MURATLI KAYA DOLGU BARAJININ DEFORMASYON DAVRANII ANALZ

Yük. Müh. Ye im Sema Yük. Müh. Gülru Saadet Prof. Dr. M. Yener ÖZKAN
ÜNSEVER YILDIZ Ortadou Teknik
Ara tırma Görevlisi Devlet Su  leri Genel Üniversitesi n aat
Ortadou Teknik Müdürlüü Mühendislii Bölümü
Üniversitesi Ankara, Türkiye Ankara, Türkiye
n aat Mühendislii Bölümü Tel.312 4178300-2348 e-posta:
Ankara , Türkiye e-posta: gulru@dsi.gov.tr myozkan@metu.edu.tr
e-posta:
unsever@metu.edu.tr

ÖZET

Bu çalı mada Türkiye’nin ilk ön yüzü asfalt kaplı kaya dolgu barajı olan Muratlı barajının
in a a amasında ve dolum sırasında oturma davranı ı incelenmi tir. Toplam gerilmelerin ve yer
dei tirmelerin belirlenmesi amacıyla iki boyutlu düzlem ekil dei tirme prensibi kullanılarak,
sonlu elemanlar metodu analizleri gerçekle tirilmi tir. Kaya dolgu malzemesinin dorusal ve
elastik olmayan, gerilme baımlı davranı ını temsil etmek için sertle en zemin modeli
kullanılmı tır. Malzeme model parametreleri, önceki çalı malar temelinde seçilmi tir ve daha
sonra geri analiz yapılarak en uygun paramatreler belirlenmi tir. n aat sonrasına ve rezervuar
dolum a amasına ait hesaplanan gerilmeler ve oturmalar ölçülen deerler ile kar ıla tırılmı tır.

GR

Baraj mühendisliindeki ve teknolojideki geli melerle, ön yüzü geçirimsiz kaya dolgu

barajlar yaygın olarak uygulanmaktadır. Bu tip barajlar özellikle geçirimsiz malzemenin az
olduu ve yaı sezonunun çok olduu bölgelerde tercih edilmektedir. Bu tip büyük yapıların
in aat sonrası ve reservuar dolum a amalarındaki davranı larının incelenmesi barajın emniyeti
ve ileride yapılacak yeni barajlarda olu turulacak tasarım kriterleri açısından büyük önem
ta ımaktadır.

5
 AMAÇ

Türkiye’nin ilk ön yüzü asfalt barajı olan Muratlı Barajının oturma davranıı ve toplam
gerilmeleri Plaxis programıyla incelenmitir. Muratlı Barajı’na yatay ve düey
deformasyonları, gerilmeleri ve boluk suyu basıncını ölçebilen aletler yerletirilmitir.
Ölçümler hem inaat sonrasında ve hem de rezervuar dolum aamasında devam etmitir.
Analizlerde iki boyutlu düzlem ekil deitirme prensibi ve “sertleen zemin modeli”
kullanılmıtır. Analiz sonucunda çıkan deerler, ölçülen deerlerle karılatırılmıtır.

MURATLI BARAJI’ NIN GENEL ÖZELLKLER

Temelden yükseklii 42 m olan Muratlı Barajı Dou Karadeniz Bölgesinde bulunmaktadır

ve Çoruh nehri üzerine ina edilmitir. Çoruh nehri üzerinde Deriner, Borçka, Muratlı Barajları
kaskat sisteminde ina edilen barajların en mansapta olanıdır. Baraj, Türkiye-Gürcistan sınırına
yaklaık 100 m uzaklıktadır. Muratlı Barajı, Muratlı köyüne 2 km, Borçka ilçesine 17 km
uzaklıktadır. Baraj, enerji üretimek ve takın önlemek amacıyla ina edilmitir. Barajın üretim
kapasitesi, 115 MW’tır ve yıllık enerji üretimi 444.12 GWh’dur.

Muratlı Barajı’nın memba ve mansap yüzü eimleri 2:1 olup barajın kret uzunluu 240
m’dir. Muratlı Barajı’nda kullanılan malzemelerin cinsini ve bunların kullanıldıı bölgeler
ekil 1’de ve Tablo 1’de verilmiitr. Baraj alüvyon temel üzerine oturmaktadır, bu sebeple
batardodan geçirimsiz ana kayaya kadar geçirimsizlik duvarı ina edilmitir.

Baraj Ölçüm Aletleri:

Muratlı Barajı’na baraj davranıının takibi için çeitli ölçüm aletleri yerletirilmitir. Barajın
davranıını incelemek için baraj gövdesine yerletirilen ölçüm aletleri aaıda verilmitir:
• Inklonometre (IC) : Baraj gövdesi ve temel alüvyonundaki yatay ve düey hareketi
gözlemlemek amacıyla yerletirilmitir.
• Dolgu tipi ekstensometre (EW) : Asfalt yüzeyin altına düey ve yanal yüzey hareketini
gözlemlemek ve memba batordosu içerisine ve temel zeminine düey hareketi
gözlemlemek için yerletirilmitir.

6
 • Boluk suyu basıncı ölçer (PW): Perde duvarın geçirimliliinin kontrolü için duvarın
memba ve mansabına ve gövde içerisine olası sızma kontrolü için yerletirilmitir.
• Gerilme ölçer (EC): Baraj gövdesinde oluacak gerilmeleri takip etmek için gövde ve
memba batardosu içerisine yerletirilmitir.

Toplamda 48 adet extensometre, 4 adet inklometre, 51 adet boluk suyu basıncı ölçer ve 34
adet gerilme ölçer iki kesite yerletirilmitir. A1 kesiti için ölçüm aletlerinin yerleri ekil 2 ve
3’ te görülmektedir. ekil 2’de extensometrelerin yerleimini, ekil 3’te de inklonometre,
boluk suyu basıncı ölçer ve gerilme ölçerlerin yerleimi görülmektedir.

ekil 1: Muratlı Barajı’nın Tipik Enkesiti

Tablo 1: Muratlı Barajı’nın Tipik Enkesitinin Lejantı

Zon Tip
1 Nehir Alüvyonu
Nehir Alüvyonu ya da Kayadolgu
2A
Malzemesi (ince malzeme)
Nehir Alüvyonu ya da Kayadolgu
2B
Malzemesi (iri daneli malzeme)
3A Kaya Malzemesi (Tip1)
3B Kaya Malzemesi (Tip 2)
3C Random Dolgu
4 Geçirimsiz Malzeme
5 Filtre Malzemesi
6 Riprap
7 Asfalt-beton yüz

7
 ekil 2: A1 Enkesiti Üzerindeki Extensometrelerin Yerleimi

ekil 3: A1 Enkesiti Üzerindeki nklonometre, Boluk Suyu Basıncı Ölçer ve Gerilme

Ölçerlerin Yerleimi

8
 SONLU ELEMANLAR METODU ANALZ

Daha önceden de belirtildii gibi analizlerde iki boyutlu düzlem ekil deitirme prensibi ve
“sertleen zemin modeli” kullanılmıtır. Sertleen zemin modeli, hiperbolik modelin
gelitirilmi halidir [1]. Bu model, kaya malzemesinin elastik ve dorusal olmayan, gerilime
balı davranıını göz önüne alabilmektedir. Analiz için gerekli olan malzeme parametrelerinin
ön deerleri, yeterli deney sonucu olmadıı için geçmi çalımaların ııında tahmin edilmitir.
Öte yandan, asfalt yüzün özellikleri Lollino v.d. (2005)’ nin yaptıkları çalımalar
dorultusunda belirlenmitir.

Baraj ile birlikte temel zemininin davranıını da gözlemlemek için barajın altındaki zemin de
baraj gövdesiyle beraber modellenmitir. Analizlerde dikkat edilmesi gereken önemli bir husus,
analizin basamaklar halinde yapılması gerektiidir, çünkü baraj gerçekte tek bir kademede
deil, kademeler halinde ina edilmektedir. Bu sebeple, analizin tek bir kademede yapılmasıyla
kademeler halinde yapılması arasında oturma mekanizmaları açısından ciddi bir fark vardır.
Gerçekte maksimum oturma baraj gövdesinin ortalarında oluur, fakat baraj tek bir kademede
modellendii zaman maksimum oturmanın krette olutuu gözlemlenir [3]. Modelin sonlu
elemanlar aı
ekil 4’de verilmitir.

Analizler inaat sonrası ve rezervuar dolum sonrası için yapılmıtır. lkinde deformasyonlar
barajın kendi aırlıı altında oturması sonucu olumaktadır, ikinci durumda ise rezervuardaki
su yükünden dolayı deformasyonlar olumaktadır.

ekil 4: Sonlu elemanlar aı

9
 ANAL Z SONUÇLARI

naat Sonu Durumu:

naat sonu durumu için yatay ve düey ektensometre ölçümleri hesaplanan deplasmanlarla

karılatırılmıtır. Ölçülen deerlerle analiz sonuçlarının karılatırılması
ekil 5’te verilmitir.
Grafikten de anlaılacaı gibi ön yüz oturmalarının analizlerle genellikle uyum içinde olduu
görülmektedir. Uyumsuzlukların barajın homojen olmamasından kaynaklandıı
düünülmektedir. Baraj gövdesinde hesaplanan oturma deerlerini, inklonometrelerden alınan
ölçümlerin salıksız olması nedeniyle karılatırmak mümkün olmamıtır. Beklenildii gibi
maksimum oturma baraj gövdesinin ortalarındadır, ve maksimum oturmanın deeri A1 kesiti
için yaklaık 110 mm ve A2 kesiti için145 mm’dir.

ekil 5: naat sonu durumu için extensometre deerlerinin karılatırılması

Ayrıca inaat sonundaki ölçülen toplam gerilmeler de hesaplanan deerlerle

karılatırılmıtır (
ekil 6). Okunan deerlerle analiz sonuçları genel olarak birbirine yakındır.
Fakat bazı ölçüm aletlerinin okumalarında hata olduu düünülmektedir, bu aletlerde okuma
deerleri analiz deerlerinden oldukça azdır, ayrıca aynı kotta bulunan dier ölçümlerle
kıyasladıımızda da okunan deerlerin aynı kotta bulunan dier deerlerden az olduu
görülmütür. Bu aletlerdeki hatalı okumaların, inaat sırasında ölçüm aletinin üzerindeki dolgu
malzemesiyle ölçüm aleti arasında tam temas salanamamasından kaynaklandıı veya aletlerin
kalibrasyonlarının hatalı yapıldıı düünülmektedir.

10

ekil 6: naat sonu durumu için toplam gerilme deerlerinin karılatırılması

Rezervuar Dolum Sonrası Durumu:

Rezarvuar dolum sırasında oluan deformasyonları hesaplamak için de ayrıca analiz

yapılmıtır. Bu aamada deformasyonlar daha çok barajın memba kısmında olumaktadır.ve
barajın ön yüzündeki geçirimsiz membranın performansını etkileyebilmektedir (Khalid v.d.,
1990). Rezervuar dolumundan sonra okunan ektensometre deerleri hesaplanan deerlerle
karılatırıldıı zaman bunların birbirine inaat sonu için hesaplananlar kadar yakın olmadıı
görülmütür (ekil 7). Hesaplanan maximum oturma perde duvarının yakınında olup 70 mm
civarındadır.

ekil 7: Rezervuar dolum sonrası durumu için ölçülen ve hesaplanan extensometre

deerlerinin karılatırılması.

11
 Analiz sonucu bulunan toplam gerilmeler inaat sonunda olduu gibi su tutma aamasında da
okunan deerlerle uyum içindedir. Su tutma aamasından sonra oluan gerilmeleri, inaat sonu
durumuyla kıyasladıımız zaman memba tarafında bulunan toplam gerilme ölçerlerde su
yükünden dolayı artı görülmektedir, fakat bu artı mansap kısmında bulunan ölçüm aletlerini
fazla etkilememitir.

Hesaplanan Deplasman ve Gerilme Konturleri:

A1 kesiti için hesaplanan yatay ve düey deplasmanlar, düey ve kesme gerilmeleri inaat

sonu durumu için
ekil 8-11’ de su tutma sonu durumu için
ekil 9-12’ de sırasıyla verilmitir.
“-“ deeri düey deplasmanlar için oturmayı, yatay deplasmanlar için membaya doru hareketi
temsil etmektedir. Gerilmeler de ise “-“ deeri basıncı ifade etmektedir.

naat sonu durumu için deplasmanların ve gerilmelerin baraj eksenine göre simetrik olması
beklenir [4]. Bu beklenti yatay deplasman konturlerinde pek salanamasa da düey deplasman,
düey ve kesme gerilme konturler için geçerlidir.
ekil 9’daki düey deplasman konturlerine
baktıımız zaman maksimum oturmanın baraj gövdesinin ortalarında olduu gözlenmektedir.
Maksimum düey gerilme ise baraj modelinin en altında olup deeri 1974 kPa’dır (
ekil 10).
Kesme gerilmesi
ekil 11’den de görülebilecei gibi baraj ekseninde “0” olup, memba ve
mansap yüzeylerine doru artmaktadır.

ekil 8: naat sonu durumu için yatay deplasman konturleri

12
 ekil 9: naat sonu durumu için düey deplasman konturleri

ekil 10: naat sonu durumu için düey gerilme konturleri

ekil 11: naat sonu durumu için kesme gerilmesi konturleri

Su tutma sonu durumu için maksimum su kotu 96 m’dir. Yatay ve düey deplasman
konturleri incelendii zaman tüm baraj gövdesinde ve baraj gövdesi altındaki zeminde mansaba
doru bir hareket gözlenir (ekil 12- 13). Bu hareketin perde duvarın olduu bölgelerde
younlatıı ve mansap yüzüne doru azaldıı görülmütür. Maksimum yatay ve düey
deplasman sırasıyla yaklaık 50 ve 70 mm’dir. Su tutma durumu için hesaplanan düey
gerilmeler inaat sonu için hesaplananlarla karılatırıldıı zaman barajın memba tarafındaki
deerlerinin arttıı, mansap deerlerinin ise su yükünden fazla etkilenmedii gözlemlenmitir
(ekil 14). Su tutma sonrası kesme gerilmeleri incelendii zaman ise asfalt yüzeye uygulana su

13
yükünün mebadaki negatif deerleri azalttıı ve mansaptaki pozitif deerleri arttırdıı
görülmütür (ekil 15).

ekil 12: Su tutma sonu durumu için yatay deplasman konturleri

ekil 13: Su tutma sonu durumu için düey deplasman konturleri

ekil 14: Su tutma sonu durumu için düey gerilme konturleri

14
 ekil 15: Su tutma sonu durumu için kesme gerilmesi konturleri

SONUÇ

Bu çalı mada, Muratlı Barajı’nın Plaxis programıyla iki boyutlu analizi yapılmı tır.
Malzeme modeli olarak zeminin gerçekte olan davranı ına en yakın olan sertle en zemin
modeli seçilmi tir. Model parametrelerinin ön deerlerinin seçiminde daha önce yapılmı olan
çalı malardan faydalanılmı tır. Yapılan çalı malarda ölçüm sonuçlarıyla, analiz sonuçları
in aat sonu ve rezarvuar dolum a amaları için kar ıla tırılmı tır.
n aat sonu için baraj gövdesi içerisinde hesaplanan maksimum oturma A1 kesiti için 110
mm olup gövdenin ortasına kar ılık gelmektedir. Maksimum oturmanın gerçekle tii yer daha
önce yapılan çalı malarla uyumludur [5]. Bu deer su tutma a aması için 70 mm
hesaplanmı tır. Yerle tirilmi olan dört inklonometrenin hiç birinden salıklı ölçüm
alınamadıından barajın oturma davranı ı hakkında analiz sonuçları ile hesaplanan deerler
kar ıla tırılarak kapsamlı bir yorum yapmak mümkün olmamı tır. nklonometrelerden salıklı
oturma ölçümü elde edilemediinden sadece ekstensometre ölçümleri deerlendirilmi tir. Bu
örnekten anla ıldıı üzere, ölçüm aletlerinin sadece yerle tirilmesi deil in aat sırasında
korunmasının ve düzenli ve salıklı ölçüm alınmasının da önemi ortaya çıkmaktadır.

KAYNAKLAR

1. Schanz, T., Vermeer, P. A. and Bonnier, P. G.,. “The Hardening Soil Model: Formulation
and Verification”, Beyond 2000 in Computational Geotechnics-10 Years of Plaxis, Balkema,
Rotterdam, 1999.

2. Lollino, P., Cottechia, F. and Zdravkovic, L., “Numerical Analysis and Monitoring of
Pappadai Dam”, Can. Geotech. J., 42, 2005, 1631-1643.

15
3. Clough, R. W., and Woodward, R. J., “Analysis of Embankment Stresses and
Deformations”, J. of Soil Mech. and Found. Div., ASCE, 93, SM4, 1967, 529-549.

4. Khalid, S., Singh, B., Nayak, G. C., and Jain, O. P., “Nonlinear Analysis of Concrete Face
Rockfill Dam”, J. Geotech. Engrg., ASCE, 116, 5, 1990, 822-837.

5. Özkuzukıran, R.S.,.”Settlement Behaviour of Concrete Faced Rockfill Dams: A Case

Study”, MS Thesis in Civil Engineering, METU, 2005.

16