Ñóäàëãààíû àæëûíýìõ ýòãýë

Íàéìäóãààð öóâðàë
© 2004 Ìîíãîëáàíê

ÇÀÐÈÌ ÁÀÐÀÀ Á¯ÒÝÝÃÄÝÕ¯¯ÍÈÉ ¯ÍÈÉÍ

ªÑªËÒ, Ò¯¯ÍÈÉ Ó×ÈÐ ØÀËÒÃÀÀÍ

Ñóäàëãààíû õýëòñèéí ýäèéí çàñàã÷ À. Õóëàí, Àðèóíõèøèã

I. ÎÐØÈË

Àëèâàà îðíû ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðæèëò, õºãæëèéã òîäîðõîéëîõ ìàêðî ýäèéí

çàñãèéí ¿íäñýí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí íýã íü èíôëÿöè áóþó ¿íèéí ºñºëò þì. Ìàíàé îðíû
õóâüä 2000 îíû 12 äóãààð ñàðààñ ýõëýí èíôëÿöèéí ò¿âøèíã 8 á¿ëãèéí íèéò 239 íýð
òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í á¿õèé õýðýãëýýíèé ñàãñûã ¿íäýñëýí òîîöîæ áàéíà.
Õýðýãëýýíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ñàãñ ãýäýã ìààíü æèðèéí èðãýíèé õýðýãëýäýã áàðàà,
¿éë÷èëãýýíèé á¿ðäýë áºãººä õýð èõ õýðýãëýýòýé á¿òýýãäýõ¿¿í ãýäãýýñ õàìààðàí
õóâèéí æèí íü òîäîðõîéëîãääîã. Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í íü íèéò ñàãñíû 49.7 õóâü
áóþó õàìãèéí èõ õóâèéã ýçýëäýã áîë ¿¿íèé äàðàà îðîí ñóóö, ò¿ëø, öàõèëãààí (13.1%),
õóâöàñ, ãóòàë, áºñ áàðàà (10.1%) îðäîã áàéíà. ªºðººð õýëáýë, õ¿íñíèé
á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéí õýëáýëçýë íü èíôëÿöèä õàìãèéí èõýýð íºëººëíº ãýñýí ¿ã þì.

Õ¿ñíýãò 1. Õýðýãëýýíèé áàðààíû ñàãñàí Õ¿ñíýãò 2. Õ¿íñíèé áàðààíû äýä

äàõü áàðààíû á¿ëýã, õóâèéí æèí á¿ëãèéí àíãèëàë, õóâèéí æèí
Õóâèéí æèí Õóâèéí æèí
Õ¿íñíèé áàðàà 0.497 Ãóðèë, ãóðèëàí
Õóâöàñ, ãóòàë, áºñ áàðàà 0.1065 á¿òýýãäýõ¿¿í 0.1452
Îðîí ñóóö, ò¿ëø, öàõèëãààí 0.1308 Ìàõ, ìàõàí á¿òýýãäýõ¿¿í 0.1459
Ãýð àõóéí áàðàà 0.0419 Ñ¿¿, ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿í 0.0452
Ýì, òàðèà, ýìíýëýãèéí ¿éë÷èëãýý 0.0187 Ñàõàð, ÷èõýð, öàé, æèìñ 0.0414
Òýýâýð õîëáîîíû ¿éë÷èëãýý 0.0846 Òºìñ, õ¿íñíèé íîãîî 0.0484
Ñî¸ëûí áàðàà, ¿éë÷èëãýý 0.081 Õ¿íñíèé áóñàä áàðàà 0.0294
Áóñàä áàðàà, ¿éë÷èëãýý 0.0395 Àðõè, óíäàà, òàìõè 0.0415

Ýíäýýñ õàðàõàä ãóðèë, ãóðèëàí á¿òýýãäýõ¿¿í áîëîí ìàõ, ìàõàí á¿òýýãäýõ¿¿í íü

ìîíãîë ºðõèéí õàìãèéí ÷óõàë õýðýãëýý áîëäîã. ßëàíãóÿà òºâ ñóóðèí ãàçðóóäàä
àìüäàðäàã ºðõ¿¿äèéí äèéëýíõèéí àìüæèðãàà íü ýäãýýð á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íýýñ èõýýõýí
õàìààðäàã ãýõýä íýã èõ õèëñäýõã¿é ë áîëîâ óó.

Ñ¿¿ëèéí ñàðóóäàä õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í, òýð äóíäàà ìàõ, ãóðèë, ãóðèëàí

á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý ºìíºõ îíóóäààñ èë¿¿òýéãýýð ºñ÷, çàðèì á¿òýýãäýõ¿¿íèé õóâüä
àæèãëàãääàã óëèðëûí ÷àíàðòàé õýëáýëçýë àëäàãäàõ õàíäëàãóóä ãàð÷ áàéíà. Èéíõ¿¿
¿íý ºñºæ áàéãààãèéí ó÷èð øàëòãààí, íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëñ¿¿äèéã òîäðóóëàõ
çîðèëãîòîéãîîð ýíýõ¿¿ ò¿¿âýð ñóäàëãààã Ìîíãîëáàíêíû ̺íãºíèé Áîäëîãî
Ñóäàëãààíû Ãàçðààñ õèéâ. Ñóäàëãààíû õ¿ðýýíä “Ìåðêóðè”, “Õ¿÷èò øîíõîð”,
“Áºìáºãºð” çýðýã òîìîîõîí õ¿íñíèé çàõóóäààð ÿâæ ãóðèë, ãóðèëàí á¿òýýãäýõ¿¿í, ìàõ
ìàõàí á¿òýýãäýõ¿¿í, òºìñ, õ¿íñíèé íîãîî, öàãààí èäýýíèé 30 ãàðóé áîðëóóëàã÷ íàðòàé
óóëçàæ ¿íèéí ºñºëò, ¿¿íèé ó÷èð øàëòãààíû òàëààð ÿðèëöëàà. ¯íèéí ººð÷ëºëòºä

27
òóõàéí áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýðýëò, íèéë¿¿ëýëòèéí ººð÷ëºëò; îðëóóëàõ1 áîëîí
õàâñðàõ2 á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý; áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ýöñèéí õýðýãëýã÷èä õ¿ðãýõýä
øààðäàãäàõ øàòàõóóíû ¿íý ãýõ ìýò õ¿÷èí ç¿éëñ¿¿ä íºëººëäºã.

II. ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÁÀÉÄÀË

Øàòàõóóíû ¿íèéí ºñºëò áîëîí õ¿íñíèé áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéí ºñºëòèéí

õîîðîíäûí óÿëäààã ñóäëàâ. 2004 îíû 5 ñàðààñ 7 ñàðûí ýöñèéã õ¿ðòýëõ õóãàöààíä Àè-76
áåíçèíèé ¿íý 480 òºãðºãººñ 560 òºãðºã, Àè-93 500 òºãðºãººñ 617 òºãðºã, äèçåëü ò¿ëø
450 òºãðºãººñ 610 òºãðºã áîëòîë ºññºí áàéíà. 2004 îíû 9 ñàðûí 10-íû ºäðèéí
áàéäëààð Àè-93 675 òºãðºã, Àè-95 735 òºãðºã, Àè-80 620 òºãðºã, äèçåëü ò¿ëø 695
òºãðºã áàéâ.

Èðàê äàõü òîãòâîðã¿é áàéäàë ¿ðãýëæëýí ÎÕÓ-ûí íåôòèéí õàìãèéí òîì ¿éëäâýðëýã÷
áîëîõ Þêîñ êîìïàíèéí òàòâàðûí àñóóäëààñ ¿¿äñýí õÿìðàë çýðýã íü äýëõèéí çàõ çýýë
äýýðõ íåôòèéí ¿íý ºñºõºä íºëººëæ ñ¿¿ëèéí 60 æèëä áàéãààã¿é ºíäºð ò¿âøèíä (1
áàððåë íü 48 àì.äîëëàð) õ¿ð÷ýý. Õýäèéãýýð ñ¿¿ëèéí ñàðä ýíýõ¿¿ ¿íý áóóð÷ 44 îð÷èì
àì.äîëëàð áîëñîí ÷ ýíý íü ìºí ë ñ¿¿ëèéí 10 æèëä áàéãààã¿é ºíäºð ¿íý þì. ̺í
íºãºº òàëààñ, ìàíàé óëñ íèéò øàòàõóóíû á¿òýýãäýõ¿¿íèéõýý 90 õóâèéã ÎÕÓ-ààñ
îðóóëæ èðäýã ãýñýí òîî áàéäàã. Òóñ óëñ íü íåôòèéí ¿íèéí ºñºëòººñ õîëáîîòîé ãýñýí
òàéëáàðòàéãààð íåôòèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýêñïîðòûí ãààëèéí òàòâàðûã ýíý îíû áàðàã
ñàð òóòàìä òîãòìîë (6 äóãààð ñàðä ººð÷뺺ã¿é) íýìñýýð 7, 8 äóãààð ñàðä îãöîì íýìñýí
áàéíà. Äýýðõè øàëòãààíû óëìààñ äîòîîäûí çàõ çýýë äýýð øàòàõóóíû ¿íý
ìýäýãäýõ¿éö ºñ÷ýý.

III. ¯Ð įÍ

Ìàõ, ìàõàí á¿òýýãäýõ¿¿í

Çóðàã 1. Õîíü áà ¿õðèéí ìàõíû ¿íèéí ººð÷ëºëò (òºãðºã/êã)

¯õðèéí Ìàõ Õîíèíû ìàõ

2500 2000
1800
2000 1600
1400
1500 1200
1000
1000 800
600
500 400
2002 2003 2004 2002 2003 2004
200
0 0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Åð íü ºíãºðñºí 2 æèëèéí õàíäëàãûã àæèãëàõàä 6-7 äóãààð ñàðóóäàä ìàõíû ¿íý

áóóðäàã áàéñàí. Õàðèí ýíý îíû òóõàéä ãýâýë ºñºëòèéí õóðäàö ë ÿëèìã¿é áàãàññàíààñ
áóñ ¿íý áóóðàõã¿é áàéíà. Ìàõíû áîðëóóëàã÷ íàðûí õýëæ áàéãààãààð ¿íý åð íü áóóðàõ
íºõöºë õàíãàëòòàé á¿ðäýõã¿é áàéíà ãýöãýýæ áàéëàà. Òýäíèé ÿðèàãààð ìàõíû ¿íý ºñ÷
áàéãàà õýä õýäýí øàëòãààí áàéãàà áºãººä õàìãèéí ¿íäñýí øàëòãààíààð íü øàòàõóóíû
¿íèéí ºñºëò áîëîí Íèéñëýëèéí Çàñàã Äàðãûí 2003 îíû 468 òîîò çàõèðàìæòàé
õîëáîîòîéãîîð àâ÷ õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà àðãà õýìæýýã äóðüäàâ.
1
Îðëóóëàõ áàðàà ãýæ òóõàéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé îðîíä õýðýãëýæ áîëîõ áàðààã õýëæ áàéíà. Æèøýýëáýë õàð
öàéíû ¿íý ºñºõºä ò¿¿íèé îðîíä ñ¿¿òýé öàé îðëóóëæ õýðýãëýæ áîëîõ þì.
2
Õàâñðàõ áàðàà ãýæ òóõàéí á¿òýýãäýõ¿¿íòýé õàìò õýðýãëýãääýã áàðààã õýëíý. Æèøýýëáýë íîãîîí öàé,
ñ¿¿ õî¸ðûã õàìò õýðýãëýäýã. Àëü íýãíèéõ íü õýðýãëýý áàãàñàõàä íºãººãèéõ íü õýðýãëýý ÷ áàãàñäàã.

28
Øàòàõóóíû ¿íèéí ºñºëòººñ ¿¿äýí òýýâýðëýëòèéí çàðäàë ºñºæ, ýíý íü áàðàà
á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý ºñºõ íýãýí øàëòãààí áîëäîã. Ìàõíû õóâüä ÷ ýíý íü ìºí àäèë.
Õàðèí øàòàõóóíû ¿íèéí ºñºëòººñ èë¿¿òýé íºëººëºë ¿ç¿¿ëæ áàéãàà íü äýýð äóðüäñàí
çàõèðàìæ þì. Íèéñëýëä ìàë àæ àõóé ýðõëýõ, ìàë, àìüòíû ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýä,
á¿òýýãäýõ¿¿íèéã áîëîâñðóóëàõ, õóäàëäàõ ÿâäëûã ýìõ öýãöòýé áîëãîõ, õ¿í, ìàëûí ãîö
õàëäâàðò ºâ÷íººñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ çîðèëãîîð Çàñãèéí Ãàçðûí 133 äóãààð òîãòîîë
2002 îíû 7 ñàðûí 1-íèé ºäºð ãàðñàíòàé õîëáîãäóóëàí 2003 îíû 11 ñàðûí 6-íû ºäºð
Íèéñëýëèéí Çàñàã Äàðãûí 468 òîîò çàõèðàìæ ãàðñàí áàéíà. Ýíýõ¿¿ çàõèðàìæèéí
äàãóó õîòûí áàðóóí, ç¿¿í õî¸ð çàõàä áóþó çºâõºí Ýìýýëò, Öàéç çàõóóäàä ë ò¿¿õèé ýä
õ¿ëýýí àâàõ, áîðëóóëàõ, õàäãàëàõ ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõûã çºâøººð÷ýý.

Óðüä íü ìàë÷èä ººðñ人 ìàõàà áýëòãýæ, õ¿íñíèé çàõóóä äýýð àâ÷èð÷ çàðäàã ýñâýë
õîòûí äîòîð áàéðëàõ “Õ¿÷èò øîíõîð” õ¿íñíèé çàõ äýýð ìàõ áýëòãýëèéã õèéæ õ¿íñíèé
çàõûí ìàõíû õóäàëäàã÷ íàðò íèéë¿¿ëäýã áàéñàí áîë ýíýõ¿¿ çàõèðàìæ ãàðñíààð ýíý íü
áîëîìæã¿é áîëñîí. Èõýíõ òîõèîëäîëä ÷åíæ¿¿ä ººðñ人 õºäºº ÿâæ ìàõàà àâ÷ðàí
õîòûí ãàäíà áàéðëàõ çºâøººðºãäñºí öýã¿¿äýä ìàõàà áýëòã¿¿ëýí, òýíäýýñýý õîò ðóó
îðóóëæ èðäýã áîëñîí áàéíà. Èéíõ¿¿ ÿâàõ áîëîìæ òýð á¿ð áàéäàãã¿éãýýñ íèéë¿¿ëýëò
òîäîðõîé ò¿âøèíä áàãàñàæ ¿íý ºñºõ íýãýí øàëòãààí áàéæ áîëíî. ̺í ìàõûã èíãýæ
áýëòãýõ íü òýýâýðëýëòèéí çàðäëûã íýìýãä¿¿ëäýã íü îéëãîìæòîé. Ó÷èð íü õºäºº îðîí
íóòàã ðóó ÿâæ ìàõ áýëòãýäýã ÷åíæ¿¿ä èõýâ÷ëýí òîì òýðýã õºëñºëæ ÿâäàã áºãººä
պ人-Õîò ãýñýí äàí ìàðøðóòûí îðîíä պ人-Ýìýýëò/Öàéç-Õîò ãýñýí äàâõàð
ìàðøðóòòàé áîëñíîîð ìàøèí õºëñëºõ ¿íý, øàòàõóóí ãýõ ìýòýýð ¿íý íü ºñíº.
Òýýâýðëýëòèéí çàðäëààñ ãàäíà õàäãàëàëò, õºðãºëòèéí çàðäàë íýìýãäýæ áàéãàà, çóíû
õàëóóíä õàäãàëàõ áîëîìæ òààðóóãààñ ìàõûã áàãà áàãààð íü òýð õîëîîñ 纺õ õýðýãòýé
áîëæ áàéãààãààñ ¿íý áàñ ºñºæ áàéíà ãýæ áîðëóóëàã÷ íàð õýëæ áàéëàà.

Óëààíáààòàð õîò øèã òºâëºðñºí ñóóðèí ãàçàð ìàëûí ãàðàëòàé ãîö õàëäâàðò ºâ÷èí
ãàðâàë ÿìàðõóó õóðäàí òàðõàæ, ÿìàð õîð õºíººë ó÷ðóóëæ áîëîõ íü òîäîðõîé.
ªíãºðñºí áîðîîíû õîéíîîñ öóâ íºìðºâ ãýã÷ áîëîõã¿éí òóëä øààðäëàãàòàé àðãà
õýìæýýã àâàõ íü çàéëøã¿é þì. Îäîîõîíäîî ìàõ, ò¿¿õèé ýäèéã äýýðõ çàìààð áýëòãýí,
íèéë¿¿ëæ, áîðëóóëàõ íü øèíý ç¿éë áºãººä áîðëóóëàã÷ íàðûí õóâüä õýâøìýë áîëîõ
õàíãàëòòàé õóãàöàà ºíãºðººã¿é áàéíà. ßìàðòàà ÷ øèíýëýã ç¿éëýýñ ¿¿äñýí öî÷ðîë
íàìæààä, õ¿ì¿¿ñ äàñàí çîõèöîîä èðýõýä áàéäàë õýâèéí áîëîõ íºõöºë á¿ðäýõ þì.
Çàðèì èðãýäèéí õýëæ áàéãààãààð õýäèé ýíýõ¿¿ çàõèðàìæ ãàðñàíààð ýð¿¿ë àõóéí
øààðäëàãà ºíäºðñºæ, ãîö õàëäâàðò ºâ÷íººñ ñýðãèéëýõ áîëîìæ ñàéæðàõ ¸ñòîé áîëîâ÷,
èðãýä õóëãàéãààð õàøààíäàà, ÿìàð ÷ øààðäëàãà õàíãààã¿é îð÷èíä ìàõ áýëòãýæ, ãýäýñ
äîòðûã íü èë õàÿæ áàéãàà íü çàðèì òàëààðàà á¿ð ÷ àþóëòàé áàéæ áîëîõ þì.

¯¿íýýñ ãàäíà ñ¿¿ëèéí õýäýí æèëèéí ãàí, çóäûí óðøãààð ìàëûí òîî, òîëãîé èõýýð
õîðîãäñîí áºãººä ¿¿íýýñ ¿¿äýí èäøèíä õýðýãëýõ ìàëûí òîî áàãàñàæ, àìüä ìàëûí ¿íý
õºäºº îðîí íóòàãò íýìýãäñýí áàéíà. ̺í çàðèì òîõèîëäîëä õîòîä ìàõíû ¿íý
íýìýãäýæ áàéãàà ñóðãààð ìàë÷èä ¿íýý õººðãºæ, çàðäàë, ÷èðýãäýë áîëæ î÷ñîí ìàõíû
÷åíæ¿¿ä òýðõ¿¿ ¿íèéã íü õ¿ëýýí çºâøººðºõººñ ººð àðãàã¿éä õ¿ðäýã ãýæ õýëæ áàéëàà.

Òºìñ, õ¿íñíèé íîãîî

Ñ¿¿ëèéí 3 æèëèéí ¿ç¿¿ëýëòýýñ õàðâàë 8 ñàðûí ýõýýñ 10 ñàðûí ýõ õ¿ðòýë íîãîî

õàìãèéí õÿìä ¿åäýý áàéäàã áàéíà. Èíãýæ ¿íý õÿìäàðäàã íü 8 ñàðààñ óðãàö ãàð÷
íèéë¿¿ëýëò îãöîì ºñäºãòºé õîëáîîòîé.

29
Çóðàã 2. ªðãºí õýðýãëýýíèé çàðèì õ¿íñíèé íîãîîíû ¿íý (òºãðºã/êã)

Ëóóâàí Ìàíæèí

1000 1200

900
800
1000 huj
700 800
600
600
¯íý

500
400
400
300
200 200
2002 2003 2004 2002 2003 2004
100
0 0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Òºìñ Áàéöàà

600 800

700
500
600
400
500
¯íý

300 400

300
200
200
2002 2003 2004
100 2002 2003 2004
100

0 0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Äýýðõ çóðãààñ õàðàõàä 2004 îíä òºìñ, ìàíæèí, ëóóâàíãèéí ¿íèéí ò¿âøèí 2003 áîëîí
2002 îíûõîîñ äîîãóóð áàéãàà áºãººä õàðèí ýíý îíû 6 ñàðààñ ýäãýýð íîãîîíû ¿íý
îãöîì ºññºí õàðàãäàæ áàéíà. Õàðèí "Õ¿÷èò øîíõîð", "Áºìáºãºð", "Ìåðêóðè"
õ¿íñíèé çàõóóäààð ÿâæ ñóäàëãàà õèéõýä 8 äóãààð ñàðûí ýõíèé õàãàñààñ õ¿íñíèé
íîãîîíû ¿íý îãöîì áóóðñàí áàéíà. Æèøýýëáýë, 8 äóãààð ñàðûí 13-íû ºäºð "Õ¿÷èò
øîíõîð" çàõ äýýðõ ìîíãîë òºìñ (êã) 250 òºã, ìàíæèí (êã) 400 òºã, ëóóâàí (êã) 500 òºã
áîëñîí áàéíà.

Õ¿íñíèé íîãîîíû íèéë¿¿ëýã÷äýýñ àâñàí ñóäàëãààíààñ ¿çýõýä èìïîðòûí áîëîí

äîòîîäûí íèéë¿¿ëýëò ýñýõýýñ øàëòãààëæ õ¿íñíèé íîãîîíû ¿íýä ººð ººð õ¿÷èí ç¿éëñ
íºëººëäºã áàéíà. Áèäíèé õýðýãëýäýã æèìñ æèìñãýíý áîëîí îëîí òºðëèéí õ¿íñíèé
íîãîîã óðä õºðøººñ èìïîðòîîð îðóóëæ èðäýã.

Èìïîðòûí õ¿íñíèé íîãîîíû ¿íýä íºëººëäºã ãîë õ¿÷èí ç¿éëñ áîë àì. äîëëàð, þàíû
õàíøèéí ººð÷ëºëò, íèéë¿¿ëýëòèéí õýìæýý, òºìºð çàìûí òàòâàð áîëîí ãààëèéí
òàòâàðûí õýìæýý þì. Ñ¿¿ëèéí ñàðóóäàä àì. äîëëàðûí õàíø îãöîì ºññºí, ò¿¿íèéã
äàãàí þàíû õàíø ÷ ºñ÷ áàéãàà íü íîãîîíû ¿íý íýìýãäýõýä íºëººëæ áàéíà. ̺í
èìïîðòûí ãààëèéí òàòâàðûã íýìñýí íü ¿íèéã ºñãºõ ìàãàäëàëòàé õýäèé ÷ îäîîãèéí
áàéäëààð ãààëèéí òàòâàð íýìýãäýõýýñ ºìíº îðóóëæ èðñýí íîãîîãîî çàðæ áàéãàà òóë
ãààëèéí òàòâàðûí ºñºëò õ¿íñíèé íîãîîíû ¿íýä íºëººëººã¿é ãýæ íèéë¿¿ëýã÷èä
ÿðèëàà. ¯¿íèé ìºðººð Ãààëèéí Åðºíõèé Ãàçðààñ óòñààð ëàâëàãàà àâàõàä îéðûí ¿åä
ãààëèéí òàòâàðò îíöûí ººð÷ëºëò ãàðààã¿é ãýæ áèäýíä ìýäýãäñýí þì.

Äîòîîäûí óðãàöûí íîãîîíû ¿íýä íºëººëºõ ãîë õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä áîë èìïîðòûí
íîãîîíû ¿íý, óðãàöûí õýìæýý áîëîí øàòàõóóíû ¿íý þì. Ìîíãîë íîãîîíû ¿íèéí
ò¿âøèí ãîë íü èìïîðòûí íîãîîíû ¿íèéã äàãàæ òîãòäîã áîë øàòàõóóíû ¿íýýñ
øàëòãààëæ áàãà çýðýã õýëáýëçäýã ãýæ íèéë¿¿ëýã÷èä ÿðüæ áàéëàà.

30
Àíõàí øàòíû íèéë¿¿ëýã÷èä ¿íýý íýìñýí ÷ ýöñèéí øàòíû áîðëóóëàã÷èä ¿íýý àëü
áîëîõ òîãòìîë áàéëãàõ øààðäëàãàà𠺺ðñäèéí àøãèéã áàãàñãàæ, ¿íèéí îãöîì
õýëáýëçëèéã áàãàñãàõ ¿éëäýë õèéäýã ãýæ ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí áîðëóóëàã÷èä áèäýíä
ÿðüñàí þì. Ó÷èð íü ¿íý îãöîì ºñºõºä õýðýãëýã÷èä óã áàðààíû õýðýãëýýã èõýýð
áàãàñãàæ áîðëóóëàã÷èä àëäàãäàëä îðîõîä õ¿ðäýã áàéíà.

Ãóðèë, ãóðèëàí á¿òýýãäýõ¿¿í

Çóðàã 3. Ãóðèëûí ¿íý (òºãðºã/êã)

Äýýä ãóðèë 1-ð ãóðèë
500
600 450
400
500
350
400 300
250
300
200
200 150
100
100 2002 2003 2004
2002 2003 2004 50

0 0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

2-ð ãóðèë

450
¯íäýñíèé Ñòàòèñòèêèéí Ãàçðûí èð¿¿ëñýí
400 ¿íèéí ìýäýýãýýð 2004 îíä äýýä ãóðèë,1-ð áà
350
300
2-ð ãóðèëûí ¿í¿¿ä 2002 áîëîí 2003 îíû
250 òºâøèí㺺ñ ýðñ ºññºí áàéíà. ̺í 2004 îíä
200
150
äýýä áîëîí 1-ð ãóðèëûí ¿íý îíû ýõíýýñ áàãà
100
2002
çýðýã ºññºí áàéãàà áà 2-ð ãóðèëûí ¿íý îãöîì
2003 2004
50
0
ºññºí áàéãààã õàðæ äýýðõ çóðàãààñ õàðæ
1 2 3 4 5
áîëíî. Ãóðèëûí ¿íýä óëààí áóóäàéí ¿íý,
6 7 8 9 10 11 12

¿éëäâýðëýë ÿâóóëàõ çàðäàë áóþó öàõèëãààí

ýð÷èì õ¿÷ áîëîí øàòàõóóíû ¿íý íºëººëäºã. 2004 îíä ãóðèëûí ¿íý óðüä õî¸ð
æèëèéíõýýñ îãöîì ºíäºð áàéãààã íèéë¿¿ëýã÷èä ºíãºðñºí æèë Åâðîïûí îðíóóäàä õýò
õàëæ ãàí áîëñíîîñ óã îðíóóäûí óëààí áóóäàéí óðãàö áàãàñ÷ áèäíèé ãîë íèéë¿¿ëýã÷
áîëîõ õîéä, óðä õºðø¿¿ä ìààíü ãóðèëàà Åâðîï ðóó ãàðãàí, Ìîíãîëä íèéë¿¿ëýõ ãóðèë
áàãàññàíòàé õîëáîæ òàéëáàðëàæ áàéíà. Õîéä áîëîí óðä õºðøººñ èìïîðòëîæ îðóóëæ
èðñýí ãóðèë, ìºí äîòîîäûí ¿éëäâýðèéí ãóðèë èæèë õýìæýýãýýð õóäàëäààíä ãàðäàã
ãýæ íèéë¿¿ëýã÷èä õýëæ áàéíà. ¯íýõýýð ë Äýëõèéí Áàíêíààñ 2004 îíû 8 ñàðä ãàðãàñàí
ìýäýýãýýð 2004 îíä äýëõèéí çàõ çýýë äýýðõ óëààí áóóäàéíû æèëèéí äóíäàæ ¿íý 2003 áà
2002 îíû äóíäàæòàé õàðüöóóëàõàä ¿íèéí ºñºëò íü ýðñ èõ áàéíà. (Õ¿ñíýãò 3.)

Õ¿ñíýãò 3. Äýëõèéí çàõ çýýë äýýðõ óëààí áóóäàéí æèëèéí äóíäàæ ¿íý áîëîí ¿íèéí
ºñºëò. (àì. äîëëàð / òîíí)
Óëààí áóóäàéí òºðºë 2002 2003 2004 2003/2002 2004/2003 2004/2002
Êàíàä óëààí áóóäàé 175.8 177.4 185.8 0.9% 4.7% 5.7%
Àìåðèê óëààí áóóäàé
148.1 146.1 161.4 -1.4% 10.5% 9.0%
(õàòóó)
Àìåðèê óëààí áóóäàé
130.0 138.6 149.2 6.6% 7.6% 14.8%
(纺ëºí)

Ãóðèëàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ñ¿¿ëèéí ¿åèéí ¿íèéí ºñºëòºä õàðèí öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷,
äóëààí áîëîí øàòàõóóíû ¿íèéí ºñºëò¿¿ä íºëººëäºã.

31
Öàãààí áóäààíû ¿íèéí õóâüä 2002 îíû 7 äóãààð ñàðûã ýñ òîîöâîë ñ¿¿ëèéí 2 æèëèéí
õóãàöààíä òîãòìîë áàéæ, 2004 îíû 3 äóãààð ñàðààñ áàãà áàãààð, 6 äóãààð ñàðààñ îãöîì
ºññºí áàéíà.
Çóðàã 3.
Öàãààí áóäààíû ¿íý. (òºãðºãººð)

Ãóðèëûí íýãýí àäèëààð Åâðîïûí îðíóóäàä

Öàãààí áóäàà
800 ãàí áîëæ óðãàö òàòàðñíààñ óðä áîëîí õîéä
700

600
õî¸ð õºðø ìààíü öàãààí áóäààãàà Åâðîïûí
500
îðíóóä ðóó ãàðãàæ Ìîíãîë ðóó íèéë¿¿ëýõ
400 íèéë¿¿ëýëòýý ýðñ áàãàñãàñàíòàé äýýðõ ¿íèéí
300
ºñºëò õîëáîîòîé ãýæ íèéë¿¿ëýã÷èä ÿðèëàà.
200

100
Öàãààí áóäàà íü ìîíãîë óëñûí õóâüä 100
2002 2003 2004

0 õóâü èìïîðòûí áàðàà ó÷ðààñ ¿íý íü

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
äîòîîäûí õ¿÷èí ç¿éëýýñ èë¿¿òýé äýëõèéí
¿íèéí æèøãèéã äàãàäàã. Äýëõèéí áàíêíû
2004 îíû 8 ñàðä ãàðãàñàí ñóäàëãààíààñ3 ¿çýõýä öàãààí áóäààíû äýëõèéí çàõ çýýë äýýðõ
2004 îíû æèëèéí äóíäàæ ¿íý ºìíºõ îíóóäòàé õàðüöóóëàõàä îãöîì ºññºí áàéíà.
(Õ¿ñíýãò 4.)

Õ¿ñíýãò 4. Öàãààí áóäààíû äýëõèéí çàõ çýýë äýýðõ æèëèéí äóíäàæ ¿íý
(àì.äîëëàð/òîíí)
Áóäààíû òºðºë 2002 2003 2004 2003/2002% 2004/2003% 2004/2002%
Òàéëàíä áóäàà, 5% 191.9 197.6 228.0 3.0% 15.4% 18.8%
Òàéëàíä áóäàà, 25% 175.0 181.7 216.5 3.8% 19.2% 23.7%
Òàéëàíä áóäàà, 35% 170.5 178.1 213.6 4.5% 19.9% 25.3%

Ñ¿¿, ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿í

Ñ¿¿ áîëîí ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿í æèëýýñ æèëä çóíû óëèðàëä îãöîì õÿìäàðäàã áà ýíý æèë
÷ ýíý õàíäëàãà ººð÷ëºã人ã¿é ÿâàãäàæ áàéíà. (Çóðàã 4.)
Çóðàã 4. Ñ¿¿íèé ¿íý. (òºãðºã/ë)

Øèíãýí ñ¿¿ Ñ¿¿, ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿í íèéë¿¿ëýã÷äýýñ

700 àâñàí ñóäàëãààíààñ ¿çâýë öàãààí èäýýíèé
600 óëèðëûí ÷àíàðòàé õýëáýëçëýýñ áóñàä ¿íèéí
500
õýëáýëçýë íü øàòàõóóíû ¿íý áîëîí
400

300
èíôëÿöûí ò¿âøèíãýýñ õàìààðäàã áàéíà.
200
Øàòàõóóíû ¿íý ¿ðãýëæëýí ºñâºë ñ¿¿, ñ¿¿í
2002 2003 2004
100 á¿òýýãäýõ¿¿í íèéë¿¿ëýã÷èä ¿íýý ºñãºõººñ
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
ººð àðãàã¿éä õ¿ðíý ãýæ áîðëóóëàã÷èä ÿðèâ.

IV. įÃÍÝËÒ

Áèäíèé õèéñýí ñóäàëãààíààñ ¿çýõýä ìàõ, ìàõàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéí ºñºëòºä

íºëººëæ áàéãàà íü õîòûí ãàäíà áóþó Ýìýýëò áà Öàéç çàõóóäàä ìàõ áýëòãýõ àæëûã

3
Development Prospect group. (2004). Commodity Price Data. http://www.worldbank.org/prospects/pinksheets/pink0204.htm

32
òºâëºð¿¿ëñýíòýé õîëáîãäîí ãàð÷ áóé òýýâðèéí áîëîí áóñàä çàðäàëóóä, áàéãàëèéí
ãàìøãààð ìàëûí òîî òîëãîé áàãàññàí õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä þì.

Ñ¿¿, ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿í, òàëõ, áóñàä ãóðèëàí á¿òýýãäýõ¿¿í ãýõ ìýò ¿íäýñíèé
¿éëäâýðèéí õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéí ºñºëò äîòîîä äàõü öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷,
äóëààí áîëîí òýýâðèéí çàðäàë áóþó øàòàõóóíû ¿íèéí ºñºëòººñ øàëòãààëæ áàéíà.

Õàðèí äýëõèéí õýìæýýíä óëààí áóóäàéí íèéë¿¿ëýëò áîëîí ¿íý ºñ÷ áàéãààã äàãàí
ìîíãîë äàõü ãóðèëûí ¿íý ºñ÷ áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí äýëõèéí öàãààí áóäààíû ¿íèéí ºñºëò
ìîíãîë äàõü öàãààí áóäààíû ¿íèéí ºñºëòèéí øàëòãààí áîëæ áàéãàà þì.

Õ¿íñíèé íîãîîíû ¿íèéí ò¿âøèíãèéí ºñºëòºä íºëººëæ áóé ãîë õ¿÷èí ç¿éë áîë
äîëëàð, þàíû õàíø, òýýâðèéí çàðäàë áîëîí èìïîðòûí ãààëèéí òàòâàðûí õýìæýý
áîëîõ íü õàðàãäàæ áàéíà. Åð íü èìïîðòûí õ¿íñíèé áàðààíä øàòàõóóíû ¿íý øóóä
íºëººëäºãã¿é áºãººä ò¿¿íýýñ èë¿¿òýéãýýð óã á¿òýýãäýõ¿¿íèé íèéë¿¿ëýëòèéí õýìæýý,
àì.äîëëàð, þàíû õàíø, òýýâðèéí çàðäàë áóþó òºìºð çàìûí òàòâàp, ãààëèéí òàòâàð
çýðýã íü ¿íèéã õýëáýëç¿¿ëýõ ãîë õ¿÷èí ç¿éë áîëæ áàéíà.

Èíãýýä õàðàõàä øàòàõóóíû ¿íèéí ºñºëò ºðãºí õýðýãëýýíèé õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé

¿íýä øóóä íºëººëºõ íü áèäíèé òºñººëæ áàéñíààñ áàãà ìýò áîëîâ÷ äýëõèéí çàõ çýýë
äýýðõ ãàçðûí òîñíû ¿íèéí õººðºãäºë íü àì. äîëëàðûí õàíøèéã ºñãºí, ò¿¿í÷ëýí
í¿¿ðñíèé ¿íèéã ºñãºõ çàìààð öàõèëãààí, äóëààíû ¿íèéã õººðºãäºõ çàìààð ¿íý
íýìýãäýõ òîìîîõîí õ¿÷èí ç¿éë áîëæ áàéãàà íü äàìæèãã¿é.

Òýãâýë ãàçðûí òîñíû ¿íèéí ýíý îãöîì õººðºãäºëòèéí ¿ð äàãàâàðààñ ñýðãèéëýõ Òºâ
Áàíêíû áîäëîãî þó áàéõ âý? Ýäèéí çàñãèéí õ¿÷èí ÷àäàë áîëîí áóñàä õ¿÷èí
ç¿éëñ¿¿äýýñ øàëòãààëàí óëñ îðíóóäûí áîëîìæ, àâàõ àðãà õýìæýý ººð ººð áàéäàã.
Õàðèí Òºâ Áàíêíû õóâüä ãàäíû íèéë¿¿ëýëòèéí øîêîîñ õàìãààëàõ ÷àäâàð õîìñ, åð íü
áàéõã¿é ãýæ õýëæ áîëíî.

33