Franse geograaf en ontdekkingsreiziger Cartier

Expeditie naar Newfoundland (Canada)

Doel: doorgang vinden naar China in NW richting
Spanje en Portugal hadden wereld verdeeld. Engeland stuurde ook ontdekkingsreizigers langs het W om zo
Azië te bereiken, bv; Cabot; hij landde op de kusten van Newfoundland.
In 1534 wagen de Fransen het ook, namelijk Jacques Cartier. Het was een gekende route (door Cabot). Hij
probeerde Newfoundland te omzeilen, maar kwam ook aan land aan. Het was namelijk een baai van een
rivier. Hij gaat aan wal in Gaspé, waar hij Indianen leert kennen (goeie communicatie). De stamleider
Donnacona stuurt een paar Indianen mee op terugreis naar Frankrijk om kunnen zien of zij handel met
elkaar konden drijven.

Tweede reis (in augustus 1535-1536). Hij vertrekt nu niet met twee schepen, maar met drie (L’Emerillon
van 40 ton, La Petite Hermine van 60 ton, La Grande Hermine van 120 ton). Indianen gaan mee terug naar
hun thuisland, spelen als tolk tussen de Indianen en Fransen. Indianen leiden de schepen probleemloos
over de Saint-Lawrencerivier. Eerste nederzetting in Stadacona, was belangrijk en groeide later uit tot stad
Quebeb waar de stamleider verbleef. Wat problemen tussen hun twee, omdat stamleider niet wilde dat
Cartier verder zou gaan op de rivier. Cartier en zijn mannen trekken verder zonder de Indianen hun hulp,
de twee grootste schepen bleven daar ook achter. Ze varen verder, maar L’Emerillon is ook te groot voor
de smalle rivier dus ze trachten te vorderen met sloepen. Ze komen aan wal in Hochelaga, waar ook
Indianen leven. Die stamleider daar raadt hun aan om via een zijrivier verder te gaan, namelijk langs de
Ottawarivier in Westelijke richting. Daar zou veel goud te vinden zijn. Eerst moeten ze terugkeren naar
Stadacona voor manschappen te halen, daar overwinteren ze. In het voorjaar keren ze terug naar Frankrijk
vergezeld met enkele Indianen en hun stamleider Donnacona. Cartier maakte reisverslagen. Het eerste dat
gepubliceerd wordt, is over zijn tweede reis in 1545. De Indianen sterven in Frankrijk, dus hij keert terug
zonder de Indianen. Maar Frankrijk komt op stelten, geen geld voor overzeese expedities en zou duren tot
17de eeuw. Samuel de Champlain zal het werk van Cartier verderzetten.

Uitleg p3, eerste paragraaf is belangrijk!

Tekst werd geschreven voor publiek in Frankrijk, Cartier wil aanduiden dat de missie geslaagd was en hij
verhaalt hoe het stamhoofd hem zijn kroon geeft => duidt op onderwerping van Indianen en stamhoofd
aan de kapitein (betekenisvolle daad, overdracht van macht). Daarbij als de kapitein de kroon in handen
heeft, dan laat hij zieken komen zodat hij ze zou kunnen aanraken. Franse koningen beschikten zogezegd
over wonderdoende krachten, ze werden gezalfd met heilige olie die rechtstreeks uit de hemel was
aangevoerd en waarbij de eerste koning uit Frankrijk mee was gezalfd in Reims. Alle nieuwe Franse
koningen werden gezalfd in Reims. Door handoplegging zou hij een welbepaalde ziekte zou kunnen
genezen, namelijk een ziekte van ontsteken lymfeklieren (door drinken van niet helder of besmet water).
De ziekte genas regelmatig, gewoon spontaan, maar het idee was dat als de koning de handoplegging doet
de zieke zou genezen. Dit geloofden ze tot het Ancien Régime (18de eeuw). Cartier wordt gezien als koning
en gevraagd voor handoplegging te doen.

Pagina 4 ; une lune = « tijd tussen twee manen » of iets minder dan de duur ve maand

Brief recit et succincte narration de la navigation
faicte es (en + les) ysles de Canada, Hochelage et
Saguenay et autres, avec particulieres meurs,
langaige et cerimonies des habitans d'icelles,
fort delectable a veoir. Jacques Cartier, Paris,
1545. [Second voyage.]
(...)
VIII. Comment nous arrivasmes a ladicte ville et
de la reception que nous y fut faicte, et comment
le cappitaine leur feist des presens, et aultres
choses comme sera veu en ce chapitre.
Apres que feusmes arrivez (passé
anterieur) aupres d'icelle ville, se rendirent au
devant de nous grand nombre des habitans
d'icelle, qui a leur façon de faire nous feirent bon
racueil. Et par noz guydes et conducteurs
feusmes menez au meilleu d'icelle ville, ou il y a
une place entre les maisons spacieuses d'ung gect
de pierre en carré ou environ, lesquelz nous
feirent signe que nous arrestitions audict lieu. Et
tout soudain s'assemblerent les filles et femmes
de ladicte ville, dont l'une partye estoient chargez
d'enfans entre leurs bras, qui nous vindrent
frotter le visaige, bras et autres endroicts de
dessus le corps ou ilz povoient toucher, pleurant
de joye de nous veoir, en nous faisant la
meilleure chere qu'il leur estoit possible, nous
faisans signes qu'il nous pleust toucher a
leursdictz enfans. Apres lesquelles choses les
hommes feirent rentrer les femmes et se assirent
(v. s’asseoir) sur la terre a l'entour de nous,
comme sy eussions voulu iouer ung mystere.
Et tout soudain revindrent plusieurs femmes, qui
apporterent chascun une natte carree en forme
de tapisserie, et les estendirent sur la terre au
milieu de ladicte place et nous feirent mettre sur
icelles. Apres lesquelles choses ainsy faictes, fut
apportee par neuf ou dix hommes le roy et
seigneur du pays, qu'ilz appellent en leur langaige
Agouhanna, lequel estoit assis sur une grande
peau de cerf, et le vindrent poser dedans ladicte
place sur lesdictes nattes aupres de nostre
cappitaine, nous faisant signe que c'estoit leur
roy et seigneur.
Cestuy Agouhanna estoit de l'aage environ
conquante ans et n'estoit point myeulx accoustré
que les aultres, fors qu'il avoit a l'encontre de sa
teste une maniere de lysiere rouge pour sa
2
couronne, faicte de poil de herissons. Et estoit
celluy seigneur tout percluz de ses membres.
Kort en beknopt verhaal vd verkenningstochten
rond de eilanden v Canada, Hochelaga en
Stadacona en andere, met aanduiding vd zeden,
de taal en ceremonies vd inwoners v die eilanden,
heel aangenaam om te zien, Jacques Cartier
auteur, Parijs 1945.
Paragraaf 8
Hoe wij op die vermelde plaats arriveerden en
hoe het ontvangst gebeurde en hoe de kapitein
(Cartier zelf) hen geschenken aanbood, en andere
zaken zoals zal blijken in dit hoofdstuk.
Nadat we waren gearriveerd id beurt vd
genoemde nederzetting, kwamen een hele groep
mensen naar ons toe, die naar hun gewoonte ons
goed ontvingen. En zij als onze gidsen en werden
we het dorp binnengebracht, waar er een groot
vierkantig plein was met telkens een steenworp,
die ons teken deden dat we moeten stoppen op
deze plaats. Plots komen er meisjes en vrouwen
uit dorpen naar ons toe, waar sommige een baby
op de arm had en wrijven over hun aangezicht vd
schepenen en andere delen van het
bovenlichaam die ze konden aanraken, ze
weenden v vreugde omdat ze ons zaagden, dat
was het beste ontvangst, ze deden ons tekens dat
het ons zou behagen om ook hun kinderen aan te
raken (manier om welkom te heten).
Na het ontvangst is keerden de vrouwen terug en
zitten de mannen neer op de grond rond de
Fransen, het was alsof ze hier een mysteriespel
wilden spelen.
En plots kwamen meerdere vrouwen terug en
brachten een vierkante mat mee, en die strekten
ze uit op de grond en ze lieten ons plaatsnemen
op die matten. Nadat iedereen was geplaatst,
werd de chef aangebracht vd streek door negen
of tien mannen (gedragen) op draagberrie, de
chef noemden ze Agouhanna, hij was gezeten op
een groot hertenvel, ze komen die neerzetten op
de matten naast de kapitein, ze deden ons tekens
dat dat hun chef was.
Die Agouhanna was ongeveer 50 jaar oud en hij
was niet beter gekleed dan de anderen, behalve
dan dat hij tegen zijn hoofd een soort rood lint

had dat diende als kroon, gemaakt van egelvel. En
dat stamhoofd was helemaal verlamd van leden.
Apres qu'ilz eust faict son signe de salut audict
cappitaine et a ses gens, leurs faisant signes
evidens qu'ilz feussent les tresbien venuz, il
monstra ses bras et iambes audict cappitaine, luy
faisant signe qu'il luy pleust les toucher, lequel
cappitaine les frota avecques les mains. Et lors
ledict Agouhanna print la lysiere et couronne qu'il
avoit sur la teste et la donna a nostre cappitaine.
Et tout incontinent furent amenez audict
cappitaine plusieurs malades, comme aveugles,
borgnes, boisteulx, impotens et gens sy tresvieulx
que les paupieres des yeulx leur pendoyent
jusques les joues, les seant et couchant aupres de
nostredict cappitaine, pour les toucher, tellement
qu'il sembloit que Dieu feust la descendu pour les
guerir.
Nostredict cappitaine voyant la pitié et foy
de cedict peuple, dist l'evangile Sainct Jehan,
sçavoir l'imprincipio (« In pricipio erat verbum »),
faisant le signe de la croix sur les povres malades,
priant Dieu qu'il leur donnast congnoissance de
nostre saincte foy et grace de recouvrer
chrestienté et baptesme. Puis ledict cappitaine
print une paire d'heures et tout haultement leut
(lire) de mot a mot la passion de nostre seigneur,
sy que tous les assistans le peurent ouyr, ou tout
ce pauvre peuple feirent une grand silence et
feurent merveilleusement bien entendibles,
regardans le ciel et faisans pareilles cerimonies
qu'ilz nous veoient faire. Apres laquelle feist le
cappitaine renger tous les hommes d'ung costé,
les femmes d'ung autre et les enfans d'aultre, et
donna aux principaulx des hachotz, es aultres des
cousteaulx, et es femmes des patenostres et
autres menues besongnes, puis gecta parmy la
place entre les petis enfans des petites bagues et
agnus dei d'estain, de quoy menerent une
merveilleuse ioye. Ce faict ledict cappitaine
commanda sonner les trompettes et aultres
instrumens de musicque, desquelz ledict peuple
fut fort resiouy. Apres lesquelles choses nous
prinsmes congié d'eulx et nous retirasmes.
Voyant ce les femmes se misrent au devant de
nous pour nous arrester et nous apportoient de
leurs vivres qu'ils nous avoient apprestez, comme
poisson, potages, febves et autres choses pour
nous cuyder faire repaistre et disner audict lieu.
3
Et pour ce que leurs vivres n'estoient a nostre
gout et qu'il n'y avoit aucune saveur,
Nadat hij de kapitein en mannen had begroet,
waarbij hij hun tekens deed dat ze welgekomen
waren, nadien toonde hij aan de kapitein zijn
armen en benen en hij deed de kapitein teken dat
Cartier zijn armen en benen moet aanraken, en
de kapitein raakt de verlamde ledematen aan. En
vervolgens nam de gezegde Agouhanna het lint
van zijn hoofd en gaf hij die aan de kapitein.
En onmiddellijk daarna werden verschillende
zieken naar de kapitein gebracht, zoals blinden, ,
kreupelen, verlamden en mensen die zo oud
waren dat hij ogen wel op hun wangen hingen,
het stamhoofd doet ze zitten of laat ze liggen
naast de kapitein opdat hij ze zou kunnen
aanraken, zodanig leek het als God zelf was
neergedaald om die zieken te genezen.
De kapitein ziet de vroomheid en het geloof van
het volk, daarom draagt hij het Evangelie volgens
Johannes voor, namelijk het (beginzinnetje), en
hij maakt het teken vh kruis over de zieken
waarbij hij God bidt dat hij hen in kennis zou
stellen van ons geloof en genade zou verlenen
om christen te worden en gedoopt. Vervolgens
nam de kapitein een gebedsboek en met hoge
stem las hij woord na woord de passie v onze
heer, op een manier dat alle aanwezigen het
konden horen, waarbij heel dat arme volk stil was
en al die Indianen waren heel goed van begrip,
keken naar de hemel en bootsten de ceremonie
vd Fransen na. Na de lectuur vh evangelie, liet hij
drie rijen vormen van mannen, vrouwen en
kinderen, en ad voornaamste Indianen gaf hij een
kleine bijl, en andere Indianen gaf hij een mes, en
de vrouwen paternosters en andere kleine
kleinigheden, en dan gooide hij op het marktplein
tussen de kleine kinderen enkele ringetjes uit tin
en medaillons v Lamgods waar ze heel blij mee
waren. Daarna liet de kapitein de trompetten en
andere muziekinstrumenten spelen, wat de
bevolking vreugde bezorgde. En na al die dingen
namen wij afscheid vnah un en trokken wij ons
terug. Maar toen de vrouwen zagen dat we op
het punt stonden te vertrekken, dan gingen ze
plaats nemen voor ons om ons tegen te houden
en brachten ons bereide levensmiddelen zoals
vis, soep, peulvruchten en andere dingen die ze
met intentie hadden klaargemaakt omdat ze ons
wilden laten dineren op die plaats. Maar omdat

hun voedsel ons niet smaakte en geen enkele
smaak had,
les remerciasmes, leur faisant signe que n'avions
besoing de manger.
Apres que nous feusmes yssuz de ladicte
ville, plusieurs hommes et femmes nous vindrent
conduire sur la montagne cy devant dicte, qui est
par nous nommee Mont Royal, distant dudict lieu
d'ung quart de lieues. Et nous estans sur icelle
montaigne, eusmes veue et congnoissance de
plus de trente lieues a l'environ d'icelle, et y a
vers le Nort une rengee de montaignes qui sont
Est et Ouaist gisantes (v gésir), et autant devers le
Su. Entre lesquelles montaignes est la terre la
plus belle qu'il est possible de veoir, unye, plaine
et labourable, et par le meilleu desdictes terres
voyons ledict fleuve (oultre le lieu ou estoient
demourees noz barques, auquel y a ung sault
d'aue le plus impetueulx qu'il est possible de
veoir, lequel ne nous fut possible passer) tant que
l'on pouvait regarder, grand, large et spacieulx,
qui alloit au Sur Ouaist et passoit au pres de trois
belles montaignes rondes, que nous voyons et
estimyons qu'elles estoient environ quinze lieues
de nous, et nous fut dict et monstré par signes
par nosdictz trois hommes du pais qui nous
avoient conduict, qu'il y avoit trois telz saulx
d'aue audict fleuve comme celuy ou estoient
nosdictz barques, mais nous ne peusmes
entendre quelle distance il y avoit entre l'un et
l'autre par faulte de langue.
Puis nous monstroient par signes que lesdiz saulx
passez l'on pouvait naviguer plus de trois lines
[lunes] par ledict fleuve, et oultre nous
monstroient que le long desdictes montaignes
estant vers le Nort, y a une grande riviere qui
descend de l'occident comme ledict fleuve. Nous
estimions que c'est la riviere qui passe par le
royaulme du Saguenay, et sans que leur feissions
aucune demande et signes prindrent la chaine du
sifflet du cappitaine, qui estoit d'argent, et ung
manche de poignard, lequel estoit de laiton
iaulne comme or, lequel pendoit au costé de l'ung
de noz compaignons mariyers, et monstrerent
que cela venoit d'amond ledict fleuve et qu'il y a
des Agouionda, qui est a dire mauvaises gens,
lesquelz sont armez iusques sur les doigtz, nous
monstrant la façon de leur armeures, qui sont de
cordes et de boys, lassez et tissues ensemble,
nous donnant a entendre que lesdictz Agouionda
menoient la guerre continuelle les ungs contre les
4
hebben wij hun vriendelijk teken gedaan dat we
geen honger hadden.
Nadat we de vermelde nederzetting hadden
verlaten, kwamen meerdere mannen en vrouwen
naar ons toe om ons te leiden naar de berg, die
wij Montreal noemden, die lag vd nederzetting
een kwartmijl verwijderd. Men kan vd berg heel
ver zien, in noordrichting is er een bergketen die
ligt v O naar W, als men naar het Z kijkt, ziet men
ook een bergketen. En tussen die twee reeksen
bergen (N en Z) ziet men een ongelofelijk mooi
land, aaneengesloten, egaal geheel v landerijen,
vruchtbaar, en te midden v dat land stroomt er
een rivier (Ottawa) (voorbij de plaats waar we
sloepen à wal moesten trekken omdat er een
waterval was, kwamen we à land waar die berg
zich bevond) die zo ver stroomt als het oog reiken
kan, het is een grote, brede, ruime rivier die in
zuidwestelijke richting stroomt en passeert nabij
3 mooie ronde bergen waarvan we dachten dat
die op 15 mijl v ons liggen, en door de drie
mannen v Indianenstammen (waren niet de
tolken) die ons begeleidden w teken gedaan dat
er verder nog drie watervallen zijn als waar jullie
sloepen moesten stoppen, maar we konden niet
goed begrijpen wat de afstanden waren omdat
we de taal niet begrepen.
Dan maakten ze ons via tekens duidelijk dat eens
we die watervallen gepasseerd waren we nog
meer dan drie maanden konden reizen op die
rivier en toonden ze ook dat die bergen in het N
dat ook daar een grote rivier stroomt die uit
westelijke richting komt net zoals de deze. We
dachten dat de rivier die ze bedoelden een rivier
was die door het koninkrijk Saguenay, en zonder
hun een vraag gesteld te hebben erover, namen
ze het fluitje vd kapitein, gemaakt v zilver, ze
namen ook het handvat ve dolk, gemaakt v
goudkleurige messing, dat ad zijde hing v 1 v onze
mariniers, en ze toonden spontaan waar er goud
en zilver te vinden is en er is daar een stam, dat
zijn slechte mensen, ze zijn tot op de tanden
gewapend, die Indianen tonen hun hoe die
wapenuitrusting v die stam eruit ziet, namelijk
gemaakt v koorden en goud aaneen geregen is, ze
geven ons te kennen dat die Agouianda een
voortdurende oorlog voeren onderling

autres, mais par deffaulte de langue ne peusmes
avoir congnoissance combien il y avoit iusques
audict pays.
Nostre cappitaine leur monstra du cuyvre rouge,
qu'ilz appellent caignetdaze, leur monstrant vers
ledict lieu, demandant par signe s'il venoit de la
et ilz commencerent a secourre la teste disant
que non, et monstrerent qu'il venoit du
Saguenay, qui est au contraire du precedent.
Apres lesquelles choses ainsi veues et entendues,
nous retirasmes a noz barques, qui ne fut sans
avoir conduicte de grand nombre dudict peuple,
dont partie d'eulx, quand veoyent noz gens las,
les chargeoient sur eulx comme sur chevaulx et
les portoient. Et nous arrivez a nosdictes barques
feismes voylle pour retourner a nostre gallyon
pour doubte qu'il n'y (geen negatie) eust aucin
encombrier. Lequel partement ne feust sans
grand regret dudict peuple, car tant qu'ilz nous
peurent suyvre aval ledict fleuve, ilz nous
suyvyrent, et tant feismes que nous arrivasmes a
nostredict gallyon le lundy quatriesme jour
d'octobre.
Le mardy cinquiesme jour dudict moys
nous feismes voylle et appareillasmes avec
nostredict gallyon et barques pour retourner a la
province de Canada au port de Saincte Croix, ou
estoient demourez nosdictz navires. Et le
septiesme jour nous vinsmes poser le travers
d'une riviere qui vient devers le nort, sortant
audict fleuve, a l'entree de laquelle y a quatre
petites ysles plaines d'arbres. Nous nommasmes
icelle riviere la riviere du Fouez. Et pour ce que
l'une d'icelles ysles s'avance audict fleuve et la
veoit on de loing, feist le cappitaine planter une
belle grande croix sur la poincte d'icelle, et
commanda apprester les barques pour aller avec
maree dedans icelle pour veoir la nature d'icelle.
Ce qu'il fut faict et nagerent celuy jour amond
ladicte riviere. Et parce qu'elle fut trouvee de
nulle experience n'y perfonde, retournerent et
appareillasmes pour aller aval.
IX. Comment nous arrivasmes audict hable de
Saincte Croix, et l'ordre comme nous trouvasmes
noz navires, et comme le seigneur du pays veint
(passé sipml v venir) veoir nostre cappitaine, et
comme ledict cappitaine l'alla veoir, et partie de
leur coustume en particulier.
5
, maar door gebrek aan tolken konden we niet te
weten komen wat nu de afstand zou zijn naar dat
land waar er goud en zilver vandaan kwam.
Onze kapitein toonde hen roodkoper
(onderscheid maken met goud), de Indianen
noemden het x, ze wezen naar de verre streken,
we vroegen of dat daar vandaan kwam, maar ze
schudden hun hoofd van neen, het komt uit het
gebied Saguenay, in tegengestelde richting van
waar we ons nu bevinden. Nadat we al die dingen
hadden gezien en gehoord, trokken we ons terug
naar onze boten, maar dat was niet zonder dat
we w begeleid door een groot aantal mensen,
toen ze zagen dat we moe w, hebben ze ons
opgetild, op hun schouders gezet en hun
gedragen. Van zodra we waren gearriveerd à
onze bootjes, staken we v wal om te keren naar
ons galjoen (L’Emerillon) uit vrees dat er een
probleem zou ontstaan. Ons vertrek geschiedde
tot grote treurnis vh volk, zolang ze ons
stroomafwaarts konden volgen, en we maakten
zo goed voortgang dat we arriveerden bij ons
galjoen op maandag 4/10.
Dinsdag 5/10, maakten we alles klaar om te
vertrekken met ons gemeld galjoen en andere
bootjes om terug te keren naar provincie v
Canada de plaats Heilig-Kruis, waar ze
aanmeerden en manschappen achterlieten. En de
zevende dag vaarden we langs rivier met zijkant v
hun schip (St-Maurice), maar in de monding v die
kleine rivier die uitmondt in St-Lawrence zagen
we enkele eilanden vol bomen. We noemden die
rivier de rivier du Fouez. En omdat er zo een
langgerekt eiland was in de monding v die
stroom, liet de kapitein een mooi kruis planten op
het uiterste punt dat langgerekt eiland, en de
kapitein gaf daar het bevel om te stoppen met
varen (op die rivier), te wachten op hoogtij om
landinwaarts te kunnen varen voor verkenning.
Ze vaarden die dag die rivier stroomopwaarts op.
En omdat w vastgesteld dat die er niets te zien
was, keerden iedereen terug en maakten we onze
boten klaar om verder stroomafwaarts te varen.
Hoe wij arriveerden id vermelde haven v Saincte-
Croix, en de toestand onze boten terugvonden,
en hoe het stamhoofd onze kapitein kwam
opzoeken en hoe onze kapitein het stamhoofd
ging opzoeken, en een stuk over de gebruikelijke
gebruiken in het bijzonder.

Le lundy unziesme jour d'octobre nous
arrivasmes au hable Saincte Croix ou estoient noz
navires, et trouvasmes que les maistres et
mariniers qui estoient demourez avoient faict ung
fort davant lesdictes navires, tout cloz de grosses
pieces de boys plantez debout joignans les unes
es autres, et tout a l'entour garny d'artillerie et
bien en ordre pour soy defendre contre toute la
puissance du pais. Et tout incontinent que le
seigneur du païs fut adverty de nostre venue,
veint le lendemain douziesme jour dudict moys
accompaigné de Taigoagny, Dom Agaya et
plusieurs autres, lesquelz feirent une
merveilleuse feste a nostre cappitaine, faignans
avoir grand joye de nostre venue, lequel leur feist
assez bon racueil, toutesfoys qu'ilz ne l'avoient
pas desservi. Ledict Donnacona pria nostre
cappitaine de aller le lendemain veoir Canada, ce
que luy promist ledict cappitaine. Et le lendemain
treiziesme jour dudict moys, ledict cappitaine
accompaigné de cinquante compaignons bien en
en ordre allerent veoir ledict Donnacona et son
peuple, qui est distant dou estoient lesdictes
navires d'une lieue, et se nomme leur
demourance Stadacone.
Et nous arrivez audict lieu, vindrent les habitans
au devant de nous loing de leurs maisons d'un
gect de pierre ou mieulx, et la se rengerent et
assirent a leur mode et façon de faire, les
hommes d'une part et les femmes de l'autre
debout, chantant et dansant sans cesse. Et apres
qu'ilz s'entrefurent saluez et faict chere les ungs
aux autres, ledict cappitaine donna aux hommes
des cousteaulx et autres choses de peu de valeur,
et feist passer toutes les femmes et filles
pardevant luy et leur donna a chacun une bague
d'estain, dequoy remercierent ledict cappitaine,
lequel fut par ledict Donnacona et Taignoagny
mené veoir leurs maisons, lesquelles estoient
bien estaurez de vivres selon leur sorte pour
passer leur yver.
Maandag 11/10 arriveerden we id haven v
Saincte-Croix waar onze twee boten zich
6
bevonden, en we stelden vast dat de
scheepmeesters en bootslieden die achterbleven
een fort hadden opgebouwd voor de vermelde
boten, een grote houten muur afgesloten als
versterking samengevoegd, en alles was versterkt
met kanonnen en goed klaar voor zich te
verdedigen tegen elke aanval ve land. Van zodra
het stamhoofd (Donnacona) op de hoogte was
gebracht v onze terugkeer, kwam hij de dag
nadien 12/10 vergezeld v x, x, en enkele anderen
naar ons toe om de kapiteit feestelijk welkom te
heten, waarbij ze veinsden met schijn dat ze heel
blij waren ons terug te zien (Donnacona weigerde
verdere verkenning), de kapitein ziet ze komen en
ontvangt hun op een gepaste wijze, nochtans
hadden ze dat niet verdient. En de genoemde
Donnacona nodigt de kapitein uit om morgen
Canada te bezoeken (dorp Indianen en streek
eromheen), wat de vermeldde kapitein hem
beloofde. De dag nadien is de kapitein vergezeld
v 50 bootslieden in goeden doen zijn ze allemaal
naar de nederzetting v Donnacona geweest die
ongeveer een mijl verwijderd was waar de boten
zijn aangemeerd, en hun verblijfplaats/ dorp w
Stadacona genoemd.
Toen we de nederzetting naderden, kwamen de
inwoners naar ons toe op een steenworp afstand
v hun huizen, daar kwamen ze samen en gingen
zitten op hun gebruikelijke manier, de mannen à
de ene kant en de vrouwen blijven rechtstaan en
zingen en dansen zonder ophouden. En nadat ze
elkaar hadden begroet en hartelijk hadden
ontvangen, gaf de kapitein ad mannen messen en
andere dingen v weinig waarde, en ad vrouwen
en meisjes naar hem komen en hij heeft ze elk
een ring in tin waarvoor ze hem bedankten.
Donnacona en x namen kapitein mee naar hun
huizen, waar hij ziet dat ze goed voorzien zijn van
levensmiddelen netjes opgeborgen volgens hun
soort waarmee de Indianen de winter konden
doorkomen.
Et nous fut par ledict Donnacona monstré les
peaulx de cinq testes d'hommes estandues sur du
boys, comme peaulx de parchemin. Lequel
Donnacona nous dist que c'estoient des

Trudamans devers le Su, qui leur menoient
continuellement la guerre. Et nous fut dict qu'il y
a eu deux ans passez que lesdits Trudamans les
vindrent assaillir jusques dedans ledict fleuve, a
une ysle qui est le travers du Saguenay, ou ilz
estoient a passer la nuict tendans aller a
Honguedo leur mener guerre avec environ deux
cens personnes tant hommes, femmes qu'enfans.
Lesquelz furent surprins en dormant dedans ung
fort qu'ilz avoient faict, ou misrent lesdictz
Trudamans le feu tout a l'entour, et comme ilz
sortoient les tuerent tous, reservé cinq qui
echapperent. De laquelle destrousse se
plaignoient encore fort, nous montrans qu'ilz en
auroient vengeance. Apres lesquelles choses nous
retirasmes a noz navires.
X. De la façon de vivre du peuple de ladicte terre,
et de certaines conditions, creances et façon de
faire qu'ilz ont.
Cedict peuple n'a aucune creance de Dieu,
car ilz croient a ung qu'ilz appellent Cudragny, et
disent qu'ilz parlent souvent a eulx et leur dict le
temps qu'il doibt faire. Ilz disent aussi quand il se
courouce a eulx, qu'il leur gecte de la terre aux
yeulx. Ilz croyent aussi que quand ilz trespassent,
qu'ilz vont es estoilles, puis viennent baissans en
lorrizon comme lesdictes estoilles, et s'en vont en
beaulx champs vers, plains de beaulx arbres,
fleurs et fruictz sumptueux. Apres qu'ilz nous
eurent donné le tout a entendre, nous leur avons
remonstré leur erreur et dict que leur Cudragny
est ung mauvais esperit qui les abuse, et dict qu'il
n'est que ung dieu qui est au ciel, lequel nous
donne toutes choses necessaires et est createur
de toutes choses et que en cestuy debvons croire
seulement, et qu'il fault estre baptisez ou aller en
enfer, et leur feust remonstré plusieurs aultres
choses de nostre foy. Ce que facilement ilz ont
creu, et appellé leur Cudragny "Agouionda",
tellement que plusieurs fois ont prié nostre
cappitaine les faire baptiser, et y sont venuz ledict
seigneur, Taignoagny, Dom Agaya et tout le
peuple de leur ville pour le cuyder estre, mais par
En er werd ons door de genoemde Donnacona de
huid van 5 mannenhoofden getoond uitgestald
op hout, zoals dierenhuiden. Waarvan
Donnacona ons zei dat het Trudamans waren uit
het zuiden, die continu oorlog voerden met hen.
7
En er werd ons gezegd dat 2 jaar geleden de
Trudamans hen kwamen aanvallen tot op de
genoemde rivier, op een eiland die schuin over
Saguenay is, waar ze de nacht overbrachten met
als doel naar Honguedo te gaan om met hen
oorlog te voeren met ongeveer 200 personen ,
zowel mannen, als vrouwen, als kinderen. Welke
verrast werden slapend in een fort dat ze
gebouwd hadden, waar de Trumadans een vuur
rond aanstaken, en wanneer ze naar buiten
kwamen allen gedood werden, uitgezonderd 5
die ontsnapten. Waarvan ze nog een grote afkeer
hadden, ons tonend dat ze nog wraak zouden
nemen. Na deze dingen vertrokken we terug naar
onze schepen.
X: Van de manier van leven van de mensen in
deze regio, en van sommige van hun gebruiken,
overtuigingen en gewoonten die ze hebben
X. Van de manier van leven van de mensen in
deze regio, en van sommige van hun gebruiken,
overtuigingen en gewoonten die ze hebben
X: Van de manier van leven van de mensen in
deze regio, en van sommige van hun gebruiken,
overtuigingen en gewoonten die ze hebben.
X: Van de manier van leven van de mensen in
deze regio, en van sommige van hun gebruiken,
overtuigingen en gewoonten die ze hebben.
Dit volk heeft geen geloof in God, gezien zij
geloven ie god die ze Cudragny noemen, en
zeggen dat hij vaak met hen spreekt en hen
vertelt hoe het weer zal zijn. Ze zeggen ook dat
wanneer hij boos op hen wordt, hij stof in hun
ogen gooit. Ze geloven bovendien dat wanneer ze
sterven ze naar de sterren gaan en als de sterren
ad horizon afdalen, en ze naar prachtige groene
velden bedekt mat fijne bomen, bloemen en
weelderige vruchten gaan. Nadat ze ons dit alles
lieten horen, hebben wij hen hun fout
aangetoond en gezegd dat hun Cudragny een
slechte geest is die hij misbruikt, en zegden dat er
slechts één god was in de hemel, welke ons alle
noodzakelijke dingen geeft en schepper is van alle
dingen en we alleen in die moeten geloven, en
dat je moet gedood of naar de hel gaat, en lieten
hen verschillende andere zaken v ons geloof
tonen. Zonder problemen geloofden, en
noemden hun Caduoagny Agoja Cudragny “
Agouionda”(de boze), zo ver dat ze herhaaldelijk
de kapitein smeekten hen te laten dopen. En op

een dag kwamen de leiders Donnacona,
Taignoagny en Dom Agaya met alle mensen in
hun dorp om gedoopt te worden, maar omdat we
ce que ne sçavons leur intention et couraige et
qu'il ny avoit quy leur remonstrast la foy pour
lors, feust prins excuse vers eulx, et dict a
Taignoagny et a Dom Agaya qu'ilz leur feissent
entendre que retournerons ung aultre voyage et
apporterons des prestres et du cresme, leur
donnant a entendre pour excuse que l'on ne
peult baptiser sans ledict cresme. Ce qui croient
par ce que plusieurs enfans ont veu baptiser en
Bretaigne. Et de la promesse qui leur fust faicte
de retourner, furent tres joyeulx.
Cedict peuple vit en communaulté de biens, assez
de la sorte des Brisilans, et sont vestus de peaulx
de bestes sauvaiges, et assez povrement. L'yver
ilz sont chaussez de chausses et soulliez qu'ilz
font de peaulx, et l'esté vont nudz piedz. Ilz
gardent l'ordre de mariage, fors qu'ilz prennent
deux ou trois femmes, et depuis que leur mary
est mort iamais ne se remarient, ains font le dueil
de ladicte mort toute leur vie, et se taignent le
visaige de charbon pellé et de gresse espez,
comme l'espesseur du doz d'ung cousteau, et a
cela congnoist on que elles sont veufves.
Ilz ont une aultre coustume fort mauvaise
de leurs filles, car depuis qu'elles sont d'aage
d'aller a l'homme, elles sont toutes mises en une
maison de bordeau, habandonnees a tout le
monde qui en veult, jusques a ce que elles ayent
trouvé leur party. Et tout ce avons veu par
experience, car nous avons veu les maisons
plaines desdictes filles, comme est une eschole
de garsons en France. Et davantaige le hazard
selon leur mode tient esdictes maisons, ou ilz
jouent tout ce qu'ilz ont, jusques a la couverture
de leur nature.
Ilz ne font point de grand travail, et
labourent leur terre avec petis boys, comme de la
grandeur d'une demye espee, ou ilz font leur
bled, qu'ilz appellent Osizy. Lequel est gros
comme poix, et de ce mesme en croist assez au
Bresil. Pareillement ilz on grand quantité de gros
melons, concombres et courges, poix et febves,
8
et de toutes couleurs, non de la sorte des nostres.
Ilz ont aussi une herbe de quoy ilz font grand
hun werkelijke intentie en gemoedstoestand niet
kenden en niemand had om hen ons geloof te
verklaren, werd hen een excuus geboden, en
werd aan Taignoagny en Don Agaya gezegd hen
te vertellen dat we bij een andere reis zouden
terugkomen en priesters en wat heilige olie
zouden meebrengen, hen te kennen gevend dat
we niet kunnen dopen zonder heilige olie. Wat ze
geloofden omdat ze meerder kinderen zagen
dopen in Bretagne. En door de belofte die hen
gedaan werd om terug te keren, waren ze heel
blij.
Deze mensen leven in gemeenschap van
goederen, net zoals de Brazilianen, en ze gaan
gekleed in wilde dierenhuiden en nogal armzalig.
Id winter dragen ze leggings en schoenen
gemaakt v huiden, en id zomer gaan ze
blootsvoets. Ze houden zich ah huwelijk, behalve
dat de mannen 2 of 3 vrouwen nemen, en na de
dood van hun man trouwen de vrouwen nooit
meer, maar rouwen hun hele leven over de dood
v hun man, en verven hun gezicht met
gepelleerde houtskool en vet zo dik als de
achterkant ve mes; en hierdoor weet men dat het
weduwen zijn.
Ze hebben nog een heel slecht ritueel ivm hun
dochters, die zodra ze de ouderdom vd puberteit
hebben, ze allemaal in een bordeel w geplaatst,
overgelaten aan ied. die het wil, totdat ze hun
man hebben gevonden… We hebben dit met
onze eigen ogen gezien; want we hebben de
huizen ontdekt die vol zitten met deze meisjes,
zoals een jongensschool in Frankrijk is. En
bovendien vinden weddenschappen plaats, naar
hun eigen stijl, in deze huizen waarin ze alles op
het spel zetten wat ze bezitten tot zelfs hun
kleren. En bovendien vinden in deze huizen
dobbelsteenspelen (Hazard) plaats volgens hun
gewoonten, waarbij ze alles op het spel zetten
wat ze bezitten, tot zelfs hun kleren
Ze doen beslist geen grote werken, en bewerken
de grond met korte stukje hout in lengte
ongeveer een half zwaard, of maken hun tarwe,
die ze Osizy noemen. Welke zo groot is als een
erwt, en waarvan er genoeg in Brazilië groeien. Ze
hebben ook een aanzienlijke hoeveelheid dikke
meloenen, komkommers en courgettes, erwten
en bonen, en in alle kleuren, niet zoals onze
soort. Verder hebben ze ook een plant waarvan

ze in de zomer een grote hoeveelheid maken
amastz l'esté durand pour l'yver, laquelle ilz
estiment fort et en usent les hommes seulement
en façon que ensuit. Ilz la font seicher au soleil, et
la portent a leur col en une petite peau de beste
en lieu de sac, avec ung cornet de pierre ou de
boys; puis a toute heure font pouldre de ladicte
herbe et la mettent en l'ung des boutz dudict
cornet, puis mettent un charbon de feu dessus et
sussent par l'autre bout tant qu'ilz s'emplent le
corps de fumee, tellement qu'elle leur sort par la
bouche et par les nazilles, comme par ung tuyau
de cheminee, et disent que cela les tient sains et
chauldement, et ne vont jamais sans avoir
sesdictes choses. Nous avons esprouvé ladicte
fumee: apres laquelle avoir mis dedans nostre
bouche, semble y avoir mis de la pouldre de
poyvre, tant est chaulde. Les femmes dudict pays
travaillent sans comparaison plus que les
hommes, tant a la pescherie, de quoy font grand
faict, qu'au labeur et aultres choses Et sont tant
hommes, femmes qu'enfans plus durs que bestes
au froid, car de la plus grand froidure que ayons
veu, laquelle estoit merveilleuse et aspre,
venoient par dessus les glaces et neiges tous les
jours a noz navires, la pluspart d'eulx tous nudz,
qui est chose fort a croire qui ne la veu. Ilz
prennent durand lesdictes glaces et neiges grand
quantité de bestes sauvages comme dains, cerfz,
hours, lievres, martres, regnardz et aultres. Ilz
mengent leur chair toute creue, apres avoir esté
seichee a la fumee, et pareillement leur poisson.
A ce que nous avons veu et peu entendre de cedit
peuple, me semble qu'il seroit aisé a dompter en
telle façon et maniere que l'on vouldroit. Dieu par
sa saincte misericorde y vueille mettre son
regard. Amen.
9
voor de winter, welke ze hoog waarderen en
alleen de mannen het gebruiken op de volgende
manier. Ze laten haar drogen in de zon, en dragen
haar om hun nek in een kleine dierenhuid (in de
vorm van een zak) met een hoorn van steen of
hout. Dan verkruimelen ze deze om het even
wanneer in poeder en zetten ze in een van de
uiteinden van de genoemde hoorn, en leggen er
een houtskool bovenop en zuigen aan de andere
zo hard dat ze hun lichamen vullen met rook, zo
hard dat het uit hun mond en neus komt, zoals uit
een schoorsteenschouw, en zeggen dat dit hen
gezond en warm houdt, en gaan nooit weg
zonder deze genoemde zaken. We hebben deze
rook geproefd: na het in onze mond gestoken te
hebben, lijkt het alsof er peperpoeder in gestoken
werd, zo heet is het. De vrouwen in dit land
werken zonder enige twijfel meer dan de
mannen, zowel op het gebied van visvangst, waar
veel gebruik wordt van gemaakt, als om de grond
te bewerken en andere taken. Zowel de mannen,
vrouwen als kinderen zijn onverschilliger voor de
kou dan de beesten; want in het koudste weer
dat we ervaarden, dat buitengewoon en bijtend
was, kwamen ze elke dag naar onze schepen over
het ijs en sneeuw, de meerderheid helemaal
naakt, wat moeilijk te geloven is voor wie het niet
gezien heeft. Terwijl het ijs en de sneeuw
aanhouden, vangen ze een groot aantal wilde
dieren zoals reekalfjes, herten en beren, hazen,
marters, vossen en anderen. Ze eten het vlees
hiervan rauw op, na het gedroogd te hebben in
rook, en hetzelfde voor hun vis. Van wat we
hebben gezien en hebben kunnen horen van deze
mensen, ben ik van mening dat ze gemakkelijk
kunnen worden gevormd op de manier die men
zou wensen. Moge God door zijn heilige genade
hiernaar kijken. Amen.