Professional Documents
Culture Documents
Belica B. - Bliski Wschod Jako Obszar Konfliktow 20160915144558
Belica B. - Bliski Wschod Jako Obszar Konfliktow 20160915144558
Beata Belica
Uniwersytet Warszawski
Wprowadzenie
Bliski Wschód jest regionem, który przez setki lat był obszarem krwawych
walk. Istotne w tym względzie jest bogactwo surowcowe regionu, które wielokrot-
nie było powodem wybuchu brutalnych konfliktów1. Obecnie, z uwagi na stały
wzrost zapotrzebowania na surowce energetyczne, zwłaszcza na ropę naftową i gaz
ziemny, region ten koncentruje na sobie zainteresowanie mocarstw. Jest to również
przyczyna walk pomiędzy państwami obszaru oraz w przypadku wody pitnej —
1
R. Arslan, Znaczenie Bliskiego Wschodu ze względu na jego cechy geopolityczne, geoekonomiczne
i geokulturowe, „Zeszyty Naukowe Uczelni Vistula” 2014, nr 34, s. 91.
Globalizacja a regionalna ochrona środowiska, Gdańsk 2016
2
K. Pronińska, Konflikty surowcowe we współczesnych stosunkach międzynarodowych, „Sprawy
Międzynarodowe 2005, nr 3, s. 30.
3
J. Bryła, Bliski i Środkowy Wschód w stosunkach międzynarodowych, [w:] Stosunki między-
narodowe, pod red. W. Malendowskiego, C. Mojsiewicza, Wrocław 2000, s. 135.
4
Ibidem, s. 135.
2
Bliski Wschód jako obszar konfliktów o surowce strategiczne
Tabela 1.
Kraje o największych udokumentowanych zasobach ropy naftowej [2005]
Zasoby Udział w zasobach
Kraj
[mld ton] światowych [%]
Arabia Saudyjska 36,3 22,0
Iran 18,9 11,5
Irak 15,5 9,6
Kuwejt 14,0 8,5
Zjednoczone Emiraty Arabskie 13,0 8,1
Wenezuela 11,5 6,6
Rosja 10,2 6,2
Kazachstan 5,4 3,3
Libia 5,1 3,3
Nigeria 4,8 3,0
Razem 134,7 82,3
Źródło: R. Ney, Zasoby ropy naftowej, „Polityka Energetyczna” 2006, t. 9, s. 474.
Tabela 2.
Kraje o największych udokumentowanych zasobach gazu ziemnego [2005]
Zasoby Udział w zasobach
Kraj
[mld m3] światowych [%]
Rosja 47,8 27,1
Iran 26,7 15,6
Katar 25,6 14,5
5
Z. Tomczonek, Światowy rynek ropy naftowej — zasoby, konsumpcja, kierunki przepływu, „Opti-
mum. Studia Ekonomiczne” 2013, nr 4(64), s. 115.
6
Ibidem, s. 115.
3
Globalizacja a regionalna ochrona środowiska, Gdańsk 2016
Tabela 2 cd.
Zasoby Udział w zasobach
Kraj
[mld m3] światowych [%]
Arabia Saudyjska 6,8 3,9
Zjednoczone Emiraty Arabskie 6,1 3,4
Stany Zjednoczone 5,9 3,3
Nigeria 5,1 2,9
Algieria 4,5 2,6
Wenezuela 4,3 2,4
Irak 3,2 1,8
Razem 136,0 77,5
Źródło: E. Mokrzycki, R. Ney, J. Siemek, Światowe zasoby surowców energetycznych — wnioski dla
Polski, „Rynek Energii” 2008, nr 6, s. 6.
7
R. Arslan, Walka Turcji i Iranu na Bliskim Wschodzie o dominację polityczną i energetyczną, „Ze-
szyty Naukowe Uczelni Vistula” 2015, nr 41(3), s. 46.
8
Szerzej znaczenie sytuacji w Iraku dla kształtowania się cen ropy naftowej na światowym rynku
opisuje Bassam Fattouh: Zob. B. Fattouh, How Secure Are Middle East Oil Supplies?, Oxford 2007,
p. 10.
9
Ł. Stachowiak, Dyplomacja prewencyjna w świetle agresji Iraku na Kuwejt w 1990 roku. Sukces czy
porażka Organizacji Narodów Zjednoczonych?, „Ogrody Nauk i Sztuk” 2014, nr 4, s. 473.
4
Bliski Wschód jako obszar konfliktów o surowce strategiczne
10
Ibidem, s. 473.
11
Ibidem, s. 474.
12
Ibidem, s. 475. Szerzej o podjętych przeciwko Irakowi sankcjach: P. Boone, H. Gazdar, A. Hussain,
Sanctions Against Iraq. Costs of Failure, November 1997, passim.
13
Ł. Stachowiak, op. cit., s. 476.
14
Ibidem, s. 476.
5
Globalizacja a regionalna ochrona środowiska, Gdańsk 2016
15
M. Karczewski, Od surge do Państwa Islamskiego. Przyczyny i uwarunkowania destabilizacji
Iraku po 2011 roku, „Przegląd Strategiczny” 2015, nr 8, s. 195.
16
Ibidem, s. 196.
17
Ibidem, s. 199.
18
Ibidem, s. 199.
19
Ibidem, s. 203.
6
Bliski Wschód jako obszar konfliktów o surowce strategiczne
20
Departament Promocji i Współpracy Dwustronnej Ministerstwa Rozwoju, Syria. Informacja o sto-
sunkach gospodarczych z Polską, styczeń 2016 r., dostęp: https://www.mr.gov.pl/media/18212/
SYRIA_29_01_2016.pdf (data: 1.08.2016 r.)
21
Szerzej na temat źródeł finansowania działalności Państwa Islamskiego: B. Belica, Geneza i funk-
cjonowanie Państwa Islamskiego na Bliskim Wschodzie: wyzwanie dla bezpieczeństwa regionu, [w:]
Oblicza współczesnego terroryzmu, pod red. G. Libora, Katowice 2016, s. 155–173.
22
P. Godlewski, Ekonomiczne podstawy siły Państwa Islamskiego, [w:] Wojna z Kalifatem, pod red.
I. Bila, J. Gajdy, T. Otłowskiego, Warszawa 2015, s. 55.
23
Ibidem, s. 56–57.
7
Globalizacja a regionalna ochrona środowiska, Gdańsk 2016
24
Ibidem, s. 59.
25
Ibidem, s. 59.
8
Bliski Wschód jako obszar konfliktów o surowce strategiczne
osłabienia siły tej organizacji powinny się zatem skupić na punktowych uderze-
niach w infrastrukturę służącą do eksploatacji i przerobu ropy naftowej. Konieczne
jest też zakończenie konfliktu „naftowego” pomiędzy Irakiem a Autonomicznym
Regionem Kurdystanu26. Trwanie konfliktu determinuje bowiem rozwój siatki
terrorystycznej na obszarze Iraku.
Konflikt izraelsko-palestyński
W kontekście konfliktu bliskowschodniego i roli surowców strategicznych
w tym konflikcie, warto zarysować genezę powstania Organizacji Państw Ekspor-
tujących Ropę Naftową (OPEC). Organizacja powstała w 1960 roku w celu ujed-
nolicenia i koordynacji polityk handlowych państw do niej należących27. Począt-
kowo Organizacja składała się z Arabii Saudyjskiej, Iraku, Iranu, Kuwejtu
i Wenezueli. W późniejszym czasie dołączyły do niej Algieria, Angola, Ekwador,
Katar, Libia, Nigeria i Zjednoczone Emiraty Arabskie. Po zrzeszeniu krajów pro-
dukujących surowiec, następnym krokiem było odzyskanie przez nie kontroli nad
surowcem w drodze przejęcia produkcji przez państwa od międzynarodowych
koncernów naftowych28. Na ewolucję znaczenia OPEC na rynku naftowym naj-
większy wpływ wywierały kryzysy naftowe. Państwa OPEC wykorzystywały kry-
zysy naftowe do maksymalizacji własnych zysków ze sprzedaży ropy.
W tematyce konfliktów surowcowych w regionie należy wskazać wojnę Jom
Kippur z 1973 roku. O ile podłoże konfliktu ma przyczyny niezwiązane z surow-
cami energetycznymi, o tyle skutki, jakie przyniosła wojna, w głównej mierze sku-
piają się na kwestiach surowców energetycznych.
Wojna rozpoczęła się 6 października 1973 roku atakiem sił syryjsko-
egipskich na Izrael. Wsparcia siłom arabskim udzieliły Algieria, Arabia Saudyjska,
Irak, Jordania, Kuwejt, Maroko, Sudan i Tunezja29. W wyniku ataku siłom arabs-
kim udało się odzyskać tereny zagarnięte w 1967 roku przez Izrael. W odpowiedzi
Stany Zjednoczone udzieliły sojuszniczego wsparcia Izraelowi i postawiły swoje
siły w stan gotowości bojowej; w reakcji na powyższe Związek Radziecki poparł
państwa arabskie. Kraje europejskie, niechętne antagonizowaniu stosunków
z głównymi dostawcami ropy naftowej, nie udzieliły wsparcia Stanom Zjedno-
czonym30.
26
Rząd iracki jest przeciwny samodzielnemu wydobyciu i sprzedaży ropy naftowej przez Auto-
nomiczny Region Kurdystanu. W reakcji na działania Kurdów każe ich niewypłacaniem środków
finansowych na rzecz Regionu. Region na swoje funkcjonowanie pozyskuje środki pochodzące
z udostępniania posiadanych rafinerii Państwu Islamskiemu do przerobu pozyskanego przez nie
surowca. Zob. Ibidem, s. 58.
27
Ł. Strupczewski, Pozycja OPEC na międzynarodowym rynku ropy naftowej w następstwie świato-
wego kryzysu gospodarczego 2007/2008+, „Biznes Międzynarodowy w Gospodarce Globalnej”
2014, nr 33, s. 250.
28
Ibidem, s. 250.
29
P. Matera, Polityczny i ekonomiczny wymiar rozbieżności amerykańsko-europejskich w dobie kry-
zysu energetycznego (1973–1974), „Studia Prawno-Ekonomiczne” 2010, t. LXXXI, s. 293.
30
Ibidem, s. 294.
9
Globalizacja a regionalna ochrona środowiska, Gdańsk 2016
31
Ibidem, s. 294.
32
R. Arslan, Walka Turcji i Iranu…, op. cit., s. 51. O obecnym i planowanym po zniesieniu sankcji
wydobyciu piszą również: K. Katzman, P. Kerr, Iran Nuclear Agreement, „Congressional Research
Service Report”, May 2016, p. 8.
33
A. Dzisiów-Szuszczykiewicz, Bliskowschodnia „zimna wojna” czyli saudyjsko-irańska rywalizacja
w regionie w obliczu „Arabskiej Wiosny”, „Bezpieczeństwo Narodowe” 2014, nr 30, s. 183 i n.;
R. Fiedler, Iran a reżim nieproliferacji broni jądrowej. Dylematy i wyzwania, Poznań 2013, s. 126.
34
Ł. Strupczewski, op. cit., s. 250.
35
M. Zajączkowska, Znaczenie eksportu ropy naftowej dla sytuacji gospodarczej krajów OPEC, [w:]
Polityka Gospodarcza Państwa, pod red. D. Kopycińskiej, Szczecin 2007, s. 100.
36
Ibidem, s. 100.
37
R. Fiedler, Iran a reżim nieproliferacji broni jądrowej. Dylematy i wyzwania, Poznań 2013, s. 126.
10
Bliski Wschód jako obszar konfliktów o surowce strategiczne
38
Ibidem, s. 132.
39
Ibidem, s. 136.
40
R. Arslan, Walka Turcji i Iranu…, op. cit., s. 52.
41
Ibidem, s. 52.
42
Ibidem, s. 52.
43
M. Piotrowski, Treść i skutki ostatecznego porozumienia nuklearnego P5+1 z Iranem, „Biuletyn
PISM” 23 lipca 2015, nr 71 (1308), s. 2.
44
J. Gajda, Iran w rok po zawarciu porozumienia z grupą P5+1, Fundacja Amicus Europae,
http://bliskiwschod.pl/2016/07/iran-w-rok-po-zawarciu-porozumienia-z-grupa-p51/ (25.07.2016).
11
Globalizacja a regionalna ochrona środowiska, Gdańsk 2016
Wnioski
Bliski Wschód niezaprzeczalnie jest obszarem o dużych bogactwach złóż su-
rowców strategicznych, takich jak m. in. ropa naftowa i gaz ziemny. W niniejszym
artykule wykazano istotną rolę wpływu występowania surowców naturalnych na
rozwój konfliktów na tym obszarze. Pod uwagę wzięto Irak, Iran, Syrię, a także
Izrael i Autonomię Palestyńską.
W przypadku konfliktu pomiędzy ostatnimi dwoma konflikt rozgrywa się
również na polu walki o wodę pitną, niezwykle istotną dla izolowanej przez Izrael
Autonomii Palestyńskiej. Tym samym słodka woda wykorzystywana jest jako śro-
dek nacisku politycznego na działania oponenta w konflikcie izraelsko-
palestyńskim45. Niemniej jednak, surowce takie jak ropa naftowa i gaz ziemny
odegrały równie ważną rolę w konflikcie bliskowschodnim. Uzasadnia to rola
OPEC w kształtowaniu cen ropy naftowej w okresach kryzysów, kiedy to organi-
zacja podjęła działania w reakcji na poczynania Stanów Zjednoczonych w konflik-
cie.
W przypadku Iraku znaczenie ropy naftowej uwidoczniło się najwyraźniej
w 1990 roku, kiedy zajęcie Kuwejtu przez reżim Saddama Husseina dyktowane
było czynnikami ekonomicznymi i chęcią zwiększenia wpływów z produkcji
i eksportu ropy naftowej. Również interwencja amerykańska w Iraku w 2003 roku
determinowana była czynnikami ekonomicznymi.
W Syrii obecnie toczy się krwawa wojna domowa. Również w przypadku
tego kraju surowce naturalne odgrywają znaczącą rolę. Konflikt stworzył podatny
grunt do rozwoju Państwa Islamskiego, które wykorzystując słabość instytucji
państwa oraz chaos w kraju zajęło syryjskie — oraz północnoirackie — terytoria
i kontroluje obszary zasobne w surowce strategiczne. Pozwala to organizacji na
czerpanie znacznych zysków ze sprzedaży surowców na czarnym rynku.
Stosunkowo nowym zagadnieniem w kontekście prezentowanego tematu jest
Iran. Mimo, iż od początku XX wieku starał się odgrywać istotną rolę w regionie i
w świecie, a od 1979 roku był izolowany na arenie międzynarodowej, w chwili
obecnej sytuacja ulega zmianie. Izolacja spowodowała znaczne perturbacje w irań-
skiej gospodarce, jednak podpisanie w lipcu 2015 roku porozumienia z Iranem
w sprawie kontroli jego programu nuklearnego, pozwala Iranowi na powrót do
„światowej gry”. Wkroczenie Iranu na światowe rynku ropy naftowej i gazu ziem-
45
O tym problemie autorka pisała we wcześniejszych publikacjach: zob. B. Belica, Implikacje
konfliktów o wodę na Bliskim Wschodzie, [w:] O lesie i wodzie słów kilka z okazji międzynarodowego
dnia lasu i światowego dnia wody, pod red. A. Kleśty, M. Terleckiej, Krosno 2014, s. 75 i n., idem,
Geopolityczne znaczenie zbiorników wodnych na Bliskim Wschodzie. Wpływ umiędzynarodowionych
konfliktów wewnętrznych na degradację środowiska naturalnego, [w:] Globalizacja i regionalizacja
w ochronie środowiska naturalnego, pod red. T. Nocha, J. Saczuka, A. Wesołowskiej, Gdańsk 2014,
s. 19 i n.
12
Bliski Wschód jako obszar konfliktów o surowce strategiczne
Bibliografia
1. Arslan R., Walka Turcji i Iranu na Bliskim Wschodzie o dominację polityczną i energe-
tyczną, „Zeszyty Naukowe Uczelni Vistula” 2015, nr 41(3).
2. Arslan R., Znaczenie Bliskiego Wschodu ze względu na jego cechy geopolityczne, geo-
ekonomiczne i geokulturowe, „Zeszyty Naukowe Uczelni Vistula” 2014, nr 34.
3. Barret R., The Islamic State, „The Soufan Group Report”, November 2014,
http://soufangroup.com/wp-content/uploads/2014/10/TSG-The-Islamic-State-
Nov14.pdf.
4. Belica B., Geneza i funkcjonowanie Państwa Islamskiego na Bliskim Wschodzie: wy-
zwanie dla bezpieczeństwa regionu, [w:] Oblicza współczesnego terroryzmu, pod red.
G. Libora, Katowice 2016.
5. Belica B., Geopolityczne znaczenie zbiorników wodnych na Bliskim Wschodzie. Wpływ
umiędzynarodowionych konfliktów wewnętrznych na degradację środowiska natural-
nego, [w:] Globalizacja i regionalizacja w ochronie środowiska naturalnego, pod red.
T. Nocha, J. Saczuka, A. Wesołowskiej, Gdańsk 2014.
6. Belica B., Implikacje konfliktów o wodę na Bliskim Wschodzie, [w:] O lesie i wodzie
słów kilka z okazji międzynarodowego dnia lasu i światowego dnia wody, pod red.
A. Kleśty, M. Terleckiej, Krosno 2014.
7. Boone P., Gazdar H., Hussain A., Sanctions Against Iraq. Costs of Failure, November
1997.
8. Bryła J., Bliski i Środkowy Wschód w stosunkach międzynarodowych, [w:] Stosunki
międzynarodowe, pod red. W. Malendowskiego, C. Mojsiewicza, Wrocław 2000.
9. Departament Promocji i Współpracy Dwustronnej Ministerstwa Rozwoju, Syria. In-
formacja o stosunkach gospodarczych z Polską, styczeń 2016 r., https://www.mr.gov.pl/
media/18212/SYRIA_29_01_2016.pdf (data: 1.08.2016).
10. Dzisiów-Szuszczykiewicz A., Bliskowschodnia „zimna wojna” czyli saudyjsko-irańska
rywalizacja w regionie w obliczu „Arabskiej Wiosny”, „Bezpieczeństwo Narodowe”
2014, nr 30.
11. Fattouh B., How Secure Are Middle East Oil Supplies?, Oxford 2007.
12. Fiedler R., Iran a reżim nieproliferacji broni jądrowej. Dylematy i wyzwania, Poznań
2013.
13
Globalizacja a regionalna ochrona środowiska, Gdańsk 2016
13. Gajda J., Iran w rok po zawarciu porozumienia z grupą P5+1, Fundacja Amicus Euro-
pae, 25.07.2016,http://bliskiwschod.pl/2016/07/iran-w-rok-po-zawarciu-porozumienia-
z-grupa-p51/.
14. Godlewski P., Ekonomiczne podstawy siły Państwa Islamskiego, [w:] Wojna z Kalifa-
tem, pod red. I. Bila, J. Gajdy, T. Otłowskiego, Warszawa 2015.
15. Karczewski M., Od surge do Państwa Islamskiego. Przyczyny i uwarunkowania desta-
bilizacji Iraku po 2011 roku, „Przegląd Strategiczny” 2015, nr 8.
16. Katzman K., Kerr P., Iran Nuclear Agreement, „Congressional Research Service Re-
port”, May 2016.
17. Matera P., Polityczny i ekonomiczny wymiar rozbieżności amerykańsko-europejskich w
dobie kryzysu energetycznego (1973–1974), „Studia Prawno-Ekonomiczne” 2010, t.
LXXXI.
18. Mokrzycki E., Ney R., Siemek J., Światowe zasoby surowców energetycznych — wnio-
ski dla Polski, „Rynek Energii” 2008, nr 6.
19. Ney R., Zasoby ropy naftowej, „Polityka Energetyczna” 2006, t. 9.
20. Piotrowski M., Treść i skutki ostatecznego porozumienia nuklearnego P5+1 z Iranem,
„Biuletyn PISM” 23 lipca 2015, nr 71 (1308).
21. Pronińska K., Konflikty surowcowe we współczesnych stosunkach międzynarodowych,
„Sprawy Międzynarodowe 2005, nr 3.
22. Ratner M., Nerurkar N., Middle East and North Africa Unrest: Implications for Oil
and Natural Gas Markets, „Congressional Research Service Report for Congress”
March 2011.
23. Stachowiak Ł., Dyplomacja prewencyjna w świetle agresji Iraku na Kuwejt w 1990
roku. Sukces czy porażka Organizacji Narodów Zjednoczonych?, „Ogrody Nauk
i Sztuk” 2014, nr 4.
24. Strupczewski Ł., Pozycja OPEC na międzynarodowym rynku ropy naftowej w następ-
stwie światowego kryzysu gospodarczego 2007/2008+, „Biznes Międzynarodowy
w Gospodarce Globalnej” 2014, nr 33.
25. Tomczonek Z., Światowy rynek ropy naftowej — zasoby, konsumpcja, kierunki prze-
pływu, „Optimum. Studia Ekonomiczne” 2013, nr 4(64).
26. Zajączkowska M., Znaczenie eksportu ropy naftowej dla sytuacji gospodarczej krajów
OPEC, [w:] Polityka Gospodarcza Państwa, pod red. D. Kopycińskiej, Szczecin 2007.
14