Ñóäàëãààíû àæëûí ýìõýòãýë

Долдугаар öóâðàë
© 2004 Ìîíãîëáàíê

Àðèëæààíû áàíêóóä çýýëèéí õ¿¿íèé ñòðàòåãèý òîãëîîìûí

îíîëûí õàíäëàãààð ñîíãîí ºðñºëäºõ íü
Ï. ÀÌÀÐÌÝÍÄ, Ñ. ÌßÃÌÀÐÆÀÂ

I.Îðøèë
Áèä áàíêíû ñàëáàðò ºðñºë人íèé òóõàé àñóóäëûã øèíýëýã áàéäëààð àâ÷
¿çýõèéã ýðìýëçýí òîãëîîìûí îíîëûí àðãààð áàíê õîîðîíäûí ºðñºë人íèéã
çàãâàð÷èëñàí. Åðººñ àëèâàà ºðñºë人í íü ÿìàð íýãýí îëç, àøãèéí òºëºº òýìöýëäýí
ñºðãºëäºã÷ ýòãýýä¿¿äèéí õîîðîíä ¿¿ñäýã áºãººä òîãëîîì íü ò¿¿íèé õÿëáàð÷èëñàí
çàãâàð áàéäàã. Ýíý øèíæ ÷àíàðààðàà àëèâàà ºðñºë人íèéã àñóóäëûã øèéäýõýä
òîãëîîìûí îíîë ÷óõàë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã.
Þóíû ºìíº Òîãëîîìûí îíîëûí òàëààðõ òîâ÷ îéëãîëòóóäûã ºãüå.
Òîãëîîìûí îíîëä òîãëîîìûã îðîëöîã÷äûí, òîäîðõîé ä¿ðýìä çàõèðàãäñàí, çîðèëãî
á¿õèé ¿éë õºäëºë áºãººä òîãëîîìûí ýöýñò ÿìàð íýã õîæèë àâäàã, áîäèò áàéäëûã
õÿëáàð÷èëñàí çàãâàð ãýæ àâ÷ ¿çäýã.
Òîãëîîìûí îíîë íü óðüä ºìíº íü äàéí áàéëäààíû ñòðàòåãèéã áîëîâñðóóëàõàä
ãîë÷ëîí àøèãëàãäàæ áàéñàí áîë ºíºº ¿åä Õýðýãëýýíèé ìàòåìàòèêèéí òîì ñàëáàð
áîëæ Ìèêðî ýäèéí çàñãèéí îíîëä ò¿ãýýìýë õýðýãëýãäýæ áàéíà. Ýíý îíîëä
õýðýãëýäýã ñòðàòåãè, òýíöâýðò òºëºâ, õóéâàëäààí, õîæèë õóâààõ çýðýã
îéëãîëòóóäûã íèéãýì áîëîí áàéàëèéí òºðºë á¿ðèéí ¿çýãäë¿¿äèéí ñóäàëãààíä 纺æ
õýðýãëýæ áîëîõ þì.

1
Íýã. ÎÍÎËÛÍ ÕÝÑÝÃ
Òîãëîîìûí îíîëûí ¿íäñýí óõàãäàõóóíóóä:
Òîãëîîìûã îðîëöîã÷äûí òîîãîîð íü 2 áà îëîí îðîëöîã÷äòîé, îðîëöîã÷äûíõ
íü õîæëîîð òýã íèéëáýðòýé, òýã áóñ íèéëáýðòýé, äàâòàãäàõ òîîãîîð íü ñòàòèê
òîãëîîì, îëîí àëõàìò òîãëîîì, òîãëîîìûí øèíæ ÷àíàðààð íü Äåòåìèíèñòèê,
Ñòîõàîñòèê, õýëáýðýýð íü áàéðøèëò áà áàéðøèëò áóñ, òîãëîîì ÿâàãäàõ îíöëîãîîð
íü á¿ðýí áà á¿ðýí áóñ òîãëîîì ãýæ òóñ òóñ àíãèëíà.
Òîãëîîìûí îíîëûí ¿íäñýí àêñèîì: (Òºãñãºëã¿éí àêñèîì)
Íýã òîãëîã÷ íºãºº òîãëîã÷îî ðàöèàíàë ( óõààíòàé ) ãýæ ¿çíý, íýã òîãëîã÷
íºãºº òîãëîã÷îî ººðèéã íü óõààíòàé ãýæ ¿çýæ áàéãàà ãýæ ¿çíý, íýã òîãëîã÷ íºãºº
òîãëîã÷îî ººðèéã íü óõààíòàé ãýæ ¿çýæ áàéãàà ãýæ ¿çíý…(ã.ì öààø ¿ðãýëæèëíý.)
ªºðººð õýëáýë, òîãëîîìûí îíîëûí çàð÷èì íü ºðñºëäºã÷ºº äóòóó ¿íýëæ áîëîõã¿é,
ãýíýä¿¿ëýõ áîëîí ìàðòóóëàõ ñòðàòåãè áàðèõã¿éãýýð æèíõýíý áàòàëãààò õîæëûã
àâàõ çîðèëãîòîé.
Òîãëîîìûí îíîëûí ¿íäñýí ñàíàà áîëîí îíîâ÷òîé ñòðàòåãèéí òóõàé îéëãîëòóóäûã
òîäðóóëàõûí òóëä äàðààõ æèøýýí¿¿äèéã àâ÷ ¿çüå.
Æèøýý1:
Õî¸ð ãýìò õýðýãòýí õàì õýðãýýð áàéöààãäàæ áàéíà. Òýä òóñ òóñäàà
áàéöààãäàæ áàéãàà áºãººä ¿ãñýõ áîëîìæã¿é ãýæ ¿çíý. Õýðâýý íýã íü õýðãýý õ¿ëýýâýë
øîðîíä ñóóõã¿é áîëîâ÷ íºãºº íü 9 ñàð ñóóíà. Õàðèí õî¸óëàà õýðãýý õ¿ëýýâýë 6, 6
ñàð, ýñðýã òîõèîëäîëä áóþó õî¸óëàà õýðãýý õ¿ëýýõã¿é áîë 1 , 1 ñàð øîðîíä
õîðèãäîíî. Õî¸ð ãýìò õýðýãòýí ÿìàð ÿìàð ñòðàòåãèéã ñîíãîõ âý?
Áîäîëò :
Õî¸ð òîãëîã÷èéí õîæëûí ìàòðèöèéã áè÷âýë:
II òîãëîã÷
Õ¿ëýýíý Õ¿ëýýõã¿é
Õ¿ëýýíý -6, -6 0, -9
I òîãëîã÷
Õ¿ëýýõã¿é -9, 0 -1, -1

Òîãëîîìîíä îðîëöîã÷äûí õîæëûí óòãûã ñòðàòåãè òóñ á¿ð äýýð íü

íàðèéâ÷ëàí õàðóóëñàí ìàòðèöûã õîæëûí ìàòðèö ãýíý. Ýíý òîãëîîìûí õóâüä
Íýøèéí áîëîí Ïàðåòî òýíöâýð õààíà îðøèæ áàéãààã ñóäëàí àâ÷ ¿çüå.
Òîäîðõîéëîëò: H(x,y*)<H(x*,y*)<H(x*,y) áàéõ (x*,y*) òºëºâèéã ñºðãºë人íò
òîãëîîìûí îíîâ÷òîé òºëºâ áóþó Íýøèéí òýíöâýð ãýíý.
ªºðººð õýëáýë òîãëîîìîíä îðîëöîã÷ á¿ðèéí õóâüä ñòðàòåãýý ººð÷ëºõ íü ººðò íü ë
õîõèðîëòîé áàéãàà òýð òºëºâèéã Íýøèéí òýíöâýð ãýæ íýðëýäýã.
Íýøèéí òýíöâýð ãýäýã îéëãîëò íü òóõàéí òîãëîîìîíä îðîëöîã÷èä
õîîðîíäîî òîõèðîëöîõ ÿìàð ÷ áîëîìæã¿é áºãººä á¿ãä áóñàä ºðñºëäºã÷äèéíõºº
áîëîìæèò ñòðàòåãèéã ìýäýæ áàéãàà ¿åä áàéæ áîëîõ õàìãèéí áàòàëãààòàé õîæëûí
òºëºº ÿâñíû ä¿íä óã òîãëîîìîíä ¿¿ñýõ òýíöâýðò òºëºâ áàéäàë þì. Òîãëîîì á¿õýíä
Íýøèéí òýíöâýð îðøèõ àëáàã¿é. Òîãëîã÷èä á¿ãä äîð á¿ðíýý ãàé çîâëîíãèéí õàìãèéí
áàãûã íü, îëç îìãèéí õàìãèéí èõèéã íü ñîíãîõûã ýðìýëçýíý.
Äýýðõ òîãëîîìûí Íýøèéí òýíöâýð áóþó òîãëîã÷ á¿ðèéí õóâüä îíîâ÷òîé áàéõ
òºëºâèéã îëú¸.
1) Íýãä¿ãýýð ñòðàòåãè áóþó õî¸óëàà õýðãýý õ¿ëýýõ ñòðàòåãèéí õóâüä íºãºº òîãëîã÷
íü ñòðàòåãèý ººð÷뺺ã¿é ¿åä íýãä¿ãýýð òîãëîã÷ ñòðàòåãèý ººð÷ëºõ þì áîë 6
2
 ñàð øîðîíä ñóóõ áàéñíàà 9 ñàð ñóóõààð áîëæ õîõèð÷ áàéíà. Òèéìýýñ òýð ýíý
òºëºâ áàéäëûã õ¿ñýõ áîëíî. Õàðèí ll òîãëîã÷èéí õóâüä ñòðàòåãèý ººð÷ëºõ þì
áîë äýýðõòýé àäèë íºõöºë áàéäàë ¿¿ñíý. Òèéìýýñ ýíý íü Íýøèéí òýíöâýðòýé
òºëºâ áàéíà.
2) Õî¸ð òîãëîã÷ õýðãýý õ¿ëýýõã¿é áàéõ ñòðàòåãè ñîíãîõ òºëºâèéí õóâüä íºãºº
òîãëîã÷ íü ñòðàòåãèý ººð÷뺺ã¿é ¿åä íýãä¿ãýýð òîãëîã÷ ñòðòåãèý ººð÷ëºí
õýðãýý õ¿ëýýõýä õîæëûí óòãà áóþó õîðèãäîõ õóãàöàà íü -1 ýýñ 0 áîëîí
ñàéæèð÷ áàéãàà ó÷èð ýíä Íýøèéí òýíöâýð òîãòîõã¿é íü èëò áàéíà. Ó÷èð íü
ýíä àëü ÷ òîãëîã÷èéí õóâüä ñòðàòåãòèý ººð÷ëºõ ñîíèðõîë áàéíà.
3) (-9,0) áóþó ýõíèé òîãëîã÷ õýðãýý õ¿ëýýõã¿é, õî¸ðäîõ òîãëîã÷ õ¿ëýýõ òºëºâèéí
õóâüä ýõíèé òîãëîã÷ àäèëõàí õýðãýý õ¿ëýýñíýýð -9 áèø -1 ãýñýí õîæèë àâàõ
áîëîæòîé áàéãàà ó÷ðààñ òýð ýíý òºëºâèéã ñîíãîõã¿é. Òèéìýýñ ýíý òºëºâ
Íýøèéí òýíöâýð áèø.
4) (0,-9) òºëºâèéí õóâüä ìºí äýýðõòýé èæèë øàëòãààíààð òýíöâýðã¿é òºëºâ áîëæ
áàéíà.
Ýíý òîãëîîìûí õóâüä íýã ë Íýøèéí òýíöâýð áàéíà.
Îäîî óã òîãëîîìûí îðîëöîã÷èä íü õîîðîíäîî òîõèðîëöîõ áîëîìæòîé ãýæ ¿çýýä
Ïàðåòîãèéí òýíöâýðèéã íü îëú¸.
Íýí òýðã¿¿íä Ïàðåòî òýíöâýð ãýñýí îéëãîëòûã òîäîðõîéëîõ íü ç¿éòýé.
Ïàðåòî òýíöâýðòýé òºëºâ íü òóõàéí òîãëîîìîíä îðîëöîã÷èä õîîðîíäîî
òîõèðîëöîõ áîëîìæòîé ¿åä áèé áîëíî.
Òîäîðõîéëîëò: Õýðâýý òîãëîîìîíä îðîëöîã÷èä ñîíãîñîí òºëºâ áàéäëàà ººð÷ëºõºä
ÿäàæ íýã òîãëîã÷èéíõîî õîæëûí óòãûã áóóðóóëàõàä õ¿ð÷ áàéâàë
òýð òºëºâ áàéäëûã Ïàðåòî òýíöâýðòýé òºëºâ áàéäàë ãýíý.
Ýñðýãýýð íü àâ÷ ¿çâýë, õýí íýãýí îðîëöîã÷èéíõîî õîæëûí óòãûã áóóðóóëàõã¿éãýýð
ÿìàð íýãýí òºëºâ ð¿¿ øèëæèæ áàéâàë òýð íü Ïàðåòî òýíöâýðòýé òºëºâ áàéäàë áèø
áàéõ íü ýý.
(-1, -1) òºëºâ áàéäëûã àâ÷ ¿çüå. Õýðâýý ýíäýýñ ººð àëü íýã òºëºâ ð¿¿ øèëæèõýä
õ¿ðâýë àëü íýã îðîëöîã÷èéíõ íü õîæëûí óòãà áóóðàõ ó÷ðààñ ýíý íü Ïàðåòî
òýíöâýðòýé òºëºâ áàéäàë ìºí áàéíà.
(-6,-6) òºëºâèéí õóâüä áóñàä àëü íýã òºëºâ ð¿¿ øèëæèõýä, òóõàéëáàë (-1,-1)
ð¿¿ øèëæèâýë õî¸ð òîãëîã÷èéí àëü àëèíûõ íü õîæëûí óòãà ºñºæ áàéíà. Òèéìýýñ
(-6,-6) òºëºâ íü Ïàðåòî òýíöâýðòýé íºõöºë áàéäàë áèø áàéíà.
(-9,0), (0,-9) òºëºâ¿¿äèéí õóâüä ººð àëü íýã òºëºâ áàéäàë ðóó øèëæèõýä àëü
íýã òîãëîã÷èéíõ íü õîæëûí óòãà 0-ýýñ -1 áóþó -6 áîëæ áóóðàõ ó÷èð ýíý òºëºâ
Ïàðåòî òýíöâýðòýé áàéíà. Ýíý á¿õíèéã íýãòãýí ä¿ãíýâýë, (-9,0), (0,-9), (-1,-1)
òºëºâ¿¿ä äýýð Ïàðåòîãèéí òýíöâýð îðøèí áàéíà.
Æèøýý 2: Ãóðâàí êîìïàíè íýãýí òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í áîðëóóëäàã
áºãººä á¿òýýãäýõ¿¿íèéõýý áîðëóóëàëòûã ñàéæðóóëàõûí òóëä ðåêëàì õèéëãýõýýð
áîëæýý. Ðåêëàìíû çàðäàë 1 ñàÿ òºãðºã. Õýðâýý ãóðâóóëàà çýðýã ðåêëàì õèéâýë á¿ãä
íýã íýã ñàÿ òºãðºã àëäàíà. Õàðèí íýã íü ðåêëàì õèéãýýä õî¸ð íü ðåêëàì õèéõã¿é áîë
ðåêëàì õèéñýí êîìïàíè íü 8 ñàÿûã îëæ áóñàä íü 4, 4 ñàÿ òºãðºã àëäàíà. ̺í õî¸ð
íü ðåêëàì õèéãýýä íýã íü ðåêëàì õèéõã¿é áîë ðåêëàì õèéñýí õî¸ð íü 4, 4 ñàÿûã îëæ
íºãºº êîìïàíè íü 6 ñàÿûã àëäàíà. Êîìïàíèóäûí õîîðîíä ÿìàð íýãýí òîõèðîëöîî
áàéõã¿é ãýæ ¿çâýë ýíý íü ñºðãºë人íò òîãëîîì áîëîõ áà ò¿¿íä Íýøèéí òýíöâýðòýé
òºëºâ áàéãàà ýñýõèéã øèíæëýå.
Ðåêëàì õèéíý ãýñýí ñòðàòåãèéã - 1
õèéõã¿é ãýñíèéã íü - 0 ãýæ òýìäýãëýå.
3
Òºëºâ Ñòðàòåãè Õîæëûí óòãà
áàéäëûí
ä/ä 1-ð 2-ð 3-ð 1-ð 2-ð 3-ð
1 1 1 1 -1 -1 -1
2 0 0 0 0 0 0
3 0 1 1 -6 2 2
4 1 0 1 2 -6 2
5 1 1 0 2 2 -6
6 0 0 1 -4 -4 8
7 0 1 0 -4 8 -4
8 1 0 0 8 -4 -4

(1,1,1) òºëºâ áóþó ãóðâóóëàà ðåêëàì õèéõ ñòðàòåãè áàðèìòëàæ áàéãàà ¿åä:
l òîãëîã÷ (êîìïàíè) ñòðàòåãèý ººð÷ëºâºë ººðººð õýëáýë, (0,1,1) òºëºâ ð¿¿
øèëæèõýä I òîãëîã÷ 6 ñàÿ òºãðºã àëäàæ áàéíà. ll òîãëîã÷èéí õóâüä ñòðàòåãèý
ººð÷ëºõ áóþó (1,0,1) òºëºâ ð¿¿ øèëæèõýä II òîãëîã÷ 6 ñàÿ òºãðºã àëäàíà. ̺í
III òîãëîã÷èéí õóâüä äýýðõòýé àäèë íºõöºë ¿¿ñíý. Èéì ó÷ðààñ ýõíèé òºëºâ
Íýøèéí òýíöâýðòýé òºëºâ áàéíà. Ó÷èð íü àëü ÷ òîãëîã÷ íü ººð ñòðàòåãè
ñîíãîâîë ººðºº ë õîõèðîõîîð òºëºâ ¿¿ññýí áàéíà.
(0,0,0) òºëºâèéí õóâüä çºâõºí ýõíèé òîãëîã÷èéí õóâüä àâ÷ ¿çýõýä ñòðàòåãèà
ººð÷ëºâºë òóõàéí òºëºâ áàéäëàà ñàéæðóóëàõ áîëîìæ áàéíà. Òèéìýýñ ýíä
Íýøèéí òýíöâýð îðøèõã¿é.
(0,1,1) ,(1,0,1), (1,1,0) òºëºâ¿¿äèéí õóâüä åðºíõèé人 èæèë áºãººä àëü íýã òîãëîã÷
íü ñòðàòåãèý ººð÷ëºâºë òºëºâ áàéäëàà ñàéæðóóëæ áîëæ áàéíà. Èéìä
ýäãýýð òºëºâ¿¿äýä Íýøèéí òýíöâýð îðøèõã¿é.
(0,0,1) ,(0,1,0), (1,0,0) òºëºâ¿¿äèéí õóâüä ìºí àäèë Íýøèéí òýíöâýð áàéõã¿é áàéíà.
Ó÷èð íü ýäãýýð òºëºâ áàéäëóóäàä àëü íýã òîãëîã÷ íü õîæëîî ñàéæðóóëàõ
áîëîìæòîé áàéíà. ªºðººð õýëáýë, óã òºëºâººñ ººð ñàéí òºëºâ ð¿¿ øèëæèõ
áîëîìæòîé áàéíà. Òèéìýýñ ýíý íü Íýøèéí òýíöâýðò òºëºâ áèø áîëæýý.

Õî¸ð.¯ÍÄÑÝÍ ÕÝÑÝÃ

Áàíêíû ñàëáàðûí ºðñºë人íèé àñóóäëûã çàãâàð÷ëàõûí òóëä çýýëèéí ýðýëò, áàíêóóäûí

çýýëèéí ñàëáàðò ýçýëäýã áàéð ñóóðü ãýõ ìýò îëîí ìýäýýëýë õýðýãòýé áîëñîí áà Ìîíãîë
Áàíêíààñ 2002 îíä õýâëýí ãàðãàñàí ñóäàëãààíû àæèë ìàø èõ õýðýã áîëëîî. Òèéìýýñ
èéì ñàéõàí ãàðûí àâëàãà áýëòãýí ãàðãàñàí Ìîíãîë Áàíêíû “̺íãºíèé áîäëîãî
ñóäàëãààíû ãàçàð”-ûí õàìò îëîíä áàÿðëàñàí òàëàðõñíàà èëýðõèéëüå.
Çàãâàðûí òàâèë
Òîãëîîìûí îíîëûí õ¿ðýýíä àëèâàà àñóóäëûã àâ÷ ¿çýõèéí òóëä þóíû ºìíº
õîæëûí óòãà áîëîí ñòðàòåãèéã òîäîðõîéëîõ ¸ñòîé. Õîæëûí óòãûã àëü áîëîõ ¿íýíä
îéðõîí òîãòîîõûí òóëä çýýëèéí àñóóäëûã, òóõàéëáàë 100 ñàÿàñ äýýø òºãðºãíèé çýýë

4
àâäàã ìàø òîì çýýëäýã÷äèéí õóâüä çýýëèéí õ¿¿ã ººð÷ëºõ áîëîí ýñ ººð÷ëºõ ãýñýí
õî¸ð ñòðàòåãèòýé òîãëîîì àâ÷ ¿çëýý.
Äýýð äóðüäñàí íîìíû (Áàíêíû çýýëäýã÷äèéí äóíä ÿâóóëñàí ñàíàë àñóóëãà,
ñóäàëãààíû àæëûí ä¿í)-ä äóðüäñàíààð áîë ìàíàé óëñûí õóâüä çýýëèéí çîðèóëàëò,
õóãàöàà, õ¿¿ çýðýã íü õýìæýýíýýñýý õàìààðàí õàðèëöàí àäèëã¿é áàéäàã.
Çýýëèéí õýìæýýíèé òàëààð ÿâóóëñàí ñóäàëãààíû àæëûí ¿ð ä¿íä ìàø òîì
çýýëäýã÷äèéí çýýëèéí õýìæýý, íèéò çýýëèéí ºðèéí ¿ëäýãäëèéí 39.9% áàéíà. Ãýòýë
óã çýýëèéí 52.2%-ã Ãîëîìò Áàíê, 37.3%-ã Õóäàëäàà Õºãæëèéí Áàíê, 10.4%-ã íü
Ìîíãîë Øóóäàí Áàíê õàíãàæ áàéãàà íü òóõàéí çàõ çýýëèéí 99.9-èéã ýçýëæ ýíý çàõ
çýýëèéã ãóðâàí áàíê á¿ðýí òîäîðõîéëæ áàéëàà.
Òîì çýýëèéí õóâüä õàìãèéí ÷óõàë íü öººí òîîíû òîäîðõîé çýýëäýã÷èäòýé
ó÷ðààñ çàðèì íàéäâàðòàé çýýëäýã÷äýý çýýëèéí õýìæýýíýýñ õàìààðóóëàí çýýëèéí
õ¿¿ã áóóðóóëàõ çýðýã ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëæ ýðýëòýý íàðèéí òîäîðõîéëîõ áîëîìæòîé
áàéíà.
Îäîî íýãýíò òîãëîîìûí îðîëöîã÷ áîëîí áàðèìòëàõ ñòðàòàòåãèòýé áîëñîí òóë
õîæëûí óòãûí òàëààð ÿðèõ öàã áîëæýý. Õîæëûí óòãûã îëîõûí òóëä ýõëýýä èðýõ
æèëèéí çýýëèéí ºðèéí ¿ëäýãäëèéí òàëààð òààìàãëàë äýâø¿¿ëýõ õýðýãòýé áîëëîî.

Íèéò çýýëèéí ºðèéí

Îí ¿ëäýãäëèéí õýìæýý ªñºëòèéí õóâü
/òýðáóì/
2000 54.475.142 100%
2001 127.323.343 233%
2002 219.936.813 172%
2003 424.298.752 192%
Äóíäàæ ºñºëò 72%

Äýýðõ õ¿ñíýãýýñ õàðàõàä æèëèéí ºñºëò îéðîëöîîãîîð 70% áàéãàà ó÷ðààñ

2004 îíû çýýëèéí ºðèéí ¿ëäýãäëèéã (424 298 752 * 0.70+424 298 752) òîìú¸îãîîð
òîîöîõîä 721 307 878.4 ãàð÷ áàéíà. Ýíý ¿åä ìàø òîì çýýëèéí õýìæýý íèéò çýýëèéí
39.9 áàéäãèéã àíõààð÷ ¿çâýë 2004 îíû ìàø òîì çýýëäýã÷äèéí çýýëèéí ýðýëò 289
áîëîõ íü ýý. Çýýëèéí ýíýõ¿¿ ýðýëòèéí áàíêóóäàä õàðãàëçàõ õýìæýýã îðîëöîã÷
áàíêóóäûí àêòèâûí õýìæýýã ¿íäýñëýí òîäîðõîéëëîî.
Áàíêóóä ÕÕÁ Ã ÌØ
Õýìæýý 158.95 95.37 34.68
Íèéò 289

Äýýð äóðüäñàí ¸ñîîð ìàíàé çàãâàðûí îðîëöîã÷èä çýýëèéí õ¿¿ã áóóðóóëàõ

áîëîí ýñ áóóðóóëàõ ãýñýí õî¸ð ñòðàòåãèéí àëü íýãèéã íü ñîíãîõ ¸ñòîé áºãººä
çýýëèéí õ¿¿ã áóóðóóëñíû ä¿íä áèé áîëîõ íýìýëò ýðýëòèéã òîîöîõ íü ç¿é áèç ýý.
Çýýëèéí ýðýëòèéí òàëààð òààìàãëàë äýâø¿¿ëýõèéí òóëä äýýð äóðüäñàí ñóäàëãààíû
àæëûí ¿ð ä¿íã àâ÷ ¿çüå.
Òàíû áîëîí òàíàé áàéãóóëëàãûí õóâüä çýýëèéí ýðýëò õèð áàéíà âý? ãýñýí
àñóóëòàíä ìàø òîì çýýëäýã÷äèéí 68.7% íü èõ, 25.4% íü äóíä, 4.5% íü áàãà ãýæ
õàðèóëæýý. Ýíý íü çýýëèéí ýðýëò õàíãàëòòàé èõ áàéãààã èëýðõèéëæ áàéíà. Òèéìýýñ
çýýëèéí õ¿¿íèé áóóðàëòûí ä¿íä áèé áîëîõ íýìýëò ýðýëòèéã îéðîëöîîãîîð èðýõ

5
æèëèéí çýýëèéí ºðèéí ¿ëäýãäëèéí 60% áàéíà ãýæ ¿çâýë 173 òýðáóì òºãðºã áîëíî.
Ýíýõ¿¿ íýìýëò ýðýëòèéã áàíêóóä õýðõýí õóâààõ íü áàíêóóäûí ìºíãºí õºðºíãº
áîëîí áîãèíî õóãàöààò õºðºí㺠îðóóëàëòûí õýìæýýíýýñ õàìààðíà.

Áàíêóóäûí íýð ̺íãºí õºðºí㺠áà Íýìýëò ýðýëòèéã

áîãèíî õóãàöààò õóâààñàí õýìæýý
õºðºí㺠îðóóëàëò
ÕÕÁ 138.555.585 110
à 61.042.327 55
ÌØ 10.001.510 8
Íèéò 173

Ýíý òîõèîëäîëä áàíêóóä øèíýýð ¿¿ññýí ýðýëòýýñ õè÷íýýí õ¿ñëýý ÷ àâ÷ ÷àäàõ õýìæýý
áàéæ òààðíà. Á¿ãä çýðýã õ¿¿ãýý áóóðóóëñàí òîõèîëäîëä ýðýëòýýñ á¿ãä æèãä õ¿ðòýõ
áºãººä ¿¿íèé ¿ð ä¿íä õàìãèéí áàãà àâ÷ ÷àäàõààñàà ýõëýýä ººðèéí áîëîìæîîð
àâñàíòàé àäèë íºõöºë ¿¿ñíý.
Çàãâàð
0-Çýýëèéí õ¿¿ã ººð÷ëºõã¿é áàéõ ñòðàòåãè
1-Çýýëèéí õ¿¿ã ººð÷ëºõ ñòðàòåãè
Ãóðâàí îðîëöîã÷òîé áºãººä òýä òóñ á¿ðäýý äýýðõ õî¸ð ñòðàòåãèéí àëü íýãèéã
áàðèìòëàí îðîëöîíî. Ýíýõ¿¿ òîãëîîìûí áîëîìæèò á¿õ õóâèëáàðóóäûã äàðààõ
õ¿ñíýãòýíä ¿ç¿¿ëýâ.
Òààìàãëàë 1:
¾ Çýýëèéí õ¿¿ã áóóðóóëñíû ¿ð ä¿íä áèé áîëîõ ýðýëò 60% áóþó
îéðîëöîîãîîð173 òýðáóì ãýæ ¿çüå.
¾ Çýýëèéí õ¿¿íèé áóóðàëò 30%-20% ãýæ ¿çüå.
¾ Íýìýëò ýðýëòýýð ¿¿ññýí çýýëèéí õýìæýýã áàíêóóä äàðààõ áàéäëààð õóâààæ
àâíà ãýæ ¿çüå.
ÕÕÁ - 110 òýðáóì, Ãîëîìò - 55 òýðáóì, ÌØ- 8 òýðáóì
Îðëîãûí ººð÷ëºëò
Áîëîìæèò Áîëîìæèò çýýëèéí
Áîëîìæèò îðëîãî áóþó òîãëîîìûí
á¿õ òºëºâ õýìæýý
õîæëûí óòãà
áàéäàë
ÕÕÁ ÃÁ ÌØÁ ÕÕÁ ÃÁ ÌØÁ ÕÕÁ ÃÁ ÌØÁ
1 (0,0,0) (158.95 ; 95.37;34.68) (47.685;28.611;10.404) (0,0,0)
2 (1,1,1) (268.95;150.37;42.68) (53.79;30.074;8.536) (6.105,1.463,-1.868)
3 (1,0,0) (268.95; 95.37; 34.68) (53.79;28.611;10.404) (6.105,0,0)
4 (0,1,0) (158.95;150.37;34.68) (47.685;30.074;10.404) (0,1.463,0)
5 (0,0,1) (158.95; 95.37; 42.68) (47.685;28.611;8.536) (0,0,-1.868)
6 (1,1,0) (268.95; 50.37; 34.68) (53.79; 30.074;10.404) (6.105,1.463,0)
7 (1,0,1) (268.95; 95.37; 42.68) (53.79; 28.611;8.536) (6.105,0,-1.868)
8 (0,1,1) (158.95;150.37;42.68) (47.685; 30.074;8.536) (0,1.463,-1.868)

6
 Äýýðõ õ¿ñíýãòýýñ õàðàõàä óã òîãëîîìûí Íýøèéí òýíöâýð íü 6-ð òºëºâ áàéäàë
áóþó ýõíèé õî¸ð îðîëöîã÷ çýýëèéí õ¿¿ãýý áóóðóóëæ, õàðèí ãóðàâäàã÷ ýòãýýä
çýýëèéí õ¿¿ãýý ººð÷ëºõã¿é áàéõ òýð òºëºâ äýýð îðøèæ áàéíà.
̺í ýâñýë áèé áîëîõ áîëîìæòîé ãýæ ¿çâýë 2, 3, 4,6, 7,8 òºëºâ áàéäëóóä
Ïàðåòîãèéí óòãààð òýíöâýðòýé áàéíà.
×óõàì ýíäýýñ ë Ïàðåòîãèéí òýíöâýð õýìýýõ îéëãîëòûí ìºí ÷àíàð íü
õàðàãäàõ áºãººä õýðâýý óã òºëºâ áàéäëûã àâààä áóñàä àëü íýã òºëºâ áàéäàëòàé
õàðüöóóëàõàä äîð õàÿæ íýã îðîëöîã÷èéíõ íü õîæëûí óòãà áóóð÷ áàéâàë óã òºëºâ
áàéäëûã Ïàðåòî òýíöâýðòýé áàéíà ãýæ õýëíý. Õàðèí òîãëîîìûí õîæèë
îðîëöîã÷äèéí õóâüä àøèãòàé áàéõ ýñýõ íü æè÷ ÿðèãäàõ àñóóäàë þì. Ó÷èð íü ýâñýëä
îðîëöîã÷èä õàðèëöàí òîõèðîëöñîíû ¿íäñýí äýýð Ïàðåòîãèéí òýíöâýðò òºëºâ
áàéäëóóäûí àëèíûã ñîíãîõ íü òýäíèé õ¿ñýë ìýäñýí õýðýã þì.
¯ð ä¿í 1:
Çàãâàðûí ¿ð ä¿íãýýñ ¿çýõýä áèäíèé àâ÷ ¿çñýí ãóðâàí áàíêíû õî¸ð òîì íü
çýýëèéí õ¿¿ãýý áóóðóóëæ õàðãàëçàí 6.105 áîëîí 1.463 òýðáóì òºãðºãíèé íýìýëò
àøèã îëîõ áîëîìæ áàéãàà íü õàðàãäàæ áàéíà. Ãýòýë ýíý íü áîäèò áàéäàëòàé
íèéöýõã¿é áàéãàà íü áàíêóóäûí çýýëèéí ýðýëòèéí òàëààðõ òààìàãëàëààñ áîëäîã
áàéæ áîëîõ òóë çýýëèéí õ¿¿íèé áóóðàëòûí ä¿íä ¿¿ñíý ãýæ òààìàãëàæ áàéãàà
íýìýëò ýðýëòèéí õýìæýýã áàãàñãàí óã çàãâàðààð äàõèí àâ÷ ¿çýõýä ÿìàð ¿ð ä¿í
ãàðàõûã ñîíèðõî¸.
Òààìàãëàë 2:
¾ Çýýëèéí õ¿¿ã áóóðóóëñíû ¿ð ä¿íä áèé áîëîõ ýðýëò 50% áóþó
îéðîëöîîãîîð144 òýðáóì ãýæ ¿çüå.
¾ Çýýëèéí õ¿¿íèé áóóðàëò 30%-20% ãýæ ¿çüå.
¾ Íýìýëò ýðýëòýýð ¿¿ññýí çýýëèéí õýìæýýã áàíêóóä äàðààõ áàéäëààð õóâààæ
àâíà ãýæ ¿çüå.
ÕÕÁ - 100 òýðáóì, Ãîëîìò - 36 òýðáóì, ÌØ- 8 òýðáóì
Áîëîìæèò Áîëîìæèò çýýëèéí Áîëîìæèò îðëîãî Îðëîãûí ººð÷ëºëò
á¿õ òºëºâ õýìæýý áóþó òîãëîîìûí
áàéäàë õîæëûí óòãà
ÕÕÁ ÃÁ ÌØÁ ÕÕÁ ÃÁ ÌØÁ ÕÕÁ ÃÁ ÌØÁ
1 (0,0,0) (158.95;95.37;34.68) (47.685;28.611;10.404) (0,0,0)
2 (1,1,1) (258.95;131.37;42.68) (51.79;26.274;8.536) (4.105,-2.337,-1.868)
3 (1,0,0) (258.95; 95.37; 34.68) (51.79;28.611;10.404) (4.105,0,0)
4 (0,1,0) (158.95;131.37;34.68) (47.685;26.274;10.404) (0,-2.337,0)
5 (0,0,1) (158.95; 95.37; 42.68) (47.685;28.611;8.536) (0,0,-1.868)
6 (1,1,0) (258.95; 131.37; 34.68) (51.79; 26.274;10.404) (4.105,-2.337,0)
7 (1,0,1) (258.95; 95.37; 42.68) (51.79; 28.611;8.536) (4.105,0,-1.868)
8 (0,1,1) (158.95;131.37;42.68) (47.685; 26.274;8.536) (0,-2.337,-1.868)

7
¯ð ä¿í 2:
Ýíý òîõèîëäîëä óã òîãëîîìûí õóâüä Íýøèéí òýíöâýð íü 3-ð òºëºâ áàéäàë
áóþó ýõíèé íýã îðîëöîã÷ çýýëèéí õ¿¿ãýý áóóðóóëæ, õàðèí ãóðàâäàã÷ áîëîí
õî¸ðäîã÷ ýòãýýä çýýëèéí õ¿¿ãýý ººð÷ëºõã¿é áàéõ òýð òºëºâ äýýð îðøèæ áàéíà.
ßàãààä ãýâýë çýýëèéí õ¿¿ãýý áóóðóóëàõ íü Ãîëîìò áîëîí Ìîíãîë Øóóäàí
áàíêóóäûí õóâüä àëäàãäàëòàé áîëæ áàéíà. Ó÷èð íü çýýëèéí õ¿¿ãýý áóóðóóëàõ íü
çàðäëûã ºñãºæ õàðèí òýð çàðäëàà íºõºõ¿éö õýìæýýíèé çýýë ºã÷ ÷àäàõã¿é áàéíà.
Òèéìýýñ æèæèã áàíêóóäûí õóâüä çýýëèéí õ¿¿íèé áóóðàëò áîëîí íýìýãäýõ
ýðýëòèéã õàðüöààã íàðèéí òîîöîæ ººðò àøèãòàé çýýëèéí õ¿¿íèé õóâèëáàðûã
ñîíãîæ ÷àäâàë èë¿¿ îðëîãî îëîõ áîëîìæòîé.
̺í ýâñýë áèé áîëîõ áîëîìæòîé ãýæ ¿çâýë 1, 3, 4,5, 6,7 òºëºâ áàéäëóóä
Ïàðåòîãèéí óòãààð òýíöâýðòýé áàéíà.
Òààìàãëàë 3:
¾ Çýýëèéí õ¿¿ã áóóðóóëñíû ¿ð ä¿íä áèé áîëîõ ýðýëò 40% áóþó
îéðîëöîîãîîð113 òýðáóì ãýæ ¿çüå.
¾ Çýýëèéí õ¿¿íèé áóóðàëò 30%-20% ãýæ ¿çüå.
¾ Íýìýëò ýðýëòýýð ¿¿ññýí çýýëèéí õýìæýýã áàíêóóä äàðààõ áàéäëààð õóâààæ
àâíà ãýæ ¿çüå.
ÕÕÁ - 70 òýðáóì, Ãîëîìò -35 òýðáóì, ÌØ- 8 òýðáóì
Îðëîãûí ººð÷ëºëò
Áîëîìæèò Áîëîìæèò çýýëèéí
Áîëîìæèò îðëîãî áóþó òîãëîîìûí
á¿õ òºëºâ õýìæýý
õîæëûí óòãà
áàéäàë
ÕÕÁ ÃÁ ÌØÁ ÕÕÁ ÃÁ ÌØÁ ÕÕÁ ÃÁ ÌØÁ
1 (0,0,0) (158.95;95.37;34.68) (47.685;28.611;10.404) (0,0,0)
2 (1,1,1) (228.95;130.37;42.68) (45.79;26.074;8.536) (-1.895,-2.537,-1.868)
3 (1,0,0) (228.95; 95.37; 34.68) (45.79;28.611;10.404) (-1.895,0,0)
4 (0,1,0) (158.95;130.37;34.68) (47.685;26.074;10.404) (0,-2.537,0)
5 (0,0,1) (158.95; 95.37; 42.68) (47.685;28.611;8.536) (0,0,-1.868)
6 (1,1,0) (228.95; 130.37; 34.68) (45.79; 26.074;10.404) (-1.895,-2.537,0)
7 (1,0,1) (228.95; 95.37; 42.68) (45.79; 28.611;8.536) (-1.895,0,-1.868)
8 (0,1,1) (158.95;130.37;42.68) (47.685; 26.074;8.536) (0,-2.537,-1.868)

¯ð ä¿í 3:
Òóõàéí òîõèîëäîëä çýýëèéí õ¿¿ãýý áóóðóóëàõ íü áèäíèé àâ÷ ¿çñýí
áàíêóóäûí õóâüä á¿ãäýä íü àøèãã¿é áàéãàà ó÷ðààñ Íýøèéí òýíöâýð 1-ð òºëºâ áóþó
á¿ãä çýýëèéí õ¿¿ãýý ººð÷ëºõã¿é ãýñýí òºëºâèéã ñîíãîæ áàéíà. Ýíäýýñ çýýëèéí
õ¿¿ãýý áóóðóóëñíû ä¿íä ¿¿ñýõ íýìýëò ýðýëò áàãà áàéâàë ÿìàð ÷ áàíê çýýëèéí õ¿¿ãýý
áóóðóóëàõã¿é ãýäãèéã àæèãëàæ áîëíî.
Õàðèí ýâñýë áàéãóóëàõ áîëîìæ áàéãàà ãýæ ¿çâýë ìºí 1-ð áàéðëàë äýýð Ïàðåòîãèéí
òýíöâýð òîãòîæ áàéíà.

8
 Ãóðàâ. įÃÍÝËÒ

Äýýðõ á¿ãäýýñ õàðàõàä áàíêóóä çýýëèéí õ¿¿ãýý áóóðóóëàõã¿é áàéãàà

øàëòãààí íü çýýëèéí õ¿¿íèé áóóðàëòûí ¿ð ä¿íä áèé áîëîõ ýðýëòèéã ìàø áàãà ãýñýí
òààìàãëàë áàéæ áîëíî. Ó÷èð íü áèä çýýëèéí íýìýëò ýðýëòèéã áàãàñãàí òîîöîî
õèéæ ¿çýõýä ñ¿¿ë÷èéí òîõèîëäîëä á¿ãä çýýëèéí õ¿¿ãýý áóóðóóëàõã¿é ãýñýí
ñòðàòåãèéã áàðèìòëàõ íü õàðàãäàæ áàéëàà.
̺í çýýëèéí õ¿¿ãýý áóóðóóëàõ íü æèæèã áàíêóóäûí õóâüä àøèãã¿é áàéãàà
ó÷ðààñ òýä çýýëèéí õ¿¿ãýý ººð÷ëºõèéã õ¿ñýõã¿é. Õýäèéãýýð áóñàä áàíêóóä çýýëèéí
õ¿¿ãýý áóóðóóëëàà ÷ òýä ýðýëòèéã á¿ðýí õàíãàæ ÷àäàõã¿é ó÷ðààñ áàíêóóäûí õóâüä
çýýëäýã÷ îëäñîîð áàéõ áà ººð ÿìàð íýãýí ºðñºëäºã÷ áàéõã¿é òîõèîëäîëä õ¿¿ãýý
áóóðóóëàõã¿é íü îéëãîìæòîé. Ãýâ÷ öààøèä çýýëèéí õ¿¿ áóóðàõûí õýðýýð æèæèã
áàíêóóäûí çàðäàë ºññºíèé óëìààñ àøèã íü çàéëøã¿é áóóð÷ ¿¿íèé ¿ð ä¿íä áàíêóóä
çàðèì íýã çàðäëàà õýìíýõ ¿¿äíýýñ íýãäýõ õàíäëàãà áèé áîëíî ãýæ õýëæ áîëíî.
Çýýëèéí õ¿¿ãýý áóóðóóëàõ íü íýã ë áàíêíû õóâüä àøèãòàé áàéõàä òýð áàíê
íü çýýëèéí õ¿¿ãýý ººð÷ëºõ ñòðàòåãèéã áàðèìòëàí àøèã îëæ ÷àäàõààð áàéíà . Ãýòýë
ýíý áîëîìæèéã òîìîîõîí áàíêóóä àøèãëàõã¿é áàéãàà íü ìºõºñ ìèíèé ìýäýõýýñ
õýòýðñýí ó÷èðòàé áèç ýý. Ó÷èð þóí õýìýýâýýñ îþóòàí íàäààñ äîð òààìàãëàë
äýâø¿¿ëýõ áàíêíû çàõèðàë ãýæ þó áàéõ áèëýý.

9
Àøèãëàñàí íîì, ýõ ñóðâàëæ:

Ìîíãîë áàíê "Ñóäàëãààíû àæèë" /òîâõèìîë-1/ ÓÁ 2002

Àðèëæààíû áàíêóóäûí òàéëàí òýíöýë 2000-2003.

Êîëèí Ä. Êýìïáåëë, Ðîçìàðè Äæ. Êýìïáåëë "̺íãº, áàíêíû ¿éë àæèëëàãàà áà
ìºíãº-çýýëèéí áîäëîãî" ÓÁ 1999
Í.Í Âîðîáüåâ "Òåîðèÿ Èãð äëÿ ýêîíîìèñòîâ-êèáåðíåòèêîâ"
Moñêâà 1985
Ë.À Ïåòðîñÿí, Í.À. Çåíêåâè÷, Å.À. Ñåìèíà "Òåîðèÿ Èãð"
Moñêâà 1998

Robert Gibbons " A Primer in Game Theory" Harvester 1992

Robert H. Frank "Microeconomics and Behavior" Irwin 1997

10