Tiêu chảy & Táo bón

Tiêu chảy
Ñònh nghóa
• Tình traïng ñi tieâu phaân loûng
ü > 2 laàn / ngaøy
ü Löôïng phaân > 200g/ngaøy.
• Phaân loaïi tuøy thôøi gian diễn tieán
ü < 2 tuaàn: caáp
ü 2 – 4 tuaàn: dai daúng
ü > 4 tuaàn: maïn
Phaân bieät
§ Giaû tieâu chaûy (pseudodiarrhea):
ü ñi caàu nhieàu laàn, nhöng
ü moãi laàn ñi chæ ñöôïc chuùt ít phaân,
ü ñi keøm vôùi trieäu chöùng buoát moùt.

§ Tieâu khoâng töï chuû: beänh nhaân khoâng töï

kieåm soaùt ñöôïc tình traïng thoaùt phaân.
 Cô cheá beänh sinh
v 4 cô cheá chính:

Œ Tieâu chaûy thaåm thaáu

 Tieâu chaûy dòch tieát

Ž Tieâu chaûy do vieâm (dòch ró)

 Tieâu chaûy do roái loaïn vaän ñoäng ruoät

v Phoái hôïp caùc cô cheá treân

 Cô cheá beänh sinh
v Tieâu chaûy thaåm thaáu:

• Nieâm maïc ruoät hoaït ñoäng nhö moät maøng baùn thaám

• Khi trong loøng ruoät coù moät löôïng lôùn caùc chaát coù tính
thaåm thaáu cao nhöng khoâng ñöôïc haáp thu (thuoác taåy
xoå, caùc thuoác chöùa Magne sulfate …).

• Noàng ñoä thaåm thaáu cao trong loøng ruoät seõ gaây ra
söï di chuyeån Na+ vaø nöôùc vaøo trong loøng ruoät.

• Ngöøng dieãn tieán neáu beänh nhaân nhòn ñoùi.

 Cô cheá beänh sinh
v Tieâu chaûy dòch tieát:

• Hieän dieän chaát coù taùc duïng kích thích söï baøi tieát nöôùc
vaø Cl- vaøo trong loøng ruoät.

• Ñoäc toá cuûa vi khuaån

(Vibrio cholerae, E. coli, S. aureus, Baccillus cereus)

• Moät soá thuoác nhuaän tröôøng.

 Cô cheá beänh sinh
v Tieâu chaûy do vieâm (dòch ræ):

• Thöôøng do nhieãm caùc taùc nhaân xaâm laán nieâm maïc

• Taïi vuøng nieâm maïc bò toån thöông:

ü Baøi tieát nhaày, maùu, muû, protein vaøo loøng ruoät.

ü Roái loaïn khaû naêng haáp thu nöôùc, ion vaø caùc chaát hoøa tan.
ü Prostaglandine do hieän töôïng vieâm nhieãm taïo ra coøn laøm taêng
tieát vaø taêng nhu ñoäng ruoät goùp phaàn vaøo cô cheá gaây tieâu chaûy.
 Cô cheá beänh sinh
v Tieâu chaûy do vieâm (dòch ræ):

• Taùc nhaân

ü Vi truøng:
– Shigella
– Salmonella
– Campylobacter
– Yersinia
– Clostridium difficile
ü KST:
– Entamoeba histolitica
 Cô cheá beänh sinh
v Tieâu chaûy do roái loaïn vaän ñoäng ruoät:

• Chuû yeáu gaây ra tieâu chaûy maïn tính

• Gaëp trong caùc beänh:

ü Ñaùi thaùo ñöôøng
ü Cöôøng giaùp
ü Suy thöôïng thaän (beänh Addison)
 Nguyeân nhaân: Tieâu chaûy caáp

Œ Nhieãm truøng

 Nhieãm ñoäc chaát

Ž Cheá ñoä aên uoáng, duøng thuoác

 Khaùc

v Tieâu chaûy caáp coù theå laø khôûi ñaàu cuûa moät tình
traïng tieâu chaûy maïn tính
 Nguyeân nhaân: Tieâu chaûy caáp
v Nhieãm truøng:
ü Vi truøng:
• Salmonella
• Shigella
• Campylobacter
• Vibrio cholerae
• E. coli
• Clostridium difficile
• Yersinia …
ü Virus: Rota virus, enterovirus, Norwalk virus …
ü KST: Amibe, giun ñuõa, giun moùc, giun löôn, G. lamblia …
 Nguyeân nhaân: Tieâu chaûy caáp
v Nhieãm ñoäc chaát:
ü Ñoäc chaát töø vi truøng (ngoä ñoäc thöùc aên):
• Staphylococcus
• C. perfrigens
• E. coli
• Clostridium bolilinum
• Pseudomonas …
ü Hoùa chaát ñoäc:
• chì
• thuûy ngaân
• arsenic …
 Nguyeân nhaân: Tieâu chaûy caáp
v Cheá ñoä aên uoáng – duøng thuoác
ü Röôïu
ü Tình traïng khoâng dung naïp thöùc aên khoâng ñaëc hieäu
ü Dò öùng thöùc aên
ü Taùc duïng phuï cuûa moät soá thuoác

v Beänh lyù khaùc

ü vieâm ruoät thöøa
ü vieâm tuùi thöøa
ü xuaát huyeát tieâu hoùa
ü chöùng ngheït phaân (fecal impaction)
 Nguyeân nhaân: Tieâu chaûy maïn

§Beänh lyù daï daøy:

§Sau phaãu thuaät caét daï daøy
§Hoäi chöùng Zollinger – Ellison
§Beänh Menetriers
 Nguyeân nhaân: Tieâu chaûy maïn
§Beänh lyù ruoät non (coù theå gaây HC keùm haáp thu)
§ Sau phaãu thuaät caét moät ñoaïn ruoät non daøi
§ Vieâm: beänh taïo keo (lupus, xô cöùng bì, vieâm ña ñoäng maïch),
§ beänh Crohn’s, vieâm ñaïi traøng tia xaï
§ Nhieãm Giardia maïn tính
§ Lymphoma ruoät
§ Suy tuïy
§ Amyloidosis
§ Thieáu Disaccaride
§ Beänh Sprue
§ Giaûm gammaglobuline huyeát
 Nguyeân nhaân: Tieâu chaûy maïn

§Beänh lyù ñaïi traøng

§Vieâm: vieâm loeùt ñaïi tröïc traøng xuaát huyeát, Crohn’s
§U: ung thö ñaïi traøng, u tuyeán nhaùnh ñaïi tröïc traøng
§Tieâu chaûy ôû beänh nhaân AIDS (thöôøng do nhieãm truøng)
 Nguyeân nhaân: Tieâu chaûy maïn
§ Caùc nguyeân nhaân khaùc
§ Röôïu hoaëc thuoác (antacid, khaùng sinh, haï aùp, nhuaän
traøng, thuoác choáng traàm caûm, thuoác nhuaän tröôøng).
§ Beänh lyù noäi tieát: Suy thöôïng thaän (beänh Addison’s),
tieåu ñöôøng, cöôøng giaùp, beänh tuyeán phoù giaùp, u tieát noäi tieát toá
(u carcinoide, hoäi chöùng Zolliger – Ellison)
§ Hoäi chöùng ruoät kích thích
§ U ruoät non
§ Vieâm daï daøy ruoät taêng baïch caàu aùi toan
§ Doø maät, daï daøy, hoaëc taù traøng vôùi ñaïi traøng
§ Vieâm nhieãm (Giardia, Amibe, lao)
Tieáp caän BN tieâu chaûy caáp

1.Tieâu chaûy?
2.Caáp tính?
3.Nguyeân nhaân
4.Heä quaû
ü Maát nöôùc
ü Roái loaïn ñieän giaûi
ü Nhieãm truøng nhieãm ñoäc

v Ñeà nghò caùc caän laâm saøng hoã trôï

 Caùc tröôøng hôïp ñaëc bieät
v Caàn theo doõi kyõ vaø laøm theâm XN:
§ > 70 tuoåi
§ Suy giaûm mieãn dòch
§ Soát > 38,5oC
§ Coù daáu hieäu maát nöôùc
§ Ñau buïng nhieàu
§ Coù trieäu chöùng toaøn thaân
§ Tieâu ra maùu
§ Trieäu chöùng keùo daøi hôn 24 giôø maø khoâng caûi thieän.
 Tiêu chảy
Nguyên nhân

– Vi khuẩn, virus, ký sinh trùng đường ruột

– Ăn uống không vệ sinh
– Bệnh: viêm tai giữa mạn, sởi
– Do sử dụng thuốc: kháng sinh, thuốc xổ

à Hậu quả: Mất nước, mất điện giải,

có thể tử vong (mất nước >10% trọng lượng cơ thể)
 Tiêu chảy

Biểu hiện lâm sàng - % mất nước

Tỷ lệ mất nước Biểu hiện lâm sàng
< 5% trọng lượng cơ thể Khát nước

> 5% trọng lượng cơ thể Tim nhanh, da nhăn, mắt

trũng, hạ huyết áp, dễ bị
kích thích

>10% trọng lượng cơ thể Có thể tử vong

 Tiêu chảy
Bệnh lỵ
• Là bệnh viêm đại tràng co thắt, tiết chất
nhờn và chảy máu
Phân loại (Dựa vào nguyên nhân)

Lỵ Amip Lỵ trực trùng

(KST - Entamoeba (VK- Shigella)
histolytica
 Tiêu chảy
Triệu chứng - Hội chứng lỵ

1. Đau quặn thắt bụng từng cơn

2. Tiêu chảy, phân có chất nhầy, máu,

3. Buốt mót hậu môn: hậu môn cứng, đau cơ

thắt hậu môn

Phân biệt: Lỵ amip – Không sốt

Lỵ trực trùng – Sốt
 Tiêu chảy
Điều trị

• Cho ăn lỏng, nhẹ, giầu dinh dưỡng

• Bổ sung chất lỏng và chất điện giải (uống hoặc

truyền tĩnh mạch): Vd – Oresol

• Bổ sung men vi sinh Probiotics

• Điều trị nguyên nhân à ?

 NGUYEÂN NHAÂN THUOÁC SÖÛ DUÏNG

Độc tố •Than hoạt

•Chất hấp phụ (attapulgit, smecta)
Nhiễm khuẩn § Lỵ amip:Metronidazol, iodoquinol,
§ Lỵ trực trùng: Kháng sinh Bactrim
(Trimethoprim+ sulfamethoxazol), Ampicillin,
Chloramphenicol, Quinolon
§ Do Virus có thể tự lành hoặc dùng thuốc tùy
theo loại virus.

Màng ruột tổn Bảo vệ niêm mạc: Smecta, Kaolin, Attapulgit

thương
Tăng nhu àLàm chậm nhu động ruột: Loperamid
động ruột (Imodium)
Táo bón
 ĐỊNH NGHĨA
v Ñi tieâu khoù, phaûi raën nhieàu
v Giaûm soá laàn ñi tieâu hôn bình thöôøng (< 3 laàn/tuaàn)
v Phaân cöùng
v Caûm giaùc ñi tieâu khoâng heát phaân

- Khi tieáp caän BN than phieàn taùo boùn, caàn hoûi beänh kyõ
- Treân thöïc teá coù khoâng ít tröôøng hôïp beänh nhaân töï
cho laø mình bò taùo boùn nhöng laïi khoâng thuoäc caùc trieäu
chöùng naøo trong caùc ñònh nghóa neâu treân.
 CƠ CHẾ BỆNH SINH (1)

A- Chaäm vaän chuyeån ôû ñaïi traøng:

-Trieäu chöùng thöôøng khôûi phaùt töø töø vaø xaûy ra quanh

tuoåi daäy thì. Ñoái töôïng thöôøng gaëp nhaát laø phuï nöõ treû,

- Ñaëc tröng bôûi bieåu hieän giaûm soá laàn ñi caàu ( <1 laàn / tuaàn)

- Caùc trieäu chöùng ñi keøm laø ñau buïng, chöôùng hôi, meät moûi.

- Trieäu chöùng khoâng caûi thieän maëc duø ñaõ söû duïng cheá ñoä aên
nhieàu chaát xô, caùc thuoác nhuaän traøng thaåm thaáu.
 CƠ CHẾ BỆNH SINH (2)
B- Roái loaïn thoaùt phaân
- Quaù trình laøm troáng tröïc traøng khoâng hieäu quaû do söï khoâng
coù söï phoái hôïp nhòp nhaøng cuûa cô buïng, cô haäu moân tröïc
traøng vaø cô saøn chaäu.

- Beänh nhaân thöôøng coù tình traïng co cô voøng haäu moân

khoâng thích hôïp khi raën.

- Nhieàu beänh nhaân bò roái loaïn thoaùt phaân cuõng coù keøm tình
traïng chaäm vaän chuyeån ôû ñaïi traøng.
 CƠ CHẾ BỆNH SINH (2)
B- Roái loaïn thoaùt phaân (tieáp)
- Roái loaïn thoaùt phaân thöôøng laø do maéc phaûi vaø xaûy ra töø
tuoåi nhoû. Ñaây coù theå laø haäu quaû cuûa thoùi quen nín ñaïi tieän
nhaèm traùnh ñau khi ñi tieâu phaân lôùn, cöùng hoaëc khi ñang
bò nöùt haäu moân, tró vieâm

-Roái loaïn thoaùt phaân cuõng ñaëc bieät phoå bieán ôû nhöõng
ngöôøi giaø bò taùo boùn maïn tính, phaûi raën nhieàu vaø khoâng
ñaùp öùng vôùi ñieàu trò baèng thuoác.
 CƠ CHẾ BỆNH SINH (2)

C- Caûm nhaän sai veà thoùi quen ñi caàu

- Thöôøng coù keøm caùc roái loaïn veà taâm lyù – xaõ hoäi. -
Toác ñoä vaän chuyeån doïc khung ÑT bình thöôøng.

- Moät soá beänh nhaân coù keøm baát thöôøng chöùc

naêng caûm giaùc vaø vaän ñoäng ôû vuøng haäu moân tröïc
traøng do ñoù raát khoù phaân bieät vôùi nhoùm beänh
nhaân taùo boùn do chaäm vaän ñoäng ñaïi traøng.
 NGUYEÂN NHAÂN

Thuoäc hai nhoùm:

A- Roái loaïn laøm ñaày tröïc traøng vaø
B- Roái loaïn toáng xuaát tröïc traøng
 NGUYEÂN NHAÂN
A- Roái loaïn laøm ñaày tröïc traøng

1- Beänh lyù ñöôøng tieâu hoùa gaây heïp loøng ruoät

v U laønh hoaëc aùc tính
v Vieâm: Lî maïn tính, vieâm ñaïi traøng – tröïc traøng
vieâm xuaát huyeát, Crohn’s, vieâm tuùi thöøa
v Roái loaïn chöùc naêng: Hoäi chöùng ruoät kích thích
v Baát thöôøng baåm sinh: Beänh Hirschsprung’s
 NGUYEÂN NHAÂN
A- Roái loaïn laøm ñaày tröïc traøng

2- Thöù phaùt do roái loaïn noäi tieát – ñieän giaûi

v Thai kyø
v Suy giaùp
v Cöôøng phoù giaùp
v Ñaùi thaùo ñöôøng
v Haï kali maùu
v Ngoä ñoäc chì
 NGUYEÂN NHAÂN
A- Roái loaïn laøm ñaày tröïc traøng

3- Taùc duïng phuï cuûa thuoác

v Nhoùm aù phieän
v Khaùng cholinergic
v Antacid
v Choáng traàm caûm
v Lôïi tieåu
 NGUYEÂN NHAÂN
B- Roái loaïn laøm troáng tröïc traøng

1- Roái loaïn phaûn xaï ñi tieâu do beänh taïi choã

v Beänh lyù haäu moân tröïc traøng (loeùt haäu moân, nöùt
haäu moân, doø haäu moân, vieâm tröïc traøng, tró, taêng aùp
löïc cô thaét haäu moân)
v Beänh lyù thaàn kinh
v Thieåu ñoäng, cô buïng yeáu, tuoåi giaø
 NGUYEÂN NHAÂN
B- Roái loaïn laøm troáng tröïc traøng

2- Roái loaïn phaûn xaï ñi tieâu do nguyeân nhaân khaùc

v Khoâng taäp thoùi quen ñi tieâu toát
v Laïm duïng thuoác nhuaän tröôøng
v Nguyeân nhaân taâm lyù
 Tieáp caän BN taùo boùn
1. Thöïc söï ñuùng ñònh nghóa taùo boùn?
2. Cô cheá gì?
3. Trieäu chöùng gôïi yù beänh lyù thöïc theå / cô naêng
4. Trieäu chöùng gôïi yù beänh lyù laønh tính / aùc tính
5. Ñaùnh giaù toång theå
ü Ñaëc ñieåm taâm lyù – thaàn kinh
ü Beänh lyù noäi – ngoaïi khoa phoái hôïp
ü Caùc thuoác ñang söû duïng

v Ñeà nghò caùc caän laâm saøng hoã trôï

 Triệu chứng

• Gặp khó khăn trong việc đi cầu.

• Phân cứng

• Sưng căng bụng, nhức đầu, ăn mất ngon.

• Lưỡi đóng màng, hơi thở hôi

• Nếu bị tắc ruột à buồn nôn, nôn, không đi cầu

được, và không trung tiện (đánh rắm) được.

40
 Điều trị
• Điều trị
không dùng
thuốc

• Điều trị
dùng thuốc
 Táo bón

Điều trị không dùng thuốc

Chế độ sinh hoạt
• Bổ sung thêm chất xơ cho bữa ăn
• Uống nhiều nước
• Tập thói quen đi cầu vào cùng một thời điểm
mỗi ngày.
• Tránh tự dùng những loại thuốc nhuận kéo dài

42
 Táo bón

Điều trị không dùng thuốc

Vận động cơ thể

Tập thể dục mỗi ngày (VD: chẳng hạn như tập tư thế gập
gối). Những tư thế này có thể gây kích thích nhu động ruột.
 Thuốc điều trị táo bón
1. Nhuận tràng cơ học: sợi và những chất
nhầy VD: Agar-agar, gôm Normacol, Psyllium
Làm trơn niêm mạc ruột: Dầu Parafin, Glycerin
 Táo bón
Thuốc điều trị táo bón
2. Nhuận tràng thẩm thấu
VD: MgSO4, Mannitol, Sorbitol,
Lactulose (duphalac),
Macrogol 4000 (Forlax)
3. Nhuận tràng kích thích:
– Kích thích ruột non: Thầu dầu
– Kích thích ruột: antraquinon (có trong lô hội,
muồng trâu), Bisacodyl (Ducolax)
4. Nhuận tràng làm mềm
– Muối Docusat