You are on page 1of 495
DEZ ANOS DE PESQUISAS EM ENSINO DE HISTORIA VIENCONTRO NACIONAL DE PESQUISADORES DE ENSINO DE HISTORIA. José Miguel Arias Neto cxgtielor Cinyght0 dos Antres Coordenogio Ear: Chinn Viena Erorago: Cely Nowder Daigpee/Capa: Ato Ar (bers Pile Se) parr ab ate COngizador: Jost Miguel Ais Nexo Pxcocinador ds Obra José Miguel Avias Neto ‘Dez Anos de Pesquisas em Ensino de Histérial Jost Miguel Aras Nate. (or). Landi: Auch 2008. 9.990 ISBN 8599015113 1. Aris, Jot Mig Neo - 1. Tl. Contato: stearsereomdleom be srowatitont pigeon br ‘Tefore: (9) 33223290 Ran Urupin 153 - London PR cep. 83010210 No bird soars co igh, if he sours with his own wigs Willan Blake ie ‘ors. — a 1 enfin Bee ela ini oma oe de eins MESAS ‘Unradags ddr anor deacons raconi psgeidoresnatende esi debi eh Ginter Fos) i = Enconvorraconin pasar de binds: props Qs nto 37 Combes pl erin eit Kia AaB) nn — 8 Mesa It a (ast de lindr rpnigbv pric doc 0 esioo mo (Sot Me Fiche Ra) aah 9 ‘A angioem bara aap do onino de ise vlads pws Feemacio do profesr/ pss (pm) 7 Refisndo sabres fro pce Ss Mar A ‘Asda eau dein como ez de propo de sets ave siiidos as Made CoS). a emt 7 ‘nes de pagent Ar Sit) 0D Eperemoloie modelo: loos inerpirres mpegs dhemino dein rie Cap) Die deri um opt do bernie (iene i) Enigodhisliegeisas petals coartde digo ene Tisoritoese eaenores ind Gem Mai) een nnn HS Moa IV nee Tiss pbc cen de hiss Gods ord ad. lie bls cena dehindr: ete oda contro (Pa a by Sh) een us (GRUPOS DE TRABALTIO Geupo de Tate = os rapeseed or profes” cm images iia it (an a Ne — 7 at ‘ads eshide wo de corn ons nga par im oo" iarcee shied cso te Seis Fs). Acree ssn deh, ocne. poser, ‘ra Vrs 19301949) (An Care eS) % isn popu besei ot nae 70 aarsrses ope (Qe ee Fi), Informs cermin ini conarandn oar prc pig laced Fin Tm. Tepes dinero do Dea isons) 9 HiGGrasen quinn Emit epusblds pepe eo rine a m8 Grape de Taibo TV on ne eager ane perspec de asd ideo ds hisre (ries C20) vei ed ‘A pwohinds do eal ners dina pun edo ‘eno fondant Goal Rap Mich Neo) 25 Da poqu Seda deals queer rsa debe wale de ida os pr eso mi ken Pr Mh Met) nee 16 oan rarer 3 iodo continent catlicoore 0 mo me oe re iio de isa (1992200) (nar Psc 7 = (ensign dein do Caro nicodo io XX AlarLat ein) 274 ‘Unmet sebe acausde no ensio de ia Qin Heme de SiNa) 78 ‘tiniest rape hart ne Cin Regs). Pekin proto dim hari mx ons (enim Pca pt Sa) (Grier deeded piso enna lia congas Hira conepiodesprndangen em uma torsger peri wore, Lngenose meds (Vee lege). 30 eles tsa de ina Nie dese Rah dS) 38 (Ccupe de TatathoV. iaSinerle memtsisds brs untae njidimarra (atetines Rade / Oni Poin ne Me sn) oo Ego nipertinado~ nos psa omar de proescre: (Marnie Cano Amsoil) elo depres ds ves devon doe oxo (als eal Sims. aD (OGEFAM Patent Padane/SP og dae correo dana de ‘Sada ds ego cn ale] md cd pare doe and cama de pd LUNES dere Prada Sea Wp). O etigincarinar de esi eho doco dein loro para compreen der ams kelp profenor (lenGraadeotae). ne ‘ 2 er) ‘ceo de Teabaho VI. Oreos compensa quran ita nos ‘eiblres ds uniesddes pubes frase Perabo (Qatar Ce Sade Cas Jo tae (Oxporsir econ indador ns WEB Osi pao oy) —- ‘Apo Conte um lis preseteno esa dehisrin (nore Sea Negi Ce) a) Aprende as pended pasar iss em an Comment In Van der Dussen, W. J Robinoff, L. (Eds, Diy, etd agin of cw Eze he ppl of Mtr (ip 170. 190) Leiden: EJ. Bei, 1991 FAY, B, Pomper, Pe Vann, R.T. (Eds) Hor and Thar enteparary aig Malden, MA: Blackell Pub 198, GARFINKEL, A. Firs of expt: aking be guestin i ia tary [New Fiaea: Yale Universi, 1981. LEE, P.Progresio da eompreensio dos alunos em Hist, In Barc (og), Peper an Fin Hii (p 13.27). Brag CEED, Univers de do Minho, 200. & Ashby, R. Empathy perpectivetsking and cational ‘understanding (pp 1-1). In DaisJ,0.L, Yeng E. A. 8-Fostes, S.J, (Eas), Hind upon prptintakeg i Sil Ser New Yoke owenan& Lice Pub 2001 LEVSTICK,L Crosingtheempy sper pespetntsingiaNew Zend lbleceuts undersaneig of Nan Fisxory p 6954 In Davis, O. 1 Menger. A BeFoser 5. (Es), Hise upping Sua Ses Ne Yk Reva Lidefet Pb, 2001 LORENZ, Hiorca knowledgeand historical reiiy: ples for ‘internal ream’. In Fay B, Pompe, 2. & Vann, RT. {E), Hcy and ry ‘onteaporary reg. Malden, MA: Blaclwell Pub, 198. MAGALHAES,O. Conapits de prsoes sora blir ev ese de Hia- ‘ia Lisboa: Bixbes Coli, 2003, MARTIN, Progressin historia edie (pp.377-401).In Fay; B, Pompe, 8 Vann RT (Eds), His an Theory ener retin. Mien, MA: Bhukwel Pub, 1998 POPPER K.R. Tle ica ssicdsorer fewest). Londres Hutchinson, 19580. Concer efion: Theron of sonic row (hed, Tides: Rouge and Kegzn Pal, 1972, a” THOMPSON, D, Some prychologieal aspects of history teaching. In Barston, WB Green, C. (Eds), Hentioo jor isto tacts (pp. 18-38), Londres Methucea, 1972. VANDER DUSSEN, WY, 8eRubinol, 1 (Eds), Oey, ad a pa of iw Egy ne ply of yp. 170.190) Leiden: B,J Bel, 191, WALSH, WEL A nindation pip of histor. Londoes Hexchinson, we s Mesas Mesa I Dez anos de Pesquisadores de Ensino de Histéria: um balango UMBALANQO DOSDEZ ANOS DE ENCONTROS: ‘NACIONAIS DE PESQUISADORES NA AREA DE ENSINO DE HISTORIA a Sih Gina Foe! A eta alt ide ta feo pts dar blag ne pac em eae ‘cvomtcplaacs, inn tons erna ria deer is, e.g pees wo goes desoinane an grii, joke «pri slifentes nt dna, as fee, ands ie us, gue acaba despa cons nis par oe nat rarer gris a pcs. (Asis Cini, 1967). ‘Sem seocompictacs com opus. Longe ch pretend, como teenth viva coors hiéra dee even, nese 08 lu como = piso Tmpoutn nage de querer gloria Sos, deregtr os aspect os moments massgifiravos exe period. Pep cna par tiara oom a minh intrvengi: rae do uma refed de expe Encin de mutex igi rete Sri v eri da meméria Com or ethos do pase tetris, deh, ear neme momen, Ginenses do ivi, dos sabere dos fees de psross euips r pos detnbal emdiflerenessemposianigbes ges eguto: neat dexanc.o que mudou co que permantcou a st reat primero rego de muda: gonaiade estar que c- err, comemora dex anos eral coleiv de profesores alunos psaiadors, nu onde cin econbmienecleuris do Bes deve Ser motivo de orguhae ees nex semana do VI ENPEH. Poe qui? Em pimeo hobo nico meu, consi 20 sree gran font pend em noses pecs did, Cha fee de Sap de repenar dessa hoe devi ep deere ds contradic dos ember itor de cenit der, possibilidades de contribuico para comunidades, ern for made ensino, pesqui- ‘ae enenso Lenbrome, como foe do dem gus node 1953, "beri Fld de Utd y nos sntazmosia UFU, exe ds ours olegasde tral, profssras Mara ‘iia Alves Margusse Sil do Carmo Nunes arqutetamos 0 nose ‘morse plano de reurimes os pesquisdors daira de ensino de lie ‘gra em Ubertndi, Confes hoje ro tniamos carers pena dadimensio decossiempreitads Tinkamce deja, mgistase sos. [Em sogundo Ingar, no 26 0 tabalho inura, mas, sobrarud ‘merinstiucional 6 propuloe de crescimence decria;io, de pesto, acomps- hamenia,avalaSo, de contnvidide de earatias de poltas scadémies bem suceidas dos tors insiuciomi como porexempl,2 que hoje co. remeramose inciamos mas uma digo, ‘Emterctr lga,otrablno em equies intra cintrintincionsl, ‘consinaeasexpaga eum tempo em que apreniemos 3 coaviver com Cen: ‘bese confer ene grupos indvidvos, spreaders 3 lidr com diicul- adesseangdesdecorrenter dos limites coneretrdasinsioiges, Porta tojlevaravanteetaempretada dos encomtrosde pesqusadores, no Smbito desinsiniges universiris,requereuerequer de ods nds, 2qui preven tes e dos atores e prowagoninas desta hiséria, aprender a ida com 43, ‘oss propria frustragbe, nosis tenses, limitagGeseconfltos eamaneji- les criatvament, condi para poder exquecer desi mesmo ein diregio 0 euro, visuide conairuir uma pomzara pllcs acalémics engajn, d= {x compromisada com o ser humana, cam a formagio cidade comm at ccansformagies sociais, poles, educacomaisecultutais ‘Asim dexo reginrado que ee trabalho de dex anos, que hoje ‘omenvoraoos,é produto deesorgocoeivo de equipes das equines uni- versidades: Universidade Federal de Uberlindi, Universidade Federal Fluminense, Univesdade de Campinas, Universidade de Ege, Universe de Faeral ds Paaa, Universidade Exahal deLondrima. E frtoda traba- Todo colaive de pexqisndores que eescen quaitatva «guava: te, nestes ans, As ades dese grande grupo tém se pavtdo pela relagSo do aprender: apreadera ouvie a face, sera espe oatro em suns posi Tides mis comibuies especfcidades cfcldadesefaglidades Por io,refirmoe quanta edifiante partipar deze grpo de pesquiares, trocando experdacasrealzando iterloaugo com outraséreas do conhec mento, constuindo ainterfce Edocaco e Hisrae,sbrendo realizaad ‘oprncpio que mori onowo eablho: papel frmsivo da Misia. (© segundo regiaro que gomarin de fiver, tentando responder a pergunt incl "0 que modou co que permanecen” dzrespeito aos temas, problemas, metodologias,abordagens de invesigarSo. Fm 1990 publigut ‘naRevsaBeailira de Hindi, um dos meus primeros artigos, frto de ‘umirbalhoapresentado no Enconto Regional da ANPUH deSio Paso, ‘denominade:Ensino de Hira dversfizagio da abordagens. Nee Tigo far um mapeamento dos principas temas de investgago recorsen- tes em aos: Sze, maquce momento histrio: loos didaicns de His ti cucricules,formagio de profesoreslinguageas. Revisando a bibfiogrlia d ies, 0s Anais dos Eacoacros de Pasqusadores da ANPUE e dh ANPED, os eatlogos de dsserages © ese osblngos parc, podemos construir outros mapas, ou etado «ds arte, nos anos poseriorss 20 primero encanto de pesquizadores, po- im algumatcontinidsdes Resizando exe eforg depareime com da dos que me levou 3 seginte anise. Ssimosdosanes 8 dostulo XX, cxncterizando o perfodo como temposdo “repens Exempo dso, ostiuts de vrisobes publiendss zo periedo, Repensamoseiticamos es dverses aspects constivuios da ‘edecagio,ahistéria seu ensno: desde a politica edueaional, 0 errs. fos.a geo acseola,oensino-aprendizagem, osprofesiores,osalunos sé ‘ospresupostes,osmiodos a fonteseostemas Deste movimentoemer- ‘Gram outras proposides diferencias daquelas predominant: sento, acducgio basin ‘A partir dos anes 90, no contexto neliberalconsesvador de _otalizagio eco dmica, de consolidate do procsso demerit, a di- pts, as lta em rorno de uma nova politica educcionl, em expcil a tahoraco de nova Lei de Direrzes bases da Edvesgio Nacional pro- ‘ocsram mudangaem algurasdss dimenséusdo esine de Histria.Gos- tara de agui, neste espao, exsraralpumas destas mudanas que, ag me sertiveram imps sigificatvo aa pexqis eno exsino de stra, di nse os aos % dente eas: =A corso do proceso de substi de Estudos Soce sis por Histriae Geogralia nos anosiniciais do ensina fardarentsh - Aextingio ds dicipknasEducarSo Morale Civic; Organiza ‘Socal e Poles do Bra e Enodos dos Problemas Brasleiro, em 1995, dare o governo lamar Franco, ‘A paulatina exingio dos Cursos de Lienciatura Cura em Estudos Sociis «A insteuigtoeaperfegoamento do process de avaligio dos Jiros didtcns por mio d eiagio da Comissio Nacional de Avaligio 3 dos Liwos de Didhicos em 1994, dusate © governo Itamar Franco © cootinuad pelos governor peseiores, ~ A promalgaio da Novalsi de Direizese Bases da Bdveas30 "Nacional, ein. 9394/%6 que exabelece: ‘g0 26°, (Os curiculos do ensinofuramentl e métiodevem te uma tne acon comin coxmlemetade em cada sistema de eno © exabelcnenr esoar por uma paredivesiea, nigra pelsewacer- ‘as egos lcs da socidade, clr, da econ, da here. 54° Oensino de Hisria do Brasil levaréem conta contribu bos de diferentes course exis par formagio do pove brairo, ‘Specimente dis mies ndigens, africana ceuropsin ‘A dlabocaio inplementgio dos ParSmesros Caries Nacionsis, formas curriuaces em virios stems etaduais¢ munici- pis de ensinos -Consoldasio dos siscemasnicionas de walagio du apres: gem nos viriosniveis de ensino: Provo (ensin superior), ENEM (ensino ‘medio SAEB (ensino fundamentals + Consolideso de sistemas de avaliagio da aprendizagess era viris estadas de faderagio,como por exemplo, o SARESP era Sio Paulo eSIMAVE em Minas Gerais, Insisigio de process ahersvarde ings no eesin sper cs examplo o pioneirassemads UESM, o PAS na UNB PALES na UFU: Elaboragio« implemensao das Dietizes Crsiclares para 0s Cursos Superiors de Histérae2 Foca de Professores da Educs- ‘Go Biss sn dar sn rts potion do Edo Bes iro duranve os anos 90 alimentarenvae de resultados das pesquinas Historiogedicar ¢ educicionais como também tiveram tape ‘Sgnificaivos sobre as Finhas de pesquisa, sobretudo nee pesqui volvidssno tebitn dos Progs ‘wes linhas devernossalienar a ies de facencio de profesores que 22° shou relov3acn estratigia no sb no eampo das pesquiss, nas poticat piblicas, mas sobrewudo no debate educzcinal € no cotidiano escolar. Neste periodo de dea vivenciamos estas mudangae, mas também cominuidedes,eupraza ernitos embytes ene insttuiate eins, az inalizar examerven;2o,neste momento de jibila, no df logo preseatel passa, gosaria de realm os propésitos ica deste evento: compartihar bere priticasde pesquisa quetein como oabjeto reflex sobre o ensino eaaprendizagem de Histérinenfrentar de fens Clone criatvs at construgdet edesconstrucées tempore, compara ‘infinite diversidade e complexidade de ag6es, experiéncss de sujios Ihumazes, nos wus encantos, nas decepodes, nas resistdncss, no radicals mo, no ceticme, nat utopias e sobretado mas lates por ui ensino de ‘Hides de qualidade, capa de contibuir com 3 formagia edad dot mi- Iharesdejovens que relearn. a escols do nowo pai Relembrando Nasilens Chau zuma vif er 3 wemiie oilconsrareparaecone ae tpt cei dea core pas que ae pto = on ner i vlc: part ge rai wa rita een fare ci draw er sea rane srg de it rar pes ci inter dosage pra gas se, tai ite or mene pola vent e Dee (2000, p5).Nés,pesquisado- res temos 0 que comemorar, pois no ab examos na hii, ensinamas, apcendemos, cefletinos sobre hiées, mas fzxemos Hist. HAUL M, 0 que écomemnnar? Projeto Histbrit, Sto Paulo, PUCSP, 0.20, abr.C0, p353. FONSECA, §,& Didtioe Pic st Eine de Hina, Campions: Paizas, 2003, MOTA,C. G. ldo de Citra Brin So Pauls ica, 1985 ca ENCONTROS NACIONAIS DE PESQUISADORES DE HISTORIA - PERSPECTIVAS ata Zao Iniilmenteexpresio os meus agadecienoseastisagiem cesar prseae nese VI Encontro de Pesgisdores, ao prepare 0 tema ue fe fo solctado const, no mater pesquisso, um ereiento {eata quantita em qlitaive na produsia sobre oEnsino de Hist. $i By a0 pear como dee exerélo recordin da mia atria profisionsl das pessoas rabalhosrelcionsdoscom amiaha frmsioe ‘a profisional.Aproximeime dos em, ds onze de penta e dos procedimentosre6rico ~ mecodolégcesadotados pelos peeiadores Procure fezerum dignéxico dastendénes wedi que aprecem acs debe, nos encontoseseminirios speciaiados nos grupos de tabalho Ao reli sobreo panorama ds pesquisa sobre o nsina de Finda filed a esac relionar atin de diferentes sabes £4 produto hioriogrii, os sbereseducaionais, 0 procesos de comu- scale as poles pili direionadasAedicagioe acura sbreta do como sda formago do profesor. Quaro restr que a psquis relizadss na iea do ensno de Hiséra lo mokidiplineres pois, cnurecrazam diferentes sabere, diferentes iss do oahecnest, como ‘ina, edocagi, anropologa,comuniero, geogafa ere oats. ‘Cao fone document para ee ttalho, rene cos aris da CAPES paraconbecer tes de meneado edoutoro sobre 0 Ensino de isd as monografiasdecano aostrbalosde nia cen, rer tssspcilizaa como a Revi rade Fi 29s Arise Congres ‘oseaos Anas ds Semnirios-"Perspacivas no Basin de Hix" -A sir datters trcontadoesio semelhants ides que enio seonms pequistdeouespalesAbordagem ei exude ee ‘Game naisorogalia france igs ales exer ‘Ospriineirostrablhosracionissobreo Ensino de Hissriasio Ae Jonatha Serrno na déenda de 39. Na Revs de Hira, poids a pelo Departamento de, Hiria USP, também encontei estos das Profs nila View, Mara Anis Dossingues de Caso, e 60s Profs Gui de Holanda e Palo Fangs Entre ns, o$ primeiostrabslhosinernacionis sobre ensin de Lista so da déead de 6070 fram poduides no Canad A abor lage sobre ons ficnva esta a nics a orem ws na sala de aula cram textos qve normatisa.otrablho do professor. ‘Ostrabalhos produsidos na Amica Lina (@ Bras, o México, 2 Argentina,» Colombia, Vener Chile) gue asmesmascrenaySes tebrieas ¢ exo fundamentados biscamente oa Escola Frances, nos hsttriadoresortndes da Ecce Des Ans As iferens si deeorren- tes de sas eases cultura © profesor & 0 agente fundamen do process educsivo € tose pode pensar no ensino de histiadsvinculado da formagi dese ‘rofistonl umporatecorsidrimoraddoctoca comounm peticade pesquisa e para limixarnos melhor ete campo & necesri que pease ‘mosna ientdede do profemor Muse psqite vad para pro duo do conbecimento sé podem acomuscersehouveruma elo intima entre os saberes docentes a prcia da doccia A putida déads de 80, exudos sobre o trabalho do professor despertam novos clhares sobre le Howe neceiade de econhcceo ‘com tm seco de um saber e um feerprbpris, epouco se conhece sobre osseussaheres de eferéncia. Hse pens sobre os profesorerpode nos raze um desvendamento a respeito dt rites preseates no #6 tgiano que historicameate foram gnoradas pla ners eduexcional Dario Firentin fier que na décaa de 60 navia una valorizae fo quae exehsivado conhacipento io Sx sabres especiias quo profesor tinkasobrea svadscpina na deca de76, avalon iacicka Sobre as aspects didticoemetodcycos ricionados is wanologias de cesino, pasando para um segundo plano o dominio dos conteédos. Os ‘tabalhos e pesuiss sobre 0 ensino de hist, deste perfodo,cem um carter do eeluo de expericia com povea ou nec reflex erica [Nos 20880, o dscurs edaccionalédominado pla dimension ‘Scio poli eideolgje de pita pelagic. A produce a pesquia ince sobre oo dio. ¢comegam os pimires trabalho sabre curd: culo, alguns muito tridsorme refit una sae wei, Feram fe- iemnestrabalhosscbe difremeslingogens nascals pla busca denovos * caloqussemboratastemie anda sum puto vlorzads nis vetia- (Be ¢ programas de ormasia de profesores. A pesquian de Seva Gum Fie sobre ameméris do profesor dint frmarcosobre ssn, ‘Adicts 80 foi mio ia pera pesquisa 20 ensin eatin Depos da dadura ay produpo sobre easin teve mori (Ospesquindoressobeo Ein de ira buscam na Frangaostefeencas tebeos~ Hara Novae aprecem nows wei nove proponst tf peal Fasten ronan prodiocade mic. Algunsliros como Hisdra Nova de Jacques Le Gol, “Reflexes sobre a Hiei Nowe autre ances undidosen Portal form smuxo Gvagaiosno Bras enreosprofesores qe abana nosing ne damental e midi. Table marco prscgsolivo de autora de Sane (Garon: Ensino de Hira Memdsa Ped eRerncontrada ‘ima cha acon lise acids ere os poles aioliro cxgnza po Profesor Mares Sa "Repensandos Hind"; Somesos $Saeaivo fa ouabao organi pels profesoras Mais Concrio ‘Gber, Helenice Gimp, Mara do Pier Vira, Macs do Rasiio Pera e Viv Pacheco Borges "0 Ensno de Hida Revit Ugete’ ‘ADra Déa Fenelon, quenaépocaeraprofessorada UNICAMP, {ci uma grnde incenivadora para que 2 ANPUH passe a dsr 4 poo sobs 0 Ein de Hist, e para que os tevtos sobre esing dese ser publicatos na Revs Bri de iste Os profesores {hs licences como 0: do ensino fundarvetale mio encontesram tspago para dar visa as sus produSes. No fel én dda de 80 Kimidamene aparece vabalhos que tm como relerenialtedrico E, “Thompton, Foual, Gosurd, Walter Besain O renitado desc esforgo aparece no 2 Encoateo de pesquis™ dees na Ares do Easno de Histra realizado no Rio de enciro edo qual psrtptram eopresenants de divers niversidadsnacionain Comma se ode observa no grifico a sei. “i | Encontro Nacional de Pesquisadaresna Area de Ensino de Hise, 1995 UEF-RJ. Linhas de Pesquisa: 5 de Pesquiss:33 Toad Namero de Pesquisas METopoLociA RecuRsoSs AUXILIARES DE ENSINO nts de Pesqus [Naquele momettoreafemamos ot prneipios eabelecidos 20 1°, Encontro ocorrido em Uberti, em 1993, © que até o momento, norteiam as nossasreuriées.Reafirsamos que: + Ene seria um férum 6e apresentsio de posquisszelizadas ra Grea do ‘ensina dein, + Ospartsipanes seam todasaspesons questo pessindoestavemsi, pérgraluandos, rofesores do ensino fundamental, mio e supecon, rettandos e dowtrandos 1A pesiodicidade dos encontos srs besa ea ecatha do oe eria eran ‘Aserbléa Gel +O cncontro de pesuitndores se difeencaiado” SemiiioPerspecsivas do Easino de Higteis" que stnde odos os professors de hiséri,indepen- dere do nivel deensino. ° Saeeee eee eee eases eee eee eee ee ee eee E [Neste seminirio, identficamos 5 linhas de pesquisas um tol de 33 apresentagées.O maior numaro de trabelhos extara concentnlo so tema ensino eapcendizagerseguido por recursos uriliates de ens- ro (me, lerasr, imagens.) metodalogae finalmenteformasao de professores ¢currculo,E inveressanc observar a coeténcin temtica ¢4 reocupasio dos pesquisadorescom onsino e apcendizagem ds histéra amo no enfoque metodolégice como na analse de secursos didiicos. (03° Enconto aconteceu e Campinas, na UNICAMP eo re- sultad foo sain ‘WL Encontro Nacional de Pesquisadores de Bnsino de Histdria 1997, - UNICAMP SP. Grupo de Ensino e Pesquisa de Historia, Linhas de Pequisa:7 “Tora de Pesquisa 88 eusaBRe Namero de Pesquisas a ts fy tag dy 42 af Poggi a & 2 gP Gf 28 GF gE Linha de Pesquisa Neste encontro 2 remfticss foram ampliads ¢aprofundadss, eS lias de pesquisa pasamosa 7. linha denominads recursos auxl- ses de ensno foi substnaida por linguagenschernatvas, nfo houve abs hos redacionsdos.a casino e aprendizgem e mexodlogi. Par outro lado, ‘vas teanitics surgiram: Hentidades Cultus, Histria da Amica © “Hisebra do Easno de Hiri, (+ temas reacionsdos 9 execu ¢farmasio de professores ‘iveram eleva em fungio ds politics publics sobre educa, Lv se sobre amudanga do curicalo en nov concepgio de lceneacwa, Em Campinas, os partcipante fram reunidos em grupos de traballo segundo 2 linha de pesquisa .Em particular, o tema ensino de Hiszéria da Amiri, desenvalvido no sul do Beal, principalmente por pesquisadores do Parade Santa Catarina e Rio Grande do Sul, como tam- ‘bim na Universidade de Mendanga ~ Argenina. Este pecjero&coordens- do pola Prof. Dra, Maria de Fatina Sabino Dis. ‘Algunsscomunicaesligadasaotemadh Histvinds Américaron- seam a questo da peseags de “nove personage na hit ensinad, suterormence marginalzads ou tatadoscom preconesv, como. indios (3 Encontro Nacional de Pesquisadres realizado aa Univer. Sade de UNIJUI po Rio Grande do Sul, em 1999, mantém as tendBncas apresentads nos encontros anteriores com pequenas alterages. IIL Encontro Nacional de Pesquisadores de Ensino de Historia 1999. UNIJUL Linhas de Pesquise: 10 “Total de Peaquiss: 107 pisteh Pde bE APR Ea! (Observamos que houve urn aumento de lnhastemiics assim como de pesquisa apresetadas. Enteaumento dae pesquisa reflte ore Gimeno degrpotigaotprraesioeafonssodenovos meses | Csnovostens fran: tempo histo potas pb vlads peracducaio musas isa a eluag Rexptscom pesos coche {deers ex prods de cobecinest Bistro ens desl _Nb penal aooremqusiunciniog cons xin Ami citar dr pesidessupomos ques pros vols ee tems pon nfo tt pareipalo dos enema Em 2001, oTY Ereonzo de pesuiedoresdoesino de hixrn corona Unive Fler dsPartn Bo V Encontro caters onlin Pan, em 003 ‘VEncontro Nacional de pesquisadores de Histiria -UEL-PR. 2003 + Assorlagio Nacional de Linhas de Pesquisa 15 Total de Pesquisas: 269 Namero de Pesquisas esussuey C Bsagi de Pratcs de Bnsino 1D Formas de Conhecimento EForimayio de Professores Hiséria da Hsia Ensinad GG. Histéria da Fdvcacio H.Garricoo eEnsino T MeméciaeHinéria J Produgio do Conlecimento L Tempo 1M Linguagem eCaleus 1 Hentidadee Cultura (0 Politics Piblicat P Museut Como texto sfemado,o ale de pesquisadores em aumer tad alguns temas se mantém, come: Ivo didn, produc do conie- cimeno, tempo, formagio de profesiore de his, curccul,poliea public eingnagensaliernaivas de ensino, As novidades foram: pesquisa tore extgioe pris de ensino. ‘Consideragées que alguns grupos de trabalho fzsram em rela. lo aslinhas de pesquis esuudadas. “A ib cde Et de iti - Quanto ae tema, destsco immportcia de alguns tabalhos ue marceram época.O maissignificaivo foi secede Live Docenca da Prof Dr* Eb Na, apesentsda na US? CO teabalbo dh Prof Flea Nadai fi refertci ainda © & para imimeros trabulos que vier a soguit. Merece dasa, ambien, aimportincia da Professora Elza Nadai part area de ensio, ela foi pioneirano exudoe aa apraseatarosstrtia de tabalhos bre o ersino de hiséria ema for ‘mag de futuro pesquissdores,icasve na minha propria formato (Os fundamancosteriss desta emits, a pace da cada de 1990 esto aisentados nos talos de Cheve, 7 hii der xpi cular, Cla ~ Deeley "990). As pesquisa chamam aatensio para. ‘origem do ensino de hirano Brasil deseo seulo XIX eo papel de- sempenkado peo lastiara Hisrco e Geogsfizo na process dacriasio dd discipline Fiscdrit no enino fundamental e métio. Desde sus riago como diciplina escolar au as tikimas dc ds dosiculo XX, 2 Hiséri foi enendida como o epago da perpensagso = preservagio dos herdisede uma memes nacional desempenbando umn pel funmental na formacio des conesitos de nario e cidadania. Esta concep de ensino de Hira se modifica a pari das mudangas nos regimes politicos, dos idefrios paliicoparidrins que fundarnentaram as Leis e Direrizes Educsconais em 1971 como tambien a partir di refor: ‘mas currcuaves da década de 80, encaminhando para outras coacepgbes de Educaglo e Ensina, Na década de 80 os paradignsshitoriogrficos, ntiormente propests por Marc Bloc eas reflexses da Hinéria Nova starnaram presentes 2as propostas currialres de Hisria com o apa Gieuto de nova temiticasa rem extodadas,novas coaceppes le pevio- izasioe propostas metodelégiea que entender oensino comoumce pocspecia da pesquisa, Our aspecoa desta so as dimenstes do ensin dehistérs no presente. Longe deser una repredugio e uma perpetuaso de herbise smcenfrisnacionas,o ensino de hisria tem se preocupadio em busca © ‘010 ¢o universal no cotdiane, com a recuperasio das memrss do ho mem comum ¢ buscando novos caminhos de concepeio de easino. Na tual, as concepsSes de ensino foram radimensionadas emo se res: ‘wingem 8 aividades em saa de aula, Asnoras proposiastiricomerodolgias assentadas no coidi 0, mu hiséris locale nos gare da memera tém ampliada o campo da ‘pesquisa / easing em hist. O pacino, a propaganda, 2s pollties p> bles volta paraoensino eo uso e diferentes linguagens ti constinida tum campo especial da pesquisa no easino de Hidra. Ex incuido nese ‘prupoa Hii | Huta de Pala Hinde O pimeicorefleeaintengso presees, reaitadesawentes- ou studas em outa tersporaliades; or taht de erste rade; deere prtaoes be mies + ‘iri (Dut, 2009); doubt ar oro iin drei e ‘te ideas rng Sian, 2001} de constr conezts ca "pone Ae cate as representages das cransis € 0 novo conkecimento a set dud, [No entamo, no se trata de abu ferramenns eleursis © poder de sozinhas, rogusirem apex. Como argumenta Wertscy sferra ‘mens clr 6 podem exerer lgum impico sce indivi mas imerages dessa com ossjetes. Nese tentde gerrénea qualquer ends scene exelavamente que aa apg qt ns psoas ov os insrumen- vosmatadoresioladament: ese caine fruit a indo mia contro item Me, 98, 9.29) Oque nossigeze {importa de obseryrmos em sa de ols ceao os agentes ¢ as f+ ‘ments clunisinceragan, ca stars deagio medid Em recente trabalho provi por nds ema colega da equpe ds pesquiza (Seman & Coco, 203) podese consttar com interacBes dlscursivas dacs ea presoga de insrumento medéador-uma tabel areetercontribudo para da foco,contolaraatenco, irecionar crit ode sigiicados,permitndo a grupo de anos que conaiuisem de manera compara, o conceit de migrio. Cntrasio ess realizaa a parts de um coneoto i exstete ao eotidane efewande, asim, 0 que ‘Wygotky denomina de movimento ascendenteedescendene, Em taba tho, exenad por ds, Fress Dutra (2003), 20 propicer 0 contaro dos alunos com objeos dx cultura mater duds de memeria coletvs signlieados histérices, num contexo de aes medisdas pela professora pide idenifear diferentes niveisdeaqusigio do raion hisico pas rian Conse etidionron mprecetae soiil Paraentendermos. ncueza dasintragGes isursivas qu faci- lta ow dfeultsm a modanga concina em szuagBes de ago mediada porobjetos/ferramentaseuturas, fo poderemos var de ado as refle- 1x8es acerca do significado social cultural ideolégico dos contedos de muitos dos conceitos que sto obo de apeendiagem a casi da Hise sa. Nos hipdese, if explorada em trabalho produzido por nds Sinan, 2003), éadeque podemes ver que nem sempre, assuage de quisicio de novos concstes e/ ou de mudanca conceit os concetos cotiiancs, «ue prelerimos nomelosderepesentagdes soca cumprem o papa ée Iocitadores do proceso ensinoaprendzxgem. ‘Esa preocupari pareernos fundamental no caso doensino de “Hiséra. ua ver que lidames com conbesimentos que so bankados em «renga valores politics, cukuras reliioosguardndo,em ger com please inevtivesligardes com ada, comportamentoseatudes que -cepgbes deterministas, a Matéria nas concepges materialistas, o Espirito tas concepyes eprnalzn» Exrmrs asconeepger errs. Sis coneritos ments qu eiloentensubordnam os conesosqelhe ‘$0 antpicoy, drone, oct madi ocontecieats(.) pg saan tov d apo ere Agi Degeneres rg ‘Asin ait oleate pts it tek" pnt eee cite rin ao ager toi ain oie)" fina pra ‘tee eis nti, tte e ot oe. O araigma crtesianompeso paid sea XV, rs ao ie ct ufo pie fens kd, si pit eb er, Ese deci ese 0 aia de eben ur itn ot: Aina Fi main, Dad pie ich nS ab tet emi: Ei) Fates (Mors, 200.2426). Por ee paraligma, ters uma dupla visio tdomando.O mundo dos objeros,submeido a observages, experiment en manipulages;© 0 mundo de sues, que se qustionam sobre pro- Fema d exitnc, da comusizaio de eonscidnca do destino, Morn _paa que um prada p20 mesmo tempo, rar aur en gure wots ple de de dave eso era (Min,200, 2.27) sr Exiteuma inadequaro, ca vez mais aml, profundae grave, ‘Bie, de um lado, os saberes desunies, dviidos,compartmenados,e doontto,asrealdadss oupecblernas ca ver masemliiiplnaes rane ‘erais multidimensional, tansnaionss,plobaise plnetzios ene devia dt tld ino prin “Gao airais eo de eae pr qa a Paani pole wet leh yt pr ety nr det ‘Feats Dae nob epee “nar adeno net mee kts ‘olin eric deers em etree eat or hr pore) ten ieee dl i (ofa ane ei (oc, 200, p.3537) its” © conheciment pertinente deve enfrentar a complesidade. Conplec significa 0 que fo tio junta de fs, complexiade quan- do elementos diferente so insepurves, consonivos do todo,e ha um ted imerdependent, nteratvo eiter-raroativo entre o objeto de co- becieato ese conto, as pares 0 todo, o todo ea partes, pastes, ence si. Por iso, a complexidade € 2 unigo ene a unidade ¢ a milt- lade (Morin, 200, p39). ‘Osproblemss fundamenease lbs eso antes das cibcis iiplnares, excto na flsofa. Desa forma 2 ormasiocelizada peas deems drexsdsilinares do conhecimento geralmeme no explora/ Aesenvohe a5 spiddcs pars contemulizar es beces, do meso modo que pa integrlesem sees conjuntos nati. Oexfguecinente rd er 1d gl en ob efpcimete d reporiidae nd toe "eon ep: pr ta eile) ation con eat a sara (da gl tit ee ote cn ev onda orn, 2000, p. 4041). ‘Como nossa formasioaa maori dis ene, ns ensou/levou 4 epraccmpartimenc,¢ no une laeinar os conhecimentos, mutes Ea vezes 0 eu conjunto apresentase como wm qucbra-cabega, por venes iniighel. As intergSes,aiculges os conteto ¢ a comple camtruncado indie, Orgran pur noe paca ess ‘hs prewar tis partners A inept dearer mca duro ¢ ‘eaparimntds ei @ ras Sposa mentee! neta a shir A lacs paell parties anita dive ee ‘apo como do nnd cm gta dij fiw poe, pr gee ‘ia tv linet owen Eat tine pe ge ae ‘pevararmaane Ds enki opis ulmi cri od ig pros (Maris 200, 3) O skeulo XX vivevob o dominio ds fala raconalidade,isto a racionalidade abstrata e unidimensional. Durante dead, soles presumivelmente raciomaselaborads por expecilistas meni drat Ir pave eg 1 ans «peri dei at ae eerie ms exes eno capes des pope, paren erg earn ae (ton, 200, pts) Dal decoreo parsoxo:aangos em vodas 3 ess do conec- memo ciemfco ena tence Parasemente, uma ceputiragara os probe mas lots fndamentasecomplexos geranoindmero eros elise, acomesar por parte dos cients eeizo especalisas.O ncsoséeulo ddevenzemsocparde do controled rcomaldaée mula emutiadoraa fim de que a mente humana pudese,enfir, contol. Segundo Moria, precios muro penanent gre para e ge ree, nyo do presets (peter nlite de tala mda aml ee oi ies lar" Feo dea ds pose camp, od Mri (Moria, 2000, pi) Conbssneta Hite ‘inca ed preocupc em esudar explcar aga humans no tempo. Buss o epefcn Enos principio conser o conecimento ‘constr pels hisoradors come piu nov ome fot itrpee taro podealerie), dentin, queohistorindor no deve er agreensio deondertedaahixériadeshomensem odosesapecoraravésdor tripe, poiscort 9 rico de ara epeificidads sca) ¢ atin (ara vez que0 [btornorelege osu tema/obje, os problema ¢aform de abort). Milks so as inuerpresagSes sobre laos pessoas ida, pi derentes 80 of ieresss, valores © concepsbes de quem as eabora. E important exerctaro ano ners process de percepsso dolar social de aqiem fale no confront desta posigdes. Iniciar o sluno no pracesto Ptetura do mundo" ea por meio da palaraescrt,artefaos, imix sins nun movimento de aprender ver eabalhando com diferentes agragens Estesprincipiosconstituem osalicerces de uma constr ua0 pedagogic 5 artculam com concttos que vabilizamaconcretizarao ‘Seuma prétia conseqUote, Fundamental portant, asua explictaao. Histérigenendia como woriae privica socal, consantemente consrvlda/reconstrlda por sjeitoscferenciados, om vérss imensBes do socal Sharsecrtcamente no campo da meméria/hiséeia, que poe erndspuraossigniicados do pasado/preseate/fusuo,colocand em die casio aexperitncia eas refertaciashistrias dosahunosem dilogo com ssexperideciaserelerenias dos jos hisSrios Maze Bioch em sus Apoigia de Hidiria wos cham atengio pure fito de sero homer produto de seu tempo. En stm, s pl peat sevens ses fre do etude de et set, Taso & ‘erdade para todas as eapas da evolugo, Tanto daquela ern que vive= nos como das outras,O provéebio iabe disse antes de ds: Os lament Ieper aio ne pt do gue com epi. (Bloc, M. 200, pi) ‘Miche de Crten resale também eta intima relago enze © trabalho hixoriogeifio eo contexo de sa produsio desminifiando st pretenses de autonomia individ Camo 0 sical sao dm fin © (tine ita et mete msi igo ov empl de wna fbr paca ¢ nie do qu 0 ee de fit de ns fle on reac de ona aide poe «pad de eg: Ce, M, 1982, B73) (Ovilorhisérico da pasado lembrado apo em tex pontos fortes proporciona infer mar silica e, por ves nia, do paste do; pode ransmir 2 consenca individual ecoltiva, que & parts inc- _gate dese mesmo pasado; efornece uma perspectivahistrca que nos permite avaliar o sigiicado, longo prazo a propria his Paul Thompson, no seu livro 4 Vor do Parade, conelaique ameméria nio € 0 resgee individual de um passado que se conserva incaetoeque pelo enerccio mneménico nos aleang. Es reconstragio claborada a partir de parimerros que so resultados da reagio entre 0 bomenne sotitade. Areconstrurio do passado dependeesencialmente da iwegrago do individ awn grupo socal que compare sussexprénc- secu exitaca dé susentaso ise meméria. Nese sentido, meri is individ 6 20 mmo eno, meméca oc una a cle os, eipowinividv sao mesa, memset saute 0 ae ec hraratmstenmnevedsiranbbicenoot ited scoenent desc toThompsoe. Pau 192) ‘Oseatuos sere mes como ox de Pier Nor, lam cn alee demos tempor didi conterporneo vise ando cont {uma para dfn com ops 0 sentimtea raorl decom uae pasa eo present vs setornando cas vermis resi {Tigra menicoltecuonis se efapada er lugs poocos vik ‘cs peered por meio denn ecebeagSs, onde gas grupos 3 ‘Tatdn rogurdea dos hae on em gut as inperep “a ind como em gto hits ou inci Esta nove percpsio de ‘Rpurn ttn pnd nator spores da mam, como ins pe ‘hr a conuiade do psd edo pres on tgo one 4 andasgo a manfcso eo een id rope com 0 iri e com otagporte clos da meri el como extra assoc exudes pbin inde Meni roiomamce dence O tempo dah stra enpo da muang code immt cola oda permneci. A mince apepants evapo ming rd on cee once sed hte de haters oe dea if secs ite mc hi ent ee roi ‘eect da quai (Oren, Eee 12, 13131) Mito enboraa fia o memrioo no ja produto do couhatimets lisa, meni lesrament, ua forma de ‘meonsvurio hitb eo histor, €“contminado” pda mesa Sou tla de seu tempo, oq inpée mites 200 rao de ‘eeontruro do pasndo,oteresante a coloeag deo Pimentel in tootkree guetdor"Neampitde dos sind ue abt, rem ‘ho exprss tos lgarey dsancinse ca hci, dialogs com a fz Noss needed de ques hits hj eamperpectva de ima sé da memdrn Nor fry abe re, obra qu ope hore, susento alco 3 memnbra ems, frdamento de urea Tesosopmataqueprinciia quando abacsdoapcionada de membeia posse supers co pasa percbio pl i 0 Se, por uh Rip genando as comeoitltaalproparto porNora memset ‘aaaliamae exquans encores do fe hiring, po oxo le lose pede dings da ong lo diolveoleal dsonamed sing do hisorsdoredo memorioso cada um respondendo diversaments ‘ochamado do pasado eis agrura do presente". Pnro, 1958, p. 306) 0 Saber Decent ‘ej, agora como pensar ets conhecimentor/conestos, snesmo outros siameraG0/tegigo sexperiécis de vida do profes for 2 usiverso de gua into eoalara exolt. A profesor compete deanareompreeader os conkecmentas concernenes iss es dip fu, deal maneiaquea inerpeteecomuriqus, segundos Stic, Squele a (gemensin Pocauzolad,vvenciaexperéacis foremente marcadaspelo {fo momenta hisdrioe poe epacsferpdores de satel pesoa, far, profsional sr hindice que ‘Qualguer que sia vlorizagio dada ao do profesor, ycto cenalouretiadordo proceso educate, exter contr conceinis, rodents, adil a srem redmeasionads, © wababb doce Eoatenpla outros dominios alm do coahesimentoespecfic de fren ‘© ‘aber docent”& peruse aque que compreend a cles osprofesars com osrbres qu domi, parapoxerensaz, esque ue (mn ob ume aoe dc, ou a medidas pore eiadoras de bers pat ‘ox que psa ase consierados fundamen pra aconigurapi aiden isecompeiaciprfisionaie (omer, 200, p23). sesrudose pes ass com rear ao conceit “aber docen- swum “niperar alo ner e misc ate oconbecentotico Senin e pratic na sa de aul Monti, 201, p12), Procurmqueso- sara concep decoret da ‘pardigmadarconaliide nia gu, bus tando afc wrnés do controle cent da prea edacaiona) consides- ‘0 profesor uninarumento de trnsmisdo desberesproduzidos po ox cs" Tis conto na penpeciva dos emus nor qu emexpen tau ‘Enpltinao operas plo econo ténice Cetin, “qo nepaacsbevids dedo profesor como agente no proceso educa ge osestador clans «soacgcos que vem o crcl como terreno dca sic cats como tub aio conzempleoqussionsmeto recente sobre oconhect mento cietfico (Monteiro, 2002, 4). Paraalgunsawcores (Como Taf Lessard Lahaye), exe “saber decane & pl, etrégco © desvaloizado, consitindo-e em wma aiilgarm, ais ou manos coerene de saberesorvndosd formas pro- fisiotal, dos sabeces ds dil, dor eursculone da expeiaca”. snes teint fs fine cot es cs ‘humanas para a educagio, asim como 0s. saberes pedagidgicos, (concepsbes ‘Se pts pops poiments ferme deer er algor Een) Onl tr dps" apes nds sonal pl ‘pan untess corepondendo svn cpr cones ut union ab ni ar sproaa como ms Src rads outs doum pecs desde alos de enpo- {odin como quar Chor Maas, 201, p 19013) Onis deer enor, dion gorgue mnt veee a Semaine en or conn habits aides sabres pri ‘os renanes da enperbngna vida soil, efi. nt fpamon} pica docrte evnadowe em cotta ae condi deeb Fo So, peremo mires eect enone data rors sia dos demas sees eran lao wo do ro "aces de expec pis cesar "opno que cota teres em es ‘hramsstoss exec enganto ed prcedimeno Get erp Tene sto ample ain ores expres an era {pia de cea expec dos un forma de brs {pro pooner spade ms posecoms ena podria thr par spor peconcces eon pregone qunto pas etext els ui dem endenos compl Pare conse Sloss eomo opeson tsa Git A dings ise asses one nw an ‘Ar eS ease inca naa, de foe dente 20, p48), Oar a rope ques aber rie seam cootraptos crs proisicoas Comite mes dwn por ns Jo cue por 2 stats 3 Origen. Alguns deles sio crudltes, outros do senso comum, ou esto coum moterma® arena, 20 p48) Areflexo de Perrenoud alerta-nos, tambérn,' riscos dese lenox nos capone pos go eee {iruari spenasem eros Gesaereseconberinetr cones, ara ihnocanbncs Monet 04 p13) ‘Ansari Mon, salad coms de roe atores par o deeincvineato de ura episemslga da pra doce, dina dag ndametoconkesinenta desir, onde que Perec como seucencia de compelaca pens in propor conten 12 fase pensar oconhecimento iin da price do professor” Ieo porave Mcconsere rele" elavizaro papel Jos sabres disctindo sins {frome do prcblems tas comoa ree ene saberes ibis cienticos, ‘Shere centicas«saberes da exporiéaci"( Monte, 200, p13) “Eobora no tena explorato conceit de competi Monteiro chara “nro pra ea aopio aa compreensio do saber doce, Perel singue leno abr decompetncas Aque les siorepresena; des queaspram ver, cratidio(Perrenoud 250, ppl) Compeiscis so ages que immpcum em interprecaSes, Paral ates consis epresntayies da eidade, que consumes © ‘Tieeramos 0 abor Jeness expritacisede nossa ermayo". Cope ee vama epucdae de aie sicomente em um deerminado tp de ‘ror, spouua em conhecieate assem limits a ee. xo por fhe a compatinca “utlzm, ineyram ou mobilam os coahecmen thr, num momento precio para 2 slugio de um dado problema. As competi, pis, "complexs operas ments ej orguetagio Spode conse as i om fungo tanto desea saber ede sta pein quanto de iso da situs" (Prrenoud, 199%, p.8). Quesions, onitor, sposuraque considers acompettaciacomo tuna feulde genic, uma potendaldae de qualquer mente hua. “hs eon dao 98 we eranformam em cmpetéacis eleva, yor ani de aprendiaadas qe ao ier opoanane, po emp, no coma mitra do sizes necvos,eque mbm alo xe reiam da tesa manda em cds indvdoo. Cade ura deve apna flr, mesmo ‘endo gestcamente capa dso. Ascompetncs (.) $0 apes apen- iealos consid, eno virwaldades despise? Perrnoed, 172, 49), Osterman valorzads pelo stor para crater ss compeiacas So words de dees mabizacio de recuse lzagio de aqueras “Toms de deci, no seid de qu compsttacia refer se 20 jueamento ou inerpreagi, a parc de um conan de indcadores fares presets xt una dee minaésStuaioe cue implcam em una ecco Para io, a compettci ik mobilizar una sre de recursos di fortis senor, eno, cogitvs, entre os isso enhecimenso, fara cast comnad de deisto. “Em sua concepgio pagan, 0 esque, fom ests nian dase or er, condena 3m ‘patio inca Ao contsio, permite, por m0 de semua meee, Calrertar una varied de sages de era gal (.) o esque tuna frramenca lel” errno, 1998, p23) Segundo Perrenoud, azcemoscom algun exquemasheretrios econstrimos outros, 0 longo da vida, Osesquemes prmitemnes mobil tar conhecimentr,informagSes, pars enfentar uma sino, Entreanto, pars sor, uma competéaca nio &um simples quer, su rue Taji descr Une sea att ge sat 0 ‘apa gts a asp moet opera de Cases perp, ecw, nea, ge iranian es Super wl, geez, epi de res, eb tnd git atid up dik, i nore prince. to fomoyie de amas dso Pere, 193, p24 ‘Concordando com Ana Masa Monteiro, cosidero que Perenou cnriqusce 0 poceacal de anise pae da conta da complexidade do con- ce saber docente. Ineigiredeewinr a amped profesor noma duon nage elders Mino ps ti, pein a agnio decocne spor sam slags as contig, O prs eam O dria to sabres as gra canst, Cabo ao de psc bar melon teupeerennex prci ey (Metz 2001, 'No meu trabalho com profisionss de hiséria, tenho acompz- nhado, através do eign, pritica de alguns professores procuranda en render as anes epressupostes de sva af, ness sentido identifcando e articulando os ws conestosresialiados nesiaexposisin. Emalguns esos, presecio 0 procesto de amadurecimento transforma na pritica pe- ogégics, sendo fundamencl analisr a xntesereaizaa plo prfissional ce fungio do seu ser docente ‘A afcraiva do. socials francts Jem Jaurs, "alo se ension © que se sabe, mas o que se & , expres 2 complexdade com relagio & Comprecnsio do coneeito “aber decene” ea si conseqiente pesqus, pics que possamos compeeender 0 conhecimentohistérico escola. Por outro lado, o culo desta mesa permite-nos pensar que a8 ‘qustbes epistemaldgies pasam orenter uma metodologia conseqiente sa pesqisi/ensino de hinSea Refertncias Bibliogrificas BLOCH, Mare, Apolo da iii o 0 oft do hicoradr RJ: Zaha, 200 (CERTEAUM A voila de Hist R Js Fornse Uaiversiiria 1982 CHAMP, Helenice. Abia pnd enna dy reg da ere rag (esirle SP: EDUC/EAPESP, 2000. DECCA, Edgar Moni Cidade. Ins © Diteto da Membr: Patimbaio ‘Hinéricoe Cidsdani DPH, SP, 1992, OUCALT, Michel. Mini dp BJs Elgin Gra, 1984 MONTEIRO, Ana Mara Ferra ds Costs. Peres ene suber priie, fas Educago eSociedsde, 2°74-Ano XX, Dasi Os saberes docentese sa formagio. Campinas: CEDES, 2001, Eton de ition alee rites. Tese de Dovrcrado, De- ‘artamento de Eduessio da PUC/R J, Agosto de 2002 MORIN, Edgar. Ort srr mers ec d fut. SP Core Bria, DLE: UNESCO, 200. PERRENOUD, Philipps: Contin ar comet dae a eal Porc Ale fre Armed, 199. =. Dag mane mpetaciatparaesnor Porto Alegre: Acted Elito- 13,2000, Espiner: gr na uric, dir a incr, Posto Alegre: Arne, clio, 2001. PINTO, Ji Pimencel, Ue mews dsm: meme evi er Ios Las Brg S.. Baio Liberdade/FAPESP, 198, SCHAPR, Adu. His « Vode. P: Martins Fontes 1986 THOMESON, Paul. vod Paade.R J Paz e Term 1992. VATTIMO, Gis. anced nonpare Lisbon, Edigdes 70, se

You might also like