt

87
6.1. zadatak 8. Naći funkciju kompleksne promjenljive z, čiji je imaginarni dio
1
2 x( x 2  3 y 2 )  ( x 2  y 2 )  xy .
2

Rješenje

Koristeći se vezom funkcija  i  s analitičkom funkcijom W z  , dovoljno je poznavati

samo  , ili samo  , da bi se odredila analitička funkcija W. Time se postupak nalaženja
funkcije kompleksne promjenljive z, u ovom slučaju, znatno olakšava.

Veza funkcija  i  s analitičkom funkcijom W z  sastojala bi se u sljedećem.

Svaka analitička funkcija može da se napiše u obliku

W ( z)  W x  iy    ( x, y)  i  ( x, y)    i ...(1)

Isto tako važe jednakosti

W x  iy   W x  iy   2 x, y  , ...(2)

W x  iy   W x  iy   2i x, y  , ...(3)

gdje je

W z   W x  iy     i ...(4)

konjugovana kompleksna funkcija od kompleksne funkcije W z  .

Ako se stavi da su

1
x z, ...(5)
2

i
y z, ...(6)
2

gore navedene jednakosti daju

1 i 
W  z   2  z, z   W o  , ...(7)
2 2 

1 i 
W  z   2i  z , z   W o  . ...(8)
2 2 

88
Neka je

W o    i , ...(9)

W o    i . ...(10)

Tada je

2  W o  W o  2 0,0 , ...(11)

2i  W o  W o  2i 0,0 . ...(12)

Prema tome, ako je poznata funkcija  ( x, y ) ili  ( x, y ) , funkcija W z  se može odrediti iz

jednakosti

1 i 
W z   2i  z , z   i 0,0   , ...(13)
2 2 

gdje je  proizvoljna realna konstanta.

Slijedi da je

1 i  1  z2  1  z2 i2  z2
i2  z2  1  i 
  z, z   2   z   3        z     z  , ...(14)
2 2  2  4  2  4
4 4  2  2 
1 i   z2 z2  1  z2 z2  i 2
  z, z   z    3         z ,
 ...(15)
2 2   4 4 2  4 4 2
1 i  z2 i 2
  z , z   z 3   z , ...(16)
2 2  4 4
1 i 
  z , z   z 3   1  i   z 2 ,
1
...(17)
2 2  4

odnosno

 0,0  2  0  0 2  3  0 2    0 2  0 2   0  0 ,
1
...(18)
2

 0,0  0 . ...(19)

Prema tome, ukoliko se izrazi (17) i (19) uvrste u ranije navedenu jednakost (13), dobija se
tražena funkcija kompleksne promjenljive z čiji je imaginarni dio

1
2 x( x 2  3 y 2 )  ( x 2  y 2 )  xy , ...(20)
2

89
i ima oblik

 
W ( z )  2  i   z 3   1  i   z 2   i  0   ,
1
...(21)
 4 

što sređivanjem daje

W ( z )  2  i  z 3   1  i   z 2   .
1
...(22)
2

90
6.1.2. zadatak 4. Ravansko strujanje nestišljivog fluida određeno je sa dva vrtloga
konstantnih cirkulacija Γ i -Γ smještenih u tačkama zo  a , gdje je a realna i pozitivna
konstanta.
a) Odrediti kompleksni potencijal W(z), potencijal brzine Φ(x,y) i strujnu funkciju Ψ(x,y).
b) Pokazati da su ekvipotencijalne linije i strujni krugovi i naći položaj one strujnice koja se
može zamijeniti ravnim zidom
c) Sračunati protok između oba vrtloga isključujući oko svakog vrtloga po jedan krug
prečnika 0,01 a, kao i cirkulaciju brzine po konturama K1: x 2  y 2  2ax  0 i
K 2: x 2  y 2  2a 2  0.

Rješenje

Slika 1.

Superponiranjem kompleksnih potencijala za strujanja u polju zadanih vrtloga


W1 ( z )  ln( z  a ), ...(1)
2i

W2 ( z )   ln( z  a ),
2i ...(2)

dobija se kompleksni potencijal rezultujućeg strujanja kao

 za
W ( z)  ln . ...(3)
2i z  a

Poslije rastavljanja na realni i imaginarni dio slijede izrazi za potencijal brzine

91
  2ay
 ( x, y )  arctg 2 , ...(4)
2 x  y2  a2

za strujnu funkciju

 ( x  a) 2  y 2
 ( x, y)  ln 2 . ...(5)
4 ( x  a) 2  y 2

b) Iz oblika jednačine ekvipotencijalnih linija

2ay  2  1
 tg  , ...(6)
x  y a    C1
2 2 2

odnosno

x 2  y 2  2aC1 y  a 2  0, ...(7)

zaključuje se da su to krugovi s centrima na osi-y. Na sličan način iz jednačine

2
( x  a) 2  y 2
e 
 C2 , ...(8)
( x  a) 2  y 2

odnosno:

1  C2
x 2  y 2  2a x  a 2  0, ...(9)
1  C2

sljeduje da su strujnice, također, krugovi s centrima na osi-x. Poslije ovoga se može skicirati
prikazana strujna slika.

c)
Kako kontura k1 obuhvata samo desni vrtlog, to je cirkulacija duž ove konture jednaka

1  .

Kontura k2 obuhvata, međutim oba vrtloga te je cirkulacija duž ove konture jednaka

2      0 .

92
6.1.2. zadatak 4. Ravanjsko strujanje nestišljivog fluida određeno je sa dva vrtloga
konstantnih cirkulacija Γ i -Γ smještenih u tačkama z o  a , gdje je a realna i pozitivna
konstanta.
a) Odrediti kompleksni potencijal W(z), potencijal brzine Φ(x,y) i strujnu funkciju Ψ(x,y).
b) Pokazati da su ekvipotencijalne linije i strujni krugovi i naći položaj one strujnice koja se
može zamijeniti ravnim zidom.
c) Sračunati protok između oba vrtloga isključujući oko svakog vrtloga po jedan krug
prečnika 0,01 a, kao i cirkulaciju brzine po konturama K1: x 2  y 2  2ax  0 i
K 2: x 2  y 2  2a 2  0 .

Slika 1.
Rješenje

W(z) = ln( z 3  6 z 2  9 z ).

a) Izraz za kompleksni potencijal se može pojednostaviti

z 3  6 z 2  9 z = z( z 2  6 z 2  9 ) = z( z 2  3z  3z  9 ), ...(1)

z 3  6 z 2  9 z = z[z(z+3)+3(z+3)], ...(2)

z 3  6 z 2  9 z =z  z  3 .
2
...(3)

93
W(z) = ln[z  z  3 ] = lnz +ln  z  3 = lnz +2ln(z+3).
2 2
...(4)

Prema jednačini (4), kompleksni potencijal se sastoji iz 2 dijela, to jest

W(z) = W1 ( z )  W2 ( z ) . ...(5)

Javljaju se sljedeća 2 osnovna strujanja

W1 ( z ) = lnz izvor izdašnosti   2 smješten u tački z0  0 …(6)

W2 ( z ) = 2ln(z+3) izvor izdašnosti   4 smješten u tački z0  3 . …(7)

a  ib
b)   , (a  0, b  0, a  b) . …(8)
2 ln( z  3)

Ako se uvrsti jednačina (4) u jednačinu (8), dobija se

a  ib
  . …(9)
W ( z)

b  a
Pošto je W ( )  W ( z ) , slijedi da je  ( , )  . …(10)
 2  2

Moment dvopola ovog strujanja je dat izrazom M  2 a2  b2 , …(11)

b
gdje je:   arctg . …(12)
a

Ako se izrazi (11) i (12) uvrste u jednačinu (10), slijedi

a  ib Mei
W ( )   . …(13)
 2

Strujna funkcija se određuje iz jednačine za kompleksni potencijal, dakle

a  ib a  ib   i a  ia  ib  i 2b

W ( )     , …(14)
   i   i  2  i 2 2

a  b b  a
W ( , )  i 2 , …(15)
 
2 2
  2

W ( , )   ( , )  i ( , ) . …(16)

94
 b  a
Slijedi da je strujna funkcija jednaka:  ( , )  . …(17)
 2  2

c) A(a,0), B(b,0).

Protok kroz konturu je dat izrazom

bb  a 0 ba  a 0 b
Q  B   A   2  1 , ...(18)
b 0
2 2
a 0 2
a

a b
Q . ...(19)
a

Intenziteti brzina tačaka A i B se određuju na sljedeći način

~ dW ( ) (a  ib) (a  ib) (a  ib) (  i )2

v( )      , ...(20)
d 2 (  i )2 (  i )2 (  i )2

~ [a( 2   2 )  2b ] [b( 2   2 )  2a ]

v( )  i , ...(21)
( 2   2 )2 ( 2   2 )2

~
v( )  u  iv . ...(22)

a( 2   2 )  2b b( 2   2 )  2a

u ; v . ...(23)
( 2   2 )2 ( 2   2 )2

1 b
U tački A: u A   , v A   2 . ...(24)
a a

a 1
U tački B: uB   , vB   . ...(25)
b2 b

Intenziteti brzina su

~ 2 a 2  b2
v A  u A  vA
2 2
 , ...(26)
a4

~ 2 a 2  b2
v B  u B 2  vB 2  . ...(27)
b4
Razlika pritisaka između tačaka A i B je data izrazom

p A  pB  12  (vB 2  v A2 ) , ...(28)

a 4  b4 2
p A  pB   4 4
(a  b 2 ) . ...(29)
2a b

95
6.2. zadatak 3. Ako je potencijal brzine osmosimetričnog strujanja savršene tečnosti
Φ = az+b, sa a>0 i b>0, potrebno je:
a) Provjeriti da li je zadovoljena jednačina kontinuiteta,
b) Odrediti brzinu u proizvoljnoj tački i
c) Naći strujnu funkciju i dati sliku strujanja.

Slika 1.

Rješenje

a) Jednačina kontinuiteta glasi

vr vr 1 v vz

    0 ...(1)
r r r  z

ili

 2 1   2
    0. ...(2)
r 2 r r z 2

Pri čemu je


vr   0, ...(3)
r


vz   a. ...(4)
z

96
Pa zatim radimo izvod iz ovoga

 2
0, ...(5)
z 2

pri čemu je jednačina kontinuiteta zadovoljena.

b) Za brzinu u proizvoljnoj tački važi

     
2 2

v 
2
   a ,
2
...(6)
 r   z 

pri čemu je v=a . ...(7)

I time je zadovoljen i ispunjen zakon strujnog polja.

c) Skalarne komponente brzina su

 1 
vr    , ...(8)
r r z

 1 
vz    . ...(9)
z r r

Iz ovoga se dokazuje strujanje fluida, odnosno

 
 r   a  r , ...(10)
r z

gdje je


 0. ...(11)
z

Zatim integralimo jednačinu (10) pa dobijemo


=>  r
dr   a  rdr , ...(12)

r2 1
  a   c    a  r2  c . ...(13)
2 2

97
7. zadatak 6. Ulje za podmazivanje ležišta dovodi se iz spremišta do tarućih površina pomoću
beskrajnog kaiša pravougaonog poprečnog presjeka.
Odredi debljinu sloja b i količinu ulja u jedinici vremena, ako je brzina kretanja kaiša
m kg
v 0  0,2 , a njegova širina B  0,02 m . Karakteristika ulja:   0,15 Pas;   900 3 .
s m
Napomena: Na spoljašnjoj granici sloja brzina ulja je jednaka nuli.

Slika 1.

Rješenje

Navije-Stoksova jednadžba i jednadžba kontinuiteta za nestacionarno strujanje imaju oblik

vx v v 1 p   2v  2v  2v 
vx  vy x  vz x  X   v   2x  2x  2x  , ...(1)
x y z  x  x y z 
vy vy vy1 p   2 vy  2 vy  2 vy 
vx  vy  vz Y   v  2  2  2  , ...(2)
x y z  y  x y z 

vz vz vz 1 p   2vz  2vz  2vz 
vx  vy  vz Z  v   2  2  2  , ...(3)
x y z  z  x y z 

v x vy vz
  0. ...(4)
x y z

Karakteristike strujanja:

- ravansko strujanje: Vz  0 , 0
z
- strujanje se odvija pretežno u pravcu x ose: v  vx , vy  0 
- u jednadžbama zanemarujemo uticaj sile Zemljine teže

98
Iz jednadžbe kontinuiteta dobija se

vx v  vx ( x ) 
0  x   v  v( y ) . ...(5)
x vx  v x ( z ) 

Iz druge jednadžbe je

p p  p( y )
0    p  p (x ) , ...(6)
y p  p( z ) 

pa se prva jednadžba svodi na

1 p  2v p  2v
v 2  k i 2 k, ...(7)
 x y x y

v k k 2
 y  C1  v  y  C1 y  C 2 . ...(8)
y  2

Konstante C1 i C2 određuju se korištenjem graničnih uslova

za y=0, v  v0  C 2  v0 , ...(9)

k 2 k v
za y=b, v  0  0  b  C1b  C 2  C1   b  0 , ...(10)
2 2 b
pa je

k 2  k v 
v y   b  0  y  v0 . ...(11)
2  2 b

Za određivanje konstante k, posmatrat će se ravnoteža fluidnog djelića

dp
gBbdx  bBdp    g  k  k   g  , ...(12)
dx

tako da raspored brzine u sloju ima oblik

g 2  g v 
v y   b  0  y  v0 . ...(13)
2  2 b

99
Sada se polazi od izraza za protok

b b
 g 2  g v0    g b3 1 2  g v  
Q  B  vdy  B   y   b   y  v0  dy  B    b  b  0   v0b  Bbvsr
0 0
2  2 b   2 3 2  2 b 

2
 vsr  v0 , ...(14)
3

jer je u pitanju parabolični raspored tako da posljednja jednadžba dobija oblik

2 1 g 2 1  g v 
v0   b  b b  0   v0 , ...(15)
3 6  2  2 b

1 g 2 1 g 2 1 1 1 g 2 1
 b  b  v0  v0  b  v0 , ...(16)
6  4  2 3 12  6

2v 0
b . ...(17)
g

Ukoliko se uvrste zadani podaci, dobije se da je debljina sloja

2  0,15  0,2
b  2,6  10 3 m  2,6 mm. ...(18)
900  9,81

Količina ulja u jedinici vremena je

2 2 m3 cm 3
Q  Bbv sr  Bb v 0  0,02  2,6  10 3   0,2  6,93  10 6  6,93 . ...(19)
3 3 s s

100
9.1. zadatak 5. Kroz horizontalan cjevovod 1500 m dugačak, prečnika 76,2 mm, struji
komprimovan vazduh srednje temperature 18  C koja se može smatrati konstantnom na cijeloj
dužini cijevi. Ako su manometarski pritisci na ulazu i izlazu cijevi 12,6 at i 3,85 at, koeficijent
trenja nepromjenljiv i jednak 0,018, odrediti težinski protok vazduha kroz cijev. Formula koja
se koristi mora biti dokazana.

Rješenje

Slika 1.

Kompresibilnost se javlja kao najvažniji strujni efekat, ako u fluidnom sistemu dolazi do
promjene gustine ili zapremine. Ova pojava dešava se pri naglim ubrzanjima, pojavi elastičnih
talasa, brzinama koje dostižu i premašuju brzinu zvuka, strujanjima u razrjeđenim sredinama
itd.

Jednačina kontinuiteta za kompresibilan fluid je

o
m  1v1 A1   2 v2 A2 , ...(1)

gdje se indeksi 1 i 2 odnose na gustinu, brzinu i površinu protočnog presjeka normalnog na

pravac brzine u presjeku 1 i 2.

Jednačina za težinski protok vazduha kroz cijev je

o
m g  1v1 A1   2 v2 A2 , ...(2)

gdje je:
- 1 ,  2 - gustine vazduha u presjecima 1 i 2,
- v1 , v2 - brzine vazduha u cijevi u presjecima 1 i 2,
- A1 , A2 - površine poprečnih presjeka 1 i 2 cijevi.

Vazduh struji kroz datu cijev izotermno, odnosno, temperatura vazduha je jednaka u svim
dijelovima cijevi. Zanemarujući veličinu kinetičke energije u odnosu na energiju potrebnu za
savlađivanje trenja, izlazni pritisak je dat izrazom
 g l v12
p2  p1 1  , ...(3)
dRT

101
gdje su:
- p1 , p2 - ulazni i izlazni pritisak, respektivno,
-  - koeficijent trenja,
- T - temperatura izražena u Kelvinima.

Elementarni pad pritiska kroz cijev, zanemarujući kinetičku energiju, može da se predstavi sa

dp
  gdht , ...(4)


gdje je:
- gdht - gubitak usljed trenja na elementarnoj dužini cijevi dx.

Slijedi

dp dx v 2
  , ...(5)
 d 2

gdje je iz jednačine kontinuiteta i izotermne promjene

1 p
v  v1  v1 1 , ...(6)
 p
p
  1 , ...(7)
p1

te je

2
p dx  p1  v12
dp   1    , ...(8)
p1 d  p  2
i
 p v 2
pdp   1 1 1 dx . ...(9)
2d

Integracijom od x  0 i p  p1 do x  l i p  p2 , dobija se

1 p1v12
p  p 
2
2
2
1 l, ...(10)
d

p12 v12
p22  p12   l, ...(11)
dRT

odnosno
 l v12
p2  p1 1  . ...(12)
dRT

102
Iz posljednjeg izraza dobija se brzina vazduha na ulazu u cijev

v1 

dRT p12  p22
.
 ...(13)
p12  l

Uvrštavanjem poznatih veličina u dobijeni izraz za brzinu

v1 
 
0,0762  287  291  12,6 2  3,85 2
,
12,6 2  0,018 1500

dobija se njena vrijednost i iznosi

m
v1  14,6 .
s

Iz izraza

p1
v2  v1 ...(14)
p2

slijedi brzina vazduha u presjeku 2

12,6
v 2  14,6  ,
3,85
m
v 2  47,78 .
s

Potrebno je još odrediti gustinu vazduha u presjecima 1 i 2 cijevi. Gustina vazduha je, prema
jednadžbi stanja idealnog plina, u presjeku 1 jednaka

p1
1  , ...(15)
RT

12,6  9,81  10 4
1  ,
287,04  291,15

kg
1  14,79 ,
m3

a u presjeku 2

p2
2  , ...(16)
RT

103
 3,85  9,81  10 4
2  ,
287,04  291,15

kg
 2  4,5 .
m3

Težinski protok vazduha kroz cijev je

o
m g  1v1 A1 , ...(17)

o D12
m g  1v1 g , ...(18)
4

odnosno, uvrštavanjem se dobije

o 0,0762 2  
m g  14,79  14,6  9,81  ,
4

o N
m g  9,65 .
s

104
10.2 zadatak 2. Na slici je pokazana cijev kroz koju se pumpa voda na jedan viši nivo. Kolika
je snaga pumpe potrebna za ovo strujanje?

Slika 1.
Rješenje

Za kontrolni sistem čije su granice označene na slici, energijska jednačina je

v2  v1
2 2
q12  W12  i2  i1   g ( z 2  z1 ), ...(1)
2

odnosno

p2  p1 v2  v1
2 2
0  W12    g ( z 2  z1 ), ...(2)
 2

(2,0  1,033)  0,981  105 10,7 2  6 2

0  W12    g (0  15), ...(3)
103 2

0  W12  94,8627  39,245  147,15. ...(4)

Potreban rad za pumpanje vode iznosi

J
W12  13,0423 . ...(5)
kg

Protok kroz cijev je

d1 
2
m3
Q  v1   0,106 . ...(6)
4 s

Snaga pumpe je data izrazom

P  QW12 , ...(7)

105
što uvrštavanjem daje

P  1382,86 W, ...(8)

odnosno

P  1,38 kW. ...(9)

106
11.2 zadatak 3. Naći bezdimenzijski broj koji sadrži ubrzanje a, površinski napon  ,
viskozitet  i gustinu  .

Rješenje

Veličina Simbol Dimenzija

Ubrzanje a LT 2
Površinski napon  MT 2
Viskozitet  ML 1 T 1
Gustina  ML 3

Broj veličina n=4, dimenzija k=3, broj Pi parametara n-k=1

Za dimenziono nezavisne veličine odabrat će se a,  ,  , pa je

a x  y  z  1 , ...(1)

LT  MT  ML T 

2 x 2 y 1 1 z
 M 0 L0T 0 , ...(2)

M :yz 0 

L:x z  0 . ...(3)
T : 2 x  2 y  z  0

Rješavanjem ovog sistema jednadžbi slijedi da je

x=0,

y=0,

z=0.

Kako je rješenje ovog skupa trivijalno zaključuje se da je skup dimenziono nezavisan.

 : ML3 LT  2  MT  2  ML1T 1   M 0 L0T 0 ,

x y z
...(4)

M :1  y  z  0 

L : 3  x  z  0 . ...(5)
T : 2 x  2 y  z  0

Rješavanjem ovog sistema jednadžbi slijedi da je

x = - 1,

y = 3,

107
z = - 4.

Uvrštavajući ove rezulate može se zaključiti da je

 : ML3 LT 2  MT 2  ML1T 1   M 0 L0T 0 ,

1 3 4
...(6)

odnosno

 3
K   . ...(7)
a 4

108
11.2. zadatak 13. Odrediti izraz za vučnu silu koja dejstvuje na glatko tijelo koje se kreće
kroz stišljiv fluid, ako ona zavisi samo od brzine v , veličine tijela l , dinamičke viskoznosti
 , gustine  i modula stišljivosti fluida  .

Rješenje

Veličina Simbol Dimenzija

Veličina tijela l L
Brzina v LT 1
Gustina  ML 3
Modul stišljivosti  ML 1 T 2
Dinamička viskoznost  ML 1 T 1
Vučna sila F MLT 2

Broj veličina n=6, dimenzija k=3, broj  parametara n-k=3. Za dimenziono nezavisne
veličine odabrat će se l , v ,  , tako da je

1  l  v    ,
x y z
...(1)

Lx LT 1 y ML3 z M 0L0T 0 , ...(2)

M :z0 

L : x  y  3 z  0 . ...(3)
T : y  0 


Rješenja ovog sistema jednadžbi su

x=0,

y=0,

z=0.

Kako je rješenje ovog skupa trivijalno, zaključuje se da je skup dimenziono nezavisan.

Parametar  1 se izračunava na sljedeći način

 1   l x v y  z , ...(4)

1  ML1T 1 L x LT 1  ML3   M 0 L0T 0 ,

y z
...(5)

109
M :1 z  0 

L : 1  x  y  3z  0 . ...(6)
T : 1  y  0 


Rješenja ovog sistema jednadžbi su

x = - 1,

y = - 1,

z=-1

pa je


π1  . ...(7)
lv

Parametar  2 se izračunava na sljedeći način

 2   l x v y  z , ...(8)

 2  ML1T  2 L x LT 1  ML3   M 0 L0T 0 ,

y z
...(9)

M :1 z  0 

L : 1  x  y  3z  0 . ...(10)
T : 2  y  0 


Rješenja ovog sistema jednadžbi su

x = 0,

y = - 2,

z = - 1,

pa se može zaključiti da parametar  2 ima oblik


2  . ...(11)
v2

Parametar  3 se izračunava na sljedeći način

 3  F l x vy  z , ...(12)

 3  MLT  2 L x LT 1  ML 3   M 0 L0T 0 ,

y z
...(13)

110
M :1 z  0 

L : 1  x  y  3 z  0 . ...(14)
T : 2  y  0 


Rješenja ovog sistema jednadžbi su

x = - 2,

y = - 2,

z = - 1,

pa slijedi da je

F
3  . ...(15)
l v2
2

Funkcionalna zavisnost pogonske sile F od preostalih veličina je

F  l 2 v 2   f  1 ,  2  , ...(16)

   
F  l 2 v 2   f  , 2  . ...(17)
 lv  v 

Kombiranjem dobivenih parametara mogu se dobiti sljedeće bezdimenzionalne grupe koje

odgovaraju postavljenom problemu

1 
1 '   Re

1 
. ...(18)
1
 2'  Ma 
2 

Tražena zavisnost f  1 ,  2   će preći u zavisnost f '  1 ' ,  2 '  2 2 tako da nakon

F F
l v 
2 2
l v 
uvrštavanja izraza (18) u izraz (16) slijedi izraz za silu

F  l 2 v 2   f ' (Re,Ma). ...(19)

111
12.2.1. zadatak 4. Automobilska antena predstavlja vertikalan kružni luk prečnika 9 mm i
visine 920 mm.Kolika je potrebna snaga da se automobil kreće brzinom 100 km/h kroz
m2
standardan vazduh kinematske viskoznosti 1,46  10 5 ?
s

Rješenje

Kretanje tijela kroz realan (viskozan) fluid prate otpori kojim se fluidna sredina protivi
kretanju tijela. Opšta formula kojom se određuje sila otpora može da se izrazi u obliku

FD  f l ,  , e, v,  , , ... , ...(1)

gdje su:

- FD - ukupna sila otpora,

- l i  - geometrijske karakteristike tijela; dužina l  i faktor oblika   ,
-e - apsolutna hrapavost površine tijela,
-v - brzina kojom se tijelo kreće u odnosu na fluid,
-  i  ... - fizička svojstva fluida (gustina, viskoznost, ...).

Opšti izraz sile otpora se može izraziti sa

1 2
FD  v cD A , ...(2)
2

gdje su:

-  - gustina fluida,
- v - brzina kojom se tijelo, uronjeno u fluid, kreće,
- cD - koeficijent otpora (različit za svaku vrstu opstrujavanja tijela i zavisi od
mnogobrojnih faktora,
- A - karakteristična površina tijela.

Gustina vazduha standardnih karakteristika se može naći pomoću jednažbe stanja

idealnih plinova

p  RT , ...(3)

gdje su:
-p - standardni pritisak od 101325 Pa,
J
-R - gasna konstanta vazduha i iznosi 287,04 ,
kgK
-T - temperatura zraka izražena u Kelvinima i iznosi 293,15 K.

112
Gustina vazduha je, prema jednaždbi stanja idealnog gasa, jednaka

p
 , ...(4)
RT

101325
 , ...(5)
287,04  293,15

kg
  1,2 . ...(6)
m3

Brzina kretanja automobilske antene kroz vazduh iznosi

km m
v  100  27,7 . ...(7)
h s

Koeficijent ukupnog otpora cD zavisi od Reynoldsovog broja i za dugi kružni cilindar (kakav
je upravo antena) se određuje pomoću izraza

vd
Re  , ...(8)


gdje su:
m
- v = 27,7 - brzina kojom se antena kreće kroz vazduh,
s
- d = 9 mm = 0,009 m - prečnik baze antene,
2
5 m
- = 1,46  10 - koeficijent kinematičke viskoznosti fluida.
s

Općenito kod problema optjecanja tijela, gdje nas zanima sila otpora koja je posljedica
viskoznosti fluida kao i snaga potrebna za kretanje čvrstog tijela kroz fluidnu sredinu,
utjecajan parametar je Reynoldsov broj. On predstavlja odnos inercijskih i viskoznih sila i kao
takav je bezdimenzionalna veličina.

Uvrštavanjem ovih vrijednosti u izraz dobija se vrijednost Reynoldsovog broja za ovaj slučaj i
iznosi

27,7  0,009
Re   17075,3 . ...(9)
1,46  10 5

Za ovu vrijednost Reynoldsovog broja iz dijagrama prikazanog na slici 1. se očita vrijednost

koeficijenta otpora cD , te je

cD  1,04 . ...(10)

113
 Slika 1.

Karakteristična površina A u slučaju opstrujavanja kružnog cilindra (odnosno automobilske

antene) čija je osa okomita na strujanje fluida je pravougaonik stranica a  0,009 m i
b  0,92 m . Stoga je karakteristična površina jednaka

A  ab, ...(11)

A  0,009  0,92 , ...(12)

A  0,0082 m 2 . ...(13)

Sila otpora po jedinici dužine automobilske antene koja se kreće kroz vazduh je

FD  0,5  1,2  27,7 2  1,04  0,0082 , ...(14)

FD  3,95 N . ...(15)

Efektivna snaga potrebna za kretanje automobilske antene antene datih dimenzija kroz vazduh
standardnih karakteristika je

P  F v . ...(16)

Obje veličine koje figuriraju u izrazu za snagu su poznate, te je tražena snaga

P  3,95  27,7 , ...(17)

P  109,4 W . ...(18)

114