DOBÓR PRZEWODÓW W INSTALACJACH ELEKTRYCZNYCH

mgr inż. Julian Wiatr

Przewody w sieciach i instalacjach elektrycznych nN dobiera się na następujące warunki:

a) wytrzymałość mechaniczną,
b) obciążalność długotrwałą,
c) przeciążalność,
d) spadek napięcia,
e) warunki zwarciowe,
f) samoczynne wyłączenie dla celów ochrony przeciwporażeniowej.

Dopuszczalne najmniejsze przekroje przewodów ze względu na wytrzymałość

mechaniczną zostały przedstawione w tabeli 1.

Tabela 1: Najmniejsze przekroje przewodów wymagane ze względu na wytrzymałość

mechaniczną wg. DIN VDE 0100: 2002
Rodzaje przewodów sposób ułożenia Najmniejszy przekrój żyły w [mm2]

Cu Al
Przewody ułożone na stałe, chronione przed 1,5 2,5 1)
uszkodzeniami
Przewody umieszczone na zewnątrz pomieszczeń
na izolatorach; odległość miedzy punktami
mocowania:
- do 20 m 4 16
- do 40 m 6 16
Przewody izolowane do połączeń w
rozdzielnicach o zastępczym prądzie obciążenia
długotrwałego:
- IB ≤ 2,5 A; 0,5 zabroniony
- 2,5 A < IB ≤ 16 A; 0,75 zabroniony
- IB > 16 A 1,0 zabroniony
Przewody do odbiorników ruchomych i
przenośnych o prądzie znamionowym In:
- 1,5 A < In ≤ 10 A; 0,75 zabroniony
- In > 10 A. 1,0 zabroniony
Przewody obwodu wtórnego przekładnika 2,5 zabroniony
prądowego
Przewody obwodu wtórnego przekładnika 1,5 zabroniony
napięciowego
Przewody sterownicze ułożone na stałe w 0,5 zabronione
pomieszczeniach
Przewody napowietrzne na a ≤ 20 m 4 16
izolatorach przy rozpiętości 20 m < a ≤ 45 m 6 16
przęsła „a”
a > 45 m 10 25

– w budynkach nieprzemysłowych przekroje żył przewodów aluminiowych nie powinny

1)
być mniejsze niż 16 mm2
Dobór przewodów na długotrwałą obciążalność i przeciążalność prądową
Przy doborze przewodów na długotrwałą obciążalność i przeciążalność prądową pierwszym
krokiem jest obliczenie spodziewanego prądu obciążenia, który należy wyznaczyć z
poniższych wzorów w zależności od rodzaju obwodu:
S P
- dla obwodów jednofazowych: I B = U = cos ϕ ∗U (1),
nf nf

S P
- a obwodów trójfazowych: I B = 3 ∗U = 3 ∗ cos ϕ ∗U (2),
n n

gdzie:
IB – obliczeniowy prąd obciążenia przewodu lub kabla, w [A]
Unf – napięcie fazowe, w [V]
Un – napięcie międzyfazowe, w [V]
cosϕ - współczynnik mocy, w [-]
S – moc pozorna obciążenia przewodu lub kabla, w [VA]
P – moc czynna obciążenia przewodu lub kabla, w [W].

W odniesieniu do odbiorników nieliniowych współczynnik mocy cos ϕ , przyjmowany dla

odbiorników liniowych nieznajduje uzasadnienia.
Moc pozorną zapotrzebowaną przez odbiornik nieliniowy należy określić wzorem:

S2 = P2 + Q2 + V2 (3)

Moc czynna przebiegu odkształconego jest sumą mocy czynnych harmonicznych napięcia i
prądu o tej samej częstotliwości, czyli:
∞ (4)
P = ∑ Uk ∗ Ik ∗ cosϕk
k=1

Natomiast moc bierną przebiegu odkształconego obliczamy z powszechnie akceptowalnego

wzoru:
∞ (5)
Q = ∑Uk ∗Ik ∗sinϕk
k=1

gdzie:
ϕk − przesunięcie fazowe pomiędzy napięciem i prądem dla harmonicznej rzędu k,
sinϕk = 1−cos
2
ϕk

Ilustrację graficzną mocy P,Q,V, S i S przedstawia rysunek 1.

Rys. 1: Czworościan mocy dla układu o odkształconych przebiegach napięcia i prądu [ 24 ]

P – moc czynna, w [kW]; Q – moc bierna, w [kvar];

S - moc pozorna części liniowej obwodu w [kVA];
S – moc pozorna obwodu nieliniowego, w [kVA] ;
V – moc deformacji, [kVA];
D – moc dystorsji, definiowana jako D2 = Q2 + V2

W obwodach nieliniowych współczynnik mocy jest definiowany jako (patrz rysunek 1)[24]:
P
cos Ψ = =
P (7)
S P2 +Q2 + D2

Prąd znamionowy urządzenia trójfazowego pobierającego prąd odkształcony należy wyrazić

poniższym wzorem:
Pn (8)
In =
3 ∗ U n ∗ cos Ψ

Przy obliczaniu spodziewanego prądu obciążenia w obwodach trójfazowych pomocna może

być tabela 2.
Tabela 2: Zasady wyznaczania prądu znamionowego odbiorników lub spodziewanego prądu
obciążenia w obwodach zasilających wybranych odbiorników

Odbiornik Przykład Rysunek Wzory

Liniowy
(charakter
Oświetlenie
żarowe; In =
∑P n
− grupa odbiorników t
rezystancyjny) nagrzewnica 3 ∗U n ∗ cos ϕ śr
oporowa
elektryczne In =
∑P n
− grupa odbiorników jedno
ogrzewanie U n ∗ cos ϕ śr
podłogowe lub Pn
konwekcyjne In = − odbiornik trójfazowy
3 ∗U n ∗ cos ϕ
Pn
In = − odbiornik jednofazowy
U n ∗ cos ϕ
gdzie :
cos ϕ = 1
Odbiornik Lampy Pn + ∆P
nieliniowy wyładowcze I n = k as − pojedyncza oprawa
U n ∗ λn
(oświetlenie) (rtęciowe,
sodowe oraz
I n = k as
∑( P n + ∆P )
− grupa opraw
fluoroscencyjne
) 3 ∗U n ∗ cosψ n
gdzie :
k as = 1,05 ÷1,25
∆P = ( 0,04...0,1) ∗ Pn
P
cosψ =
S
cosψ n = 0,80 ÷ 0,96 − z kompensacją
cosψ n = 0,5 − bez kompensacji
Silniki indukcyjne trójfazowy :
Pn
In =
3 ∗U n ∗η n ∗ cos ϕ n
jednofazowy :
Pn
In =
U n ∗η n ∗ cos ϕ n
gdzie :
cos ϕ n = 0,75 ÷ 0,90
Generator Pn
In =
3 ∗U n ∗η ∗ cos ϕ
gdzie :
cos ϕ = 0,80

Transformator S nTr
I n2 =
3 ∗U n 2
Bateria kondensatorów QnC
I nC =
3 ∗U n
gdzie :
cos ϕ = 0 poj

Na podstawie obliczonego prądu obciążenia IB, należy dobrać zabezpieczenie przewodu o

prądzie znamionowym In, którego wartość ze względu na wahania napięcia zasilającego oraz
asymetrię obciążenia poszczególnych faz w obwodach trójfazowych powinna spełniać
następujący warunek:

I n ≥ 1,25 ∗ I B (9)

Takie postępowanie jest uzasadnione w przypadku urządzeń o niewielkich prądach

rozruchowych. W przypadku zasilania odbiorników, które charakteryzują duże prądy
rozruchowe, obowiązują inne zasady doboru zabezpieczeń.
Przy doborze prądu znamionowego zabezpieczenia projektowanego obwodu pomocna może
być tabela 3.

Tabela 3: Uproszczone zasady określania prądu znamionowego zabezpieczeń obwodów [18]

Zasilane urządzenie Bezpiecznik Wyłącznik nadprądowy

topikowy
Prąd znamionowy Prąd znamionowy Prąd nastawczy Prąd nastawczy
wkładki topikowej ciągły wyłącznika członu członu zwarciowego
przeciążeniowego
Krotność prądu znamionowego zasilanego urządzenia
≥ ≥ = ≥
Ogrzewacz, piec 1,0 - 1,1 1,0 - 1,1 - -
rezystancyjny,
kuchnia
Lampy wyładowcze 1,5 – 2,5 1,10 - 9 - 12
z kompensacją
równoległą
Silnik indukcyjny o 1,6 –2,5 1,30 1,30 10 - 14
rozruchu
bezpośrednim
lekkim
Silnik indukcyjny o 1,6 – 2,5 1,10 - 1,25 1,0 – 1,10 10 - 14
rozruchu
bezpośrednim
ciężkim
Silnik indukcyjny z 1,9 – 3,5 1,10 – 1,25 1,0 – 1,1 10 - 14
rozrusznikiem
gwiazda-trójkąt
Silnik indukcyjny z 2,0 – 4,0 1,25 1,0 – 1,1 10 - 14
układem softstartu
Jednoczłonowa 1,5 – 1,8 1,50 1,35 – 1,50 10 - 14
bateria
kondensatorów
Człon 1,7 – 2,2 1,50 1,35 – 1,50 10 - 16
wieloczłonowej
baterii
kondensatorów

Na podstawie obliczonego prądu obciążenia IB oraz dobranego zabezpieczenia o prądzie

znamionowym In , należy wyznaczyć wymaganą minimalną długotrwałą obciążalność
prądową przewodu Iz.
Wyznaczenie prądu Iz należy przeprowadzić wg. poniższych zależności:

 IB ≤ In ≤ IZ

 k2 ∗ I n (10)
 I Z ≥ 1,45

gdzie:
In – prąd znamionowy lub prąd nastawienia zabezpieczenia przewodu, w [A]
IZ – wymagana minimalna długotrwała obciążalność prądowa przewodu, w [A]
k2 – współczynnik krotności prądu powodującego zadziałanie urządzenia zabezpieczającego w określonym
umownym czasie, przyjmowany jako równy:
- 1,6 - 2,1 dla wkładek bezpiecznikowych (tabela 4)
-1,45 dla wyłączników nadprądowych o charakterystyce B, C, D
-1,2 dla wyłączników nadprądowych selektywnych
-1,2 dla przekaźników termobimetalicznych

Wyznaczona z zależności wartość Iz stanowi podstawę doboru określonego przewodu lub

kabla na podstawie katalogu producentów. Dobierany przewód musi spełnić następującą
zależność:
I z ≥ k p ∗I dd (11)
gdzie:
Idd - długotrwała obciążalność przewodu odczytana z katalogu producenta , w [A]
kp – współczynnik poprawkowy uwzględniający sposób ułożenia przewodu lub kabla, w[-]

Dopuszczalna długotrwale wartość prądu obciążenia przewodów jest uzależniona od sposobu

ich ułożenia, który ma decydujący wpływ na wymianę ciepła z otoczeniem.
Interpretację graficzną zależności (10) przedstawia rysunek 2.

Rys. 2: Relacja pomiędzy prądami w obwodach zabezpieczonych od skutków przeciążeń

Tab.4: Wartości współczynnika k2 dla różnych typów wkładek topikowych [19]

Typ wkładki Zakres prądu Współczynnik k2

znamionowego
wkładki, w [A]
gG 4 2,1
6 – 16 1,9
W tabeli 5 zostały
20 – 63 1,6
80 -160 1,6 przedstawione ważniejsze
200 – 400 1,6 sposoby układania
> 400 1,6 przewodów określone w
gL 4 2,1 zeszycie 523 normy PN-
6 -10 1,9 IEC 60364 [6].
16 -25 1,75
32 – 63 1,6 Graficzną ilustrację
80 – 160 1,6 podstawowych sposobów
200 – 400 1,6 układania przewodów
400 1,6 przedstawia tabela 6.
aM Wszystkie wartości prądu 6,3 Natomiast w tabelach 7 i
gTr Wszystkie wartości mocy -
8 zostały przedstawione
Wszystkie wartości prądu 1,5 długotrwałe dopuszczalne
Sn obciążalności prądowe dla
In = przewodów o izolacji
3 ∗U n
polwinitowej powszechnie
gR 63 1,6
80 – 100 1,6
stosowanych w
aR 63 - instalacjach oraz
80 -100 - współczynniki
100 2,7 poprawkowe
125 – 250 3,0 uwzględniające sposób
315 - 630 3,3 układania wiązek
przewodów.
Tabela 5: ważniejsze sposoby układania przewodów określone w zeszycie
523 normy PN-IEC 60364 [18].

Lp. Sposób układania przewodów Oznaczenia

1 Przewody jednożyłowe w rurze w ścianie termoizolacyjnej A1 A
2 Przewód wielożyłowy w rurze w ścianie termoizolacyjnej
3 Przewody jednożyłowe lub przewód wielożyłowy w ościeżnicach
4 Przewód wielożyłowy w rurze w ścianie termoizolacyjnej A2
5 Przewody jednożyłowe w ścianie murowanej B1 B
6 Przewody jednożyłowe w rurze lub w listwie instalacyjnej na ścianie
drewnianej
7 Przewody jednożyłowe w rurze bezpośrednio na ścianie drewnianej lub
murowanej lub w odległości od ściany nie większej niż 0,3 średnicy
zewnętrznej rury instalacyjnej
8 Przewody jednożyłowe w podwieszanej listwie
9 Przewody w kanale instalacyjnym o wymiarach nie mniejszych od 5-krotnej
średnicy przewodu oraz nie większych od 50-krtotnej średnicy przewodu
10 Przewody jednożyłowe w rurze instalacyjnej prowadzonej w kanale o
głębokości większej niż 20-krotna średnica zewnętrzna rury instalacyjnej
11 Przewody jednożyłowe w korytku podłogowym w podłodze
12 Przewody w podwójnym suficie lub podłodze przy prześwicie nie mniejszym
od 5-krotnej średnicy przewodu oraz nie większym od 50-krtotnej średnicy
przewodu
13 Przewody wielożyłowe w rurze w ścianie murowanej B2
14 Przewód wielożyłowy w rurze lub listwie instalacyjnej na ścianie drewnianej
15 Przewód wielożyłowy w rurze bezpośrednio na ścianie drewnianej lub
murowanej lub w odległości nie większej niż 0,3 średnicy zewnętrznej rury
instalacyjnej
16 Przewód wielożyłowy w podwieszanej listwie
17 Przewód w kanale instalacyjnym o głębokości (1,5 – 5) średnicy przewodu
18 Przewody jednożyłowe w rurze instalacyjnej w kanale o głębokości (1,5 – 20)
średnicy zewnętrznej rury
19 Przewód wielożyłowy w korytku podłogowym w podłodze
20 Przewody wielożyłowe w suficie podwójnym lub podłodze przy prześwicie
(1,5 – 5) średnicy zewnętrznej przewodu
21 Przewody na ścianie drewnianej w odległości mniejszej niż 0,3 średnicy zewnętrznej C
przewodu
22 Przewody jednożyłowe lub wielożyłowe bezpośrednio na suficie drewnianym
23 Przewody w korytku nieperforowanym w odległości nie mniejszej niż 0,3 średnicy
zewnętrznej przewodu
24 Kable układane bezpośrednio na ziemi D
25 Kabel wielożyłowy w rurze w ziemi
26 Przewód wielożyłowy w powietrzu w odległości od ściany nie mniejszej niż 0,3 średnicy E
zewnętrznej przewodu
27 Przewody jednożyłowe lub wielożyłowe na lince nośnej lub przewody samonośne
28 Przewody jednożyłowe w powietrzu stykające się w odległości od ściany nie mniejszej niż F
średnica zewnętrzna przewodu
29 Przewody w korytku perforowanym lub drabince w odległości od ściany nie mniejszej niż 0,3
średnicy zewnętrznej przewodu
30 Przewody jednożyłowe lub wielożyłowe zawieszone na lince nośnej lub przewody
wielożyłowe samonośne
31 Przewody jednożyłowe w powietrzu nie stykające się w odległości nie mniejszej niż średnica G
zewnętrzna przewodu
32 Przewody gołe lub izolowane zawieszone na izolatorach
Tabela 6:Sposoby układania przewodów kabelkowych oraz jednożyłowych przewodów
izolowanych [18]
Sposób A1 A2 B1 B2
układania
Rysunek

Opis Jednożyłowe W rurach Bezpośrednio Jednożyłowe wielożyłowe

w rurach lub lub na ścianie
listwach listwach
Wielożyłowe W rurach lub listwach na ścianie, w ścianie lub w podłodze
W ścianach termoizolacyjnych
Sposób C E F G
układania
Rysunek

Opis Jednożyłowe Wielożyłowe Wtynkowe w Wielożyłowe Stykające się Nie stykające się
Po wierzchu, na ścianie albo suficie z ścianie, Jednożyłowe
materiału o rezystywności cieplnej suficie lub Swobodnie w powietrzu, na lince nośnej, na
ρ ≤ 2 K*m/W, lub w korytkach przestrzeni drabince kablowej
kablowych nieperforowanych (tzn. o instalacyjnej
powierzchni otworów < 30 % całkowitej
powierzchni korytka)
Tabela 7: Obciążalność długotrwała I Z [A] przewodów miedzianych o izolacji polwinitowej
przy obliczeniowej temperaturze 250 C [18] 1
ułożenie A1 A2 B1 B2 C E F G
Liczba 2 3 2 3 2 3 2 3 2 3 2 3 2 3 3 3 3
jednocześni
e
obciążonych
żył
Przekrój Dopuszczalny prąd obciążenia długotrwałego [A]
[mm2]
1,5 15, 14, 15, 14 18, 16, 17, 16 21 18, 23 19, - - - - -
5 5 5 5 5 5 5 5

- - - - -
2,5 21 19 18, 19, 25 22 24 21 29 25 32 27
5 5
- - - - -
4 28 25 27 24 34 30 32 29 28 34 42 36
- - - - -
6 36 33 34 31 43 38 40 36 49 43 54 46
- - - - -
10 49 45 46 41 60 53 55 49 67 60 74 64
- - - - -
16 65 59 60 55 81 72 73 66 90 81 10 85
0
25 85 77 80 72 107 94 95 85 11 102 12 107 13 12 11 15 138
9 6 9 1 7 5
35 105 94 98 88 133 117 118 10 14 126 15 134 17 15 14 19 172
5 6 7 2 2 5 2
50 126 114 117 105 160 142 141 12 17 153 19 162 20 18 17 23 209
5 8 1 8 4 7 2

Tabela 8: Współczynniki poprawkowe obciążalności długotrwałej dla wiązek przewodów

[18]
Sposób układania Liczba wielożyłowych przewodów lub kabli albo liczba obwodów wykonanych przy użyciu
jednożyłowych przewodów przy założeniu obciążenia prądem 2 lub 3 przewodów
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 12 14 16 18 20
Wiązka bezpośrednio na 1 0,8 0,7 0,65 0,60 0,57 0,54 0,52 0,5 0,48 0,45 0,43 0,41 0,39 0,38
ścianie lub podłodze albo w
rurze lub korytku na ścianie
lub w ścianie
Pojedyncza warstwa 1 0,85 0,79 0,75 0,73 0,72 0,72 0,71 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7
stykających się ze sobą
przewodów ułożona na ścianie
lub podłodze
Pojedyncza warstwa 1 0,94 0,90 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9
przewodów ułożona na ścianie
lub podłodze, odległość
pomiędzy przewodami równa
ich średnicy
Pojedyncza warstwa 0,95 0,81 0,72 0,68 0,66 0,64 0,63 0,62 0,61 0,61 0,61 0,61 0,61 0,61 0,61

1
Zamieszczone w tabeli 7 wartości prądów IZ zostały przeliczone z wykorzystaniem wzorów zamieszczonych
pod tabelą 9 na podstawie wartości zaczerpniętych z zeszytu 523 normy PN-IEC 60364. W normie wartości
prądów dotyczą temperatury otoczenia wynoszącej 30 0 C, która jest charakterystyczna dla krajów
śródziemnomorskich.
stykających się ze sobą
przewodów ułożona na suficie
Pojedyncza warstwa 0,95 0,85 0,85 0,85 0,85 0,85 0,85 0,85 0,85 0,85 0,85 0,85 0,85 0,85 0,85
przewodów ułożona na suficie,
odległość pomiędzy
przewodami równa ich
średnicy

Uwaga
Należy pamiętać, że dobór przewodów na długotrwałą obciążalność prądową i przeciążalność
stanowi jedną czynność projektową.

Podane w zeszycie 523 normy PN-IEC 60364 wartości dopuszczalnych obciążalności kabli i
przewodów nie obejmują przypadku obciążenia czwartej żyły . W celu szybkiego przeliczenia
dopuszczalnej obciążalności prądowej dla czterech żył należy podane w tabelach wartości
długotrwałej obciążalności prądowej dla trzech żył pomnożyć przez współczynnik r = 0,91.
Wartość ta wynika z następującego rozumowania [18]:

I z1
I zN = 3 (12)
N

I z 4 = I z 3 ∗ 3 3 / 4 = I z 3 ∗ 0,91 (13)

gdzie:
N –liczba przewodów roboczych
I zN - obciążalność długotrwała przewodu składającego się z N przewodów roboczych
I z 4 - obciążalność długotrwała przewodu składającego się z 4 przewodów roboczych
I z 3 - obciążalność długotrwała przewodu składającego się z 3 przewodów roboczych
I z1 - obciążalność długotrwała przewodu jednożyłowego

W normie tej zostały określone dopuszczalne długotrwale obciążenia prądowe przewodów dla
temperatury τ 0 = 30 C, właściwej dla krajów śródziemnomorskich. Obliczeniowe
0

temperatury otoczenia τ0 dla warunków klimatycznych występujących w Polsce, przedstawia

Tabela 9.
Obliczeniowa temperatura otoczenia [τ 0 ] jest to najwyższa temperatura powietrza
otaczającego rozważane urządzenie elektryczne występująca stale lub okresowo, w
normalnych warunkach otoczenia.
Zgodnie z normą IEC 602876-3-1/A1:199 Electric cabels-Calculation of the current rating.
Part 3-1:Sections on operating conditions-Reference operating conditions and selection of
cable type.

Tabela 9: Obliczeniowa temperatura [τ 0 ] w Polsce

Rodzaj przewodu I warunki ich układania τ0 [ 0
C ]
Przewody w pomieszczeniach 25
Przewody izolowane nie narażonych na bezpośrednie 25
w przestrzeniach nasłonecznienie
zewnętrznych narażonych na bezpośrednie 40
nasłonecznienie
 Kable układane w ziemi w zależności od pory roku 20 (15;5)

Zgodnie z powyższym w zależności od dopuszczalnej długotrwale temperatury przewodu,

która jest charakterystyczna dla danej izolacji, określone w normie PN-IEC 60364-5-523
wartości dopuszczalnych obciążalności prądowych przewodów powinny zostać przeliczone
zgodnie z poniższymi wzorami na wartość odpowiadająca temperaturze τ 0 = 25 0 C:
τ − 25
I z 25 = I z 30 dd - przeliczenie wartości, I z podanej w PN-IEC 60364-5-523 na wartość
τ dd − 30
w temperaturze 250 C.
τ − τ rz
I z 25 = I z 30 dd - przeliczenie wartości, I z podanej w PN-IEC 60364-5-523 na
τ dd − 30
wartość
w temperaturze dowolnej, nie większej od temperatury τdd .

Dla przykładu, przewód o izolacji polwinitowej ( τ dd = 70 0 C ):

τ dd − 25 70 − 25
I z 25 = ∗ I z 30 = ∗ I z 30 = 1,06 ∗ I z 30
τ dd − 30 70 − 30

gdzie:
I z 30 - dopuszczalny długotrwale prąd obciążenia przewodu przy temperaturze otoczenia τ = 300 C , którego
wartość został odczytana z zeszytu 523 normy PN –IEC 60364.
τdd - temperatura przewodu dopuszczalna długotrwale (patrz tabela 12), w [ 0 C ]
τrz - temperatura otoczenia przewodu w warunkach odpowiadających warunkom normalnej pracy( τrz ≤τdd
),w [ 0 C ]

Przykład 1
Dobrać przewód do zasilania niesymetrycznego liniowego odbiornika trójfazowego o mocy
S=15 kVA. Przewód będzie układany według sposobu A1.

a) Prąd obciążenia oraz znamionowy prąd zabezpieczenia koniecznego dla zabezpieczenia

przewodów zasilających ten odbiornik:
S 15000
IB = = = 21,65 A
3 ∗U n 3 ∗ 400
I n ≥ 1,25 ∗ I B = 1,25 ∗ 21,65 ≈ 27,06 A

Na tej podstawie należy przyjąć zabezpieczenie bezpiecznikiem topikowym WTN00gG32

b) wymagany przekrój przewodu na długotrwałą obciążalność prądową i przeciążalność

I B ≤ I n = 32 A ≤ I Z
k 2 ∗ I n 1,6 ∗ 32
IZ ≥ = = 35,31A
1,45 1,45
Na podstawie tabeli 7 dla sposobu ułożenia A1 należy przyjąć przewód
4 x DY 10 +LgYżo 10, który zostanie ułożony w nieprzewodzącej rurze. Jego dopuszczalny
długotrwale prąd obciążenia przy założeniu obciążenia czterech przewodów (fazowych oraz
przewodu neutralnego) wynosi I z 4 = 0,91 ∗ I z 3 = 0,91 ∗ 45 = 40,95 A > 35,31 A .
W tabeli 10 zostały przedstawione współczynniki poprawkowe do obliczania obciążalności
prądowej przewodów w temperaturze różnej od obliczeniowej.
Tabela 10 Współczynniki poprawkowe do obliczania obciążalności prądowej przewodów w
temperaturze otoczenia różnej od obliczeniowej [28]
Rodzaj izolacji NR/SR PVC EPR XLPE
τdd [ C ]
0
60 70 80 90
τ0 [ 0 C ] Wartości współczynników
10 1,29 1,22 1,18 1,15
15 1,22 1,17 1,14 1,12
20 1,15 1,12 1,10 1,08
25 1,08 1,06 1,05 1,04
35 0,91 0,94 0,95 0,96
40 0,82 0,87 0,89 0,91
45 0,71 0,79 0,84 0,87
50 0,58 0,71 0,77 0,82
55 0,41 0,61 0,71 0,76
60 - 0,50 0,63 0,71
65 - 0,35 0,55 0,65
70 - - 0,45 0,58
75 - - 0,32 0,50
80 - - - 0,41
85 - - 0,29
NR/SR – kauczuk syntetyczny lub naturalny; PVC- polichlorek winylu (polwinit); EPR – kauczuk etyleno-propylenowy; XLPE- polietylen
usieciowany; τdd - temperatura dopuszczalna długotrwale; τ0 - temperatura otoczenia

Sprawdzenie dobranych przewodów lub kabli na warunki zwarciowe

Dobrany przewód na długotrwałą obciążalność prądową i przeciążalność podlega

sprawdzeniu na warunki zwarciowe panujące w miejscu jego zabezpieczenia.
W skutek zwarcia następuje przepływ prądu o wartości większej niż znamionowa.
Zastosowane zabezpieczenia maja na celu przerwanie tego prądu w krótkim czasie w celu nie
dopuszczenia do zniszczenia izolacji lub żyły przewodu.
Przebieg nagrzewania przewodu w skutek przepływu prądu obciążenia oraz prądu
zwarciowego przedstawia rysunek 3.

Uwaga
Poprawnie dobrany przewód, który spełnia wymagania długotrwałej obciążalności prądowej i
przeciążalności a jego zabezpieczenie stanowi bezpiecznik topikowy nie wymaga
sprawdzenia z warunku na prądy zwarciowe.

Rys. 3: przebieg nagrzewania się przewodu w czasie zwarcia [19]

τ o – temperatura otoczenia; τ rob – temperatura robocza; τ k – temperatura przy
zwarciu; τ dk – temperatura dopuszczalna krótkotrwale; tk – czas trwania zwarcia
T – cieplna stała czasowa
W normalizacji definiuje się zwarcia trwające nie dłużej niż 5 s i wyróżnia przyjęte umownie
dwa przedziały czasowe:

a) Tk < 0,1 s,
b) 0,1 s ≤ Tk ≤ 5 s.

Tak określonym przedziałom czasowym odpowiadają dwa różne sposoby wyznaczenia

minimalnego przekroju przewodu :

- dla Tk < 0,1 s skutek cieplny definiowany jest całką Joule’a wyłączenia

1 I 2 ∗ tw
S≥ ∗ (14)
k 1

lub w innej postaci:

(k ∗ S ) 2 ≥ I 2 ∗ t w (15)

- dla 0,1 s ≤ Tk ≤ 5 s, skutek cieplny wywoływany przez prąd zwarciowy definiowany jest
przez zastępczy prąd zwarciowy cieplny oraz czas trwania zwarcia

2
1 I ∗ Tk
S ≥ ∗ th (16)
k 1

lub w innej postaci:

2
(k ∗ S ) 2 ≥ I th ∗ Tk (17)

gdzie:
Tk – czas trwania zwarcia (czas niezbędny do zadziałania zabezpieczeń i przerwania prądu zwarciowego), w [s]
I2tw – całka Joule’a wyłączenia, w [A2*s] (odczytana z katalogu producenta zabezpieczenia; dla bezpieczników
topikowych typu gG lub gM, wartości I2*tw zostały przedstawione w tabeli 11)
S – minimalny przekrój żyły przewodu, w [mm2]
k – jednosekundowa dopuszczalna gęstość prądu zwarciowego, w [A/mm2]
Ith – prąd zwarciowy zastępczy cieplny, w [A] .
Tabela 11. Prądy probiercze i wartości graniczne I2t wkładek bezpiecznikowych gG i gM w próbie
wybiórczości (IEC 60269-2-1)
Prąd Minimalne I2t przedłukowe Maksymalne I2t wyłączania
znamionowy Stosunek
[A] Prąd I2tP Prąd I2tw
wybiórczości
spodziewany [kA] [A2s] spodziewany [A2s]
[kA]
2 0,013 0,67 0,064 16,4
4 0,035 4,90 0,130 67,6
6 0,064 16,40 0,220 193,6 nie jest
8 0,100 40,00 0,310 390,0 określony
10 0,130 67,60 0,400 640,0
12 0,180 130,00 0,450 820,0
16 0,270 291,00 0,550 1210,0
20 0,400 640,00 0,790 2500,0
25 0,550 1210,00 1,000 4000,0
32 0,790 2500,00 1,200 5750,0
40 1,000 4000,00 1,500 9000,0
50 1,200 5750,00 1,850 13700,0
63 1,500 9000,00 2,300 21200,0
80 1,850 13700,00 3,000 36000,0
100 2,300 21200,00 4,000 64000,0
125 3,000 36000,00 5,100 104000,0
160 4,000 64000,00 6,800 185000,0
200 5,100 104000,00 8,700 302000,0 1 : 1,6
250 6,800 185000,00 11,800 557000,0
315 8,700 302000,00 15,000 900000,0
400 11,800 557000,00 20,000 1600000,0
500 15,000 900000,00 26,000 2700000,0
630 20,000 1600000,00 37,000 5470000,0
800 26,000 2700000,00 50,000 10000000,0
1000 37,000 5470000,00 66,000 17400000,0
1250 50,000 10000000,00 90,000 33100000,0

W tabeli 12 zostały podane znamionowe jednosekundowe gęstości prądu dla przewodów

izolowanych stosowanych w instalacjach elektrycznych.

Tabela 12: Znamionowe wartości jednosekundowej gęstości prądu (k),

dla przewodów izolowanych

Materiał izolacji Gęstość prądu k [A/mm2] Gęstość prądu k [A/mm2]

dla miedzi dla aluminium
Polwinit
115 74

Guma naturalna, guma

butylenowa, guma 135 87
etylenoewo-propylenowa
Polietylen usieciowany

W przypadku braku danych o wartości jednosekundowej gęstości zwarciowej przewodu

można posłużyć się poniższymi wzorami [29]:
 Ith Tk
S≥ (18)
k 1
τ dz − τ pz
k = γ sr ∗ c ∗ (19)
Tk
γ 20
γ sr = (20)
1 + α (τ śr − 20)
τ pz + τ dz
τ śr = (21)
2
gdzie:
τ pz = τ dd – temperatura dopuszczalna długotrwale, w [°C]
τ pz – temperatura początkowa, w [°C]
τ dz – temperatura końcowa, w [°C]
c – ciepło właściwe zależne od materiału przewodu, w [J/cm3*K]
k – jednosekundowa dopuszczalna gęstość zwarciowa, w [A/mm2]
α - współczynnik rozszerzalności cieplej (dla metali α = 0,0040), w [-]
γ sr – konduktywność materiału przewodu w temperaturze τ sr, w [m/(Ω *mm2)]
γ 20 – konduktywność materiału przewodu w temperaturze 20°C przyjmowana:
- dla Cu: 55 [m/(Ω *mm2)],
- dla Al: 35 [m/(Ω *mm2)].

W tabeli 13 zostały podane najwyższe dopuszczalne temperatury kabli i przewodów nn przy

obciążeniu normalnym oraz przy zwarciu

Tabela 13: Najwyższe dopuszczalne temperatury kabli i przewodów nn [29]

Temperatura graniczna
Element urządzenia elektroenergetycznego dopuszczalna, w [oC]
Długotrwale przy zwarciu
Linki gołe w liniach i stacjach napowietrznych
Al 80 150
AFL 80 200
Szyny gołe łączone przez docisk:
Al 70 200
Cu 85 300
Szyny gołe łączone przez spawanie:
Al 100 200
Cu 100 300

Przewody i kable o izolacji z gumy naturalnej G ułożone na

stałe 60 130
Przewody ułożone na stałe i kable o izolacji polwinitowej
PVC 70 160
Przewody o izolacji z polwinitu ciepłoodpornego klasy
Y 90 200
A 105 200
Przewody o izolacji z gumy etylenowo-propylenowej EPR 90 250
Przewody o izolacji z polietylenu sieciowanego XLPE 155 280
Przewody o izolacji z gumy silikonowej 180 250
W tabeli 14 zostały przedstawione wartości znamionowej gęstości prądu (k) dla przewodów
nie izolowanych

Tabela 14:Wartości współczynnika k dla przewodów nie izolowanych [9]

Materiał Temperatura Warunki użytkowania przewodów
przewodu maksymalna i
współczynnik k Przewody normalne Niebezpieczeńst
widoczne i w wo pożarowe
ograniczonych
obszarach
Miedź Tmax [°C] 500 200 150
k 228 159 138
Aluminium Tmax [°C] 300 200 150
k 125 105 91
Stal Tmax [°C] 500 200 150
k 82 58 50

Uwaga!
W przypadku konieczności wyznaczenia dopuszczalnej gęstości zwarciowej dla innego czasu
niż 1 s, należy skorzystać z następującej zależności:

1
kTk = k (22)
Tk
gdzie:
Tk – rzeczywisty czas trwania zwarcia, w [s].

Zależność znamionowej jednosekundowej dopuszczalnej gęstości prądu (k), w zależności od

temperatury początkowej τ dz i temperatury dopuszczalnej przy zwarciu dla przewodów
aluminiowych, miedzianych i stalowych została przedstawiona na rysunku 4.

Rysunek 4: Zależność znamionowej gęstości prądu jednosekundowego k od temperatury

roboczej przewodu τpz i temperatury dopuszczalnej przy zwarciu τdz dla przewodów
miedzianych, aluminiowych i stalowych wg PN-EN 60865-1:2002 „Obliczanie skutków
prądów zwarciowych cz.1 Definicje, metody obliczeń.
Przykład 2
m
Dla przewodów aluminiowych ( γ 20 = 35 3
2 ), przy c=2,48 [J/cm *K], izolacja – igielit
Ω ⋅ mm
usieciowany τ pz = 90°C; τ dz = 250°C; α = 0,004; Tk = 1 s, obliczyć dopuszczalną
jednosekundową gęstość prądu, a następnie dopuszczalną gęstość prądu dla czasu trwania
zwarcia wynosząca Tk = 0,1 s.
γ 20 35 Ω∗m
γ sr = = = 21,88
1 + α (τ sr − 20) 1 + 0,004 ∗ (170 − 20) mm 2
τ pz + τ dz 250 + 90
τ sr = = = 170°C
2 2
τ − τ pz 250 − 90
k = γ sr ∗ c ∗ dz = 21,88 ∗ 2,48 ∗ = 93,18 A
Tk 1 mm 2

1 1
dla Tk = 0,1 s; k0,1 = k ∗ = 93,18 ∗ = 294,66 A
Tk 0,1 mm 2

Sprawdzenie dobranych kabli lub przewodów na warunek spadku napięcia.

Przewody spełniające dotychczasowe warunki należy sprawdzić na spadek napięcia, którego
wartość wyrażoną w [%] w zależności od rodzaju obwodu należy obliczyć z poniższych
wzorów:
200
- dla obwodów jednofazowych: ∆U % = U ∗ I B ∗ ( R ∗ cos ϕ + X ∗ sin ϕ) (23),
nf

3 ∗100
- dla obwodów trójfazowych: ∆U % = ∗ I B ∗ ( R ∗ cos ϕ + X ∗ sin ϕ) (24)
Un
gdzie:
IB – obliczeniowy prąd obciążenia przewodu lub kabla, w [A]
Unf – znamionowe napięcie fazowe, w [V]
Un – znamionowe napięcie międzyfazowe, w [V]
cosϕ - współczynnik mocy, w [-]

l
R= - rezystancja przewodu, w [Ω ]
γ ∗S
L –długość przewodu, w[m]
γ - konduktywność przewodu, w [m/Ω∗ mm2]
S – przekrój przewodu, w [mm2]
sin ϕ = 1 −cos 2 ϕ
X = x ' ∗ l – reaktancja przewodu, w [Ω ], przyjmowana jako:
x’ – reaktancja jednostkowa przewodu, w [Ω /km]
l – długość linii, w [m]

a) dla linii kablowych nn:

x’ = 0,08 [Ω /km]
b) dla linii napowietrznych nn:

x’ = 0,30 [Ω /km]

c) dla instalacji nn:

- przewody ułożone w rurze stalowej: x’ = 0,15 [Ω /km]
- przewody ułożone bez rury: x’ = 0,10 [Ω /km]

W przypadku gdy SCu ≤ 50 mm2 lub SAl ≤ 70 mm2, dopuszcza się korzystanie ze wzorów
uproszczonych:
- dla obwodów jednofazowych:

2 ∗ P ∗ L ∗ 100
∆U % = (25)
γ ∗ S ∗ U nf2

- dla obwodów trójfazowych:

P ∗ L ∗ 100
∆U % = (26)
γ ∗ S ∗ U n21

W przypadku zasilania przelotowego kilku odbiorników wygodniej jest prowadzić obliczenia

metodą momentów (patrz rysunek 5):

- dla obwodów jednofazowych:

200 m
∆U % = ∗ ∑ [ I Bi ∗ ( Ri ∗ cos ϕ i + X i ∗ sin ϕ i )] (27)
U nf i =1

- dla obwodów trójfazowych:

3 ∗100 m
∆U % = ∗ ∑[ I Bi ∗ ( Ri ∗ cos ϕi + X i ∗ sin ϕi )] (28)
Un i =1

lub w przypadku, gdy SCu ≤ 50 mm2 lub SAl ≤ 70 mm2, dopuszcza się korzystanie ze wzorów
uproszczonych:

- dla obwodów jednofazowych:

2 ∗ 100 m
∆U % = ∗ ∑ Pi ∗ Li
γ ∗ S ∗ U nf2 i =1
(29)

- dla obwodów trójfazowych:

100 m
∆U % = ∗ ∑ Pi ∗ Li
γ ∗ S ∗ U n2 i =1
(30)
gdzie:
Pi – moc obciążenia w i-tym punkcie obwodu, w [kW]
Li – i-ty odcinek obwodu, w [m] (liczony od poprzedniego punktu do punktu następnego, w którym występuje
obciążenie Pi.)
γ - konduktywność przewodu, w [m/(Ω *mm2 )]
S – przekrój przewodu, w [mm2]
sin ϕ = 1 −cos 2 ϕ

Rysunek 5: Przykład sieci rozdzielczej a) schemat podstawowy b) uproszczony schemat od

obliczania spadków napięcia [19]

Zgodnie z wytycznymi zakładów energetycznych dopuszczalny spadek napięcia

liczony od stacji transformatorowej do zacisków dowolnego złącza nie może przekraczać przy
przewidywanym obciążeniu wartości 5%
Natomiast zgodnie z N - SEP - 002, dla WLZ spadek napięcia liczony od złącza nie
może przekraczać wartości podanych na rysunku 6.

Rysunek 6: Graniczne dopuszczalne spadki napięcia w budynkach mieszkalnych [15]

ΔUWLZd - dopuszczalny spadek napięcia wewnętrznej linii zasilającej, ΔU – spadek napięcia w obwodzie
odbiorczym, Z – złącze.
Sprawdzenie dobranych przewodów na spadek napięcia przy rozruch silników
W przypadku gdy z sieci lub instalacji zasilane są silniki należy je uwzględnić w obliczeniach
spadków napięć.
Najpowszechniej stosowane są silniki trójfazowe klatkowe.
Silnik indukcyjny klatkowy charakteryzuje się dużymi prądami rozruchowymi oraz
zmiennym współczynnikiem mocy, którego wartość zależy od obciążenia.
Podczas rozruchu nieobciążonego silnika pojawia się mała wartość jego współczynnika mocy
oraz znaczny prąd rozruchowy przez co spadek napięcia w obwodzie zasilającym silnik
podczas rozruchu jest znacznie większa niż w warunkach normalnej pracy.
Spadek ten będzie tym większy im większa będzie moc zasilanego silnika.
Zatem należy sprawdzić dobrane przewody w obwodach zasilających silniki po kątem czy nie
zostanie przekroczona dopuszczalna wartość spadku napięcia.
Nadmierny spadek napięcia na zaciskach silnia może spowodować jego utknięcie.
Wartość spadku napięcia w obwodzie zasilającym silnik indukcyjny klatkowy podczas
rozruchu należy obliczyć z poniższego wzoru:
100 ∗ 3
∆U % = ∗ ( R ∗ cos ϕr + X ∗ sin ϕr ) ∗ I rM (31)
Un
gdzie:
R – rezystancja obwodu zasilającego silnik, w [Ω ]
X – reaktancja obwodu zasilającego silnik, w [Ω ]
Un – napięcie znamionowe, w [V]
I rM = k rs ∗ I n - prąd rozruchowy silnika w [A]
PnM
I nB = - prąd znamionowy silnika, w [A] (32)
3 ∗ U n ∗ cos ϕ ∗η n
krs – współczynnik rozruchowy silnika, w [-] (przyjmowany z katalogu producenta silnika lub jego tabliczki
znamionowej)
cosϕ r – współczynnik mocy silnika podczas rozruchu, w [-]
PnM – moc znamionowa silnika, w [kW]
η n – sprawność znamionowa silnika, w [-].
η n M rw
cos ϕ r = cos ϕ n ( + 0,025 ∗ krs )[9] (33)
1 − sn krs
sin ϕ r = 1 − cos 2 ϕ r
cosϕ n – znamionowy współczynnik mocy silnika , w [-] (wynosi on w przeciętnych warunkach 0,1 – 0,4)
sn – poślizg znamionowy silnika, w [-]
Mrw =Mrs/Mn – stosunek momentu rozruchowego silnika do momentu znamionowego silnika, w [-].

Dopuszczalne wartości spadków napięć podczas rozruchu silników klatkowych przedstawia

tabela 15.

Tabela 15 Dopuszczalne spadki napicia dla rozruchów silników [9]

Rodzaj rozruchu silnika Dopuszczalny spadek
napięcia ∆ U [%]
Rozruch lekki 35
Rozruch ciężki i częsty 15
Rozruch ciężki rzadki 10

Sprawdzenie dobranych przewodów z warunku samoczynnego wyłączenia

Warunek ten w zależności od typu sieci zasilającej wyrażają następujące zależności:

a) układ TN:
 Z k1 ∗ I a ≤ U o (34)

W obliczeniach praktycznych korzysta się z innej formy powyższego wzoru:

I k1 ≥ I a (35)

gdzie:
Ik1 – prąd zwarcia jednofazowego, w [A] wyznaczony z zależności, w której uwzględniono wzrost rezystancji
przewodu powodowany przepływem prądu oraz rezystancje łączeń trudne do analitycznego oszacowania:
0,8 ∗U 0 U0
I k1 = = (36)
Z k1 1,25 * Z k1

Uo – wartość skuteczna napięcia znamionowego względem ziemi, [V]

Ia – wymagany prąd wyłączenia urządzenia zabezpieczającego, w [A] w czasie określonym przez PN –
IEC60364-4-41, odczytany z charakterystyki prądowo-czasowej podawanej w katalogach producentów
urządzeń zabezpieczających.
Z k 1 = [ X kQ + X T + X L + X N + X PE ]2 +[ RkQ + RT + RL + RN + RPE ]2 - impedancja obwodu
zwarciowego, w [Ω ]
XkQ – zastępcza reaktancja systemu elektroenergetycznego, w [Ω ],
RkQ – zastępcza rezystancja systemu elektroenergetycznego, w [Ω ],
XT – reaktancja transformatora zasilającego, w [Ω ],
RT – rezystancja transformatora zasilającego, w [Ω ],
XL – reaktancja przewodu fazowego, w [Ω ],
RL – rezystancja przewodu fazowego, w [Ω ],
XN –reaktancja przewodu neutralnego, w [Ω ],
RN –rezystancja przewodu neutralnego, w [Ω ],
XPE –reaktancja przewodu ochronnego, w [Ω ],
RPE – rezystancja przewodu ochronnego, w [Ω ].
Wyłączenie zasilania podczas zwarcia powinno nastąpić w czasie nie dłuższym jak:
- 5 s dla obwodów rozdzielczych,
- dla instalacji odbiorczej w zależności od wartości znamionowej napięcia zasilającego, zostały umieszczone
w tabeli 16.

Tabela 16: Maksymalne czasy wyłączeń w układzie TN [6]

U0 [V] Czas wyłączenia tw [s]
UL ≤ 50 V UL ≤ 25V
120 0,8 0,35
230-277 0,4 0,20
400 0,2 0,05
480 0,1 0,05
580 0,1 0,02*)
* - przypadku gdy warunek samoczynnego wyłączenia nie może zostać
zachowany należy zastosować połączenia wyrównawcze

Uwaga!
Prąd zwarcia Ik1 w tym przypadku należy wyznaczać na zaciskach chronionego urządzenia.

b) układ IT:
RA ∗ I d ≤ U L (37)
gdzie:
Id – wartość prądu pojedynczego zwarcia z ziemią ( sieciach nN na ogół nie przekracza 10 A), w [A]
UL – napięcie limitowane określane, w [V] (dopuszczalne długotrwale w zależności od warunków
środowiskowych)
RA – rezystancja uziemienia, w [Ω ]

Uwaga!
Jeżeli części przewodzące dostępne w sieci IT są uziemione grupowo, to pierwsze zwarcie z
ziemią przekształca układ IT odpowiednio:

- w układ TN, dla grupy urządzeń uziemionych wspólnie z urządzeniem, w którym

wystąpiło pierwsze zwarcie z ziemią.
W takim przypadku warunek samoczynnego wyłączenia podczas zwarć podwójnych zostanie
zachowany, gdy:
- układ nie posiada przewodu neutralnego:

3 ∗U 0
ZS ≤ (38),
2 ∗ Ia

- układ posiada przewód neutralny:

' U0
ZS ≤ (39)
2 ∗ Ia

gdzie:
ZS – impedancja części pętli zwarciowej obejmującej przewód fazowy i przewód ochronny obwodu jednego z
odbiorników, w [Ω ]
ZS’ – impedancja części pętli zwarciowej obejmująca przewód neutralny i przewód ochronny obwodu jednego z
odbiorników, w [Ω ]
Ia – prąd zapewniający wyłączenie zasilania w czasie określonym , w [A]
U0 – napięcie fazowe, w [V]

- w układ TT, dla pozostałych grup urządzeń, mających oddzielne uziomy niż grupa,
w której wystąpiło pierwsze zwarcie z ziemia.
W takim przypadku dla warunki ochrony dla zwarć podwójnych określone są jak dla układu
TT:
jeżeli wyłączenie zasilania realizowane jest przez urządzenie ochronne różnicowoprądowe,
polega na sprawdzeniu czy spełniony jest warunek:
RA ∗ I ∆n ≤ U L (40)
gdzie:
RA  całkowita rezystancja uziomu i przewodu ochronnego łączącego części przewodzące dostępne z
uziomem, w [Ω ]
I∆ n  znamionowy prąd różnicowy, w [A]
UL  napięcie dotykowe dopuszczalne długotrwale, w [V].

W warunkach środowiskowych normalnych wartość UL wynosi 50 V dla prądu

przemiennego i 120 V dla prądu stałego. W warunkach środowiskowych o zwiększonym
zagrożeniu wartość UL wynosi 25 V i 12 V dla prądu przemiennego oraz 60V i 30V dla prądu
stałego.
Jeżeli wyłączenie zasilania realizowane jest przez urządzenia zabezpieczające przed
przetężeniami (zabezpieczenia nadprądowe) sprawdzenie skuteczności ochrony przed
dotykiem pośrednim (ochrony przy uszkodzeniu) polega na sprawdzeniu czy spełniony jest
warunek:
Z ⋅ I ≤U (41)
s a o
gdzie:
Zs  impedancja pętli zwarciowej obejmującej źródło zasilania, przewód liniowy do miejsca zwarcia,
przewód ochronny części przewodzących dostępnych, przewód uziemiający, uziom instalacji oraz
uziom źródła zasilania, w [Ω ]
Ia  prąd powodujący samoczynne zadziałanie urządzenia zabezpieczającego w wymaganym czasie, w
[A]
Uo  nominalne napięcie przewodu liniowego względem ziemi, w [V].

Tabela 17: Dopuszczalny czas wyłączenia w układach IT przy zwarciach podwójnych [6].

Czas wyłączenia w [s]

Napięcie znamionowe U0 lub Układ bez przewodu Układ z przewodem
U w [V] neutralnego neutralnym
UL =50V UL =25V UL =50V UL =25V
120-240 0,8 0,4 5,0 1,0
230/400 0,4 0,2 0,8 0,5
200/690 0,2 0,06 0,4 0,2
580/1000 0,1 0,02*) 0,2 0,08

Tabela 17 A: Największe dopuszczalne czasy wyłączenia zasilania w układzie zasilania TT

dla napięć AC
Napięcie nominalne Dopuszczalny czas wyłączenia zasilania, w [s]
50V <U 0 ≤120V 0,3
120V <U 0 ≤ 230V 0,2
230V <U 0 ≤ 400V 0,07
U 0 > 500V 0,04
Uwaga: W przypadku gdy samoczynne wyłączenie w określonym w tabeli czasie nie jest możliwe, należy wykonać połączenia
wyrównawcze miejscowe

Przewody ochronne
Jako przewody ochronne mogą być stosowane:
- żyły w przewodach wielożyłowych,
- izolowane lub gołe przewody ułożone we wspólnej osłonie z przewodami
roboczymi,
- ułożone na stałe przewody gołe i izolowane,
- metalowe powłoki i pancerze kabli,
- metalowe rury i inne osłony przewodów.

Wśród przewodów ochronnych wyróżnia się:

 - przewód ochronny PE,
- przewód ochronno-neutralny PEN,
- przewód uziemiający E,
- przewód wyrównawczy CC (zgodnie z norma PN-EN 60445: 2002 [25] oraz
norma PN-EN 60446: 2004 [26 ] przewody wyrównawcze powinny być oznaczane
jako PE).
Przewody ochronny powinien spełniać warunki:
a) odporności zwarciowej, zgodnie ze wzorami (14 – 17), w zależności od czasu trwania
zwarcia
c) określone w zeszycie 41 normy PN-IEC 60364, podane w tabeli 18.

Tabela 18: wymagane przekroje przewodów ochronnych[6]

SL = SN SPE [mm2]
2
[mm ]
S≤ 16 S
16<S≤ 35 16
S>35 S/2
Gdzie:
SL – przekrój przewodu fazowego, w [mm2]
SN – przekrój przewodu neutralnego, w [mm2]
SPE – przekrój przewodu ochronnego, w [mm2].

Uwaga!
Wartości podane w PN – IEC 60364 (tabela 18) dotyczą przewodów ochronnych
wykonanych z tego samego materiału co przewody fazowe. W innym przypadku należy
wykonać przeliczenia uznając za podstawę konduktancję przewodu fazowego
γ ∗S
S2 = 1 1 (42)
γ2
gdzie:
S1 – przekrój przewodu fazowego, w [mm2]
S2 – równoważny przekrój przewodu fazowego wykonanego z innego materiału, w [mm2]
γ 1 – konduktywność przewodu fazowego, w [m/(Ω mm2)]
γ 2 – konduktywność przewodu ochronnego wykonanego z innego materiału jak przewód fazowy), w [m/
(Ω mm2)].

Należy przy tym pamiętać, że podane wymagania dotyczą minimalnego przekroju przewodu
ochronnego. W praktyce może okazać się koniecznym jego zwiększenie. Co ma miejsce w
przypadku trudności w zachowaniu warunku samoczynnego wyłączenia podczas zwarć w
chronionych odbiornikach.
Przekroje przewodów ochronnych nie będących żyłą przewodów wielożyłowych nie mogą
być mniejsze niż:
- 2,5 mm2 – jeżeli przewód ochronny jest chroniony przed uszkodzeniami
mechanicznymi,
- 4 mm2 – jeżeli przewód nie jest chroniony przed uszkodzeniami mechanicznymi.
W układach TN, w instalacjach ułożonych na stałe, funkcje przewodu neutralnego i
ochronnego (PEN), mogą pełnić te same żyły, jeżeli przekroje tych żył są nie mniejsze jak 10
mm2 Cu lub 16 mm2 Al.
W przewodach ochronnych nie wolno umieszczać żadnych aparatów
zabezpieczających, ponieważ mogłoby to doprowadzić do przerwania ich ciągłości.
W tabelach 19 - 21, przedstawiono oznaczenia barwne przewodów i wymagane minimalne
przekroje przewodów wyrównawczych.

Tabela 19: Oznaczenia barwne przewodów N, PE, PEN [27]

Przeznaczenie przewodu Oznaczenie Oznaczenie barwne
literowe
Neutralny N niebieski
Ochronny PE Zielono-żółty
Ochronno-neutralny PEN Zielono-żółty a na końcach niebieski lub niebieski a
na końcach zielono-żółty tak by widoczne były
wszystkie trzy barwy (w przypadku przewodów
gołych należy oznaczyć ich końce)

Tabela 20: Wymagane przekroje przewodów wyrównawczych [6]

Połączenia Połączenia wyrównawcze miejscowe
wyrównawcze
główne
Wymaganie SCC ≥ 0,5 SPE max SCC ≥ 0,5 SPE min SCC ≥ 0,5 SPE
podstawowe
Wymaganie 6 mm2 2,5 mm2 jeżeli są chronione od uszkodzeń
dodatkowe mechanicznych
4 mm2 jeżeli nie są chronione od uszkodzeń
mechanicznych
2
Dopuszczalne SCC = 25 mm Cu
złagodzenie W przypadku gdy SPE --------- -----------
wymagania ≥ 50 mm2
podstawowego

Tabela 21: Minimalne przekroje żył przewodów do połączeń wyrównawczych dodatkowych

Wyszczególnienie Wymagany przekrój żył przewodów
wyrównawczych dodatkowych
Pomiędzy dwoma dwoma urządzenia Równy lub większy niż mniejszy z
elektrycznymi przekrojów przewodów ochronnych
Pomiędzy urządzeniami elektrycznym a ≥ 0,5 przekroju przewodu ochronnego
częścią przewodzącą obcą
Przekrój minimalny - 2,5 mm2 Cu lub 4 mm2 Al, z zastosowaniem
ochrony przewodów przed uszkodzeniami
- 4 mm2 bez zastosowania ochrony przed
uszkodzeniami mechanicznymi

Na rysunku 7 przedstawiono przykład wykonania połączeń wyrównawczych miejscowych

odbiorników elektrycznych i uziemionej metalowej instalacji
Rysunek 7: Przykład wykonania połączeń wyrównawczych miejscowych odbiorników
elektrycznych i uziemionej metalowej instalacji

Wyznaczanie przekroju przewodu neutralnego w obwodach zasilających odbiorniki

nieliniowe

Jeżeli przekrój przewodu neutralnego jest taki sam jak przekrój przewodów fazowych,
to wpływ trzeciej harmonicznej prądu na rzeczywistą obciążalność przewodu neutralnego
można określić stosując współczynniki zmniejszające k3f podane w tabeli 22.

Tabela 22: Współczynnik zmniejszający k3f [ 28]

Udział 3-ej Współczynnik zmniejszający k3f
harmonicznej w prądzie Dobór przekroju żył na podstawie
fazowym k3h%
Prądu fazowego Prądu w przewodzie
neutralnym
0 – 15 1,00 -
15 – 33 0,86 -
33 – 45 - 0,86
> 45 - 1,0

Jeżeli udział trzeciej harmonicznej w przewodzie fazowym nie przekracza 33% to

dobór przewodów jest oparty na wartości prądu fazowego, a przy większej zawartości tej
harmonicznej, na wartości prądu w przewodzie neutralnym:

k3h
IN = 3∗ IB ∗ (43)
100%
IB
I B' = ⇔ k3h % ≤ 33 % (44)
k3 f
IN
I B' = ⇔ k3h % > 33 % (45)
k3 f

gdzie:
IB – prąd obciążenia w przewodzie fazowym, w [A]
IB’ – skorygowana wartość prądu obciążenia w przewodzie fazowym, w [A]
IN – prąd w przewodzie neutralnym, w [A].
Trzecia harmoniczna i przewód neutralny – przykłady:
a) oświetlenie neonowe
I 3 ≅ 0,3 ∗ I 1
I N = 3 ∗ 0,3 ∗ I 1
I B = I 12 + (0,3 ∗ I 1 ) 2 (46)
IN
> 0,8
IB

b) zasilacze elektroniczne
I 3 ≅ 0,7 ∗ I 1
I N = 3 ∗ 0,7 ∗ I 1
I B = I 12 + (0,7 ∗ I 1 ) 2 (47)
IN
> 1,7
IB
gdzie:
I1 – prąd pierwszej (podstawowej) harmonicznej, w [A]
I3 – prąd trzeciej harmonicznej, w [A].

W drugim przypadku należy zwiększyć dopuszczalna obciążalność prądową przewodu

neutralnego o 70%.
Na rysunku 8 została przedstawiona ilustracja sumowania się trzeciej harmonicznej w
przewodzie neutralnym

Rysunek 8: ilustracja sumowania się prądu trzeciej harmonicznej w przewodzie neutralnym [28]
Zobc1 – Zobc3 –nieliniowe impedancje obciążenia poszczególnych faz
IL1-IL3 – prądy odkształcone pobierane przez impedancje obciążenia Zobc
In –prąd w przewodzie neutralnym

W przypadku znanego stosunku prądów w przewodzie neutralny oraz przewodach fazowych

należy skorzystać z wartości współczynnika r, określonych w Tabeli 23.

Tabela 23:Współczynniki poprawkowe obciążalności 4-żyłowych przewodów obwodów

trójfazowych układanych na stałe w zależności od względnej wartości prądu w żyle
neutralnej N lub ochronno-neutralnej PEN [18]
Stosunek Sposób ułożenia przewodów
prądów w A1 A2 B1 B2 C E F
przewodzie W rurze lub listwie instalacyjnej Bez rury lub listwy instalacyjnej
neutralnym do W ścianie Po wierzchu, na ścianie przewody W odległości od ściany
prądu w termoizolacyjnej stykają się 0,3 ∗d 1,0 ∗d
przewodzie jednożyłowe wielożyłowe jednożyłowe wielożyłowe wielożył wielożyło Jednożyłowe niestykające się
fazowym owe we
IN jednowarstwowo wiązka
x= Współczynnik poprawkowy r
IL
x ≤ 0,2 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00
0,2 < x ≤ 0,4 0,97 0,97 0,97 0,97 0,97 0,96
0,4 < x ≤ 0,6 0,94 0,94 0,94 0,94 0,95 0,93
0,6 < x ≤ 0,8 0,91 0,91 0,91 0,91 0,93 0,90
0,8 < x ≤1,0 0,87 0,87 0,87 0,87 0,89 0,86
1,0 < x ≤1,2 0,83 0,83 0,83 0,83 0,85 0,82
1,2 < x ≤1,4 0,78 0,78 0,78 0,78 0,80 0,77
1,4 < x ≤1,6 0,72 0,72 0,72 0,72 0,73 0,71
1,6 < x ≤1,8 0,65 0,65 0,65 0,65 0,66 0,64
1,8 < x ≤ 2,0 0,57 0,57 0,57 0,57 ------ ------
Uwaga!
Nie jest zalecane stosowaniu układu zasilania TN-C przy x > 0,5.
W celu otrzymania obciążalności długotrwałej dla przewodów czterożyłowych należy pomnożyć odczytaną z tabeli
dopuszczalnych obciążeń prądowych przewodów trzyżyłowych, zamieszczonych w zeszycie 523 normy PN-IEC 60364, przez
współczynnik r w zależności od sposobu ułożenia przewodu oraz wartości x.
Czyli I z 4 = r ∗ I z 3 .
Wartości współczynnika r podane grubszą czcionką oznaczają konieczność rozważenia możliwości przyjęcia przewodu
neutralnego N o przekroju większym niż przekrój przewodów fazowych.
d – średnica zewnętrzna przewodu

Dobór przewodów do zasilania urządzeń ppoż. funkcjonujących w czasie pożaru

Przewody lub kable przeznaczone do zasilania urządzeń ppoż., które muszą funkcjonować w
czasie pożaru muszą spełniać warunek odporności ogniowej w przez czas wymaganego
funkcjonowania danego urządzenia (przy zastosowaniu urządzeń tryskaczowych zgodnie z
Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków
technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [Dz. U. Nr 75/2002 poz.
690 z późniejszymi zmianami], czas ten może zostać ograniczony do 30 minut).
Przy doborze przewodów zasilających urządzenia elektryczne funkcjonujące w czasie pożaru
oprócz właściwej klasy odporności ogniowej należy zadbać o właściwy dobór przekroju.
Dobór tych przewodów należy przeprowadzić zgodnie z wcześniej opisanymi zasadami po
uwzględnieniu wzrostu rezystancji przewodów powodowanych wzrostem temperatury
pożarowej.
Wzrost rezystancji przewodów dobranych zgodnie z wcześniej opisanymi zasadami
spowodowany wzrostem temperatury może stać się przyczyną błędnego działania urządzeń
elektrycznych oraz nieskutecznej ochrony przeciwporażeniowej.
Stosowanie wyłączników różnicowoprądowych do zabezpieczenia urządzeń ppoż.
funkcjonujących w czasie pożaru nie jest dobrym rozwiązaniem z uwagi na wymaganą
wysoką niezawodność działania tych urządzeń. Pod wpływem temperatury powstaje zjawisko
jonizacji, co skutkuje wzrostem upływności doziemnej oraz wzrostem upływność pomiędzy
żyłami przewodu. Rosnący prąd upływu może powodować niekontrolowane zadziałanie
wyłączników różnicowoprądowych a tym samym wyłączenie zasilanych urządzeń ppoż.
Wraz z upływem czasu od zainicjowania pożaru, bardzo szybko wzrasta temperatura
pomieszczeń objętych pożarem. Pod wpływem wysokiej temperatury rośnie rezystancja
przewodu, która jest uzależniona od temperatury w jakiej znajduje się przewód.
W temperaturze nie wyższej od + 2000 C, zmiany rezystancji przewodów można opisać
liniową zależnością [12]

R = R20 (1 +α20 ∆T ) (48)

gdzie:
R20 - rezystancja przewodu w temperaturze 200 C , w [ Ω]
α -pierwszy współczynnik temperaturowy rezystancji w temperaturze 200C, w [1/K]
∆T = Tk − 20 - różnica temperatur, w [K]
Tk – temperatura końcowa, w [K]

W temperaturach wyższych niż + 2000 C, zależność opisująca rezystancje przewodu w

określonej temperaturze staje się nieliniowa i wyraża następującym wzorem [13;21]:

R = R20 (1 + α 20 ∆T + β 20 ∆T 2 ) (49)

gdzie:
1 d 2 R20
β 30 = - drugi współczynnik temperaturowy rezystancji w temperaturze 200C
2 R20 dt 2
[21], przyjmowany jako 10 −6 1/K2

Przebieg pożaru w budynku zależy od wielu czynników do których należy zaliczyć między
innymi gęstość obciążenia ogniowego*), która jest uzależniona od rodzaju i masy
zgromadzonych w budynku materiałów palnych oraz zgromadzonych materiałów palnych w
przypadku budynków zaliczonych do kategorii zagrożenia ludzi (ZL), zdefiniowanych w
Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków
technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [Dz. U. Nr 75/2002 poz.
690 z późniejszymi zmianami].
Pomimo indywidualnego przebiegu pożaru w zależności od miejsca jego wystąpienia,
opracowane zostały wykresy „temperatura-czas” modelujące przebiegi niektórych rodzajów
pożarów.
Zgodnie z normą EN 1363-2:1999 [22], zostały zdefiniowane następujące krzywe
„temperatura-czas” symulujących przebieg pożarów w pomieszczeniach:

- krzywa normowa
- krzywa węglowodorowa
- krzywa zewnętrzna
- krzywe parametryczne
- krzywe tunelowe

Najbardziej znana jest krzywa normowa „temperatura – czas” obrazująca pożary

celulozowe, która jest powszechnie stosowana w badaniach ogniowych budynków.
Krzywą tą opisuje następujące równanie [14]:

T = 345 lg(8t +1) + 20 (50)

gdzie:
T – temperatura, w [ 0 C ]
t – czas, w [min]

Przykład krzywej normowej odzwierciedlającej rozwój temperatury w pożarach

celulozowych, to jest w pożarach, w których paliwem jest głównie drewno i materiały
drewnopodobne została przedstawiona na rysunku 9.

Rys.1. Krzywa narastania temperatury

Rysunek 9: Krzywa normowa „temperatura – czas” obrazująca pożary celulozowe [14]

*) Obciążenie ogniowe (Q) jest to określona w megadżulach (MJ) średnia wartość cieplna wszystkich materiałów palnych zgromadzonych
na 1 metrze kwadratowym budynku lub wydzielonych w nim poszczególnych stref pożarowych. Zasady, według których oblicza się wartość
obciążenia ogniowego, określa norma PN-B-02852:2001: „Ochrona przeciwpożarowa w budownictwie. Obliczanie obciążenia ogniowego
oraz wyznaczanie względnego czasu trwania pożaru”. Jednostką obciążenia ogniowego jest 1 MJ/m2.[23]

Podczas pożaru w budynku temperatura po około 30 minutach od chwili jego zainicjowania

osiąga średnio wartość około 8000 C i wykazuje nieznaczne tendencje wzrostowe wraz z
upływem czasu trwania pożaru:
o po 30min temperatura osiąga ok. 822OC;
o po 60min temperatura osiąga ok. 928OC;
o po 90min temperatura osiąga ok. 955OC.

Pod działaniem tak wysokiej temperatury powszechnie stosowane przewody instalacji

elektrycznej ulegają zniszczeniu przez co do zasilania urządzeń przeciwpożarowych należy
stosować kable i przewody przeznaczone do pracy w wysokiej temperaturze.
Do podtrzymania podstawowych funkcji instalacji elektrycznej w przypadku pożaru są
stosowane specjalne kable odporne na działanie wysokiej temperatury. W zależności od
wymaganego minimalnego czasu zasilania urządzeń elektrycznych w czasie pożaru -
odpowiednio 30, 60, 90 min. - mogą one mieć różne klasy podtrzymania funkcji E30, E60 i
E90 (DIN VDE 4102 cz. 12) [3] lub klasy odporności ogniowej PH15, PH30, PH60, PH90
(PN-EN-50200)[4].
Kable (przewody) te należy stosować w instalacjach bezpieczeństwa obiektów o
podwyższonych wymaganiach przeciwpożarowych, takich jak: budynki handlowe, hotele,
kina, teatry, szpitale, muzea, centra przetwarzania danych, centrale telefoniczne, banki,
dworce lotnicze, do których zaliczyć można jeszcze m.in. elektrownie, kopalnie, stocznie i
tunele.
Ponieważ w budynku często wydziela się strefy pożarowe w celu ograniczenia możliwości
rozwoju pożaru, rzadko zdarza się, że cały przewód zasilający urządzenia ppoż. znajduje się
pod działaniem temperatury pożarowej. W strefie nieobjętej pożarem kabel (przewód)
znajduje się pod działaniem temperatury otoczenia lub w skrajnym przypadku temperatury
dopuszczalnej długotrwale spowodowanej przepływem prądu o wartości dopuszczalnej
długotrwale.
Zadaniem projektanta jest wytypowanie pomieszczeń, które mogą zostać objęte pożarem
(tzw. strefy gorącej) i obliczyć względną wartość długości kabla (przewodu), który z
największym prawdopodobieństwem znajdzie się strefie gorącej.
Dla wymaganego czasu funkcjonowania kabla (przewodu) można dla określonego obwodu
obliczyć spodziewany wzrost jego rezystancji.
Tak określana rezystancja kabla (przewodu) jest sumą arytmetyczną rezystancji odcinka
zakwalifikowanego do strefy, która może znaleźć się w strefie gorącej oraz rezystancji
odcinka przewodu zakwalifikowanego do strefy nieobjętej pożarem (tzw. strefa zimna).
Rezystancja ta będzie zawsze większa od rezystancji odniesionej do normalnych warunków
pracy rozpatrywanego odcinka kabla (przewodu).
W tabeli 24 zostały przedstawione przykładowe współczynniki wzrostu rezystancji żył kabla
ułożonego częściowo w strefie gorącej i częściowo w strefie zimnej w warunkach pożaru.

Tabela 24: Współczynniki wzrostu rezystancji żył przewodów w warunkach pożaru [8]

Względny udział Współczynnik wzrostu rezystancji żył kabla

strefy gorącej w Dla warunków klasy E 30 Dla warunków klasy E 90
długości trasy
kabla (przewodu) od 300 C od 900 C od 300 C od 900 C
[%]
0 1,0 1,0 1,0 1,0
10 1,3 1,2 1,4 1,3
20 1,6 1,5 1,8 1,5
30 2,0 1,7 2,1 1,8
40 2,3 1,9 2,5 2,1
50 2,6 2,1 2,9 2,4
60 2,9 2,4 3,3 2,6
70 3,2 2,6 3,6 2,7
80 3,5 2,8 4,0 3,2
90 3,9 3,1 4,4 3,5
100 4,2 3,3 4,8 3,7

W takim przypadku dobrane przewody lub kable podlegają sprawdzeniu z warunku spadku
napięcia oraz z warunku samoczynnego wyłączenia.
Zatem przy doborze przewodów zasilających urządzenia ppoż. , których funkcjonowanie jest
konieczne podczas pożaru najkorzystniej jest wyznaczyć wymagany przekrój ze względu na
spadek napięcia z poniższego wzoru:

kp ∗ l
s≥
∆U % ∗ U n (51)
γ ∗( − X ∗ tgϕ )
100 ∗ 3 ∗ I n ∗ cos ϕ n

W przypadku urządzeń o dużym prądzie rozruchowym takich jak np. silniki pomp
pożarowych, należy również wyznaczyć wymagany przekrój przewodu ze względu na
dopuszczalny spadek napięcia podczas rozruchu:
 kp ∗l
s≥
∆U r % ∗ U n (52)
γ ∗( − X ∗ tgϕ r )
100 ∗ 3 ∗ I r ∗ cos ϕ r
gdzie:
∆U r % - dopuszczalny spadek napięcia przy rozruchu silnika, w [%]
l - długość linii zasilającej, w [m]
Un – napięcie znamionowe silnika, w [V]
1
tgϕr = −1
cos 2 ϕr
cos ϕr - współczynnik mocy silnika podczas rozruch , w [-]
kp – współczynnik przyjmowany z tabeli 22, w [-]
Un – napięcie znamionowe, w [V]
In – prąd znamionowy, w [A]
Ir – prąd rozruchowy, w [A]
cos ϕn - znamionowy współczynnik mocy, [-]
cos ϕr - współczynnik mocy podczas rozruchu, w [-]
∆U % - dopuszczalny spadek napięcia podczas pracy urządzenia w stanie ustalonym, w [%]
∆U r % - dopuszczalny spadek napięcia podczas rozruchu urządzenia, w [%]
γ - konduktywność przewodu, w [ m /(Ω⋅ mm 2 ]

W podniesieniu do warunku samoczynnego wyłączenia należy rezystancję przewodu

zasilającego urządzenia ppoż. pomnożyć przez właściwy współczynnik kp odczytany
z tabeli 24.

Przykład 3:
Dobrać przewód do zasilania pompy pożarowej o następujących parametrach silnika:
η = 0,9; Pn = 10 kW ; cos ϕn = 0,85; k r = 4; cos ϕr = 0,3
Trasa linii zasilającej o ogólnej długości l =100 m przebiega przez dwie strefy pożarowe o
długościach odpowiednio:

- strefa 1: l = 30 m
- strefa 2: l = 70 m

W przykładzie założono, wzniecenie pożaru w jednej strefie pożarowej. Do obliczeń ze

względu na bardziej niekorzystne warunki została przyjęta strefa 2.

Impedancja obwodu zwarciowego na początku obwodu zasilającego silnik pompy wynosi

Z k 1 = 0,25 Ω(wartość uzyskana w wyniku pomiaru).

Prąd znamionowy silnika oraz dobór jego zabezpieczenia (pominięto dobór

zabezpieczenia przeciążeniowego):
Pn 10000
IB = = ≈ 18,87 A
3 ∗ U n ∗ cos ϕ n ∗η 3 ∗ 400 ∗ 0,85 ∗ 0,9

Do zabezpieczenia silnika zostanie przyjęty wyłącznik nadprądowy S303C20:

I r = k r ∗ I B = 4 ∗18,87 = 75,48 A < I 4 = 10 ∗ 20 = 100 A

gdzie:
Pn - moc znamionowa silnika, w [W]
η- sprawność silnika, w [-]
Ir
kr = - współczynnik rozruchu silnika, w [-]
IB
I r - prąd rozruchowy silnika, w [A]
I 4 - prą dolnej granicy zadziałania wyzwalacza przeciążeniowego elektromagnetycznego
wyłącznika instalacyjnego nadprądowego zgodnie z jego charakterystyką prądowo-czasową,
[A]
cos ϕn - znamionowy współczynnik mocy silnika, w [-]
cos ϕr - współczynnik mocy silnika podczas rozruchu, w [-]

Wyłącznik ten umożliwi rozruch silnika bez zbędnych zadziałań.

Wymagany przekrój przewodu ze względu na długotrwała obciążalność prądową i

przeciążalność:

I B = 18,87 A ≤ I n = 20 A ≤I Z
k 2 ∗ I n 1,45 ∗ 20
IZ ≥ = = 20 A
1,45 1,45

Na podstawie normy PN-IEC 60364-5-523, warunki spełni przewód NKGsżo 4 x 2,5 o

dopuszczalnej długotrwałej obciążalności prądowej I Z = 24 A > 20 A .

Wyznaczenie współczynnika określającego względny udział strefy gorącej w długości

trasy kabla (przewodu):

l2 70
kp = ∗ 100% = ∗ 100% = 70%
l 100

gdzie:
k p - względny udział strefy gorącej w długości trasy kabla (przewodu), w [-] – tabela 24
I z - wymagana dopuszczalna długotrwała obciążalność prądowa, w [A]
k 2 - najmniejszy prąd niezawodnie wywołujący zadziałanie zabezpieczenia (dla wyłączników instalacyjnych
nadpradowych należy przyjmować wartość 1,45, bez względu na charakterystykę), w [-]
I n - prąd znamionowy zabezpieczenia chroniącego przewód, w [A]
l1 - długość trasy kablowej w strefie 2, w [m]
l - całkowita długość trasy kablowej, w[m]

Ponieważ przewód dostarcza energie elektryczna tylko podczas pożaru, na podstawie

tabeli 24 dla warunków klasy E90 od 300 C, należy przyjąć współczynnik kp = 3,6.

Wymagany przekrój przewodów zasilających silnik pompy ze względu na warunek

spadku napięcia:

- podczas rozruchu silnika pompy:

 kp ∗l
s≥ =
∆U r % ∗U n
γ ∗( − x ∗ l ∗ tgϕr )
'

100 ∗ 3 ∗ I rM ∗ cos ϕr
3,6 ∗100
= = 6,47 mm 2
10 ∗ 400
55 ∗ ( − 0,1 ∗ 0,1 ∗ 3,18)
100 ∗ 3 ∗ 75,48 ∗ 0,3

Uwaga
∆U r % - dopuszczalny spadek napięcia zgodnie z Tabela 15.

- w warunkach pracy ustalonej:

k p ∗ I ∗ l ∗ cos ϕ 3,6 ∗18,87 ∗100 ∗ 0,85

S ≥ 100 ∗ 3 ∗ = 100 ∗ 3 ∗ = 15,14 mm 2
γ ∗ ∆U % ∗ U n 55 ∗ 3 ∗ 400
Uwaga
∆U % =3% - dopuszczalny spadek napięcia zgodnie z wymaganiami normy
N-SEP –E 002 [13].

Zatem warunek spełni przewód NKGsżo 4 x16 o odporności ogniowej PH90.

Sprawdzenie dobranego przewodu z warunku samoczynnego wyłączenia:

2 ∗ l1 k p ∗ 2 ∗ l2 2 ∗ 30 3,6 ∗ 2 ∗ 70
Z ls ≈ R = Rl1 + Rl 2 = + = + ≈ 0,641Ω
γ ∗S γ ∗S 55 ∗16 55 ∗16
Z k1c = Z k1 + Z ls = 0,25 + 0,641 = 0,891Ω
0,8 ∗ U 0 0,8 ∗ 230
I k1 = = = 206,41 A > I a = 200 A
Z k1c 0,891
gdzie:
U 0 - napięcie pomiędzy przewodem fazowym a uziemionym przewodem
ochronnym PE, w [V]
γ - konduktywność przewodu, w [m /(Ω∗ mm 2 )]
Rl1 - rezystancja przewodu zasilającego silnik pompy na długości ułożonej w 1 strefie pożarowej, [Ω ]
Rl 2 - rezystancja przewodu zasilającego silnik pompy na długości ułożonej w 2 strefie pożarowej, [Ω ]

Dobrany przewód NKGsżo 4 x 16 o odporności ogniowej PH90 spełnia wymagania w

zakresie spadku napięcia podczas rozruchu silnika oraz w warunkach pracy ustalonej. Spełnia
również wymagania w zakresie samoczynnego wyłączenia zasilania podczas zwarć.
samoczynnego wyłączenia, przez co przekrój przewodu zasilającego silnik pompy pożarowej
musi ulec zwiększeniu.
Należy zatem uznać, że wszelkie wymagania w warunkach pożaru przy założeniu, ze
pożarem zostanie objęta strefa 2 spełni kabel NKGSżo 4 x 16 o odporności ogniowej PH90.

Uwaga:
W normalnych warunkach pracy (nie pożarowych) warunki spełniłby przewód YDYżo 4 x 6
co wynika z następującego rozumowania:

- w czasie rozruchu silnika:

 I ∗ l ∗ cos ϕ 18,87 ∗100 ∗ 0,85
S ≥ 100 ∗ 3 ∗ = 100 ∗ 3 ∗ = 4,20 mm 2
γ ∗ ∆U % ∗U n 55 ∗ 3 ∗ 400
- w stanie ustalonej pracy silnika:
kp ∗l
s≥ =
∆U r % ∗ U n
γ ∗( − x ∗ l ∗ tgϕr )
'

100 ∗ 3 ∗ I rM ∗ cos ϕr
100
= = 5,54 mm 2
10 ∗ 400
55 ∗ ( − 0,1 ∗ 0,1 ∗ 3,18)
100 ∗ 3 ∗ 75,48 ∗ 0,3
- sprawdzenie warunku samoczynnego wyłączenia zasilania podczas zwarć:

2 ∗ l1 2 ∗ l2 2 ∗ 30 2 ∗ 70
Z ls ≈ R = Rl1 + Rl 2 = + = + ≈ 0,607 Ω
γ ∗ S γ ∗ S 55 ∗ 6 55 ∗ 6
Z k1c = Z k1 + Z ls = 0,25 + 0,607 = 0,891Ω
0,8 ∗ U 0 0,8 ∗ 230
I k1 = = = 303,13 A > I a = 200 A
Z k1c 0,891

LITERATURA
1. E, Skiepko – Instalacje elektryczne funkcjonujące w czasie pożaru – materiały 40
Jubileuszowej konferencji KRGEB, Warszawa 17 maj 2007 r.
2.Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21.04.2006 r.
w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych
i terenów. (Dz. U. Nr 80, poz. 563).
3.DIN 4102-12 „Zachowanie się materiałów i elementów budowlanych pod wpływem ognia.
Podtrzymywanie funkcji urządzeń w czasie pożaru. Wymagania i badania”
4..PN-EN 50200 „Metoda badania palności cienkich przewodów i kabli bez ochrony
specjalnej stosowanych w obwodach zabezpieczających”
5. RMI z dnia 12-04-2002r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać
budynki i ich usytuowanie Dz.U. 75 poz. 690 z późniejszymi zmianami.
6. PN-IEC 600364 „Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
7. Praca zbiorowa pod red. dr inż. Jana Strzałki, Instalacje elektryczne i teletechniczne –
poradnik montera i inżyniera elektryka, Verlag Dashofer, Warszawa 2001.
8. Informator techniczny TECHNOKABEL 2007
9. S. Niestępski, J. Pasternakiewicz, T. Wiśniewski, M. Parol – Projektowanie sieci
elektroenergetycznych. Instalacje elektryczne – OWPW 2002
10. Poradnik inżyniera elektryka t3 – WNT 1997
11. S. Januszewski, A. Pytlak, M. Rosnowska-Nowaczyk, H. Światek – Napęd
elektryczny WsiP 1994
12. Z. Celiński – Materiałoznawstwo elektrotechniczne –OWPW 1998
13. H. Linder – Zbiór zadań z elektrotechniki cz.1. Prąd stały – obwody, COSiW SEP
2004
14. M. Abramowicz, R. G. Adamski – Bezpieczeństwo pożarowe budynków – cz. 1,
SGSP
Warszawa 2002
15. N-SEP-E 002 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Instalacje elektryczne
w obiektach mieszkalnych. Podstawy planowania.
16. J. Wiatr, M. Orzechowski – Poradnik projektanta elektryka. Podstawy zasilania
budynków mieszkalnych, użyteczności publicznej i innych obiektów nieprzemysłowych w
energie elektryczną –|DW MEDIUM - wydanie III 2008
17. A. Paradowska –Rychlik – Referat marketingowy Zakładów Kablowych Bitnera -
Konferencja szkoleniowa bezpieczeństwo instalacji elektrycznych. 30 września 2008,
SGSP Warszawa – materiały konferencyjne
18. Musiał – Obciążalność cieplna oraz zabezpieczenia nadprądowe przewodów i kabli –
INPE nr107
sierpień 2008
19. H. Markiewicz Instalacje elektryczne – WNT1996
20. J. Laskowski – Poradnik elektroenergetyka przemysłowego –COSiW SEP 1996
21. T. Cholewicki – Elektrotechnika teoretyczna t. 1 – WNT 1973
22. EN 1363:1999-2: Fire resistance test. Part 2. Alternative and additional procedures.
23. PN-B- 02852:2001 – Ochrona przeciwpożarowa budynków. Obliczanie obciążenia
ogniowego oraz wyznaczanie względnego czasu trwania pożaru.
24. T. Sutkowski – Rezerwowe i bezprzerwowe zasilanie w energię elektryczną.
Urządzenia i układy – COSiW SEP 2007
25. PN-EN 60446: 2002 – Zasady podstawowe bezpieczeństwa przy współdziałaniu
człowieka z maszyną. Oznaczenia i identyfikacja przewodów barwami lub cyframi.
26. PN-EN 60446: 2002 – Zasady podstawowe bezpieczeństwa przy współdziałaniu
człowieka z maszyną. Oznaczenia i identyfikacja przewodów znakami
alafanumerycznymi.
27. PN-HD 308S2 Identyfikacja żył w kablach i przewodach oraz przewodach
sznurowych.
28. H. Markiewicz, A. Klajn – Instalacje elektryczne w budynkach. Podstawy planowania
i obliczeń. – podręcznik inpe dla elektryków, zeszyt 7 – 2005.
29. E. Musiał – Prądy zwarciowe w niskonapięciowych instalacjach i urządzeniach prądu
przemiennego – inpe nr 40, 2001.
30. praca zbiorowa pod redakcją J. Wiatr – Poradnik projektanta elektryka systemów
zasilania awaryjnego i gwarantowanego – Eaton Power Quality, 2009.