Η απόβαση του Ελληνικού Στρατού στη Σμύρνη

και οι πρώτες δυσχέρειες

Υπό Δρ. Δημήτρη Μαλέση, Διδάσκοντος στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων

Α
μέσως μετά τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου
ξεκίνησαν οι εργασίας του Συνεδρίου ειρήνης στο
Παρίσι (Ιανουάριος 1919), στο οποίο συμμετείχαν
αντιπρόσωποι 30 συμμάχων και συνασπισμένων
κρατών, χωρίς να γίνουν δεκτοί οι αντιπρόσωποι των ηττη-
μένων. Μεταξύ των πρώτων, και η ελληνική αντιπροσωπία,
με επικεφα-
λής τον πρωθυ-
πουργό Ελευ-
θέριο Βενιζέλο.1
Ο Έλληνας ηγέ-
της στο φάκελο
των ελληνικών
διεκδικήσεων
συμπεριέλαβε
τη Βόρεια Ήπει-
ρο, τη Δυτική
και την Ανατο-
λική Θράκη, τα
Δωδεκάνησα,
το Καστελόρι-
ζο, την Ίμβρο
και την Τένεδο,
ενώ ως προς τη
Μικρά Ασία έκανε λόγο για μία ζώνη εκτεινόμενη από την
Προποντίδα έως τη Μάκρη. Για την Κωνσταντινούπολη και
τα Στενά, πρότεινε τη δημιουργία ενός διεθνούς κράτους,
υπό την προστασία της Κοινωνίας των Εθνών. Από τις ελλη-
νικές διεκδικήσεις ο Έλληνας πρωθυπουργός εξαίρεσε τον
Πόντο, για να μην εξασθενίσουν άλλες, περισσότερο εφι-
κτές, διεκδικήσεις και έτσι το ποντιακό ζήτημα εγκαταλεί-
φθηκε στις καλένδες της ευρωπαϊκής διπλωματίας.2 Αξίζει
1 Harold Nicolson, Peacemaking 1919, London, 1967· Arno
Mayer, Politics and Diplomacy of Peacemaking: containment and
counterrevolution at Versailles, 1918-1919, London, 1968· Σταμάτι-
ος Λάσκαρις, Διπλωματική Ιστορία της συγχρόνου Ευρώπης, Θεσσα-
λονίκη, 1954, σ. 121-146.
2 Αλέξης Αλεξανδρής, «Η ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελ-
λήνων του Πόντου, 1918-1922: ελληνική εξωτερική πολιτική και
τουρκική αντίδραση, στο Θάνος Βερέμης-Οδυσσέας Δημητρα-
κόπουλος(επιμ.), Μελετήματα γύρω από τον Βενιζέλο και την εποχή
του, Φιλιππότης, 1980, σ. 427-474. Για την ελληνική παρουσία στη
Μικρά Ασία κατά την ύστερη φάση της Οθωμανικής Αυτοκρατο-
ρίας, βλ. Paschalis Kitromilides-Alexis Alexandris, «Ethnic survival
nationalism and forced migration: the historical demography of
να σημειωθεί ότι οι Βρετανοί εμπειρογνώμονες Χ. Νίκολσον
και Ά. Τόυνμπι, πρότειναν ως εναλλακτική πρόταση να συ-
μπεριληφθεί η Κωνσταντινούπολη στις περιοχές που θα πε-
ριέρχονταν στο ελληνικό κράτος, αφού για τη δυτική Μικρά
Ασία θεωρούσαν ότι στρατιωτικά και πολιτικά, ήταν δύσκο-
λο να ευδοκιμήσει το σχέδιο Βενιζέλου. Πιο ρεαλιστική και
βιώσιμη λύση
θεωρούσαν τον
πλήρη διαχω-
ρισμό της Ευ-
ρώπης από την
Ασία.3 Στην πρό-
ταση αντιτάχθη-
κε ο Βενιζέλος, ο
οποίος- επειδή
«υπέκυπτε τυ-
φλά στα θέλγη-
τρα της Ιωνίας»-
θεωρούσε ότι η
κατοχή της δυ-
τικής Μικράς
Ασίας, θα οδη-
γούσε αργότε-
ρα και στην κα-
τάκτηση της Πόλης.4
Στις 22 Απριλίου με πρωτοβουλία του Βρετανού πρω-
θυπουργού Λόιντ Τζώρτζ και ενώ απουσίαζε από τη συν-
διάσκεψη ο Ιταλός ανταπαιτητής για τη ζώνη της Σμύρνης
αντιπρόσωπος, δόθηκε η άδεια στην Ελλάδα να επιχειρή-
σει την απόβαση στρατού στη Σμύρνη. Η επίσημη αιτιολό-
the Greek community at the close of the Ottoman era», στο Δελ-
τίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, Αθήνα, τ. 6ος, 1986-1987.
3 Harold Nicolson, ό.π., σ. 255-256 και Arnold Toynbee, The Western
Question in Greece and Turkey. A study in the contact of civilizations,
London, 1922, σ. 69-72. Βλ. επίσης την εκτίμηση του Ιωάννη Μετα-
ξά, ως επιτελούς, στο Ιωάννης Μεταξάς, Ημερολόγιο, Εστία, 1951,
τ. Β2, σ. 386-390, όπου το Υπόμνημα «Περί Μικράς Ασίας. Δυνατό-
τητες διανομής».
4 Νικόλαος Πετσάλης-Διομήδης, «Τη Σμύρνη ή την Πόλη; Μία εναλ-
λακτική λύση που ο Βενιζέλος απέρριψε μάλλον βεβιασμένα», στο
Θάνος Βερέμης-Οδυσσέας Δημητρακόπουλος(επιμ.), ό.π., σ. 101-
118. Γενικότερα για τις ελληνικές διεκδικήσεις, βλ. Δημήτρης Μα-
λέσης, Ήττα-Θρίαμβος-Καταστροφή: ο Στρατός στο Ελληνικό Κράτος
από το 1898 έως το 1922, Επίκεντρο, 2017, σ. 159-164· Σωτήρης Ρι-
ζάς, Το τέλος της Μεγάλης Ιδέας. Ο Βενιζέλος, ο Αντιβενιζελισμός και
η Μικρά Ασία, Καστανιώτης, 2015, σ. 56-77.

ΕΘΝΙΚΕΣ
ΕΘΝΙΚΕΣ
ΕΠΑΛΞΕΙΣ
ΕΠΑΛΞΕΙΣ
• ΑΠΡΙΛΙΟΣ-
• ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ
ΙΟΥΝΙΟΣ
- ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ
2017 2018 17
 100 ΧΡΟΝΙΑ
ΑΠΟ ΤΗ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ
ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ
γηση της απόφασης ήταν η τήρηση της τάξης στην περιοχή
και η προστασία του ελληνικού πληθυσμού. Ταυτοχρόνως,
ο Βενιζέλος με υπερεπείγον τηλεγράφημα, ζητούσε από το
Υπουργείο των Εξωτερικών να ετοιμαστούν όλα τα διαθέ-
σιμα πλοία, ώστε όταν θα ζητηθεί, να είναι σε θέση να με-
ταφέρουν την 1η Μεραρχία σε μέρος που θα όριζε νεώτερη
διαταγή. Ακολούθησε, πράγματι, ενημέρωση της κυβέρνη-
σης για τον προορισμό του στρατεύματος και ζητήθηκε να
τηρηθεί μυστικότητα. Στις 29 Απριλίου νεώτερο τηλεγρά-
φημα του πρωθυπουργού προς το Υπουργείο των Εξωτερι-
κών, ανέφερε μεταξύ άλλων: «Αυτήν την στιγμήν το Ανώ-
τατον Συμβούλιον της Συνδιασκέψεως[…]εν τη σημερινή
συνεδριάσει του απεφάσισεν όπως το εκστρατευτικόν σώ-
μα αναχωρήσει αμέσως διά Σμύρνην. Η απόφασις ελήφθη
A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α
παμψηφεί. Ζήτω το Έθνος!».5
Η
μυστικότητα με την οποία η ελληνική ηγεσία προσπά-
θησε να διασφαλίσει τη μεγάλη στρατιωτική επιχεί-
ρηση τηρήθηκε μόνον ως ένα βαθμό, διότι ήδη από
την 1η Μαΐου ο ελληνικός τύπος έσπευσε να πανηγυρίσει το
γεγονός με πηχυαίους τίτλους. Διαβάζουμε από το Έθνος:
«Χαράς Ευαγγέλια. Εις την Σμύρνην αποβιβάζεται ο Ελληνικός
Στρατός. Εδόθη εντολή κατ’ απόφασιν ομόθυμον της Συνδι-
ασκέψεως». Μάλιστα, σε άλλη στήλη η εφημερίδα αναφέ-
ρεται στον απόπλου των πολεμικών σκαφών: 18 μεταγωγι-
κά θα μετέφεραν την Α΄ Μεραρχία, ενώ θα συνόδευαν τα
αντιτορπιλικά ‘’Λέων’’, ‘’Λόγχη’’, ‘’Ναυκρατούσα’’, ‘’Σφενδό-
νη’’ και τα τορπιλικά ‘’Θέτις’’, ‘’Δωρίς’’. Του ελληνικού στό-
λου θα προπορεύονταν 3 αγγλικά τορπιλικά.6 Το πανηγυ-
ρικό και αισιόδοξο κλίμα είχε αρχίσει ήδη να διαχέεται σε
ολόκληρη την ελληνική επικράτεια. Ο δήμαρχος Αθηναίων
Σπύρος Πάτσης, είχε δώσει εντολή να φωταγωγηθεί η πρω-
τεύουσα, ενώ η μουσική μπάντα του Ορφανοτροφείου, θα
ανελάμβανε να παιανίσει στους δρόμους.7
Σύμφωνα με το εκπονηθέν σχέδιο, από τις 27 Απριλίου
ξεκίνησε η επιβίβαση του Πεζικού από το λιμάνι των Ελευ-
θερών της Καβάλας, ενώ το Πυροβολικό επιβιβάστηκε στο
στον όρμο του Σταυρού και το Μηχανικό στο λιμάνι της Κα-
βάλας. Διοικητής της Μεραρχίας ορίστηκε ο συνταγματάρ-
χης του Πυροβολικού Νικόλαος Ζαφειρίου, αξιωματικός με
σημαντική συμβολή στο Μακεδονικό μέτωπο, όταν ως διοι-
κητής του 2ου Συντάγματος Σερρών, κατέλαβε το Μάιο του
1917 την τοποθεσία Ραβινέ. Η Διαταγή που είχε αποστείλει
ο Βενιζέλος στον Ζαφειρίου ήταν χαρακτηριστική και απο-
δεικνύει την αίσθηση του Έλληνα πρωθυπουργού για τη δυ-
σκολία του εγχειρήματος:
5 Γενικό Επιτελείο Στρατού/Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, Επίτομη
Ιστορία της Εκστρατείας στη Μικρά Ασία, 1919-1922, Αθήνα, 2001,
σ. 17· John Campbell-Phillip Sherrard, Modern Greece, New York,
1968, σ. 123-124.
6 Εφ. Έθνος, 1 Μαΐου 1919.
7 Στο ίδιο.
18
«Αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και στρατιώται,
Υπό των Μεγάλων Δυνάμεων απεφασίσθη η δι’ ελληνι-
κού στρατού κατάληψις της Σμύρνης και η δι’ αυτού εξα-
σφάλισις της τάξεως εν τη πόλει ταύτη. Σπανίως καθ’ όλην
την μακράν ιστορίαν του εθνικού μας στρατού ανετέθη εις
έν των τμημάτων του αποστολή τιμητικωτέρα της ιδικής
σας. Γνωρίζω ότι πάντες αισθάνεσθε δικαίαν υπερηφάνει-
αν διά την αποστολήν σας ταύτην και ότι θα αναλογίζεσθε
τας ευθύνας τας οποίας έκαστος εξ υμών φέρει απέναντι του
Έθνους. Είναι ανάγκη όπως έκαστος εκ των ανδρών της με-
ραρχίας εμπνέεται από την συναίσθησιν ότι ο ίδιος αντιπρο-
σωπεύει την Ελλάδα. Πρέπει ανά πάσαν στιγμήν να ενθυμή-
ται ότι από κάθε λόγον του, από κάθε πράξιν του εξαρτάται
η προς την Ελλάδα εκτίμησις ου μόνον των ομογενών, αλ-
λά και των ξένων στοιχείων, άτινα ευρίσκονται πολυάριθ-
μα εις Σμύρνην. Αι ευχαί του Έθνους ολοκλήρου σας συ-
νοδεύουν».8 Εξαιρετικά προσεγμένο κείμενο, στο οποίο
υπογραμμιζόταν η ευθύνη του καθενός και υπονοούνται
οι δυσκολίες που θα μπορούσαν να ανακύψουν. Το μετριο-
παθές διάγγελμα από τον Έλληνα πρωθυπουργό που ακο-
λούθησε, απέβλεπε περισσότερο στην κατασίγαση των πα-
θών και την αποφυγή πράξεων που θα εξήπταν περαιτέρω
τον τουρκικό εθνικισμό, καθώς όπως τόνιζε «δεν εορτάζο-
μεν την κατάλυσιν ενός ζυγού, διά να υποκαταστήσωμεν
εις αυτόν την ιδίαν ημών επικράτησιν επί βλάβη άλλων».9
Ε
ν τω μεταξύ, μετά από μια ενδιάμεση στάση στη Γέρα
της Μυτιλήνης, η ελληνική αποστολή κατέπλευσε στο
λιμάνι της Ιωνίας το πρωινό της 2ας Μαΐου, με το 4ο Πε-
ζικό Σύνταγμα να αποβιβάζεται πρώτο στις 7.50. Εκεί είχε
συρρεύσει πλήθος Ελλήνων για να υποδεχθεί τον ελληνικό
στρατό ως απελευθερωτή, καθώς από την προηγούμενη
ημέρα ο μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος είχε ενημε-
ρώσει στο ναό της Αγίας Φωτεινής τους Έλληνες ιθύνοντες
της πόλης. Οι περιγραφές των ανταποκριτών του αθηναϊ-
κού τύπου από εκείνο το πρωινό, κάνουν λόγο για ένα εξαι-
ρετικά ενθουσιώδες κλίμα, που είχαν δημιουργήσει το ελ-
ληνικό στοιχείο: «Προκυμαία υπερπλήρης εξάλλου πλήθους.
Όλοι κρατούν μικράς σημαίας και κάνιστρα ανθέων[…] όλαι
αι οικίαι είναι στολισμέναι με σημαίας, άνθη και τάπητας. Όλη
η περιοχή αντηχεί από ζητωκραυγάς. Στήνονται χοροί[…]».10
8 Δημήτριος Πουρνάρας, Ελευθέριος Βενιζέλος (Η ζωή και το έργον
του), εκδ. Ελεύθερος, 1959, τ. Β΄, σ. 435.
9 Έφη Αλλαμανή-Κρίστα Παναγιωτοπούλου, «Η Μικρασιατική εκ-
στρατεία από το Μάιο του 1919 ως το Νοέμβριο του 1920», στο
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, 1977, τ. ΙΕ΄, σ. 117·
επίσης των ίδιων, «Η συμμαχική εντολή για την κατάληψη της Σμύρ-
νης και η δραστηριοποίηση της ελληνικής ηγεσίας», στο Θάνος Βε-
ρέμης-Οδυσσέας Δημητρακόπουλος (επιμ.), ό.π., σ. 119-172.
10 Εφ. Έθνος, 2 Μαΐου 1919. Βλ. ενδεικτικά και ανάλογη περιγραφή του
πανηγυρικού κλίματος, εφ. Πατρίς, 12 Μαΐου 1919, με τίτλο «Ενώ η
Κυανόλευκος κυματίζει εις την απολυτρωμένην πόλιν - Η πραγμα-
τοποίησις του ελληνικού θρύλου».
ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2018
 Οι δυσκολίες της αποστολής, ωστόσο, παρουσιάστηκαν
από την πρώτη στιγμή, καθώς ακροβολισμένοι Τούρκοι άρ-
χισαν να βάλουν εναντίον του τάγματος Ευζώνων, υπό τον
Ταγματάρχη Τζαβέλλα, το οποίο κατευθυνόταν στο Διοι-
κητήριο της πόλης. Στην αιφνιδιαστική κίνηση των Τούρ-
κων οι Εύζωνοι απάντησαν με αρχική υποχώρηση, επανα-
συσπείρωση και αμέσως μετά επίθεση στο Διοικητήριο, το
οποίο και κατέλαβαν, συλλαμβάνοντας 400 Τούρκους.11 Τα
επεισόδια εξαπλώθηκαν και σε άλλα σημεία της πόλης, με
αποτέλεσμα να ακολουθήσει πανδαιμόνιο, με εκατέρωθεν
απώλειες.
Τον τουρκικό εθνικισμό, μετά τη συντριπτική ήττα της
Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον Παγκόσμιο Πόλεμο εί-
χε πυροδοτήσει ο τουρκικός τύπος με πύρινα άρθρα. Εν-
δεικτικά: η Χασιδάτ τόνιζε ότι «η αγαπημένη μας Σμύρνη,
η κόρη των οφθαλμών της Μικράς Ασίας, η μουσουλμα-
νική Σμύρνη (μέχρι της χθές την ωνόμαζαν αυτοί οι ίδιοι
‘’Γκιαούρ Ισμίρ’’) κατελήφθη στρατιωτικώς υπό του θανα-
σίμου εχθρού μας, της Ελλάδος», ενώ η Μεμλεκέτ καλού-
σε σε αντίσταση, αφού «η αθώα Σμύρνη μας αποτελεί την
μόνην έξοδόν μας προς το Αιγαίον», συνεπώς, ήταν «αδύ-
νατον να παραχωρηθεί εις τους Γιουνανλήδες».12
Τα αιματηρά επεισόδια της πρώτης ημέρας, υποχρέω-
σαν τον Βενιζέλο από το Παρίσι να κάνει αγωνιώδεις εκκλή-
σεις για ψυχραιμία και την αποφυγή προκλήσεων, έτσι ώστε
να μην ανατραπεί η εντολή που είχε δοθεί στη Συνδιάσκεψη
της ειρήνης. Για το λόγο αυτό άλλωστε μετέβη ο στενός συ-
νεργάτης του Εμμανουήλ Ρέπουλης στη Σμύρνη, μέχρι να
αναλάβει καθήκοντα Ύπατου Αρμοστή ο Αριστείδης Στερ-
γιάδης. Ο Ρέπουλης σε συνέντευξή του προς τους Τούρκους
11 Εφ. Έθνος, 3 Μαΐου 1919.
12 Εφ. Έθνος, 7 Μαΐου 1919.
ΕΘΝΙΚΕΣ
ΕΘΝΙΚΕΣ
ΕΠΑΛΞΕΙΣ
ΕΠΑΛΞΕΙΣ
• ΑΠΡΙΛΙΟΣ-
• ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ
ΙΟΥΝΙΟΣ
- ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ
2017 2018
δημοσιογράφους προσπάθησε να φανεί διαλλακτικός και
ήπιος, ευχόμενος να υπάρξουν συνθήκες «ειρηνικής συμ-
βιώσεως» του ελληνικού και του τουρκικού πληθυσμού και
υποσχόμενος ότι δε θα απομακρύνονταν από τις δημόσι-
ες υπηρεσίες όσοι Τούρκοι υπάλληλοι υπηρετούσαν μέχρι
τότε. Την παρουσία του ελληνικού στρατού την θεωρούσε
απαρχή ελευθερίας όχι μόνον για το ελληνικό στοιχείο, αλ-
λά και το μουσουλμανικό, το οποίο ήταν καταπιεσμένο «από
μίαν ωρισμένην τάξιν οργιάζουσαν» και η οποία «ωδήγησε
την Τουρκίαν εις την καταστροφήν».13
Γ
ια την απόδοση ευθυνών, ως προς τα συγκεκριμένα
επεισόδια, συστάθηκε Διεθνής Επιτροπή, το πόρισμα
της οποίας απέδιδε ευθύνες κυρίως στην ελληνική
πλευρά.14 Η «Αντέκθεσις» που συντάχθηκε από τον Αλέ-
ξανδρο Μαζαράκη - Αινιάνα δεν μπόρεσε να αμβλύνει τις
δυσάρεστες και προκατειλημμένες εν πολλοίς εντυπώσεις
ορισμένων ευρωπαϊκών κύκλων.15 Στη συγκεκριμένη περί-
πτωση, κάποιοι στρατιώτες κινούμενοι από την «μέθην»
της νίκης, όπως έλεγε ο Έλληνας πρωθυπουργός, οδηγή-
θηκαν σε βιαιότητες εναντίον Τούρκων πολιτών, κάτι που
ήταν αντίθετο με τις εντολές της ελληνικής πολιτικής και
στρατιωτικής ηγεσίας. Επιπλέον, δε θα πρέπει να παραβλε-
φθεί και ο ύποπτος ρόλος των Ιταλών για τα συγκεκριμέ-
να επεισόδια, καθώς η απώλεια της Σμύρνης είχε στοιχίσει
στη διπλωματία της Ρώμης.
13 Εφ. Πατρίς, 12 Μαΐου 1919.
14 Το κείμενο της Εκθέσεως, στο Μιχαήλ Ροδάς, Η Ελλάδα στην Μι-
κράν Ασίαν, Αθήναι, 1950, σ. 146-155· για τα συγκεκριμένα γεγο-
νότα, βλ. Victoria Solomonides, Greece in Asia Minor: the Greek
Administration of the Vilayet of Aidin, 1919-1922, διδακτορική δια-
τριβή, King’s College, University of London, 1984, σ. 53-64.
15 Αλέξανδρος Μαζαράκης-Αινιάν, Απομνημονεύματα, Ίκαρος, 1948,
σ. 265.
19
 100 ΧΡΟΝΙΑ
ΑΠΟ ΤΗ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ
ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ
Τελικά, ο Βενιζέλος δε θέλησε να συγκαλύψει την ευ-
θύνη που αναλογούσε στην ελληνική πλευρά, προκειμέ-
νου να αποδείξει την ειλικρινή του διπλωματική θέση και
με εντολή του συστάθηκε Στρατοδικείο, το οποίο καταδίκα-
σε σε θανατική ποινή δύο Έλληνες. Η κυβέρνηση Βενιζέλου
προχώρησε στη λήψη του σκληρού μέτρου της εκτέλεσης
Ελλήνων, για να αποδείξει στη συμμαχική διπλωματία ότι
η ελληνική διοίκηση της Σμύρνης διαπνέεται από πνεύμα
ισοτιμίας προς όλους τους κατοίκους, ώστε να μη δώσει λα-
βή σε όσους ήταν αντίθετοι στην απόφαση της Συνδιάσκε-
ψης. Παράλληλα, στρεφόμενος στο εσωτερικό, προειδο-
ποιούσε: «Αμήν, αμήν, λέγω υμίν ότι εάν μη συνετισθώμεν
και αν ιδίως οι στρατιωτικοί μας εν Σμύρνη δεν συνέλθουν
εκ της μέθης υφ’ ήν φαίνονται ευρισκόμενοι και δεν προ-
A Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α
λάβουν μεν πάσαν νέαν παρεκτροπήν, δεν κολάσουν δε
με την απαιτουμένην αυστηρότητα όλας τας ήδη γενομέ-
νας, θα καταντήσωμεν να εξωσθώμεν εκ Σμύρνης, κακοί
κακώς, εξηυτελισμένοι και ταπεινωμένοι».16 Η σχετική αρ-
θρογραφία των ημερών ασφαλώς απηχεί τις απόψεις του
πρωθυπουργού και είναι αποκαλυπτική. Διαβάζουμε από
το Έθνος: «Θλίβεται και πενθεί πας Έλλην, διότι επέπρωτο
μία τοιαύτη μαύρη σελίς αίματος αδελφικού να αμαυρώσει
την λαμπρότητα της καταλήψεως της Σμύρνης». Και μπο-
ρεί κάποιες βίαιες πράξεις Ελλήνων να «δικαιολογούνται
πληρέστατα εκ της μακράς καταπιέσεως, εκ των αφαντά-
στων διωγμών και των μυσαρών κακουργημάτων» εις βά-
ρος του ελληνικού πληθυσμού από τις οθωμανικές αρχές,
ωστόσο «η ελληνική Δικαιοσύνη ήρθη υπεράνω της στενής
αντιλήψεως του Δικαίου[…] κρίνον τους ενόχους εγκλήμα-
τος εσχάτης προδοσίας κατά της τιμής, κατά του ονόματος,
κατά των υψίστων συμφερόντων της Πατρίδος».17 Παράλ-
ληλα, ο συνταγματάρχης Ζαφειρίου βρέθηκε στην ανάγκη
να απειλήσει ότι οι εργασίες του Στρατοδικείου μπορεί να
«πληθυνθούν υπερμέτρως διά σοβαρών ποινικών υποθέ-
σεων εναντίον των κακοποιών», ενώ έκανε έκκληση στους
κατοίκους της ζώνης της Σμύρνης για σεβασμό «της ατο-
μικής ελευθερίας και των θρησκευτικών πεποιθήσεων των
αλλοθρήσκων συμπατριωτών [τους]».18
Β
άσει της ίδιας λογικής, πιθανόν, να εξηγείται η εμμονι-
κή υπεράσπιση του Βενιζέλου στην υπεράσπιση του
Στεργιάδη, μιάς αινιγματικής φυσιογνωμίας που προ-
κάλεσε πολλές αρνητικές αντιδράσεις μεταξύ των Ελλήνων
της Σμύρνης, κυρίως λόγω της αυστηρότητάς του στον τρό-
πο με τον οποίο ασκούσε τα καθήκοντά του. Έτσι ίσως εξη-
γείται και η επιλογή να τοποθετηθεί στην Ύπατη Αρμοστεία
το συγκεκριμένο πρόσωπο. Με τον Ύπατο Αρμοστή είχε
16 Επιστολή προς τον αναπληρωτή υπουργό Εξωτερικών Αλέξανδρο
Διομήδη, στο Michael Llewellyn Smith, Το Όραμα της Ιωνίας. Η Ελ-
λάδα στη Μικρά Ασία, 1919-1922, Μ. Ι. Ε.Τ., 2004, σ. 193-195.
17 Εφ. Έθνος, 8 Μαΐου 1919.
18 Εφ. Έθνος, 6 Μαΐου 1919.
20
έρθει σε προστριβές, από τις πρώτες ημέρες, και η στρατι-
ωτική ηγεσία για ζητήματα αρμοδιοτήτων. Ο νόμος με τον
οποίο προσδιοριζόταν το καθεστώς διοικήσεως της Σμύρ-
νης, θα μπορούσε να δημιουργήσει παρερμηνείες ως προς
το συγκεκριμένο ζήτημα. Το άρθρο 1 όριζε ότι υπό τις δια-
ταγές του Αρμοστή διατελούσαν όλες οι αρχές, ακόμη και
οι στρατιωτικές, «εφόσον δεν πρόκειται περί πολεμικών επιχει-
ρήσεων ή άλλως καθαρώς στρατιωτικών ζητημάτων, ασχέτων
προς την Διοίκησιν και την δημοσίαν τάξιν του τόπου».19 Ακρι-
βώς αυτή η τελευταία αποστροφή πιθανόν να άφηνε περι-
θώρια για διενέξεις, πολύ δε περισσότερο αν η μία πλευρά,
εν προκειμένω ο Αρμοστής, χαρακτηριζόταν από αυταρχι-
κή και συγκεντρωτική διάθεση, ενώ ταυτόχρονα εξελισσό-
ταν μία στρατιωτική επιχείρηση όπου φυσικώ τω λόγω οι
αξιωματικοί θα είχαν κυρίαρχο ρόλο.20 Τελικά, αποφασίστη-
κε ότι για τα στρατιωτικά ζητήματα θα επιλαμβάνονται μό-
νον στρατιωτικοί και όποτε προέκυπτε διχογνωμία, τη λύση
θα έδινε ο ίδιος ο πρωθυπουργός.
Π
αράλληλα και σε επιχειρησιακό επίπεδο, ο ελληνικός
στρατός από το πρώτο διάστημα είχε να αντιμετωπί-
σει τις αιφνιδιαστικές κινήσεις των ατάκτων του Μου-
σταφά Κεμάλ, ο οποίος είχε αποβιβαστεί στη Σαμψούντα
από τις 19 Μαΐου του 1919, οργάνωσε αντάρτικα σώματα
και επιδιδόταν σε ανταρτοπόλεμο στις παρυφές της ελληνι-
κής ζώνης κατοχής. Το ίδιο διάστημα οι Έλληνες του Πόντου
και του εσωτερικού της Μικράς Ασίας, καθώς ήταν απρο-
στάτευτοι, βρέθηκαν στο έλεος της κεμαλικής εκδίκησης,
ενώ δημιουργήθηκε μεγάλο προσφυγικό ρεύμα προς τα μι-
κρασιατικά παράλια και την Προποντίδα. Οι ελληνικές δυ-
νάμεις προέβαιναν σε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις σε βά-
θος πολλών χιλιομέτρων και επανέκαμπταν στη ζώνη της
Σμύρνης.21 Αλλά οι μεγαλύτερες δυσχέρειες της Μικρασια-
τικής εκστρατείες μόλις τώρα άρχιζαν.
19 Φ.Ε.Κ. της 10ης Σεπτεμβρίου, αρ. 206, Νόμος 2493, «Περί της Ελ-
ληνικής διοικήσεως της Σμύρνης μετά της περιοχής αυτής».
20 Για την προσωπικότητα του Στεργιάδη έχουν διατυπωθεί πολλές
διαφορετικές κρίσεις και απόψεις, οι περισσότερες αρνητικές. Βλ.
ενδεικτικά, George Horton, Η Μάστιγα της Ασίας, Εστία, 1993, σ,
82, ο οποίος, τον θεωρεί «πολύ αξιόλογο»· Χρήστος Αγγελομάτης,
Χρονικόν μεγάλης Τραγωδίας(Το έπος της Μικράς Ασίας), Εστία, χ.χ.,
σ. 59-74· Βικτωρία Σολομωνίδου, «Βενιζέλος-Στεργιάδης: μύθος
και πραγματικότητα», στο Θάνος Βερέμης-Γιούλα Γουλιμή(επιμ.),
Ελευθέριος Βενιζέλος: κοινωνία-οικονομία-πολιτική στην εποχή του,
Γνώση, 1989, σ. 477-536. Οι εντυπώσεις του Παναγιώτη Δαγκλή,
Αναμνήσεις - Έγγραφα - Αλληλογραφία (επιμέλεια Ξενοφών Λευκο-
παρίδης), Αθήναι, 1965, τ. Β΄, σ. 276, όταν είχε μεταβεί για επιθεώ-
ρηση στην Ήπειρο, όπου υπηρετούσε ως Γενικός Διοικητής ο Στερ-
γιάδης: «[…]άνθρωπος δραστήριος, ευφυής και ευπαίδευτος, εις
άκρον όμως αυταρχικός και αυθαίρετος, ενεργών ανεξαρτήτως και
αυτών των Υπουργών».
21 Για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του πρώτου έτους, βλ. Γενικό Επι-
τελείο Στρατού/Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, Επίτομη Ιστορία της
Εκστρατείας στη Μικρά Ασία, 1919-1922, Αθήνα, 2001., ό.π., σ.22-48.
ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2018