l;ti Jl~l

. .
ESKIŞEHIR
TEPEBAŞlBELEDİYESİ

I. ULUSLARARASI ESKİŞEHİR
PİŞMİŞ TOPRAK SEMPOZYUMU
BİLDİRİLER KİTABI

I. INTERNATIONAL ESKİŞEHİR
TERRACOTTA SYMPOSIUM
PROCEEDINGS BOOK

15 AGUSTOS - 5 EYLÜL 2001 ESKİŞEHİR - TÜRKİYE

15 AUGUST - 5 SEPTEMBER 2001 ESKİŞEHİR- TURKEY
 1. Uluslararası FişiiliŞ
Toprak S'empozyumı.t Eskişehir, Türkiye, Ağustos- Eylül, 2001
1./ıııenıatioııal Terra Co/la Symposium, Eskişehir, Turkey, August- Sepıember, 2001

ANTİK ÇAGDA ANADOLU'DA KURŞUN SIRLI SERAMiKLER

A. ORANSAY
Anad olu Üniversitesi- Engellil er Entegre Yüksekokulu, Eskişehir, Türkiye

Kurşun s ırlı sera mikler, Geç Hellenistik- Erken Roma lüks kapları içinde önem li gruplardan
biridir. İsmini s ırın içinde yüksek oranda bulunan kurşundan alan bu kapl ar, aynı zamanda
sırlı kaplar tarihi için de önemlidir. Kurşun s ırlı seramilderin en belirgin özelliği , kapların
üzerindeki kabartma süslemeler ve renkli sırd ır. Kabın dışı yeşil, içi ise sarı renkli sırla
ka planmıştır. İlk örnekleri kuzey Suriye'de görülen bu kaplar Anadolu'da ilk olarak Tarsus'ta
İ.Ö.l .y. y.'ın ortalarından itibaren üretilmeye başlar. En parlak dönemini İ. S . l.y .y. 'da yaşayan
kurşun s ı rltiarın bu dönemde bell i başlı üretim merkezleri arasında Tarsus, Perge ve antik
çağda Karia olarak adlandırılan gün eybatı Anadolu sayılabilir. Bunun dış ında birçok üretim
merkezinin daha bulunmaktadır. Yazar burada kurşun sırl ı seramiklerin geliş im ve
sınıfland ırması hakkında bi lgi vererek Anadolu'nun seramik üretimi ndeki yerını
açıklamaktadır.

The leud glazed w~u·es aı·e an inıport ant gmnp in luxury vessels of Iate Hellenistic- early
Roman Period. They take the name from high-scaleJ Jead oxide in glaze. Thesc wares have
alsa an important by the history of glazed warcs. !'dost attentive private of the lead glazed
waıcs seems in relief decorating and colourful surface. All wares have two main colours:
inside, light yellow- ınustard; outside, green- dark green. Early examples produced first in
Noıth Syria. In Anatolia, the lead glazed wares began to produc ing firsl in Tru·sus sincc
ıniddle of the t"iı·st century B.C. Bul the notable workshops or this wares working during fiJst
century A. D.. They have a lo t offimis especiall y in Tarsus, Perge, southwest region, - ancient
Karia region- and in other rrı.inor workshops in Anatolia. In this aı·ticle the author mentioned
the place of Anatolia in lead glazed ware products, the evaluation and vaı·iation of the
Producing in Anatolia.

ı. GİRİŞ

Kurşun Sırl ı Seramikler antik çağ dünyasınd a yapımı zor, pahalı ve lüks seramik grupl arınd an
biridir. Antik çağdaki ismi henüz bili nmeyen bu seramikler ismi ni, üzerine sürülen sırı n
içinde bu lunan yüksek orandaki kurşundan alır . Michigan University' den Frederick
Matson'un Tarsus' dan ele geçen seramiklerin analizi nden a l dığı sonuçlara göre % 65-67'ye
kadar ulaşan oranda kurşun içermektedir [1]. O zamana kadar kullanı l an en eski sırl ardan biri
olan alkali sırl arın dan sonra, yüksek kurşun içeren bu sır tü rü aynı zaman da seramik tarihinde
önemli bir gelişimin ilk örneklerinden biridir.

-47-

L w lUUiJ&!&Z&Wi
Bugüne kadar yapı lan kazılar ile kurşu n sırlı seramiklerin örnekleri Anadolu, Kuzey Suriye ve
Güney Rusya başta olmak üzere Doğu Akdeniz ve Karadeniz'de çeş it l i yerlerden ele
geçmiştir. Bu yerlerden bazıl arı n da seramik üretiminden arta kalanlar ve fırın izlerine
rastlanmas ı ile bu seramik grubunun tek bir merkezde değil farklı atölyelerde yap ıl dığı
anlaşılmışt ı r. Bu atölyelerden saptanabilen lerin büyCı k kısm ı Anadolu'dad ı r.

Hellenistik ve Roma döneml erindeki diğer seraıni klere oranla oldukça iyi ve kaliteli bif
hamura sahip olan bu kapların üzerine sürülen s ır, kabın dı şında koyu yeşil , içinde ise açı k
sarı veya hardal sarı s ı renkl erdedi r. Bu özelli k bir çok araştırınacıya göre maden i kapları n
taklit edilmesinden kayn aklan maktadır. B i l i n d iği gibi Ro ma döneminden itibaren artan sayıda
değerli madenden yapıl an kap l arı n ucuz seramik taklitl eri yap ı lmı ştır . Jones'a göre
seram ilderin üzerindeki yeşi l renk, akside ol muş bakır veya gü müşü; sarı ise yeni işlenm iş
bronz veya alt ı nı temsil etmesi u nedene dayanmaktadır [1]. Atik ise renk seçiminin bir
taklitten kaynakl anmad ığını, sadeec seramik üreticileri nin o dönernde moda olan madeni
kapları kendi lerine örnek almı ş olab i leceğin i il eri sürmektedir [2].

2. ORTAYA ÇIKIŞI VE YAYILIMI

Mezopotaınya kabartmalı seram ikleri geleneğine dayanan kurşun sırt ıl arın ilk üretildikleri
yerler Kuzey Suriye' deki atö lyelerdir. Kap fo rmlannda ve süslemelerde bazı standartlar ilk
defa bu atölyelerin üretiminde görülür. [ 1]. Bu üretim kı sa süre içinde sev il erek
yaygı nlaş maya başl amıştır. Cicero'nun, İ.Ö.SO yılında y azd ı ğ ı bir mektupta Rhosus kentinde
yen i üretilmeye başlayan bi r kap grubundan bahsedilmektedir. Cicero'nun ''Rhosica Vazo l arı"
olarak adland ırd ı ğı bu grup o dönemde büyük bir popülerlik kazanmış, kent bu sayede bir
ihracat Jimanına dönüşmüştür [Cicero "Epistulae Ad Atticum" 6.1. 13]. Jones, mektupta
anlatılan Rhosica Vazolarının , kurşun sırlılar o lması gerektiğin i söyler. Dol ayısıyla bu mektup
bize, yazıl dığı tarihte Kuzey Suriye kurşun sırl ı seramiklerinin üretim inin kuzeye, Anadolu'ya
doğru yayıldığını göstermektedir [1].

Kuzey Suriye' den sonra Anadolu'daki atölyeler, bu seramik gr ubunun en kaliteli örnek lerinin
üreti ldiği yerlerin başında gelm i ştir. Anadolu'da il.!< kurşun sırlı örnekler İ.Ö.l . y. y. ' ı n ikinci
yarısında Tarsus'da üreti l m iştir [1]. Başlangıçta ticaret ve gezginler aracılığı yla dağıl an bu
seramikler, bi r süre sonra Anadolu' nun batı kesim lerindeki çeş it li merkezlerde de ü retil m i ştir.
İ.S.J.y.y. Anadolu' da kurşun s ı rlı seramiklerin en güzel ve kaliteli örneklerinin veri ld iğ i
dönemdir. B aşta Perge, Tarsus olmak üzere birçok merkez Kuzey Suriye' den gelen form ve
süsleme standartl arını zaman zaman deği ştirmiştir. Böylece üzerinde im zası o lmamasın a
rağm en bir seramiğin hangi atölyede üretil diği anlamak mümkün hale gel mişti r. Bu açıdan
Anadolu, Kuzey Suriye'de ortaya çıkan kurşun sı rlı seramik geleneğini n gelişerek,
olgunlaştığı bi r yer olma özell iği ni taşır.

Anadolu' daki gel i şmeleri n ardın d an Güney Rusya'da, fark lı özellikleri ile farklı bi r repertuar
ortaya çıkar. Sırın rengi kabın d ış ile iç yüzeyi nde yer değiştirir, süslemelerde ise figürlerin
karikatürize ed il diği sahneler vardır. Bu kaplar Anadolu' nun kuzeyb atı kesiminde yaygın l ık
kazan mı ştır [1].

-48-

f .!l 44UlU!iA Ci i l ts m
3. YAPIM TEKNİKLERİ

Kurşun- sırl ı
seramiklerin üretimi birkaç aşamada yapılır Bu aşamaların tam olarak
saptanabi lmes i Tarsus ve Perge'deki atölyelerde ele geçen üretim kalıntıları ve artıkları ile
mümkün olabilmiştir [1,2].

Kıırc: nn c:;:ırlı l ~rın c:.il rPrini

V!=tnlm ._.._.._...,..._.uu rl1trı:ıı-r' QPrı:ım~l,. l a,....rl oı"" i"'J'(7trrın or'\ ;:..,.......,.~.....-..1; .... ,....l,+ n l, .... ı... ....... ;;......,.,.... .... : . . . ,..
---~y--~· _. ............. a. . . . . ..... J ..... t' .......... ...._.. •t:;ı'-'..ı.
..:ıvJI.-C.JJ...lil"-l.VJ.UVl l U.JUU.l.l VlJ UlJLdllll llU~"'\.La .1\.._aUllJ UL..GJ!UV

yapılan kabartma süslemelerdir. Bu süslemelerin yapılması çok büyük bir dikkat ve titizlik
gerektirmektedir. Kabaıima süslemelerin yapımında en yaygın kullanılan yöntem, bütün
kabın önceden hazı rlanmış kalıpta yapılmasıdır. Bütün kap gövdesinin negatif kalıbı
hazırlanır. Seramik çamuru bu katıbın içine bastırılarak kabınşekli verilir. Bu yöntem hızlı ve
seri üretime uygun bir tekniktir. İkinci yöntemde seramik tomada yapıldıktan sonra, negatif
motif kalıpları gövdeye bastırılarak desen yapılır. Bazen negatif kalıpta a·ynca hazırlanmış
süslemeler kabın üzerinde apiike edilmektedir. Daha az kullanılan bir teknik ise çamurun elle
şekillendirilip kabı üzerine yapıştınlması şeklinded ir. Bu yöntem Barbotin tekniği olarak da
adlandırılır .

Kabın şekli kabaıima

süslemeleri yapıldıktan sonra birinci pışırıme sokulur. Bazı
ve
örneklerde fırına sokmadan önce kabın bütününe veya sadece süslemelerin olduğu yerlere
s ı raltı boyası sürüldüğü görülür. Birinci pişirim sırasında fırın ın sıcakl:ğı 1000-1 100°C
arasında olmalıdır.

Fırından çıkarıldıktan sonra kabın bütünü sırlanır. İkinci pişirimde fırın sıcai:lığı, sırdayanma
kusurları na yo l ap1aması için daha düşük bir seviyede: yaklaşık olarak 700- l 000°C
arasındaki bir değerde olmalıdır.

4. FORM

Kurşun sırlı seramik yapan atölyelerin kullandıkları kap formlarL madeni kapların formları ile
benzerlik gösterir. Şölenlerde, masa üstü kabı olarak daha çok içki servisinde kullanılan bu
grupta en yaygın olarak üretilen kaplar içki kaplarıdır. Bunların içinde özellikle Skyphos
olarak adlandırılan çift halka kulplu bardak formu, Augustus döneminde son derece popüler
olup bunların çok sayıda gümüşten yapılmış örnekleri hazine buluntuları arasında ele
geçmişt ir 1 _ Ayrıca içki hazırlamakta kullanılan krater adı verilen geniş çanaklar, içki servisi
yapmak için tek kulplu sürahi ler de sık olarak ele geçen forml ardır . Bunların dışında geniş,
yayvan çanak lar, parfum kapları, amphora gibi örneklerde az sayıda mevcuttur[!].

5. SÜSLEME

Kurşun sı rt ı
seramiklerde bütün kap yüzeyi süslenebilmektedir. Esas süsleme dudak kenan ile
kaide arasındaki k ı s ı mda bütün kabın etrafını çevirir. Bazen bu alan alttan \·e üstten kabartma
halkalarla sınırlandırılarak bir friz haline getirilir. Kabın içinde ·süsleme görCılmez. Halka

1
Örnekler için Bkz. Strong, D.E. Greek & Roman Gold and Silver Plate, London, [1966]

-49-
kulplu örneklerde, k:ulbun dudak kenarına bağlandığı yerlerde, iki yana açılan küçük
kolcukların stilize kuğu kuşu şekl inde yapılması İnıparater Augustus döneminde bir
çıelenektir. Genellikle güzel ve ho şa giden şeyleri simgeleyen kuğu kuşu mitolojide Tanrı
Apolion 'a atfedilmişlerdir. Özellikle -Augustus döneminde sıklıkla kullanılan bir süsleme
ögesi olmasın ın altında yatan ned en ise Toynbee'ye göre Apolion' un Augustus'un koruyucu
tanrısı olarak kabul edilmesidir [3].

Özellikle şarap servisinde kull anı l dığı ıçın üzerlerinde görülen süslemeler de bu nunla
ili şkilidir. Bitkisel motifler içinde asma yaprakları ve üzü m salkımları özel bir yer tutar (Şeki l
1). Bunun d ı ş ında, lotus yaprakları, rozetler, dallar, toplu iğn e başı şeklind e çıkıntılar yer yer
arada kalan boş lukları dolduracak şekilde kompoze edilir. Süsleme repertuarında görülen
ikin ci bir gıııp ise fıgürl erdir. Özellikle şarap tanr ı sı Dio nysos ile ilgili sahnelerde tanrının
kendisi, Maenadlaq Eros gibi mitolojik varlıkl ar vardır. Karadeniz' in kuzeyinde Rusya' daki
atölyelerde karikatürize edilmiş tiplerde yine bu fıgürlere örnektir [4].
...-.-- -...
'

t+,~
:: :::::~

..!::::::::/
,...:.~·::.·::::.:

· <~i/

Şe kil 1: Ku rşun S ırlı Seramilderin Üzerindeki Bitkisel \lotiflerden Örnekler ( N.Atik: s. 29)

Yukarıda bahsedilenler, kurşun s ı rlı seramik atölyelerini n tercih ettiği süslemelerin içinde en
yaygın olanl arıd ı r.
Atölyelerin sayıs ının artm as ıyl a aşağid a yeri geldikçe deği ni l eceği gibi,
her atölye kendi özel süsleme repertuarını oluşturmuştu r.

6. ANADOLU'DA ÜRETİM YAPAN ATÖLYELER

Aııti k çağda Anadolu ' da kurşun sı rlı seramik üreten atölyeler ile ilgili elimizde hiçbir yazılı
kaynak ol madığı için bunl arı n saptanması arkeolajik verilere bağ lıdır. Kazısı yapılan birçok
antik kentte ele geçen bu lu ntuların gö s terdiğin e göre; Tarsus'taki üretimin başlamas ı nın
ard ı ndan Anadolu'da bazı merkezlerde yakl aşı k olarak iki yüzyıllık bir dönemde bu seramiğ in
üretimi çok b aşarı lı bir şekil de yapılmı ştır.

Üretimi yapan merkezlerin saptanmasınd a en önemli bulgular kalıp parçal arı, üçayak gibi
araçlardır. Bunlar üretim sırasında seramiklerin, şekillen d irild ikten sonra pişi rilmesinde
kullanı ldı kl arı için bir yerde seramik üretiminin yapıld ığını gösteren birincil kan ıtlardır.
Bunlar gibi kazılarda ele geçen yarı mamul seramik parçaları ve üretim hataları gib i kalıntılar
da büyük önem taşımaktadır. Yarıs ı s ırl anmış, kırılmı ş, çatl aınış veya gereğinden fazla pişmiş
bu parçal arın atölyeden çok uzakta olmayan bi r yere dökülm esi, bu gibi kalı ntıl ar ile
karş ıtaş ı ld ı ğ ı zaman y akın civarınd a bi r atölyenin olabileceğini dü şündürmesi nedeniyle
üzerind e durulması gereken bulgulardır. Anadolu'daki atölyelerin büyük kı smı üretim hatal ı

-50-

... • ol • _· • • •• : _ • .. " •• ;. ~ ~·.·:...·?ıl.-.·.:.:· -·-./~·;;:( ~-

• ..... :. 'i;..J &4 ann A414brt§fMS 2 ;e .,
f
ı

ı
!
ı
ı
i
ı
1 seramik bul guları ile saptanmıştır. Ancak Tarsus ve Perge gibi üretim araçları ile birlikte
ı bulunan atölyeler de vard ır .

ı İmparator Augustus,
ı Vespasianus ve Tiberius dönemlerinde Anado lu'daki atölyelerin
! say ısında bir artış görülür. Üretimdeki kalite, form çeşitliği süsleme repertuarındaki
ı zenginliğinde aynı döneme rastlamas ı; genel olarak İ. S .l. y. y. 'da bu atölyelerin en pa rlak
dönemierini yaşadı kiarını göstermektedir. Bu üretim İ.S . 2 . y.y. ' da da yavaş yavaş gerileyek
devam eder. 3 .y.y' da is e artık kurşun sır lı seramikterin çok az üretildiğini görüyoruz. Bunun
neden i art ık piyasada eskisi kad ar talep görmemesi olabilir. Franck' a göre aynı dönemde
Suriye yoluyla dış pazarda kendini tanıtarak sevdiren cam kaplar, ucuz ve yapımı kolay
olması nedeniyle moda olması bunda önemli bir etkendir [5].

6.1. Tarsus

Yukarıda da değinildiği gib i Tarsus. Anadolu'd a kurşun sırlı seramikleri n ü retiminin yapı l dığı
ilk merkezdir. İ.Ö . l.y. y.'ın ortaların dan itibaren faaliyete geçmi şti r. Oldukça kaliteli bi r
işçiliği o lan ürünleri, henüz buradaki araştırma çalışmaları nın ilk dönemlerinde Barker ve
Langlo is tarafından bulu nmuş \·e Louvre Müzesine verilmiştir. Goldmann tarafınd an II.
Dünya Savaşı zamanında yap ı lan kazı l ar sırasında ise, burada b ir atölyenin olduğun iş aret
ede n çok say ı daki kal ıp parçaları , üretim artı kları, henüz sırlanmamış parçalar e le geçmiştir
[61.

Tarsus kurşun sırlıLm nı n büyük ;.;ısm ı kalıpt a ve tek parça olarak yap ıl mıştır. Bu kaplarda
Kuzey Suriye'de üretilen ilk kur~un sırlı seramikterin etkisi hissedilmektedir. Bu nedenle
daha sonra Anadolu'nu çeşit li yerlerinde üretilen diğer örneklere oranla gerek form ve
gerekse süsleme açısından daha standart özellikler görülür. Motifler kap üzerinde şem atik
olarak, birbiri nden ayrı bir düzen içinde yerleştirilmiştir. Gövdede yaygın olarak göliilen
süs lemelerden biri ufak, topluiğne başı şeklinde çıkıntıların meydana getird i ği
"nuppe ndekor'"dur Tarsus'a özgü bu süsleme, Anadolu 'da çok yaygın değ ildir. Ayrıca pul
benzeri, yanyana sıralanmış yapraklardan oluşan bir diğer koropozisyonda s ı klıkla karş ı mıza
çıkm aktadır.

En yayg ın ku llanılan kap formu halka kulplu Skyphos ' tur. Skyphos'ların üzerindeki
Süslemeler, dudak kenarının hemen al tınd an baş lar ve bütün gövdeyi sararak tabana kadar
iner. Halka kulpun üst bitimi iki yandan kabı saran kolcuklada sona ermektedir B u kolcuklar
stilize kuşbaşı şekl ind edir. Bundan başka, kantharos ve sürahi gibi başka formlarında
örnekleri az da olsa mevcuttur [1].

6.2. Perge

Türkiye'nin güneyinde, antik P amphyl ia bölgesindeki Perge'de bir d iğer önemli atölyenin
kalın tıları bulunmuştur. Yapılan kazıların sonu çl arı n a göre bu at ölye en par la k çağını
İ mparator Augustus [İ.Ö . 27- i.S. l4] zamanınd a yaşamıştır.

-51 -
Perge' deki atölyeden gunumuze ulaşan buluntular arasında seramilderin hazırlanması ve
pişirimi esnasında kullanılmış araçlar; yarı mamul, üretim hatalı ve sırsız seramik parçaları
vardır [2].

Seramiklerin pişirilmesi sırasında birbir.ine yapışmadan durm as ını sağl ayan üçayaklar, kurşun
s ı rlı
seramiklerin hazırlanm ası konusunda önemli bilgiler vermektedir. Bu araçları, üç gru pta
inceleyebiliriz; Bunlardan ilki, üst ve ait yüzierinde üçer ayakçık bulunan yassı bir tabak
şekli ndedir. Kaplar ağ ızları yukarıya gelecek şeki l de üstüste konurken aralarına yerl eşt i rili r
(Şekil 2,b). İkincisi , ilki gib i yassı bir tabak şeklinde olup üzeri nde silindir biçimin de bir
uzant ı vard ır . Seramikler bu uzantı nın üzerine, ağızl arı aşağıya gelecek şekilde yerl eştiriterek
pişirime sokulur (Şeki l 2,a). Büyük boyutlu kapların yerleştiri lmesin de kullanı l an üçüncü bir
tip ise ters dönmüş bir çanağa benzer. Seramikler fırmın içinde bunların yardımıyla üstüste
durur (Şekil 2,c). Özellikle ikinci ve üçüncü yöntem ler sırasında kab ın ters olarak fırına
konu l ması , yeni sürülmüş sırın akarak dudak kenarında birikmesi ne ve koyu renk bir şeridin
oluşmasına neden olur.

ab
{:• • ••·· -- •• ••• •• • • •• •••• •t• ••• • ·• •• • • • ••••• • ov .. . ..-,
-~;·
\ __
\.. ~-:::

'·, .·: :~·:.:.: .:.:~·.:.: <~~~-~~~:=:8;/~' '

.......... ..... .............. . ·g· ·····-·-· ------ · · z=~

\, \ : ;;_;=;" ~:~~,/'
'- -,_:-·--:-;::-·-··-~------~ ...._
\ / ·---···· ·· ··..;"·<~_·"
\_,·· ·,~;

-:.-::-·
l ,. ,, ..... .. .., .... c .••• :

:__~ ,!,_ __.:..__;_ ••• : - •• • ;

Şekil 2: Kurşun Sırlı Seramik Üretim Teknikleri (N.Atik: S.23,27)

Perge' de üretilen kap formları arasında Kantharos, Kupa, Krater gibi içki kaplarının yanı sıra,
tabak, Askos gibi formlarda vardır. En çok örneği görülen form, Tarsus'ta olduğu g ibi

-52-

sm· w '''"it w ;oM MM .. ti rm-

Skyphos'tur. Çift halka kulplu bu fonnu n tabana yakın kısmında süslemeyi alttan sınırlayan
bir halkanın bulunması, Perge örneğin i diğer merkezlerin Skyphos formlarından ayıncı bir
özelliktir.

Süsleme rep ertuarı ağırlıklı olarak bitkisel motifl erden oluşur. Asma ve sarmaşık yaprakları,
rozetler ile üst kenara asılı durumda pul benzeri, yanyana sıralanmış yaprak motifı belli başlı
motifıerdir. Süsiemeier karmaşık ve birbiri içine geçmiş bir şekildedir. Özellikle bitkisel
motifler son derece canlı yapılmıştır. Beş parçalı asma yapraklarının detayları gerçeğe
yakındır. Diğer atölyeler gibi Perge'de de figüratif sahneler vardır. Kabın etrafını çeviren
fıgürlerden oluşan sahneler konularını mitolojiden almıştır [2].

6.3. Güneybatı Anadolu Grubu

Anadolu'nun güneybat ısında antik çağda Karia olarak adlandırılan bölge sınırları içinde
kalan bir kent olan Labraunda' da çok sayıda kurşun sırlı seramik ele geçmiştir (7]. Bu
seramiklerin nerede yapıldığı henüz kesin olarak bilinmemektedir. Bilinen, atölyelerin
üretimlerinden farldı özellikleri olan bu seramik grubuna bölgede başka yerlerde de
rastlanılm ıştır. Ancak Labraunda'da ele geçen seramilderin bunların hepsinden fazla olması
nedeniyle, yapıld ıkları atölyenin uzakta olmaması gerekir. Kentteki seramik buluntular

Resim 1: Labraunda' dan ele geçen bir halka kulplu Skyph os

üzerinde çalışan Hellström'e göre sözkonusu grup Labrau nda veya kentin içinde olduğu
Güneybatı Anadolu bölgesi içinde bir atölyede üretilmiş olabilir (Resim 1)[7]. Kesin atölye
tespiti yap ı lamadığı için bu gruba genel olarak "Güneybatı Anadolu Grubu" ad ı Gabelmann
tarafından verilmi şti r [6].

Labraunda'dan ele geçen kurşun sırllların Anadolu'nun başka merkezlerinden ele geçen
seramiklerden ayıran bir çok ortak özellikleri vardır . Herşeyden önce Doğu Anadolu ve
Kuzey Suriye atölyelerinin genelinde görülen bir özellik olan bitkisel motit1erin kap üzerinde
birbirinden ayrı olarak betimlenmesi burada terked ilmiş; yerine bütün süslemelerin birbiri
için e geçmiş ve çok daha doğal yapılması tercih edilmiştir . Ayrıca standart kap formlarını
kullanmak yerine sürekli yeni formlar denemişlerdir.

Güneybatı Anadolu atölyesinin ürettiği kapların en karakteristik özelliği ise başta Megara
kapları olmak üzere Hellenistik dönem kabartmalı seramiklerinde görülen süsleme sistemi

-53-

M AU& i Qıii •• z_ • s 1 Milili :IIDM b !§i!!ii:S

 ·. ·- -;;:,\.

geleneğine sad ı k kalmış o lmasıdır. Tarsus Kurşun sırlı seramiklerinde görülen pul benzeri
yaprak süs l eınelerin in yerine küçük, ince uçlu ve ucunda ok buluı:;an üstüste bindiri lmiş
yaprak süsleme!erinin görülmesi de bunun güzel bir örneğidir. Bu atölyenin süsleme
repeıiuarı n da görülen diğer belli b aşl ı motifler ise lotus yaprakları, ze~1i n dalı, sarmaşı k dalı,
n arçiçeğ i ve asma yaprağıd ır. Bunun ya nı s ıra Mainz'deki Römische Germanische Zentral
Museum'da bulu nan bir örnekte de o l d u ğu g ibi bu tür bitkisel mmitlerin aras ınd a küçük,
oturan Eros gibi fi.güratif sa lı ne i ere de rast i anı lmaktad tr. Eie geçen örneklerin tamamına
yak ı n ın da kap formu olarak Skyphos kullanılm ışsa da bunlardan hiçbirinin d iğerine benzer
tipte o l mam as ı , atölyede ça lı şa n u stal arın kap formu üzerinde istedikleri gib i oynayarak fo rm
varyasyan ların a gitmelerine izin verildiği ni ortaya koymakt adır [6).

Diğer Merkezler

Bu üç grup dı ş ın da buluntu yoğunluğuna ve kendi içinde fo rm ve süsleme açı sından bi rlik

gösteren bazı atölyeler saptan m ı Ştır.
\

Batı Anadolu'da Ephesos yakınlarınd aki Notion'da, sıra ltı boyası olan, son s ırl aması
yapı l mam ı ş seram ik p arçaları n bulunması burada bi r atölye olduğunu düşündürmektedir .

Atölye olduğu dü şünül en antik kentlerden bir d i ğeri ise Sr:;yrn a ' d ı r. Burada yapıl an kaz ıl arda
henüz hiçbir üretim artığ ı bulun mamıştır. Buna karşı l ık .-\.rıad o lu'da başka hiçbir yerde eş i
bulunm ayan türde kurşun s ır! ı serami k örneklerinin ele geç m iş olm asi. Smyrna' da, far klı bir

Resim 2: Smyrııa ·dan Ele Geı,:en Kurşun S ır lı S<:ramik ÖmekJ;::i

yöntemde üretim yapan bi r atölyeye işaret ediyor olabilir. Bu grubun ;:n önemli özell iğ i , kap
üzerindeki sı r renklerinin yer değiştirmi ş olması ve dış yüzde sarı , iç ;.-üzde yeşi l renkli sırın
ku l l anı l mas ıdır. Bu tür örnekler, Anadolu ' da b aşka hiçbir yerde bu kadar çok sayıd a ele
geçmemi ştir.

İ zmir 'i n kuzeyinde bugünkü Çandarlı li manı n da bulunan Pitane antik kentinde ise bir atö lye
aı1ı ğ ı olab il ecek hatal ı pi ş iril miş parça lar bul u nmuştur.

B atı
Anadolu' da Prie ne, Ephesus, K.yme, Myrina ve Arykanda gibi bir çok kentte de bugüne
kadar henüz kesin üretim yeri tespit ed ileme miş kurşu n sırlı seram ik örneklerini n bulu nm ası,
Anadolu 'da başkaatölyel eri nde olabileceği iht imalini akla getirmektedir [6,8,9].

-54-

• SCMPf er E 4 H
 KAYNAKÇA
ı. Jones, F.F., Exeavation al Gözlükule , Taı-su s, Vol.I: Hellenis.t ic und. Romun Period.s: The
Pottery [Ed. by H.Goldman], Princeton, [1950] s.J91 - 196
2. Atik, Neşe, Die Keramil< aus den Südthermen von Perge [Istanbuler Mitteilungen: _Be iheft
40], Tübingen [1995] s.l9-59. ·
3. Toynbee, J.M.C. , Animals in Roman. Life. and Art, British
-
Museum Press, [1973]
4. Charleston, RJ., Roman Poltery, New York [1955] s.24-26.
S. francl<, ·T., An Economic Survey of Ancient Rome IV
6. Gabelmann, Hans, Zur Hellenistisch-Röın.ischen Bleiglasurkeramik in Kleinas ien,
Ja1u·buch des Deutschen Archaeologischen lnstıtuts und Arcaeologischer Anzeiger, Band
89, [1974] s.260-307 .
7. Hellströrn,P., Labraunda, VoL Il Paı1 I: Pottery of Classical and La ter Date, [ 1965]
8. Oı'ansay,Alptekin, Arykanda'dan Bir Grup Kurşun Sırlı Seramik, Günışığında Anadolu :
Cevdet Bayburtluoğlu için Yazılar, (Ed. by C.Özgünel), Homer Kitabevi, [200 1] s.171 -
J78
9. Hayes, John W, Handbook of Roman Mediterranean Pottery, British Museum Press,
[1997] s. 64-67.

-55-

L- @§*4
•