‫كِتاَبُ الصَّالَة‬

‫ކމް ަތ ްއ‬
‫ަނމާ ުދ ެގ ުޙ ު‬

‫ލިޔެޖަމާކުރީ‪:‬‬
‫މުޙައްމަދު އިބްރާހީމް (ނައިފަރު)‬

‫މުރާޖަޢާކުރީ‪:‬‬

‫فضيلة الشيخ حممد موسى‬

Ë
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬
‫‪15‬‬ ‫‪......................................................................................................‬‬ ‫‪ E‬ﻛﻠﻤﺔ ﺍﳌﺮﺍﺟﻊ‬
‫‪18‬‬ ‫‪...............................................................................................................‬‬ ‫‪ E‬ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﺔ‪‬‬
‫‪26‬‬ ‫‪................................................................................................‬‬ ‫‪" E‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ" ަނމާ ުދ‬
‫‪26‬‬ ‫‪.......................................................................‬‬‫ދ ުނ ަގއި ަނމާ ުދގެ ަމޤާމު‬
‫ިސލާމް ީ‬
‫‪E‬އ ް‬
‫‪29‬‬ ‫‪..........................................................................................‬‬‫‪ަ E‬ނމާ ުދ ެއ ުޅ މު ެގ ުޙކުމް‬
‫‪33‬‬ ‫‪..........................‬‬‫ނގެ ަރ ުއ ުޔ‬ ‫ނ ަމޒު ަހ ު‬
‫ބ ަތކުގެ ިއމާމު ް‬ ‫‪ަ E‬ނމާ ުދ ެއޅު މުގެ ުޙކުމާ ެބހޭ ޮގތު ް‬
‫‪35‬‬ ‫‪..........................................‬‬ ‫ނ‬
‫ނވާ މީ ުހ ް‬ ‫ނ ވާޖި ު‬
‫ބ ެވގެ ް‬ ‫ށ ަނމާ ުދކު ުރ ް‬
‫ޗ ް‬
‫‪ެ E‬އ ަބ ެޔ ްއގެ ަމ ްއ ަ‬
‫‪36‬‬ ‫‪..............................................................................................‬‬‫‪ E‬ކުޑަކު ްއޖާ ެގ ަނމާ ުދ‬
‫‪36‬‬ ‫‪................................................................................‬‬ ‫ޟ ަނމާ ުދ ަތކުގެ ަޢ ަދ ުދ‬
‫‪ަ E‬ފ ުރ ު‬
‫‪37‬‬ ‫‪...............................................................................................‬‬ ‫‪ަ E‬ނމާ ުދގެ ަވގުތު ަތ ްއ‬
‫‪40‬‬ ‫ނ ުދ ުރ ަނމާ ުދ ަވގުތު‬
‫ެމ ް‬
‫‪‬‬
‫‪...............................................................................................‬‬

‫‪41‬‬ ‫ޞ ުރ ަނމާ ުދ ަވގުތު‬

‫ަޢ ު‬
‫‪‬‬
‫‪................................................................................................‬‬

‫‪42‬‬ ‫ބ ަނމާ ުދ ަވގު ުތ‬

‫ަމ ުޣރި ު‬
‫‪‬‬
‫‪...............................................................................................‬‬

‫‪43‬‬ ‫ޝ ަނމާ ުދ ަވގުތު‬

‫ޢި ާ‬
‫‪‬‬
‫‪..................................................................................................‬‬

‫‪45‬‬ ‫ިސ ަނމާ ުދ ަވގުތު‬

‫ަފތ ް‬
‫‪‬‬
‫‪................................................................................................‬‬

‫ށ ުޢ ުޛ ަރ ަކ ް‬
‫ށ ެބލެވޭ‬ ‫ނ ެއ ަނމާ ުދ ުނ ޮކ ް‬
‫ށ ުހ ެރ ުވ ަމ ް‬ ‫‪ަ E‬ނމާ ުދ ެގ ަވގު ުތ ފާއި ުތ ަވ ް‬
‫ނ ެދ ް‬
‫‪47‬‬ ‫‪.........................................................................................................‬‬ ‫ނ ަތ ްއ ަތ ްއ‬
‫ަކ ް‬
‫‪47‬‬ ‫‪................................................................‬‬‫ނވާ ަވގުތު ަތ ްއ‬
‫ނ ަނ ީހކު ެރ ިވގެ ް‬
‫‪ަ E‬ނމާ ުދކު ުރ ް‬
‫‪50‬‬ ‫‪................................................................................................‬‬ ‫‪" E‬ﺍﻷَﺫﹶﺍﻥ" ަބ ް‬
‫ނގި‬
‫‪51‬‬ ‫‪.................................................................................................‬‬ ‫ނގީ ެގ މާތް ަކ ް‬
‫ނ‬ ‫‪ަ E‬ބ ް‬

‫‪4‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫‪53‬‬ ‫‪..............................................‬‬‫ޝ ުރ ުޢވީ ޮގތް‬

‫ސ ަބބާ ިއ ަ‬
‫ޝ ުރ ުޢ ުކ ެރ ްއ ުވ ުނ ަ‬
‫ނ ިގ ަ‬
‫‪ަ E‬ބ ް‬
‫‪55‬‬ ‫‪...........................................................................................‬‬ ‫ނގީގެ ަކ ިއފި ްއ ަޔތު‬
‫‪ަ E‬ބ ް‬
‫‪57‬‬ ‫‪............................................................................................‬‬ ‫‪ަ E‬ޤ ަމތު ގެ ަކ ިއފި ްއ ަޔތު‬
‫‪58‬‬ ‫‪...................................................‬‬ ‫ނ ެޖ ހޭ ޮގތް‬
‫ނ ަތ ްއކު ަރ ް‬
‫ނ ަކ ް‬
‫ނގީ ެގ ައޑ ު ިއވޭ ީމ ުހ ް‬
‫‪ަ E‬ބ ް‬
‫‪61‬‬ ‫‪.....................................................................‬‬ ‫ނގިއާއި ަޤ ަމތާ ެދމެ ުދ ުދޢާކު ުރ ް‬
‫ނ‬ ‫‪ަ E‬ބ ް‬
‫‪62‬‬ ‫‪..................................................‬‬‫ސ ައލަ ަތ ްއ‬
‫ނގިއާއި ަޤ ަމތާ ެބހޭ އި ުތ ުރ ަބ ެއ ްއ ަމ ް‬
‫‪ަ E‬ބ ް‬
‫‪64‬‬ ‫‪...................................‬‬ ‫ނ ެޖހޭ ަބ ެއ ްއ ައ ަދ ު‬
‫ބ ަތ ްއ‬ ‫ނ ަނ ް‬
‫ނގި ޮގވާ މީހާ ެގ ިކ ަބއި ަގ ިއ ުހ ް‬
‫‪ަ E‬ބ ް‬
‫‪67‬‬ ‫‪..........................................................................‬‬ ‫ޝ ުރޠު ަތ ްއ‬ ‫‪ަ E‬ނމާ ުދ ަ‬
‫ޞ ްއ ަޙ ުވމުގެ ަ‬
‫‪73‬‬ ‫‪................................................................‬‬ ‫ޟ ަތ ްއ ުނ ަވ ަތ ުރކު ް‬
‫ނ ަތ ްއ‬ ‫‪ަ E‬ނމާ ުދގެ ަފ ުރ ު‬
‫‪73‬‬ ‫ނ‬
‫ނ ަިޔތް ަގތު ް‬
‫‪‬‬
‫‪..........................................................................................................‬‬

‫‪74‬‬ ‫ނ‬
‫ނ ަތ ުކބީ ުރ ކި ުޔ ް‬
‫ބ ް‬
‫ނ ަ‬
‫ަހ ަށ ް‬
‫‪‬‬
‫‪.....................................................................................‬‬

‫‪75‬‬ ‫ޟ ަނމާ ުދ ަގއި( ޮކ ަޅ ްށހު ުރ ް‬

‫ނ‬ ‫ނވާ ަނ ަމ ) ަފ ުރ ު‬
‫ދ ަނ ެވގެ ް‬
‫ކު ަޅ ާ‬
‫‪‬‬
‫‪...................................................‬‬

‫‪76‬‬ ‫ނ‬ ‫ނ ެމ ަރ ުކ ަޢ ެތ ްއ ަގ ިއ ފާތިޙާ ޫ‬

‫ސ ަރތް ކ ެިޔ ުވ ް‬ ‫ޮކ ް‬
‫‪‬‬
‫‪...............................................................‬‬

‫‪77‬‬ ‫ުރކ ޫ ުޢކު ުރ ް‬

‫ނ‬ ‫‪‬‬
‫‪...........................................................................................................‬‬

‫‪78‬‬ ‫ލ ްށ ހު ުރ ް‬
‫ނ‬ ‫ދަ‬ ‫ުރކޫ ުޢ ް‬
‫ނ ތެ ުދ ެވ އި ުޢތި ާ‬
‫‪‬‬
‫‪............................................................................‬‬

‫‪79‬‬ ‫ސޖި ަދކު ުރ ް‬

‫ނ‬ ‫‪‬‬
‫‪.........................................................................................................‬‬ ‫ަ‬
‫‪80‬‬ ‫ިނމާއި ﺗ‪‬ﺸ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ކި ުޔ ް‬
‫ނ‬ ‫ަފ ުހ ައ ްއ ަތޙި ްއ ާޔ ަތ ްށ އ ު‬
‫‪‬‬
‫‪...............................................................‬‬

‫‪82‬‬ ‫ނ‬
‫ިނ ް‬
‫ސލާމްދ ު‬
‫‪‬‬
‫‪.........................................................................................................‬‬ ‫ަ‬
‫‪84‬‬ ‫‪........................................................................................‬‬ ‫ނ ަނތް ަތ ްއ‬ ‫‪ަ E‬ނމާ ުދގެ ު‬
‫ސ ް‬
‫‪84‬‬ ‫ނ‬
‫ެދ ައތް ުއފުލު ް‬
‫‪‬‬
‫‪......................................................................................................‬‬

‫‪86‬‬ ‫ނޖެ ހޭ ޮގތާއި ިމ ް‬

‫ނ ަވ ުރ‬ ‫ައތް ަނ ަގ ް‬
‫‪‬‬
‫‪.................................................................................‬‬

‫‪87‬‬ ‫ނޖެ ހޭ ަވގުތު‬

‫ައތް ަނ ަގ ް‬
‫‪‬‬
‫‪.............................................................................................‬‬

‫‪88‬‬ ‫ނ‬
‫ބ ުނ ް‬
‫ނ ަ‬
‫ަހ ަށ ް‬
‫‪‬‬
‫‪.........................................................................................................‬‬

‫‪88‬‬ ‫ނ ެޖ ހޭ ަތ ް‬
‫ނ‬ ‫ނ ަނ ް‬
‫ބ ް‬
‫ނ ަ‬
‫ަހ ަށ ް‬
‫‪‬‬
‫‪..........................................................................................‬‬

‫‪5‬‬
 ‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫‪90‬‬ ‫ﺩ‪‬ﻋﺎﹶﺀُ ﺍﻻ‪‬ﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻔﹾﺘﺎﹶﺡ ކި ުޔ ް‬

‫ނ‬ ‫‪‬‬
‫‪............................................................................................‬‬

‫‪95‬‬ ‫ﺃﹶﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺫﹸ‪...‬ކި ުޔ ް‬
‫ނ‬ ‫‪‬‬
‫‪.......................................................................................................‬‬

‫‪96‬‬ ‫ިސ ިމ ިކ ުޔ ް‬
‫ނ‬ ‫ބ ް‬
‫‪‬‬
‫‪.........................................................................................................‬‬

‫‪96‬‬ ‫ިސމިއާ ެމ ުދ ަތ ުޙޤީ ީޤ ަނ ަޒ ެރ ްއ‬

‫ބ ް‬
‫‪‬‬
‫‪.................................................................................‬‬

‫‪99‬‬ ‫ނ‬
‫ނ ިކ ުޔ ް‬
‫އާމީ ް‬
‫‪‬‬
‫‪..........................................................................................................‬‬

‫‪100‬‬ ‫ނ‬
‫ނ ަވ ެރ ްއ ކ ެިޔ ުވ ް‬ ‫ސ ަރތުލް ފާތިޙާ ައ ްށ ަފ ުހ ޤު ުރއާ ުނ ް‬
‫ނ ިމ ް‬ ‫ޫ‬
‫‪‬‬
‫‪.................................................‬‬

‫‪108‬‬ ‫ނ ޖެހޭ ޮގތް‬ ‫ަނމާ ުދ ަގއި ުޤ ުރއާ ް‬

‫ނ ކ ަިޔ ަވ ް‬
‫‪‬‬
‫‪........................................................................‬‬

‫‪109‬‬ ‫ނވާ ަކ ް‬
‫ނ ަތ ްއ ަތ ްއ‬ ‫ބ ެވގެ ް‬
‫ސ ަތ ަޙ ްއ ު‬
‫ދ ހިނ ުދ މު ް‬
‫ނ ާ‬
‫ނ ައޑ ު ިއ ެވ މު ް‬
‫ުޤ ުރއާ ް‬
‫‪‬‬
‫‪........................................‬‬

‫‪110‬‬ ‫ނ‬ ‫ިއމާ ުމ މީހާ ެގ ަފ ަހ ުތ ަގ ިއ ަމ ުއމޫ ުމ ް‬

‫ނ ކ ެިޔ ުވ ް‬
‫‪‬‬
‫‪...................................................................‬‬

‫‪111‬‬ ‫ނޖެ ހޭ ޮގތް‬ ‫ނ މީހާ ަކ ް‬

‫ނ ަތ ްއ ުކ ަރ ް‬ ‫ނ ް‬ ‫ސ ހިތު ަދ ް‬
‫ސ ޫ‬ ‫ސ ަރ ެތ ްއ ެވ ް‬
‫ނ ެމ ޫ‬
‫ުޤ ުރއާ ުނ ެގ ެއ ް‬
‫‪‬‬
‫‪.....................‬‬

‫‪112‬‬ ‫ބ ަދލުވާ ހިނ ުދ ކި ާޔ ަތކުބީ ުރ ަތ ްއ ކި ުޔ ް‬

‫ނ‬ ‫ަނމާ ުދގެ ެއ ްއ ަޙ ަރކާތު ް‬
‫ނ ައ ެނ ްއ ަޙ ަރކާ ަތ ްށ ަ‬
‫‪‬‬
‫‪..........‬‬

‫‪113‬‬ ‫ުރކޫ ުޢގެ ަހއި ައތު ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫‪................................................................................................‬‬

‫‪114‬‬ ‫ނ‬ ‫ުރކޫ ުޢ ަގއި ޒިކު ާ‬

‫ރއި ުދޢާކު ުރ ް‬
‫‪‬‬
‫‪...................................................................................‬‬

‫‪116‬‬ ‫ދލު ަގ ިއ ޒި ުކ ުރކު ުރ ް‬

‫ނ‬ ‫ނ ިއ އި ުޢތި ާ‬
‫ނ ާ‬ ‫ުރކޫ ުޢ ް‬
‫ނ ެތ ުދ ަވ ުމ ް‬
‫‪‬‬
‫‪.........................................................‬‬

‫ނ ެދ ަވ ަނ ަރކު ަޢ ަތ ްށ ުނ ަވ ަތ ަހ ަތ ުރ ަވ ަނ‬
‫ސޖި ަދއި ް‬
‫ަ‬ ‫ށ ދި ުއ ުމ ެގ ަކ ިއފި ްއ ަޔތާއި‬
‫ސޖި ަދ ައ ް‬
‫ަ‬
‫‪‬‬

‫‪118‬‬ ‫‪...............................................................................‬‬‫ަރކު ަޢ ަތ ްށ ެތ ުދ ުވމުގެ ަކ ިއފި ްއ ަޔތު‬

‫‪121‬‬ ‫ސޖި ަދއިގެ ަހއި ައތު‬
‫‪‬‬
‫‪................................................................................................‬‬ ‫ަ‬
‫‪124‬‬ ‫ނޖެހޭ ޒިކު ުރ‬
‫ދ ަގއި ކު ަރ ް‬
‫ސޖި ާ‬ ‫ނޖެހޭ ިމ ް‬
‫ނ ަވރާއި ަ‬ ‫ނ ަނ ް‬
‫ދ ަގއި ޮއ ް‬
‫ސޖި ާ‬
‫‪‬‬
‫‪.....................................‬‬ ‫ަ‬
‫‪127‬‬ ‫ނ‬ ‫ނ ެޖހޭ ޮގތް ައ ި‬
‫ދ ެއ ަމ ޤާ ުމ ަގ ިއ ުދޢާ ުކ ުރ ް‬ ‫ނ ަނ ް‬ ‫ސޖި ަދ ެދ ެމ ުދ އ ު‬
‫ިނމާ ިއ ިއ ް‬ ‫ެދ ަ‬
‫‪‬‬
‫‪...........................‬‬

‫‪129‬‬ ‫ރޙާ‬
‫ިސ ިތ ާ‬
‫ސ ުތލް އ ް‬
‫ަޖލް ަ‬
‫‪‬‬
‫‪............................................................................................‬‬

‫‪130‬‬ ‫ނޖެހޭ ޮގތް‬

‫ނ ަނ ް‬
‫ޝ ްއ ުހ ަދ ްށ ިއ ް‬
‫ަތ ަ‬
‫‪‬‬
‫‪..................................................................................‬‬

‫‪130‬‬ ‫ނ‬
‫ިނ ް‬
‫ޝ ްށ އ ު‬ ‫އިފް ިތ ާ‬
‫ރ ަ‬
‫‪‬‬
‫‪...............................................................................................‬‬

‫‪132‬‬ ‫ނ‬
‫ިނ ް‬
‫ަތ ަވ ްއ ުރ ަކ ްށ އ ު‬
‫‪‬‬
‫‪.................................................................................................‬‬

‫‪132‬‬ ‫ނ‬ ‫ފު ަރ ަތ ަމ ައ ްއ ަތޙި ްއ ާޔ ަތ ްށ އ ު‬

‫ިނ ް‬
‫‪‬‬
‫‪.................................................................................‬‬

‫‪133‬‬ ‫ލވާތްކި ެޔ ުވ ް‬
‫ނ‬ ‫ަފ ުހ ައ ްއ ަތޙި ްއ ާޔ ުތ ަގ ިއ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ެ r‬ގ ަމ ްއ ަޗ ްށ ަ‬
‫ޞ ަ‬
‫‪‬‬
‫‪...................................‬‬

‫‪135‬‬ ‫ނ‬ ‫ިނމުގެ ކުރި ް‬

‫ނ ުދޢާކު ުރ ް‬ ‫ސލާމްދ ު‬
‫ަފ ުހ ައ ްއ ަތޙި ްއ ާޔތު ަގއި ަ‬
‫‪‬‬
‫‪................................................‬‬

‫‪6‬‬
 ‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫‪140‬‬ ‫ިނ ަމ ްށ ަފ ުހ ޒިކު ުރކު ުރ ް‬

‫ނ‬ ‫ސލާމްދ ު‬
‫‪‬‬
‫‪...............................................................................‬‬ ‫ަ‬
‫ނ‬ ‫ނ ަނތް ަތކާ ެއ ުކ ަނމާ ުދ ެގ ަޙ ަރކާތް ަތކު ެގ ަތ ުރތީ ު‬
‫ބ ް‬ ‫ސ ް‬ ‫‪ަ E‬ނމާ ުދ ެގ ަފ ުރ ު‬
‫ޟ ަތކާ ިއ ު‬
‫‪146‬‬ ‫‪................................................................................................‬‬ ‫ަނމާ ުދކު ާ‬
‫ރ ެނ ޮގތް‬
‫‪150‬‬ ‫‪....................................................................‬‬ ‫ނ‬ ‫ސ ަނމާ ުދ ަގއި ުޤ ޫ‬
‫ނތު ިކ ުޔ ް‬ ‫‪ަ E‬ފ ުރ ު‬
‫ޟ ަފ ް‬
‫‪151‬‬ ‫‪............................................................................‬‬ ‫ނ‬ ‫ިސ ަނމާ ުދ ަގ ިއ ުޤ ޫ‬
‫ނ ުތ ިކ ުޔ ް‬ ‫‪ަ E‬ފތ ް‬
‫‪154‬‬ ‫‪................................................................................................‬‬ ‫ނ ަނތް ަނމާ ުދ‬
‫ސ ް‬
‫‪ު E‬‬
‫‪155‬‬ ‫ނ ަވނީ ގޭ ަގއި ކު ުރ ެމ ެވ‬
‫ބ ެވގެ ް‬ ‫ނ ަނތް ަނމާ ުދ މު ް‬
‫ސ ަތ ަޙ ްއ ު‬ ‫ސ ް‬
‫‪‬‬
‫‪.................................................‬‬ ‫ު‬
‫‪157‬‬ ‫‪.............................................................‬‬ ‫ނވާ ަބއި ަތ ްއ‬ ‫ނ ަނތް ަނމާ ުދ ަތ ްއ ެ‬
‫ބހި ެގ ް‬ ‫ސ ް‬
‫‪ު E‬‬
‫‪158‬‬ ‫‪........................................................................................‬‬ ‫ނ ަނތް ަތ ްއ‬
‫ސ ް‬
‫ބ ު‬
‫‪ަ E‬ރވާތި ު‬
‫‪159‬‬ ‫ނ ަނތް‬ ‫ިސ ަނމާ ުދގެ ިއ ުހ ު‬
‫ސ ް‬ ‫ަފތ ް‬
‫‪‬‬
‫‪...............................................................................‬‬

‫‪163‬‬ ‫ނ ަނތް‬ ‫ނ ަނތާއި ަފ ުހ ު‬

‫ސ ް‬ ‫ނ ުދ ުރ ަނމާ ުދގެ ިއ ުހ ު‬
‫ސ ް‬ ‫ެމ ް‬
‫‪‬‬
‫‪......................................................‬‬

‫‪165‬‬ ‫ނ ަނތް‬ ‫ބ ަނމާ ުދގެ ަފ ުހ ު‬

‫ސ ް‬ ‫ަމ ުޣރި ު‬
‫‪‬‬
‫‪...............................................................................‬‬

‫‪166‬‬ ‫ނ ަނތް‬ ‫ިޝ ަނމާ ުދ ެގ ަފ ުހ ު‬

‫ސ ް‬ ‫ޢ ާ‬
‫‪‬‬
‫‪.................................................................................‬‬

‫‪167‬‬ ‫‪.........................................................‬‬ ‫ނ ަނތް ަތ ްއ‬ ‫ނ ުނވާ ު‬

‫ސ ް‬ ‫ނ ަގ ަދ ެވގެ ް‬
‫ނ ަނތް ަކ ް‬
‫ސ ް‬
‫‪ު E‬‬
‫‪169‬‬ ‫‪..................................................................................................................‬‬ ‫ތރި‬
‫‪ E‬ވި ު‬
‫‪170‬‬ ‫ވި ުތ ީރގެ ަވގުތު‬
‫‪‬‬
‫‪.......................................................................................................‬‬

‫‪171‬‬ ‫ވި ުތ ީރ ެގ ަރ ުކ ަޢތް ަތ ުކ ެގ ަޢ ަދ ުދ‬ ‫‪‬‬

‫‪....................................................................................‬‬

‫‪173‬‬ ‫ވިތު ީރ ަގއި ކ ެިޔ ުވ ް‬

‫ނ‬ ‫‪‬‬
‫‪..................................................................................................‬‬

‫‪175‬‬ ‫ނ‬ ‫ވިތު ީރ ަގއި ުޤ ޫ‬

‫ނތު ިކ ުއ ް‬
‫‪‬‬
‫‪.............................................................................................‬‬

‫‪176‬‬ ‫ނ ަނބޭ ަކލު ް‬

‫ނގެ ަރ ުއ ުޔ‬ ‫ނތާ ެމ ުދ ަދ ް‬
‫ވިތު ީރގެ ުޤ ޫ‬
‫‪‬‬
‫‪...............................................................‬‬

‫‪176‬‬ ‫ނތުގެ ަމ ަޙ ްއލު‬

‫ުޤ ޫ‬
‫‪‬‬
‫‪....................................................................................................‬‬

‫‪177‬‬ ‫ނ‬ ‫ވި ުތ ިރ ޮކ ްށ ައ ަވ ި‬

‫ދ ެވ ެގ ް‬
‫ނ ުދޢާކު ުރ ް‬
‫‪‬‬
‫‪..............................................................................‬‬

‫‪178‬‬ ‫ނ ުނ ެވ ެއ ެވ‬
‫ނ ުހ ްއ ަދ ެވގެ ް‬
‫ރ ެދ ިވ ުތރި ުކ ުރ ް‬
‫ެއ ްއ ޭ‬
‫‪‬‬
‫‪..................................................................‬‬

‫‪179‬‬ ‫ޟކު ުރ ް‬
‫ނ‬ ‫ވިތުރި ަޤ ާ‬
‫‪‬‬
‫‪..................................................................................................‬‬

‫‪7‬‬
 ‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫‪180‬‬ ‫‪.................................................................................................‬‬ ‫‪ަ E‬ތ ަހ ްއޖު ުދ ަނމާ ުދ‬

‫‪184‬‬ ‫ނޖެހޭ ައ ަދ ު‬
‫ބ ަތ ްއ‬ ‫ނ ަނ ް‬
‫ދ މީހާގެ ިކބާ ަގއި ުހ ް‬ ‫ަދ ުމ ަނމާ ުދ ުކ ަރ ް‬
‫ނ ެއ ޭ‬
‫‪‬‬
‫‪........................................‬‬

‫‪189‬‬ ‫ަދ ުމ ަނމާ ުދ ެގ ަވގު ުތ‬ ‫‪‬‬

‫‪................................................................................................‬‬

‫‪189‬‬ ‫ނ ެމމާތް ަވގުތު‬ ‫ަދމު ަނމާ ުދކު ުރ ް‬

‫ނ ެއ ް‬
‫‪‬‬
‫‪.............................................................................‬‬

‫‪191‬‬ ‫ަދމު ަނމާ ުދގެ ަރކު ަޢތް ަތކުގެ ަޢ ަދ ުދ‬ ‫‪‬‬

‫‪............................................................................‬‬

‫‪191‬‬ ‫ޟކު ުރ ް‬
‫ނ‬ ‫ަދމު ަނމާ ުދ ަޤ ާ‬
‫‪‬‬
‫‪..........................................................................................‬‬

‫‪191‬‬ ‫‪...........................................................‬‬‫ރވީ ުޙ ަނމާ ުދ(‬

‫ނ ަމ ުހ ެގ ޤި ާޔމް ) ަތ ާ‬
‫ޟ ް‬
‫‪ަ E‬ރ ަމ ާ‬
‫‪194‬‬ ‫ރވީ ުޙ ަނމާ ުދ ަގ ިއ ކ ެިޔ ުވ ް‬
‫ނ‬ ‫ަތ ާ‬
‫‪‬‬
‫‪......................................................................................‬‬

‫‪195‬‬ ‫ރވީ ުޙ ަނމާ ުދ ެގ ަރ ުކ ަޢތް ަތ ުކ ެގ ަޢ ަދ ުދ‬

‫ަތ ާ‬
‫‪‬‬
‫‪.......................................................................‬‬

‫‪198‬‬ ‫‪......................................................................................................‬‬ ‫ޟޙާ ަނމާ ުދ‬

‫‪ު E‬‬
‫‪199‬‬ ‫ޟޙާ ަނމާ ުދގެ ަވގުތު‬
‫‪‬‬
‫‪..............................................................................................‬‬ ‫ު‬
‫‪199‬‬ ‫ޟޙާ ަނމާ ުދގެ ަރ ުކ ަޢތް ަތކުގެ ަޢ ަދ ުދ‬ ‫‪‬‬
‫‪..........................................................................‬‬ ‫ު‬
‫‪201‬‬ ‫‪..............................................................................................‬‬ ‫ރ ަނމާ ުދ‬
‫ިސ ިތޚާ ާ‬
‫‪E‬އ ް‬
‫‪203‬‬ ‫‪.................................................................................................‬‬ ‫ސބީ ަޙ ަނމާ ުދ‬
‫‪ަ E‬ތ ް‬
‫‪206‬‬ ‫‪......................................................................................................‬‬ ‫‪ E‬ޙާ ަޖތް ަނމާ ުދ‬
‫‪207‬‬ ‫‪.....................................................................................................‬‬ ‫‪ަ E‬ތ ުއބާ ަނމާ ުދ‬
‫‪208‬‬ ‫‪........................................................................................................‬‬ ‫‪ E‬ކޭ ަތ ަނމާ ުދ‬
‫‪214‬‬ ‫‪.............................................................................................‬‬ ‫ިސޤާ ަނމާ ުދ‬
‫ިސތ ް‬
‫‪E‬އ ް‬
‫‪220‬‬ ‫‪................................................................................................‬‬ ‫‪ E‬ތިލާ ަވތުގެ ަ‬
‫ސޖި ަދ‬
‫‪220‬‬ ‫ސޖި ަދއިގެ މާތް ަކ ް‬
‫ނ‬ ‫ތިލާ ަވތުގެ ަ‬
‫‪‬‬
‫‪...................................................................................‬‬

‫‪221‬‬ ‫ސޖި ަދއިގެ ުޙކުމް‬

‫ތިލާ ަވތުގެ ަ‬
‫‪‬‬
‫‪......................................................................................‬‬

‫‪221‬‬ ‫ސޖި ަދ ަވޅު ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫ަ‬
‫‪226‬‬ ‫ނ ަތ ްއ ަތ ްއ‬
‫ނވާ ަކ ް‬ ‫ސޖި ަދ ުކ ުރ ަމ ްށ ަ‬
‫ޝ ުރ ުޠ ެވ ެގ ް‬ ‫ތިލާ ަވ ުތ ެގ ަ‬
‫‪‬‬
‫‪....................................................‬‬

‫‪227‬‬ ‫ދ ަގއި ކި ާޔ ުދޢާ‬ ‫ތިލާ ަވތުގެ ަ‬

‫ސޖި ާ‬
‫‪‬‬
‫‪................................................................................‬‬

‫‪8‬‬
 ‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫‪227‬‬ ‫ސޖި ަދކު ުރ ް‬

‫ނ‬ ‫ަނމާ ުދ ަގއި ތިލާ ަވތުގެ ަ‬
‫‪‬‬
‫‪.............................................................................‬‬

‫‪228‬‬ ‫‪...............................................................................................‬‬ ‫ސޖި ަދ‬

‫ޝކު ުރ ެގ ަ‬
‫‪ު E‬‬
‫‪229‬‬ ‫‪......................................................................................................‬‬ ‫ސޖި ަދ‬
‫‪ E‬ކު ުށ ަ‬
‫‪230‬‬ ‫ސޖި ަދއިގެ ަކ ިއފި ްއ ަޔތު‬
‫ކު ުށ ަ‬
‫‪‬‬
‫‪...................................................................................‬‬

‫‪231‬‬ ‫ނވާ ޙާލަތް ަތ ްއ‬

‫ޝ ުރ ުޢކު ެރވިގެ ް‬ ‫ސޖި ަދކު ުރ ް‬
‫ނ ަ‬ ‫ކު ުށ ަ‬
‫‪‬‬
‫‪..........................................................‬‬

‫‪235‬‬ ‫‪......................................................................................‬‬‫‪ަ E‬ޖމާ ަޢ ުތ ަގ ިއ ަނމާ ުދ ުކ ުރ ް‬

‫ނ‬
‫ށ‬
‫ނ ަނ ް‬
‫ބލު ް‬ ‫ނ ގޭ ަގ ިއ ަނމާ ުދ ުކ ުރ ް‬
‫ނ ެއ ަކނ ަ‬ ‫ބލު ް‬ ‫ނ‪ަ ،‬އ ި‬
‫ދ ެއ ަކނ ަ‬ ‫ޟ ުރ ުވ ް‬
‫ނ ަޖމާ ަޢ ަތ ްށ ޙާ ި‬
‫ނ ެހ ުނ ް‬
‫ައ ް‬
‫‪‬‬

‫‪237‬‬ ‫‪............................................................................................‬‬‫ނ‬ ‫މާތް ެވ‪ަ ،‬އ ުއލާ ެވގެ ް‬

‫ނ ުވ ް‬
‫‪238‬‬ ‫ނ ުވ ް‬
‫ނ‬ ‫ބ ެވ ެގ ް‬
‫ސ ަތ ަޙ ްއ ު‬ ‫ިސކި ުތ ަގ ިއ ަނމާ ުދ ުކ ުރ ް‬
‫ނ ުމ ް‬ ‫ެގއާ ުދ ުރ ައ ި‬
‫ދ ަޖމާ ަޢތް ޮބޑ ު މ ް‬
‫‪‬‬
‫‪....................‬‬

‫‪239‬‬ ‫ނ ުވ ް‬
‫ނ‬ ‫ބ ެވގެ ް‬
‫ސ ަތ ަޙ ްއ ު‬
‫ނ މު ް‬
‫ދއި ުރ ަމޑ ު ަމއި ިތރި ަކމާ ެއކު ދި ުއ ް‬
‫ިސކި ަތ ްށ ާ‬
‫މ ް‬
‫‪‬‬
‫‪...............................‬‬

‫‪240‬‬ ‫ނ ުވ ް‬
‫ނ‬ ‫ބ ެވގެ ް‬
‫ސ ަތ ަޙ ްއ ު‬ ‫ިއމާމު މީހާ ަނމާ ުދ ލުއިކު ުރ ް‬
‫ނ މު ް‬
‫‪‬‬
‫‪.....................................................‬‬

‫‪241‬‬ ‫ނ‬
‫ނ ުވ ް‬
‫ރމް ެވގެ ް‬
‫ނ ަޙ ާ‬
‫ިސ ުވ ް‬
‫ނ ުވމާއި ަޙ ަރކާތް ަތކު ަގއި ިއމާ ަމ ްށ ުވ ެރ އ ް‬ ‫ނ ވާޖި ު‬
‫ބ ެވގެ ް‬ ‫ިއމާ ަމ ްށ ަތބާ ުވ ް‬
‫‪‬‬
‫‪...‬‬

‫‪243‬‬ ‫ނ‬
‫ށ ުވ ް‬
‫ިއމާމު މީހާއާ ެއކު ެއ ަކކު ަހ ަމ ެވ ްއޖެ ަނ ަމ ަޖމާ ަޢ ަތ ަކ ް‬
‫‪‬‬
‫‪..................................................‬‬

‫‪244‬‬ ‫ނ‬ ‫ނ ުހ ްއ ަދ ެވ ެގ ް‬
‫ނ ުވ ް‬ ‫ބ ަދލު ުވ ް‬
‫ިއމާ ުމ މީހާ ަމ ުއމޫ ަމ ަކ ްށ ަ‬
‫‪‬‬
‫‪........................................................‬‬

‫‪245‬‬ ‫ިއމާމާ ެއކު ަމ ުއމޫ ަމ ްށ ަރކު ަޢތް ިލބޭ ިމ ް‬

‫ނ ަވ ުރ‬ ‫‪‬‬
‫‪...............................................................‬‬

‫‪247‬‬ ‫ނ ުހ ްއ ަދކުރާ ުޢ ުޛ ުރ ަތ ްއ‬

‫ނ ަފ ަހ ްށޖެ ުހ ް‬
‫ަޖމާ ަޢތު ް‬
‫‪‬‬
‫‪.................................................................‬‬

‫‪248‬‬ ‫ނވާ މީހާ‬

‫ނ ެމ ަޙ ްއ ުޤ ެވގެ ް‬
‫ނ ެއ ް‬ ‫ިއމާމު ަކ ް‬
‫ނކު ުރ ް‬
‫‪‬‬
‫‪....................................................................‬‬

‫‪250‬‬ ‫ނ‬
‫ނވާ މީ ުހ ް‬
‫ޞ ްއ ަޙ ެވގެ ް‬ ‫ބ ެޔ ްއގެ ިއމާ ުމ ަކ ް‬
‫ނ ަ‬ ‫ެއ ަ‬
‫‪‬‬
‫‪.................................................................‬‬

‫‪252‬‬ ‫‪......................‬‬ ‫ނ‬

‫ބރިލު ް‬ ‫ދމާ ައ ް‬
‫ށ ެއނ ު‬ ‫ނ ި‬
‫ނ ާ‬
‫ށ ަފ ުހ ިއމާމު މީހާ ަމ ުއމޫމު ް‬
‫ިނ ަމ ް‬
‫ސލާމްދ ު‬
‫‪ަ E‬‬
‫‪252‬‬ ‫‪......................................‬‬ ‫ނގެ ަޖމާ ަޢ ެތ ްއ ަގ އި ިއމާ ުމ ެވ ަނމާ ުދކު ުރ ް‬
‫ނ‬ ‫ނ ެހ ުނ ް‬
‫ނ ައ ް‬
‫ނ ެހ ާ‬
‫‪ަ E‬އ ް‬
‫‪253‬‬ ‫‪...........................................................‬‬ ‫ސ ައ ަލ ަތ ްއ‬ ‫‪ި E‬އމާ ުމ ަކމާ ެ‬
‫ބހޭ ަތފާ ުތ ަބ ެއ ްއ ަމ ް‬
‫‪253‬‬ ‫ނ‬ ‫ސ ަތ ެނ ްއ ަގ ިއ ުހ ެރ ިއމާ ުމ ަކ ް‬
‫ނ ުކ ުރ ް‬ ‫ނ ަނ ްށ ުވ ެރ ުއ ް‬
‫ިއމާ ުމ މީހާ ަމ ުއމޫ ުމ ް‬
‫‪‬‬
‫‪.................................‬‬

‫‪254‬‬ ‫ނ‬
‫ދ ުވ ް‬ ‫ނ ެދ ެމ ުދ ުހ ަރ ެހ ްއވާ ޙާލު‪ަ ،‬މ ުއމޫ ުމ ް‬
‫ނ ިއމާ ުމ މީހާއާ އި ުޤ ތި ާ‬ ‫ނ ާ‬
‫ިއމާ ުމ މީހާއާ ިއ ަމ ުއމޫ ުމ ް‬
‫‪‬‬
‫‪........‬‬

‫‪254‬‬ ‫ނ‬ ‫ނ މީ ަހ ުކ ިއމާ ުމ ަކ ަމ ްށ އ ް‬

‫ިސ ުކ ުރ ް‬ ‫ނގެ ެތ ެރ ިއ ް‬ ‫ިއމާ ުމ މީހާ ަނމާ ުދ ެގ ެތ ޭ‬
‫ރ ަގއި ަމ ުއމޫ ުމ ް‬
‫‪‬‬
‫‪...............‬‬

‫‪256‬‬ ‫ނ‬
‫ބލީ ުޣކު ުރ ް‬ ‫ިއމާމު މީހާގެ ަފ ަހ ުތ ް‬
‫ނ ަތ ު‬
‫‪‬‬
‫‪...........................................................................‬‬

‫‪9‬‬
 ‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫‪256‬‬ ‫‪......................................................‬‬ ‫‪ަ E‬ނމާ ުދ ަގ ިއ ިއމާމު ީމހާ ާއ ިއ ަމ ުއމޫމު ް‬

‫ނ ެގ ަމ ަޙ ްއލު‬
‫‪256‬‬ ‫ނޖެހޭ ަމ ަޙ ްއލު‬
‫ނ ަނ ް‬
‫ނ ުހ ް‬ ‫ނ ެމ މީ ަހކު ަނމާ ުދ ުކ ާ‬
‫ރ ަނ ަމ ިއމާމުމީހާއާއި އޭ ާ‬ ‫ިއމާމުމީހާއާ ެއކު ެއ ް‬
‫‪‬‬
‫‪..........‬‬

‫ނވާ ަނ ަމ ިއމާ ުމމީހާއާ ިއ ަމ ުއމޫ ުމ ް‬

‫ނ ެގ‬ ‫ނ ުނ ަވ ަތ ެއ ައ ްށ ުވ ެރ ގ ަިނ މީ ުހ ް‬
‫ިއމާ ުމމީހާއާ ެއ ުކ ެދމީ ުހ ް‬
‫‪‬‬

‫‪257‬‬ ‫ަމ ަޙ ްއލު‬

‫‪................................................................................................................‬‬

‫‪257‬‬ ‫ނއި ކުޑަކު ިދ ް‬

‫ނގެ ަމ ަޙ ްއލު‬ ‫ނ ާ‬
‫ނ ެހ ުނ ް‬
‫ައ ް‬
‫‪‬‬
‫‪............................................................................‬‬

‫‪258‬‬ ‫ސފުގެ ަފ ަހތު ަގއި ެއ ަކ ެހރި ޮކ ްށ ަނމާ ުދކު ުރ ް‬

‫ނ‬ ‫‪‬‬
‫‪.................................................................‬‬ ‫ަ‬
‫‪260‬‬ ‫‪...........................................................................................‬‬‫ސފު ެހ ުދ ް‬
‫ނ‬ ‫ށ ަ‬
‫‪ަ E‬ނމާ ަދ ް‬
‫‪263‬‬ ‫ރ ުތ ެގ މާތް ަކ ް‬
‫ނ‬ ‫ނތް ަފ ާ‬ ‫ސ ުފ ެގ މާތް ަކމާ ިއ ުހރިހާ ަ‬
‫ސ ުފ ަތ ެކ ްއގެ ަކ ާ‬ ‫ުފ ަރ ަތ ަމ ަ‬
‫‪‬‬
‫‪..............................‬‬

‫‪264‬‬ ‫‪...................................................‬‬ ‫ނ‬

‫ބ ެހ ްއ ުޓ ް‬
‫ރ ެ‬ ‫ރ ަމތީ ަގ ިއ ު‬
‫ސ ުތ ާ‬ ‫‪ަ E‬ނމާ ުދކު ާ‬
‫ރ ިއ ުރ ކު ި‬
‫‪266‬‬ ‫ނ ަވ ުރ‬
‫ރގެ ިމ ް‬
‫ސތު ާ‬
‫‪‬‬
‫‪..................................................................................................‬‬ ‫ު‬
‫‪267‬‬ ‫ނ ެޖހޭ ުދ ުރ ިމ ް‬
‫ނ‬ ‫ނ ަނ ް‬
‫ރއާ ެދ ެމ ުދ ުހ ް‬
‫ސ ުތ ާ‬ ‫ަނމާ ުދ ުކ ާ‬
‫ރ މީހާއާ ު‬
‫‪‬‬
‫‪...............................................‬‬

‫‪267‬‬ ‫ރ ެއ ެވ‬
‫ސ ުތ ާ‬ ‫ނ ަނ ްށ ެވ ް‬
‫ސވާ ު‬ ‫ރ ައ ީކ ަމ ުއމޫ ުމ ް‬
‫ސ ުތ ާ‬
‫ިއމާ ުމ މީހާ ައ ްށ ވާ ު‬
‫‪‬‬
‫‪.........................................‬‬

‫‪268‬‬ ‫ނވާ ަކ ެމ ެކ ެވ‬

‫ރމް ެވގެ ް‬
‫ސކު ުރ ަމކީ ަޙ ާ‬ ‫ރއާ ެދ ެމ ުދ ް‬
‫ނ ުހ ަރ ް‬ ‫ސތު ާ‬ ‫ނ ަނ ީމހާއާ އޭ ާ‬
‫ނގެ ު‬ ‫ަނމާ ުދކު ަރ ް‬
‫ނ ހު ް‬
‫‪‬‬
‫‪...‬‬

‫‪268‬‬ ‫ރ މީހާ ަމ ަތކު ުރ ް‬

‫ނ‬ ‫ސކު ާ‬ ‫ނ ަނ މީހާގެ ކުރި ަމ ިތ ް‬
‫ނ ުހ ަރ ް‬ ‫ަނމާ ުދކު ަރ ް‬
‫ނ ހު ް‬
‫‪‬‬
‫‪....................................‬‬

‫ނ ެހ ަނކު ުނ ަވ ަތ ޙިމާ ެރ ްއ ުނ ަވ ަތ‬ ‫ރއާ ެދ ެމ ުދ ް‬

‫ނ ައ ް‬ ‫ސތު ާ‬
‫ނގެ ު‬
‫ނ ަނ މީހާއާ ޭއ ާ‬ ‫ަނމާ ުދކު ަރ ް‬
‫ނ ުހ ް‬
‫‪‬‬

‫‪269‬‬ ‫‪.............................................‬‬ ‫ނގެ ަނމާ ުދ ބާ ިޠލު ުވ ް‬

‫ނ‬ ‫ސ ޮކ ްށފ ަިނ ަމ އޭ ާ‬
‫ަކޅު ކު ްއތާ ެއ ްއ ުހ ަރ ް‬
‫‪270‬‬ ‫‪........................................................................‬‬‫ނ‬ ‫ނވާ ަތ ް‬
‫ނ ަތ ް‬ ‫ނ ެވގެ ް‬ ‫‪ަ E‬ނމާ ުދކު ުރ ް‬
‫ނ ަމ ާ‬
‫‪274‬‬ ‫‪.............................................................................‬‬ ‫ރ ަގއި ަނމާ ުދކު ުރ ް‬
‫ނ‬ ‫‪ަ E‬ކ ުޢބާގެ ެތ ޭ‬
‫‪275‬‬ ‫‪.............................................‬‬‫ނ ަތ ްއ ަތ ްއ‬ ‫ނ ުހ ްއ ަދ ެވ ެގ ް‬
‫ނވާ ަބ ެއ ްއ ަކ ް‬ ‫‪ަ E‬ނމާ ުދ ަގ ިއ ކު ުރ ް‬
‫‪283‬‬ ‫‪..............................................................................‬‬ ‫ނ ަތ ްއ ަތ ްއ‬ ‫‪ަ E‬ނމާ ުދ ަމކު ޫ‬
‫ރ ަހވާ ަކ ް‬
‫‪288‬‬ ‫‪................................................................................‬‬ ‫‪ަ E‬ނމާ ުދ ބާ ިޠލުވާ ަކ ް‬
‫ނ ަތ ްއ ަތ ްއ‬
‫‪291‬‬ ‫‪..............................................................................................‬‬‫ޟކު ުރ ް‬
‫ނ‬ ‫‪ަ E‬ނމާ ުދ ަޤ ާ‬
‫‪293‬‬ ‫‪.................................................................................................‬‬‫‪ަ E‬ބ ިލމީހާގެ ަނމާ ުދ‬
‫‪295‬‬ ‫‪......................................................................................................‬‬ ‫‪ަ E‬ޚ ުއފު ަނމާ ުދ‬

‫‪10‬‬
 ‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫‪299‬‬ ‫ބ ަނމާ ުދކު ާ‬

‫ރ ެނ ޮގތް‬ ‫ރ ަމއިގެ ަވގުތު ަގއި ަމ ުޣރި ު‬
‫ަހނގު ާ‬
‫‪‬‬
‫‪........................................................‬‬

‫‪299‬‬ ‫ދ ަވގުތު ަނމާ ުދކު ާ‬

‫ރ ެނ ޮގތް‬ ‫ނ ާ‬
‫ރ ަމ ަގ ަދ ެވގެ ް‬
‫ަހނގު ާ‬
‫‪‬‬
‫‪............................................................‬‬

‫‪300‬‬ ‫‪...........................................................................................‬‬ ‫‪ަ E‬ދތު ުރ ެވރި ާޔގެ ަނމާ ުދ‬

‫‪300‬‬ ‫ޞ ުރކު ުރ ް‬
‫ނ‬ ‫ަހ ަތ ުރ ަރކު ަޢތް ަނމާ ުދ ަޤ ް‬
‫‪‬‬
‫‪..........................................................................‬‬

‫‪302‬‬ ‫ޞ ުރކު ުރމުގެ ަމ ާ‬

‫ސ ަފތު‬ ‫ަޤ ް‬
‫‪‬‬
‫‪...........................................................................................‬‬

‫‪303‬‬ ‫ބ‬ ‫ށ ހ ާ‬
‫ިސ ު‬ ‫ޞ ުރކު ުރ ް‬
‫ނ ެފ ޭ‬ ‫ަނމާ ުދ ަޤ ް‬
‫‪‬‬
‫‪.............................................................................‬‬

‫‪303‬‬ ‫ނ ަވގު ަތކު؟‬

‫ރނީ ޮކ ް‬ ‫ަދތު ުރ ެވރި ާޔ ަނމާ ުދ ފުރި ަހ ަމ ައ ް‬
‫ށ ކު ާ‬
‫‪‬‬
‫‪..................................................‬‬

‫‪305‬‬ ‫ނ ަނތް ަނމާ ުދ ުކ ުރ ް‬

‫ނ‬ ‫ަދ ުތ ުރ ަމތީ ަގ ިއ ު‬
‫ސ ް‬
‫‪‬‬
‫‪.......................................................................‬‬

‫‪307‬‬ ‫ުހ ުކ ުރ ުދ ަވ ުހ ަދ ުތ ުރކު ުރ ް‬

‫ނ‬ ‫‪‬‬
‫‪........................................................................................‬‬

‫‪307‬‬ ‫‪...........................................................................................‬‬ ‫‪ެ E‬ދ ަނމާ ުދ ަޖމް ުޢކު ުރ ް‬

‫ނ‬
‫‪307‬‬ ‫ނ‬
‫ިސ ޮކ ްށ ަޖމް ުޢކު ުރ ް‬
‫އ ް‬
‫‪‬‬
‫‪.............................................................................................‬‬

‫‪308‬‬ ‫ނ‬
‫ސ ޮކ ްށ ަޖމް ުޢ ުކ ުރ ް‬
‫ަފ ް‬
‫‪‬‬
‫‪..............................................................................................‬‬

‫‪308‬‬ ‫ަޢ ަރ ފާ ުތ ަގއާ ިއ ުމޒް ަދ ިލފާ ަގ ިއ ަޖމް ުޢ ުކ ުރ ް‬

‫ނ‬ ‫‪‬‬
‫‪........................................................................‬‬

‫‪309‬‬ ‫ަދތު ުރ ަމތީ ަގއި ަޖމް ުޢކު ުރ ް‬

‫ނ‬ ‫‪‬‬
‫‪.......................................................................................‬‬

‫‪311‬‬ ‫ނ‬
‫ރ ެވހޭ ހިނ ުދ ަޖމް ުޢކު ުރ ް‬
‫ވާ ޭ‬
‫‪‬‬
‫‪......................................................................................‬‬

‫‪312‬‬ ‫ނ‬
‫ނ ަޖމް ުޢކު ުރ ް‬
‫ބ ް‬
‫ބ ު‬ ‫ބ ްއ ެޔ ްއ ުނ ަވ ަތ ުޢ ުޛ ެރ ްއގެ ަ‬
‫ސ ަ‬
‫‪‬‬
‫‪........................................................‬‬ ‫ަ‬
‫‪313‬‬ ‫ނ‬
‫ނ ަޖމް ުޢކު ުރ ް‬
‫ބޭ ުނ ެމ ްއ ޖެހިގެ ް‬
‫‪‬‬
‫‪....................................................................................‬‬

‫‪ަ E‬ކނޑުގެ ުއ ަޅ ނ ުދ ަތކާއި‪ެ ،‬އ ްއ ަގމުގެ ުއ ަޅ ނ ުދ ަތކާއި‪ަ ،‬ޖ ްއ ުވގެ ުއ ަޅ ނ ުދ ަތކު ަގއި‬
‫‪314‬‬ ‫‪........................................................................................................‬‬ ‫ަނމާ ުދކު ުރ ް‬
‫ނ‬
‫‪314‬‬ ‫‪.................................................................................................‬‬ ‫‪ަ E‬ދ ުތ ުރ ެގ ުދޢާ ަތ ްއ‬
‫‪317‬‬ ‫‪......................................................................................................‬‬ ‫‪ު E‬ހކު ުރ ަނމާ ުދ‬
‫‪317‬‬ ‫ުހކު ުރ ުދ ަވ ުހގެ މާތް ަކ ް‬
‫ނ‬ ‫‪‬‬
‫‪...........................................................................................‬‬

‫‪318‬‬ ‫ުހކު ުރ ުދ ަވ ުހ ުދޢާކު ުރ ް‬

‫ނ‬ ‫‪‬‬
‫‪..........................................................................................‬‬

‫‪319‬‬ ‫ނ‬ ‫ުހ ުކ ުރ ވިލޭ ެރއާ ިއ ުހކު ުރ ުދ ަވ ުހ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ެ r‬ގ ަމ ްއ ަޗ ްށ ަ‬

‫ޞލަވާތްކ ެިޔ ުވ ް‬
‫ނ ގ ަިނ ުކ ުރ ް‬
‫‪‬‬
‫‪...........‬‬

‫‪320‬‬ ‫ސ ަރތް ކ ެިޔ ުވ ް‬

‫ނ‬ ‫ުހ ުކ ުރ ުދ ަވހާ ިއ ުހ ުކ ުރ ުދ ަވ ުހ ެގ ޭ‬
‫ރ ަކ ުހ ުފ ޫ‬
‫‪‬‬
‫‪...............................................‬‬

‫‪11‬‬
 ‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫‪320‬‬ ‫ުހކު ަރ ްށ ދި ުއ ަމ ްށ ަޓ ަކއި ެފ ް‬

‫ނ ަވ ަރއި ރީ ިތ ުވ ް‬
‫ނ‬ ‫‪‬‬
‫‪..................................................................‬‬

‫‪321‬‬ ‫ނ‬ ‫ނ ުހކު ަރ ް‬

‫ށ ދި ުއ ް‬ ‫ސ ކުރި ައ ުކ ް‬
‫ވީ ަހ ިއ ެވ ް‬
‫‪‬‬
‫‪.......................................................................‬‬

‫‪322‬‬ ‫ނ‬
‫ރ ުނކު ުރ ް‬
‫ނގެ ޮކނޑ ު ަތ ްއ ގި ާ‬
‫ީސ ަތކު ް‬
‫މ ް‬
‫‪‬‬
‫‪..........................................................................‬‬

‫‪323‬‬ ‫ނ‬
‫ނ ުވ ް‬
‫ޝ ުރ ުޢ ުކ ެރވިގެ ް‬ ‫ނ ަނތް ަނމާ ުދ ުކ ުރ ް‬
‫ނ ަ‬ ‫ސ ް‬ ‫ުހ ުކ ުރ ަނމާ ުދ ެގ ކުރި ް‬
‫ނ ު‬
‫‪‬‬
‫‪................................‬‬

‫‪325‬‬ ‫ބ ަދލު ޮކ ްށލު ް‬

‫ނ‬ ‫ނ ަފ ަށއިފ ަިނ ަމ ަތ ް‬
‫ނ ަ‬ ‫ިސކިތު ަގއި އިނ ެދ ތާ ްއ ާޔޖެ ެހ ް‬
‫މ ް‬
‫‪‬‬
‫‪.....................................‬‬

‫‪326‬‬ ‫‪..............................................................................‬‬ ‫ނ‬

‫ނ ުވ ް‬ ‫‪ު E‬ހކު ުރ ަނމާ ުދ ވާޖި ު‬
‫ބ ެވގެ ް‬
‫‪328‬‬ ‫‪..‬‬ ‫ނ ުނވާ ީމ ުހ ް‬
‫ނ‬ ‫ނއި ވާޖި ު‬
‫ބ ެވގެ ް‬ ‫ނ ާ‬
‫ނވާ ީމ ުހ ް‬ ‫ށ ުހކު ުރ ަނމާ ުދ ވާޖި ު‬
‫ބ ެވގެ ް‬ ‫ޗ ް‬
‫‪ެ E‬އ ަބ ެޔ ްއގެ ަމ ްއ ަ‬
‫‪330‬‬ ‫‪.............................................................................................‬‬ ‫‪ު E‬ހކު ުރ ަނމާ ުދގެ ަވގުތު‬
‫‪332‬‬ ‫‪.....................................................................‬‬ ‫‪ު E‬ހކު ުރ ަނމާ ުދ ެގ ަޖމާ ަޢތް ަހ ަމވާ ަޢ ަދ ުދ‬
‫‪334‬‬ ‫‪.................................................................................................‬‬ ‫‪ު E‬ހކު ުރކު ެރވޭ ަތ ް‬
‫ނ‬
‫‪335‬‬ ‫‪.......................................................................................................‬‬ ‫‪ު E‬ހކު ުރ ުޚޠުބާ‬
‫ީނމު ް‬
‫ނ‬ ‫ބ ުރ ަމތީ ިއށ ު‬
‫ނ ަ‬
‫ނ ިމ ް‬
‫ސލާމް ޮގ ުވމާއި‪ޭ ،‬އ ާ‬ ‫ބ ަރ ްށ ައރާ ހިނ ުދ‬
‫ނ ަ‬ ‫ަޚޠީ ު‬
‫ބ މީހާ ިމ ް‬
‫‪‬‬
‫ަ‬
‫‪336‬‬ ‫‪...................................................‬‬ ‫ދމާ ައ ްށ ކުރި ަމ ިތލު ް‬
‫ނ‬ ‫ނއާ ި‬ ‫ިނމާއި‪ަ ،‬މ ުއމޫމު ް‬
‫ނ އޭ ާ‬ ‫ނގިދ ު‬
‫ބ ް‬
‫ަ‬
‫ށ‬
‫ޗ ް‬ ‫ނ ެމ ފު ަރ ަތ ަމ މާތްﷲ ައ ްށ ަޙމް ުދކު ުރމާއި‪ެ ،‬ދ ް‬
‫ނ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ަމ ްއ ަ‬ ‫ުޚޠުބާ ަގ އި ެއ ް‬
‫‪‬‬

‫އާ ަޔތް ަތ ްއ‬ ‫ުޤ ުރއާ ުނ ެގ‬ ‫ނމާއި‪،‬‬

‫ދ ު‬
‫ި‬ ‫ސ ަހތް‬
‫ަނ ޭ‬ ‫ނ ަނ ްށ‬
‫ީސ ަތ ުކ ް‬
‫މ ް‬ ‫ކ ެިޔ ުވމާއި‪،‬‬ ‫ލވާތް‬
‫ޞ ަ‬
‫ަ‬
‫‪337‬‬ ‫‪.........................................................................................................‬‬ ‫ޝމިލު ުކ ުރ ް‬
‫ނ‬ ‫ާ‬
‫ިނމާއި ެދ ުޚޠުބާގެ ެދ ެމ ުދ ހިނ ުދ ޮކ ަޅ ަކ ްށ ިއށީނ ެދލު ް‬
‫ނ‬ ‫ނ ެދ ުޚޠުބާ ދ ު‬
‫ޮކ ަޅ ްށ ުހ ެރގެ ް‬
‫‪‬‬

‫‪340‬‬ ‫‪...............................................................................................‬‬‫ނ‬
‫ނ ުވ ް‬
‫ޝ ުރ ުޢކު ެރވިގެ ް‬
‫ަ‬
‫‪341‬‬ ‫ނ‬ ‫ިނމާއި ުޚޠުބާ ި‬
‫ދގު ުނކު ުރ ް‬ ‫ައޑ ު ަހ ުރ ޮކ ްށ ުޚޠުބާ ދ ު‬
‫‪‬‬
‫‪............................................................‬‬

‫‪343‬‬ ‫ނ ުޚ ުޠބާ ެމ ުދ ަކނޑައިލު ް‬

‫ނ‬ ‫ދމާ ެވ ެގ ް‬ ‫ަޚޠީ ު‬
‫ބ މީހާ ައ ްށ ަކ ެމ ްއ ި‬ ‫‪‬‬
‫‪.................................................‬‬

‫‪344‬‬ ‫ނ‬
‫ނ ުވ ް‬
‫ރމް ެވ ެގ ް‬ ‫ނ ެއ ަކ ުކ ައ ެނ ަކ ކާ ވާ ަހ ަކ ެދ ްއ ުކ ް‬
‫ނ ަޙ ާ‬ ‫ދ ހިނ ުދ ަމ ުއމޫ ުމ ް‬ ‫ުޚ ުޠބާ ެދ ެވ ުމ ް‬
‫ނ ާ‬
‫‪‬‬
‫‪..............‬‬

‫‪345‬‬ ‫ުހކު ުރ ަނމާ ުދ ަގއި ކި ެޔ ުވ ް‬

‫ނ‬ ‫‪‬‬
‫‪........................................................................................‬‬

‫ބ ަޔ ަކ ްށ ލަ ްއ ަވއިލި މީހާ‬ ‫ުހކު ުރ ަނމާ ުދގެ ަފ ުހ ަރކު ަޢ ަތ ްށ ުނ ަވ ަތ ަފ ުހ ަރކު ަޢ ުތ ް‬

‫ނ ަ‬
‫‪‬‬

‫‪346‬‬ ‫‪..........................................................................................‬‬ ‫ނ ޖެހޭ ޮގތް‬

‫ނ ަތ ްއކު ަރ ް‬
‫ަކ ް‬
‫‪347‬‬ ‫ނ‬
‫ނ ަނތްކު ުރ ް‬
‫ސ ް‬ ‫ނއި ަފ ުހ ް‬
‫ނ ު‬ ‫ުހ ުކ ުރ ަނމާ ުދގެ ކުރި ް‬
‫ނ ާ‬
‫‪‬‬
‫‪.......................................................‬‬

‫‪12‬‬
 ‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫‪349‬‬ ‫‪ު E‬ހކު ުރ ުދ ަވހާ ިއ ޢީ ުދ ުދ ަވހާ ެއ ްއ ުދ ަވ ެހ ްއ ަގ ިއ ަޖމާ ުވ ް‬

‫ނ‬
‫‪..........................................‬‬

‫‪350‬‬ ‫‪........................................................................................................‬‬ ‫‪ E‬ޢީ ުދ ަނމާ ުދ‬

‫‪350‬‬ ‫ނ‬ ‫ނ ެމރީ ިތ ެހ ުދ ް‬
‫ނލު ް‬ ‫ނ ެވ ުރމާއި‪ު ،‬ހ ަވނ ުދލުމާއި‪ަ ،‬އތު ަގއިވާ ެއ ް‬
‫ޢީ ުދ ަނމާ ަދ ްށ ފެ ް‬
‫‪‬‬
‫‪........................‬‬

‫‪351‬‬ ‫ނ‬
‫ނ ެކ ުއ ް‬ ‫ށ ި‬
‫ނކުތުމުގެ ކުރި ް‬ ‫ިފޠު ުރޢީ ުދ ުދ ަވ ުހ ޢީ ުދ ަނމާ ަދ ް‬
‫‪‬‬
‫‪..............................................‬‬

‫‪351‬‬ ‫ނ‬
‫ނކުތު ް‬
‫ޞ ްއލާ ައ ްށ ި‬
‫މު ަ‬
‫‪‬‬
‫‪.............................................................................................‬‬

‫‪352‬‬ ‫ނ‬
‫ނކުތު ް‬
‫ޞ ްއލާ ައ ްށ ި‬ ‫ނއި ކުޑަކު ިދ ް‬
‫ނ މު ަ‬ ‫ނ ާ‬
‫ނ ެހ ުނ ް‬
‫ައ ް‬
‫‪‬‬
‫‪...........................................................‬‬

‫‪352‬‬ ‫ނ‬
‫ނ ަނ ަމގު ަތފާ ުތ ުކ ުރ ް‬
‫ބރި ައ ް‬ ‫ދ ަމގާ ިއ ަނމާ ުދ ް‬
‫ނ ެއނ ު‬ ‫ޢީ ުދ ަނމާ ަދ ްށ ާ‬
‫‪‬‬
‫‪...............................‬‬

‫‪353‬‬ ‫ޢީ ުދ ަނމާ ުދ ެގ ަވގު ުތ‬ ‫‪‬‬

‫‪...............................................................................................‬‬

‫‪353‬‬ ‫ިނމާ ެމ ުދ‬

‫ނގި ޮގ ުވމާއި ަޤ ަމތްދ ު‬ ‫ޢީ ުދ ަނމާ ަދ ްށ ަ‬
‫ބ ް‬
‫‪‬‬
‫‪..............................................................‬‬

‫‪354‬‬ ‫ޢީ ުދ ަނމާ ުދގެ ެދ ަރކު ަޢތު ަގއި ަތކުބީ ުރކި ުޔ ް‬

‫ނ‬ ‫‪‬‬
‫‪.................................................................‬‬

‫‪355‬‬ ‫ނ ަނތްކު ުރމާ ެމ ުދ‬

‫ސ ް‬ ‫ނއި ަފ ުހ ް‬
‫ނ ު‬ ‫ނ ާ‬
‫ޢީ ުދ ަނމާ ުދގެ ކުރި ް‬
‫‪‬‬
‫‪...................................................‬‬

‫‪355‬‬ ‫ނ‬
‫ނވާ މީ ުހ ް‬
‫ޞ ްއ ަޙ ެވ ެގ ް‬
‫ނ ަ‬
‫ބ ިއ ް‬ ‫ޢީ ުދ ަނމާ ުދ ެއ ަ‬
‫ބ ެއ ްއ ެގ ިކ ަ‬
‫‪‬‬
‫‪..................................................‬‬

‫‪355‬‬ ‫ޢީ ުދ ަނމާ ުދ ެގ ުޚ ުޠބާ‬

‫‪‬‬
‫‪...............................................................................................‬‬

‫‪356‬‬ ‫ޢީ ުދ ަނމާ ުދ ަގއި ކ ެިޔ ުވ ް‬

‫ނ‬ ‫‪‬‬
‫‪..........................................................................................‬‬

‫‪357‬‬ ‫ޟކު ުރ ް‬
‫ނ‬ ‫ޢީ ުދ ަނމާ ުދ ަޤ ާ‬
‫‪‬‬
‫‪..........................................................................................‬‬

‫‪358‬‬ ‫ބ ިއމާއި ުއފާފާޅުކު ުރ ް‬

‫ނ‬ ‫ޢީ ުދ ުދ ަވ ުހ ެކ ިއ ް‬
‫ނ ު‬
‫‪‬‬
‫‪....................................................................‬‬

‫‪359‬‬ ‫ދ ަހ ުދ ަވ ުހ ކު ެރވޭ ެހ ޮޔ ަޢ ަމ ލު ަތކުގެ މާތް ަކ ް‬

‫ނ‬ ‫ަޙ ްއޖު ަމ ުހގެ ފު ަރ ަތ ަމ ި‬ ‫‪‬‬
‫‪..................................‬‬

‫‪360‬‬ ‫ޢީ ުދ ުދ ަވ ުހ ެއ ަކ ުކ ައ ެނ ަކ ަކ ްށ ަތ ުހނި ާޔކި ުޔ ް‬

‫ނ‬ ‫‪‬‬
‫‪..............................................................‬‬

‫‪360‬‬ ‫‪...........................................‬‬ ‫ނ(‬

‫ނ ) ޮބޑ ު ަތ ުކބީ ުރކި ުޔ ް‬
‫ބ ުރކި ުޔ ް‬ ‫ެދޢީ ުދ ެގ ުދ ަވ ް‬
‫ސ ަތ ުކ ަގ ިއ ަތ ުކ ީ‬ ‫‪‬‬

‫‪362‬‬ ‫‪...................................................................................‬‬ ‫ބހޭ ުޙކުމް ަތ ްއ‬

‫ިސ ިކތް ަތކާ ެ‬
‫‪E‬މ ް‬
‫‪362‬‬ ‫ނކު ުރމުގެ މާތް ަކ ް‬
‫ނ‬ ‫ިސކިތް ބި ާ‬
‫މ ް‬
‫‪‬‬
‫‪..................................................................................‬‬

‫‪363‬‬ ‫ދމާ ައ ްށ ކުރި ަމ ިތލާ ހިނ ުދ ުދޢާކު ުރ ް‬

‫ނ‬ ‫ިސކިތާ ި‬
‫މ ް‬
‫‪‬‬
‫‪...........................................................‬‬

‫‪365‬‬ ‫ނ‬ ‫ނ ަނމު ް‬

‫ނ ުދޢާ ުކ ުރ ް‬ ‫ނ ިއ ި‬
‫ނ ުކ ް‬ ‫ނ ާ‬
‫ނ ަނމު ް‬
‫ިސކި ަތ ްށ ަވ ް‬
‫މ ް‬
‫‪‬‬
‫‪.......................................................‬‬

‫‪366‬‬ ‫ިނ ުމ ެގ މާތް ަކ ް‬

‫ނ‬ ‫ދމާ ައ ްށ ހިނގުމާ ިއ މ ް‬
‫ިސކި ުތ ަގ ިއ އ ު‬ ‫ިސކިތާ ި‬
‫މ ް‬
‫‪‬‬
‫‪............................................‬‬

‫‪366‬‬ ‫‪................................................................‬‬ ‫ނ ަނތް(‬

‫ސ ް‬ ‫ސޖި ުދ )މ ް‬
‫ިސކި ުތ ު‬ ‫ަތޙި ްއ ަޔ ުތލް ަމ ް‬
‫‪‬‬

‫‪13‬‬
 ‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫‪367‬‬ ‫ިސކިތް ަތ ްއ‬

‫ނ ެމމާތް މ ް‬
‫ެއ ް‬
‫‪‬‬
‫‪............................................................................................‬‬

‫‪367‬‬ ‫ީނތް ެތ ިރކު ުރ ް‬

‫ނ‬ ‫ިސކިތް ޒ ަ‬
‫މ ް‬
‫‪‬‬
‫‪.........................................................................................‬‬

‫‪368‬‬ ‫ނ‬
‫ސ ުދ ްއ ުވ ް‬ ‫ިސކިތް ޠާހި ުރ ުކ ުރމާއި މ ް‬
‫ިސކިތު ަގއި މީ ުރ ަވ ް‬ ‫މ ް‬
‫‪‬‬
‫‪...................................................‬‬

‫‪369‬‬ ‫ިސކިތް ަރ ްއކާ ެތ ިރ ުކ ުރ ް‬

‫ނ‬ ‫ނ މ ް‬
‫ަހ ިޑ ަތ ެކ ިތ ް‬
‫‪‬‬
‫‪......................................................................‬‬

‫ނ‬
‫ިސކިތު ަގއި ަގ ެނވި ްއކު ް‬ ‫ގެ ްއ ިލ ަފ ިއވާ ަތ ެކ ިތ ޯހ ުދ ަމ ްށ މ ް‬
‫ިސކިތު ަގ ިއ އި ުޢލާ ުނކު ުރމާއި މ ް‬
‫‪‬‬

‫‪370‬‬ ‫ަމކުރޫ ަހ ެވގެ ް‬

‫ނ ުވ ް‬
‫ނ‬
‫‪....................................................................................................‬‬

‫‪370‬‬ ‫ނ‬
‫ިސކިތު ަގއި ައޑ ު ަގ ަދ ުނކު ުރ ް‬
‫މ ް‬
‫‪‬‬
‫‪..................................................................................‬‬

‫‪371‬‬ ‫ިސކިތު ަގއި ވާ ަހ ަކ ެދ ްއކު ް‬

‫ނ‬ ‫މ ް‬
‫‪‬‬
‫‪.......................................................................................‬‬

‫‪371‬‬ ‫ނ‬ ‫ނ ުހ ްއ ަދ ެވ ެގ ް‬
‫ނ ުވ ް‬ ‫ނ ުދ ް‬
‫ބ ިއމާ ިއ ި‬
‫ނ ު‬
‫ިސކި ުތ ަގ ިއ ެކ ިއ ް‬
‫މ ް‬
‫‪‬‬
‫‪.......................................................‬‬

‫‪372‬‬ ‫ނ‬
‫ިނ ް‬
‫ނ އ ު‬
‫ިސކި ުތ ަގ ިއ ެދ ައތް ަމ ަހއިލަ ިއ ެގ ް‬
‫މ ް‬
‫‪‬‬
‫‪...................................................................‬‬

‫‪372‬‬ ‫ބގެ ެދ ެމ ުދ ަގ ިއ ަނމާ ުދކު ުރ ް‬

‫ނ‬ ‫ިސކިތުގެ ެދ ަތނ ު‬
‫މ ް‬
‫‪‬‬
‫‪..............................................................‬‬

‫‪‬‬

‫‪14‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫‪h‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺇﹺﻥﱠ ﺍﳊﹶﻤ‪‬ﺪ‪ِ ‬ﷲِ ‪ ،‬ﻧ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪ ‬ﻭ‪‬ﻧ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻌ‪‬ﻴ‪‬ﻨـُﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﻧ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻐ‪‬ﻔ‪‬ﺮ‪‬ﻩ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻧ‪‬ﻌ‪‬ﻮ‪‬ﺫﹸ ﺑﹺﺎﷲِ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺷ‪‬ﺮ‪‬ﻭ‪‬ﺭﹺ ﺃﹶﻧ‪‬ﻔﹸﺴِﻨﺎﹶ‬
‫ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺳ‪‬ﻴﹺّﺂﺕ‪ ‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻤﺎﹶﻟ‪‬ﻨﺎﹶ‪ ،‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪ ‬ﺍﷲُ ﻓﹶﻼﹶ ﻣ‪‬ﻀ‪‬ﻞﱠ ﻟﹶﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻀ‪‬ﻠ‪‬ﻞﹾ ﻓﹶﻼﹶ ﻫﺎﹶﺩ‪‬ﻱ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻻﱠ ﺇﹺﻟﹶﻪ‪‬‬
‫ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ ﻭ‪‬ﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪ ‬ﻻﹶ ﺷ‪‬ﺮﹺﻳ‪‬ﻚ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻥﱠ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﺍ ﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪ ‬ﻭ‪‬ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮ‪‬ﻟﹸﻪ‪7 6 5 4 [ : ‬‬
‫‪ ) Z ? > = < ; : 9 8‬ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ‪$ # " ! [ (١٠٢ :‬‬
‫‪6 5 4 3 21 0 / . - , + * ) ( ' & %‬‬
‫‪) Z > = < ; : 98 7‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ‪{ z y x w v u [ (١ :‬‬
‫| ! ~  ¡ ‪Z ® ¬ « ª © ¨ § ¦ ¥¤ £ ¢‬‬
‫)ﺍﻷﺣﺰﺍﺏ‪ (٧١ – ٧٠ :‬ﻭﺑﻌﺪ ‪.‬‬
‫ﻓﻀﻴﻠﺔ ﺍﻟﺸ‪‬ﻴﺦ ﳏﻤ‪‬ﺪ ﺇﺑﺮﺍﻫﻴﻢ ލިޔުއްވާފައިވާ " ﻛ‪‬ﺘﺎﹶﺏ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ " މިފޮތަކީ ނަމާދާބެހޭ‬
‫ގޮތުން ދިވެހިބަހުން ލިޔެވިފައި ހުރި ފޮތްތަކުގެ ތެރެއިން މިހާތަނަށް އަޅުގަނޑު ދުށް‬
‫އެންމެ ރަނގަޅު ފޮތެވެ‪ .‬މިފޮތަކީ ޢިލްމީ ގޮތުންނާއި އަދަބީ ގޮތުން ބަލާއިރު ދިވެހިންނަށް‬
‫ލިބިފައިވާ އަގުހުރި ޖަވާހިރެކެވެ‪ .‬މިފޮތް ކިޔައިލި ހަމަކޮންމެ މީހަކަށް މިފޮތުގައި ޞައްޙަ‬
‫މަޢުލޫމާތު މީސްތަކުންނަށް ފޯރުކޮށްދެއްވުމަށް އަޅުގަނޑުގެ އަޚު މުޙައްމަދު އިބްރާހީމް‬
‫ކުރައްވާފައިވާ އަގުހުރި މަސައްކަތްތަކާއި އުފުއްލަވާފައިވާ ބުރަ އިޙުސާސް ކުރެވޭނެއެވެ‪.‬‬
‫ފޮތުގައި ޝައިޚުގެ އަމިއްލަ އެއްވެސް ވާހަކަ އެއް ނެތެވެ‪ .‬ޢިލްމީ އަމާނާތް އޭގެ އެންމެ‬
‫ދަލީލުގެ‬ ‫ބުރަވެވަޑައިގެންފައިވަނީ‬ ‫ޝައިޚު‬ ‫އަދާކުރެއްވުމަށްޓަކާ‬ ‫ގޮތުގައި‬ ‫ފުރިހަމަ‬
‫މައްޗަށެވެ‪ .‬ޞައްޙަ ދަލީލުތައް ގެންނަވާފައިވަނީ ކީރިތި ޤުރުއާނުންނާއި މާތްނަބިއްޔާ‬
‫‪r‬ގެ ސުންނަތުންނެވެ‪ .‬އެދެމަޞަދަރުން ދަލީލެއް ފެންނަން ނެތް ޙާލަތެއްގައި ނޫނީ‬
‫ކީރިތި ރަސޫލާ ‪ r‬ގެ‬ ‫އެއްވެސް މުޖުތަހިދެއްގެ ރައުޔެއް ގެންނަވާފައެއް ނުވެއެވެ‪.‬‬

‫‪15‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އެއްވެސް ޙަދީޘްފުޅެއް ތަޚުރީޖު ނުކުރައްވަވާ ދޫކޮށްލައްވާފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުގެ‬

‫ނަޒަރުގައި މީސްތަކުންގެ އިތުބާރާއި ޔަޤީންކަން މިފޮތަށް ދޭންޖެހޭ އެންމެ ބޮޑު ސަބަބަކީ‬
‫މިއީއެވެ‪ .‬މިފޮތް އެއްކޮޅުން އަނެއްކޮޅަށް ކިޔައި ނިމުނުއިރު އަޅުގަނޑުގެ ހިތުގައި‬
‫މިފޮތަށްވަނީ ވަރަށްމަތިވެރި ޤަދަރަކާއި އިޙުތިރާމެއް ދެވިފައެވެ‪ .‬އަދި މިފޮތުގެ މުއައްލިފް‬
‫ފަޟީލަތުއްޝައިޚު މުޙައްމަދު އިބްރާހިމް އިސްލާމްދީނަށާ މުސްލިމުންނަށް‪ ،‬ޚާއްޞަކޮށް‬
‫ދިވެހިރާއްޖެއަށް މިކޮށްދެއްވި އަގުހުރި ޢިލްމީ ޚިދުމަތަށްޓަކާ އަޅުގަނޑުގެ ހިތުގައި‬
‫އެލޮބުވެތި އަޚާއަށް ވަނީ ވަރަށްމަތިވެރި އިޙުތިރާމެއް ދެވިފައެވެ‪.‬‬
‫ފަރުޟު ފަސްނަމާދަކީ އިސްލާމްދީނުގައި އަޅުތަކުންގެ މައްޗަށް ފަރުޟު‬
‫ކުރެވުނު އެންމެޚާއްޞަ އަޅުކަމެވެ‪ .‬ދީނުގެ ތަނބެވެ‪ .‬ޤިޔާމަތް ދުވަހުގައި އެންމެ‬
‫ފުރަތަމަ ޙިސާބު ބެއްލެވޭ އަޅުކަމެވެ‪ .‬ވީމާ ކޮންމެ މީހަކުވެސް އެމީހަކު ކުރާނަމާދު އެއީ‬
‫ﷲގެ ޙަޟުރަތުގައި މަޤުބޫލު ނަމާދަކަށް ހަދަން މަސައްކަތް ކުރަންވާނެއެވެ‪ .‬ދީނުގެ‬
‫އެއްވެސް އަޅުކަމަކީ މީހަކު ހިތަށް ފެންނަހާ ގޮތަކަށް އަދާކުރުމަށް ފަރުޟުކުރެވިފައި ހުރި‬
‫ކަންތައްތަކެއް ނޫނެވެ‪ .‬ކޮންމެ އަޅުކަމެއްވެސް އަދާކުރަންޖެހޭނީ ރަސޫލުﷲ ‪r‬‬
‫އުއްމަތަށް ދަސްކޮށްދެއްވި ގޮތަށެވެ‪ .‬ކީރިތި ރަސޫލާ ‪ r‬ނަމާދުފުޅުކުރެއްވި ގޮތް‬
‫އަޞްޙާބު ބޭކަލުން ދެކެވަޑައިގަތެވެ‪ .‬އުއްމަތުގެ މީހުންނަށް އެމާތް ނަބިއްޔާ ‪r‬‬
‫ކުރެއްވެވި ވަޞިއްޔަތުގައި އައިސްފައިވަނީ މިފަދައިންނެވެ‪ " .‬ތިމަންކަލޭގެފާނު ނަމާދު‬
‫ކުރައްވަނިކޮށް ތިޔަބައިމީހުން ދުށްގޮތަށް ނަމާދުކުރާށެވެ‪ ".‬ކީރިތި ރަސޫލުﷲ ‪ r‬ނަމާދު‬
‫ރިވާޔަތްތައް‬ ‫ޞައްޙަ‬ ‫ގޮތުގެ‬ ‫ދެކެވަޑައިގެންނެވި‬ ‫ޞަޙާބީން‬ ‫ކުރައްވަނިކޮށް‬
‫އަޅުގަނޑުމެންނާއި ހަމައަށް ވަނީ އައިސްފައެވެ‪ .‬އެހުރިހާ ރިވާޔަތްތަކެއް ފަޟީލަތުއް‬
‫ޝައިޚު މުޙައްމަދު އިބްރާހީމްގެ މިފޮތުގައި ގެންނަވާފައި ވެއެވެ‪ .‬ވީމާ ސުންނަތާ‬
‫އެއްގޮތަށް ނަމާދުކުރަން ދަސްކުރަން އެދޭ ހަމަ ކޮންމެ މީހަކަށް އަޅުގަނޑު ދޭން އޮތް‬
‫ނަޞޭޙަތަކީ އޭނާގެ އެދުރެއް ކަމުގައި ނުވަތަ އުސްތާޛެއް ކަމުގައި މިފޮތް ހެދުމެވެ‪.‬‬
‫މީހަކު ލިޔާ ފޮތަކަށް ޢިލްމީ ދަރަޖައެއް ދިނުމަށްޓަކާ ބަލަންޖެހޭ ހަމަތަކަކާއި‬
‫އުޞޫލުތަކެއް ހުރެއެވެ‪ .‬މައުޟޫޢުތައް ތަރުތީބު ކުރެވިފައިވާ ގޮތެވެ‪ .‬ކިޔާ މީހުންނަށް‬
‫ފަސޭހަކަމާއި އެކު ވިސްނޭފަދަ ސާދާ ޢިބާރާތްތައް ބޭނުންކޮށްފައި ހުރުމެވެ‪ .‬މަޢުލޫމާތު‬

‫‪16‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ހޯދި މަޞްދަރުތައް އެނގެން ހުރުމެވެ‪ .‬މިހުރިހާ ކަމެއް މިފޮތުގައި ގެންނަވާފައިވަނީ‬

‫ވަރަށް ފުރިހަމައަށެވެ‪ .‬ވީމާ ޢިލްމީ ގޮތުން ބަލާއިރު ފޮތަކަށް ދޭންޖެހޭ އެންމެ މަތީދަރަޖަ‬
‫މިފޮތަށް ދިނުން ޙައްޤެވެ‪.‬‬
‫އަޅުގަނޑުގެ ދުޢާއަކީ މިފޮތުގެ މުޞައްނިފު ފަޟީލަތުއްޝައިޚު މުޙައްމަދު‬
‫ﷲތަޢާލާ‬ ‫ހެޔޮތައުފީޤު‬ ‫ލިޔުއްވުމުގެ‬ ‫ފޮތްތައް‬ ‫ޢިލްމީ‬ ‫މިފަދަ‬ ‫އިބްރާހީމަށް‬
‫މިންވަރުކޮށްދެއްވުމެވެ‪ .‬ފުރިހަމަ ޞިއްޙަތާއި ދިގު ޢުމުރު ޝައިޚަށް ދެއްވަވާ‪ ،‬މުދަލާއި‬
‫ދަރިފަސްކޮޅުގައި ބަރަކާތް ލައްވާށިއެވެ! ޝައިޚުގެ " ﻛﺘﺎﺏ ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﺓ " އަކީ މިހާރު މިތިބަ‬
‫ޖީލުގެ މީހުންނާއި ފަހުން އަންނަން ތިބިހާ ޖީލުގެ ހުރިހާ އެންމެނަށްވެސް ސުންނަތާ‬
‫އެއްގޮތަށް ނަމާދުކުރަން ދަސްކޮށްދޭ އަގުހުރި ފޮތެއް ކަމުގައި ލައްވާށިއެވެ! އާމީން‪.‬‬

‫‪ -‬ﳏﻤ‪‬ﺪ ﻣﻮﺳﻰ ‪-‬‬

‫‪17‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫‪Ë‬‬
‫‪ m‬‬
‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫ﺍﳊﹶﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﷲِ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻱ ﻓﹶﺮ‪‬ﺽ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓﹶ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﻋ‪‬ﺒﺎﹶﺩ‪‬ﻩ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﻣ‪‬ﺮ‪‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺑﹺﺈﹺﻗﺎﹶﻣ‪‬ﺘ‪‬ﻬﺎﹶ ﻭ‪‬ﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻦﹺ ﺃﹶﺩ‪‬ﺍﺋ‪‬ﻬﺎﹶ‪،‬‬
‫ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻠﱠﻖ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺠﺎﹶﺡ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻟﻔﹶﻼﹶﺡ‪ ‬ﺑﹺﺎﳋﹸﺸ‪‬ﻮﻉﹺ ﻓ‪‬ﻴﻬﺎﹶ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹶﻬﺎﹶ ﻓﹸﺮ‪‬ﻗﺎﹶﻧﺎﹰ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻹِﳝﺎﹶﻥ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻟﻜﹸﻔﹾﺮﹺ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻧﺎﹶﻫ‪‬ﻴ‪‬ﺔﹰ ﻋ‪‬ﻦﹺ‬
‫ﺍﻟﻔﹶﺤ‪‬ﺸﺎﹶﺀِ ﻭ‪‬ﺍﳌﹸﻨ‪‬ﻜﹶﺮﹺ‪ .‬ﻭ‪‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓﹸ ﻭﺍﻟﺴ‪‬ﻼﹶﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﻧ‪‬ﺒﹺﻴﹺّﻨﺎﹶ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﻘﺎﹶﺋ‪‬ﻞﹺ‪" :‬ﺻ‪‬ﻠﱡﻮ‪‬ﺍ ﻛﹶﻤﺎﹶ ﺭ‪‬ﺃﹶﻳ‪‬ﺘ‪‬ﻤ‪‬ﻮ‪‬ﻧﹺﻲ‬
‫ﺃﹸﺻ‪‬ﻠ‪ّ‬ﻲ"‪ ،‬ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺁﻟ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﺃﹶﺻ‪‬ﺤﺎﹶﺑﹺﻪ‪ ‬ﺍﻷَﺗ‪‬ﻘ‪‬ﻴﺎﹶﺀِ ﺍﻟﺒ‪‬ﺮ‪‬ﺭ‪‬ﺓ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﺎﹶﻣ‪‬ﻮ‪‬ﺍ ﺑﹺﹶﺄﻣ‪‬ﺮﹺﻩ‪ ‬ﺣ‪‬ﻖ‪ ‬ﺍﻟﻘ‪‬ﻴﺎﹶﻡﹺ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻧ‪‬ﻘﹶﻠﹸﻮ‪‬ﺍ ﺇﹺﻟﹶﻴ‪‬ﻨﺎﹶ‬
‫ﺻ‪‬ﻼﹶ‪‬ﺗﻪ‪ ‬ﻛﹶﻤﺎﹶ ﺭ‪‬ﺃﹶﻭ‪‬ﻩ‪ ‬ﻳ‪‬ﺼ‪‬ﻠ‪ّ‬ﻲ ﺩ‪‬ﻭ‪‬ﻥﹶ ﺇﹺﻓﹾﺮ‪‬ﺍﻁ‪ ‬ﻭ‪‬ﻻﹶ ‪‬ﺗﻔﹾﺮﹺﻳ‪‬ﻂ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺣ‪‬ﺬﹶﺍ ﺣ‪‬ﺬﹾﻭ‪‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪‬ﺳ‪‬ﻠﹶﻚ‪ ‬ﺳ‪‬ﺒﹺﻴ‪‬ﻠﹶﻬ‪‬ﻢ‪‬‬
‫ﺇﹺﻟﹶﻰ ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻡﹺ ﺍﻟﺪ‪ّ‬ﻳ‪‬ﻦﹺ‪ .‬ﺃﹶﻣﺎﱠ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪:‬‬
‫އެންމެހާ ޙަމްދު ތަޢުރީފެއް ލިބިވޮޑިގެންވަނީ މާތްﷲއަށެވެ‪ .‬އެކަލާނގެއީ‬
‫އެކަލާނގެ އަޅުތަކުންގެ މައްޗަށް ނަމާދު ފަރުޟުކުރެއްވި ރަސްކަލާނގެއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އެއުރެންނަށް‬ ‫އަދާކުރުމަށް‬ ‫ގޮތުގައި‬ ‫ރިވެތި‬ ‫އެނަމާދު‬ ‫ޤާއިމުކުރުމަށާއި‪،‬‬ ‫އެނަމާދު‬
‫މައްޗަށް‬ ‫ޚުޝޫޢަތްތެރިވުމުގެ‬ ‫އެނަމާދުގައި‬ ‫އަދި‬ ‫ރަސްކަލާނގެއެވެ‪.‬‬ ‫އަމުރުކުރެއްވި‬
‫ފާސްވުމާއި‪ ،‬ކާމިޔާބުވުންލެއްވި ރަސްކަލާނގެއެވެ‪ .‬އަދި އީމާންކަމާއި‪ ،‬ކާފިރުކަމާއި‬
‫މުންކަރާތްތަކުން‬ ‫ފާޙިޝްކަންތައްތަކާއި‬ ‫ކަމުގައާއި‪،‬‬ ‫އެއްޗެއް‬ ‫ފަރަގުކޮށްދޭ‬ ‫ދެމެދު‬
‫ނަހީކޮށްދޭ އެއްޗެއް ކަމުގައި އެނަމާދު ލެއްވި ރަސްކަލާނގެއެވެ‪ .‬އަދި "ތިޔަބައިމީހުން‬
‫ތިމަންކަލޭގެފާނު ނަމާދުކުރައްވާތީ ދުށްގޮތަށް ނަމާދުކުރާށެވެ‪ ".‬މިފަދައިން ޙަދީޘްކުރެއްވި‪،‬‬
‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫ހެޔޮލަފާ‬ ‫ތަޤުވާވެރި‬ ‫މުޙައްމަދުގެފާނަށާއި‪،‬‬ ‫ނަބިއްޔާ‬ ‫އަހުރެމެންގެ‬
‫އާލުންނާއި‪ ،‬އަޞްހާބުންނަށް ޞަލަވާތާއި ސަލާމްހުއްޓެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންނަކީ އެކަލޭގެފާނުގެ‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫އަދި‬ ‫ބޭކަލުންނެވެ‪.‬‬ ‫ޢަމަލުކުރެއްވި‬ ‫ގޮތުގައި‬ ‫ޙައްޤު‬ ‫އެއަމުރުފުޅަށް‬
‫އުނިއިތުރު‬ ‫އެއްވެސް‬ ‫ގޮތަށް‪،‬‬ ‫ދެކެވަޑައިގެންނެވި‬ ‫އެބޭކަލުން‬ ‫ނަމާދުކުރައްވަނިކޮށް‬
‫ކުރެއްވުމަކާ ނުލައި‪ ،‬އަހުރެމެންނާ ހަމައަށް އެނަމާދު ނަޤުލުކޮށްދެއްވި ބޭކަލުންނެވެ‪ .‬އަދި‬

‫‪18‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ޤިޔާމަތް ދުވަހާ ހަމައަށް އެބޭކަލުން އުޅުއްވި ގޮތަށް އުޅުނު‪ ،‬އަދި އެބޭކަލުން ހިންގެވި‬
‫މަގުން ހިނގި‪ ،‬ހުރިހާ އެންމެން މިޞަލަވާތާއި ސަލާމުގައި ޝާމިލުކުރަމެވެ‪ .‬އެއަށް ފަހު‬
‫ދަންނައެވެ‪.‬‬
‫ނަމާދަކީ އިސްލާމްވުމަށް ފަހު އެންމެ ފުރަތަމަ އަދާކުރަން ޖެހޭ އަޅުކަމެވެ‪.‬‬
‫އިސްލާމް ދީނުގެ އަސާސެވެ‪ .‬އަދި އެދީނުގެ ޚުލާޞާއެވެ‪ .‬ފަހެ އެނަމާދު އަދާކުރުން‬
‫ޙައްޤުވެގެންވާ ގޮތުގައި އަދާކޮށްފި މީހާ ދަންނައެވެ‪ .‬ހުރިހާ ނުބައި ކަމަކުން އޭނާ‬
‫ސަލާމަތްވާނެއެވެ‪ .‬އަދި ރިވެތި އަޚުލާޤުން އޭނާ ޒީނަތްތެރިވާނެއެވެ‪ .‬އަދި ހުރިހާ ހެޔޮ‬
‫މަގެއް އޭނާއަށް ފަހިވާނެއެވެ‪ .‬އަދި ދުނިޔެއާއި އާޚިރަތް އޭނާއަށް ބާއްޖަވެރިވާނެއެވެ‪.‬‬
‫އަދި މާތްﷲ އޭނާގެ މައްޗަށް ރުހިވޮޑިގަންނަވާނެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫މާނައީ‪:‬‬ ‫‪) Z ) ( ' & %‬ﺍﳌﺆﻣﻨﻮﻥ‪(٢-١ :‬‬ ‫!‬ ‫[! " ‪#‬‬
‫"ހަމަކަށަވަރުން މުއުމިނުން ކާމިޔާބުވެއްޖެއެވެ‪ .‬އެއުރެންނަކީ އެއުރެންގެ ނަމާދުގައި‬
‫ޚުޝޫޢަތްތެރިވާ މީހުންނެވެ‪ ".‬އަދިވެސް ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪W V U T[ .‬‬
‫‪) Zc b a ` _ ^ ! \ [ Z ! X‬ﺍﳌﺆﻣﻨﻮﻥ‪٩ :‬‬
‫– ‪ (١١‬މާނައީ‪" :‬އަދި އެބައިމީހުންނަކީ އެބައިމީހުންގެ ނަމާދުގެ މައްޗަށް ރައްކާތެރިވާ‬
‫ފިރުދައުސް‬ ‫އެބައިމީހުންނަށް‬ ‫އެބައިމީހުންނެވެ‪.‬‬ ‫ބަޔަކީ‬ ‫ވާރުތަވާ‬ ‫މީހުންނެވެ‪.‬‬
‫ވާރުތަވެއެވެ‪ .‬އެތާނގައި އެބައިމީހުން ދެމިތިބޭ ޙާލުއެވެ‪".‬‬
‫ދެންފަހެ ނަމާދު ނުކުރާ މީހުންނާއި‪ ،‬ނަމާދު އަޅާ މީހުން ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫އެބައިމީހުން އިސްލާމްދީން މުގުރާލައިފިއެވެ‪ .‬އަދި އެދީން ފުރަގަހަށް އެއްލާލައިފިއެވެ‪.‬‬
‫މާތްﷲ‬ ‫ޝަރީކުކޮށްފިއެވެ‪.‬‬ ‫މާތްﷲއާ‬ ‫އަޅުކަންކޮށް‪،‬‬ ‫ހަވާނަފްސަށް‬ ‫އަދި‬

‫ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪¡ ~ } | { z y x w[ .‬‬
‫‪) Z £ ¢‬ﻣﺮﱘ‪ (٥٩ :‬މާނައީ‪" :‬އެއުރެންނަށް ފަހު )އިސްވެދިޔަ ހެޔޮލަފާ މީހުންނަށް‬
‫ފަހު( ނުބައި ބަޔަކު އަޔެވެ‪ .‬އެބައިމީހުން ނަމާދު ނަގައިލިއެވެ‪ .‬އަދި އަމިއްލަ އެދުމަށް‬
‫ތަބާވިއެވެ‪ .‬ފަހެ ގަދަފަދަވެގެންވާ ޢަޛާބާ ފަހުން އެބައިމީހުން ބައްދަލުކުރާނެތެވެ‪".‬‬

‫‪19‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ފަހެ ދީނުގެ ޢަމަލުތައް މާތްﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި ޤަބޫލުކުރެވެނީ‪ ،‬ތިން‬

‫ޝަރުޠަކާ އެކުއެވެ‪ .‬އެއީ އިސްލާމްވުމާއި‪ ،‬އިޚުލާޞްތެރިވުމާއި‪ ،‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ދެއްކެވި‬
‫ގޮތަށް އެއަމަލެއް ކުރުމެވެ‪ .‬ފަހެ ނަމާދަކީ ދީނީ ޢަމަލެކެވެ‪ .‬އަދި އެންމެ މާތް‬
‫އަޅުކަމެވެ‪ .‬އަޅާ ކުރާ ނަމާދުގައި މިތިން ޝަރުޠު ފުރިހަމަވުން ލާޒިމެވެ‪ .‬މާތްﷲ‬
‫ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪J I H G F E D C B A @ ? [ .‬‬
‫‪) ZK‬ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ‪ (٨٥ :‬މާނައީ‪" :‬އިސްލާމްދީން ފިޔަވައި އެހެން ދީނެއް‬
‫އިޚުތިޔާރުކޮށްފި މީހާ ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ އޭނާގެ ކިބައިން އެކަން ޤަބޫލު ނުކުރެވޭހުއްޓެވެ‪.‬‬
‫އަދި އާޚިރަތުގައި އޭނާވާހުށީ‪ ،‬ގެއްލެނިވެގެންވާ މީހުންގެ ތެރެއިންނެވެ‪ ".‬އަދިވެސް‬

‫އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) Z o n m l k j i h [ .‬ﺍﻟﺒﻴﻨﺔ‪(٥ :‬‬

‫މާނައީ‪" :‬އަދި އަޅުކަން ﷲއަށް ޚާލިޞްކުރާ ޙާލު‪ ،‬ﷲއަށް އަޅުކަންކުރުމަށް މެނުވީ‪،‬‬
‫އެއުރެންނަށް އަމުރުކުރެވިގެން ނުވެއެވެ‪ ".‬އަދިވެސް އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫[‪) Z È Ç Æ Å Ä Ã Â Á‬ﺍﻷﺣﺰﺍﺏ‪ (٢١ :‬މާނައީ‪" :‬ހަމަކަށަވަރުން‬
‫ﷲގެ ރަސޫލާގެ ކިބާގައި‪ ،‬ތިޔަބައިމީހުންނަށް ރިވެތި ނަމޫނާއެއް ވިއެވެ‪ ".‬ދެންފަހެ‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނަމާދުކުރެއްވި ގޮތް އެމީހަކަށް އެނގުމަށް ފަހު‪ ،‬އެގޮތް ދޫކޮށް އެހެން‬
‫ގޮތެއްގައި ހިފައިފިނަމަ‪ ،‬އޭނާގެ ކިބައިން އެކަން މާތްﷲ ޤަބޫލުކުރައްވާނެތޯއެވެ؟ ފަހެ‬
‫)ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ(‬ ‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪" .‬ﺻ‪‬ﻠﱡﻮ‪‬ﺍ ﻛﹶﻤﺎﹶ ﺭ‪‬ﺃﹶﻳ‪‬ﺘ‪‬ﻤ‪‬ﻮ‪‬ﻧﹺﻲ ﺃﹸﺻ‪‬ﻠ‪ّ‬ﻲ"‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންކަލޭގެފާނު ނަމާދުކުރައްވާތީ ދުށްގޮތަށް ނަމާދުކުރާށެވެ‪".‬‬
‫މިފަދައިން އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރައްވާފައި ވަނިކޮށް‪ ،‬އަހުރެން ނަމާދުކުރާނީ މިވެނި‬
‫މުސްލިމަކަށް‬ ‫އެއްވެސް‬ ‫ބުނުން‬ ‫މިހެން‬ ‫ގޮތަށެވެ‪.‬‬ ‫މަޒުހަބެއްގައިވާ‬ ‫އެވެނި‬
‫ހުއްދަވާނެތޯއެވެ؟ ދެން މިހެން ދެންނެވުމުން މީހަކު ހިތަށް އަރައިފާނެއެވެ‪ .‬އެހެންވިއްޔާ‪،‬‬
‫ހަމަ އިމާމުންނަށް އެނގިވަޑައި ނުގަންނަވަނީ ބާއެވެ! ދަންނައެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންނަކީ‬
‫ޢިލްމުގެ ކަނޑުތަކެކެވެ‪ .‬އެހެން ނަމަވެސް މާތްﷲ އެއްވެސް މީހަކަށް ފުރިހަމަ ޢިލްމެއް‬
‫އެބޭކަލުން‬ ‫އެނގެއެވެ‪.‬‬ ‫އަނެކަކަށް‬ ‫ކަންތައް‬ ‫ނޭނގޭ‬ ‫އެކަކަށް‬ ‫ނުދެއްވައެވެ‪.‬‬
‫ޙާޞިލުކުރެއްވި ޢިލްމު‪ ،‬އިޚުލާޞްތެރިކަމާ އެކު އަހުރެމެންނާ ހަމައަށް އެބޭކަލުން‬
‫‪20‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ފޯރުކޮށްދެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި އެބޭކަލުންނަށް ޞަރީޙަ ނައްޞެއް ލިބިވަޑައި ނުގެންނެވި‬

‫އެބޭކަލުންގެ‬ ‫އެއީ‬ ‫އަދި‬ ‫އިޖުތިހާދުކުރައްވާފައެވެ‪.‬‬ ‫އެބޭކަލުންވަނީ‬ ‫މަސްއަލަތަކުގައި‬
‫ޙައްޤުގައި ހުއްދަވެގެންވާ ކަމެކެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺣ‪‬ﻜﹶﻢ‪‬‬
‫)ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ(‬ ‫ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺎﻛ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓﹶﺎﺟ‪‬ﺘ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﻓﹶﺄﹶﺻ‪‬ﺎﺏ‪ ‬ﻓﹶﻠﹶﻪ‪ ‬ﺃﹶﺟ‪‬ﺮ‪‬ﺍﻥ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺣ‪‬ﻜﹶﻢ‪ ‬ﻓﹶﺎﺟ‪‬ﺘ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﻓﹶﺄﹶﺧ‪‬ﻄﹶﺄﹶ ﻓﹶﻠﹶﻪ‪ ‬ﺃﹶﺟ‪‬ﺮ‪"‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ޙާކިމު ނުވަތަ ޢިލްމުވެރިޔާ ޙުކުމެއް ކުރާ ހިނދު‪ ،‬ފަހެ )ޞަރީޙަ ދަލީލެއް‬
‫ނުލިބުމުގެ ސަބަބުން އެޙުކުމުގައި( އިޖުތިހާދުކޮށް ޙައްޤާ ދިމާވެއްޖެނަމަ‪ ،‬ފަހެ އޭނާއަށް‬
‫ދެއަޖުރު ލިބިގެންވެއެވެ‪) .‬އެއީ ޙައްޤާ ދިމާވުމުގެ އަޖުރާއި އިޖުތިހާދުގެ އަޖުރެވެ‪ (.‬އަދި‬
‫އޭނާ ޙުކުމެއް ކުރާ ހިނދު‪ ،‬ފަހެ އިޖުތިހާދުކޮށް ޙައްޤާ ދިމާ ނުވެއްޖެނަމަ‪ ،‬އޭނާއަށް‬
‫އެއްއަޖުރު ލިބިގެންވެއެވެ‪) .‬އެއީ ހަމައެކަނި އިޖުތިހާދުގެ އަޖުރެވެ‪ "(.‬ފަހެ އެބޭކަލުންގެ‬
‫އިޖުތިހާދީ މަސްއަލަތަކުގައި އަހުރެމެން ދާން ޖެހޭނީ ދަލީލުވާ ކޮޅަކަށެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ޞަރީޙަވެގެންވާ‪ ،‬ޞައްޙަ ދަލީލާ އިދިކޮޅަށްވާ ކޮންމެ ބަހަކީ ބާޠިލުވެގެންވާ ބަހެކެވެ‪ .‬އެއީ‬
‫ކިތަންމެ ބޮޑު ޢިލްމުވެރިޔަކު ވިދާޅުވެފައި ވީނަމަވެސް މެއެވެ‪ .‬އިމާމު މާލިކު ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪-‬‬
‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ﻛﹸﻞﱡ ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪ ‬ﻳ‪‬ﺆ‪‬ﺧ‪‬ﺬﹸ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹶﻮ‪‬ﻟ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﻳ‪‬ﺮ‪‬ﺩ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺻﺎﹶﺣ‪‬ﺐ‪ ‬ﻫٰﺬﹶﺍ ﺍﻟﹾﻘﹶﺒ‪‬ﺮﹺ" )ﺍﳌﻮﻃﺄ( މާނައީ‪:‬‬
‫"ކޮންމެ މީހަކީވެސް އޭނާގެ ބައެއް ބަސް ޤަބޫލުކުރެވި‪ ،‬އަދި ބައެއް ބަސް ރައްދުކުރެވޭނެ‬
‫މީހެކެވެ‪ .‬އެއީ މިމަހާނާގެ ވެރިޔާ )އެބަހީ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ (r‬ފިޔަވައެވެ‪ ".‬ފަހެ އިމާމު‬
‫މާލިކަކީ އެޒަމާނުގައި މަދީނާގައި ހުންނެވި އެންމެ ބޮޑު ޢިލްމުވެރިޔާއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫އެވަނީ މިފަދައިން ވިދާޅުވެފައެވެ‪ .‬އެއްވެސް އިމާމުވެރި ބޭކަލަކު ދަލީލެއް ނެތި‬
‫އެބޭކަލުންނަށް ތަބާވުމަކަށް އަމުރުކުރައްވާފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އަދިކިއެއްތަ! އެބޭކަލުން ވަނީ‬
‫އެފަދަ ބަސްތަކުން ބަރީއަވެ ވަޑައިގެންފައެވެ‪ .‬ފަހެ މިމަސްއަލައާ މެދު‪ ،‬ހަތަރު‬
‫އިމާމުންގެ ބަސްފުޅުތައް މިތާނގައި ނަޤުލުކޮށްލުމަކީ މުހިންމު ކަމެއް ކަމުގައި ދެކެމެވެ‪.‬‬
‫ޘާބިތެވެ‪.‬‬ ‫ބުނު‬ ‫ނުޢުމާނު‬ ‫ނަންފުޅަކީ‬ ‫)ފުރިހަމަ‬ ‫ﺍﻹِﻣﺎﹶﻡ ﺃﹶﺑ‪‬ﻮ ﺣ‪‬ﻨﹺﻴ‪‬ﻔﹶﺔ‪:‬‬
‫ހިޖުރައިން‬ ‫އުފަންވެވަޑައިގަތީ‬ ‫މިކަލޭގެފާނަށެވެ‪.‬‬ ‫ނިސްބަތްވެގެންވަނީ‬ ‫ޙަނަފީމަޒުހަބު‬
‫‪ 80‬ވަނަ އަހަރުގައެވެ‪ .‬އަދި އަވަހާރަވެވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން ‪ 150‬ވަނަ އަހަރުގައެވެ‪(.‬‬
‫)ﺍﺑﻦ ﻋﺎﺑﺪﻳﻦ ﰲ " ﺍﳊﺎﺷﻴﺔ " ‪(63 / 1‬‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺻ‪‬ﺢ‪ ‬ﺍﳊﹶﺪ‪‬ﻳ‪‬ﺚﹸ ﻓﹶﻬ‪‬ﻮ‪ ‬ﻣ‪‬ﺬﹾﻫ‪‬ﺒﹺﻲ"‬

‫‪21‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މާނައީ‪" :‬ޙަދީޘް ޞައްޙަވެއްޖެނަމަ‪ ،‬ފަހެ އެއީ އަހުރެންގެ މަޒުހަބެވެ‪ ".‬އަދިވެސް‬

‫)ﺍﺑﻦ ﻋﺎﺑﺪﻳﻦ‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ﻻﹶ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﻞﱡ ‪‬ﻷَﺣ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﺄﹾﺧ‪‬ﺬﹶ ﺑﹺﻘﹶﻮ‪‬ﻟ‪‬ﻨﺎﹶ ﻣﺎﹶ ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹶﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﻳ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﺧ‪‬ﺬﹾﻧﺎﹶﻩ‪"‬‬
‫ﰲ " ﺣﺎﺷﻴﺘﻪ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﺒﺤﺮ ﺍﻟﺮﺍﺋﻖ " ‪ (293 / 6‬މާނައީ‪" :‬އަހުރެމެންގެ ބަހުގައި‪ ،‬އެބަސް އަހުރެމެން‬
‫ޙާޞިލުކުރީ ކޮން ތަނަކުންކަން ނޭނގެނީސް‪ ،‬ހިފުން ހަމަ އެކަކަށްވެސް ހުއްދަވެގެން‬
‫ނުވެއެވެ‪ ".‬އަދިވެސް ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﻗﹸﻠﹾﺖ‪ ‬ﻗﹶﻮ‪‬ﻻﹰ ﻳ‪‬ﺨﺎﹶﻟ‪‬ﻒ‪ ‬ﻛ‪‬ﺘﺎﹶﺏ‪ ‬ﺍﷲِ ﺗ‪‬ﻌﺎﹶﱃ ﻭ‪‬ﺧ‪‬ﺒ‪‬ﺮ‪‬‬
‫ﻓﹶﺎﺗ‪‬ﺮ‪‬ﻛﹸﻮ‪‬ﺍ ﻗﹶﻮ‪‬ﻟ‪‬ﻲ" )ﺍﻟﻔﻼﱐ ﰲ ﺍﻹﻳﻘﺎﻅ ﺹ ‪ (50‬މާނައީ‪" :‬ﷲ ތަޢާލާގެ ފޮތާއި‪،‬‬ ‫ﺍﻟﺮ‪‬ﺳ‪‬ﻮ‪‬ﻝﹺ ‪r‬‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ސުންނަތާ )ޙަދީޘާ( ޚިލާފުވާ ބަހެއް އަހުރެން ބުނެފިނަމަ އަހުރެންގެ‬
‫ބަސް ދޫކޮށްލާށެވެ‪".‬‬
‫ﺍﻹِﻣﺎﹶﻡ ﻣﺎﹶﻟ‪‬ﻚ‪) :‬ފުރިހަމަ ނަންފުޅަކީ މާލިކު ބުނު އަނަސް ބުނު މާލިކު ބުނު‬
‫އަބޫޢާމިރު އަލްއަޞްބަޙީއެވެ‪ .‬މާލިކީ މަޒުހަބު ނިސްބަތްވެގެންވަނީ މިކަލޭގެފާނަށެވެ‪.‬‬
‫އަވަހާރަވެވަޑައިގަތީ‬ ‫އަދި‬ ‫އަހަރުގައެވެ‪.‬‬ ‫ވަނަ‬ ‫‪93‬‬ ‫ހިޖުރައިން‬ ‫އުފަންވެވަޑައިގަތީ‬
‫ވަނަ އަހަރުގައެވެ‪ (.‬ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻤﺎﹶ ﺃﹶﻧﺎﹶ ﺑ‪‬ﺸ‪‬ﺮ‪ ‬ﺃﹸﺧ‪‬ﻄ‪‬ﺊﹸ ﻭ‪‬ﺃﹸﺻ‪‬ﻴ‪‬ﺐ‪،‬‬ ‫ހިޖުރައިން ‪179‬‬

‫ﻓﹶﺎﻧ‪‬ﻈﹸﺮ‪‬ﻭ‪‬ﺍ ﻓ‪‬ﻲ ﺭ‪‬ﺃﹾﻳﹺﻲ ﻓﹶﻜﹸﻞﱡ ﻣﺎﹶ ﻭ‪‬ﺍﻓﹶﻖ‪ ‬ﺍﻟﹾﻜ‪‬ﺘﺎﹶﺏ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻟﺴ‪‬ـﻨ‪‬ﺔﹶ ﻓﹶﺨ‪‬ﺬﹸﻭ‪‬ﻩ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻛﹸﻞﱡ ﻣﺎﹶ ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﺍﻓ‪‬ﻖﹺ ﺍﻟﹾﻜ‪‬ﺘﺎﹶﺏ‪‬‬
‫‪ (32 /‬މާނައީ‪" :‬ހަމަކަށަވަރުން އަހުރެންނަކީ‬ ‫)ﺍﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﺍﻟﱪ‪ ‬ﰲ ﺍﳉﺎﻣﻊ ‪2‬‬ ‫ﻭ‪‬ﺍﻟﺴ‪‬ـﻨ‪‬ﺔﹶ ﻓﹶﺎﺗ‪‬ﺮ‪‬ﻛﹸﻮ‪‬ﻩ‪"‬‬
‫ހެޔޮކޮށްވެސް‬ ‫އަދި‬ ‫ބުނެވޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫ގޯސްކޮށްވެސް‬ ‫އަހުރެންނަށް‬ ‫އިންސާނަކީމެވެ‪.‬‬
‫ބުނެވޭނެއެވެ‪ .‬ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން އަހުރެންގެ ރައުޔަށް ބަލާށެވެ‪ .‬ފަހެ ޤުރުއާނާ‬
‫ސުންނަތާ ދިމާވެއްޖެ ކޮންމެ ރައުޔެއްގައި ތިޔަބައިމީހުން ހިފާށެވެ‪ .‬އަދި ޤުރުއާނާ‬
‫ސުންނަތާ ދިމާ ނުވެއްޖެ ކޮންމެ ރައުޔެއް ތިޔަބައިމީހުން ދޫކޮށްލާށެވެ‪ ".‬އަދިވެސް‬
‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ﻟﹶﻴ‪‬ﺲ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪ ‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺒﹺﻲﹺّ ‪ r‬ﺇﹺﻻﱠ ﻭ‪‬ﻳ‪‬ﺆ‪‬ﺧ‪‬ﺬﹸ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹶﻮ‪‬ﻟ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﺮ‪‬ﻙ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﻟﻨ‪‬ﺒﹺﻲ‪) "r ‬ﺍﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺪ ﺍﻟﱪ‪ ‬ﰲ ﺍﳉﺎﻣﻊ ‪ (91 / 2‬މާނައީ‪" :‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އަށް ފަހުގައި‪ ،‬އެމީހެއްގެ ބައެއް ބަސް‬
‫ޤަބޫލުކުރެވި‪ ،‬އަދި ބައެއް ބަސް ދޫކޮށް ނުލެވޭނެ ހަމަ އެކަކުވެސް ނުވެއެވެ‪ .‬އެއީ ﺭﺳﻮﻝ‬
‫ﺍﷲ ‪ r‬ފިޔަވައެވެ‪".‬‬
‫ﺍﻹِﻣﺎﹶﻡ‪ ‬ﺍﻟﺸ‪‬ﺎﻓ‪‬ﻌ‪‬ﻲ‪) :‬ފުރިހަމަ ނަންފުޅަކީ މުޙައްމަދު ބުނު އިދުރީސް ބުނު‬
‫ޢައްބާސް ބުނު ޢުޘްމާނު ބުނު ޝާފިޢު އަލްހާޝިމީ އަލްމުއްޠަލިބީއެވެ‪ .‬ޝާފިޢީމަޒުހަބު‬

‫‪22‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނިސްބަތްވެގެންވަނީ މިކަލޭގެފާނަށެވެ‪ .‬އުފަންވެވަޑައިގަތީ އިމާމު އަބޫޙަނީފާ އަވަހާރަވެ‬

‫ވަޑައިގެންނެވި އަހަރުގައެވެ‪ .‬އެބަހީ ހިޖުރައިން ‪ 150‬ވަނަ އަހަރުގައެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ވަނަ އަހަރުގައެވެ‪ (.‬ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ﺃﹶﺟ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪‬‬ ‫އަވަހާރަވެވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން ‪204‬‬

‫ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴ‪‬ﻠ‪‬ﻤ‪‬ﻮ‪‬ﻥﹶ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺃﹶﻥﱠ ﻣ‪‬ﻦﹺ ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﺒﺎﹶﻥﹶ ﻟﹶﻪ‪ ‬ﺳ‪‬ﻨ‪‬ﺔﹲ ﻋ‪‬ﻦ‪ ‬ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮ‪‬ﻝﹺ ﺍﷲِ ‪ r‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﻞﱠ ﻟﹶﻪ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﺪ‪‬ﻋ‪‬ﻬﺎﹶ ﻟ‪‬ﻘﹶﻮ‪‬ﻝﹺ‬
‫ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪) "‬ﺍﻟﻔﻼﱐ ﺹ ‪ (68‬މާނައީ‪" :‬އެމީހަކަށް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ކިބައިން ސުންނަތެއް‬
‫)ޙަދީޘެއް( ފާޅުވެ ބާޔާންވެއްޖެ މީހާ‪ ،‬އެއްވެސް މީހެއްގެ ބަހަކަށް އެސުންނަތް ދޫކޮށްލުން‬
‫އޭނާއަށް ހުއްދަވެގެން ނުވާ ކަމަށް ހުރިހާ މުސްލިމުން އިއްތިފާޤުވެފައިވެއެވެ‪ ".‬އަދިވެސް‬
‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﻭ‪‬ﺟ‪‬ﺪ‪‬ﺗ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﻛ‪‬ﺘﺎﹶﺑﹺﻲ ﺧ‪‬ﻼﹶﻑ‪ ‬ﺳ‪‬ﻨ‪‬ﺔ‪ ‬ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮ‪‬ﻝﹺ ﺍﷲِ ‪ r‬ﻓﹶﻘﹸﻮ‪‬ﻟﹸﻮ‪‬ﺍ ﺑﹺﺴ‪‬ﻨ‪‬ﺔ‪ ‬ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮ‪‬ﻝﹺ‬
‫ﻭ‪‬ﺩ‪‬ﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺍ ﻣﺎﹶ ﻗﹸﻠﹾﺖ‪ ) "‬ﺍﻟﻨﻮﻭﻱ ﰲ ﺍ‪‬ﻤﻮﻉ ‪ ( 63 / 1‬މާނައީ‪" :‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ސުންނަތާ‬ ‫ﺍﷲِ ‪r‬‬
‫)ޙަދީޘާ( ޚިލާފު ބަހެއް އަހުރެންގެ ފޮތުން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ފެނިއްޖެނަމަ‪ ،‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ގެ ސުންނަތާ އެއްގޮތަށް ތިޔަބައިމީހުން ބުނާށެވެ‪ .‬އަދި އަހުރެން ބުނެފައިވާ ބަސް‬
‫ދޫކޮށްލާށެވެ‪ ".‬އަދިވެސް ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ﻛﹸﻞﱡ ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﺄﹶﻟﹶﺔ‪ ‬ﺻ‪‬ﺢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴ‪‬ﻬﺎﹶ ﺍﻟﹾﺨ‪‬ﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦ‪ ‬ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮ‪‬ﻝﹺ ﺍﷲِ‬
‫)ﺃﺑﻮ ﻧﻌﻴﻢ ﰲ‬ ‫‪ r‬ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻫ‪‬ﻞﹺ ﺍﻟﻨ‪‬ﻘﹾﻞﹺ ﺑﹺﺨ‪‬ﻼﹶﻑ‪ ‬ﻣﺎﹶ ﻗﹸﻠﹾﺖ‪ ،‬ﻓﹶﺄﹶﻧﺎﹶ ﺭ‪‬ﺍﺟﹺﻊ‪ ‬ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﻬﺎﹶ ﻓ‪‬ﻲ ﺣ‪‬ﻴﺎﹶﺗ‪‬ﻲ ﻭ‪‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻮ‪‬ﺗ‪‬ﻲ"‬
‫ﺍﳊﻠﻴﺔ ‪ (107 / 9‬މާނައީ‪" :‬އެމަސްއަލައަކާ މެދު އަހުރެން ބުނެފައިވާ ބަހާ ޚިލާފަށް‪ ،‬ﺭﺳﻮﻝ‬
‫ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ކިބައިން މުޙައްދިޘުންގެ އަރިހުގައި ޙަދީޘް ޞައްޙަވެއްޖެ ކޮންމެ މަސްއަލައެއް‬
‫ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ އަހުރެންގެ ޙަޔާތުގައާއި އަދި މަރުވުމަށް ފަހުގައިވެސް‪ ،‬އަހުރެން‬
‫އެމަސްއަލައާ ބެހޭގޮތުން ބުނެފައިވާ ބަސް‪ ،‬އަހުރެން އަނބުރައި ގެންނަމެވެ‪".‬‬
‫ﺍﻹِﻣﺎﹶﻡ ﺃﹶﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪) :‬ފުރިހަމަ ނަންފުޅަކީ އަޙުމަދު ބުނު ޙަންބަލް ބުނު ހިލާލު‬
‫ބުނު އަސަދު އައްޝައިބާނީ އަލްމަރުވަޒީއެވެ‪ .‬ޙަންބަލީ މަޒުހަބު ނިސްބަތްވެގެންވަނީ‬
‫އަދި‬ ‫އަހަރުގައެވެ‪.‬‬ ‫ވަނަ‬ ‫‪164‬‬ ‫ހިޖުރައިން‬ ‫އުފަންވެވަޑައިގަތީ‬ ‫މިކަލޭގެފާނަށެވެ‪.‬‬
‫ވަނަ އަހަރުގައެވެ‪ (.‬ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ﻻﹶ ﺗ‪‬ﻘﹶﻠ‪ّ‬ﺪ‪‬ﻧﹺﻲ‬ ‫އަވަހާރަވެވަޑައިގަތީ ހިޖުރައިން ‪241‬‬

‫)ﺍﺑﻦ ﺍﻟﻘﻴ‪‬ﻢ‬ ‫ﻭ‪‬ﻻﹶ ﺗ‪‬ﻘﹶﻠ‪ّ‬ﺪ‪ ‬ﻣﺎﹶﻟ‪‬ﻜﺎﹰ ﻭ‪‬ﻻﹶ ﺍﻟﺸ‪‬ﺎﻓ‪‬ﻌ‪‬ﻲ ﻭ‪‬ﻻﹶ ﺍﻷَﻭ‪‬ﺯ‪‬ﺍﻋ‪‬ﻲ ﻭ‪‬ﻻﹶ ﺍﻟﺜﱠﻮ‪‬ﺭﹺﻱ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺧ‪‬ﺬﹾ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺣ‪‬ﻴ‪‬ﺚﹸ ﺃﹶﺧ‪‬ﺬﹸﻭ‪‬ﺍ"‬
‫‪ (302 /‬މާނައީ‪" :‬އަހުރެންނަށް ތަޤުލީދު ނުކުރާށެވެ‪) .‬ދަލީލަކާ ނުލައި‬ ‫ﰲ ﺇﻋﻼﻡ ﺍﳌﻮﻗﹼﻌﲔ ‪2‬‬

‫އަހުރެންގެ ބަހުގައި ނުހިފާށެވެ‪ (.‬އަދި މާލިކަށާއި‪ ،‬ޝާފިޢީއަށާއި‪ ،‬އައުޒާޢީއަށާއި‪،‬‬

‫‪23‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ޘައުރީއަށްވެސް ތަޤުލީދު ނުކުރާށެވެ‪ .‬އެބޭކަލުން ދަލީލު ނެންގެވި ތަނަކުން ދަލީލު‬

‫އަދިވެސް‬ ‫ނަގާށެވެ‪"(.‬‬ ‫ދަލީލު‬ ‫ސުންނަތުން‬ ‫ޤުރުއާނާ‬ ‫)އެބަހީ‬ ‫ނަގާށެވެ‪.‬‬
‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ﺭ‪‬ﺃﹾﻱ‪ ‬ﺍﻷَﻭ‪‬ﺯ‪‬ﺍﻋ‪‬ﻲ ﻭ‪‬ﺭ‪‬ﺃﹾﻱ‪ ‬ﻣﺎﹶﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﻭ‪‬ﺭ‪‬ﺃﹾﻱ‪ ‬ﺃﹶﺑﹺﻲ ﺣ‪‬ﻨﹺﻴ‪‬ﻔﹶﺔﹶ ﻛﹸﻠﱡﻪ‪ ‬ﺭ‪‬ﺃﹾﻱ‪ ‬ﻭ‪‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﺪ‪‬ﻱ‬
‫މާނައީ‪" :‬އައުޒާޢީގެ‬ ‫)ﺍﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﺍﻟﱪ‪ ‬ﰲ ﺍﳉﺎﻣﻊ ‪(149 / 2‬‬ ‫ﺳ‪‬ﻮ‪‬ﺍﺀٌ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻤﺎﹶ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺠ‪‬ﺔﹸ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻵﺛﺎﹶﺭﹺ"‬
‫ރައުޔާއި‪ ،‬މާލިކުގެ ރައުޔާއި‪ ،‬އަބޫޙަނީފާގެ ރައުޔާއި‪ ،‬މިހުރިހާ ރައުޔަކީ ހަމަ ރައުޔެވެ‪.‬‬
‫އަދި އަހުރެންގެ ގާތުގައި އެހުރިހާ ރައުޔެއް ހަމަހަމަވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި ހަމަކަށަވަރުން‬
‫ޙުއްޖަތްވަނީ ޙަދީޘްތަކުގައެވެ‪ ".‬އަދިވެސް ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺭ‪‬ﺩ‪ ‬ﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻳ‪‬ﺚﹶ ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮ‪‬ﻝﹺ ﺍﷲِ‬
‫ﻓﹶﻬ‪‬ﻮ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺷ‪‬ﻔﺎﹶ ﻫ‪‬ﻠﹶﻜﹶﺔ‪) "‬ﺍﺑﻦ ﺍﳉﻮﺯﻱ ﰲ ﺍﳌﻨﺎﻗﺐ ﺹ ‪ (182‬މާނައީ‪" :‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ޙަދީޘް‬ ‫‪r‬‬
‫ރައްދުކޮށްފި މީހާ ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ އޭނާ ވާހުށީ ހަލާކެއްގެ ތުންފަތް މަތީގައެވެ‪".‬‬
‫ދެން‬ ‫ބަސްފުޅުތަކެވެ‪.‬‬ ‫އިމާމުންގެ‬ ‫އެވަނީ‬ ‫ކުރިމަތީގައި‬ ‫ތިބާގެ‬ ‫ފަހެ‬
‫ފިކުރުކޮށްބަލާށެވެ‪ .‬އެއްވެސް މީހަކަށް ޞައްޙަ ދަލީލާ އިދިކޮޅަށް އެބޭކަލުންނަށް ތަބާވުން‬
‫ތަބާވީނަމަވެސް‬ ‫އެބޭކަލުންނާ‬ ‫މީހަކު‬ ‫އެގޮތަށް‬ ‫އަދި‬ ‫ހެއްޔެވެ؟‬ ‫ޞައްޙަވެގެންވާނެ‬
‫އެބޭކަލުން އޭނާގެ ކިބައިން ބަރީއަވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ސުނަތް ޖަމާޢަތުގެ‬
‫އަހުލުވެރިއެއް ކަމަށް ދަޢުވާކުރާ ކޮންމެ މީހެއްގެ މައްޗަށް ވާޖިބުވެގެންވަނީ އެމީހަކު‬
‫ދީނުގެ ނަމުގައި ކުރަމުންދާ ހުރިހާ ޢަމަލުތަކެއްގެ މައްޗަށް ޞައްޙަ ދަލީލު ހޯދުމެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ މިފޮތަކީ ނަމާދާ ބެހޭގޮތުން އެކުލަވާލެވިފައިވާ ފޮތެކެވެ‪ .‬ފަރުޟު‬
‫މިފޮތުގައި‬ ‫ދާންދެން‪،‬‬ ‫ނަމާދަކަށް‬ ‫ސުންނަތް‬ ‫ހުރިހާ‬ ‫ފެށިގެން‬ ‫ނަމާދުތަކުން‬
‫ބަޔާންކުރެވިފައި ވާނެއެވެ‪ .‬ޞައްޙަ ދަލީލުތަކާ އެކުއެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް މަސްއަލަތަކުގައި‬
‫ޢިލްމުވެރިންގެ އިޚުތިލާފާއި އޭގެ ރާޖިޙު ގޮތް ބަޔާންކޮށްފައި ވާނެއެވެ‪ .‬އަދި އަޅުގަނޑު‬
‫މިފޮތް އެކުލަވައިލުމުގައި‪ ،‬މާތްﷲގެ ޙަޟުރަތުން މަދަދަށް އެދުމަށް ފަހުގައި މަޢުލޫމާތު‬
‫ނެގި ފޮތްތަކަކީ‪:‬‬
‫މުއައްލިފު‬ ‫ފޮތް‬ ‫މުއައްލިފު‬ ‫ފޮތް‬
‫ﺍﻷَﻟﺒﺎﹶﻧﹺﻲ‪.‬‬ ‫ﺻ‪‬ﻔﹶﺔﹸ ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪:‬‬ ‫ﺳ‪‬ﻴﹺّﺪ‪ ‬ﺳﺎﹶﺑﹺﻖ‪.‬‬ ‫ﻓ‪‬ﻘﹾﻪ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ـﻨ‪‬ﺔ‪:‬‬
‫ﺍﻷَﻟﺒﺎﹶﻧﹺﻲ‪.‬‬ ‫ﺻ‪‬ﻼﹶﺓﹸ ﺍﻟﺘ‪‬ﺮ‪‬ﺍﻭﹺﻳﺢ‪:‬‬ ‫ﺍﻟﺸ‪‬ﻮ‪‬ﻛﺎﹶﻧﹺﻲ‪.‬‬ ‫ﻧ‪‬ﻴ‪‬ﻞﹸ ﺍﻷَﻭ‪‬ﻃﺎﹶﺭ‪:‬‬
‫ﺍﻟﻌ‪‬ﺜﹶﻴ‪‬ﻤ‪‬ﲔ‪.‬‬ ‫ﺻ‪‬ﻔﹶﺔﹸ ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪:‬‬ ‫ﺍ‪‬ﺑ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻘﹶﻴﹺّﻢ‪.‬‬ ‫ﺯ‪‬ﺍﺩ‪ ‬ﺍﳌﹶﻌﺎﹶﺩ‪:‬‬
‫‪24‬‬
 ‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ﺍ‪‬ﺑ‪‬ﻦ‪ ‬ﺗ‪‬ﻴ‪‬ﻤ‪‬ﻴ‪‬ﺔ‪.‬‬ ‫ﻣ‪‬ﺠ‪‬ﻤ‪‬ﻮﻉ‪ ‬ﺍﻟﻔﹶﺘﺎﹶﻭ‪‬ﻯ‪:‬‬ ‫ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓﹸ ﻭ‪‬ﺃﹶﺣ‪‬ﻜﺎﹶﻡ‪ ‬ﺗﺎﹶﺭﹺﻛ‪‬ﻬﺎﹶ‪ :‬ﺍ‪‬ﺑ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻘﹶﻴﹺّﻢ‪.‬‬

‫ﺍ‪‬ﺑ‪‬ﻦ‪ ‬ﺭ‪‬ﺷ‪‬ﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﹺﺪ‪‬ﺍﻳ‪‬ﺔﹸ ﺍﳌﹸﺠ‪‬ﺘ‪‬ﻬﹺﺪ‪:‬‬ ‫ﺍﻟﻨ‪‬ﻮ‪‬ﻭﹺﻱ‪.‬‬ ‫ﺍﳌﹶﺠ‪‬ﻤ‪‬ﻮﻉ‪:‬‬
‫ﺍ‪‬ﺑ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹸﺪ‪‬ﺍﻣ‪‬ﺔ‪.‬‬ ‫ﺍﳌﹸﻐ‪‬ﻨﹺﻲ‪:‬‬ ‫ﺍﳌﹸﻨ‪‬ﺬ‪‬ﺭﹺﻱ‪.‬‬ ‫ﺍﻟﺘ‪‬ﺮ‪‬ﻏ‪‬ﻴ‪‬ﺐ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻟﺘ‪‬ﺮ‪‬ﻫ‪‬ﻴﺐ‪:‬‬
‫އަދި ޙަދީޘްތަކުގެ ތަޙުޤީޤަށްޓަކައި ޝައިޚު އަލްބާނީ ތަޙުޤީޤުކުރައްވާފައިވާ‬
‫ފޮތްތަކުން މަދަދު ހޯދީމެވެ‪ .‬އަދި ޟަޢީފު ޙަދީޘެއް ގެނެސްފައިވާނަމަ އޭގެ ޟަޢީފުކަން‬
‫ބޭފުޅަކަށްވެސް‪،‬‬ ‫ކޮންމެ‬ ‫ވިދާޅުވެއްޖެ‬ ‫މިފޮތް‬ ‫ފަހެ‬ ‫ވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ބަޔާންކޮށްފައި‬
‫އެނގި‬ ‫ގޮތް‬ ‫ނަމާދުކުރާނެ‬ ‫އަލީގައި‬ ‫ސުންނަތުގެ‬ ‫ޤުރުއާނާ‬ ‫އިރާދަކުރެއްވިޔާ‬
‫ވަޑައިގަންނަވާނެއެވެ‪ .‬އަދި އޭގެ އިތުރުން ސުނަތް ނަމާދުތަކާއި‪ ،‬އެނަމާދުތައް ކުރާނެ‬
‫ގޮތްވެސް އެނގި ވަޑައިގަންނަވާނެއެވެ‪.‬‬
‫ދުޢާއަކީ މާތްﷲ އަޅުގަނޑަށާއި‪ ،‬ލޮބުވެތި އެންމެހާ އަޚުންނާއި އުޚުތުންނަށް‬
‫ދީނީ‬ ‫ހިތުގައި‬ ‫އަޅަމެންގެ‬ ‫އަދި‬ ‫ތައުފީޤުދެއްވުމެވެ‪.‬‬ ‫ހެޔޮ‬ ‫ލޯބިވުމުގެ‬ ‫ދީންދެކެ‬
‫ބަރާބަރަށް‬ ‫ވަގުތުގައި‬ ‫އޭގެ‬ ‫ނަމާދު‬ ‫އަދި‬ ‫އިތުރުކޮށްދެއްވުމެވެ‪.‬‬ ‫ޝައުޤުވެރިކަން‬
‫އަދާކުރުމުގެ ހެޔޮ ތައުފީޤުދެއްވުމެވެ‪ .‬އަދި އެކަލާނގެ ޙަޟުރަތުން‪ ،‬ނަމާދު އަޅަމެންނަށް‬
‫ގެނަސްދެއްވި މާތް ނަބިއްޔާ އަޅަމެންނަށް އެނަމާދުކުރަން އެންގެވި ގޮތަށް ނަމާދުކުރުމުގެ‬
‫ހެޔޮ ތައުފީޤުދެއްވުމެވެ‪ .‬އަދި އެކަލާނގެ ޙަޟުރަތުން އެދެނީ ނިކަމެތިއަޅާގެ މިކުޑަކުޑަ‬
‫މީޒާނުގައި‬ ‫ހެޔޮކަމުގެ‬ ‫ދުވަހުގައި‬ ‫ޤިޔާމަތް‬ ‫ޤަބޫލުކުރައްވާ‪،‬‬ ‫މަސައްކަތް‬
‫ޝާމިލުކޮށްދެއްވުމެވެ‪ .‬އަދި އެދުވަހުގެ ގަދަފަދަ ޢަޛާބުން ނަޖާވުމުގެ ޒަރިއްޔާއެއް‬
‫ކަމުގައި ލެއްވުމެވެ‪ .‬ﺇﻧ‪‬ﻪ ﲰﻴﻊ ﳎﻴﺐ‪.‬‬
‫ﺻﺤ‪‬ﺒﹺﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻦ‪‬‬
‫ﻭ‪‬ﺻ‪‬ﻠﱠﻰ ﺍﷲُ ﻭ‪‬ﺳ‪‬ﻠﱠﻢ‪ ‬ﻭ‪‬ﺑﺎﹶﺭ‪‬ﻙ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ‪‬ﺧﻴ‪‬ﺮﹺ ﺧ‪‬ﻠﹾﻘ‪‬ﻪ‪ ‬ﻧ‪‬ﺒﹺﻴﹺّﻨﺎﹶ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺁﻟ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪ ‬‬
‫ﺳﺎﹶﺭ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﻧ‪‬ﻬ‪‬ﺠﹺﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻦ‪ ‬ﺑﹺﺴ‪‬ﻨ‪‬ﺘ‪‬ﻪ‪ ‬ﺇﹺﻟﹶﻰ ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻡﹺ ﺍﻟﺪ‪ّ‬ﻳ‪‬ﻦﹺ‪.‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1430 3 -29‬‬
‫‪ -26‬މާރިޗު ‪ 2009‬މ‪.‬‬

‫‪25‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫‪ަ ‬ނމާ ުދ‬

‫ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﺓ ގެ ލުޣަވީ މާނައަކީ ދުޢާއެވެ‪ .‬ﺻﻼﺓ ގެ މިމާނާގައި ﷲގެ އަންނަނިވި‬
‫ބަސްފުޅު ހިމެނެއެވެ‪) Z xw v u t s r q [ .‬ﺍﻟﺘﻮﺑﺔ‪ (١٠٣ :‬މާނައީ‪:‬‬
‫"އަދި ކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ދުޢާކޮށްދެއްވާށެވެ‪ .‬އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން ކަލޭގެފާނުގެ‬
‫ދުޢާ އެއުރެންނަށް ހިތްހަމަޖެހުމެއް ކަމުގައި ވެއެވެ‪".‬‬
‫ދެންފަހެ ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﺓ ގެ ޝަރުޢީ މާނައަކީ ޚާއްޞަ ނިޔަތަކާއެކު‪ ،‬ޚާއްޞަ‬
‫ޢަމަލުތަކަކާއި‪ ،‬ދުލުން ކިޔޭ ޚާއްޞަ ބަސްތަކެއްގެ މައްޗަށް ބިނާވެގެންވާ‪ ،‬ތަކުބީރުން‬
‫ފެށި‪ ،‬ސަލާމުން ނިމޭ އަޅުކަމެކެވެ‪ .‬އެބަހީ ނަމާދެވެ‪.‬‬
‫އަދާކުރެވޭ‬ ‫ﷲއަށް‬ ‫އަދި‬ ‫އަޞްލެވެ‪.‬‬ ‫އަޅުކަމެއްގެ‬ ‫ހުރިހާ‬ ‫ނަމާދަކީ‬
‫ކިޔަމަންތެރިކަމުގެ އަސާސެވެ‪ .‬އަދި ފާފަތައް ފޮހެވޭ ޒަރިއްޔާއެކެވެ‪ .‬ނުބައި ކަންތައް‬
‫މަނާކޮށްދޭ އައްޑަނައެކެވެ‪.‬‬

‫ދ ުނ ަގ ިއ ަނމާ ުދ ެގ ަމޤާމް‬
‫ިސލާމް ީ‬
‫އ ް‬
‫އެއްވެސް އަޅުކަމަކަށް ދެވިފައި ނުވާ މަޤާމެއް އިސްލާމް ދީނުގައި ނަމާދަށް‬
‫ދެވިފައިވެއެވެ‪ .‬ފަހެ ނަމާދަކީ އޭގެ ޒަރިއްޔާއިން ދީން ޤާއިމުވެ އޮންނަ ދީނުގެ ތަނބެވެ‪.‬‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪" .‬ﺭ‪‬ﺃﹾﺱ‪ ‬ﺍﻷَﻣ‪‬ﺮﹺ ﺍ ِﻹﺳ‪‬ﻼﹶﻡ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻤ‪‬ﻮ‪‬ﺩ‪‬ﻩ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓﹸ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺫ‪‬ﺭ‪‬ﻭ‪‬ﺓﹸ‬
‫މާނާއީ‪" :‬ދީނުގެ އަޞްލަކީ އިސްލާމްކަމެވެ‪) .‬އެބަހީ‬ ‫ﺳ‪‬ﻨﺎﹶﻣ‪‬ﻪ‪ ‬ﺍﳉ‪‬ﻬﺎﹶﺩ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺳ‪‬ﺒﹺﻴ‪‬ﻞﹺ ﺍﷲِ"‬
‫)‪(1‬‬

‫ބޯލަނބައި ކިޔަމަންގަތުމެވެ‪ (.‬އަދި އެދީނުގެ ތަނބަކީ ނަމާދެވެ‪ .‬އަދި އެދީނުގެ‬

‫ކުރިބޯއްޓަކީ ﷲގެ މަގުގައި ޖިހާދުކުރުމެވެ‪ ".‬ނަމާދަކީ އަޅުކަންތައްތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ‬
‫ފުރަތަމަ ﷲ ވާޖިބުކުރެއްވި އަޅުކަމެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬މިޢުރާޖު އަރައިވަޑައިގެންނެވި‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ ﻭﻗﺎﻝ ﺣﺪﻳﺚ ﺣﺴﻦ ﺻﺤﻴﺢ‪.‬‬

‫‪26‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އެނަމާދު‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫މައްޗަށް‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫ނެތި‪،‬‬ ‫ވާސިޠާއެއް‬ ‫އެއްވެސް‬ ‫ރޭގައި‬

‫ފަރުޟުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަނަސްގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫މިޢުރާޖު އަރައިވަޑައިގެންނެވި ރޭގައި އެކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ފަންސާސް ނަމާދު‬
‫ފަރުޟުކުރެވުނެވެ‪ .‬ދެން މަދުކުރެވެމުންގޮސް ފަސް ނަމާދަށް ހެދުނެވެ‪ .‬ދެން ނިދާ‬
‫އިއްވެވުނެވެ‪ .‬އޭ މުޙައްމަދެވެ! ހަމަކަށަވަރުން ތިމަންﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި އިއްވިއްޖެ ވަޙީ‬
‫ބަސްފުޅެއް ބަދަލެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬އަދި ކަލޭގެފާނަށް މިފަސް ނަމާދު‪ ،‬ފަންސާސް ނަމާދު‬
‫އަދި‬ ‫)‪(1‬‬
‫ފަދައެވެ‪) .‬އެބަހީ ފަސް ނަމާދުން ފަންސާސް ނަމާދުގެ ޘަވާބު ލިބޭނެއެވެ‪"(.‬‬
‫ނަމާދަކީ ﷲގެ ޙައްޤުތަކުގެ ތެރެއިން‪ ،‬ޤިޔާމަތް ދުވަހުގައި އެންމެ ފުރަތަމަ އަޅާގެ‬
‫ކިބައިން‬ ‫އަނަސްގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ޢަމަލެވެ‪.‬‬ ‫ޙިސާބުބެއްލެވޭނެ‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪" .‬ﺃﹶﻭ‪‬ﻝﹸ‬
‫ﻣﺎﹶ ﻳ‪‬ﺤﺎﹶﺳ‪‬ﺐ‪ ‬ﺑﹺﻪ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪ ‬ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻡ‪ ‬ﺍﻟﹾﻘ‪‬ﻴﺎﹶﻣ‪‬ﺔ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓﹸ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻥﹾ ﺻ‪‬ﻠﹶﺤ‪‬ﺖ‪ ‬ﺻ‪‬ﻠﹶﺢ‪ ‬ﺳﺎﹶﺋ‪‬ﺮ‪ ‬ﻋ‪‬ﻤ‪‬ﻠ‪‬ﻪ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺇﹺﻥﹾ ﻓﹶﺴ‪‬ﺪ‪‬ﺕ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ޤިޔާމަތް ދުވަހު‪ ،‬އެކަމަކުން އަޅާގެ ޙިސާބުބެއްލެވޭނެ‬ ‫ﻓﹶﺴ‪‬ﺪ‪ ‬ﺳﺎﹶﺋ‪‬ﺮ‪ ‬ﻋ‪‬ﻤ‪‬ﻠ‪‬ﻪ‪"‬‬
‫)‪(2‬‬

‫އެންމެ ފުރަތަމަ ޢަމަލަކީ ނަމާދެވެ‪ .‬ފަހެ ނަމާދު ރަނގަޅުވެއްޖެނަމަ އޭނާގެ ހުރިހާ‬

‫ޢަމަލެއް ރަނގަޅުވާ ހުއްޓެވެ‪ .‬އަދި ނަމާދު ފާސިދުވެއްޖެނަމަ އޭނާގެ ހުރިހާ ޢަމަލެއް‬
‫ދޫކުރައްވައި‬ ‫ދުނިޔެ‬ ‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫ނަމާދަކީ‬ ‫އަދި‬ ‫ހުއްޓެވެ‪".‬‬ ‫ފާސިދުވާ‬
‫ވަޑައިގަންނަވަމުން‪ ،‬އެކަމެއްގެ ވަޞިއްޔަތްކުރެއްވި އެންމެ ފަހުގެ ވަޞިއްޔަތްޕުޅެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނުގެ އެންމެ ފަހު ނޭވައިފުޅުގައި ޙަދީޘްކުރައްވަމުން ދިޔައެވެ‪" .‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓﹶ ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓﹶ‬
‫ރައްކާތެރިވާށެވެ‪.‬‬ ‫ނަމާދަށް‬ ‫"ތިޔަބައިމީހުން‬ ‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(3‬‬
‫ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﺎ ﻣ‪‬ﻠﹶﻜﹶﺖ‪ ‬ﺃﹶﻳ‪‬ﻤ‪‬ﺎﻧ‪‬ﻜﹸﻢ‪"‬‬
‫ތިޔަބައިމީހުން ނަމާދަށް ރައްކާތެރިވާށެވެ‪ .‬އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ އަޅު މީހުންނަށްވެސް‬
‫ރައްކާތެރިވާށެވެ‪".‬‬
‫އާޔަތްތަކަށް‬ ‫އައިސްފައިވާ‬ ‫ގޮތުން‬ ‫ބެހޭ‬ ‫ނަމާދާ‬ ‫ޤުރުއާނުގައި‬ ‫ކީރިތި‬
‫ބެލިކަމުގައިވިޔަސް‪ ،‬ނަމާދުގެ މަޤާމާއި ނަމާދުގެ އަހައްމިއްޔަތުކަން ވަރަށް ސާފުކޮށް‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ‪ ،‬ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﻄﹼﱪﺍﱐ ﰲ ﺍﻷﻭﺳﻂ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬
‫‪27‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ބަޔާންވެގެން ދާނެއެވެ‪ .‬ބައެއް ފަހަރު ﷲގެ ޒިކުރާ ގުޅިގެން ނަމާދުގެ ވާހަކަ‬

‫އައިސްފައިވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪¸ ¶ µ ´ [ .‬‬
‫‪) Z ¿¾ ½ ¼ »º ¹‬ﺍﻟﻌﻨﻜﺒﻮﺕ‪ (٤٥ :‬މާނައީ‪" :‬ހަމަކަށަވަރުން‬
‫ނަމާދު‪ ،‬ފާޙިޝްކަންތައްތަކާއި މުންކަރާތްތަކުން )އިންސާނާ( މަނާކޮށްދެއެވެ‪ .‬އަދި އެންމެ‬
‫އެކަލާނގެ‬ ‫އަދިވެސް‬ ‫ކަށަވަރެވެ‪".‬‬ ‫ޒިކުރުކަން‬ ‫ﷲގެ‬ ‫އެއްޗަކީ‬ ‫ބޮޑުވެގެންވާ‬

‫މާނައީ‪" :‬އަދި‬ ‫)ﻃﻪ‪(١٤ :‬‬ ‫ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪Z1 0 / [ .‬‬

‫ތިމަންﷲ ހަނދުމަކުރުމަށްޓަކައި ނަމާދު ޤާއިމުކުރާށެވެ‪ ".‬އަދި ބައެއް ފަހަރު ޒަކާތާ‬
‫ގުޅިގެން ނަމާދުގެ ވާހަކަ އައިސްފައިވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪£[ .‬‬
‫)ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪ (١١٠ :‬މާނައީ‪" :‬އަދި ތިޔަބައިމީހުން ނަމާދު‬ ‫‪Z§ ¦ ¥ ¤‬‬
‫ޤާއިމުކުރާށެވެ‪ .‬އަދި ޒަކާތްދޭށެވެ‪ ".‬އަދި ބައެއް ފަހަރު ކެތްތެރިކަމާ ގުޅިގެން ނަމާދުގެ‬
‫ވާހަކަ އައިސްފައިވެއެވެ‪ .‬އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪¢ ¡ [ .‬‬
‫‪) Z¤£‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪ (٤٥ :‬މާނައީ‪" :‬އަދި ކެތްތެރިކަމާއި ނަމާދުން ތިޔަބައިމީހުން މަދަދަށް‬
‫އެދޭށެވެ‪ ".‬އަދި ބައެއް ފަހަރު ޤުރުބާނީއާ ގުޅިގެން ނަމާދުގެ ވާހަކަ އައިސްފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫މާތްﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪Z « ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £[ .‬‬
‫)ﺍﻷﻧﻌﺎﻡ‪ (١٦٢ :‬މާނައީ‪" :‬ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ‬
‫ނަމާދާއި‪ ،‬ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ޤުރުބާނީއާއި‪ ،‬ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ދިރިހުރުމާއި‪ ،‬މަރުވުން‬
‫ވަނީ ޢާލަމްތަކުގެ ވެރި ﷲއަށެވެ‪".‬‬
‫އިސްލާމް ދީނުގައި ޝަރުޢުކުރެވިގެންވާ އަޅުކަންތަކަށް ބަލާ އިރު‪ ،‬އެދީން‬
‫ދީފައިވާ‬ ‫އަޅުކަމަކަށް‬ ‫ހުރިހާ‬ ‫އެހެން‬ ‫އަހައްމިއްޔަތުކަން‪،‬‬ ‫ދީފައިވާ‬ ‫ނަމާދަށް‬
‫އަހައްމިއްޔަތުކަމަށް ވުރެ ބޮޑެވެ‪ .‬ރަށުގައި ޤާއިމުވެހުންނަ މީހާ ނަމާދުކުރަން ޖެހެއެވެ‪.‬‬
‫ދަތުރުވެރިޔާ ނަމާދުކުރަން ޖެހެއެވެ‪ .‬ގަދަވެ ހުންނަ މީހާއާއި‪ ،‬ބަލިވެ އޮންނަ މީހާ‬
‫ނަމާދުކުރަން ޖެހެއެވެ‪ .‬ކޮޅަށް ހުންނަން ނުކުޅެދިގެންވާ މީހާ‪ ،‬އިށީނދެ އިނދެގެން‬
‫ނަމާދުކުރަން ޖެހެއެވެ‪ .‬އިށީނދެ އިނުމަށް ނުކުޅެދިގެންވާ މީހާ‪ ،‬އޮށޯވެ އޮވެގެން‬
‫‪28‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ވަގުތުކަމުގައިވާ‪،‬‬ ‫ނުރައްކާތެރި‬ ‫އެންމެ‬ ‫އަދިކިއެއްތަ!‬ ‫ޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫ނަމާދުކުރަން‬

‫ހަނގުރާމައިގެ ވަގުތުގައިވެސް ނަމާދު ދޫކޮށްލުން ހުއްދަވެގެން ނުވެއެވެ‪.‬‬
‫ބަސްފުޅު‬ ‫ވަޢީދުގެ‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫މައްޗަށް‬ ‫ފަރުވާކުޑަކުރުމުގެ‬ ‫ނަމާދަށް‬

‫ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪¡ ~ } | { z y x w [ .‬‬
‫‪) Z £ ¢‬ﻣﺮﱘ‪ (٥٩ :‬މާނައީ‪" :‬އެއުރެންނަށް ފަހު )އިސްވެދިޔަ ހެޔޮލަފާ މީހުންނަށް‬
‫ފަހު( ނުބައި ބަޔަކު އަޔެވެ‪ .‬އެބައިމީހުން ނަމާދު ނަގައިލިއެވެ‪ .‬އަދި އަމިއްލަ އެދުމަށް‬
‫ތަބާވިއެވެ‪ .‬ފަހެ ގަދަފަދަވެގެންވާ ޢަޛާބާ ފަހުން އެބައިމީހުން ބައްދަލުކުރާނެތެވެ‪".‬‬
‫‪KJI‬‬ ‫!‬ ‫އަދިވެސް އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪G F [ .‬‬
‫‪) ZM L‬ﺍﳌﺎﻋﻮﻥ‪ (٥ – ٤ :‬މާނައީ‪" :‬ނަމާދުކުރާ މީހުންނަށް ހަލާކުހުއްޓެވެ‪.‬‬
‫އެބައިމީހުންނަކީ އެބައިމީހުންގެ ނަމާދަށް ޣާފިލުވާ މީހުންނެވެ‪".‬‬

‫ަނމާ ުދ ެއޅުމުގެ ުޙކުމް‬

‫ނަމާދަށް އިންކާރުކުރާ ޙާލު‪ ،‬ނަމާދު އެޅުމަކީ ދީނުން ބޭރުވާ ކުފުރެއް ކަމަށް‬
‫އުއްމަތުގެ ހުރިހާ ދަންނަބޭކަލުން އިއްތިފާޤުވެ ވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪ .‬ދެންފަހެ ނަމާދު‬
‫ފަރުޟުވެގެންވާ ކަމަށް އިޢުތިޤާދުކޮށް އެކަމަށް އީމާންވުމާ އެކު ކަންނެތްކަމުން ނުވަތަ‬
‫ޝަރުޢީ ޢުޛުރަކާ ނުލައި ފަރުވާކުޑަކަމުން ނަމާދު އެޅުމަކީވެސް ކުފުރެއް ކަމަށް އަދި‬
‫އެކަމުގެ ސަބަބުން ޤަތުލު ވާޖިބުވެގެންވާ ކަމަށް އެތައް ޞަރީޙަ ނައްޞެއް ވާރިދުވެގެން‬
‫އައިސްފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ޖާބިރުގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺟ‪‬ﻞﹺ ﻭ‪‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﺸ‪‬ﺮ‪‬ﻙ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬މީހާއާ ޝިރުކާ އަދި ކުފުރާ ދެމެދުގައިވާ ހުރަހަކީ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﻭ‪‬ﺍﻟﹾ ﹸﻜﻔﹾﺮﹺ ﺗ‪‬ﺮ‪‬ﻙ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪"‬‬
‫ނަމާދެވެ‪) .‬އެބަހީ ނަމާދު އެޅުމުން އެހުރަސް ނެތިގެން ދާނެއެވެ‪"(.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬

‫‪29‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ބުރައިދާގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬

‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻯ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻨ‪‬ﻨ‪‬ﺎ ﻭ‪‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪‬‬
‫އެބައިމީހުންނާއި‬ ‫"އަހުރެމެންނާއި‬ ‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓﹸ ﻓﹶﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺗ‪‬ﺮ‪‬ﻛﹶﻬ‪‬ﺎ ﻓﹶﻘﹶﺪ‪ ‬ﻛﹶﻔﹶﺮ‪"‬‬
‫)މުނާފިޤުންނާއި( ދެމެދުގައިވާ ޢަހުދަކީ ނަމާދެވެ‪ .‬ފަހެ އެނަމާދު އަޅައިފި މީހާ‬
‫ކާފިރުވެއްޖެކަން ކަށަވަރެވެ‪".‬‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢަމްރު ބުނުލް ޢާޞްގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެއްދުވަހަކު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނަމާދުގެ ވާހަކަފުޅު ދައްކަވަމުން ﺣﺪﻳﺚ‬
‫ކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺣ‪‬ﺎﻓﹶﻆﹶ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﻛﹶﺎﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﻧ‪‬ﻮﺭﺍﹰ ﻭ‪‬ﺑ‪‬ﺮ‪‬ﻫ‪‬ﺎﻧﺎﹰ ﻭ‪‬ﻧ‪‬ﺠ‪‬ﺎﺓﹰ ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻡ‪ ‬ﺍﻟﹾ ‪‬ﻘﻴ‪‬ﻤ‪‬ﺔ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺎﻓ‪‬ﻆﹾ‬
‫ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﻟﹶﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﻜﹸﻦ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﻧ‪‬ﻮﺭﺍﹰ ﻭ‪‬ﻻﹶ ﺑ‪‬ﺮ‪‬ﻫ‪‬ﺎﻧﺎﹰ ﻭ‪‬ﻻﹶ ﻧ‪‬ﺠ‪‬ﺎﺓﹰ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻛﹶﺎﻥﹶ ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻡ‪ ‬ﺍﻟﹾ ‪‬ﻘﻴ‪‬ﺎﻣ‪‬ﺔ‪ ‬ﻣ‪‬ﻊ‪ ‬ﻗﹶﺎﺭ‪‬ﻭﻥﹶ ﻭ‪‬ﻓ‪‬ﺮ‪‬ﻋ‪‬ﻮ‪‬ﻥﹶ ﻭ‪‬ﻫ‪‬ﺎﻣ‪‬ﺎﻥﹶ‬
‫މާނައީ‪" :‬ނަމާދުގެ މައްޗަށް ރައްކާތެރިވެއްޖެ މީހާ ދަންނައެވެ‪.‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﻭ‪‬ﺃﹸﺑ‪‬ﻰ‪ ‬ﺑ‪‬ﻦﹺ ﺧ‪‬ﻠﹶﻒ‪"‬‬
‫އެނަމާދު އޭނާއަށް ޤިޔާމަތް ދުވަހުގައި ނޫރެއް ކަމުގައާއި‪ ،‬ބުރުހާނެއް ކަމުގައާއި‪،‬‬
‫)ޢަޛާބުން( ނަޖާއެއް ކަމުގައި ވާނެއެވެ‪ .‬އަދި ނަމާދުގެ މައްޗަށް ރައްކާތެރި ނުވެއްޖެ މީހާ‬
‫ދަންނައެވެ‪ .‬އެނަމާދު އޭނާއަށް ނޫރެއް ކަމުގައާއި‪ ،‬ބުރުހާނެއް ކަމުގައާއި‪) ،‬ޢަޛާބުން(‬
‫ނަޖާއެއް ކަމުގައި ނުވާނެއެވެ‪ .‬އަދި ޤިޔާމަތް ދުވަހުގައި އޭނާ ވާހުށީ ޤާރޫނާއި‪،‬‬
‫ފިރުޢައުނާއި‪ ،‬ހާމާނާއި އަދި އުބައްޔު ބުނު ޚަލަފާ އެކުގައެވެ‪ ".‬ފަހެ ނަމާދަށް ރައްކާތެރި‬
‫ނުވާ މީހާ ޤިޔާމަތް ދުވަހު ކުފުރުގެ އިމާމުންނާ އެކު ވާނޭކަން ދަލީލުކުރަނީ އޭނާ‬
‫ކާފިރުވާނޭ ކަމަށެވެ‪ .‬ޢައްލާމާ އިބުނުލް ޤައްޔިމު ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪ -‬ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ނަމާދުގެ‬
‫މައްޗަށް ރައްކާތެރިވުން ދޫކޮށްލާ މީހާ ދަންނައެވެ‪ .‬އޭނާ ނަމާދުން ޣާފިލުކުރާ އެއްޗަކީ‬
‫އޭނާގެ މުދަލެވެ‪ .‬ނުވަތަ އޭނާގެ ވެރިކަމެވެ‪ .‬ނުވަތަ އޭނާގެ ރިޔާސަތެވެ‪ .‬ނުވަތަ އޭނާގެ‬
‫ވިޔަފާރިއެވެ‪ .‬ފަހެ އޭނާގެ މުދާ އޭނާ ނަމާދުން ޣާފިލުކޮށްފި ކަމުގައިވާނަމަ އޭނާވާހުށީ‬
‫ޤާރޫނާ އެކުގައެވެ‪ .‬އަދި އޭނާގެ ވެރިކަން އޭނާ ނަމާދުން ޣާފިލުކޮށްފި ކަމުގައިވާނަމަ‬
‫އޭނާވާހުށީ ފިރުޢައުނާ އެކުގައެވެ‪ .‬އަދި އޭނާގެ ރިޔާސަތާއި އޭނާގެ ފުރަދާނަކަން އޭނާ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺻﺤﺎﺏ ﺍﻟﺴ‪‬ﻨﻦ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﻄﹼﱪﺍﱐ ﻭﺍﺑﻦ ﺣﺒﺎﹼﻥ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪30‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނަމާދުން ޣާފިލުކޮށްފި ކަމުގައިވާނަމަ އޭނާވާހުށީ ހާމާނާ އެކުގައެވެ‪ .‬އަދި އޭނާގެ ވިޔަފާރި‬

‫ޚަލަފާ‬ ‫ބުނު‬ ‫އުބައްޔު‬ ‫އޭނާވާހުށީ‬ ‫ކަމުގައިވާނަމަ‬ ‫ޣާފިލުކޮށްފި‬ ‫ނަމާދުން‬ ‫އޭނާ‬
‫)‪(1‬‬
‫އެކުގައެވެ‪".‬‬
‫އަދި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޝަޤީޤު އަލްޢުޤައިލީ ‪-‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪ -‬ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ‬
‫ﺍﷲ ‪ r‬ގެ އަޞްޙާބުބޭކަލުން‪ ،‬ނަމާދު އެޅުން ފިޔަވައި އެއްވެސް ޢަމަލެއް ދޫކޮށްލުން އެއީ‬
‫)‪(2‬‬
‫ކުފުރެއް ކަމުގައި ދެކިވަޑައި ނުގަންނަވަތެވެ‪".‬‬
‫އަދި މުޙައްމަދު ބުނު ނަޞްރު އަލްމަރުވަޒީ ‪-‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪ -‬ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އިމާމު‬
‫ވިދާޅުވަނިކޮށް އަހުރެން އަޑުއެހީމެވެ‪.‬‬ ‫އިސްޙާޤު ބުނު ރާހްވައިހި ‪-‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪-‬‬
‫"ހަމަކަށަވަރުން ނަމާދު އަޅާ މީހާއަކީ ކާފިރެއް ކަމަށް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ އަރިހުން‬
‫ސާބިތުވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި ހަމަ އެފަދައިން ޢިލްމުވެރިންގެ ރައުޔަކީވެސް ނަމާދު ވަގުތު‬
‫ފާއިތުވެ ދަންދެން ޝަރުޢީ އެއްވެސް ޢުޛުރަކާ ނުލައި ގަސްތުގައި ނަމާދު ނުކޮށް‬
‫)‪(3‬‬
‫ހުރެއްޖެ މީހަކީ ކާފިރެއް ކަމަށް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ އަރިހުން ސާބިތުވެގެންވުމެވެ‪".‬‬
‫އަދި އިމާމު އިބުނު ޙަޒްމު ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪ -‬ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬އަސްޙާބުބޭކަލުންގެ‬
‫ތެރެއިން ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺍﳋﻄﺎﹼﺏ އާއި‪ ،‬ﻋﺒﺪ ﺍﻟﺮ‪‬ﲪٰﻦ ﺑﻦ ﻋﻮﻑ އާއި‪ ،‬ﻣﻌﺎﺫ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ އާއި‪ ،‬ﺃﺑﻮ ﻫﺮﻳﺮﺓ‬
‫‪-‬ﺭﺿﻲ ﺍﷲ ﻋﻨﻬﻢ‪ -‬އާއި‪ ،‬އަދިވެސް އެނޫން ބޭކަލުންގެ ކިބައިން ސާބިތުވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫"ފަރުޟު ނަމާދެއް އެނަމާދުގެ ވަގުތު ދަންދެން ގަސްތުގައި ނުކޮށް ހުރެއްޖެ މީހަކީ‬
‫)‪(4‬‬
‫މުރުތައްދުވެފައިވާ ކާފިރެކެވެ‪".‬‬
‫އަދި އިމާމު ﺍﳌﻨﺬﺭﻱ‪- ‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪ -‬ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ނަމާދު އޭގެ ވަގުތު‬
‫ފާއިތުވަންދެން ގަސްތުގައި ނުކޮށް ހުރެއްޖެ މީހާ ކާފިރުވެގެންވާ ކަމަށް ޞަޙާބީންގެ ބޮޑު‬
‫ޖަމާޢަތެއްގެ ކިބައިންނާއި އެބޭކަލުންނަށް ފަހުގައި ވަޑައިގެންނެވި އެތައް ބޭކަލެއްގެ‬
‫ކިބައިން ސާބިތުވެގެންވެއެވެ‪ .‬ސަޙާބީންގެ ތެރެއިން ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺍﳋﻄﺎﹼﺏ އާއި‪ ،‬ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ‬

‫‪ (1‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﺓ ﻭﺃﺣﻜﺎﻡ ﺗﺎﺭﻛﻬﺎ ﻻﺑﻦ ﺍﻟﻘﻴ‪‬ﻢ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﻋﻠﻰ ﺷﺮﻁ ﺍﻟﺸﻴﺨﲔ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺗﻌﻈﻴﻢ ﻗﺪﺭ ﺍﻟﺼﻼﺓ ﶈﻤﺪ ﺑﻦ ﻧﺼﺮ ﺑﻦ ﺍﳊﺠﺎﺝ ﺍﳌﺮﻭﺯﻱ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﺓ ﻭﺃﺣﻜﺎﻡ ﺗﺎﺭﻛﻬﺎ ﻻﺑﻦ ﺍﻟﻘﻴ‪‬ﻢ‪.‬‬
‫‪31‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ﻣﺴﻌﻮﺩ އާއި‪ ،‬ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎﹼﺱ އާއި‪ ،‬ﻣﻌﺎﺫ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ އާއި‪ ،‬ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﺍﷲ އާއި‪ ،‬ﺃﺑﻮ ﺍﻟﺪ‪‬ﺭﺩﺍﺀ‬
‫‪-‬ﺭﺿﻲ ﺍﷲ ﻋﻨﻬﻢ‪ -‬މިއެންމެ ބޭކަލުންގެ ކިބައިން ސާބިތުވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި މިބޭކަލުންނަށް‬
‫ފަހުގައި ވަޑައިގެންނެވި ބޭކަލުންގެ ތެރެއިން ﺃﲪﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ އާއި‪ ،‬ﺇﺳﺤﺎﻕ ﺑﻦ ﺭﺍﻫﻮﻳﻪ އާއި‪،‬‬
‫ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﺍﳌﺒﺎﺭﻙ އާއި‪ ،‬ﺇﺑﺮﺍﻫﻴﻢ ﺍﻟﻨﺨﻌﻲ އާއި‪ ،‬ﺍﳊﻜﻢ ﺑﻦ ﻋﺘﻴﺒﺔ އާއި‪ ،‬ﺃﺑﻮ ﺃﻳ‪‬ﻮﺏ ﺍﻟﺴﺨﺘﻴﺎﱐ އާއި‪،‬‬
‫ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﺍﻟﻄﹼﻴﺎﻟﺴﻲ އާއި‪ ،‬ﺃﺑﻮ ﺑﻜﺮ ﺑﻦ ﺃﰊ ﺷﻴﺒﺔ އާއި‪ ،‬ﺯﻫﲑ ﺑﻦ ﺣﺮﺏ ‪-‬ﺭﲪﻬﻢ ﺍﷲ‪ -‬އާއި‬
‫)‪(1‬‬
‫އަދިވެސް މިނޫން ބޭކަލުންގެ ކިބައިން ސާބިތުވެގެންވެއެވެ‪".‬‬
‫ދެންފަހެ ނަމާދު ގަސްތުގައި އަޅާ މީހާ ޤަތުލުކުރުން ވާޖިބުވެގެންވާ ކަމަށް‬
‫ދަލީލުކުރާ ޙަދީޘްތައް ދަންނައެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢުމަރުގެ‬
‫ނ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރު ް‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺃﹸﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺕ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﺃﹸﻗﹶﺎﺗ‪‬ﻞﹶ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﺸ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺍ ﺃﹶﻥﹾ ﻻﹶ ﺇﹺﻟﹶﻪ‪ ‬ﹺﺇﻻﱠ ﺍﷲُ ﻭ‪‬ﺃﹶﻥﱠ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﺍ‬
‫ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹸ ﺍﷲِ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻳ‪‬ﻘ‪‬ﻴﻤ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓﹶ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻳ‪‬ﺆ‪‬ﺗ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﺰ‪‬ﻛﹶﺎﺓﹶ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﺫﹶﺍ ﻓﹶﻌ‪‬ﻠﹸﻮﺍ ﺫﹶﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﻋ‪‬ﺼ‪‬ﻤ‪‬ﻮﺍ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻰ ﺩ‪‬ﻣ‪‬ﺎﺀَﻫ‪‬ﻢ‪‬‬
‫)‪(2‬‬
‫"މީސްތަކުންނާ‬ ‫މާނައީ‪:‬‬ ‫ﻭ‪‬ﺃﹶﻣ‪‬ﻮ‪‬ﺍﻟﹶﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺑﹺﺤ‪‬ﻖ‪ ‬ﺍ ِﻹﺳ‪‬ﻼﹶﻡﹺ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺣ‪‬ﺴ‪‬ﺎﺑ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﷲِ"‬
‫އެބައިމީހުން‬ ‫އެއީ‬ ‫އަމުރުކުރެވިގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ހަނގުރާމަކުރެއްވުމަށް ތިމަންކަލޭގެފާނަށް‬
‫ﷲމެނުވީ އަޅުކަންވެވުން ޙައްޤުވެގެންވާ އެހެން އެއްވެސް އިލާހަކު ނުވާ ކަމަށާއި‬
‫މުޙައްމަދުގެފާނީ ﷲގެ ރަސޫލާކަމަށް ހެކިވެ އަދި ނަމާދު ޤާއިމުކޮށް ޒަކާތް ދީފުމަށް‬
‫ދާންދެނެވެ‪ .‬ފަހެ އެގޮތަށް އެބައިމީހުން ޢަމަލުކޮށްފިނަމަ އިސްލާމް ދީނުގައި ޤަތުލުކުރުން‬
‫ވާޖިބުވާ ޙައްޤެއްގެ ސަބަބުން ފިޔަވައި އެބައިމީހުންގެ ލެޔާއި މުދާ އެބައިމީހުން‬
‫ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިން ސަލާމަތްކޮށްފިއެވެ‪ .‬އަދި އެބައިމީހުންގެ ޙިސާބުވަނީ ﷲގެ‬
‫މައްޗަށެވެ‪".‬‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އުއްމުސަލަމާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻪ‪ ‬ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻌ‪‬ﻤ‪‬ﻞﹸ‬
‫ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺃﹸﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺍﺀُ ﻓﹶﺘ‪‬ﻌ‪‬ﺮﹺﻓﹸﻮﻥﹶ ﻭ‪‬ﺗﻨ‪‬ﻜ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻥﹶ ﻓﹶﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﻛﹶﺮﹺﻩ‪ ‬ﻓﹶﻘﹶﺪ‪ ‬ﺑ‪‬ﺮﹺﺉ‪ ‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﻜﹶﺮ‪ ‬ﻓﹶﻘﹶﺪ‪ ‬ﺳ‪‬ﻠ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪‬ﻟﹶﻜ‪‬ﻦ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺭ‪‬ﺿ‪‬ﻲ‪‬‬

‫‪ (1‬ﺍﻟﺘﺮﻏﻴﺐ ﻭﺍﻟﺘﺮﻫﻴﺐ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪32‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މާނައީ‪" :‬ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫)‪(1‬‬

‫ﻭ‪‬ﺗ‪‬ﺎﺑ‪‬ﻊ‪ ."‬ﻗﹶﺎﻟﹸﻮﺍ‪ :‬ﻳ‪‬ﺎ ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹶ ﺍﷲِ ﺃﹶﻻﹶ ﻧ‪‬ﻘﹶﺎﺗ‪‬ﻠﹸﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻗﹶﺎﻝﹶ‪" :‬ﻻﹶ ﻣ‪‬ﺎ ﺻ‪‬ﻠﱠﻮ‪‬ﺍ"‬
‫ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ވެރިންތަކެއް ވެރިކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬ފަހެ )އެބައިމީހުން ކުރާ ނުބައި‬
‫ކަންތައްތައް( ތިޔަބައިމީހުން ދެނެގަންނާނެތެވެ‪ .‬އަދި )އެކަންތައްތަކަށް( ތިޔަބައިމީހުން‬
‫އިންކާރުވެސްކުރާނެތެވެ‪ .‬ފަހެ )އެކަންތައްތަކަށް( ނުރުހިއްޖެ މީހާ ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން‬
‫ބަރީއަވެއްޖެއެވެ‪ .‬އަދި )އެކަންތައްތަކަށް( އިންކާރުކޮށްފި މީހާ ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން‬
‫ސަލާމަތްވެއްޖެއެވެ‪ .‬އެކަމަކު )އެކަންތައްތަކަށް( ރުހި )އެބައިމީހުންނާ( ތަބާވެއްޖެ މީހާ‬
‫ބަރީއަ ނުވާނެއެވެ‪ .‬އަދި ސަލާމަތް ނުމެވާނެމެއެވެ‪ ".‬އަޞްޙާބުބޭކަލުން ދަންނަވައިފިއެވެ‪.‬‬
‫އަހުރެމެން އެބައިމީހުންނާ ހަނގުރާމަކުރާނެތްތޯއެވެ؟ ﺣﺪﻳﺚ ކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ނޫނެކެވެ‪.‬‬
‫އެބައިމީހުން ނަމާދުކުރާހައި ހިނދަކުއެވެ‪ ".‬ފަހެ އަނިޔާވެރި ވެރިންނާ ހަނގުރާމަކުރުން‬
‫މަނާވެގެންވާ ސަބަބެއް ކަމުގައި އެކަލޭގެފާނު އެހެއްދެވީ ނަމާދެވެ‪ .‬އެބަހީ ނަމާދު ނުކުރާ‬
‫ކަމުގައިވާނަމަ ހަނގުރާމަކޮށް އެބައިމީހުންގެ ލޭއޮހޮރުވާލެވޭނެއެވެ‪.‬‬

‫ނގެ ަރ ުއ ުޔ‬ ‫ނ ަމޒު ަހ ު‬

‫ބ ަތކުގެ ިއމާމު ް‬ ‫ަނމާ ުދ ެއޅުމުގެ ުޙކުމާ ެ‬
‫ބހޭ ޮގތު ް‬
‫ކުރިންވެސް ބަޔާންވެ ދިޔަ ފަދައިން ނަމާދަށް އިންކާރުކުރާ ޙާލު‪ ،‬ނަމާދު‬
‫އަޅައިފިނަމަ ކާފިރުވާނެ ކަމަށް ހުރިހާ ދަންނަބޭކަލުން އިއްތިފާޤުވެ ވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ އިންކާރުކުރުމެއް ނެތި އެކަމަކު ފަރުވާކުޑަކަމުން ނުވަތަ ކަންނެތްކަމުން ނަމާދު‬
‫އަޅައިފިނަމަ ކާފިރުވުމާ މެދު ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައިވަނީ އިޚްތިލާފު އުފެދިފައެވެ‪.‬‬
‫އިމާމު އަބޫޙަނީފާއާއި‪ ،‬އިމާމު ޝާފިޢީއާއި‪ ،‬އިމާމު މާލިކު ‪-‬ﺭﲪﻬﻢ ﺍﷲ‪ -‬ވިދާޅުވެފައިވަނީ‬
‫ކާފިރު ނުވާނެކަމަށެވެ‪ .‬އެކަމަކު ފާސިޤުވާނެކަމަށް އެބޭކަލުންވެސް ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ އޭނާއަށް ތައުބާ ލައިދެވޭނެއެވެ‪ .‬ތައުބާ ނުވެއްޖެނަމަ ޙައްދެއްގެ ގޮތުން އޭނާ‬
‫ޤަތުލުކުރަން ޖެހޭނެ ކަމަށް އިމާމު މާލިކާއި އިމާމު ޝާފިޢީ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އަދި އިމާމު‬
‫އަބޫޙަނީފާ ވިދާޅުވެފައިވަނީ އޭނާ ޤަތުލު ނުކުރެވޭނެ ކަމަށެވެ‪ .‬އެހެނެއްކަމަކު އޭނާ‬
‫ތަޢުޒީރުކޮށް ނަމާދުކޮށްފުމަށް ދާންދެން އޭނާ ބަހައްޓަން ޖެހޭނީ ބަންދުކޮށްފައި ކަމަށް‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪33‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬މިބޭކަލުން ނަމާދު އަޅާ މީހާ ކާފިރުވާނެ ކަމަށް ވާރިދުވެފައިވާ‬

‫ޙަދީޘްތައް މާނަކުރައްވާފައިވަނީ އެއީ އިންކާރުކުރާ ޙާލު‪ ،‬ނަމާދު އެޅުން ކަމަށެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ޢާއްމު ބައެއް ނައްޞުތަކުން ދަލީލު ނަންގަވާފައިވެއެވެ‪ .‬އޭގެތެރޭގައި ﷲގެ އަންނަނިވި‬

‫ވަޙީބަސްފުޅު ހިމެނެއެވެ‪ .‬އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪Y X W V U T [ .‬‬

‫‪) Z a` _ ^ ] \ [ Z‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ‪ (١١٦ :‬މާނައީ‪" :‬ހަމަކަށަވަރުން ﷲ‬
‫އެކަލާނގެއާ ޝަރީކުކުރެވޭ ފާފައެއް ނުފުއްސަވައެވެ‪ .‬އަދި އެނޫން ފާފަތައް އެކަލާނގެ‬
‫އިރާދަކުރެއްވި މީހަކަށް ފުއްސަވައިދެއްވައެވެ‪ ".‬އަދި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ﺠﻞﹶ ﻛﹸ ﱡﻞ ﻧ‪‬ﺒﹺﻰ‪ ‬ﺩ‪ ‬ﻋﻮ‪‬ﺗﻪ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻰ‬
‫ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪" .‬ﻟ‪‬ﻜﹸﻞﱢ ﻧ‪‬ﺒﹺﻲ‪ ‬ﺩ‪‬ﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺓﹲ ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﺠ‪‬ﺎﺑ‪‬ﺔﹲ‪ ،‬ﻓﹶﺘ‪‬ﻌ‪ ‬‬
‫ﺍ ‪‬ﺧﺘ‪‬ﺒ‪‬ﺄﹾﺕ‪ ‬ﺩ‪‬ﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺗ‪‬ﻲ ﺷ‪‬ﻔﹶﺎﻋ‪‬ﺔﹰ ‪‬ﻷُﻣ‪‬ﺘ‪‬ﻲ ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻡ‪ ‬ﺍﻟﹾ ‪‬ﻘﻴ‪‬ﺎﻣ‪‬ﺔ‪ ،‬ﻓﹶﻬﹺﻲ‪ ‬ﻧ‪‬ﺎﺋ‪‬ﻠﹶﺔﹲ ‪-‬ﺇﹺﻥﹾ ﺷ‪‬ﺎﺀَ ﺍﷲُ‪ -‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎﺕ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹸﻣ‪‬ﺘ‪‬ﻲ‬
‫އިޖާބަވެވޭ ދުޢާއެއް‬ ‫ނަބީބޭކަލަކަށްމެ‬ ‫މާނައީ‪" :‬ކޮންމެ‬ ‫ﻻﹶ ﻳ‪‬ﺸ‪‬ﺮﹺﻙ‪ ‬ﺑﹺﺎﷲِ ﺷ‪‬ﻴ‪‬ﺌﹰﺎ"‬
‫)‪(1‬‬

‫ދުޢާއަށް‬ ‫އެބޭކަލެއްގެ‬ ‫ނަބީބޭކަލަކުވެސް‬ ‫ކޮންމެ‬ ‫ފަހެ‬ ‫ލިބިވަޑައިގެންނެވިއެވެ‪.‬‬

‫އަވަސްވެވަޑައިގަތެވެ‪) .‬އެބަހީ ކޮންމެ ބޭކަލެއްވެސް ވަނީ އެދުޢާކުރައްވާފައެވެ‪ (.‬އަދި‬
‫ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ދުޢާ‪ ،‬ޤިޔާމަތް ދުވަހު ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އުއްމަތަށް ޝަފާޢަތްތެރިވެ‬
‫ވަޑައިގަތުމަށްޓަކައި ވަންހަނާކުރެއްވީމެވެ‪ .‬ފަހެ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އުއްމަތުން ﷲއާ‬
‫ޝަރީކު ނުކުރާ ޙާލު‪ ،‬މަރުވެއްޖެ ކޮންމެ މީހަކަށް އެ )ޝަފާޢަތް( ޙާޞިލުވާނެއެވެ‪".‬‬
‫އަދިވެސް އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪" .‬ﺃﹶﺳ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱﹺ ﺑﹺﺸ‪‬ﻔﹶﺎﻋ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻡ‪ ‬ﺍﻟﹾ ‪‬ﻘﻴ‪‬ﺎﻣ‪‬ﺔ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ޤިޔާމަތް ދުވަހުގައި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫ﻗﹶﺎﻝﹶ‪ :‬ﻻﹶ ﺇﹺﻟﹶﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ‪ ،‬ﺧ‪‬ﺎﻟ‪‬ﺼ‪‬ﺎ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹶﻠﹾﺒﹺﻪ‪"‬‬
‫)‪(2‬‬

‫ޝަފާޢަތުން އެންމެ ބާއްޖަވެރިވެގެންވާނެ މީހަކީ ހިތުން އިޚްލާޞްތެރި ވެގެންވާ ޙާލު‪ ،‬ﻻﹶ‬

‫ﺇﹺﻟﹶﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ ކިޔައިފި މީހާއެވެ‪".‬‬
‫މިމަސްއަލައިގެ ތަޙުޤީޤު ބަޔާންކުރައްވަމުން އިމާމު ޝައުކާނީ ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫"ޙައްޤުވެ ރާޖިޙުވެގެންވާ ގޮތަކީ ޝަރުޢީ ޢުޛުރެއް ނެތި ގަސްތުގައި ނަމާދު އަޅާ މީހާ‬
‫ކާފިރުވެގެންވުމެވެ‪ .‬އޭނާ ޤަތުލުކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން އެފަދަ މީހާއަކީ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪34‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ކާފިރެއް ކަމަށް ވާރިދުވެގެން އައިސްފައިވާ ޙަދީޘްތައް ޞަރީޙަވެ ޞައްޙަވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫ފަހެ މީހާއާއި ކާފިރުކަމާ ދެމެދު ލެވިފައިވާ ހުރަހަކީ ނަމާދުކަން އެ ޙަދީޘްތަކުން‬
‫ސާބިތުވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ނަމާދު އަޅައިފިނަމަ ކުފުރުގެ ޙުކުމް އޭނާގެ މައްޗަށް‬
‫ބޭކަލުން‬ ‫ވަޑައިގެންފައިވާ‬ ‫އިޚްތިލާފުވެ‬ ‫މިމަސްއަލާގައި‬ ‫ސާބިތުވެގެންވާނެއެވެ‪.‬‬
‫ގެންނަވާފައިވާ ދަލީލުތަކުން އެއްވެސް މިންވަރެއް މިފަދައިން އަހުރެމެން ނުބުނުން‬
‫ލާޒިމެއް ނުކުރެއެވެ‪ .‬އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން އަހުރެމެން ބުނަމުއެވެ‪ .‬ކުފުރުގެ ތެރެއިން‬
‫ބައެއް ވައްތަރުގެ ކުފުރު‪ ،‬ފާފަފުއްސެވުމާއި ޝަފާޢަތް ޙައްޤުވުން މަނާއެއް ނުކުރެއެވެ‪.‬‬
‫މިސާލަކަށް ޤިބުލައިގެ އަހުލުވެރިން )ޝަހާދަތުގެ ދެކަލިމަ ކިޔައިގެން ތިބޭމީހުން(‬
‫ޝަރުޢުކުރެއްވި ފަރާތުން ކުފުރެއް ކަމަށް ކަނޑައަޅުއްވާފައިވާ ބައެއް ޢަމަލު އެބައިމީހުން‬
‫ކުރުމުންވާ ކުފުރެވެ‪ .‬ފަހެ މިފަދަ ޙުކުމްތައް ތައުވީލުކުރުމަށް އެއްވެސް ޖާގައެއް‬
‫)‪(1‬‬
‫ނެތެވެ‪".‬‬

‫ނވާ މީ ުހ ް‬
‫ނ‬ ‫ނ ވާޖި ު‬
‫ބ ެވ ެގ ް‬ ‫ށ ަނމާ ުދ ުކ ުރ ް‬
‫ޗ ް‬
‫ބ ެޔ ްއ ެގ ަމ ްއ ަ‬
‫ެއ ަ‬
‫މުސްލިމު‪ ،‬ބުއްދި ސަލާމަތުން ހުރި‪ ،‬ބާލިޣުވެފައިވާ ކޮންމެ މީހެއްގެ މައްޗަށް‬
‫ނަމާދުކުރުން ވާޖިބުވެގެންވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺭ‪‬ﻓ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﻟﹾ ﹶﻘﻠﹶﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦ‪‬‬
‫)‪(2‬‬
‫ﺛﹶﻼﹶﺙ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺋ‪‬ﻢﹺ ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻴ‪‬ﻘ‪‬ﻆﹶ ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﺼ‪‬ﺒﹺﻲ‪ ‬ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺘ‪‬ﻠ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺠ‪‬ﻨ‪‬ﻮﻥ‪ ‬ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﻘ‪‬ﻞﹶ"‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިން މީހެއްގެ ކިބައިން ގަލަންވަނީ އުފުލިގެންނެވެ‪ .‬އެއީ ނިދައިފައިވާ މީހާ‪،‬‬
‫އޭނާ ހޭލައިފުމަށް ދާންދެނެވެ‪ .‬އަދި ކުޑަކުއްޖާ‪ ،‬އެކުއްޖާ ބާލިޣުވެއްޖައުމަށް ދާންދެނެވެ‪.‬‬
‫އަދި ބުއްދި ފިލައިފައިވާ މީހާ‪ ،‬އޭނާ ބުއްދި އައިސްފުމަށް ދާންދެނެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﻧﻴﻞ ﺍﻷﻭﻃﺎﺭ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺻﺤﺎﺏ ﺍﻟﺴ‪‬ﻨﻦ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﻗﺎﻝ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ ﻋﻠﻰ ﺷﺮﻁ ﺍﻟﺸ‪‬ﻴﺨﲔ ﻭﺣﺴ‪‬ﻨﻪ ﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪35‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ކުޑަކު ްއޖާގެ ަނމާ ުދ‬

‫ކުޑަކުއްޖާގެ މައްޗަށް ނަމާދުކުރުން ވާޖިބު ނުވި ކަމުގައިވިޔަސް އެކުއްޖާގެ‬
‫އުމުރުން ހަތް އަހަރު ފުރުމާ އެކު އެކުއްޖާގެ ބެލެނިވެރިން އެކުއްޖާއަށް ނަމާދުކުރުމަށް‬
‫އަމުރުކުރަން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬އަދި ދިހަ އަހަރު ފުރުމުން ނަމާދު ނުކުރުމުގެ މައްޗަށް‬
‫އެކުއްޖާއަށް އަދަބުދޭން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬އެއީ އެކަމުގެ މައްޗަށް އެކުއްޖާ ތަރުބިއްޔަތުކޮށް‬
‫ބާލިޣުވާންވާ އިރަ ްށ އެކަމަށް އެކުއްޖާ އާދަކުރުވުމަށެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެ ެއވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﺮ‪‬ﻭﺍ ﺃﹶﻭ‪‬ﻻﹶﺩ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﻭ‪‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺃﹶﺑ‪‬ﻨ‪‬ﺎﺀُ ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﻊﹺ ﺳ‪‬ﻨﹺﲔ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﺿ‪‬ﺮﹺﺑ‪‬ﻮﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻬ‪‬ﺎ‬
‫މާނައީ‪":‬ތިޔަބައިމީހުން‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﻭ‪‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺃﹶﺑ‪‬ﻨ‪‬ﺎﺀُ ﻋ‪‬ﺸ‪‬ﺮﹺ ﺳ‪‬ﻨﹺﲔ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻓﹶﺮ‪‬ﻗﹸﻮﺍ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻀ‪‬ﺎﺟﹺﻊﹺ"‬
‫ތިޔަބައިމީހުންގެ ދަރިންނަށް‪ ،‬އެކުދިންނަށް ހަތް އަހަރު ފުރޭ ހިނދު ނަމާދުކުރުމަށް‬
‫އަމުރުކުރާށެވެ‪ .‬އަދި ދިހަ އަހަރު ފުރޭ ހިނދު )ނަމާދު ނުކޮށްފިނަމަ( އެކަމުގެ މައްޗަށް‬
‫އެކުދިންނަށް އަދަބުދޭށެވެ‪ .‬އަދި )އެއުމުރުގައި( ތަންމަތިތަކުގައި އެކުދިންގެ ދެމެދު‬
‫ވަކިކުރާށެވެ‪) .‬އެބަހީ އެއް ތަންމައްޗެއްގައި ދެކުދިން ނިދަން ތިބިޔަ ނުދޭށެވެ‪"(.‬‬

‫ޟ ަނމާ ުދ ަތ ުކ ެގ ަޢ ަދ ުދ‬
‫ަފ ުރ ު‬
‫ރެޔަކާއި ދުވާލު މާތްﷲ ފަރުޟުކުރައްވާފައިވަނީ ފަސް ނަމާދެވެ‪ .‬މާތްﷲ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ﹶﻃﻠﹾﺤ‪‬ﺔ ﺑﻦ ﻋ‪‬ﺒ‪‬ﻴ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﷲ ގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އެއްދުވަހަކު އަޢުރާބީންގެ މީހަކު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ އަރިހަށް އައެވެ‪ .‬އޭނާގެ‬
‫ބޯވަނީ ހޭވިފައެވެ‪ .‬ފަހެ އޭނާ ދެންނެވިއެވެ‪ .‬އޭ ﷲގެ ރަސޫލާއެވެ! ނަމާދުތަކުން މާތްﷲ‬
‫އަހުރެންގެ މައްޗަށް ފަރުޟުކުރެއްވި ވަރު އަހުރެންނަށް ބުނެދެއްވާށެވެ! ފަހެ އެކަލޭގެފާނު‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ފަސް ނަމާދެވެ‪ .‬އެކަމަކު ތިބާ ސުންނަތް ނަމާދެއް ކޮށްފިއްޔާ‬
‫ހަމަރަނގަޅެވެ‪ ".‬ފަހެ އޭނާ ދެންނެވިއެވެ‪ .‬ރޯދަތަކުން މާތްﷲ އަހުރެންގެ މައްޗަށް‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﻗﺎﻝ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ ﻋﻠﻰ ﺷﺮﻁ ﻣﺴﻠﻢ ﻭﺣﺴ‪‬ﻨﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪36‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ފަރުޟުކުރެއްވި ވަރު އަހުރެންނަށް ބުނެދެއްވާށެވެ! ފަހެ އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬

‫ހިފައިފިނަމަ‬ ‫ރޯދައެއް‬ ‫ސުންނަތް‬ ‫ތިބާ‬ ‫އެކަމަކު‬ ‫ރޯދައެވެ‪.‬‬ ‫މަހުގެ‬ ‫"ރަމަޟާން‬
‫ހަމަރަނގަޅެވެ‪ ".‬ފަހެ އޭނާ ދެންނެވިއެވެ‪ .‬ޒަކާތުން މާތްﷲ އަހުރެންގެ މައްޗަށް‬
‫ފަރުޟުކުރެއްވި ވަރު އަހުރެންނަށް ބުނެދެއްވާށެވެ! މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ﹶﻃﻠﹾﺤ‪‬ﺔ‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އޭނާއަށް ދީނުގެ ހުރިހާ ކަމެއް އަންގަވައިދެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން‬
‫އޭނާ ދެންނެވިއެވެ‪ .‬ކަލޭގެފާނު މާތްކުރެއްވި ފަރާތް ގަންދީ ބުނަމެވެ‪ .‬މާތްﷲ އަހުރެންގެ‬
‫އިތުރެއް‬ ‫އަހުރެން‬ ‫މިންވަރެއް‬ ‫އެއްވެސް‬ ‫ފަރުޟުކުރެއްވި ކަންތައްތަކަށް‬ ‫މައްޗަށް‬
‫ނުކުރާނަމެވެ‪ .‬އެއިން އެއްވެސް މިންވަރެއް އުންޏެއް ނުމެ ކުރާނަމެވެ‪ .‬ފަހެ )އޭނާ‬
‫އެނބުރި ދިއުމަށް ފަހު( ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬އޭނާ އެބުނީ ތެދެއް‬
‫ކަމުގައިވާނަމަ އޭނާ ކާމިޔާބުވެއްޖެއެވެ‪ ".‬ނުވަތަ "އޭނާ އެބުނީ ތެދެއް ކަމުގައިވާނަމަ‬
‫)‪(1‬‬
‫އޭނާ ސުވަރުގެ ވަންނާނެއެވެ‪".‬‬

‫ަނމާ ުދގެ ަވގުތު ަތ ްއ‬

‫އެއަޅުކަން‬ ‫އަޅުކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫ކަނޑައެޅިފައިވާ‬ ‫ވަގުތުތަކެއް‬ ‫ނަމާދަކީ‬
‫އެވަގުތުތަކުގައި އަދާކުރުން ލާޒިމްވެގެންވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪s [ .‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫‪) Z y x w v u t‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ‪(١٠٣ :‬‬
‫ނަމާދަކީ މުއުމިނުންގެ މައްޗަށް ވަގުތު ކަނޑައެޅިގެންވާ އެއްޗެކެވެ‪ ".‬އަދި އެވަގުތުތައް‬
‫ޤުރުއާނުގައި އިޖުމާލުކޮށް ބަޔާންވެގެން އައިސްފައިވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫[ ‪¨ § ¦¥ ¤ £ ¢ ¡ ~ } | { z y‬‬
‫)‪(2‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އަދި ދުވާލުގެ ދެކޮޅުގައި ނަމާދު ޤާއިމުކުރާށެވެ‪.‬‬ ‫© ‪) Z‬ﻫﻮﺩ‪(١١٤ :‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ (2‬އެބަހީ ފަތިސް ނަމާދާއި ޢަޞުރު ނަމާދެވެ‪.‬‬
‫‪37‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ހަމަކަށަވަރުން ހެޔޮ ކަންތައްތައް ނުބައި‬ ‫)‪(1‬‬

‫އަދި ރޭގަނޑުގެ ވަގުތުތަކެއްގައިވެސް މެއެވެ‪.‬‬
‫މިއީ ނަސޭހަތް ޙާޞިލުކުރާ މީހުންނަށްވާ ނަސޭހަތެކެވެ‪".‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫ކަންތައްތައް ދުރުކޮށްދެއެވެ‪.‬‬
‫އަދިވެސް އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪C B A @ ? > =[ .‬‬
‫‪) ZK J I H G FE D‬ﺍﻹﺳﺮﺍﺀ‪ (٧٨ :‬މާނައީ‪" :‬އިރުމެދުން‬
‫އަދި ފަތިހުގެ‬ ‫)‪(3‬‬
‫ފިލީއްސުރެ ރޭގަނޑުގެ އަނދިރިކަމާ ހަމައަށް ނަމާދު ޤާއިމުކުރާށެވެ‪.‬‬
‫އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން ފަތިހުގެ ޤުރުއާން ކިޔެވުމަށް‬ ‫)‪(4‬‬
‫ޤުރުއާން ކިޔެވުން ލާޒިމްކުރާށެވެ‪.‬‬
‫ނަމާދު‬ ‫ޤުރުއާނުގައި‬ ‫ކީރިތި‬ ‫މިއީ‬ ‫ފަހެ‬ ‫)‪(5‬‬
‫ޙާޟިރުވާކަމުގައިވެއެވެ‪".‬‬ ‫މަލާއިކަތުން‬
‫ވަގުތުތައް ބަޔާންވެގެންވާ ގޮތެވެ‪ .‬އަދި ނަމާދު ވަގުތުތައް ތަފްޞީލުކޮށް ބަޔާންވެފައިވަނީ‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ސުންނަތުންނެވެ‪.‬‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢަމްރު ބުނުލްޢާޞްގެ ކިބައިން‬
‫ނ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާ ު‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވި ެއވެ‪" .‬ﻭ‪‬ﻗﹾﺖ‪ ‬ﺍﻟﻈﱡ ‪‬ﻬﺮﹺ ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺯ‪‬ﺍﻟﹶﺖ‪ ‬ﺍﻟﺸ‪‬ﻤ‪‬ﺲ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻛﹶﺎﻥﹶ ﻇ‪‬ﻞﱡ ﺍﻟﺮ‪‬ﺟ‪‬ﻞﹺ ﻛﹶﻄﹸﻮﻟ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎ ﻟﹶﻢ‪‬‬
‫ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﻀ‪‬ﺮﹺ ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﺼ‪‬ﺮ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻭ‪‬ﻗﹾﺖ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﺼ‪‬ﺮﹺ ﻣ‪‬ﺎ ﻟﹶﻢ‪ ‬ﺗﺼ‪‬ﻔﹶﺮ‪ ‬ﺍﻟﺸ‪‬ﻤ‪‬ﺲ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻭ‪‬ﻗﹾﺖ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻐ‪‬ﺮﹺﺏﹺ ﻣ‪‬ﺎ ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﻐ‪‬ﺐﹺ‬
‫ﺍﻟﺸ‪‬ﻔﹶﻖ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻭ‪‬ﻗﹾﺖ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﺸ‪‬ﺎﺀِ ﺇﹺﻟﹶﻰ ﻧﹺﺼ‪‬ﻒ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻴ‪‬ﻞﹺ ﺍﻷَﻭ‪‬ﺳ‪‬ﻂ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻭ‪‬ﻗﹾﺖ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﺒ‪‬ﺢﹺ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﹸﻃﻠﹸﻮﻉﹺ‬
‫ﺍﻟﹾﻔﹶﺠ‪‬ﺮﹺ ﻣ‪‬ﺎ ﻟﹶﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﻄﹾﻠﹸﻊﹺ ﺍﻟﺸ‪‬ﻤ‪‬ﺲ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﺫﹶﺍ ﹶﻃﻠﹶﻌ‪‬ﺖ‪ ‬ﺍﻟﺸ‪‬ﻤ‪‬ﺲ‪ ‬ﻓﹶﹶﺄﻣ‪‬ﺴِﻚ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻧ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺗ‪‬ﻄﹾﻠﹸﻊ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬މެންދުރު ނަމާދު ވަގުތަކީ އިރުމެދުން ފިލީއްސުރެ މީހާގެ‬ ‫)‪(6‬‬
‫ﻗﹶﺮ‪‬ﻧ‪‬ﻲ‪ ‬ﺷ‪‬ﻴ‪‬ﻄﹶﺎﻥ‪"‬‬
‫ހިޔަނި އޭނާގެ ދިގުމިނާ އެއްވަރުވަންދެނެވެ‪ .‬އެބަހީ ޢަޞުރު ނަމާދު ވަގުތު ޖެހެންދެނެވެ‪.‬‬
‫އަދި ޢަޞުރު ނަމާދު ވަގުތަކީ )މީހާގެ ހިޔަނި އޭނާގެ ދިގުމިނާ އެއްވަރުވީއްސުރެ( އިރު‬

‫‪ (1‬އެބަހީ މަޣުރިބު ނަމާދާއި ޢިޝާ ނަމާދެވެ‪.‬‬

‫‪ (2‬އެބަހީ މަޣުރިބު ނަމާދާއި ޢިޝާ ނަމާދެވެ‪.‬‬
‫‪ (3‬އިރުމެދުން ފިލުމަށް ފަހު ކުރެވޭ ދެނަމާދަކީ މެންދުރު ނަމާދާއި ޢަޞުރު ނަމާދެވެ‪ .‬އަދި ރޭގަނޑުގެ‬
‫އަނދިރިކަން ވެރިވާ ވަގުތު ކުރެވޭ ދެނަމާދަކީ މަޣުރިބު ނަމާދާއި ޢިޝާ ނަމާދެވެ‪.‬‬
‫‪ (4‬އެބަހީ ފަތިސް ނަމާދުކުރާށެވެ‪.‬‬
‫‪ (5‬އެބަހީ ފަތިސް ނަމާދު ވަގުތަކީ މަލާއިކަތުން ޙާޟިރުވާ ވަގުތެކެވެ‪.‬‬
‫‪ (6‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪38‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ރަތްވެއްޖައުމަށް ދާންދެނެވެ‪ .‬އަދި މަޣުރިބު ނަމާދު ވަގުތަކީ )އިރު އޮއްސުނީއްސުރެ(‬

‫)ރަތްވިލާ‬ ‫ވަގުތަކީ‬ ‫ނަމާދު‬ ‫ޢިޝާ‬ ‫އަދި‬ ‫ދާންދެނެވެ‪.‬‬ ‫އޮއްސިއްޖައުމަށް‬ ‫ރަތްވިލާ‬
‫އޮއްސުނީއްސުރެ( ރޭގަނޑުގެ ދެބައިކުޅަ އެއްބައި ވޭތުވެއްޖައުމަށް ދާންދެނެވެ‪ .‬އެބަހީ‬
‫ރޭގަނޑުގެ މެދާ ހަމައަށެވެ‪ .‬އަދި ފަތިސް ނަމާދު ވަގުތަކީ ފަޖުރުގެ އަލިކަން‬
‫ފާޅުވީއްސުރެ އިރު އަރައިފުމަށް ދާންދެނެވެ‪ .‬ފަހެ އިރު އަރާ ހިނދު ނަމާދުކުރުމުން‬
‫ދެދަޅުގެ‬ ‫ޝައިޠާނެއްގެ‬ ‫އަރަނީ‬ ‫އިރު‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫އެހެނީ‬ ‫އެއްކިބާވާށެވެ‪.‬‬
‫ދެމެދުންނެވެ‪".‬‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޢަބްދުﷲގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޖާބިރު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ އަރިހަށް‬
‫ޖިބްރީލުގެފާނު ވަޑައިގެން ދެންނެވިއެވެ‪ .‬ތެދުވެވަޑައިގެން ނަމާދުކުރައްވާށެވެ‪ .‬ފަހެ އިރު‬
‫މެދުން ފިލި ހިނދު އެކަލޭގެފާނު މެންދުރު ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން ޢަޞުރު ނަމާދު‬
‫ވަގުތު އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް ޖިބްރީލުގެފާނު ވަޑައިގެން ދެންނެވިއެވެ‪ .‬ތެދުވެވަޑައިގެން‬
‫ނަމާދުކުރައްވާށެވެ‪ .‬ފަހެ ކޮންމެ އެއްޗެއްގެ ހިޔަނި އެއެއްޗެއްގެ ދިގުމިނާ އެއްވަރުވީ‬
‫ހިނދު އެކަލޭގެފާނު ޢަޞުރު ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން މަޣުރިބު ވަގުތު އެކަލޭގެފާނުގެ‬
‫އަރިހަށް ޖިބްރީލުގެފާނު ވަޑައިގެން ދެންނެވިއެވެ‪ .‬ތެދުވެވަޑައިގެން ނަމާދުކުރައްވާށެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ އިރު އޮއްސުނު ހިނދު އެކަލޭގެފާނު މަޣުރިބު ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން ޢިޝާ ވަގުތު‬
‫ތެދުވެވަޑައިގެން‬ ‫ދެންނެވިއެވެ‪.‬‬ ‫ވަޑައިގެން‬ ‫ޖިބްރީލުގެފާނު‬ ‫އަރިހަށް‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬
‫ޢިޝާ‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ހިނދު‬ ‫އޮއްސުނު‬ ‫ރަތްވިލާ‬ ‫ފަހެ‬ ‫ނަމާދުކުރައްވާށެވެ‪.‬‬
‫ޖިބްރީލުގެފާނު‬ ‫އަރިހަށް‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫ވަގުތު‬ ‫ފަތިސް‬ ‫ދެން‬ ‫ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫ވަޑައިގެން ދެންނެވިއެވެ‪ .‬ތެދުވެވަޑައިގެން ނަމާދުކުރައްވާށެވެ‪ .‬ފަހެ ފަޖުރުގެ އަލިކަން‬
‫ފާޅުވީ ހިނދު އެކަލޭގެފާނު ފަތިސް ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން އަނެއް ދުވަހު މެންދުރު‬
‫ތެދުވެވަޑައިގެން‬ ‫ދެންނެވިއެވެ‪.‬‬ ‫ވަޑައިގެން‬ ‫ޖިބްރީލުގެފާނު‬ ‫އަރިހަށް‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬
‫ނަމާދުކުރައްވާށެވެ‪ .‬ފަހެ ކޮންމެ އެއްޗެއްގެ ހިޔަނި އެއެއްޗެއްގެ ދިގުމިނާ އެއްވަރުވީ‬
‫ހިނދު އެކަލޭގެފާނު މެންދުރު ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން ޢަޞުރު ނަމާދު ވަގުތު‬
‫ތެދުވެވަޑައިގެން‬ ‫ދެންނެވިއެވެ‪.‬‬ ‫ވަޑައިގެން‬ ‫ޖިބްރީލުގެފާނު‬ ‫އަރިހަށް‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬

‫‪39‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނަމާދުކުރައްވާށެވެ‪ .‬ފަހެ ކޮންމެ އެއްޗެއްގެ ހިޔަނި އެއެއްޗެއްގެ ދިގުމިނުގެ ދެގުނައާ‬

‫އެއްވަރުވީ ހިނދު އެކަލޭގެފާނު ޢަޞުރު ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން މަޣުރިބު ވަގުތުގައި‬
‫އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް ޖިބްރީލުގެފާނު ވަޑައިގަތީ ދެދުވަހުވެސް އެއް ވަގުތެއްގައެވެ‪.‬‬
‫ދެން ރޭގަނޑުގެ ދެބައިކުޅަ އެއްބައި ނުވަތަ ތިންބައިކުޅަ އެއްބައި ވޭތުވި ހިނދު‬
‫އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް ޖިބްރީލުގެފާނު ވަޑައިގަތެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނު )އެވަގުތު( ޢިޝާ‬
‫ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން ފަތިހު ވަރަށް ބޮޑަށް އަލިވީ ހިނދު އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް‬
‫ޖިބްރީލުގެފާނު ވަޑައިގެން ދެންނެވިއެވެ‪ .‬ތެދުވެވަޑައިގެން ނަމާދުކުރައްވާށެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫އެކަލޭގެފާނު ފަތިސް ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން ޖިބްރީލުގެފާނު ދެންނެވިއެވެ‪ .‬ކޮންމެ‬
‫)‪(1‬‬
‫ނަމާދެއްގެ ދެވަގުތުގެ ދެމެދުގައި އެވަނީ އެނަމާދުގެ ވަގުތެވެ‪".‬‬

‫ނ ުދ ުރ ަނމާ ުދ ަވގު ުތ‬

‫ެމ ް‬
‫ވަގުތު‬ ‫ނަމާދުގެ‬ ‫މެންދުރު‬ ‫ދެޙަދީޘުން‬ ‫ދިޔަ‬ ‫ބަޔާންވެގެން‬ ‫އިސްވެ‬
‫ބަޔާންވެއްޖެއެވެ‪ .‬ފަހެ މެންދުރު ނަމާދު ވަގުތު ފެށެނީ އިރުމެދުން ފިލާ ވަގުތުގައެވެ‪.‬‬
‫އަދި ކޮންމެ އެއްޗެއްގެ ހިޔަނި އެއެއްޗެއްގެ ދިގުމިނާ އެއްވަރުވަންދެން މެންދުރު ނަމާދު‬
‫ވަގުތު ދެމިގެންވެއެވެ‪ .‬އެއީ އިރު މެދުން ފިލާ ވަގުތު އިންނަ ހިޔަނިކޮޅު ނުލައެވެ‪.‬‬
‫އެބަހީ ހިޔަނީގެ ދިގުމިން ބަލާނީ އިރު މެދުން ފިލާ ވަގުތު އިންނަ ހިޔަނިކޮޅު ނުލައެވެ‪.‬‬
‫ދެންފަހެ ހޫނު ގަދަވެގެންވާ ދުވަހެއްނަމަ މެންދުރު ނަމާދު އެނަމާދުގެ ފުރަތަމަ ވަގުތުން‬
‫ފަސްކޮށްލުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެއީ ހޫނު މަޑުވެލަންދެނެވެ‪ .‬ހޫނު އެހައި‬
‫ގަދަނޫންނަމަ މުސްތަޙައްބު ވެގެންވަނީ ނަމާދުގެ ފުރަތަމަ ވަގުތުގައި ކުރުމެވެ‪.‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫އަނަސްގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ފިނިގަދަ ދުވަހެއްނަމަ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬މެންދުރު ނަމާދު‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ‪.‬‬

‫‪40‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނަމާދު‬ ‫މެންދުރު‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ދުވަހެއްނަމަ‬ ‫ހޫނުގަދަ‬ ‫އަދި‬ ‫އަވަސްކުރައްވައެވެ‪.‬‬

‫)‪(1‬‬
‫ލަސްކުރައްވައެވެ‪".‬‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺍﺷ‪‬ﺘ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺮ‪ ‬ﻓﹶﹶﺄﺑ‪‬ﺮﹺﺩ‪‬ﻭﺍ‬
‫މާނައީ‪ " :‬ހޫނުގަދަވާ ހިނދު ފަހެ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﺑﹺﺎﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻥﱠ ﺷ‪‬ﺪ‪‬ﺓﹶ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺮ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻓﹶﻴ‪‬ﺢﹺ ﺟ‪‬ﻬ‪‬ﻨ‪‬ﻢ‪"‬‬
‫ތިޔަބައިމީހުން މެންދުރު ނަމާދު ފިނި ވަގުތުގައި )އެބަހީ ހޫނު މަޑުވުމުން( ކުރާށެވެ‪.‬‬
‫އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން ހޫނު ގަދަވުންވަނީ ނަރަކައިގެ އާވިންނެވެ‪".‬‬
‫ދަންނައެވެ‪ .‬މެންދުރު ނަމާދު ފަސްކުރުމުގެ މުރާދަކީ ޢަޞުރު ވަންދެން‬
‫ހޫނު‬ ‫ތިރިވެލައި‬ ‫އިރު‬ ‫ވަރަކަށް‬ ‫ކޮންމެވެސް‬ ‫މުރާދަކީ‬ ‫ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ފަސްކުރުމެއް‬
‫)‪(3‬‬
‫މަޑުވެލަންދެން ލަސްކޮށްލުމެވެ‪.‬‬

‫ޞ ުރ ަނމާ ުދ ަވގު ުތ‬

‫ަޢ ު‬
‫އަޞުރު ނަމާދު ވަގުތު ފެށެނީ އިރު މެދުން ފިލާ ވަގުތު އިންނަ ހިޔަނިކޮޅު‬
‫ނުލައި އެއްޗެއްގެ ހިޔަނި އޭގެ ދިގުމިނާ އެއްވަރުވާ ވަގުތުންނެވެ‪ .‬އަދި އޭގެ ހިޔަނި އޭގެ‬
‫ދެގުނައާ އެއްވަރުވަންދެން އެބަހީ އިރު ރަތްވެއްޖައުމާ ހަމައަށް ޢަޞުރު ނަމާދު ވަގުތު‬
‫ދެމިގެންވެއެވެ‪ .‬ދެން އެވަގުތުން ފެށިގެން އިރުއޮއްސުމާ ދެމެދު އެއޮންނަ ވަގުތުކޮޅު‬
‫ދަންނައެވެ‪ .‬އެއީ އެވަގުތުގައި ޢަޞުރު ނަމާދުކުރުން މަކުރޫހަ ވަގުތެކެވެ‪ .‬އަދި އެވަގުތަކީ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫ޒަމާނުގައި އެބޭކަލުން‬ ‫އަޞްޙާބުބޭކަލުންގެ‬ ‫ރަށެކެވެ‪.‬‬ ‫ވަރަށް ހޫނުގަދަ‬ ‫ހޫނު މޫސުމުގައި‬ ‫‪ (3‬މަދީނާއަކީ‬
‫ސަޖިދައިން‬ ‫އިރު‬ ‫ނަމާދުކުރައްވާ‬ ‫މެންދުރު‬ ‫އެބޭކަލުން‬ ‫މަތީގައެވެ‪.‬‬ ‫ބިން‬ ‫އުޅުއްވީ‬ ‫ނަމާދުކޮށް‬
‫ތެދުވެވަޑައިގަންނަވަނީ ވެލިމުށް ހިއްޕަވައިގެންނެވެ‪ .‬އެއީ އެވެލިކޮޅު ފިނިކުރުމަށެވެ‪ .‬އަނެއް ރަކުޢަތުގެ‬
‫ސަޖިދަކުރައްވާއިރު އެތާނގައި އެވެލިކޮޅު ފަތުރައިލައްވަތެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެންގެ ދިވެހިރާއްޖެއަކީ އެހައި ހޫނު‬
‫ޤައުމެއް ނޫނެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އަޅުގަނޑުމެންނަށް ވާޖިބުވެގެންވަނީ ޝަރުޢީ ޢުޛުރެއް ނެތްނަމަ ނަމާދުގެ‬
‫ފުރަތަމަ ވަގުތުގައި ނަމާދުކުރުމެވެ‪.‬‬
‫‪41‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ﷲއަށް ޒިކުރުކުރުމަށް ކަނޑައެޅިގެންވާ ވަގުތެކެވެ‪ .‬ޟަރޫރީ ޙާލަތެއް ދިމާވެގެން މެނުވީ‬

‫ޢަޞުރު ނަމާދު އިރުއޮއްސުމާ ހަމައަށް ފަސްކޮށްގެން ނުވާނެއެވެ‪ .‬އެފަދަ ޙާލަތެއް‬
‫ދިމާވެއްޖެ މީހާ އެވަގުތު ޢަޞުރު ނަމާދުކުރިޔަސް އޭނާގެ ކިބައިން ފުދޭނެއެވެ‪.‬‬
‫މިސާލަކަށް ދަތުރުވެރިޔަކު ދަތުރުން އާދެވުނީ އެވަގުތު ކަމުގައިވާނަމަ އެއީ އޭނާއަށް‬
‫ދިމާވި އެފަދަ ޙާލަތެކެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ އަންނަނިވި ޙަދީޘް ދަލީލުކުރަނީ އެފަދަ‬
‫ޙާލަތްތަކަށެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﺩ‪‬ﺭ‪‬ﻙ‪ ‬ﺭ‪‬ﻛﹾﻌ‪‬ﺔﹰ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﺼ‪‬ﺮﹺ ﻗﹶﺒ‪‬ﻞﹶ ﺃﹶﻥﹾ‬
‫‪‬ﺗﻐ‪‬ﺮ‪‬ﺏ‪ ‬ﺍﻟﺸ‪‬ﻤ‪‬ﺲ‪ ‬ﻓﹶﻘﹶﺪ‪ ‬ﺃﹶﺩ‪‬ﺭ‪‬ﻙ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﺼ‪‬ﺮ‪ (1)"‬މާނައީ‪" :‬އިރުއޮއްސުމުގެ ކުރިން ޢަޞުރު ނަމާދުން‬
‫އެއް ރަކުޢަތް ލިބިއްޖެ މީހާ ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން އޭނާއަށް ޢަޞުރު ނަމާދު‬
‫ލިބިއްޖެއެވެ‪ ".‬އަދި އެއްވެސް ޢުޛުރެއް ނެތި އެވަގުތާ ހަމައަށް ޢަޞުރު ނަމާދު‬
‫ފަސްކުރުމަކީ މުނާފިޤުންގެ ޢަމަލެއްކަމަށް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ބަޔާންކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺗ‪‬ﻠﹾﻚ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺓﹸ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻨ‪‬ﺎﻓ‪‬ﻖﹺ ﻳ‪‬ﺠ‪‬ﻠ‪‬ﺲ‪ ‬ﻳ‪‬ﺮ‪‬ﻗﹸﺐ‪ ‬ﺍﻟﺸ‪‬ﻤ‪‬ﺲ‪ ‬ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﺇﹺﺫﹶﺍ‬
‫މާނައީ‪" :‬އެއީ‬ ‫ﻛﹶﺎﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹶﺮ‪‬ﻧ‪‬ﻲﹺ ﺍﻟﺸ‪‬ﻴ‪‬ﻄﹶﺎﻥ‪ ‬ﻗﹶﺎﻡ‪ ‬ﻓﹶﻨ‪‬ﻘﹶﺮ‪‬ﻫ‪‬ﺎ ﺃﹶﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺎ ﻻﹶ ﻳ‪‬ﺬﹾﻛﹸﺮ‪ ‬ﺍﷲَ ﻓ‪‬ﻴﻬ‪‬ﺎ ﺇﹺﻻﱠ ﻗﹶﻠ‪‬ﻴﻼﹰ"‬
‫)‪(2‬‬

‫މުނާފިޤު މީހާގެ ނަމާދެވެ‪ .‬އޭނާ އިރަށް ބަލަބަލައި އިނދެއެވެ‪ .‬ޝައިޠާނާގެ ދެދަޅުގެ‬

‫ދެމެދަށް އިރު ވަންނަ ހިނދު )އެބަހީ ހުޅަނގު ފަރާތު އުދަރެހުގައި އިރު ޖެހޭ ހިނދު(‬
‫ތެދުވެ އަވަސް އަވަހަށް ހަތަރު ރަކުޢަތް ކޮށްލައެވެ‪ .‬އަދި އެހަތަރު ރަކުޢަތުގައި ވަރަށް‬
‫މަދުން މެނުވީ އޭނާ ﷲއަށް ޒިކުރެއްވެސް ނުކުރެއެވެ‪".‬‬

‫ބ ަނމާ ުދ ަވގުތު‬
‫ަމ ުޣރި ު‬
‫މަޣުރިބު ނަމާދު ވަގުތު ފެށެނީ އިރުއޮއްސޭ ވަގުތުންނެވެ‪ .‬އަދި ރަތްވިލާ‬
‫އޮއްސިއްޖައުމަށް ދާންދެން އެވަގުތު ދެމިގެންވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ‬
‫ބުނު ޢަމްރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻭ‪‬ﻗﹾﺖ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻐ‪‬ﺮﹺﺏﹺ ﺇﹺﺫﹶﺍ ﻏﹶﺎﺑ‪‬ﺖ‪ ‬ﺍﻟﺸ‪‬ﻤ‪‬ﺲ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎ ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﻘﹸﻂ‪‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪42‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މާނައީ‪" :‬މަޣުރިބު ނަމާދު ވަގުތަކީ އިރު އޮއްސުނީއްސުރެ ރަތްވިލާ‬ ‫)‪(1‬‬

‫ﺍﻟﺸ‪‬ﻔﹶﻖ‪"‬‬
‫އޮއްސިއްޖައުމަށް ދާންދެނެވެ‪ ".‬ފަހެ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ އަރިހަށް ޖިބްރީލުގެފާނު ވަޑައިގެން‬
‫ނަމާދުތަކުގެ ވަގުތުތައް ބަޔާންކޮށްދެވި ޙަދީޘުގައި ދެދުވަހުވެސް މަޣުރިބު ނަމާދުކުރެއްވީ‬
‫އެއް ވަގުތެއްގައެވެ‪ .‬އެއީ އިރުއޮއްސުނު ވަގުތެވެ‪ .‬އެ ޙަދީޘް ދަލީލުކުރަނީ މަޣުރިބު‬
‫ނަމާދު އަވަސްކޮށް ފުރަތަމަ ވަގުތުގައި ކުރުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވާ ކަމަށެވެ‪.‬‬

‫ިޝ ަނމާ ުދ ަވގުތު‬

‫ޢ ާ‬
‫ޢިޝާ ނަމާދު ވަގުތު ފެށެނީ ރަތްވިލާ އޮއްސުމުންނެވެ‪ .‬އަދި ރޭގަނޑުގެ‬
‫ދެބައިކުޅަ އެއްބައި ވޭތިވުމާ ހަމައަށް ނުވަތަ ތިންބައިކުޅަ އެއްބައި ވޭތިވުމާ ހަމައަށް‬
‫އެވަގުތު ދެމިގެންވެއެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ ކިބައިން‬
‫ރޭގަނޑުގެ‬ ‫އޮއްސުނީއްސުރެ‬ ‫"ރަތްވިލާ‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަމަނާ‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ތިންބައިކުޅަ އެއްބައި ވޭތުވުމާ ދެމެދު އެވާ ވަގުތުގައި އެބޭކަލުން )އަޞްޙާބުބޭކަލުން(‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ޢިޝާ ނަމާދުކުރައްވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪".‬‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(3‬‬
‫"ﻟﹶﻮ‪‬ﻻﹶ ﺃﹶﻥﹾ ﺃﹶﺷ‪‬ﻖ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺃﹸﻣ‪‬ﺘ‪‬ﻲ‪َ ‬ﻷَﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺗ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﺆ‪‬ﺧ‪‬ﺮ‪‬ﻭﺍ ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﺸ‪‬ﺎﺀَ ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺛﹸﻠﹸﺚ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻴ‪‬ﻞﹺ ﺃﹶﻭ‪ ‬ﻧﹺﺼ‪‬ﻔ‪‬ﻪ‪"‬‬
‫ރޭގަނޑުގެ‬ ‫ނުވާނަމަ‬ ‫ކަމުގައި‬ ‫ކަމެއް‬ ‫އުނދަގޫ‬ ‫އުއްމަތަށް‬ ‫"ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ‬
‫ތިންބައިކުޅަ އެއްބަޔާ ހަމައަށް ނުވަތަ ދެބައިކުޅަ އެއްބަޔާ ހަމައަށް ޢިޝާ ނަމާދު‬
‫ފަސްކުރުމަށް ތިމަންކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް އަމުރުކުރެއްވީމުހެވެ‪ ".‬ފަހެ މިބަޔާންވެ‬
‫ދިޔައީ ޢިޝާ ނަމާދުގެ އިޚްތިޔާރީ ވަގުތެވެ‪ .‬ދެން ރޭގަނޑުގެ ދެބައިކުޅަ އެއްބައި‬
‫ވޭތުވީއްސުރެ ފަޖުރުލައިފުމަށް ދާންދެން އެއޮންނަ ވަގުތު ދަންނައެވެ‪ .‬ޟަރޫރީ ޙާލަތެއް‬
‫ޖެހިގެން މެނުވީ އެވަގުތަށް ފަސްކުރުން ރަނގަޅެއް ނޫނެވެ‪ .‬އެކަމަކު އެވަގުތުގައި ނަމާދު‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪43‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އަދާކުރިކަމުގައިވިޔަސް ފުދޭނެއެވެ‪ .‬އަންނަނިވި ޙަދީޘުން އެކަން ސާބިތުވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ‬

‫ރުއްސުންލެއްވި އަބޫޤަތާދާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ‬
‫ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺃﹶﻣ‪‬ﺎ ﺇﹺﻧ‪‬ﻪ‪ ‬ﻟﹶﻴ‪‬ﺲ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﻨ‪‬ﻮ‪‬ﻡﹺ ‪‬ﺗﻔﹾﺮﹺﻳﻂﹲ ﺇﹺﻧ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﺍﻟﺘ‪‬ﻔﹾﺮﹺﻳﻂﹸ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺼ‪‬ﻞﱢ‬
‫މާނައީ‪" :‬ދަންނައެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓﹶ ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﺠﹺﻲﺀَ ﻭ‪‬ﻗﹾﺖ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﺍﻷُﺧ‪‬ﺮ‪‬ﻯ"‬
‫)‪(1‬‬

‫ނިދުމަކު އެއްވެސް ފަރުވާކުޑަކަމެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އަދިކިއެއްތަ! ފަރުވާކުޑަކަންވަނީ އަނެއް‬

‫ނަމާދު ވަގުތު ޖެހިއްޖައުމަށް ދާންދެން ނަމާދު ނުކޮށް ހުންނަ މީހާގެ މައްޗަށެވެ‪".‬‬
‫ޢިޝާ ނަމާދުގެ ޖަމާޢަތް އެނަމާދުގެ އިޚްތިޔާރީ ފަހު ވަގުތަށް އެބަހީ‬
‫ހަމައަށް‬ ‫އެއްބަޔާ‬ ‫ދެބައިކުޅަ‬ ‫ނުވަތަ‬ ‫ހަމައަށް‬ ‫އެއްބަޔާ‬ ‫ތިންބައިކުޅަ‬ ‫ރޭގަނޑުގެ‬
‫ފަސްކުރުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އެއްރެއަކު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޢިޝާ ނަމާދު‬
‫ފަސްކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އެއީ ރޭގަނޑުގެ ބޮޑުބައެއް ވޭތުވެއްޖައުމަށް ދާންދެނެވެ‪ .‬އަދި‬
‫މިސްކިތުގައި ތިއްބެވި ބޭކަލުންނަށް އަވަހާރަފުޅު ލެއްޕެވިއްޖައުމަށް ދާންދެނެވެ‪ .‬ދެން‬
‫އަދި‬ ‫ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ޢިޝާ‬ ‫އެބޭކަލުންނާގެން‬ ‫ނިކުމެވަޑައިގެން‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬
‫މިއީ‬ ‫ނުވާނެނަމަ‬ ‫އުނދަނގޫ‬ ‫އުއްމަތަށް‬ ‫"ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫)‪(2‬‬
‫މިނަމާދުގެ ވަގުތެވެ‪".‬‬
‫އަދި ޢިޝާ ނަމާދުގެ ކުރިން ނިދުމާއި އެނަމާދުގެ ފަހުން އެއްވެސް‬
‫އެހެނީ‬ ‫ދެކަންތަކެވެ‪.‬‬ ‫މަކްރޫހަ‬ ‫މަޝްޣޫލުވުމަކީ‬ ‫ވާހަކަތަކުގައި‬ ‫ނުވާ‬ ‫ފައިދާއެއް‬
‫ހަމަކަށަވަރުން ޢިޝާ ނަމާދުގެ ކުރިން ނިދުމަކީ ގިނަ ފަހަރަށް ޢިޝާ ނަމާދުގެ ޖަމާޢަތް‬
‫ފާއިތުކޮށްލާ ކަމެކެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް ފަހަރު ނަމާދުގެ ވަގުތުވެސް ފާއިތުކޮށްލާ ކަމެކެވެ‪.‬‬
‫ދެން އެނަމާދުގެ ފަހުން އެއްވެސް ފައިދާއެއް ނުވާ ވާހަކަތަކުގައި މަޝްޣޫލުވުން‬
‫ދަންނައެވެ‪ .‬އެއީ ފައިދާއެއް ނުވާ ކަންތައްތަކުގައި ވަގުތު ނަގައިލުމެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް‬
‫ފަހަރު އެކަންތައް ދަމު ނަމާދަށާއި ފަތިސް ނަމާދަށް ހޭނުލެވުމުގެ ސަބަކަށް ވެދެއެވެ‪.‬‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ﺃﺑﻮ ﺑﺮﺯﺓ ﺍﻷﺳﻠﻤﻲ ގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬
‫‪44‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ހަމަކަށަވަރުން ޢިޝާ ނަމާދު ފަސްކުރެއްވުމަށް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬

‫ލޯބިކުރައްވައެވެ‪ .‬އަދި އެނަމާދުގެ ކުރިން ނިދުމަށާއި އެނަމާދުގެ ފަހުން )ފައިދާއެއް‬
‫)‪(1‬‬
‫ނެތް( ވާހަކަދެއްކުމަށް އެކަލޭގެފާނު ނުރުއްސަވައެވެ‪".‬‬
‫ދެންފަހެ ފައިދާ ހުރި ވާހަކަތަކުގައި މަޝްޣޫލުވުން ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫އެކަންތައް މަކްރޫހަވެގެން ނުވެއެވެ‪ .‬އަދިކިއެއްތަ! ބައެއް ވާހަކަތަކުން ޘަވާބުވެސް‬
‫މުޠާލަޢާކުރުމާއި‪،‬‬ ‫ޢިލްމުގެ‬ ‫ދީނީ‬ ‫ވާހަކަދެއްކުމާއި‪،‬‬ ‫ދީނީ‬ ‫މިސާލަކަށް‬ ‫ލިބެއެވެ‪.‬‬
‫މުރާޖަޢާކުރުން ފަދަ ކަންތައްތަކެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢުމަރުގެފާނުގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ބައެއް ރޭރޭ ޢިޝާ ނަމާދަށް ފަހުގައި‬
‫ބެހޭގޮތުން‬ ‫ކަންތައްތަކާ‬ ‫މުސްލިމުންގެ‬ ‫އެކުގައި‬ ‫އަބޫބަކުރުގެފާނާ‬ ‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫)‪(2‬‬
‫ވާހަކަފުޅުދައްކަވައެވެ‪ .‬އަދި އަހުރެންވެސް އެބޭކަލުންނާ އެކުގައި ވަމެވެ‪".‬‬

‫ިސ ަނމާ ުދ ަވގުތު‬

‫ަފތ ް‬
‫ފަތިސް ނަމާދު ވަގުތު ފެށެނީ ފަޖުރުއް ޞާދިޤުގެ އަލިކަން ފާޅުވާ‬
‫ވަގުތުންނެވެ‪ .‬އަދި އިރު އަރަންދެން އެވަގުތު ދެމިގެންވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ބުނުލްޢާޞްގެ‬ ‫ޢަމްރު‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢަބްދުﷲ‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻭ‪‬ﻗﹾﺖ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﺒ‪‬ﺢﹺ ﻣ‪‬ﻦ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ފަތިސް ނަމާދު ވަގުތަކީ ފަޖުރުގެ‬ ‫)‪(3‬‬
‫ﹸﻃﻠﹸﻮﻉﹺ ﺍﻟﹾﻔﹶﺠ‪‬ﺮﹺ ﻣ‪‬ﺎ ﻟﹶﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﻄﹾﻠﹸﻊﹺ ﺍﻟﺸ‪‬ﻤ‪‬ﺲ‪"‬‬
‫އަލިކަން ފާޅުވީއްސުރެ އިރު އަރައިފުމަށް ދާންދެނެވެ‪".‬‬
‫އަނދިރިކަން ހުއްޓައި ފަތިސް ނަމާދު ފެށުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އަދި އަލިވަންދެން ނަމާދު ދިގުކުރުންވެސް މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެއީ އެގޮތަށް‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ފަރާތްޕުޅުން ސާބިތުވާތީއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޖާބިރުގެފާނުގެ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺣﺴ‪‬ﻨﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪45‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ފަތިސް ނަމާދު‬

‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ރާފިޢު ބުނު‬ ‫)‪(1‬‬
‫އަނދިރީގައި ކުރައްވާކަމުގައި ވިއެވެ‪".‬‬
‫ނ ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫ޚަދީޖުގެ ކިބައި ް‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺃﹶﺳ‪‬ﻔ‪‬ﺮ‪‬ﻭﺍ ﺑﹺﺎﻟﹾﻔﹶﺠ‪‬ﺮﹺ ﻓﹶﺈﹺﻧ‪‬ﻪ‪ ‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻈﹶﻢ‪ ‬ﻟ‪‬ﻸَﺟ‪‬ﺮﹺ")‪ (2‬މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުން‬
‫ގޮތުން‬ ‫އަޖުރުގެ‬ ‫އެގޮތް‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫ފަހެ‬ ‫ނަމާދުކުރާށެވެ‪.‬‬ ‫ފަތިސް‬ ‫އަލީގައި‬
‫ބޮޑުވެގެންވެއެވެ‪ ".‬މިދެ ﺣﺪﻳﺚ ޖަމްޢުކުރައްވާ ޢިލްމުވެރިން ނެރުއްވާފައިވާ ނަތީޖާއަކީ‬
‫އަނދިރީގައި ފަތިސް ނަމާދު ފަށައި އަލީގައި ނިންމުމެވެ‪ .‬އެބަހީ ނަމާދުގައި ދިގުކޮށް‬
‫ކިޔަވައި ނަމާދު ދިގުކުރުމެވެ‪.‬‬
‫ދަންނައެވެ‪ .‬ފަތިސް ނަމާދު ފިޔަވައި އެހެން ކޮންމެ ނަމާދެއްގެ ވަގުތު‬
‫އެނަމާދުގެ ޟަރޫރީ ވަގުތާ އެކު އަނެއް ނަމާދުގެ ވަގުތާ ހަމައަށް ދެމިގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ދެންފަހެ ފަތިސް ނަމާދުގެ ވަގުތު ދެމިގެންވަނީ އިރު އެރުމާ ހަމައަށެވެ‪ .‬އަދި މެންދުރު‬
‫ނަމާދާ ހަމައަށް އެވަގުތު ދެމިގެން ނުވާ ކަމަށް ހުރިހާ ޢިލްމުވެރިން އިޖްމާޢުވެ‬
‫ވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ އިރު އެރުމުގެ ކުރިން ފަތިސް ނަމާދުގެ އެއް ރަކުޢަތް ލިބިއްޖެ‬
‫މީހާއަށްވެސް ފަތިސް ނަމާދު ލިބިއްޖެއެވެ‪ .‬ހުރިހާ ނަމާދެއްވެސް ހަމަ މިފަދައިންނެވެ‪.‬‬
‫އެބަހީ އެނަމާދެއްގެ ވަގުތު ފާއިތުވުމުގެ ކުރިން އެނަމާދުން އެއްރަކުޢަތް ލިބުނުނަމަވެސް‬
‫އެނަމާދު އެމީހަކަށް ލިބިއްޖެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ނަމާދުން‬ ‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﺩ‪‬ﺭ‪‬ﻙ‪ ‬ﺭ‪‬ﻛﹾﻌ‪‬ﺔﹰ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﻓﹶﻘﹶﺪ‪ ‬ﺃﹶﺩ‪‬ﺭ‪‬ﻙ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓﹶ"‬
‫)‪(3‬‬

‫އެއް ރަކުޢަތްވެސް ލިބިއްޖެ މީހާ ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން އޭނާއަށް އެނަމާދު‬

‫ލިބިއްޖެއެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪46‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ށ‬ ‫ނ‪ެ ،‬އ ަނމާ ުދ ުނ ޮކ ް‬

‫ށ ުހ ެރ ުވ ަމ ްށ ުޢ ުޛ ަރ ަކ ް‬ ‫ަނމާ ުދ ެގ ަވގު ުތ ފާއި ުތ ަވ ް‬
‫ނ ެދ ް‬
‫ނ ަތ ްއ ަތ ްއ‬
‫ބލެވޭ ަކ ް‬
‫ެ‬
‫އެއީ ނިދުމާއި ހަނދާންނެތުމެވެ‪ .‬ފަހެ ނަމާދުނުކޮށް ނިދިއްޖެނަމަ ހޭލެވޭ‬
‫އިރަށް އެނަމާދުކުރަން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬އެއީ އޭނާއަށް އެނަމާދުގެ ވަގުތެވެ‪ .‬އެއީ ކޮންމެ‬
‫ވަގުތެއް ކަމުގައިވިޔަސް މެއެވެ‪ .‬އަދި ހަނދާން ނެތިއްޖެނަމަ ހަނދާންވާ އިރަށް‬
‫އެނަމާދުކުރަން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬އެއީ އޭނާއަށް އެނަމާދުގެ ވަގުތެވެ‪ .‬އެއީ ކޮންމެ ވަގުތެއް‬
‫ކަމުގައިވިޔަސް މެއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﻧ‪‬ﺴِﻲ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺓﹰ‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކު ނަމާދެއް‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺃﹶﻭ‪ ‬ﻧ‪‬ﺎﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﺼ‪‬ﻠﱢﻬ‪‬ﺎ ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺫﹶﻛﹶﺮ‪‬ﻫ‪‬ﺎ"‬
‫ހަނދާން ނެތިއްޖެނަމަ ނުވަތަ ނަމާދެއް ނުކޮށް ނިދިއްޖެނަމަ ފަހެ ހަނދާންވާ ހިނދު‬
‫ކިބައިން‬ ‫އަނަސްގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬ ‫އެނަމާދުކުރާހުށިކަމެވެ‪".‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻧ‪‬ﺴِﻲ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ނަމާދެއް ހަނދާންނެތިއްޖެ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﺻ‪‬ﻼﹶﺓﹰ ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﺼ‪‬ﻠﱢﻬ‪‬ﺎ ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺫﹶﻛﹶﺮ‪‬ﻫ‪‬ﺎ ﻻﹶ ﻛﹶﻔﱠﺎﺭ‪‬ﺓﹶ ﻟﹶﻬ‪‬ﺎ ﺇﹺﻻﱠ ﺫٰﻟ‪‬ﻚ‪"‬‬
‫އިތުރު‬ ‫އެނޫން‬ ‫އެނަމާދުކުރާހުށިކަމެވެ‪.‬‬ ‫ހިނދު‬ ‫ހަނދާންވާ‬ ‫އެނަމާދު‬ ‫ފަހެ‬ ‫މީހާ‬
‫ކައްފާރާއެއް އެކަމަކަށް ނުވެއެވެ‪".‬‬

‫ނވާ ަވގުތު ަތ ްއ‬

‫ނ ަނ ީހކު ެރ ިވގެ ް‬
‫ަނމާ ުދކު ުރ ް‬
‫ފަތިސް ނަމާދުކުރުމަށް ފަހު އިރު އަރައިފުމަށް ދާންދެން އެދެމެދުގައި‬
‫ނަމާދުކުރުން‬ ‫ހިނދު‬ ‫އަރާ‬ ‫އިރު‬ ‫އަދި‬ ‫މަނާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކުރުން‬ ‫ނަމާދެއް‬
‫މަނާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެއީ ތީރެއްގެ މިންވަރަށް އިރު އަރައިފުމަށް ދާންދެނެވެ‪ .‬އަދި އިރު‬
‫މެދު ޖެހޭ ހިނދު ނަމާދުކުރުން މަނާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެއީ އިރު މެދުން ފިލައިފުމަށް‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪47‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ދާންދެން‬ ‫އިރުއޮއްސިއްޖައުމަށް‬ ‫ފަހު‬ ‫ނަމާދުކުރުމަށް‬ ‫ޢަޞުރު‬ ‫އަދި‬ ‫ދާންދެނެވެ‪.‬‬

‫އެދެމެދުގައި ނަމާދެއް ކުރުން މަނާވެގެންވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫސަޢީދުގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻻﹶ ﺻ‪‬ﻼﹶﺓﹶ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﺒ‪‬ﺢﹺ ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﺗ‪‬ﺮ‪‬ﺗﻔ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﻟﺸ‪‬ﻤ‪‬ﺲ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻻﹶ ﺻ‪‬ﻼﹶﺓﹶ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﺼ‪‬ﺮﹺ ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ‬
‫މާނައީ‪" :‬ފަތިސް ނަމާދަށް ފަހު އިރު އަރައި މަތިވެއްޖައުމަށް‬ ‫)‪(1‬‬
‫‪‬ﺗﻐ‪‬ﻴﺐ‪ ‬ﺍﻟﺸ‪‬ﻤ‪‬ﺲ‪"‬‬
‫ދާންދެން އެއްވެސް ނަމާދެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި ޢަޞުރު ނަމާދަށް ފަހު އިރުއޮއްސިއްޖައުމަށް‬
‫ދާންދެން އެއްވެސް ނަމާދެއް ނުވެއެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަމްރު ބުނު‬
‫އަހުރެން‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ޢަބަސާގެ‬
‫ދަންނަވައިފީމެވެ‪ .‬އޭ ﷲގެ ނަބިއްޔާއެވެ! ނަމާދާ ބެހޭ ގޮތުން އަހުރެންނަށް ޚަބަރުދެއްވަ‬
‫ބައްލަވާށެވެ! އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ފަތިސް ނަމާދުކުރާށެވެ‪ .‬ދެން އިރުއަރައި‬
‫އެހެނީ‬ ‫ހުންނާށެވެ‪.‬‬ ‫އެއްކިބާވެގެން‬ ‫ނަމާދުކުރުމުން‬ ‫ދާންދެން‬ ‫މަތިވެއްޖައުމަށް‬
‫ހަމަކަށަވަރުން އިރުއަރަނީ ޝައިޠާނެއްގެ ދެދަޅު ދެމެދުންނެވެ‪ .‬އަދި އެވަގުތު ކާފިރުން‬
‫އެނަމާދަށް‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫ފަހެ‬ ‫ނަމާދުކުރާށެވެ‪.‬‬ ‫ދެން‬ ‫ސަޖިދަކުރެތެވެ‪.‬‬ ‫އިރަށް‬
‫މަލާއިކަތުން ޙާޟިރުވެވަޑައިގަނެތެވެ‪ .‬އެއީ އިރު މެދު ޖެހިއްޖައުމަށް ދާންދެނެވެ‪ .‬ދެން‬
‫ނަމާދުކުރުމުން އެއްކިބާވާށެވެ‪ .‬ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން އެވަގުތަކީ ނަރަކަ ކެކިއަރާ ވަގުތެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ އިރު މެދުން ފިލާ ހިނދު ދެން ނަމާދުކުރާށެވެ‪ .‬ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން އެނަމާދަށް‬
‫މަލާއިކަތުން ޙާޟިރުވެވަޑައިގަނެތެވެ‪ .‬އެއީ ތިބާ ޢަޞުރު ނަމާދުކޮށްފުމަށް ދާންދެނެވެ‪.‬‬
‫އެހެނީ‬ ‫އެއްކިބާވާށެވެ‪.‬‬ ‫ނަމާދުކުރުމުން‬ ‫ދާންދެން‬ ‫އިރުއޮއްސިއްޖައުމަށް‬ ‫ދެން‬
‫ހަމަކަށަވަރުން އިރުއޮއްސެނީ ޝައިޠާނެއްގެ ދެދަޅު ދެމެދަށެވެ‪ .‬އަދި އެވަގުތު ކާފިރުން‬
‫)‪(2‬‬
‫އިރަށް ސަޖިދަކުރެތެވެ‪".‬‬
‫ބަޔާންވެ އެދިޔަ ވަގުތުތަކުގައި ނަމާދުކުރުން މަނާވެގެންވާ ކަމަށް ދަލީލުތައް‬
‫ޢާއްމުވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެހެން ނަމަވެސް އެވަގުތުތަކުގައި ބައެއް ނަމާދު ކުރެވިދާނެ ކަމަށް‬
‫ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬ޝަރުޢީ ޢުޛުރެއްގެ ސަބަބުން ފާއިތުވާ ނަމާދު‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪48‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އެވަގުތުތަކުގައި ކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬އެކަމުގެ ދަލީލަކީ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ އަންނަނިވި ﺣﺪﻳﺚ‬

‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫ބަސްފުޅެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﻧ‪‬ﺴِﻲ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺓﹰ ﺃﹶﻭ‪ ‬ﻧ‪‬ﺎﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﺼ‪‬ﻠﱢﻬ‪‬ﺎ ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺫﹶﻛﹶﺮ‪‬ﻫ‪‬ﺎ"‬
‫"ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކު ނަމާދެއް ހަނދާން ނެތިއްޖެނަމަ ނުވަތަ ނަމާދެއް ނުކޮށް‬
‫ނިދިއްޖެނަމަ ފަހެ ހަނދާންވާ ހިނދު އެނަމާދު ކުރާހުށިކަމެވެ‪ ".‬އަދި ސަބަބެއްވާ ކޮންމެ‬
‫ނަމާދެއް އެވަގުތުތަކުގައި ކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް ތަޙިއްޔަތުލް މަސްޖިދުގެ ދެރަކުޢަތާއި‬
‫ވުޟޫގެ ދެރަކުޢަތް ފަދަ ނަމާދުތަކެވެ‪ .‬އެކަމުގެ ދަލީލަކީ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ އަންނަނިވި‬
‫)‪(2‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ބަސްފުޅެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺩ‪‬ﺧ‪‬ﻞﹶ ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴ‪‬ﺠﹺﺪ‪ ‬ﻓﹶﻼﹶ ﻳ‪‬ﺠ‪‬ﻠ‪‬ﺲ‪ ‬ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﺼ‪‬ﻠﱢﻲ‪ ‬ﺭ‪‬ﻛﹾﻌ‪‬ﺘ‪‬ﻴ‪‬ﻦﹺ"‬
‫އޭނާ‬ ‫ފަހެ‬ ‫ހިނދު‬ ‫ވަންނަ‬ ‫މިސްކިތަށް‬ ‫މީހަކު‬ ‫ކުރެ‬ ‫"ތިޔަބައިމީން‬ ‫މާނައީ‪:‬‬
‫ދެރަކުޢަތްކޮށްފުމަށް ދާންދެން އޭނާ މިސްކިތުގައި ނުއިށީންނަހުށިކަމެވެ‪ ".‬އަދި އެއް‬
‫ދުވަހަކު އެކަލޭގެފާނަށް މެންދުރު ނަމާދުގެ ފަހު ސުންނަތް ފާއިތުވުމުން ޢަޞުރު ނަމާދުގެ‬
‫ފަހުން އެސުންނަތް ކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ފަހެ މިމަސްއަލާގައި ރާޖިޙުވެގެންވާ ގޮތަކީ މިއެވެ‪.‬‬
‫ފަރުޟު ނަމާދަށް ޤަމަތްދޭން ފެށުމުން ސުންނަތް ނަމާދުކުރުން ހުއްދަވެގެން‬
‫ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި ސުންނަތް ނަމާދެއް ކުރަން ހުއްޓައި ޤަމަތްދިން ކަމުގައިވިޔަސް އޭނާއަށް‬
‫ޖެހޭނީ ސުންނަތް ނަމާދު ދޫކޮށްލާފައި ފަރުޟު ނަމާދުގައި ބައިވެރިވާށެވެ‪ .‬މާތްﷲ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ﺻﻼﹶﺓﹶ ﺇﹺﻻﱠ‬
‫ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ﺣﺪﻳﺚ ކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺃﹸﻗ‪‬ﻴﻤ‪‬ﺖ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓﹸ ﻓﹶﻼﹶ ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ނަމާދަށް ޤަމަތްދެވޭ ހިނދު ފަރުޟު ނަމާދު ފިޔަވައި އެހެން‬ ‫)‪(3‬‬
‫ﺍﻟﹾﻤ‪ ‬ﹾﻜﺘ‪‬ﻮﺑ‪‬ﺔﹸ"‬
‫ނަމާދެއް ނުވެއެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺻﺤﺎﺏ ﺍﻟﺴ‪‬ﻨﻦ‪.‬‬
‫‪49‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނ ިގ‬ ‫"ﺍﻷَﺫﹶﺍﻥ" ަ‬
‫ބ ް‬
‫ﺍﻷَﺫﹶﺍﻥ ގެ ލުޣަވީ މާނައަކީ އިޢުލާނެވެ‪ .‬ނުވަތަ އިޢުލާނުކުރުމެވެ‪ .‬މާތްﷲގެ‬
‫އެކަލާނގެ‬ ‫މިމާނައިގައެވެ‪.‬‬ ‫ލަފްޒުވަނީ‬ ‫ގެ‬ ‫ބަސްފުޅުގައި ﺃﹶﺫﹶﺍﻥ‬ ‫ވަޙީ‬ ‫އަންނަނިވި‬
‫ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪E D C B A @ ? > = < ;[ .‬‬
‫‪) Z KJ IH G F‬ﺍﻟﺘﻮﺑﺔ‪ (٣ :‬މާނައީ‪" :‬މިއީ ނަޙުރުގެ ދުވަހު )ޙައްޖު މަހުގެ‬
‫މީސްތަކުންނަށްވާ‬ ‫ފަރާތްޕުޅުން‬ ‫ރަސޫލާގެ‬ ‫އެކަލާނގެ‬ ‫ﷲއާއި‬ ‫ދުވަހު(‬ ‫ދިހަވަނަ‬
‫އިޢުލާނެކެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﷲވަނީ މުޝްރިކުންގެ ކިބައިން ބަރީއަވެ ވޮޑިގެންނެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އެކަލާނގެ ރަސޫލާވެސް ވަނީ ބަރީއަވެ ވަޑައިގެންނެވެ‪".‬‬
‫ދެންފަހެ ﺍﻷَﺫﹶﺍﻥ ގެ ޝަރުޢީ މާނައަކީ ޚާއްޞަ ލަފްޒުތަކަކުން ނަމާދު ވަގުތު‬
‫ޙާޟިރުވެއްޖެ ކަމަށް އިޢުލާނުކުރުމެވެ‪ .‬ނުވަތަ ނަމާދު ވަގުތު ވަދެއްޖެ ކަމަށް ކުރެވޭ‬
‫އިޢުލާނެވެ‪ .‬އެބަހީ ބަންގިއެވެ‪.‬‬
‫ބަންގިއަކީ އިސްލާމް ދީނުގެ ޝިޢާރެކެވެ‪ .‬މަދު ލަފްޒުތަކަކުން ޢަޤީދާގެ‬
‫ކިބްރިޔާވަންތަކަން‬ ‫ﷲގެ‬ ‫ފެށިފައިވަނީ‬ ‫ނިދާއެކެވެ‪.‬‬ ‫ޝާމިލްކުރަނިވި‬ ‫މަސްއަލަތައް‬
‫ބަޔާންކުރުމުންނެވެ‪ .‬ނިމިފައިވަނީ އެކަލާނގެ އެއްކައުވަންތަކަން ބަޔާންކުރުމުންނެވެ‪.‬‬
‫ބަންގީގެ ޙުކުމާ މެދު ޢިލްމުވެރިންވަނީ އިޚްތިލާފުވެ ވަޑައިގެންފައެވެ‪ .‬ބައެއް ޢިލްމުވެރިން‬
‫ވިދާޅުވަނީ ވާޖިބެއް ކަމަށެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ މުސްތަޙައްބުވެގެންވާ‬
‫ކަމެއް ކަމަށެވެ‪ .‬ފަހެ ބަންގިގޮވުމަށް ވާރިދުވެފައިވާ ނައްޞުތަކަށް ބަލާ އިރު ބޮޑަށް‬
‫ދޭހަވަނީ ވާޖިބެއް ކަމަށެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި މާލިކު ބުނު ޙުވައިރިޘުގެ ކިބައިން‬
‫ނ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އަހުރެމެންނަށް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާ ު‬
‫)‪(1‬‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺣ‪‬ﻀ‪ ‬ﺮﺕ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓﹸ ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﺆ‪‬ﺫﱢﻥﹾ ﻟﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪‬ﻟﹾﻴ‪ ‬ﺆﻣ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪‬ﻛﹸﻢ‪"‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ނަމާދު ވަގުތު ޙާޟިރުވާ ހިނދު ފަހެ ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އެކަކު‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪50‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ތިޔަބައިމީހުންނަށްޓަކައި )ނަމާދަށް( ބަންގި ދޭހުށިކަމެވެ‪ .‬އަދި ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ‬

‫އެންމެ ބޮޑު މީހާ ތިޔަބައިމީހުންގެ އިމާމަކަށް ވާހުށިކަމެވެ‪".‬‬
‫އިމާމު އިބުނު ޤުދާމާ ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪ -‬ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬އިމާމު ޢަޠާއު ބުނު‬
‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫އަބީރަބާޙާއި‪ ،‬އިމާމު މުޖާހިދާއި‪ ،‬އިމާމު އައުޒާޢީ ‪-‬ﺭﲪﻬﻢ ﺍﷲ‪-‬‬
‫ބަންގިގޮވުމަކީ ވާޖިބެކެވެ‪ .‬އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬މާލިކު ބުނު ޙުވައިރިޘަށާއި‬
‫އެކަލޭގެފާނާއި‪،‬‬ ‫ޚުދު‬ ‫އަދި‬ ‫އަމުރުކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަމަށް‬ ‫އެކުވެރިންނަށް‬ ‫އޭނާގެ‬
‫އެކަން‬ ‫އަޞްޙާބުބޭކަލުން‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫ޚަލީފާއިންނާއި‪،‬‬ ‫ހަތަރު‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬
‫ކުރެއްވުމުގައި ދެމިތިއްބެވިއެވެ‪ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނު އެކަމަށް އަމުރުކުރެއްވުމާއި އެކަން‬
‫)‪(1‬‬
‫ކުރެއްވުމުގައި ދެމިހުންނެވުން ދަލީލުކުރަނީ އެކަން ކުރުން ވާޖިބުވުމުގެ މައްޗަށެވެ‪".‬‬

‫ނގީގެ މާތް ަކ ް‬
‫ނ‬ ‫ބ ް‬
‫ަ‬
‫ބަންގިއާއި ބަންގިގޮވާ މީހުންގެ މާތްކަމާ ބެހޭ ގޮތުން ވަރަށް ގިނަ ޙަދީޘްތައް‬
‫ބަސްފުޅުތައް‬ ‫އަންނަނިވި‬ ‫ތެރެއިން‬ ‫އޭގެ‬ ‫އައިސްފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ވާރިދުވެގެން‬
‫ހިމެނިގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫އަބޫހުރައިރާގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻟﹶﻮ‪ ‬ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹶﻢ‪‬‬
‫)‪(2‬‬
‫ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﻨﹺّﺪ‪‬ﺍﺀِ ﻭ‪‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻒ‪ ّ‬ﺍﻷَﻭ‪‬ﻝﹺ‪ ،‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺠﹺﺪ‪‬ﻭﺍ ﺇﹺﻻﱠ ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻬﹺﻤ‪‬ﻮﺍ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻪ‪ ‬ﻻﹶﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻬ‪‬ﻤ‪‬ﻮﺍ"‬
‫މާނައީ‪" :‬ބަންގިއާއި ފުރަތަމަ ސަފުގައި ހުރި ޘަވާބާއި ދަރުމަ މީސްތަކުންނަށް އެނގޭނަމަ‬
‫ދެން އެކަން ކުރުމަށް ގުރުއަތުލުން ފިޔަވައި އިތުރު ގޮތެއް ނެތްނަމަ )އެކަން‬
‫ކުރުމަށްޓަކައި( އެބައިމީހުން ގުރުއަތުވެސް ލީހެވެ‪".‬‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޢާޒިބުގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ބަރާއު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺍﳌﻐﲏ ﻻﺑﻦ ﻗﺪﺍﻣﺔ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬
‫‪51‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﷲَ ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻼﹶﺋ‪ ‬ﹶﻜﺘ‪‬ﻪ‪ ‬ﻳ‪‬ﺼ‪‬ﻠﱡﻮﻥﹶ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﺼ‪‬ﻒ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻘﹶﺪ‪‬ﻡﹺ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺆ‪‬ﺫﱢﻥﹸ ﻳ‪‬ﻐ‪‬ﻔﹶﺮ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺪ‪‬‬
‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺻ‪‬ﻮ‪‬ﺗﻪ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻳ‪‬ﺼ‪‬ﺪ‪‬ﻗﹸﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺭ‪‬ﻃﹾﺐﹴ ﻭ‪‬ﻳ‪‬ﺎﺑﹺﺲﹴ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺜﹾﻞﹸ ﺃﹶﺟ‪‬ﺮﹺ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺻ‪‬ﻠﱠﻰ ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﻪ‪"‬‬
‫މަލާއިކަތުން‬ ‫އަދި‬ ‫ރަޙުމަތްލައްވައެވެ‪.‬‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ސަފަށް‬ ‫ފުރަތަމަ‬ ‫"ހަމަކަށަވަރުން‬
‫ރަޙުމަތްލެއްވުމަށް އެދި ދުޢާކުރައްވަތެވެ‪ .‬އަދި ބަންގިގޮވާ މީހާއަށް އޭނާގެ އަޑު‬
‫ފޯރާފަނިވި ހިސާބެއްގެ މިންވަރަށް ފާފަފުއްސެވެއެވެ‪ .‬އަދި އޭނާގެ އަޑުއެހި ކޮންމެ‬
‫އެއްޗެއް އެއީ ތެތް އެއްޗެއްވިޔަސް ހިކި އެއްޗެއްވިޔަސް އޭނާ ތެދުކުރެއެވެ‪) .‬އެބަހީ‬
‫އޭނާއަކީ ތެދުވެރިއެއް ކަމަށް ހެކިދެއެވެ‪ (.‬އަދި އޭނާއާ އެކު ނަމާދުކުރާ އެންމެންގެ‬
‫އަޖުރު އޭނާއަށް ވެއެވެ‪".‬‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ﺃﺑﻮ ﺍﻟﺪ‪‬ﺭ‪‬ﺩﺍﺀ ގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރައްވަނިކޮށް އަހުރެން އަޑުއެހީމެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﺎ‬
‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺛﹶﻼﹶﺛﹶﺔ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﻗﹶﺮ‪‬ﻳ‪‬ﺔ‪ ‬ﻻﹶ ﻳ‪‬ﺆ‪‬ﺫﱠﻥﹸ ﻭ‪‬ﻻﹶ ﺗ‪‬ﻘﹶﺎﻡ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴﻬﹺﻢ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓﹸ ﺇﹺﻻﱠ ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﺤ‪‬ﻮ‪‬ﺫﹶ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﺍﻟﺸ‪‬ﻴ‪‬ﻄﹶﺎﻥﹸ"‬
‫"ރަށެއްގައި ތިން މީހުންހަމަވެ‪ ،‬ބަންގި ނުދެވި އަދި އެބައިމީހުންގެ މެދުގައި ނަމާދު‬
‫ޤާއިމުނުކުރެވިއްޖެނަމަ އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ޝައިޠާނާ ވެރިވާނެއެވެ‪".‬‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺍ ِﻹﻣ‪‬ﺎﻡ‪ ‬ﺿ‪‬ﺎﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺆ‪‬ﺫﱢﻥﹸ‬
‫މާނައީ‪" :‬އިމާމު މީހާއަކީ )މައުމޫމުންގެ(‬ ‫)‪(3‬‬
‫ﻣ‪‬ﺆ‪‬ﺗ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺃﹶﺭ‪‬ﺷ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻷَﺋ‪‬ﻤ‪‬ﺔﹶ ﻭ‪‬ﺍ ﹾﻏﻔ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﹾﻤ‪‬ﺆ‪‬ﺫﱢﻧﹺﲔ‪"‬‬
‫ޒިންމާދާރު މީހާއެވެ‪ .‬އަދި ބަންގިގޮވާ މީހާއަކީ )ވަގުތަށް ބަންގިގޮވުމުގެ( އަމާނާތް‬
‫ޙަވާލުވެވިފައިވާ މީހެކެވެ‪ .‬އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! އިމާމުންނަށް ހެޔޮ ގޮތް‬
‫ދައްކަވާށިއެވެ! އަދި ބަންގިދޭ މީހުންނަށް ފާފަފުއްސަވާށިއެވެ!"‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ﻋ‪‬ﻘﹾﺒ‪‬ﺔ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރައްވަނިކޮށް އަހުރެން އަޑުއެހީމެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ ﰲ ﺻﺤﻴﺢ ﺍﳉﺎﻣﻊ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪52‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫"ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﺠ‪‬ﺐ‪ ‬ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺭ‪‬ﺍﻋ‪‬ﻲ ﹶﻏﻨ‪‬ﻢﹴ ﻓ‪‬ﻲ ﺭ‪‬ﺃﹾﺱﹺ ﺷ‪ ‬ﻈﻴ‪‬ﺔ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﺒ‪‬ﻞﹺ ﻳ‪‬ﺆ‪‬ﺫﱢﻥﹸ ﺑﹺﺎﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﻭ‪‬ﻳ‪‬ﺼ‪‬ﻠﱢﻲ ﻓﹶﻴ‪‬ﻘﹸﻮﻝﹸ ﺍﷲُ ﻋ‪‬ﺰ‪‬‬
‫ﻭ‪‬ﺟ‪‬ﻞﱠ ﺍﻧ‪ ‬ﹸﻈﺮ‪‬ﻭﺍ ﺇﹺﻟﹶﻰ ﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪‬ﻱ ﻫ‪‬ﺬﹶﺍ ﻳ‪‬ﺆ‪‬ﺫﱢﻥﹸ ﻭ‪‬ﻳ‪‬ﻘ‪‬ﻴﻢ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓﹶ ﻳ‪‬ﺨ‪‬ﺎﻑ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻲ ﻗﹶﺪ‪ ‬ﹶﻏﻔﹶﺮ‪‬ﺕ‪ ‬ﻟ‪‬ﻌ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪‬ﻱ ﻭ‪‬ﺃﹶﺩ‪ ‬ﺧﻠﹾﺘ‪‬ﻪ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ފަރުބަދައިން ބައެއްގައި ބަކަރި ހުއިހައްޕަން އުޅުނު މީހެއްގެ ކިބައިން‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻨ‪‬ﺔﹶ"‬
‫ތިބާގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެ އުފާވެވޮޑިގަންނަވައެވެ‪ .‬އެއީ އޭނާ ނަމާދަށް ބަންގިދެއެވެ‪.‬‬
‫އަދި ނަމާދުކުރެއެވެ‪ .‬ފަހެ ކީރިތިވަންތަ ﷲ ވަޙީކުރައްވައެވެ‪ .‬ތިމަންﷲގެ މިއަޅާއަށް‬
‫ނިކަން ބަލާށެވެ‪ .‬އޭނާ )ނަމާދަށް( ބަންގި ދެއެވެ‪ .‬އަދި ނަމާދު ޤާއިމުކުރެއެވެ‪.‬‬
‫ތިމަންﷲ‬ ‫އަޅާއަށް‬ ‫ތިމަންﷲގެ‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫ބިރުވެތިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ތިމަންﷲއަށް‬
‫ފާފަފުއްސަވައި ދެއްވައިފީމެވެ‪ .‬އަދި އޭނާ ސުވަރުގެ ވައްދަވައިފީމެވެ‪".‬‬

‫ބބާއި‪ަ ،‬‬
‫ޝ ުރ ުޢވީ ޮގތް‬ ‫ސ ަ‬
‫ޝ ުރ ުޢކު ެރ ްއ ުވ ުނ ަ‬
‫ނގި ަ‬
‫ބ ް‬
‫ަ‬
‫ބަންގި ޝަރުޢުކުރެއްވުނީ ހިޖުރައިން ފުރަތަމަ އަހަރުގައެވެ‪ .‬ފަހެ ބަންގި‬
‫ޝަރުޢުކުރެއްވުނު ސަބަބާއި ބަންގި ޝަރުޢުވީ ގޮތާއި ބެހޭ ގޮތުން ވާރިދުގެންވާ‬
‫ބަސްފުޅުތައް ދަންނައެވެ‪.‬‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢުމަރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬މުސްލިމުން ޖަމާވެ ނަމާދު ވަގުތުތައް މިންވަރުކޮށް އުޅެތެވެ‪.‬‬
‫އަދި އެކަކުވެސް އޭރުގައި ނަމާދަށް ބަންގިގޮވައެއް ނޫޅެއެވެ‪ .‬ދެން އެއް ދުވަހަކު‬
‫މީސްތަކުން ޖަމާވެ އެކަމާ ބެހޭ ގޮތުން ވާހަކަދައްކައިފިއެވެ‪ .‬އެއް ބަޔަކު ބުނެފިއެވެ‪.‬‬
‫ނަޞާރާއިންގެ ރަނގަބީލު ފަދަ ރަނގަބީލެއް ހަދަމާ ހިނގާށެވެ‪ .‬އަދި އަނެއް ބަޔަކު‬
‫ބުނެފިއެވެ‪ .‬އަދިކިއެއްތަ! ޔަހޫދީންގެ ނާގޫރު ފަދަ ނާގޫރެއް ހަދަމާ ހިނގާށެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫ޢުމަރުގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ނަމާދަށް ބަންގިދޭނެ މީހަކު ތިޔަބައިމީހުން ފޮނުވަންވީ ނޫން‬
‫ހެއްޔެވެ! ފަހެ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬އޭ ބިލާލެވެ! ތެދުވެ ނަމާދަށް‬
‫)‪(2‬‬
‫ބަންގިދޭށެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪53‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﺯﻳﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﺭﺑ‪‬ﻪ ގެ ކިބައިން‬

‫އެއްގޮތްކުރެއްވުމަށް‬ ‫ނަޞާރާއިންނާ‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ރުހިވަޑައި ނުގަންނަވާ ޙާލު‪ ،‬މީސްތަކުން ނަމާދަށް ޖަމާކުރެއްވުމަށްޓަކައި‬
‫ރަނގަބީލުޖެހުމަށް އަމުރުކުރައްވާފައި ވަނިކޮށް އަހުރެން ނިދާފައި އޮއްވައި އަހުރެންނަށް‬
‫ހުވަފެނުގައި ފެންނަނީ ރަނގަބީލެއް ހިފައިގެން އަހުރެންގެ ގާތަށް މީހަކު އައީތީއެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫އަހުރެން އޭނާއަށް ދަންނަވައިފީމެވެ‪ .‬އޭ ﷲގެ އަޅާއެވެ! ތިޔަ ރަނގަބީލު ވިއްކަންވީ‬
‫ނޫން ހެއްޔެވެ؟ އޭނާ ދަންނަވައިފިއެވެ‪ .‬އެއިން ތިބާ ކުރާނީ ކީއްހެއްޔެވެ؟ އަހުރެން‬
‫ދަންނަވައިފީމެވެ‪ .‬އެއިން އަހުރެމެން ނަމާދަށް ގޮވާނީއެވެ‪ .‬އޭނާ ދަންނަވައިފިއެވެ‪.‬‬
‫އެއަށްވުރެ މާރަނގަޅު ގޮތެއް ބުނެދެން ހެއްޔެވެ؟ އަހުރެން ދަންނަވައިފީމެވެ‪ .‬އާނއެކެވެ‪.‬‬
‫އޭނާ ދަންނަވައިފިއެވެ‪ .‬ތިބާ މިފަދައިން ކިޔާށެވެ‪ .‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪) ‬އެންމެ ބޮޑީ‬
‫ﷲއެވެ‪ .‬އެންމެ ބޮޑީ ﷲއެވެ‪ (.‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪) ‬އެންމެ ބޮޑީ ﷲއެވެ‪ .‬އެންމެ ބޮޑީ‬
‫ﷲއެވެ‪ (.‬ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﻻﹶ ﺇﹺﻟﹶﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﻻﹶ ﺇﹺﻟﹶﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ )ﷲމެނުވީ އަޅުކަންވެވުން‬
‫ޙައްޤުވެގެންވާ އެހެން އެއްވެސް އިލާހަކު ނުވާ ކަމަށް އަޅު ހެކިވަމެވެ‪ .‬ﷲމެނުވީ‬
‫އަޅުކަންވެވުން ޙައްޤުވެގެންވާ އެހެން އެއްވެސް އިލާހަކު ނުވާ ކަމަށް އަޅު ހެކިވަމެވެ‪(.‬‬
‫ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻥﱠ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪﺍﹰ ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹸ ﺍﷲِ ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻥﱠ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪﺍﹰ ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹸ ﺍﷲِ )ހަމަކަށަވަރުން މުޙައްމަދުގެފާނީ‬
‫ﷲގެ ރަސޫލާ ކަމަށް އަޅު ހެކިވަމެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން މުޙައްމަދުގެފާނީ ﷲގެ ރަސޫލާ‬
‫)ނަމާދަށް‬ ‫ކަމަށް އަޅު ހެކިވަމެވެ‪ (.‬ﺣ‪‬ﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﺣ‪‬ﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪‬‬
‫އަވަސްވެގަންނާށެވެ‪ .‬ނަމާދަށް އަވަސްވެގަންނާށެވެ‪ (.‬ﺣ‪‬ﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﹾﻔﹶﻼﹶﺡﹺ ﺣ‪‬ﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﹾﻔﹶﻼﹶﺡﹺ‬
‫)ކާމިޔާބު ހޯދުމަށް އަވަސްވެގަންނާށެވެ‪ .‬ކާމިޔާބު ހޯދުމަށް އަވަސްވެގަންނާށެވެ‪ (.‬ﺍﷲُ‬
‫ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪) ‬އެންމެ ބޮޑީ ﷲއެވެ‪ .‬އެންމެ ބޮޑީ ﷲއެވެ‪ (.‬ﻻﹶ ﺇﹺﻟﹶﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ )ﷲމެނުވީ‬
‫އަޅުކަންވެވުން ޙައްޤުވެގެންވާ އެހެން އެއްވެސް އިލާހަކު ނުވެއެވެ‪ (.‬ދެން އެމީހަކު‬
‫ހިނގައްޖެއެވެ‪ .‬މާގިނަ އިރުތަކެއް ނުވެ އަލުން އައިސް ދަންނަވައިފިއެވެ‪ .‬އަދި ތިބާ‬
‫ނަމާދަށް ޤަމަތްދޭނަމަ މިފަދައިން ކިޔާށެވެ‪" .‬ﺍﹶﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ،‬ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﻻﹶ ﺇﹺﻟﹶﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ‪،‬‬
‫ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻥﱠ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﺍ ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹸ ﺍﷲِ‪ ،‬ﺣ‪‬ﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ،‬ﺣ‪‬ﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﹾﻔﹶﻼﹶﺡﹺ‪ ،‬ﻗﹶﺪ‪ ‬ﻗﹶﺎﻣ‪‬ﺖ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓﹸ‪ ،‬ﻗﹶﺪ‪‬‬

‫‪54‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ﻗﹶﺎﻣ‪‬ﺖ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓﹸ‪ (1)،‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ،‬ﻻﹶ ﺇﹺﻟٰﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ" ދެންފަހެ ހެނދުންވުމުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ގެ އަރިހަށް އަހުރެން އައިސް އަހުރެންނަށް ފެނުނު ހުވަފެނުގެ ވާހަކަ ދަންނަވައިފީމެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﷲ އިރާދަކުރެއްވިއްޔާ އެއީ ތެދު ހުވަފެނެކެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ ބިލާލާ އެކު ތެދުވެގެން ގޮސް ތިބާއަށް ހުވަފެނުގައި ފެނުނު އެއްޗެއް ބިލާލަށް‬
‫އެހެނީ‬ ‫ދޭހުށިކަމެވެ‪.‬‬ ‫ބަންގި‬ ‫އެކަލިމަތަކުން‬ ‫ބިލާލު‬ ‫ދެން‬ ‫އުނގަންނައިދޭށެވެ‪.‬‬
‫ހަމަކަށަވަރުން ތިބާއަށް ވުރެ ބިލާލުގެ އަޑު ގަދަވެފައި ރީތިވެގެންވެއެވެ‪ ".‬ދެން އަހުރެން‬
‫ބިލާލާ އެކުގައި ތެދުވެގެން ގޮސް ބިލާލަށް އުނގަންނައިދީފީމެވެ‪ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނު‬
‫އެކަލިމަތަކުން ބަންގިދެއްވަން ފައްޓަވައިފިއެވެ‪ .‬ފަހެ ޢުމަރުގެފާނު ގޭގައި ހުންނަވަނިކޮށް‬
‫އެއަޑުއައްސަވައި އަވަސްއަވަހަށް ރިދާކޮޅު ދަންމަވަމުން ވަޑައިގެން ދަންނަވައިފިއެވެ‪.‬‬
‫ޙައްޤާއިގެން ކަލޭގެފާނު ފޮނުއްވި ފަރާތް ގަންދީ ބުނަމެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނަށް ހުވަފެނުގައި‬
‫އެފެނިވަޑައިގަތް ގޮތަށް އަހުރެންނަށްވެސް ހުވަފެނުގައި ފެނިއްޖެއެވެ‪ .‬ފަހެ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫)‪(2‬‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻓﹶﻠ‪‬ﻠﱠﻪ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪" "‬ފަހެ ހުރިހާ ޙަމްދެއް ހުރީ ﷲއަށެވެ‪".‬‬

‫ނގީ ެގ ަކ ިއފި ްއ ަޔ ުތ‬

‫ބ ް‬
‫ަ‬
‫އެތިން‬ ‫އައިސްފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ވާރިދުވެގެން‬ ‫ކައިފިއްޔަތެއް‬ ‫ތިން‬ ‫ބަންގީގެ‬
‫ކައިފިއްޔަތު ތިރީގައި ބަޔާންވެގެން އެވަނީއެވެ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ހަތަރު ފަހަރު‪ .‬ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﻻﹶ ﺇﹺﻟﹶﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ ދެފަހަރު‪ .‬ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻥﱠ‬
‫ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪﺍﹰ ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹸ ﺍﷲِ ދެފަހަރު‪ .‬ﺣ‪‬ﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ދެފަހަރު‪ .‬ﺣ‪‬ﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﹾﻔﹶﻼﹶﺡﹺ ދެފަހަރު‪.‬‬
‫ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ދެފަހަރު‪ .‬ﻻﹶ ﺇﹺﻟﹶﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ އެއް ފަހަރު‪ .‬އޭރުންވާނީ ފަނަރަ ކަލިމައެވެ‪ .‬އެއީ‬
‫އިސްވެދިޔަ‪ ،‬ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﺯﻳﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﺭﺑ‪‬ﻪ ރިވާކުރެއްވި ޙަދީޘުގައިވާ ފަދައިންނެވެ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ހަތަރު ފަހަރު ކިޔުމަށް ފަހު‪ ،‬ދެޝަހާދަތުން ކޮންމެ ޝަހާދަތެއް‬
‫ދެފަހަރު އަޑުމަޑުކޮށް ކިޔާނީއެވެ‪ .‬ދެން އަލުން ދެޝަހާދަތުން ކޮންމެ ޝަހާދަތެއް‬

‫‪ (1‬މާނައީ‪" :‬ހަމަކަށަވަރުން ނަމާދު ޤާއިމުވެއްޖެއެވެ‪".‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺍﺑﻦ ﺧﺰﳝﺔ ﻭﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ ﻭﻗﺎﻝ ﺣﺪﻳﺚ ﺣﺴﻦ ﺻﺤﻴﺢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪55‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ދެފަހަރު އަޑުހަރުކޮށް ކިޔާނީއެވެ‪ .‬ދެން ﺣ‪‬ﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ދެފަހަރު‪ .‬ﺣ‪‬ﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﹾﻔﹶﻼﹶﺡﹺ‬
‫ދެފަހަރު‪ .‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ދެފަހަރު‪ .‬ﻻﹶ ﺇﹺﻟﹶﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ އެއް ފަހަރު ކިޔާނީއެވެ‪ .‬އޭރުންވާނީ ނަވާރަ‬
‫ކަލިމައެވެ‪ .‬މިއީ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫ މަޙްޛޫރާއަށް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫)‪(1‬‬
‫އުނގަންނައިދެއްވި ގޮތެކެވެ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ދެފަހަރު‪ .‬ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﻻﹶ ﺇﹺﻟﹶﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ ދެފަހަރު‪ .‬ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻥﱠ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪﺍﹰ‬
‫ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹸ ﺍﷲِ ދެފަހަރު‪ .‬އަލުންވެސް ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﻻﹶ ﺇﹺﻟﹶﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ ދެފަހަރު‪ .‬ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻥﱠ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪﺍﹰ‬
‫ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹸ ﺍﷲِ ދެފަހަރު‪ .‬ﺣ‪‬ﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ދެފަހަރު‪ .‬ﺣ‪‬ﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﹾﻔﹶﻼﹶﺡﹺ ދެފަހަރު‪ .‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪‬‬
‫ދެފަހަރު‪ .‬ﻻﹶ ﺇﹺﻟﹶﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ އެއް ފަހަރު‪ .‬އޭރުންވާނީ ސަތާރަ ކަލިމައެވެ‪ .‬މިއީވެސް މާތްﷲ‬
‫ފަހެ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ރުއްސުންލެއްވި އަބޫ މަޙްޛޫރާއަށް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އުނގަންނައިދެއްވި ގޮތެކެވެ‪.‬‬
‫ބަންގީގެ މިތިން ކައިފިއްޔަތު ޞައްޙަވެ ސާބިތުވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ދެންފަހެ ފަތިސް ނަމާދުގެ ބަންގީގައިނަމަ ﺣ‪‬ﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﹾﻔﹶﻼﹶﺡﹺ ދެފަހަރު ކިޔުމަށް‬
‫ﺧﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﻮ‪‬ﻡﹺ )ނިދުމަށް ވުރެ ނަމާދު ހެޔޮވެގެންވެއެވެ‪ (.‬ދެފަހަރު ކިއުން‬
‫ފަހު ﺍﹶﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓﹸ ‪‬‬
‫ޝަރުޢުވެގެންވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫ މަޙްޛޫރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އޭ ﷲގެ ރަސޫލާއެވެ! ބަންގިދޭން ޖެހޭ ގޮތް އަހުރެންނަށް‬
‫އުނގަންނައިދެއްވާށެވެ‪ .‬ދެން އެކަލޭގެފާނު އަބޫ މަޙްޛޫރާއަށް އުނގަންނައިދެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫އަދި ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ފަތިސް ނަމާދުގައިނަމަ މިފަދައިން ވިދާޅުވާށެވެ‪" .‬ﺍﹶﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓﹸ ‪‬ﺧﻴ‪‬ﺮ‪‬‬
‫ފަހެ މިކަލިމަ‬ ‫ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﻮ‪‬ﻡﹺ‪ ،‬ﺍﹶﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓﹸ ‪‬ﺧﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﻮ‪‬ﻡﹺ‪ ،‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ،‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ،‬ﻻﹶ ﺇﹺﻟﹶﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ"‬
‫)‪(3‬‬

‫ފަތިސް ނަމާދުގެ ބަންގި ނޫން އެހެން ނަމާދެއްގެ ބަންގީގައި ކިޔުން ޞައްޙަވެގެން‬

‫ނުވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﻗﺎﻝ ﺣﺪﻳﺚ ﺣﺴﻦ ﺻﺤﻴﺢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪56‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ަޤ ަމތު ގެ ަކ ިއފި ްއ ަޔތު‬

‫އެތިން‬ ‫އައިސްފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ވާރިދުވެގެން‬ ‫ކައިފިއްޔަތެއް‬ ‫ތިން‬ ‫ޤަމަތުގެ‬
‫ކައިފިއްޔަތު ތިރީގައި ބަޔާންވެގެން އެވަނީއެވެ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ހަތަރު ފަހަރު‪ .‬ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﻻﹶ ﺇﹺﻟﹶﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ ދެފަހަރު‪ .‬ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻥﱠ‬
‫ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪﺍﹰ ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹸ ﺍﷲِ ދެފަހަރު‪ .‬ﺣ‪‬ﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ދެފަހަރު‪ .‬ﺣ‪‬ﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﹾﻔﹶﻼﹶﺡﹺ ދެފަހަރު‪ .‬ﻗﹶﺪ‪‬‬
‫ﻗﹶﺎﻣ‪‬ﺖ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓﹸ ދެފަހަރު‪ .‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ދެފަހަރު‪ .‬ﻻﹶ ﺇﹺﻟﹶﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ އެއް ފަހަރު‪ .‬އޭރުންވާނީ‬
‫ސަތާރަ ކަލިމައެވެ‪ .‬މިއީ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫ މަޙްޛޫރާއަށް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫)‪(1‬‬
‫އުނގަންނައިދެއްވި ގޮތެކެވެ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ދެފަހަރު‪ .‬ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﻻﹶ ﺇﹺﻟﹶﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ އެއް ފަހަރު‪ .‬ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻥﱠ‬
‫ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪﺍﹰ ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹸ ﺍﷲِ އެއް ފަހަރު‪ .‬ﺣ‪‬ﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬އެއް ފަހަރު‪ .‬ﺣ‪‬ﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﹾﻔﹶﻼﹶﺡﹺ އެއް‬
‫ފަހަރު‪ .‬ﻗﹶﺪ‪ ‬ﻗﹶﺎﻣ‪‬ﺖ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓﹸ ދެފަހަރު‪ .‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ދެފަހަރު‪ .‬ﻻﹶ ﺇﹺﻟﹶﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ އެއް ފަހަރު‪.‬‬
‫އޭރުންވާނީ އެގާރަ ކަލިމައެވެ‪ .‬މިއީ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﺯﻳﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﺭﺑ‪‬ﻪ‬
‫އަދި އެއީ ތެދު ހުވަފެންފުޅެއްކަމުގައި‬ ‫)‪(2‬‬
‫އަށް ހުވަފެންފުޅުގައި ފެނިވަޑައިގެންނެވި ގޮތެވެ‪.‬‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ވަނީ ޙަދީޘްކުރައްވާފައެވެ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ދެފަހަރު‪ .‬ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﻻﹶ ﺇﹺﻟﹶﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ އެއް ފަހަރު‪ .‬ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻥﱠ‬
‫ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪﺍﹰ ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹸ ﺍﷲِ އެއް ފަހަރު‪ .‬ﺣ‪‬ﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬އެއް ފަހަރު‪ .‬ﺣ‪‬ﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﹾﻔﹶﻼﹶﺡﹺ އެއް‬
‫ފަހަރު‪ .‬ﻗﹶﺪ‪ ‬ﻗﹶﺎﻣ‪‬ﺖ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓﹸ އެއް ފަހަރު‪ .‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ދެފަހަރު‪ .‬ﻻﹶ ﺇﹺﻟﹶﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ އެއް ފަހަރު‪.‬‬
‫)‪(3‬‬
‫އޭރުންވާނީ ދިހަ ކަލިމައެވެ‪ .‬މިއީ އިމާމުމާލިކު ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪ -‬ވިދާޅުވެފައިވާ ގޮތެކެވެ‪.‬‬
‫ކުރައްވާތީ‬ ‫ކަންތައް‬ ‫އަހުލުވެރިން‬ ‫މަދީނާގެ‬ ‫ޒަމާނުގައި‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫ސަބަބަކީ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﻗﺎﻝ ﺣﺪﻳﺚ ﺣﺴﻦ ﺻﺤﻴﺢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺍﺑﻦ ﺧﺰﳝﺔ ﻭﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ ﻭﻗﺎﻝ ﺣﺪﻳﺚ ﺣﺴﻦ ﺻﺤﻴﺢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺑﺪﺍﻳﺔ ﺍ‪‬ﺘﻬﺪ ﻻﺑﻦ ﺭﺷﺪ‪.‬‬
‫‪57‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އެޒަމާނުގެ‬ ‫އަރިހުގައި‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫އެގޮތަށެވެ‪.‬‬ ‫ދެކެވަޑައިގެންނެވީ‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬

‫މަދީނާގެ އަހުލުވެރިންގެ ޢަމަލަކީ ޙުއްޖަތެކެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ ފުރަތަމަ ގޮތާއި ދެވަނަ ގޮތް ޞައްޙަވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި ތިންވަނަ‬
‫ގޮތް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ އަރިހުން ސާބިތުވެގެން ނުވެއެވެ‪.‬‬

‫ނ ޖެހޭ ޮގތް‬
‫ނ ަތ ްއ ުކ ަރ ް‬ ‫ނގީ ެގ ައޑު ިއވޭ މީ ުހ ް‬
‫ނ ަކ ް‬ ‫ބ ް‬
‫ަ‬
‫ބަންގީގެ އަޑުއިވޭ ކޮންމެ މީހަކު ބަންގިދޭ މީހާ ކިޔާ ކަލިމަތައް އޭނާގެ‬
‫ފަހަތުން ހަމަ އެގޮތަށް ކިޔުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެއީ ﺣ‪‬ﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬އާއި‬
‫ﺣ‪‬ﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﹾﻔﹶﻼﹶﺡﹺ މިދެކަލިމަ ފިޔަވައެވެ‪ .‬މިދެކަލިމައިގެ ބަދަލުގައި ކިޔާނީ ﻻﹶ ﺣ‪‬ﻮ‪‬ﻝﹶ ﻭ‪‬ﻻﹶ‬
‫ﻗﹸﻮ‪‬ﺓﹶ ﺇﹺﻻﱠ ﺑﹺﺎﷲِ )ހެޔޮ ކަމެއް ކުރުމުގެ ބާރެއްވެސް އަދި ނުބައި ކަމަކުން ސަލާމަތްވުމުގެ‬
‫ބާރެއްވެސް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން މެނުވީ ނުވެއެވެ‪ (.‬މިކަލިމައެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬
‫އަބޫސަޢީދުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ‬
‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺪ‪‬ﺍﺀَ ﻓﹶﻘﹸﻮﻟﹸﻮﺍ ﻣ‪‬ﺜﹾﻞﹶ ﻣﺎ ﻳ‪‬ﻘﹸﻮﻝﹸ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺆ‪‬ﺫﱢﻥﹸ"‬
‫"ތިޔަބައިމީހުންނަށް ބަންގީގެ އަޑުއިވޭ ހިނދު ފަހެ ބަންގިދޭ މީހާ ކިޔާ ކަލިމަތައް އޭނާ‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޢުމަރުގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬ ‫ކިޔާށެވެ‪".‬‬ ‫ކިޔާގޮތަށް‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ބަންގިދޭ މީހާ ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ކިޔާ ހިނދު ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ‬
‫ކޮންމެ މީހަކުވެސް ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ކިޔާށެވެ‪ .‬ދެން ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﻻﹶ ﺇﹺﻟﹶﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ ކިޔާ ހިނދު‬
‫ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﻻﹶ ﺇﹺﻟﹶﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ ކިޔާށެވެ‪ .‬ދެން ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻥﱠ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪﺍﹰ ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹸ ﺍﷲِ ކިޔާ ހިނދު ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪‬‬
‫ﺃﹶﻥﱠ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪﺍﹰ ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹸ ﺍﷲِ ކިޔާށެވެ‪ .‬ދެން ﺣ‪‬ﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ކިޔާ ހިނދު ﻻﹶ ﺣ‪‬ﻮ‪‬ﻝﹶ ﻭ‪‬ﻻﹶ ﻗﹸﻮ‪‬ﺓﹶ ﺇﹺﻻﱠ‬
‫ﺑﹺﺎﷲِ ކިޔާށެވެ‪ .‬ދެން ﺣ‪‬ﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﹾﻔﹶﻼﹶﺡﹺ ކިޔާ ހިނދު ﻻﹶ ﺣ‪‬ﻮ‪‬ﻝﹶ ﻭ‪‬ﻻﹶ ﻗﹸﻮ‪‬ﺓﹶ ﺇﹺﻻﱠ ﺑﹺﺎﷲِ ކިޔާށެވެ‪.‬‬
‫ދެން ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ކިޔާ ހިނދު ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ކިޔާށެވެ‪ .‬ދެން ﻻﹶ ﺇﹺﻟﹶﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ ކިޔާ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪58‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ހިނދު ﻻﹶ ﺇﹺﻟﹶﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ ކިޔާށެވެ‪ .‬މިފަދައިން ހިތުގެ އިޚުލާޞްތެރިކަމާ އެކު ކިޔައިފި މީހާ‬
‫)‪(1‬‬
‫ސުވަރުގެވަންނާނެއެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ ބަންގީގެ އަޑުއިވޭ ހަމަ ކޮންމެ މީހަކަށް ބަޔާންވެ ދިޔަ ގޮތަށް‬
‫މީހަކު‬ ‫ނެތް‬ ‫ވުޟޫ‬ ‫އެއީ‬ ‫ވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫މުސްތަޙައްބު‬ ‫ޖަވާބުދިނުން‬ ‫ބަންގިއަށް‬
‫ކަމުގައިވިޔަސް‪،‬‬ ‫ޙައިޟުވެރިއަކު‬ ‫ކަމުގައިވިޔަސް‪،‬‬ ‫ޖުނުބުވެރިއަކު‬ ‫ކަމުގައިވިޔަސް‪،‬‬
‫ނިފާސްވެރިއަކު ކަމުގައިވިޔަސް‪ ،‬ބޮޑު މީހަކު ކަމުގައިވިޔަސް އަދި ކުޑަ ކުއްޖަކު‬
‫ކަމުގައިވިޔަސް މެއެވެ‪ .‬މިކަމުން އިސްތިޘްނާވެގެންވާ ބަޔަކީ ނަމާދެއް ކުރަން ހުންނަ‬
‫މީހާއާއި‪ ،‬ފާޚާނާގައި އިންނަ މީހާއާއި‪ ،‬އަނބިމީހާގެ ގާތުގައި އެއްދާންކުރަން އޮންނަ‬
‫މީހާއެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ ޤުރުއާން ކިޔަވަން އިންނަ މީހާ ބަންގީގެ އަޑުއިވުމުން ބަންގިއަށް‬
‫ޖަވާބުދިނުމަށްޓަކައި ޤުރުއާން ކިޔެވުން ހުއްޓައިލަން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬އަދި ފިލާވަޅެއް ކިޔަން‬
‫އިންނަ މީހާވެސް ހަމަ އެފަދައެވެ‪ .‬އަދި ބަންގިދޭ ވަގުތު މިސްކިތަށް ވަންނަ މީހާ ބަންގި‬
‫ނިމެންދެން ބަންގިއަށް ޖަވާބުދިނުމަށްޓަކައި ސުންނަތެއް ކުރަން ނުފަށައި ހުރުން‬
‫މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ދެންފަހެ ބަންގިދޭ މީހާ ބަންގިދީ ނިމޭ ހިނދު އޭނާއާއި އަދި ބަންގީގެ‬
‫އަޑުއެހި މީހުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ މައްޗަށް ޞަލަވާތްކިޔެވުން މުޞްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ﺻﻠﱠﻴ‪‬ﺖ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ‬
‫އެއީ މިފަދައިން ކިޔުމެވެ‪" .‬ﺍﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺻ‪‬ﻞﱢ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺁﻝﹺ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ،‬ﻛﹶﻤ‪‬ﺎ ‪‬‬
‫ﺇﹺﺑ‪‬ﺮ‪‬ﺍﻫ‪‬ﻴﻢ‪ ‬ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺁﻝﹺ ﺇﹺﺑ‪‬ﺮ‪‬ﺍﻫ‪‬ﻴﻢ‪ ،‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻚ‪ ‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﻴﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺠﹺﻴﺪ‪ .‬ﺍﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺑ‪‬ﺎﺭﹺﻙ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺁﻝﹺ‬
‫މާނައީ‪" :‬އޭ‬ ‫ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ،‬ﻛﹶﻤ‪‬ﺎ ﺑ‪‬ﺎﺭ‪‬ﻛﹾﺖ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺇﹺﺑ‪‬ﺮ‪‬ﺍﻫ‪‬ﻴﻢ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺁﻝﹺ ﺇﹺﺑ‪‬ﺮ‪‬ﺍﻫ‪‬ﻴﻢ‪ ،‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻚ‪ ‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﻴﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺠﹺﻴﺪ‪"‬‬
‫)‪(2‬‬

‫އާލުންގެ‬ ‫އިބްރާހީމްގެފާނުގެ‬ ‫އިބްރާހީމްގެފާނާއި‬ ‫ރަސްކަލާކޮ!‬ ‫ބޮޑުކުރެއްވި‬ ‫ހައްދަވާ‬

‫މައްޗަށް އިބަﷲ ޞަލަވާތްލެއްވި ފަދައިން މުޙައްމަދުގެފާނާއި މުޙައްމަދުގެފާނުގެ އާލުންގެ‬
‫މައްޗަށްވެސް ޞަލަވާތްލައްވާނދޭވެ! ހަމަކަށަވަރުން އިބަﷲއީ ހުރިހާ ޙަމްދުތަޢުރީފަކާއި‪،‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪59‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ބޮޑުކުރެއްވި‬ ‫ހައްދަވާ‬ ‫އޭ‬ ‫ރަސްކަލާނގެއެވެ‪.‬‬ ‫ލިބިވޮޑިގެންވާ‬ ‫މާތްކަމެއް‬ ‫ހުރިހާ‬

‫ރަސްކަލާކޮ! އިބްރާހީމްގެފާނާއި‪ ،‬އިބްރާހީމްގެފާނުގެ އާލުންގެ މައްޗަށް ބަރަކާތްލެއްވި‬
‫މައްޗަށްވެސް‬ ‫އާލުންގެ‬ ‫މުޙާއްމަދުގެފާނުގެ‬ ‫މުޙައްމަދުގެފާނާއި‪،‬‬ ‫ފަދައިން‬
‫ބަރަކާތްލައްވާނދޭވެ! ހަމަކަށަވަރުން އިބަﷲއީ ހުރިހާ ޙަމްދަކާއި‪ ،‬ހުރިހާ މާތްކަމެއް‬
‫ލިބިވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ‪ ".‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢަމްރުގެ‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ޙަދީޘްކުރައްވަނިކޮށް‬‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫އަޑުއެއްސެވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ‪‬ﺳﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺆ‪‬ﺫﱢﻥﹶ‪ ،‬ﻓﹶﻘﹸﻮﻟﹸﻮﺍ ﻣ‪‬ﺜﹾﻞﹶ ﻣ‪‬ﺎ ﻳ‪‬ﻘﹸﻮﻝﹸ‪ ،‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﺻ‪‬ﻠﱡﻮﺍ ﻋ‪‬ﻠﹶﻲ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻧ‪ ‬ﻪ ﻣ‪‬ﻦ‪‬‬
‫ﺻ‪‬ﻠﱠﻰ ﻋ‪‬ﻠﹶﻲ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺓﹰ ﺻ‪‬ﻠﱠﻰ ﺍﷲُ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻪ‪ ‬ﺑﹺﻬ‪‬ﺎ ﻋ‪‬ﺸ‪‬ﺮ‪‬ﺍ‪ ،‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﺳ‪‬ﻠﹸﻮﺍ ﺍﷲَ ﻟ‪‬ﻲ‪ ‬ﺍﻟﹾﻮ‪‬ﺳ‪‬ﻴﻠﹶﺔﹶ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻧ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﺰﹺﻟﹶﺔﹲ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻨ‪‬ﺔ‪‬‬
‫ﻻﹶ ‪‬ﺗﻨ‪‬ﺒ‪‬ﻐ‪‬ﻲ ﺇﹺﻻﱠ ﻟ‪‬ﻌ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺎﺩ‪ ‬ﺍﷲِ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﺭ‪‬ﺟ‪‬ﻮ ﺃﹶﻥﹾ ﺃﹶﻛﹸﻮﻥﹶ ﺃﹶﻧ‪‬ﺎ ﻫ‪‬ﻮ‪ ،‬ﻓﹶﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺳ‪‬ﹶﺄﻝﹶ ﻟ‪‬ﻲ‪ ‬ﺍﻟﹾﻮ‪‬ﺳ‪‬ﻴﻠﹶﺔﹶ ﺣ‪‬ﻠﱠﺖ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުންނަށް ބަންގިދޭ މީހާ ބަންގިދޭ އަޑު އިވޭ ހިނދު އޭނާ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺍﻟﺸ‪‬ﻔﹶﺎﻋ‪‬ﺔﹸ"‬
‫މައްޗަށް‬ ‫ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫ދެން‬ ‫ކިޔާށެވެ‪.‬‬ ‫ތިޔަބައިމީހުންވެސް‬ ‫ފަދައިން‬ ‫ކިޔާ‬
‫ޞަލަވާތްކިޔަވާށެވެ‪ .‬ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް އެއް ފަހަރު‬
‫ދެން‬ ‫ރަޙުމަތްލައްވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ފަހަރު‬ ‫ދިހަ‬ ‫ﷲ‬ ‫މީހާއަށް‬ ‫ޞަލަވާތްކިޔަވައިފި‬
‫ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ވަސީލަތް ދެއްވުމަށް އެދި ﷲގެ ޙަޟްރަތުން ދަންނަވާށެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫ވަސީލަތަކީ ސުވަރުގޭގެ މަޤާމެކެވެ‪ .‬ﷲގެ އަޅުތަކުންގެ ތެރެއިން އެންމެ އަޅަކަށް މެނުވީ‬
‫އެމަޤާމު އެކަށީގެނެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އެއަޅަކީ އެއީ ތިމަންކަލޭގެފާނު ކަމުގައި ވުމަށް‬
‫އުއްމީދުކުރައްވަމެވެ‪ .‬ފަހެ ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ވަސީލަތް ދެއްވުމަށް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން‬
‫އެދެފި މީހާއަށް )ޤިޔާމަތް ދުވަހު ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ( ޝަފާޢަތް ޙައްޤުވާނެއެވެ‪".‬‬
‫ޞަލަވާތްކިޔުމަށް ފަހު ބަންގިދުޢާ ކިޔުންވެސް މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ޖާބިރުގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ބަންގި އަޑުއިވުމަށް ފަހު‬
‫ޝަފާޢަތް‬ ‫ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫ދުވަހު‬ ‫ޤިޔާމަތް‬ ‫މީހާއަށް‬ ‫ދުޢާކޮށްފި‬ ‫އަންނަނިވި‬
‫ޙައްޤުވާނެއެވެ‪" .‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺭ‪‬ﺏ‪ ‬ﻫ‪‬ﺬ‪‬ﻩ‪ ‬ﺍﻟﺪ‪‬ﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺓ‪ ‬ﺍﻟﺘ‪‬ﺎﻣ‪‬ﺔ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﺍﻟﹾﻘﹶﺎﺋ‪‬ﻤ‪‬ﺔ‪ ،‬ﺁﺕ‪ ‬ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﺍ ﺍﻟﹾﻮ‪‬ﺳ‪‬ﻴﻠﹶﺔﹶ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪60‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﻔﹶﻀ‪‬ﻴﻠﹶﺔﹶ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﺑ‪‬ﻌ‪ ‬ﹾﺜﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻘﹶﺎﻣ‪‬ﺎ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﻮﺩ‪‬ﺍ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻱ ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﺪ‪‬ﺗ‪‬ﻪ‪} ،‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻚ‪ ‬ﻻﹶ ﺗ‪‬ﺨ‪‬ﻠ‪‬ﻒ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻴﻌ‪‬ﺎﺩ‪ "{‬މާނައީ‪" :‬އޭ‬
‫މިފުރިހަމަ ގޮވާލުމާއި‪ ،‬މި ޤާއިމުވާ ނަމާދުގެ ވެރިރަސްކަލާކޮ! މުޙައްމަދުގެފާނަށް‬
‫ވަސީލަތާއި މަތިވެރިކަން ދެއްވާނދޭވެ! އަދި އިބަﷲ އެކަލޭގެފާނަށް ވަޢުދު ކުރެއްވި‬
‫ޙަމްދު ލިބިގެންވާ މަޤާމަށް އެކަލޭގެފާނު ފޮނުއްވާނދޭވެ! }ހަމަކަށަވަރުން އިބަﷲ ވަޢުދާ‬
‫)‪(1‬‬
‫ޚިލާފުވެ ވޮޑިނުގަންނަވަމުއެވެ‪"{.‬‬

‫ނގިއާއި ަޤ ަމތާ ެދ ެމ ުދ ުދޢާކު ުރ ް‬

‫ނ‬ ‫ބ ް‬
‫ަ‬
‫ބަންގިއާއި ޤަމަތާ ދެމެދުގައިވާ ވަގުތަކީ ދުޢާ ޤަބޫލުވެވުމަށް އުއްމީދުކުރެވޭ‬
‫މާތްﷲ‬ ‫ލިބިގަންނަހުށިކަމެވެ‪.‬‬ ‫ފައިދާ‬ ‫ދުޢާކުރުމުން‬ ‫އެވަގުތުގައި‬ ‫ފަހެ‬ ‫ވަގުތެކެވެ‪.‬‬
‫ރުއްސުންލެއްވި އަނަސްގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫)‪(2‬‬
‫ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻻﹶ ﻳ‪‬ﺮ‪‬ﺩ‪ ‬ﺍﻟﺪ‪‬ﻋ‪‬ﺎﺀُ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻷَﺫﹶﺍﻥ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍ ِﻹﻗﹶﺎﻣ‪‬ﺔ‪"‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ބަންގިއާއި ޤަމަތާ ދެމެދު ކުރެވޭދުޢާ ރައްދެއް ނުކުރެވޭނެއެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ ބަންގިއާއި ޤަމަތާ ދެމެދު ދޭން ޖެހޭ ވަގުތުގެ ވަކި މިންވަރެއް ޞައްޙަ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ އަކުން ފެންނާކަށް ނެތެވެ‪ .‬އެކަމާ ބެހޭ ގޮތުން ވާރިދުވެގެން އައިސްފައިވާ‬
‫ﺣﺪﻳﺚތައް ޟަޢީފެވެ‪ .‬މިދެންނެވީ ރަވާތިބު ސުންނަތްތައް ކުރެވޭ ވަގުތުގެ އިތުރަށް ދޭން‬
‫ޖެހޭ ވަގުތުގެ މިންވަރުގެ ވާހަކައެވެ‪ .‬ކޮންމެ ނަމާދަކަށްވެސް ޤަމަތްދިނުމުގެ ކުރިން‬
‫މަދުވެގެން ދެރަކުޢަތް ކުރެވޭހައި ވަގުތު ދިނުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު މުޣައްފަލްގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﻛﹸﻞﱢ ﺃﹶﺫﹶﺍﻧ‪‬ﻴ‪‬ﻦﹺ ﺻ‪‬ﻼﹶﺓﹲ‬
‫މާނައީ‪" :‬ކޮންމެ ބަންގިއަކާއި ޤަމަތަކާ ދެމެދު ނަމާދެއްވެއެވެ‪.‬‬ ‫)‪(3‬‬
‫‪ -‬ﺛﹶﻼﹶﺛﹰﺎ ‪ -‬ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺷ‪‬ﺎﺀَ"‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪ .‬އަދި ބުރެކެޓް ތެރޭގައި އެވަނީ ﺍﻹﻣﺎﻡ ﺑﻴﻬﻘﻲ އިތުރަށް ރިވާކުރައްވާފައިވާ ޢިބާރަތެކެވެ‪ .‬ﻭﺣﺴ‪‬ﻦ‬
‫ﺇﺳﻨﺎﺩﻩ ﺍﺑﻦ ﺑﺎﺯ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﻗﺎﻝ ﺣﺪﻳﺚ ﺣﺴﻦ ﺻﺤﻴﺢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪61‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫)ތިން ފަހަރު މިފަދައިން ވިދާޅުވެފައި ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪ (.‬އެކަން ކުރުމަށް އެދެފި‬

‫މީހަކަށެވެ‪".‬‬
‫އިމާމު ޝައުކާނީ ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪ -‬ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ޤަމަތްދިނުން ލަސްކޮށްލުން‬
‫ހިމެނިގެންވަނީ ހެޔޮކަންތަކާއި ތަޤުވާގެ މައްޗަށް އެކަކު އަނެކަކަށް އެހީވުމުގެ ބާބުގެ‬
‫ތެރެއިންނެވެ‪ .‬އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން ބަންގިގޮވާ ވަގުތު ކާން އިންނަ މީހާ ނުވަތަ‬
‫އެވަގުތު ވުޟޫ ނެތް މީހާ ކައި ނިމިގެން ނުވަތަ ވުޟޫކޮށްގެން އަންނަ ހިނދު‬
‫ޤަމަތްދިނުން އަވަސްކުރުމުގެ ސަބަބުން އެބައިމީހުންނަށް ޖަމާޢަތް ފާއިތުވެގެންދެއެވެ‪.‬‬
‫)‪(1‬‬
‫އަދި ޚާއްޞަކޮށް ދުރު ގެއަކުން އަންނަ މީހާއަށެވެ‪".‬‬
‫އެހެންކަމުން ބަންގިގޮވާ އަދި ޤަމަތްދޭ މީހާއަށް އެކަށީގެންވަނީ މީސްތަކުންގެ‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޖާބިރު ބުނު ސަމްރާގެ ކިބައިން‬ ‫)‪(2‬‬
‫ޙާލަތަށް ރިޢާޔަތްކުރުމެވެ‪.‬‬
‫ބަންގި‬ ‫)‪(3‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ މުއައްޛިނު‬
‫ދެއްވުމަށް ފަހު މުހުލަތުދެއްވައެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ކޮޓަރިކޮޅުން ނިކުމެވަޑައިގަންނަވާ ތަން‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ނުދެއްވައެވެ‪.‬‬ ‫ޤަމަތެއް‬ ‫ދާންދެން‬ ‫ފެނިވަޑައިގެންފުމަށް‬ ‫އެކަލޭގެފާނަށް‬
‫)‪(4‬‬
‫ކޮޓަރިކޮޅުން ނިކުމެވަޑައިގަންނަވާ ތަން ފެނިވަޑައިގަތުމުން ޤަމަތްދެއްވައެވެ‪".‬‬

‫ސ ައލަ ަތ ްއ‬
‫ބ ެއ ްއ ަމ ް‬
‫ބހޭ އިތު ުރ ަ‬
‫ނގިއާއި ަޤ ަމތާ ެ‬
‫ބ ް‬
‫ަ‬
‫އަވަސްކޮށްގެން‬ ‫ވަގުތުގައެވެ‪.‬‬ ‫ފުރަތަމަ‬ ‫ނަމާދުގެ‬ ‫ޖެހޭނީ‬ ‫ބަންގިގޮވަން‬
‫ނުވާނެއެވެ‪ .‬އަދި ލަސްކޮށްގެންވެސް ނުވާނެއެވެ‪ .‬އެއީ ފަތިސް ނަމާދުގެ ފުރަތަމަ ބަންގި‬
‫ފިޔަވައެވެ‪ .‬ފަތިސް ނަމާދުގެ އަޞްލު ބަންގިއަށް ވުރެ ވަގުތުކޮޅެއް ކުރިން ފުރަތަމަ‬
‫ބަންގިގޮވުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު‬

‫‪ (1‬ﻧﻴﻞ ﺍﻷﻭﻃﺎﺭ‪.‬‬
‫‪ (2‬ސުޢޫދިޢަރަބިޔާގެ މިސްކިތްތަކުގައި ކޮންމެ ނަމާދެއްގެ ބަންގިއާއި ޤަމަތާ ދެމެދު މަދުވެގެން ފަނަރަ މިނެޓްގެ‬
‫ވަގުތު ދެއެވެ‪ .‬އަދި ފަތިސް ނަމާދުގައި މަދުވެގެން ވިހި މިނެޓްގެ ވަގުތު ދެއެވެ‪.‬‬
‫‪ (3‬މުއައްޛިނަކީ ބަންގިދޭ މީހާއެވެ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ‪.‬‬
‫‪62‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ޢުމަރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‬

‫)‪(1‬‬
‫‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﻥﱠ ﺑﹺﻼﹶﻻﹰ ﻳ‪‬ﺆ‪‬ﺫﱢﻥﹸ ﺑﹺﻠﹶﻴ‪‬ﻞﹴ‪ ،‬ﻓﹶ ﹸﻜﻠﹸﻮﺍ ﻭ‪‬ﺍﺷ‪‬ﺮ‪‬ﺑ‪‬ﻮﺍ ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﺆ‪‬ﺫﱢﻥﹶ ﺍﺑ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹸﻡ‪ ‬ﻣ‪ ‬ﹾﻜﺘ‪‬ﻮﻡﹴ"‬
‫މާނައީ‪" :‬ހަމަކަށަވަރުން ބިލާލު ބަންގިދެނީ ރޭގަނޑުގައެވެ‪ .‬ފަހެ ޢަބްދުﷲ ބުނު އުއްމު‬
‫މަކްތޫމު ބަންގިދީފުމަށް ދާންދެން ތިޔަބައިމީހުން ކައިބޮއިހަދާށެވެ‪) .‬އެބަހީ ހާރުކާށެވެ‪"(.‬‬
‫ފަހެ ހުކުރު ނަމާދުގެ ފުރަތަމަ ބަންގިވެސް ވަނީ ހަމަ މިފަދައިންނެވެ‪.‬‬
‫ބަންގިދޭ މީހާ ޤަމަތްދިނުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬ވާޖިބެއް ނޫނެވެ‪.‬‬
‫އެހެން މީހަކު ޤަމަތްދިނަސް ފުދޭނެއެވެ‪ .‬އެއީ ބަންގިދޭ މީހާ ޤަމަތްދޭން ޖެހޭ ކަމަށް‬
‫ވާރިދުވެފައިވާ ﺣﺪﻳﺚ ޟަޢީފުވެގެންވާތީއެވެ‪.‬‬
‫ބަންގިދިނުމަށް ފަހު މިސްކިތުގައި އިންނަ މީހާ ޢުޛުރެއް ދިމާވެގެން މެނުވީ‬
‫ނުވަތަ އެނބުރި އައުމަށް ޢަޒުމުކޮށްފައި މެނުވީ މިސްކިތުން ނުކުމެގެން ނުވާނެއެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫އަބޫހުރައިރާގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﻛﹸﻨ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴ‪‬ﺠﹺﺪ‪ ‬ﻓﹶﻨ‪‬ﻮﺩ‪‬ﻱ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﻓﹶﻼﹶ‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުން މިސްކިތުގައި ތިއްބައި ނަމާދަށް‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﻳ‪‬ﺨ‪‬ﺮ‪‬ﺝ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﺼ‪‬ﻠﱢﻲ‪"‬‬
‫ބަންގިގޮވައިފިނަމަ ފަހެ ނަމާދުކޮށްފުމަށް ދާންދެން ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ އެކަކުވެސް‬
‫)މިސްކިތުން( ނުނިކުންނަހުށިކަމެވެ‪".‬‬
‫ނިދިފައިވާ މީހާ ނަމާދު ވަގުތު ފާއިތުވުމަށް ފަހު ހޭލެވިއްޖެނަމަ އެނަމާދަށް‬
‫ބަންގިދިނުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެއް ނަމާދަށް ވުރެ ގިނަ ނަމާދު ފާއިތުވީނަމަ‬
‫ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ ހަމައެކަނި ފުރަތަމަ ނަމާދަށް ބަންގިދިނުމަށެވެ‪ .‬ދެން އެހެން‬
‫ނަމާދުތަކަށް ހަމައެކަނި ޤަމަތްދިނުމަށެވެ‪.‬‬
‫ނަމާދު ނިމޭ ފަހުން މިސްކިތަށް ވަދެވޭ މީހާ އޭނާ އެދޭނަމަ ބަންގިދޭށެވެ‪.‬‬
‫އަދި ނޭދޭނަމަ ބަންގިނުދިނަސް މައްސަލައެއް ނެތެވެ‪ .‬އިމާމު އަޙުމަދު މިފަދައިން‬
‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬ދަންނައެވެ‪ .‬ނަމާދުގެ އަސްލު ބަންގިއަށް ފަހު ބަންގިދޭ މީހުން‬
‫ބަންގިދޭނީ މިސްކިތުގައި ތިބޭ އެހެން މީހުންނަށް އުނދަގޫނުވާ ވަރަށް އަޑުމަޑުކޮށެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ‪.‬‬
‫‪63‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ޤަމަތްދިނުމަށް ފަހު ޤަމަތްދިން މީހާއަށްވެސް އަދި މައުމޫމުންނަށްވެސް‬

‫ވާހަކަދެއްކުން ހުއްދައެވެ‪ .‬އެކަމުން ނަމާދަށް އެއްވެސް ފަރަޤެއް ނާންނާނެއެވެ‪ .‬އެއީ‬
‫ނަމާދާ ޤަމަތާ ދެމެދު ދުރުވީކަމުގައި ވިޔަސްމެއެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬
‫އަނަސްގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬އެއް ފަހަރަކު‬
‫ނަމާދަށް ޤަމަތްދެވިއްޖެއެވެ‪ .‬މިސްކިތުގެ އެއް ފަރާތުގައި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬މީހަކާ ސިއްރު‬
‫ތިބެ‬ ‫މިސްކިތުގައި‬ ‫މީސްތަކުންނަށް‬ ‫ފަހެ‬ ‫ހުންނެވިއެވެ‪.‬‬ ‫ދައްކަވަން‬ ‫ވާހަކައެއް‬
‫)‪(1‬‬
‫ނިދިއްޖައުމަށް ދާންދެން އެކަލޭގެފާނު ނަމާދުކުރެއްވުމަށް ވަޑައެއްނުގަންނަވައެވެ‪".‬‬
‫އަޑުހަރުކޮށް‬ ‫ގޮތަށް‬ ‫ބަންގިގޮވާ‬ ‫ކުރިން‪،‬‬ ‫ބަންގީގެ‬ ‫ނަމާދުގެ‬ ‫ފަތިސް‬
‫ތަސްބީޙަކިއުމާއި‪ ،‬އެގޮތަށް މަދަޙަކިއުމާއި‪ ،‬ރާގުގައި ދުޢާކިޔުމާއި އަދި މިނޫނަސް‬
‫ބަންގިގޮވާ ގޮތަށް އެއްވެސް އެއްޗެއް ކިޔުން ޞައްޙަވެގެން ނުވެއެވެ‪ .‬އަދިކިއެއްތަ!‬
‫ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ އެއީ ބިދުޢައިގެ ތެރެއިން ހިމެނޭ ކަންތައްތައް ކަމުގައެވެ‪.‬‬
‫އެންމެ‬ ‫އެކަނބަލުންނަށް‬ ‫އިރު‬ ‫ނަމާދުކުރާ‬ ‫ގޭގައި‬ ‫އަންހެންވެރިން‬
‫ހެޔޮވެގެންވަނީ ބަންގި ނުގޮވުމެވެ‪ .‬އަދި ޤަމަތްވެސް ނުދިނުމެވެ‪ .‬އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން‬
‫އެކަނބަލުންގެ އަޑަކީވެސް ޢައުރައެކެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަނަސްގެފާނާއި‪،‬‬
‫ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢުމަރާއި‪ ،‬އިމާމު ޙަސަނުލްބަޞަރީއާއި‪ ،‬އިމާމު އިބުނު ސީރީނާއި‪ ،‬އިމާމު‬
‫ނަޚަޢީއާއި‪ ،‬އިމާމު ޘައުރީއާއި‪ ،‬އިމާމު މާލިކާއި ‪-‬ﺭﲪﻬﻢ ﺍﷲ‪ -‬މިބޭބޭކަލުންގެ ރައުޔަކީ‬
‫ނުވެއެވެ‪.‬‬ ‫ޙަރާމްވެގެން‬ ‫އެކަންކުރުން‬ ‫އެކަނބަލުންނަށް‬ ‫އެހެންނަމަވެސް‬ ‫މިއެވެ‪.‬‬
‫އަދިކިއެއްތަ! ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަކު އަޑުމަޑުކޮށެވެ‪ .‬އިމާމު ޝާފިޢީއާއި އިމާމު‬
‫ޢަޙުމަދު ‪-‬ﺭﲪﻬﻢ ﺍﷲ‪ -‬ވިދާޅުވެފައިވަނީ މިގޮތަށެވެ‪.‬‬

‫ބ ަތ ްއ‬ ‫ނ ޖެހޭ ަ‬
‫ބ ެއ ްއ ައ ަދ ު‬ ‫ނ ަނ ް‬ ‫ނގި ޮގވާ މީހާގެ ިކ ަ‬
‫ބއި ަގ އި ުހ ް‬ ‫ބ ް‬
‫ަ‬
‫ނ‪ .‬އެބަހީ އެކަމުން ދުނިޔަވީ‬
‫ނގި ޮގ ުވ ް‬
‫ބ ް‬ ‫‪ -1‬މާތްﷲގެ ަވޖު ުހފު ަޅ ްށ ެއދިގެ ް‬
‫ނ ަ‬
‫އެއްވެސް އެއްޗަކަށް ނޭދުމެވެ‪ .‬އެއްވެސް އުޖޫރައެއް އެކަމުގެ މައްޗަށް ނުހޯދުމެވެ‪ .‬ފަހެ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪64‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢުޘްމާނު ބުނު އަބުލްޢާޞްގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އަހުރެން ދަންނަވައިފީމެވެ‪ .‬އޭ ﷲގެ ރަސޫލާއެވެ! އަހުރެންގެ‬
‫ރަށުގެ އިމާމަކަށް އަހުރެން ލައްވާށެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ތިބާއަކީ‬
‫އެބައިމީހުންގެ އިމާމެވެ‪ .‬އަދި )އިމާމުކަންކުރާ އިރު( ޖަމާޢަތަށް ޙާޟިރުވާ ބަލިކަށި‬
‫ނިކަމެތިންނަށް ބަލާށެވެ‪) .‬އެބަހީ ނަމާދު އެހާ ދިގު ނުކުރާށެވެ‪ (.‬އަދި ބަންގިއަށް އުޖޫރަ‬
‫)‪(1‬‬
‫ނުނަގާ މުއައްޛިނަކު ހަމަޖައްސާށެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން ބަންގިއަކީ‬
‫ނ ް‬
‫ދ ު‬
‫ނގި ި‬
‫ބ ް‬ ‫‪ެ -2‬ދ ަޙ ަދޘު ް‬
‫ނ ޠާހި ުރ ެވ ުހ ެރ ަ‬
‫ޒިކުރެކެވެ‪ .‬ޒިކުރުކުރާ އިރު ވުޟޫ މަތީ ހުރުމަކީ މުސްތަޙައްބުވެގެންވާ ކަމެކެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫އެއް ދުވަހަކު މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި މުހާޖިރު ބުނު ޤުންފުޛު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ވުޟޫކުރައްވަން އިންނަވަނިކޮށް އެކަލޭގެފާނަށް ސަލާމްގޮވައިލެއްވި ހިނދު އެކަލޭގެފާނު‬
‫ސަލާމުގެ ޖަވާބެއް ނުދެއްވިއެވެ‪ .‬ވުޟޫކޮށް އަވަދިވެވަޑައިގެން އެކަލޭގެފާނު މުހާޖިރަށް‬
‫ތިމަންކަލޭގެފާނު‬ ‫ޖަވާބުދެއްވުމަށް‬ ‫ސަލާމުގެ‬ ‫"ތިބާއަށް‬ ‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫މަނާވެވަޑައިގެންނެވި ސަބަބަކީ ޠަހާރަތުގެ މަތީގައި ހުންނަވައިގެން މެނުވީ ﷲއަށް‬
‫)‪(2‬‬
‫ޒިކުރުކުރެއްވުމަށް ތިމަންކަލޭގެފާނު ރުހިވަޑައި ނުގަތުމެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬އިމާމު އިބުނު މުންޛިރު‬
‫ނ ް‬
‫ދ ު‬
‫ނގި ި‬
‫ބ ް‬
‫ނ ޮކ ަޅ ްށ ުހ ެރ ަ‬ ‫‪ -3‬ޤި ު‬
‫ބލަ ައ ްށ ކުރި ަމ ިތލައިގެ ް‬
‫‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪ -‬ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ބަންގިގޮވުމުގައި ސުންނަތްވެގެންވާ ގޮތަކީ ކޮޅަށް ހުރެގެން‬
‫ބަންގިދިނުން ކަމަށް ދަންނަބޭކަލުން އިޖުމާޢުވެ ވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪ .‬އަދި ބަންގިދޭ އިރު‬
‫އެހެނީ‬ ‫ތެރެއިންނެވެ‪.‬‬ ‫ސުންނަތުގެ‬ ‫ހިމެނިގެންވަނީ‬ ‫ކުރިމަތިލުންވެސް‬ ‫ޤިބުލައަށް‬
‫ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ މުއައްޛިނުން ބަންގިދެއްވާ ކަމުގައިވީ ޤިބުލައަށް‬
‫ކުރިމަތިލައްވައިގެންނެވެ‪.‬‬
‫ނ‪.‬‬ ‫ރ ަތ ްށ ޮބލާއި ަކ ުރ ައނ ު‬
‫ބ ަރ ިއލު ް‬ ‫‪ -4‬ﺣ‪‬ﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ކި ާޔ ހިނ ުދ ަކ ާ‬
‫ނތް ަފ ާ‬
‫ނ‪ .‬ފަހެ ބިލާލުގެފާނު‬ ‫ދ ﺣ‪‬ﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﹾﻔﹶﻼﹶﺡﹺ ކި ާޔ ހިނ ުދ ވާތް ަފ ާ‬
‫ރ ަތ ްށ ޮބލާ ިއ ަކ ުރ ައނ ު‬
‫ބ ަރއިލު ް‬ ‫ައ ި‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﺑﻦ ﺧﺰﳝﺔ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪65‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫)‪(1‬‬
‫ބަންގިދެއްވާ އިރު އެގޮތަށް ކަންތައް ކުރައްވާ ކަމުގައި އަބޫޖުޙައިފާ ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ދަންނައެވެ‪ .‬މުޅި މީހާ އެނބުރިލުން އެއީ ސުންނަތްވެގެންވާ ގޮތެއް ނޫނެވެ‪.‬‬
‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ެދއިނގި ިލލު ް‬
‫ނ‪.‬‬ ‫ެދ ަކ ް‬
‫ނ ަފ ަތ ްށ‬ ‫ދ ިއ ުރ‬
‫ނގި ޭ‬ ‫‪ަ -5‬‬
‫ބ ް‬
‫ބިލާލުގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ފަހެ އަހުރެންގެ ދެއިނގިލި އަހުރެންގެ ދެކަންފަތަށް ލަމެވެ‪.‬‬
‫)‪(2‬‬
‫ދެން ބަންގިދެމެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫސަޢީދުގެ‬
‫ިނ ް‬
‫ނގިދ ު‬ ‫‪ަ -6‬އޑ ު ަހ ުރ ޮކ ްށ ަ‬
‫ބ ް‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރައްވަނިކޮށް‬
‫އަހުރެން އަޑުއެހީމެވެ‪" .‬ތިބާ ރަށުގައިވާ ހިނދު ނުވަތަ ބަކަރި ހުއިހައްޕަން ވާދީގައިވާ‬
‫ހިނދު ފަހެ އަޑުހަރުކޮށް ބަންގިދޭށެވެ‪ .‬އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން ބަންގިގޮވާ މީހާގެ އަޑުފޯރާ‬
‫ކަމުގައިވިޔަސް‬ ‫ޖިންނިއެއް‬ ‫އެއީ‬ ‫އެއްޗެއް‬ ‫ކޮންމެ‬ ‫އަޑުއަހާ‬ ‫އޭނާގެ‬ ‫ހިސާބަކުން‬
‫އިންސާނެއް ކަމުގައިވިޔަސް އަދި ކޮންމެ އެއްޗެއް ކަމުގައިވިޔަސް ޤިޔާމަތް ދުވަހުގައި‬
‫)‪(3‬‬
‫އޭނާއަށްޓަކައި ހެކިދޭނެއެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ަ .‬އ ި‬
‫ދ‬ ‫ނ ް‬
‫ދ ު‬
‫ނގި ި‬
‫ބ ް‬ ‫ސ ަލ ުހ ް‬
‫ނ ަ‬ ‫ނ ލަ ް‬ ‫‪ޮ -7‬ކ ް‬
‫ނމެ ެދ ަކ ިލ ަމ ެއ ްއގެ ެދމެ ަދ ްށ ުހ ްއ ަޓމު ް‬
‫ނ‪ .‬މިމަސްއަލާގައި ވާރިދުވެގެން އައިސްފައިވަނީ ދެ ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫ދ ިއ ުރ ަހލު ިވ ޮކ ްށ ަޤ ަމތް ިދ ު‬
‫ނ ް‬ ‫ަޤ ަމތް ޭ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫ﺍﻹﻣﺎﻡ ﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ މާތްﷲ‬ ‫ރިވާކުރައްވާފައިވަނީ‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ‬ ‫އެއް‬ ‫އެވެ‪.‬‬
‫ޖާބިރުގެފާނުގެ ކިބައިންނެވެ‪ .‬އަނެއް ﺣﺪﻳﺚ ރިވާކުރައްވާފައިވަނީ ﺍﻹﻣﺎﻡ ﺍﻟﺪ‪‬ﺍﺭﻗﻄﲏ މާތްﷲ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ޢަލީގެފާނުގެ ކިބައިންނެވެ‪ .‬މިދެ ﺣﺪﻳﺚ ވެސް ޟަޢީފެވެ‪ .‬އެކަމަކު‬
‫ބައެއް އަޞްޙާބުބޭކަލުންގެ ބައެއް ބަސްފުޅުތައް މިކަމާ ބެހޭ ގޮތުން ސާބިތުވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ދަންނައެވެ‪ .‬ބަންގިގޮވާ އިރު ހަށިގަނޑަށް ތަކުލީފުދީ ދަމަން ނުޖެހޭ އަކުރުތަކަށް ދަމައި‬
‫ކަމަށް‬ ‫ކަމެއް‬ ‫މަކުރޫހަވެގެންވާ‬ ‫ބަންގިގޮވުމަކީ‬ ‫ލައްވައިގެން‬ ‫ބަނޑިބަނޑި‬ ‫އަޑަށް‬
‫ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﺑﻦ ﺣﺒﺎﹼﻥ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪66‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ޞ ްއ ަޙ ުވމުގެ ަ‬
‫ޝ ުރޠު ަތ ްއ‬ ‫ަނމާ ުދ ަ‬
‫ނަމާދުގެ ކުރިއަށް އިސްކުރަން ޖެހޭ ޝަރުޠުތަކެއް ވެއެވެ‪ .‬ނަމާދުކުރާ ކޮންމެ‬
‫ޝަރުޠެއް‬ ‫އެންމެ‬ ‫އެއިން‬ ‫ވާޖިބުވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ދެނެގަތުން‬ ‫އެޝަރުޠުތައް‬ ‫މީހަކަށް‬
‫އުނިވިޔަސް ނަމާދު ޞައްޙައެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬އެޝަރުޠުތަކަކީ‪:‬‬
‫ނ‪ .‬ނަމާދު ވަގުތު ވަދެއްޖެ ކަމަށް ބޮޑަށް‬ ‫‪ަ -1‬ނމާ ުދ ަވގުތު ަވ ެދ ްއޖެ ަކ ް‬
‫ނ ެއނގު ް‬
‫ހީވުންވެސް ފުދޭނެއެވެ‪ .‬ފަހެ ނަމާދު ވަގުތު ވަދެއްޖެ ކަމަށް ޔަޤީންވެއްޖެ މީހާ ނުވަތަ‬
‫ވަގުތު ވަދެއްޖެ ކަމަށް ބޮޑަށް ހީވެއްޖެ މީހާ ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ އޭނާއަށް އެނަމާދުކުރުން‬
‫ހުއްދަވެއްޖެއެވެ‪ .‬ވަގުތު ވަދެއްޖެކަން އެނގޭ ބައެއް ގޮތްތަކަކީ އިތުބާރު ހުރި މީހަކު‬
‫ޚަބަރުދިނުމާއި‪ ،‬އަމާނާތްތެރި މުއައްޛިނަކު ބަންގިގޮވާ އަޑުއިވުމާއި‪ ،‬އިޚްލާޞްތެރިކަމާ‬
‫އެކު އިޖުތިހާދުކުރުން ފަދަ ގޮތްތަކެވެ‪ .‬އަދި މިޒަމާނުގައި ވަގުތު ބަލާ ގަޑިފަދަ‬
‫ތަކެތިންވެސް ނަމާދު ވަގުތު ވަދެއްޖެ ކަމުގެ ޢިލްމު ޙާޞިލުވާނެއެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬މާތްﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ނއި ކުޑަ ަޙ ަދޘު ް‬
‫ނ ޠާހި ުރ ެވ ުހ ުރ ް‬ ‫‪ޮ -2‬ބޑ ު ަޙ ަދޘު ް‬
‫ނ ާ‬
‫[! " ‪, + * ) ( ' & % $ #‬‬
‫‪) Z 76 5 4 3 21 0 / . -‬ﺍﳌﺎﺋﺪﺓ‪(٦ :‬‬
‫މާނައީ‪ " :‬އޭ އީމާންވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން ނަމާދަށް ތެދުވާ ހިނދު ފަހެ‬
‫ތިޔަބައިމީހުންގެ މޫނުތަކާއި ތިޔަބައިމީހުންގެ އަތްތައް އުޅަނބޮށިތަކާ ހަމައަށް ދޮންނާށެވެ‪.‬‬
‫ފައިތައް‬ ‫ތިޔަބައިމީހުންގެ‬ ‫އަދި‬ ‫ފެންފޮހޭށެވެ‪.‬‬ ‫ބޯތަކުގައި‬ ‫ތިޔަބައިމީހުންގެ‬ ‫އަދި‬
‫ދެތަނބިކައްޓާ ހަމައަށް ދޮންނާށެވެ‪ .‬އަދި ތިޔަބައިމީހުން ޖުނުބުވެރިން ކަމުގައި ވާނަމަ‬
‫ފަހެ ޠާހިރުވާށެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢުމަރުގެ ކިބައިން‬
‫ނ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާ ު‬
‫ﺻﺪ‪‬ﻗﹶﺔﹰ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﹸﻏﻠﹸﻮﻝﹴ")‪ (1‬މާނައީ‪:‬‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވި ެއވެ‪" .‬ﻻﹶ ﻳ‪ ‬ﹾﻘﺒ‪‬ﻞﹸ ﺍﷲُ ﺻ‪‬ﻼﹶﺓﹰ ﺑﹺﻐ‪‬ﻴ‪‬ﺮﹺ ﻃﹸﻬ‪‬ﻮﺭﹴ ﻭ‪‬ﻻﹶ ‪‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﺇﻻﹼ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬

‫‪67‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫"ވުޟޫއަކާ ނުލައި ﷲ އެއްވެސް ނަމާދެއް ޤަބޫލެއް ނުކުރައްވައެވެ‪ .‬އަދި ޚިޔާނަތަކާ އެކު‬

‫ޞަދަޤާތެއް ޤަބޫލެއް ނުކުރައްވައެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬މާތްﷲ‬ ‫ނ ޙި ްއސީ ަނޖި ުހ ް‬
‫ނ ޠާހި ުރ ުވ ް‬ ‫‪ -3‬ޖ ް‬
‫ިސމާއި‪ެ ،‬ހ ުދމާއި‪ަ ،‬ނމާ ުދކު ާ‬
‫ރ ަތ ް‬

‫‪) Z‬ﺍﳌﺪﺛﺮ‪ (٤ :‬މާނައީ‪" :‬އަދި ކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪§ ¦ [ .‬‬

‫ހެދުންކޮޅު ޠާހިރުކުރައްވާހުށިކަމެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަނަސްގެފާނުގެ‬
‫ނ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫ނ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރު ް‬ ‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާ ު‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺗﻨ‪‬ﺰ‪‬ﻫ‪‬ﻮﺍ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﺒ‪ ‬ﻮﻝﹺ ﻓﹶﺈﹺﻥﱠ ﻋ‪‬ﺎﻣ‪ ‬ﹶﺔ ﻋ‪‬ﺬﹶﺍﺏﹺ ﺍﻟﹾ ﹶﻘﺒ‪ ‬ﹺﺮ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻪ‪ (1)"‬މާނައީ‪:‬‬
‫އެހެނީ ކަށްވަޅުގެ ޢަޛާބުގެ ބޮޑުބައެއް‬ ‫)‪(2‬‬
‫"ތިޔަބައިމީހުން ކުޑަގެފިލިން ރައްކާތެރިވާށެވެ‪.‬‬
‫ވާކަން ކަށަވަރީ އޭގެ ސަބަބުންނެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަލީގެފާނުގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އަހުރެންނަކީ ވަރަށް ގިނައިން‬
‫ބޭރުވާ މީހަކީމެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަމާ ބެހޭ ގޮތުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އާ ސުވާލުކުރުމަށް‬ ‫)‪(3‬‬
‫މަޒްޔު‬
‫މީހަކަށް އަހުރެން ދަންނަވައިފީމެވެ‪ .‬އެއީ އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިކަނބަލުންނާ އަހުރެން‬
‫ކާވެނިކޮށްގެން ހުރީތީވެ އެކަލޭގެފާނާ ސުވާލުކުރަން އަހުރެންނަށް ނުކެރުނީތީއެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫އޭނާ ސުވާލުކުރުމުން އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ތިބާގެ ޖިންސީ ގުނަވަން‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޖާބިރު ބުނު ސަމްރާގެ‬ ‫)‪(4‬‬
‫ދޮވެލާފައި ވުޟޫކުރާށެވެ‪".‬‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬މީހަކު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އާ‬
‫ސުވާލުކުރަނިކޮށް އަހުރެން އަޑުއެހީމެވެ‪ .‬އަހުރެންގެ އަނބިމީހާގެ ގާތުގައި އަހުރެން‬
‫އެއްދާންކުރާ އިރު އަހުރެން ލައިގެން އޮންނަ ހެދުމާ އެކު އަހުރެން ނަމާދުކުރިޔަސް‬
‫އެންމެ ރަނގަޅުތޯއެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬އާނއެކެވެ‪ .‬އެކަމަކު ހެދުމުގައި‬
‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬ ‫)‪(5‬‬
‫ދޮވެލާށެވެ‪".‬‬ ‫އެތަން‬ ‫އޭރުން‬ ‫ނެތިއްޔާއެވެ‪.‬‬ ‫ޖެހިފައި‬ ‫އެއްޗެއް‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺪ‪‬ﺍﺭﻗﻄﲏ ﻭﺣﺴ‪‬ﻨﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ ﰲ ﺻﺤﻴﺢ ﺍﳉﺎﻣﻊ‪.‬‬

‫‪ (2‬އެބަހީ ގަޔަށް ބުރާ ގޮތަށް ކުޑަގެފިލި ނުކުރާށެވެ‪ .‬އެގޮތަށް އެކަން ކުރުމަކީ ކަށްވަޅުގެ ޢަޛާބުލިބޭ ކަމެކެވެ‪.‬‬
‫‪ (3‬މަޒްޔަކީ ޝަހުވާނީ އެދުންވެރިކަން އުފެދޭ ވަގުތު ޖިންސީ ގުނަވަނުން އަންނަ ފެންކުލައިގެ އޮލަ ފެނެކެވެ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬
‫‪ (5‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪68‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬

‫އެކަން‬ ‫ފަށައިފިއެވެ‪.‬‬ ‫ކުޑަކަމުދާން‬ ‫މިސްކިތަށް‬ ‫މީހަކު‬ ‫އަޢުރާބީންގެ‬ ‫އެއްދުވަހަކު‬
‫މަނާކުރުމަށްޓަކައި މީސްތަކުން ތެދުވި ހިނދު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬އޭނާއާ‬
‫ބާލިދީއެއް‬ ‫ފެން‬ ‫ތަނަށް‬ ‫ކުޑަކަމުދިޔަ‬ ‫އޭނާ‬ ‫އަދި‬ ‫ދޫކޮށްލާށެވެ‪.‬‬ ‫އޭނާ‬ ‫ނުބެހި‬
‫މީސްތަކުންނަށް‬ ‫ފޮނުއްވުނީ‬ ‫ތިޔަބައިމީހުން‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫ފަހެ‬ ‫އޮއްސައިލާށެވެ‪.‬‬
‫)‪(1‬‬
‫ފަސޭހަކުރާ ބައެއްގެ ގޮތުގައެވެ‪ .‬އުނދަގޫކުރާ ބައެއްގެ ގޮތުގައެއް ނޫނެވެ‪".‬‬

‫‪ަ -4‬ޢ ުއ ަރ ނިވާ ުކ ުރ ްނ‪ .‬މާތްﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪$ # " [ .‬‬

‫‪) Z( ' & %‬ﺍﻷﻋﺮﺍﻑ‪ (٣١ :‬މާނައީ‪" :‬އޭ އާދަމުގެ ދަރީންނޭވެ! ކޮންމެ‬
‫ނަމާދެއްގެ ވަގުތު ތިޔަބައިމީހުން ތިޔަބައިމީހުންގެ ޒީނަތުގައި ހިފާހުށިކަމެވެ‪) .‬އެބަހީ‬
‫ޢައުރަ ނިވާވާ ވަރުގެ ފޭރާމެއް ލާށެވެ‪"(.‬‬
‫ދެންފަހެ ފިރިހެނާގެ ޢައުރަ ދަންނައެވެ‪ .‬އޭނާގެ ދެދޮރު އެއީ އޭނާގެ‬
‫ޢައުރައެއް ކަމުގައި ހުރިހާ ޢިލްމުވެރިން އިޖުމާޢުވެ ވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪ .‬އަދި ފޫޅުން‬
‫މައްޗާއި ކަކުލުން ތިރި އެއީ ފިރިހެނާގެ ޢައުރައެއް ނޫން ކަމަށްވެސް އިޖުމާޢުވެ‬
‫ވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪ .‬ފަހެ އޭނާގެ ފައިގެ ފަލަމަސްގަނޑާއި ކަކޫ އެއީ އޭނާގެ ޢައުރަކަމާ‬
‫މެދު ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައިވަނީ އިޚްތިލާފު އުފެދިފައެވެ‪ .‬ބައެއް ބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ‬
‫އެއީ ޢައުރައެއް ނޫން ކަމުގައެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ދަލީލުތަކުގެ ތެރޭގައި އަންނަނިވި‬
‫ކިބައިން‬ ‫އަނަސްގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ހިމެނެއެވެ‪.‬‬ ‫ބަސްފުޅު‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ހަމަކަށަވަރުން ޚައިބަރު ފަތަޙަވީ ދުވަހު‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އެކަލޭގެފާނުގެ މާކަޅުވާމަސްފުޅު ކަޝްފުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އެއީ އެކަލޭގެފާނުގެ‬
‫އެބޭކަލުން‬ ‫)‪(2‬‬
‫މާކަޅުވާމަސްފުޅުގެ ދޮންކަން އަހުރެންނަށް ފެނިއްޖައުމަށް ދާންދެނެވެ‪".‬‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އެއީ ޢައުރައެއް ކަމުގައިވާނަމަ މީސްތަކުންގެ ކުރިމަތީގައި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ކަޝްފެއް ނުކުރެއްވީހެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﺇﻻﹼ ﻣﺴﻠﻤﺎﹰ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪69‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އަދި ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ އެއީ ޢައުރައެއް ކަމަށެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ‬

‫ދަލީލުތަކުގެ ތެރޭގައި އަންނަނިވި ބަސްފުޅު ހިމެނެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬
‫މުޙައްމަދު ބުނު ޖަޙްޝުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫އެއްދުވަހަކު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬މަޢުމަރެވެ ކިޔުނު ޞަޙާބީބޭކަލެއްގެ ކައިރިން ވަޑައިގަތެވެ‪.‬‬
‫އޭރު މަޢުމަރުގެ ދެމާކަޅުވާމަސް ވަނީ ކަޝްފުވެފައެވެ‪ .‬ފަހެ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬މަޢުމަރަށް‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬އޭ މަޢުމަރެވެ! ތިބާގެ ދެމާކަޅުވާމަސް ނިވައިކުރާށެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫)‪(1‬‬
‫ހަމަކަށަވަރުން މާކަޅުވާމަހަކީ ޢައުރައެކެވެ‪".‬‬
‫ކުރު ގޮތަކަށް ބަޔާންވެ އެދިޔައީ މިމަސްއަލައިގެ އިޚްތިލާފެވެ‪ .‬ފަހެ އެންމެ‬
‫ރައްކާތެރި ގޮތަކީ އަދި އެންމެ ފަރުވާތެރި ގޮތަކީ ފަލަމަސްގަނޑު ނިވައިކުރުމެވެ‪ .‬އެހެނީ‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ މާކަޅުވާމަސްފުޅު ކަޝްފުވެފައިވަނީ މަދު ފަހަރެއްގައެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނުގެ‬
‫ޢާއްމު ޙާލަތަކީ ނިވައިކުރެއްވުމެވެ‪.‬‬
‫ދަންނައެވެ‪ .‬ފިރިހެނާ އޭނާގެ އަތުގައި ފޭރާން ހުރެ އޭނާގެ ދެކޮނޑު‬
‫ކަޝްފުކޮށްގެން ނަމާދުކުރުންވަނީ ޝަރީޢަތުގައި މަނާކުރައްވާފައެވެ‪ .‬އެއީ އޭނާގެ ޢައުރަ‬
‫ކަމުގައި ނުވިނަމަވެސް މެއެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން‬
‫ނ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރު ް‬
‫)‪(2‬‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވި ެއވެ‪" .‬ﻻﹶ ﻳ‪‬ﺼ‪‬ﻞﹺّ ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺜﱠﻮ‪‬ﺏﹺ ﺍﻟﹾﻮ‪‬ﺍﺣ‪‬ﺪ‪ ،‬ﻟﹶﻴ‪‬ﺲ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﻣ‪‬ﻨ‪ ‬ﻜﺒ‪‬ﻴ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻪ‪ ‬ﺷ‪‬ﻲ‪‬ﺀٌ"‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ އެކަކުވެސް އެއް ފޭރާމުގައި )ހަމައެކަނި ތިރީ ފޭރާމުގައި(‬
‫އޭނާގެ ދެކޮނޑުގައި އެއިން މިންވަރެއް ނުވާ ޙާލު‪ ،‬ނަމާދުނުކުރާހުށިކަމެވެ‪".‬‬
‫ދެން އަންހެނާގެ ޢައުރަ ދަންނައެވެ‪ .‬އޭނާގެ މޫނާއި ދެއަތްތިލަ ފިޔަވައި‬
‫އޭނާގެ މުޅި ހަށިގަނޑަކީ ޢައުރައެއް ކަމަށް އުއްމަތުގެ ހުރިހާ ދަންނަބޭކަލުން އިޖުމާޢުވެ‬
‫އިހުގެ‬ ‫ވުމާމެދު‬ ‫ޢައުރައަކަށް‬ ‫ދެއަތްތިލަ‬ ‫މޫނާއި‬ ‫އޭނާގެ‬ ‫ވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫އިޚްތިލާފު‬ ‫ވަނީ‬ ‫މެދުގައި‬ ‫ދަންނަބޭކަލުންގެ‬ ‫ފަހުގެ‬ ‫މެދުގައާއި‬ ‫ދަންނަބޭކަލުންގެ‬
‫ފަހެ‬ ‫ނުކުރަމެވެ‪.‬‬ ‫ގަސްތެއް‬ ‫ބަޔާންކުރާކަށް‬ ‫އެއިޚްތިލާފު މިފޮތުގައި‬ ‫އުފެދިފައެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﰲ ﺗﺎﺭﳜﻪ ﻭﻋﻠﹼﻘﻪ ﰲ ﺻﺤﻴﺤﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ ﰲ ﺻﺤﻴﺢ ﺍﳉﺎﻣﻊ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬
‫‪70‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނަމާދުގައި އޭނާ‪ ،‬މޫނާއި ދެއަތްތިލަ ފިޔަވައި މުޅި ހަށިގަނޑު ނިވައިކުރަން ޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬

‫އެކަމަނާ‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻻﹶ ﻳ‪ ‬ﹾﻘﺒ‪‬ﻞﹸ ﺍﷲُ ﺻ‪‬ﻼﹶﺓﹶ ﺣ‪‬ﺎﺋ‪‬ﺾﹴ‬
‫މާނައީ‪" :‬ބުރުގާއަކާ އެކު މެނުވީ ބާލިޣުވެފައިވާ އަންހެނެއްގެ ނަމާދު ﷲ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺇﹺﻻﱠ ﺑﹺﺨ‪‬ﻤ‪‬ﺎﺭﹴ"‬
‫ޤަބޫލެއް ނުކުރައްވާނެއެވެ‪".‬‬
‫ދެންފަހެ ނަމާދުގައި ފިރިހެނާގެ ބޯނިވާކުރުމާ މެދު ދަންނައެވެ‪ .‬ހަމައެކަނި‬
‫ނަމާދުގައި ބޯނިވައިކުރުމަށް އެއްވެސް ޞައްޙަ ދަލީލެއް ވާރިދުވެގެން އައިސްފައެއް‬
‫ނުވެއެވެ‪ .‬ފަހެ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ހުންނަވާ ޢާއްމު ޙާލަތަކީ އިސްތަށިފުޅު ނިވައިކުރައްވައިގެން‬
‫ހުންނެވުމެވެ‪ .‬އަދި އެއީ އެކަލޭގެފާނުގެ އާދަފުޅެކެވެ‪ .‬ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި‬
‫ފިރިހެނާ އަބަދުވެސް ބޯނިވައިކޮށްގެން ހުރުމަކީ އޭނާގެ މުރުއްވަތްތެރިކަމުގެ ތެރެއިން‬
‫ހިމެނޭ ކަމެކެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬މާތްﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪x w[ .‬‬
‫ށ ކުރި ަމ ިތލު ް‬
‫ލ ައ ް‬ ‫‪ -5‬ޤި ު‬
‫ބ ަ‬
‫‪) Z ¤£ ¢ ¡  ~ } |{ z y‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪ (١٤٤ :‬މާނައީ‪" :‬ފަހެ‬
‫އަދި‬ ‫ކުރިމަތިލައްވާށެވެ‪.‬‬ ‫ކަލޭގެފާނު‬ ‫)ނަމާދުގައި(‬ ‫ދިމާއަށް‬ ‫މަސްޖިދުލްޙަރާމާ‬
‫ތިޔަބައިމީހުންވީ ކޮންމެ ތަނެއްގައި އެ )ޙަރަމްފުޅާ( ދިމާއަށް ކުރިމަތިލާށެވެ‪ ".‬މާތްﷲ‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ޢާޒިބުގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ބަރާއު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އާ އެކުގައި ސޯޅަ މަހު ނުވަތަ ސަތާރަ މަހު‬
‫ބައިތުލްމަޤުދިސާ ދިމާއަށް އަހުރެމެން ނަމާދުކުރީމުއެވެ‪ .‬ދެން އެއަށް ފަހުގައި ﻛﹶﻌ‪‬ﺒ‪‬ﺔ އާ‬
‫)‪(2‬‬
‫ދިމާއަށް އަހުރެމެން އެނބުރިއްޖައީމުއެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ ﻛﹶﻌ‪‬ﺒ‪‬ﺔ ފެންނަ ގޮތަށް ތިބެ ނަމާދުކުރާ މީހުން ކުރިމަތިލާން ޖެހޭނީ ސީދާ‬
‫ﻛﹶﻌ‪‬ﺒ‪‬ﺔ އާ ދިމާއަށެވެ‪ .‬އެހެން ޤައުމުތަކުގެ މީސްތަކުން ކުރިމަތިލާނީ ﻛﹶﻌ‪‬ﺒ‪‬ﺔ ވީ ފަރާތަށެވެ‪.‬‬
‫އެބަހީ މައްކާއާ ދިމާއަށެވެ‪ .‬ފަހެ އެއީ އެބައިމީހުންނަށް ކުޅަދާނަވެގެންވާނެ މިންވަރެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﺑﻦ ﺧﺰﳝﺔ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﻗﺎﻝ ﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ‪ :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺣﺴﻦ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪71‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އަދި މާތްﷲ އެއްވެސް އަޅަކަށް އެއަޅަކަށް ކުޅަދާނަވެގެންވާ މިންވަރަކަށް މެނުވީ‬

‫ތަކުލީފެއް ނުޖައްސަވައެވެ‪.‬‬
‫ދަންނައެވެ‪ .‬ޤިބުލައަށް ކުރިމަތިލުން މާފުވެގެންވާ ޙާލަތްތަކެއް ވެއެވެ‪.‬‬
‫އެޙާލަތްތަކަކީ‪:‬‬
‫ރ ހިނ ުދ‪ .‬ފަހެ ސަވާރީއެއްގެ މަތީ‬
‫ނ ަނތް ަނމާ ުދކު ާ‬ ‫‪ަ -1‬‬
‫ސވާރީ ެއ ްއގެ ަމތީ ު‬
‫ސ ް‬
‫ސުންނަތް ނަމާދެއް ކުރާނަމަ ނަމާދު ފަށާނީ ޤިބުލައަށް ކުރިމަތިލައިގެންނެވެ‪ .‬ދެން‬
‫ސަވާރީ ކޮންމެ ފަރާތަކަށް އެނބުރުނު ކަމުގައިވިޔަސް މައްސަލައެއް ނެތެވެ‪ .‬ސަވާރީ‬
‫މަތީ ނަމާދުކުރާ އިރު ރުކޫޢާއި ސަޖިދަކުރާނީ އިޝާރާތުންނެވެ‪ .‬އެބަހީ ރުކޫޢަށް‬
‫ދާންވުމުން ކުޑަކޮށް ލެނބިލާނީއެވެ‪ .‬އަދި ސަޖިދަކުރާ އިރު ރުކޫޢަށް ވުރެ ބޮޑަށް‬
‫ކިބައިން‬ ‫ރަބީޢާގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢާމިރު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ލެނބިލަން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އެކަލޭގެފާނުގެ ސަވާރީކޮޅު‬
‫މަތީ ނަމާދުކުރައްވަނިކޮށް އަހުރެން ދުށީމެވެ‪ .‬އަދި ސަވާރީ އެކަލޭގެފާނާގެން އެކި‬
‫)‪(1‬‬
‫ދިމަދިމާއަށް އެނބުރެއެވެ‪".‬‬
‫ދ ަވގުތު‪ .‬ފަހެ ހަނގުރާމައިގެ‬
‫ނ ާ‬
‫ރ ަމ ަގ ަދ ެވގެ ް‬
‫ނ ަގއި ަހނގު ާ‬
‫ދ ު‬ ‫‪ަ -2‬ހނގު ާ‬
‫ރ ަމއިގެ ަމއި ާ‬
‫މައިދާނުގައި ނަމާދާ މަޝްޣޫލުވެއްޖެނަމަ ދުޝްމިނުން އަރައިގެންފާނެ ކަމުގެ ބިރު‬
‫ހީވެއްޖެނަމަ ސަވާރީ މަތީގައާއި‪ ،‬ހިނގަމުންނާއި‪ ،‬ދުވަމުން އެވަގުތު ހުރެވުނު ދިމާއަކަށް‬
‫ނަމާދުކުރާނީއެވެ‪ .‬އެއީ ފަރުޟު ނަމާދެއް ކަމުގައިވިޔަސް އަދި ސުންނަތް ނަމާދެއް‬
‫ކަމުގައިވިޔަސް މެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪Z/. - , + *[ .‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން )ދުޝްމިނުން އަރައިގެންފާނެ ކަމަށް(‬ ‫)ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪(٢٣٩ :‬‬
‫ބިރުގެންފިނަމަ ފަހެ )ނަމާދުކުރާނީ( ހިނގަމުން ނުވަތަ ސަވާރުވެގެންނެވެ‪".‬‬
‫ރ ަމތިލެވޭ ެނ ެއ ްއ ެވ ް‬
‫ސ ޮގ ެތ ްއ‬ ‫‪ަ -3‬‬
‫ބ ިލ މީހާއާއި ަމޖުބޫ ުރ ެވ ަފ ިއވާ މީހާ ޤި ު‬
‫ބލަ ައ ްށ ކު ި‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫އަބޫހުރައިރާގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ެނތް ހިނ ުދ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺃﹶﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺗ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺑﹺﹶﺄﻣ‪‬ﺮﹴ ﻓﹶﺄﹾﺗ‪‬ﻮﺍ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻪ‪‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪72‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ކަމަކަށް‬ ‫ތިޔަބައިމީހުންނަށް‬ ‫"ތިމަންކަލޭގެފާނު‬ ‫މާނައީ‪:‬‬ ‫ﺍﺳ‪‬ﺘ‪ ‬ﹶﻄﻌ‪‬ـﺘ‪‬ﻢ‪"‬‬

‫)‪(1‬‬
‫ﻣ‪‬ﺎ‬
‫އަމުރުކުރައްވައިފިނަމަ ފަހެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ކުޅަދާނަވެގެންވީ މިންވަރަކުން އެކަމެއް‬
‫ކުރާށެވެ‪".‬‬

‫ޟ ަތ ްއ ުނ ަވ ަތ ުރ ުކ ް‬
‫ނ ަތ ްއ‬ ‫ަނމާ ުދ ެގ ަފ ުރ ު‬
‫ޝަރުޢީ ގޮތުން ނަމާދުގެ ޙަޤީޤަތް ވުޖޫދަށް ގެނައުމަށްޓަކައި އެނަމާދަށް‬
‫ފަރުޟުތަކެއް ނުވަތަ ރުކުންތަކެއް ފުރިހަމަކުރަން ޖެހެއެވެ‪ .‬އެއިން އެންމެ ފަރުޟެއް‬
‫ނުވަތަ އެންމެ ރުކުނެއް އުނިވިޔަސް ޝަރުޢީ ގޮތުން ނަމާދެއްގެ ގޮތުގައި ނުހިމެނޭނެއެވެ‪.‬‬
‫އެފަރުޟުތަކުގެ ނުވަތަ ރުކުންތަކުގެ ބަޔާން ތިރީގައި އެވަނީއެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬އެބަހީ ކުރަން އުޅޭ އަޅުކަމުގެ ގަސްތުކޮށް އެކަން ﷲއަށް‬
‫‪ -1‬ނ ަިޔތް ަގތު ް‬
‫ޚާލިޞްކުރުމެވެ‪ .‬މާތްﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪o n m l k j i h [ .‬‬
‫)ﺍﻟﺒﻴﻨﺔ‪ (٥ :‬މާނައީ‪" :‬އަދި ﷲއަށް އަޅުކަން ޚާލިޞްކުރާ ޙާލު‪ ،‬އެކަލާނގެއަށް‬ ‫‪Z‬‬
‫އަޅުކަންކުރުމަށް މެނުވީ އެބައިމީހުންނަށް އަމުރުކުރެވިގެން ނުވެއެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ޢުމަރުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރައްވަނިކޮށް އަހުރެން އަޑުއެހީމެވެ‪" .‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﺍﻷَﻋ‪‬ﻤ‪‬ﺎﻝﹸ ﺑﹺﺎﻟﻨ‪‬ﻴ‪‬ﺎﺕ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻤ‪‬ﺎ‬
‫ކަށަވަރީ‬ ‫ވާކަން‬ ‫)ޞައްޙަ(‬ ‫"ޢަމަލުތައް‬ ‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﻟ‪‬ﻜﹸﻞﹺّ ﺍﻣ‪‬ﺮﹺﺉﹴ ﻣ‪‬ﺎ ﻧ‪‬ﻮ‪‬ﻯ"‬
‫ނިޔަތްތަކަކުންނެވެ‪ .‬އަދި ކޮންމެ މީހަކަށްވެސް ވަނީ އޭނާ ނިޔަތްގަތް ކަމެކެވެ‪ ".‬އެބަހީ‬
‫އޭނާ ކުރާ ކޮންމެ އަޅުކަމެއްވެސް ﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި ހިމެނިގެން ދާނީ އޭނާ ނިޔަތްގަތް‬
‫ގޮތެއްގެ މަތިންނެވެ‪.‬‬
‫ދެންފަހެ ނިޔަތުގެ މަޙައްލު ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ ނިޔަތުގެ މަޙައްލަކީ ހިތެވެ‪.‬‬
‫ޢަރަބި ބަހުގައި ﺍﻟﻨﹺّـﻴ‪‬ﺔ ގެ މާނައަކީ ކަމެއް ކުރުމަށް ގަސްތުކުރުމެވެ‪ .‬ނުވަތަ ކަމެއް‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪73‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ކުރުމަށް ޢަޒުމްކުރުމެވެ‪ .‬ﻋﻼﹼﻣﺔ ﺍﺑﻦ ﺍﻟﻘﻴ‪‬ﻢ ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪ -‬ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ނިޔަތަކީ ކަމެއް‬

‫ކުރުމަށް ގަސްތުކުރުމެވެ‪ .‬އަދި ކަމެއް ކުރުމަށް ޢަޒުމްކުރުމެވެ‪ .‬އަދި އޭގެ މަޙައްލަކީ‬
‫ހިތެވެ‪ .‬ދުލަކާ އެއްވެސް ގުޅުމެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ކިބަފުޅުންވެސް‬
‫އަދި އަޞްޙާބުބޭކަލެއްގެ ކިބަފުޅުންވެސް ނިޔަތުގެ ގޮތުން ދުލުން ކިއުމަށް އެއްވެސް‬
‫ލަފްޒެއް ވާރިދުވެގެން އައިސްފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬ފަހެ ވުޟޫކުރަން ފަށާ އިރުގައާއި‬
‫ނަމާދުކުރަން ފަށާ އިރު ނިޔަތުގެ ގޮތުން ކިޔުމަށް ހެދިފައި އެވާ ޢިބާރާތްތަކަކީ‬
‫ޙަޤީޤަތުގައި ވަސްވާހުގައި ޖެހިފައި ތިބޭ މީހުންނަށް ޝައިޠާނާ ޖަހައިފައިވާ މަޅިއެކެވެ‪.‬‬
‫އެބައިމީހުން އަޅުކަމެއް ފަށަން އުޅޭ ހިނދު ނިޔަތްކިޔުއްވަން އޭނާ އެބައިމީހުން‬
‫ނިޔަތް‬ ‫އެބަހީ‬ ‫ތަކުލީފުދެއެވެ‪.‬‬ ‫އެބައިމީހުންނަށް‬ ‫އެކަމުގައި‬ ‫އަދި‬ ‫ހުއްޓުވައެވެ‪.‬‬
‫ޞައްޙަކުރުމަށް އެތައް މަސައްކަތެއް ކުރުވަން ޖައްސައެވެ‪ .‬ފަހެ އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން‬
‫ބައެއް މީހުން ނިޔަތް ޞައްޙަކުރުމަށްޓަކައި އެތައް ފަހަރަކު ލަފްޒު ތަކުރާރުކޮށް ރަނގަޅު‬
‫ލަފްޒެއް ކިޔޭތޯ މަސައްކަތްކުރާ ތަން ތިބާއަށް ފެންނާނެއެވެ‪ .‬އަދި އެއީ ނަމާދާ އެއްވެސް‬
‫)‪(1‬‬
‫ގުޅުމެއް ހުރި ކަމެއް ނޫނެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ ނަމާދަކީ އަޅުކަމެކެވެ‪ .‬އެއްވެސް އަޅުކަމަކަށް އުނި އިތުރުކުރުމަކީ‬
‫އަޞްލަކީ‬ ‫އަޅުކަމުގެ‬ ‫ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ކަމެއް‬ ‫ހުއްދަވެގެންވާނެ‬ ‫އަޅަކަށް‬ ‫އެއްވެސް‬
‫ޙަރާމްވެގެންވުމެވެ‪ .‬އެބަހީ ޝަރުޢީ ދަލީލެއް ނެތި އެއްވެސް ކަމެއް އަޅުކަމެއްގެ ގޮތުން‬
‫ކުރުމަކީ ޙަރާމްކަމެކެވެ‪ .‬އަދި މުޢާމަލާތް މިއާ ޚިލާފުވެގެންވެއެވެ‪ .‬ފަހެ މުޢާމަލާތުގެ‬
‫އަޞްލަކީ ޙަލާލުވެގެންވުމެވެ‪ .‬އެބަހީ ޝަރުޢީ ދަލީލަކާ އެކު މެނުވީ އެއްވެސް މުޢާމަލާތެއް‬
‫ޙަރާމެއް ނުވާނެއެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬އެބަހީ ނަމާދު ފަށާ އިރު ހަށަންބަންނަމުން‬
‫ނ ަތކުބީ ުރ ކި ުޔ ް‬
‫ބ ް‬ ‫‪ަ -2‬ހ ަށ ް‬
‫ނ ަ‬
‫ކިޔާ ތަކުބީރެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަލީގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﻔﹾﺘ‪‬ﺎﺡ‪‬‬

‫‪" (1‬ﺇﻏﺎﺛﺔ ﺍﻟﻠﹼﻬﻔﺎﻥ" ﻻﺑﻦ ﻗﻴ‪‬ﻢ‪.‬‬

‫‪74‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫"ނަމާދުގެ‬ ‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(1‬‬

‫ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﺍﻟﻄﱡﻬ‪‬ﻮﺭ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺗ‪‬ﺤ‪‬ﺮﹺﳝ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﺘ‪ ‬ﹾﻜﺒﹺﲑ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺗﺤ‪‬ﻠ‪‬ﻴﻠﹸﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﺘ‪‬ﺴ‪‬ﻠ‪‬ﻴﻢ‪"‬‬
‫ތަޅުދަނޑިއަކީ ވުޟޫއެވެ‪ .‬އަދި )ވާހަކަދެއްކުމާއި ކެއިން ބުއިން ފަދަ ކަންތައްތައް(‬
‫ބޭރުގައި‬ ‫ނަމާދުން‬ ‫އަދި‬ ‫ތަކުބީރެވެ‪.‬‬ ‫ޙަރާމްކޮށްދެނީ‬ ‫ކުރުން‬ ‫ތެރޭގައި‬ ‫ނަމާދުގެ‬
‫)އެކަންތައްތައް( ޙަލާލުކޮށްދެނީ ސަލާމެވެ‪ .‬ނުވަތަ ނަމާދުގެ ޙުރުމަތްތެރި ކަމުގެ ތެރެއަށް‬
‫ވައްދައިދެނީ ތަކުބީރެވެ‪ .‬އަދި ނަމާދުގެ ޙުރުމަތްތެރި ކަމުގެ ތެރެއިން ނެރެދެނީ‬
‫ކިބައިން‬ ‫އައްސާޢިދީގެ‬ ‫އަބޫޙުމައިދު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬ ‫ސަލާމެވެ‪".‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނަމާދުކުރައްވަން ތެދުވެ‬
‫ވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު ރީތިކޮށް ސީދާވެ ވަޑައިގެން ދެއަތްޕުޅު އުފުއްލަވައި ﺍﹶﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ އޭ‬
‫)‪(2‬‬
‫ވިދާޅުވެއެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬މާތްﷲ‬ ‫ޟ ަނމާ ުދ ަގއި( ޮކ ަޅ ް‬
‫ށ ުހ ުރ ް‬ ‫ނވާ ަނ ަމ ) ަފ ުރ ު‬ ‫‪ -3‬ކު ަޅ ާ‬
‫ދ ަނ ެވ ެގ ް‬
‫ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪Z ( ' & % $ # " ! [ .‬‬
‫)ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪ (٢٣٨ :‬މާނައީ‪" :‬ނަމާދުތަކަށް ތިޔަބައިމީހުން ރައްކާތެރިވާށެވެ‪ .‬އަދި ޚާއްޞަކޮށް‬
‫ރައްކާތެރިވާށެވެ‪ .‬އަދި ކިޔަމަންތެރި ވެގެންވާ ޙާލު‪ ،‬ﷲއަށްޓަކައި‬ ‫)‪(3‬‬
‫މެދު ނަމާދަށް‬
‫ތެދުވާށެވެ‪".‬‬
‫އިށީނދެ‬ ‫ނަމާދުކުރާނީ‬ ‫ނުވާނަމަ‬ ‫ކުޅަދާނަ‬ ‫ހުރުމަށް‬ ‫ކޮޅަށް‬ ‫ފަހެ‬
‫އިނދެގެންނެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢިމްރާނު ބުނު ޙުޞައިނަށް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﺑﻦ ﺧﺰﳝﺔ ﻭﺍﺑﻦ ﺣﺒﺎﹼﻥ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (3‬މެދު ނަމާދަކީ ކޮން ނަމާދެއް ކަމާމެދު ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައިވަނީ އިޚުތިލާފު އުފެދިފައެވެ‪ .‬ގިނަ‬
‫ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވަނީ އެއީ ޢަޞުރު ނަމާދު ކަމަށެވެ‪ .‬އަދި ރާޖިޙުވެގެންވަނީވެސް އެއީ ޢަޞުރު ނަމާދު‬
‫ކަމަށެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަލީގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އަޙުޒާބު‬
‫ﺻﻼﹶﺓ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﺼ‪‬ﺮﹺ‪ ،‬ﻣ‪‬ﻸَ ﺍﷲُ‬
‫ހަނގުރާމައިގެ ދުވަހު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺷ‪‬ﻐ‪‬ﻠﹸﻮﻧ‪‬ﺎ ﻋ‪‬ﻦ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﺍﻟﹾﻮ‪‬ﺳ‪‬ﻄﹶﻰ‪ ،‬‬
‫ﻗﹸﺒ‪‬ﻮﺭ‪‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻮﺗ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻧ‪‬ﺎﺭﺍﹰ" )ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ( މާނައީ‪" :‬އެބައިމީހުން )މުޝްރިކުން( މެދު ނަމާދުކަމުގައިވާ ޢަޞުރު‬
‫ނަމާދުން އަހުރެމެން ޣާފިލުކޮށްފިއެވެ‪ .‬އެބައިމީހުންގެ ކަށްވަޅުތަކާއި އެބައިމީހުންގެ ގެތަށް އަލިފާނުން ﷲ‬
‫ފުރުއްވާށިއެވެ!"‬
‫‪75‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫)‪(1‬‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺻ‪‬ﻞﱢ ﻗﹶﺎﺋ‪‬ﻤ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻥﹾ ﻟﹶﻢ‪ ‬ﺗﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻄ‪‬ﻊ‪ ‬ﻓﹶﻘﹶﺎﻋ‪‬ﺪ‪‬ﺍ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻥﹾ ﻟﹶﻢ‪ ‬ﺗﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻄ‪‬ﻊ‪ ‬ﻓﹶﻌ‪‬ﻠﹶﻰ ﺟ‪‬ﻨ‪‬ﺐﹴ"‬
‫ތިބާއަށް‬ ‫ހުރުމަށް(‬ ‫)ކޮޅަށް‬ ‫ފަހެ‬ ‫ނަމާދުކުރާށެވެ‪.‬‬ ‫ހުރެގެން‬ ‫"ކޮޅަށް‬ ‫މާނައީ‪:‬‬
‫ކުޅަދާނަވެގެން ނުވާނަމަ އިށީނދެ އިނދެގެން ނަމާދުކުރާށެވެ‪ .‬ފަހެ )އިށީނދެ އިނުމަށް(‬
‫ތިބާއަށް ކުޅަދާނަވެގެން ނުވާނަމަ އެއްއަރި މައްޗަށް އޮށޯވެ އޮވެގެން ނަމާދުކުރާށެވެ‪".‬‬
‫ދެންފަހެ ސުންނަތް ނަމާދު ދަންނައެވެ‪ .‬ސުންނަތް ނަމާދުގައި ކޮޅަށް‬
‫ހުރުމަށް ކުޅަދާނަވެގެންވުމާ އެކުވެސް އިށީނދެ އިނދެގެން ނަމާދުކުރުން ހުއްދައެވެ‪.‬‬
‫އެކަމަކު ޘަވާބުގެ ގޮތުން އެއްވަރެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު‬
‫ނ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫ޢުމަރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާ ު‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވި ކަމަށް އަހުރެންނަ ްށ ޚަބަރުލިބުނެވެ‪" .‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺓﹸ ﺍﻟﺮ‪‬ﺟ‪‬ﻞﹺ ﻗﹶﺎﻋ‪‬ﺪ‪‬ﺍ ﻧﹺﺼ‪‬ﻒ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އިށީނދެ އިނދެގެން ނަމާދުކުރާ މީހާގެ ނަމާދަކީ ނަމާދުގެ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪"‬‬
‫ދެބައިކުޅަ އެއްބައެވެ‪ .‬އެބަހީ އޭނާއަށް ލިބޭނީ ކޮޅަށް ހުރެގެން ނަމާދުކުރީމާ ލިބޭ‬
‫އަޖުރުގެ ދެބައިކުޅަ އެއްބައެވެ‪".‬‬
‫ފަރުޟު‬ ‫އެއީ‬ ‫ނ‪.‬‬
‫ސ ަރތް ިކ ެޔ ުވ ް‬
‫ޫ‬ ‫‪ޮ -4‬ކ ް‬
‫ނމެ ަރކު ަޢ ެތ ްއ ަގ އި ފާތިޙާ‬
‫ނަމާދެއްވިޔަސް ސުންނަތް ނަމާދެއްވިޔަސް މެއެވެ‪ .‬މިކަމާ ބެހޭ ގޮތުން ވަރަށް ގިނަ‬
‫ޞައްޙަ ޙަދީޘްތައް ވާރިދުވެގެން އައިސްފައިވެއެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރެއިން އަންނަނިވި ޙަދީޘްތައް‬
‫ހިމެނެއެވެ‪.‬‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ﻋ‪‬ﺒﺎﹶﺩ‪‬ﺓ ﺑﻦ ﺻﺎﹶﻣ‪‬ﺖ ގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻻﹶ ﺻ‪‬ﻼﹶﺓﹶ‬
‫މާނައީ‪" :‬ފާތިޙާ ސޫރަތް ނުކިޔަވައިފި މީހާއަށް ނަމާދެއް‬ ‫)‪(3‬‬
‫ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﻘﹾﺮ‪‬ﺃﹾ ﺑﹺﻔﹶﺎ‪‬ﺗﺤ‪‬ﺔ‪ ‬ﺍﻟﹾ ‪‬ﻜﺘ‪‬ﺎﺏﹺ"‬
‫ނުވެއެވެ‪ .‬އެބަހީ އޭނާގެ ނަމާދު ޞައްޙައެއް ނުވާނެއެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪76‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻻﹶ ﺗ‪‬ﺠ‪‬ﺰﹺﺉ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺓﹲ ﻻﹶ ﻳ‪‬ﻘﹾﺮ‪‬ﺃﹸ ﻓ‪‬ﻴ‪‬ﻬﺎﹶ‬
‫މާނައީ‪" :‬ފާތިޙާ ސޫރަތް އެނަމާދެއްގައި ނުކިޔެވޭ ނަމާދެއް ފުދިގެން‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺑﹺﻔﺎﹶﺗ‪‬ﺤ‪‬ﺔ‪ ‬ﺍﻟﻜ‪‬ﺘﺎﹶﺏﹺ"‬
‫ނުވެއެވެ‪".‬‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫސަޢީދުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ނަމާދުގައި ފާތިޙާ ސޫރަތް ކިޔެވުމަށާއި ޤުރުއާނުން ފަސޭހަ‬
‫)‪(2‬‬
‫މިންވަރެއް ކިޔެވުމަށް އަހުރެމެންނަށް އަމުރުކުރެވިގެންވެއެވެ‪".‬‬
‫ހުރިހާ‬ ‫ކަމަށް‬ ‫ފަރުޟެއް‬ ‫ނަމާދުގެ‬ ‫ރުކޫޢުކުރުމަކީ‬ ‫‪ު -5‬ރކ ޫ ުޢކު ުރ ް‬
‫ނ‪.‬‬
‫ޢިލްމުވެރިން އިޖުމާޢުވެ ވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪ .‬އެއީ މާތްﷲގެ އަންނަނިވި ބަސްފުޅަށް‬
‫ބިނާކޮށެވެ‪ .‬އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪h g f e [ .‬‬
‫‪) Zo n m l k j i‬ﺍﳊﺞ‪ (٧٧ :‬މާނައީ‪" :‬އޭ‬
‫އީމާންވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން ރުކޫޢުކުރާށެވެ‪ .‬އަދި ސަޖިދަކުރާށެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް އަޅުކަންކުރާށެވެ‪ .‬އަދި ހެޔޮކަންތައްކުރާށެވެ‪ .‬އެއީ‬
‫ތިޔަބައިމީހުންނަށް ކާމިޔާބު ލިބުމަށްޓަކައެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ މީހާ ކަކުލުގައި އަތް ވިއްދައިލެވޭ ވަރަށް ލެނބިލުމާ އެކު ދެކަކުލުގައި‬
‫އަތް ވިއްދުމުން ރުކޫޢުގެ ވާޖިބު މިންވަރު އަދާވާނެއެވެ‪ .‬އެކަމަކު ރުކޫޢު ފުރިހަމަވާނީ‬
‫ރީތިކޮށް ލެނބި‪ ،‬ބުރަކަށި ސީދާކޮށް‪ ،‬އަދި ބޯ ބުރަކަށްޓާ އެއްވަރުކޮށް ދެއަތުގެ‬
‫އިނގިލިތައް ފޭކޮށް ދެކަކުލުގައި ވިއްދުމުންނެވެ‪ .‬ފަހެ ރުކޫޢު ފުރިހަމަ ނުވާހައި ހިނދަކު‬
‫ކިބައިން‬ ‫އަބޫޤަތާދާގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ނުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ފުރިހަމައެއް‬ ‫ނަމާދު‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺃﹶﺳ‪‬ﻮ‪‬ﺃﹸ‬
‫ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱﹺ ﺳ‪‬ﺮﹺﻗﹶﺔﹰ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻱ ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺮﹺﻕ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶ‪‬ﺗﻪ‪ "‬ﻗﹶﺎﻟﹸﻮﺍ‪ :‬ﻳ‪‬ﺎ ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹶ ﺍﷲِ ﻭ‪‬ﻛﹶﻴ‪‬ﻒ‪ ‬ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺮﹺﻕ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺗ‪‬ﻪ‪ ‬ﻗﹶﺎﻝﹶ‪" :‬ﻻﹶ ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﺑﻦ ﺧﺰﳝﺔ ﻭﺍﺑﻦ ﺣﺒﺎﹼﻥ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪77‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺻﻠﹾﺒ‪‬ﻪ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺮ‪‬ﻛﹸﻮﻉﹺ ﻭ‪‬ﺍﻟﺴ‪‬ﺠ‪‬ﻮﺩ‪"‬‬
‫ﺭ‪‬ﻛﹸﻮﻋ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﻭ‪‬ﻻﹶ ﺳ‪‬ﺠ‪‬ﻮﺩ‪‬ﻫ‪‬ﺎ"‪ .‬ﺃﹶﻭ‪ ‬ﻗﹶﺎﻝﹶ‪" :‬ﻻﹶ ﻳ‪‬ﻘ‪‬ﻴﻢ‪ ‬‬
‫"މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން އެންމެ ނުބައި ވައްކަމެއް ކުރާ މީހަކީ އޭނާގެ ނަމާދުން‬
‫ވައްކަންކުރާ މީހާއެވެ‪ ".‬އަޞްޙާބުބޭކަލުން ދަންނަވައިފިއެވެ‪ .‬އޭނާގެ ނަމާދުން އޭނާ‬
‫ވައްކަންކުރާނީ ކިހިނަކުންހެއްޔެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬އެއީ ނަމާދުގެ‬
‫ރުކޫޢާއި ސަޖިދަ އޭނާ ފުރިހަމަ ނުކުރުމެވެ‪ ".‬ނުވަތަ "ރުކޫޢުގައާއި ސަޖިދާގައި އޭނާގެ‬
‫ބުރަކަށި އޭނާ ތެދު ނުކުރުމެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫ މަސްޢޫދުގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫)‪(2‬‬
‫ﺻﻠﹾﺒ‪‬ﻪ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺮ‪‬ﻛﹸﻮﻉﹺ ﻭ‪‬ﺍﻟﺴ‪‬ﺠ‪‬ﻮﺩ‪"‬‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވި ެއވެ‪" .‬ﻻﹶ ﺗ‪‬ﺠ‪‬ﺰﹺﺉ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺓﹲ ﻻﹶ ﻳ‪‬ﻘ‪‬ﻴﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﺮ‪‬ﺟ‪‬ﻞﹸ ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬މީހާ އޭނާގެ ބުރަކަށި ރުކޫޢުގައާއި ސަޖިދާގައި ސީދާ ނުކުރާ ނަމާދެއް ފުދިގެން‬
‫ނުވެއެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬އެބަހީ ކޮޅަށް ހުރެލުމެވެ‪.‬‬
‫ށ ުހ ުރ ް‬
‫ލ ް‬
‫ދަ‬ ‫‪ު -6‬ރކ ޫ ުޢ ް‬
‫ނ ެތ ުދ ެވ އި ުޢތި ާ‬
‫ހަށިގަނޑުގެ ހުޅުތައް ހަމަޖެހި ކޮންމެ ކަށިކޮޅެއް އޭގެ މަޤާމަށް ރުޖޫޢަވެއްޖައުމަށް‬
‫ދާންދެން މަޑުކޮށްލުން ފަރުޟުވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެއީ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫޙުމައިދު‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނަމާދުކުރެއްވި ގޮތް ބަޔާންކުރައްވަމުން އެގޮތަށް ވިދާޅުވެފައިވާތީއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ރުކޫޢުން ތެދުވެވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު‬
‫ބުރަކަށިފުޅުގެ ކޮންމެ ކަށިކޮޅެއް އޭގެ މަޤާމަށް ރުޖޫޢަވެއްޖައުމަށް ދާންދެން ސީދާވެ‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬ ‫)‪(3‬‬
‫ވަޑައިގަންނަވައެވެ‪".‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ރުކޫޢުން ތެދުވެވަޑައިގަންނަވާ‬
‫ސަޖިދައަކަށް‬ ‫ދާންދެން‬ ‫ވަޑައިގެންފުމަށް‬ ‫ހަމަޖެހި‬ ‫ތެދުވެ‬ ‫ރީތިކޮށް‬ ‫ހިނދު‬
‫)‪(4‬‬
‫ވަޑައެއްނުގަންނަވައެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﻄﹼﱪﺍﱐ ﻭﺍﺑﻦ ﺧﺰﳝﺔ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳋﻤﺴﺔ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪78‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ފަހެ އިޢުތިދާލަށް ހުންނަ އިރު‪ ،‬އަތް ބަހައްޓަން ޖެހޭ ގޮތާ މެދު ޢިލްމުވެރިން‬
‫ވަނީ އިޚުތިލާފުވެފައެވެ‪ .‬ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައި ވަނީ‪ ،‬އަތް އެލުވާލާފައި‬
‫ހުންނައިރު‪،‬‬ ‫އިޢުތިދާލަށް‬ ‫ވިދާޅުވަނީ‪،‬‬ ‫ޢިލްމުވެރިން‬ ‫ބައެއް‬ ‫އަދި‬ ‫ބެހެއްޓުމަށެވެ‪.‬‬
‫އައިސްފައެއް‬ ‫ދަލީލެއް‬ ‫ޞަރީޙަ‬ ‫ކޮޅަކަށް‬ ‫އެއްވެސް‬ ‫ހުރުމަށެވެ‪.‬‬ ‫ހަށަންބަނދެގެން‬
‫އިޢުތިދާލުގައި‬ ‫ކުރައްވާފައިވަނީ‬ ‫އިސްތިދުލާލު‬ ‫ޢިލްމުވެރިން‬ ‫ޖުމްހޫރު‬ ‫ނުވެއެވެ‪.‬‬
‫ސީދާވުމަށް އަމުރުކުރެވިފައިވާ ނައްޞުތަކުންނެވެ‪ .‬އަދި އިޢުތިދާލުގައި ހަށަންބަނުމަށް‬
‫ވިދާޅުވާ ޢިލްމުވެރިން އިސްތިދުލާލު ކުރައްވާފައިވަނީ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނަމާދުގައި ކޮޅަށް‬
‫ހުންނަވާ ހިނދު‪ ،‬ހަށަންބަންނަވާ ކަމަށް ބައެއް އަޞްޙާބުބޭކަލުން ރިވާކުރައްވާފައިވާ‬
‫ބަސްފުޅުތަކުންނެވެ‪ .‬ފަހެ އިޢުތިދާލުވެސް އެއީ ކޮޅަށް ހުރުމެކެވެ‪ .‬އަދި ނަމާދުގެ ކޮންމެ‬
‫މަޤާމެއްގައިވެސް އަތް ކޮންމެވެސް ތަނެއްގައި ބޭއްވުމަށް ވާރިދުވެގެން އައިސްފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ޤިޔާމުގައި މޭމަތީގައި ބޭއްވުމެވެ‪ .‬ރުކޫޢުގައި ކަކޫމަތީ ބޭއްވުމެވެ‪ .‬ސަޖިދާގައި ބިންމަތީ‬
‫ބޭއްވުމެވެ‪ .‬ދެސަޖިދަ ދެމެދުގައާއި‪ ،‬އައްތަޙިއްޔާތުގައި ކަކޫމަތީ ބޭއްވުމެވެ‪ .‬ފަހެ އަތް‬
‫އެއްވެސް ތަނެއްގައި ނުބާއްވާ މަޤާމެއް ނެތެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އެބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ‬
‫އިޢުތިދާލުގައި އަތް އެލުވައިލުމަށް އެއްވެސް ދަލީލެއް އައިސްފައި ނުވުމާ އެކު މާތްﷲ‬
‫ބުނު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި ސަހުލު‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ބުނު ޙުޖުރާއި‬ ‫ވާއިލު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬
‫ރިވާޔަތުން ދަލީލުކުރަނީ އިޢުތިދާލުގައި މޭމަތީގައި އަތް ބޭއްވުމަށެވެ‪.‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫ސަޢުދުގެ‬
‫ނ‪ .‬މާތްﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪g f e [ .‬‬ ‫‪ަ -7‬‬
‫ސޖި ަދކު ުރ ް‬
‫‪) Z ..... i h‬ﺍﳊﺞ‪ (٧٧ :‬މާނައީ‪" :‬އޭ އީމާންވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ!‬
‫ތިޔަބައިމީހުން ރުކޫޢުކުރާށެވެ‪ .‬އަދި ސަޖިދަކުރާށެވެ‪ ".....‬އަދި ތިން ފަހަރު ނަމާދު‬
‫ގޯސްކޮށްކުރި މީހާއަށް‪ ،‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނަމާދުކުރާނެ ގޮތް ދަސްކޮށްދެވި ޙަދީޘުގައި ވެއެވެ‪.‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ދެން ތިބާ‬ ‫)‪(3‬‬
‫"ﺛﹸﻢ‪ ‬ﺍﺳ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪ ‬ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﺗ‪‬ﻄﹾﻤ‪‬ﺌ‪‬ﻦ‪ ‬ﺳ‪‬ﺎﺟﹺﺪ‪‬ﺍ‪ ،‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﺍﺭ‪‬ﻓﹶﻊ‪ ‬ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﺗ‪‬ﻄﹾﻤ‪‬ﺌ‪‬ﻦ‪ ‬ﺟ‪‬ﺎﻟ‪‬ﺴ‪‬ﺎ"‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﺑﺈﺳﻨﺎﺩ ﺻﺤﻴﺢ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪79‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ސަޖިދަކުރާށެވެ‪ .‬އެއީ ސަޖިދައަށް ގޮސް ހަމަޖެހިލައިފުމަށް ދާންދެނެވެ‪ .‬ދެން ސަޖިދައިން‬

‫ތެދުވާށެވެ‪ .‬އެއީ އިށީނދެ ހަމަޖެހިލައިފުމަށް ދާންދެނެވެ‪".‬‬
‫ދެސަޖިދަ‬ ‫ސަޖިދާގައާއި‪،‬‬ ‫އިޢުތިދާލުގައާއި‪،‬‬ ‫ރުކޫޢުގައާއި‪،‬‬ ‫ދަންނައެވެ‪.‬‬
‫ކޮންމެ‬ ‫އެއިން‬ ‫އެބަހީ‬ ‫ކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫ފަރުޟުވެގެންވާ‬ ‫ހަމަޖެހިލުމަކީވެސް‬ ‫ދެމެދުގައި‬
‫ރުކުނެއްގައި ހިނދުކޮޅަކު މަޑުކޮށްލުމެވެ‪.‬‬
‫ދެން ސަޖިދައިގެ ގުނަވަންތައް ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ ސަޖިދަކުރަން ޖެހޭނީ ހަތް‬
‫)‪(5،4‬‬ ‫ގުނަވަނެއްގެ މައްޗަށެވެ‪ .‬އެއީ )‪ (1‬ނިތްކުރި ނޭފަތާ އެކު‪ (3،2) .‬ދެއަތްތިލަ‪.‬‬
‫ދެކަކޫ‪ (7،6) .‬ދެފައިތިލަ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢައްބާސްގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫"ﺃﹸﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺕ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﺃﹶﺳ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﻌ‪‬ﺔ‪ ‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻈﹸﻢﹴ‪ :‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﺒ‪‬ﻬ‪‬ﺔ‪ - ‬ﻭ‪‬ﺃﹶﺷ‪‬ﺎﺭ‪ ‬ﺑﹺﻴ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺃﹶﻧ‪‬ﻔ‪‬ﻪ‪ - ‬ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﻴ‪‬ﺪ‪‬ﻳ‪‬ﻦﹺ‪،‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ހަތް ގުނަވަނެއްގެ‬ ‫ﻭ‪‬ﺍﻟﺮ‪‬ﻛﹾﺒ‪‬ﺘ‪‬ﻴ‪‬ﻦﹺ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﻃﹾﺮ‪‬ﺍﻑ‪ ‬ﺍﻟﹾ ﹶﻘﺪ‪‬ﻣ‪‬ﻴ‪‬ﻦﹺ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻻﹶ ﻧ‪ ‬ﹾﻜﻔ‪‬ﺖ‪ ‬ﺍﻟﺜﱢﻴ‪‬ﺎﺏ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻟﺸ‪‬ﻌ‪‬ﺮ‪"‬‬
‫)‪(1‬‬

‫މައްޗަށް ސަޖިދަކުރެއްވުމަށް ތިމަންކަލޭގެފާނަށް އަމުރުކުރެއްވުނެވެ‪ .‬އެއީ ނޭފަތާ އެކު‬

‫ނިތްކުރިއާއި‪ ،‬ދެއަތްތިލައާއި‪ ،‬ދެކަކުލާއި‪ ،‬ދެފައިތިލައިގެ އިނގިލިތަކުގެ މައްޗަށެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ސަޖިދާގައި ހެދުން ބޮނޑި ނުކުރެއްވުމަށާއި‪ ،‬އިސްތަށި ބޮނޑި ނުކުރެއްވުމަށްވެސް‬
‫އަމުރުކުރެއްވުނެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬ފަހެ ﺗ‪‬ﺸ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ކިޔޭހައި‬
‫ކި ުޔ ް‬ ‫ަފ ުހ ައ ްއ ަތޙި ްއ ާޔ ަތ ްށ ިއ ުނމާއި ﺗ‪‬ﺸ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪‬‬ ‫‪-8‬‬
‫ޖުމްހޫރު‬ ‫އަދި‬ ‫ފަރުޟުވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫އިނުން‬ ‫އައްތަޙިއްޔާތުގައި‬ ‫ފަހު‬ ‫މިންވަރަށް‬
‫ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުގައި ﺗ‪‬ﺸ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ކިޔުންވެސް އެބަހީ ފަހުއައްތަޙިއްޔާތު ކިޔުންވެސް‬
‫ފަރުޟުވެގެންވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު މަސްޢޫދުގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺗ‪‬ﺸ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ކިޔުން ފަރުޟުވުމުގެ ކުރީގައި‬
‫އަހުރެމެން ކިޔައިއުޅެމެވެ‪" .‬ﺍﻟﺴ‪‬ﻼﹶﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﷲِ‪ ،‬ﺍﻟﺴ‪‬ﻼﹶﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺟﹺﺒ‪‬ﺮﹺﻳﻞﹶ ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻴﻜﹶﺎﺋ‪‬ﻴﻞﹶ" "ﷲގެ‬
‫މ ހުއްޓެވެ‪ ".‬ފަހެ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫މައްޗަށާއި‪ ،‬ޖިބްރީލާއި‪ ،‬މީކާއީލުގެ މައްޗަށް ސަލާ ް‬
‫ދއިން ކިޔާށެވެ‪" .‬ﺍﻟﺘ‪‬ﺤ‪‬ﻴ‪‬ﺎﺕ‪‬‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ތިގޮތަށް ނުކިޔާށެވެ‪ .‬އަދިކިއެއްތަ! މިފަ ަ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪80‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މިޙަދީޘުން ﺗ‪‬ﺸ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ކިޔުން ފަރުޟުވެގެން ވާކަމަށް‬ ‫)‪(1‬‬

‫‪‬ﷲِ ﻭ‪‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻠﹶﻮ‪‬ﺍﺕ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻟ ﱠﻄﻴ‪‬ﺒ‪‬ﺎﺕ‪"......‬‬
‫ދަލީލުކުރެއެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ ތަފާތު ލަފްޒުތަކުން ﺗ‪‬ﺸ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ވާރިދުވެގެން އައިސްފައިވެއެވެ‪ .‬އޭގެ‬
‫ތެރެއިން އެންމެ ޞައްޙަވެގެންވަނީ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު މަސްޢޫދު‬
‫ރިވާކުރެއްވި ﺗ‪‬ﺸ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬އެވެ‪ .‬އެއީ "ﺍﻟﺘ‪‬ﺤ‪‬ﻴ‪‬ﺎﺕ‪ ‬ﷲِ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻠﹶﻮ‪‬ﺍﺕ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻟﻄﱠـﻴﹺّﺒ‪‬ﺎﺕ‪ ،‬ﺍﻟﺴ‪‬ﻼﹶﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻚ‪‬‬
‫ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﻨ‪‬ﺒﹺﻲ‪ ‬ﻭ‪‬ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺔﹸ ﺍﷲِ ﻭ‪‬ﺑ‪‬ﺮ‪‬ﻛﹶﺎ‪‬ﺗﻪ‪ ،‬ﺍﻟﺴ‪‬ﻼﹶﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻨ‪‬ﺎ ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺎﺩ‪ ‬ﺍﷲِ ﺍﻟﺼ‪‬ﺎﻟ‪‬ﺤ‪‬ﲔ‪ ،‬ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﻻﹶ ﺇﹺﻟﹶﻪ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ދުލުން ކުރެވޭ އެންމެހާ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻥﱠ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﺍ ﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪ ‬ﻭ‪‬ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻟﹸﻪ‪"‬‬
‫އެންމެހާ އަޅުކަންތަކާއި އަދި މުދަލުން ކުރެވޭ‬ ‫އަޅުކަންތަކާއި‪ ،‬ހަށިގަނޑުން ކުރެވޭ‬
‫ކަލޭގެފާނަށް‬ ‫އޭނަބިއްޔާއެވެ!‬ ‫ﷲއަށެވެ‪.‬‬ ‫ލިބިވޮޑިގެންވަނީ‬ ‫އަޅުކަންތައް‬ ‫އެންމެހާ‬
‫ބަރަކާތް ހުއްޓެވެ‪ .‬އަދި އަޅަމެންނަށާއި ﷲގެ އެންމެހާ‬ ‫ސަލާމާއި‪ ،‬ﷲގެ ރަޙުމަތާއި‪،‬‬
‫ޞާލިޙު އަޅުންނަށް ސަލާމް ހުއްޓެވެ‪ .‬ﷲމެނުވީ އަޅުކަންވެވުން ޙައްޤުވެގެންވާ އެހެން‬
‫އެއްވެސް އިލާހަކު ނުވާކަމަށާއި‪ ،‬މުޙައްމަދުގެފާނީ އެކަލާނގެ އަޅާ ކަމަށާއި އެކަލާނގެ‬
‫ރަސޫލާ ކަމަށް މިއަޅާ ހެކިވަމެވެ‪".‬‬
‫ދެން އެންމެ ޞައްޙަވެގެންވަނީ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު‬
‫ޢައްބާސް ރިވާކުރެއްވި ﺗ‪‬ﺸ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬އެވެ‪ .‬އެއީ "ﺍﻟﺘ‪‬ﺤ‪‬ﻴ‪‬ﺎﺕ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺒ‪‬ﺎﺭ‪‬ﻛﹶﺎﺕ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻠﹶﻮ‪‬ﺍﺕ‪ ‬ﺍﻟﻄﱠـﻴﹺّﺒ‪‬ﺎﺕ‪ ‬ﷲِ‬
‫ﺍﻟﺴ‪‬ﻼﹶﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻚ‪ ‬ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﻨ‪‬ﺒﹺﻲ‪ ‬ﻭ‪‬ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺔﹸ ﺍﷲِ ﻭ‪‬ﺑ‪‬ﺮ‪‬ﻛﹶﺎ‪‬ﺗﻪ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﻼﹶﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻨ‪‬ﺎ ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺎﺩ‪ ‬ﺍﷲِ ﺍﻟﺼ‪‬ﺎﻟ‪‬ﺤ‪‬ﲔ‪ ‬ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ބަރަކާތްތެރި ވެދުންތަކާއި‬ ‫)‪(3‬‬
‫ﺃﹶﻥﹾ ﻻﹶ ﺇﹺﻟﹶﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ ﻭ‪‬ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻥﱠ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﺍ ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹸ ﺍﷲِ"‬
‫ރިވެތިވެގެންވާ ނަމާދުތައް ލިބިވޮޑިގެންވަނީ ﷲއަށެވެ‪ .‬އޭނަބިއްޔާއެވެ! ކަލޭގެފާނަށް‬
‫ބަރަކާތް ހުއްޓެވެ‪ .‬އަދި އަޅަމެންނަށާއި ﷲގެ އެންމެހާ‬ ‫ސަލާމާއި‪ ،‬ﷲގެ ރަޙުމަތާއި‪،‬‬
‫ޞާލިޙު އަޅުންނަށް ސަލާމް ހުއްޓެވެ‪ .‬ﷲމެނުވީ އަޅުކަންވެވުން ޙައްޤުވެގެންވާ އެހެން‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺪ‪‬ﺍﺭﻗﻄﲏ ﻭﻗﺎﻝ ‪ :‬ﺇﺳﻨﺎﺩﻩ ﺻﺤﻴﺢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﺇﻻﹼ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪81‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އެއްވެސް އިލާހަކު ނުވާކަމަށާއި‪ ،‬މުޙައްމަދުގެފާނީ އެކަލާނގެ ރަސޫލާ ކަމަށް މިއަޅާ‬

‫ހެކިވަމެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬ފަހެ ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުގައި ސަލާމްދިނުމަކީ‬ ‫‪ަ -9‬‬
‫ސލާމް ިދ ުނ ް‬
‫ނަމާދުގެ ފަރުޟުތަކުގެ ތެރެއިން ފަރުޟެކެވެ‪ .‬އެއީ އަންނަނިވި ޙަދީޘުގެ މައްޗަށް‬
‫ބިނާކޮށެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަލީގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﻔﹾﺘ‪‬ﺎﺡ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ނަމާދުގެ‬ ‫ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﺍﻟﻄﱡﻬ‪‬ﻮﺭ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺗ‪‬ﺤ‪‬ﺮﹺﳝ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﺘ‪ ‬ﹾﻜﺒﹺﲑ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺗﺤ‪‬ﻠ‪‬ﻴﻠﹸﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﺘ‪‬ﺴ‪‬ﻠ‪‬ﻴﻢ‪"‬‬
‫)‪(1‬‬

‫ތަޅުދަނޑިއަކީ ވުޟޫއެވެ‪ .‬އަދި )ވާހަކަދެއްކުމާއި ކެއިން ބުއިން ފަދަ ކަންތައްތައް(‬

‫ބޭރުގައި‬ ‫ނަމާދުން‬ ‫އަދި‬ ‫ތަކުބީރެވެ‪.‬‬ ‫ޙަރާމްކޮށްދެނީ‬ ‫ކުރުން‬ ‫ތެރޭގައި‬ ‫ނަމާދުގެ‬
‫)އެކަންތައްތައް( ޙަލާލުކޮށްދެނީ ސަލާމެވެ‪ .‬ނުވަތަ ނަމާދުގެ ޙުރުމަތްތެރިކަމުގެ ތެރެއަށް‬
‫ނެރެދެނީ‬ ‫ތެރެއިން‬ ‫ޙުރުމަތްތެރިކަމުގެ‬ ‫ނަމާދުގެ‬ ‫އަދި‬ ‫ތަކުބީރެވެ‪.‬‬ ‫ވައްދައިދެނީ‬
‫ސަލާމެވެ‪ ".‬އަދި ޢާމިރު ބުނު ސަޢުދު އޭނާގެ ބައްޕަގެ ކިބައިން ރިވާކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އޭނާގެ‬
‫ބައްޕަ ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އެކަލޭގެފާނުގެ ކަނާތްފަރާތަށާއި ވާތްފަރާތަށް‬
‫ސަލާމްދެއްވަނިކޮށް އަހުރެން ދުށީމެވެ‪ .‬އަދި )ސަލާމްދެއްވި އިރު( އެކަލޭގެފާނުގެ ކޯފުޅުގެ‬
‫)‪(2‬‬
‫ދޮންކަން )މައުމޫމުންނަށް( ފެންނަ ވަރަށް އެކަލޭގެފާނު މޫނު އަނބުރައިލެއްވިއެވެ‪".‬‬
‫ދެން ސަލާމުގެ ލަފްޒުތައް ދަންނައެވެ‪ .‬ދެގޮތަކަށް ސަލާމް ވާރިދުވެގެން‬
‫އައިސްފައިވެއެވެ‪ .‬މަޝްހޫރު ގޮތަކީ ދެފަރާތަށްވެސް ﺍﻟﺴ‪‬ﻼﹶﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪‬ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺔﹸ ﺍﷲِ‬
‫މިފަދައިން ކިޔާ ސަލާމްދިނުމެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު މަސްޢޫދުގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪،r‬‬
‫ﺍﻟﺴ‪‬ﻼﹶﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪‬ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺔﹸ ﺍﷲِ‪ ،‬ﺍﻟﺴ‪‬ﻼﹶﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪‬ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺔﹸ ﺍﷲِ މިފަދައިން ވިދާޅުވެ‪،‬‬
‫އެކަލޭގެފާނުގެ ކަނާތްފަރާތަށާއި އެކަލޭގެފާނުގެ ވާތްފަރާތަށް ސަލާމްދެއްވައެވެ‪ .‬އެއީ‬
‫)‪(3‬‬
‫އެކަލޭގެފާނުގެ ކޯފުޅުގައިވާ ދޮންކަން )މައުމޫމުންނަށް( ފެނިއްޖައުމަށް ދާންދެނެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳋﻤﺴﺔ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ‪.‬‬
‫‪82‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ދެވަނަ ގޮތަކީ ކަނާތްފަރާތަށް ﺍﻟﺴ‪‬ﻼﹶﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪‬ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺔﹸ ﺍﷲِ ﻭ‪‬ﺑ‪‬ﺮ‪‬ﻛﹶﺎ‪‬ﺗﻪ‪ ‬މިފަދައިން‬

‫ކިޔާ ސަލާމްދިނުމެވެ‪ .‬އަދި ވާތްފަރާތަށް ﺍﻟﺴ‪‬ﻼﹶﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪‬ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺔﹸ ﺍﷲِ މިފަދައިން ކިޔާ‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޙުޖުރުގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ވާއިލު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ފަހެ‬ ‫ސަލާމްދިނުމެވެ‪.‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ފަހަތްޕުޅުގައި އަހުރެން‬
‫ނަމާދުކުރީމެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނު ﺍﻟﺴ‪‬ﻼﹶﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪‬ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺔﹸ ﺍﷲِ ﻭ‪‬ﺑ‪‬ﺮ‪‬ﻛﹶﺎ‪‬ﺗﻪ‪ ‬މިފަދައިން‬
‫ވިދާޅުވެ ކަނާތްފަރާތަށް ސަލާމްދެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި ﺍﻟﺴ‪‬ﻼﹶﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪‬ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺔﹸ ﺍﷲِ މިފަދައިން‬
‫)‪(1‬‬
‫ވިދާޅުވެ ވާތްފަރާތަށް ސަލާމްދެއްވިއެވެ‪".‬‬
‫ދަންނައެވެ‪ .‬ހަމައެކަނި ﺍﻟﺴ‪‬ﻼﹶﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬މިފަދައިން ކިޔާ ސަލާމްދިނަސް‬
‫ގޮތަކަށް‬ ‫ކުރެ‬ ‫ދެގޮތުން‬ ‫އިސްވެދިޔަ‬ ‫މޮޅުއިތުރުވެގެންވަނީ‬ ‫އެކަމަކު‬ ‫ފުދޭނެއެވެ‪.‬‬
‫ކިބައިން‬ ‫ސަމުރާގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޖާބިރު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ސަލާމްދިނުމެވެ‪.‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬އަހުރެމެން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ފަހަތްޕުޅުގައި‬
‫ނަމާދުކުރަމުއެވެ‪ .‬ފަހެ އަހުރެމެންގެ އަތްތަކުން އިޝާރާތްކޮށް އަހުރެމެން ސަލާމްދެމުއެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ )އެކަން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އަށް އެނގިވަޑައިގެން( ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬މިބައިމީހުންގެ‬
‫ޙާލަކީ ފަހެ ކޮބައިހެއްޔެވެ؟ އެބައިމީހުން ސަލާމް އެދެނީ އެބައިމީހުންގެ އަތްތަކުންނެވެ‪.‬‬
‫އެގޮތަށް އެބައިމީހުން ސަލާމްދޭ އިރު އެބައިމީހުންގެ އަތްތަކަށް ހީވަނީ ނުކިޔަމަންތެރި‬
‫އަސްތަކެއްގެ ނިގޫތަކެއް ހެންނެވެ‪ .‬އެބައިމީހުން ކުރެ މީހަކަށް އޭނާގެ ދެއަތް ދެފައިގެ‬
‫ﻜﻢ‪ ‬މިފަދައިން‬
‫ފަލަމަސްގަނޑު މަތީ ބާއްވައި ދެން ﺍﻟﺴ‪‬ﻼﹶﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ،‬ﺍﻟﺴ‪‬ﻼﹶﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪ ‬ﹸ‬
‫މިޙަދީޘުން ދެ މަސްއަލައެއް ބަޔާންވެއެވެ‪ .‬އެއް‬ ‫)‪(2‬‬
‫ސަލާމްދިނުމުން ނުފުދެނީހެއްޔެވެ؟"‬
‫މަސްއަލައަކީ ހަމައެކަނި ﺍﻟﺴ‪‬ﻼﹶﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬މިވަރުން ސަލާމްދިނުމަށް ފުދޭނެ ކަމެވެ‪ .‬އަނެއް‬
‫މަސްއަލައަކީ ސަލާމްދޭ އިރު އަތުން އިޝާރާތްކުރުމަކީ މަނާކަމެއް ކަމެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪83‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނ ަނތް ަތ ްއ‬ ‫ަނމާ ުދގެ ު‬

‫ސ ް‬
‫ނަމާދަށް ފަރުޟުތަކެއްވީ ފަދައިން ނަމާދަށް ސުންނަތްތަކެއްވެސް ވެއެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ ނަމާދު ފުރިހަމަ ނަމާދަކަށްވާނީ އެސުންނަތްތަކާ އެކުގައެވެ‪ .‬އެސުންނަތްތައް‬
‫ތިރީގައި ބަޔާންވެގެން އެވަނީއެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬ހަތަރު ތަނެއްގައި ދެއަތް އުފުލުން މުސްތަޙައްބު‬
‫‪ެ -1‬ދ ައތް ުއފުލު ް‬
‫ވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެއީ ހަށަންބަން ތަކުބީރު ކިޔާ ހިނދުގައާއި‪ ،‬ރުކޫޢަށްދާ ހިނދުގައާއި‪،‬‬
‫ރުކޫޢުން ތެދުވާ ހިނދުގައާއި‪ ،‬ފުރަތަމަ އައްތަޙިއްޔާތުން ތިންވަނަ ރަކުޢަތަށް ތެދުވާ‬
‫ހިނދުގައެވެ‪ .‬ފަހެ ﻧﺎﻓﻊ ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪ -‬ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ‬
‫ބުނު ޢުމަރު ނަމާދަށް ތެދުވެ ވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު ﺍﹶﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ އޭ ވިދާޅުވަމުން ދެއަތްޕުޅު‬
‫އުފުއްލަވައެވެ‪ .‬އަދި ރުކޫޢަށް ވަޑައިގަންނަވަމުން ދެއަތްޕުޅު އުފުއްލަވައެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ރުކޫޢުން ތެދުވެ ވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﷲُ ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﻩ އޭ ވިދާޅުވަމުން ދެއަތްޕުޅު‬
‫އުފުއްލަވައެވެ‪ .‬އަދި ދެވަނަ ރަކުޢަތުން ތިންވަނަ ރަކުޢަތަށް ތެދުވެ ވަޑައިގަންނަވަމުން‬
‫ދެއަތްޕުޅު އުފުއްލަވައެވެ‪ .‬އަދި އެއީ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ކަންތައް ކުރެއްވި ގޮތް ކަމަށް‬
‫ދަންނައެވެ‪ .‬އަތް ނެގުން ސާބިތުވެގެންވަނީ ހަމައެކަނި‬ ‫)‪(1‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪".‬‬
‫މިހަތަރު ތާނގައެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަލީގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ފަރުޟު ނަމާދެއް ކުރައްވަން ތެދުވެ‬
‫ހަމައަށް‬ ‫ވިދާޅުވަމުން ދެއަތްޕުޅު ދެކޮނޑުފުޅާ‬ ‫ވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު ﺍﹶﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮއޭ‬
‫އުފުއްލަވައެވެ‪ .‬އަދި ރުކޫޢަށް ވަޑައިގަންނަވަމުންވެސް އެގޮތަށް ކަންތައް ކުރައްވައެވެ‪.‬‬
‫އަދި ރުކޫޢުން ތެދުވެ ވަޑައިގަންނަވަމުންވެސް އެގޮތަށް ކަންތައް ކުރައްވައެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ނަމާދުގެ އެއްވެސް ތަނެއްގައި އިށީނދެ އިންނަވައި އެކަލޭގެފާނު އަތްޕުޅު ނުނަންގަވައެވެ‪.‬‬
‫ދެން ދެވަނަ ރަކުޢަތުން ތިންވަނަ ރަކުޢަތަށް ތެދުވެ ވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު ދެއަތްޕުޅު‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬

‫‪84‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ފަހެ ބައެއް މީހުން ސަޖިދައަށްދާ ހިނދުގައާއި ކޮންމެ ރަކުޢަތަކަށް‬ ‫)‪(1‬‬

‫ނަންގަވައެވެ‪".‬‬
‫ތެދުވާ ހިނދު އަތްނަގާތަން ފެނެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެން ވެއެވެ‪" .‬ހަމަކަށަވަރުން އެކަލޭގެފާނު ކޮންމެ ތިރިވުމެއްގައާއި ކޮންމެ‬
‫އަހުރެން‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އަދި‬ ‫ކަމުގައިވިއެވެ‪.‬‬ ‫ނަންގަވާ‬ ‫އަތްޕުޅު‬ ‫ތެދުވުމެއްގައި‬
‫މިޙަދީޘަށް‬ ‫)‪(2‬‬
‫ތިޔަބައިމީހުންނަށް މިސިފަކޮށްދިނީ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނަމާދުކުރެއްވި ގޮތެވެ‪".‬‬
‫ޢިލްމުގެ‬ ‫ޙަދީޘް‬ ‫ދަންނައެވެ‪.‬‬ ‫ކަމުގައިވާނަމަ‬ ‫ޢަމަލުކުރަނީ‬ ‫އެބައިމީހުން‬ ‫ބިނާކޮށް‬
‫އަހުލުވެރިންވަނީ މިޙަދީޘް ޟަޢީފުކުރައްވާފައެވެ‪ .‬އަދި އަމިއްލައަށް ފެނިގެން ކުރަނީ‬
‫ކަމުގައިވާނަމަ އަދި ބާޠިލުކަން މާބޮޑުވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ ހަށަންބަން ތަކުބީރު ކިޔާ ހިނދު ދެއަތް އުފުލުމަށް އެއްވެސް‬
‫ޢިލްމުވެރިއަކު ޚިލާފުވެފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬ﺍﳊﺎﻓﻆ ﺍﺑﻦ ﺣﺠﺮ ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪ -‬ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫"ހަށަންބަން ތަކުބީރު ކިޔާ ހިނދު ދެއަތް އުފުލުން ފަންސާސް އަޞްޙާބުބޭކަލުން‬
‫ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬އަދި އިމާމު ބައިހަޤީ‪ ،‬އިމާމު ޙާކިމުގެ ކިބައިން ރިވާކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫އިމާމު ޙާކިމު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަތަރު ޚަލީފާއިންނާއި‪ ،‬ސުވަރުގެ ވަނުމުގެ އުފާވެރި ޚަބަރު‬
‫ލިބިވަޑައިގެންނެވި ދިހަ ޞަޙާބީންނާއި‪ ،‬އަދިވެސް އެތައް ޞަޙާބީންނެއް އެބޭކަލުން‬
‫ދުނިޔޭގެ އެކި ހިސާބުތަކުގައި ފެތުރިވަޑައިގެންވުމާ އެކު‪ ،‬މިސުންނަތް ފިޔަވައި އެހެން‬
‫ސުންނަތެއް ރިވާކުރުމުގެ މައްޗަށް އިއްތިފާޤުވެ ވަޑައިގެންފައިވާ ކަމެއް އަހުރެމެންނަކަށް‬
‫ފަހެ ޙަނަފީމަޒުހަބުގެ މީހުންވަނީ ހަށަންބަން ތަކުބީރު ކިޔާ‬ ‫)‪(3‬‬
‫އެނގިފައެއް ނެތެވެ‪".‬‬
‫އިންކާރުކޮށްފައެވެ‪.‬‬ ‫އަތްނެގުމަށް‬ ‫ތަނެއްގައި‬ ‫އެހެން‬ ‫ފިޔަވައި‬ ‫އަތްނެގުން‬ ‫ހިނދު‬
‫އެބައިމީހުންގެ ދަލީލަކީ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު މަސްޢޫދުގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވާ ރިވާޔަތެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ދެން‬ ‫ހުށީމެވެ‪.‬‬ ‫ނަމާދުކޮށްދޭ‬ ‫ތިޔަބައިމީހުންނަށް‬ ‫އަހުރެން‬ ‫ގޮތަށް‬ ‫ނަމާދުކުރެއްވި‬
‫އަތްޕުޅެއް‬ ‫މެނުވީ‬ ‫ފަހަރަކު‬ ‫އެންމެ‬ ‫އަދި‬ ‫ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ ﻭﺻﺤﺤﻪ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺃﺧﺮﺟﻪ ﺍﻟﺪﺍﺭﻗﻄﲏ ﰲ ﺍﻟﻌﻠﻞ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺳﺒﻞ ﺍﻟﺴ‪‬ﻼﻡ ﻟﻠﺼ‪‬ﻨﻌﺎﱐ‪.‬‬
‫‪85‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މިރިވާޔަތް ޞައްޙަކަމަށް ޢިލްމުވެރިން އިއްތިފާޤުވެ ވަޑައިގެންފައެއް‬ ‫)‪(1‬‬

‫ނުނަންގަވައެވެ‪".‬‬
‫ނުވެއެވެ‪ .‬އަދިކިއެއްތަ! ޙަދީޘް ޢިލްމުގައި ފުންނާބު އުސް ބޭކަލުންގެ ތެރެއިން އިމާމު‬
‫ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﺍﳌﺒﺎﺭﻙ އާއި‪ ،‬އިމާމު ﺍﺑﻦ ﺃﰊ ﺣﺎﰎ އާއި‪ ،‬އިމާމު ﺃﲪﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ އާއި‪ ،‬އިމާމު ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‬
‫‪-‬ﺭﲪﻬﻢ ﺍﷲ‪ -‬ފަދަ ބޭބޭކަލުންވަނީ މިރިވާޔަތް ޞައްޙަ ނޫން ކަމަށް ވިދާޅުވެފައެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އެހެންނޫނަސް ހަތަރު ތަނުގައި އަތްނެގުމަށް ވާރިދުވެގެން އައިސްފައިވާ ޙަދީޘްތައް‬
‫މުތަވާތިރު ދަރަޖައަށް ފޯރާފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫އަތްނެގުން‬ ‫ހިސާބަކަށް‬ ‫ތިން‬ ‫ނ ަވ ުރ‪.‬‬
‫ިމ ް‬ ‫ޮގތާއި‬ ‫ޖެހޭ‬ ‫ނ‬
‫ައތް ަނ ަގ ް‬
‫ސާބިތުވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެއީ ކޮނޑާ ހަމައަށާއި‪ ،‬ކަންފަތު ފޫޅާ ހަމައަށާއި‪ ،‬ކަންފަތުގެ‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޢަލީގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ފަހެ‬ ‫ހަމައަށެވެ‪.‬‬ ‫މަތީވޮށިފަށާ‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ފަރުޟު ނަމާދެއްކުރައްވަން‬
‫ތެދުވެ ވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު ﺍﹶﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮއޭ ވިދާޅުވަމުން ދެއަތްޕުޅު ދެކޮނޑުފުޅާ ހަމައަށް‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި މާލިކު ބުނު ޙުވައިރިޘުގެ ކިބައިން‬ ‫)‪(2‬‬
‫އުފުއްލަވައެވެ‪".‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އެކަލޭގެފާނުގެ ކަންފަތުފޫޅުފުޅާ ހަމައަށް ދެއަތްޕުޅު‬
‫އަދި ހަމަ‬ ‫)‪(3‬‬
‫އުފުއްލަވަނިކޮށް ހަމަކަށަވަރުން އެކަލޭގެފާނު ދެކެވަޑައިގެންނެވިއެވެ‪".‬‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި މާލިކު ބުނު ޙުވައިރިޘުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ހަށަންބަން ތަކުބީރު ވިދާޅުވާ ހިނދު‬
‫ފަހެ‬ ‫)‪(4‬‬
‫އުފުއްލަވައެވެ‪".‬‬ ‫ހަމައަށް‬ ‫ދެކަންފަތްޕުޅާ‬ ‫ދެއަތްޕުޅު‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬
‫ޢިލްމުވެރިންވަނީ މިތިން ޙަދީޘް ޖަމްޢުކުރައްވާފައެވެ‪ .‬އެބަހީ އެންމެ އައުލާވެގެންވާ ގޮތަކީ‬
‫އިނގިލިތަކުގެ ކޮޅު ކަންފަތު ފޫޅާ ހަމައަށް ވާގޮތަށް ދެކޮނޑާ ހަމައަށް އަތްނެގުމެވެ‪.‬‬
‫ދެން އަތްނަގާ އިރު އިނގިލިތައް ހުޅުވައިފައި ތެދަށް އަދި ނުފިއްތައި‬
‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫މުސްތަޙައްބު‬ ‫ބެހެއްޓުން‬ ‫ފޭކޮށް‬ ‫ކުޑަކޮށް‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ ﻭﺻﺤﺤﻪ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪86‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬

‫ހުޅުއްވާ‬ ‫އިނގިލިފުޅުތައް‬ ‫ހިނދު‬ ‫ވިދާޅުވާ‬ ‫ތަކުބީރު‬ ‫ހަށަންބަން‬ ‫ނަމާދަށް‬
‫އަދި އަތްނަގާ އިރު އަތުގެ ބުރަކަށި ފުށް ނުވަތަ މަތީ ފުށް ކޮނޑާ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ފޭކޮށްލައްވައެވެ‪".‬‬
‫ދިމާއަށް އަދި ބަނޑު ފުށް ޤިބުލައަށް ބެހެއްޓުންވެސް މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ޙުޖުރުގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ވާއިލު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އެކަލޭގެފާނުގެ އަތްޕުޅުގެ މަތީ ފުށް އެކަލޭގެފާނުގެ‬
‫)‪(2‬‬
‫ކޮނޑުފުޅާ އެއްވަރުވެއްޖައުމަށް ދާންދެން އަތްޕުޅު އުފުއްލެވިއެވެ‪".‬‬
‫ތ‪ .‬އަތްނެގުމަށް ތިން ވަގުތެއް ސާބިތުވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެއީ‬
‫ނ ޖެހޭ ަވގު ު‬
‫ައތް ަނ ަގ ް‬
‫މާތްﷲ‬ ‫ފަހުންނެވެ‪.‬‬ ‫ތަކުބީރުގެ‬ ‫އެކުގައާއި‪،‬‬ ‫ތަކުބީރާ‬ ‫ކުރިންނާއި‪،‬‬ ‫ތަކުބީރުގެ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢުމަރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނަމާދަށް ތެދުވެ ވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު އެކަލޭގެފާނުގެ‬
‫އަދި‬ ‫)‪(3‬‬
‫ދެކޮނޑުފުޅާ ހަމައަށް ދެއަތްޕުޅު އުފުއްލަވައެވެ‪ .‬ދެން ﺍﹶﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮއޭ ވިދާޅުވެއެވެ‪".‬‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ވާއިލު ބުނު ޙުޖުރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫އުފުއްލަވަނިކޮށް‬ ‫އަތްޕުޅު‬ ‫އެކު‬ ‫ތަކުބީރާ‬ ‫ހަށަންބަން‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި މާލިކު ބުނު ޙުވައިރިޘުގެ‬ ‫)‪(4‬‬
‫ދެކެވަޑައިގެންނެވިއެވެ‪.‬‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ ،r‬ﺍﹶﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮއޭ ވިދާޅުވެ‬
‫ފަހެ ގިނަ ޢިލްމުވެރިން އެންމެ ރަނގަޅު ކަމަށް‬ ‫)‪(5‬‬
‫ދެން އަތްޕުޅު އުފުއްލެވިއެވެ‪.‬‬
‫ވިދާޅުވެފައިވަނީ ފުރަތަމަ ގޮތާއި ދެވަނަ ގޮތެވެ‪ .‬އެބަހީ ތަކުބީރަށް ވުރެ ކުރިން‬
‫އަތްނެގުމާއި ތަކުބީރާ އެކު އަތްނެގުމެވެ‪ .‬ތަކުބީރަށް ވުރެ ފަހުން އަތްނަގައިފިނަމަ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ ﻭﻗﺎﻝ ﺣﺪﻳﺚ ﺣﺴﻦ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬
‫‪ (5‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪87‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އިމާމަކަށްވެ ހުންނަ ޙާލަތުގައި މައުމޫމުން އިމާމަށް ވުރެ ކުރިން ޙަރަކާތްކުރުން‬

‫އެކަށީގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި އެއީ ޙަރާމްކަމެކެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬އެބަހީ ވާތް މަތީ ކަނާތް ބޭއްވުމެވެ‪ .‬ހަށަންބަނުމާ މެދު‬
‫ބ ުނ ް‬ ‫‪ަ -2‬ހ ަށ ް‬
‫ނ ަ‬
‫އަށާރަ އަޞްޙާބުބޭކަލުންގެ ކިބައިން ވިހި ޙަދީޘް ވާރިދުވެގެންވާ ކަމަށް ޢިލްމުވެރިން‬
‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ސަހުލު ބުނު ސަޢުދުގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ނަމާދުގައި ވާތު އަތްދަނޑި މަތީ ކަނާތް‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫)‪(1‬‬
‫ބޭއްވުމަށް މީސްތަކުންނަށް އަމުރުކުރެވިގެންވެއެވެ‪".‬‬
‫ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢައްބާސްގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﻧﺎﱠ ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﺸ‪‬ﺮ‪ ‬ﺍﻷَﻧ‪‬ﺒﹺﻴﺎﹶﺀِ ﺃﹸﻣ‪‬ﺮ‪‬ﻧﺎﹶ ﺃﹶﻥﹾ ﻧ‪‬ﺆ‪‬ﺧ‪ّ‬ﺮ‪‬‬
‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﺳ‪‬ﺤ‪‬ﻮ‪‬ﺭ‪‬ﻧﺎﹶ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻧ‪‬ﻌ‪‬ﺠﹺّﻞﹶ ﻓ‪‬ﻄﹾﺮ‪‬ﻧﺎﹶ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﻥﹾ ﻧ‪‬ﻤ‪‬ﺴِﻚ‪ ‬ﺑﹺﺄﹶﻳ‪‬ﻤﺎﹶﻧﹺﻨﺎﹶ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰٰ ﺷ‪‬ﻤﺎﹶﺋ‪‬ﻠ‪‬ﻨﺎﹶ ﻓ‪‬ﻲ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺗ‪‬ﻨﺎﹶ"‬
‫ފަރީއްކުޅުއްވުން‬ ‫ހާރު‬ ‫ނަބީބޭކަލުންނެވެ‪.‬‬ ‫އަހުރެމެންނީ‬ ‫"ހަމަކަށަވަރުން‬
‫ލަސްކުރެއްވުމަށާއި‪ ،‬ރޯދަވީއްލެވުން އަވަސްކުރެއްވުމަށާއި‪ ،‬ނަމާދުގައި ވާތްޕުޅު މަތީ‬
‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬ ‫އަމުރުކުރެއްވިގެންވެއެވެ‪".‬‬ ‫ތިމަންބޭކަލުންނަށް‬ ‫ބޭއްވުމަށް‬ ‫ކަނާތްޕުޅު‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު މަސްޢޫދުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬އެއްދުވަހަކު އެކަލޭގެފާނު ކަނާތްޕުޅު މައްޗަށް ވާތްޕުޅު ލައްވައިގެން‬
‫ނަމާދުކުރައްވަން ހުންނަވަނިކޮށް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އަށް ފެނިވަޑައިގެން އެކަލޭގެފާނުގެ‬
‫)‪(3‬‬
‫ކަނާތްޕުޅު ވާތްޕުޅުގެ މައްޗަށް ލެއްވިއެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬ހަށަންބަންނަން ޖެހޭ ތަނާ މެދު ޢިލްމުވެރިންގެ‬ ‫ނ ަނ ް‬
‫ނ ެޖހޭ ަތ ް‬ ‫ނ ަބ ް‬
‫ަހ ަށ ް‬
‫މެދުގައިވަނީ އިޚްތިލާފު އުފެދިފައެވެ‪ .‬އިމާމު ﺃﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި‪ ،‬އިމާމު ﺳﻔﻴﺎﻥ ﺍﻟﺜﻮﺭﻱ އާއި‪،‬‬
‫އިމާމު ﺇﺳﺤﺎﻕ ﺑﻦ ﺭﺍﻫﻮﻳﻪ އާއި‪ ،‬އިމާމު ﺃﺑﻮ ﺇﺳﺤﺎﻕ ﺍﳌﺮﻭﺯﻱ ‪-‬ﺭﲪﻬﻢ ﺍﷲ‪ -‬އާއި މިބޭބޭކަލުން‬
‫ގެންނަވާފައިވާ‬ ‫މިބޭކަލުން‬ ‫ހަށަންބެންނެވުމަށެވެ‪.‬‬ ‫ތިރީގައި‬ ‫ފޫޅުން‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވަނީ‬
‫ދަލީލަކީ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަލީގެފާނު ވިދާޅުވެފައިވާ ބަސްފުޅެކެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺎﻟﻚ ﰲ ﺍﳌﻮﻃﺈ ﻭﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﺑﻦ ﺣﺒﺎﹼﻥ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ ﰲ ﺻﺤﻴﺢ ﺍﳉﺎﻣﻊ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪88‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫)‪(1‬‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﻥﱠ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ـﻨ‪‬ﺔ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﻭ‪‬ﺿ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﻷَﻛﹸﻒ‪ ّ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻷَﻛﹸﻒ‪ ّ‬ﺗ‪‬ﺤ‪‬ﺖ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﺮ‪‬ﺓ‪"‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ނަމާދުގައި ފޫޅުން ތިރީ އަތްތިލަ މަތީ އަތްތިލަ ބޭއްވުން ހިމެނެނީ ސުންނަތުގެ‬
‫ތެރެއިންނެވެ‪ ".‬އިމާމު އަޙުމަދާއި‪ ،‬އިމާމު ބުޚާރީއާއި‪ ،‬އިމާމު އަބޫދާވޫދު ‪-‬ﺭﲪﻬﻢ ﺍﷲ‪-‬‬
‫ފަދަ ޙަދީޘް ޢިލްމުގައި ފުންނާބު އުސް ބޭބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ މިބަސްފުޅު ޟަޢީފު‬
‫ކަމަށެވެ‪ .‬އަދި އިމާމު ނަވަވީ ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪ -‬ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬މިބަސްފުޅު ޟަޢީފުކަމަށް‬
‫ޙަދީޘް ޢިލްމުގެ ހުރިހާ ދަންނަބޭކަލުން އިއްތިފާޤުވެ ވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫އިމާމު ޝާފިޢީ ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪ -‬ވިދާޅުވެފައިވަނީ މެއަށް ވުރެ ތިރީގައި އަދި‬
‫ފޫޅަށް ވުރެ މަތީގައި އެބަހީ ބަނޑުގައި ހަށަންބެންނެވުމަށެވެ‪ .‬އަދި އިމާމު އަޙުމަދު‬
‫‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪ -‬ތިން ގޮތަކަށް ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬އެއްގޮތަކީ ބަނޑުގައި ބަނުމެވެ‪ .‬އަނެއް‬
‫ގޮތަކީ ފޫޅުން ތިރީގައި ބަނުމެވެ‪ .‬އަދި ތިންވަނަ ގޮތަކީ އިޚްތިޔާރީ ގޮތެވެ‪ .‬އެބަހީ‬
‫ދެގޮތުން ކުރެ ކޮންމެ ގޮތަކަށް އިޚްތިޔާރު ލިބިގެންވުމެވެ‪ .‬އަދި އިމާމު މާލިކު ދެގޮތަކަށް‬
‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬އެއްގޮތަކީ ފޫޅުން ތިރީގައި ބަނުމެވެ‪ .‬އަނެއް ގޮތަކީ ދެއަތް‬
‫އެލުވާލައިގެން ހުރުމެވެ‪.‬‬
‫ދެއަތް‬ ‫ހަށަންނުބަނދެ‬ ‫އަދި‬ ‫ހަށަންބަނުމަށް‬ ‫ބަނޑުގައި‬ ‫ދަންނައެވެ‪.‬‬
‫އެލުވާލައިގެން ހުރުމަށް ޞައްޙަ ޙަދީޘެއްވެސް އަދި ޞައްޙަ ނޫން ޙަދީޘެއްވެސް‬
‫ވާރިދުވެގެން އައިސްފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬މިމަސްއަލާގައި ޞައްޙަ ޙަދީޘް އައިސްފައިވަނީ މޭ‬
‫މަތީގައި ހަށަންބަނުމަށެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ވާއިލު ބުނު ޙުޖުރުގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺻ‪‬ﻠﱠﻴ‪‬ﺖ‪ ‬ﻣ‪‬ﻊ‪ ‬ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮ‪‬ﻝﹺ ﺍﷲِ ﺻ‪‬ﻠﱠﻰ ﺍﷲُ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﺁﻟ‪‬ﻪ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އަހުރެން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﻭ‪‬ﺳ‪‬ﻠﱠﻢ‪ ‬ﻓﹶﻮ‪‬ﺿ‪‬ﻊ‪ ‬ﻳ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪ ‬ﺍﻟﹾﻴ‪‬ﻤ‪‬ﻨ‪‬ﻰٰ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰٰ ﻳ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪ ‬ﺍﻟﹾﻴ‪‬ﺴ‪‬ﺮ‪‬ﻯٰ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰٰ ﺻ‪‬ﺪ‪‬ﺭﹺﻩ‪"‬‬
‫‪ r‬އާއެކުގައި ނަމާދުކުރީމެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނުގެ ވާތްޕުޅު މަތީ އެކަލޭގެފާނުގެ‬
‫ކަނާތްޕުޅު ބާއްވަވައި މޭފުޅު މަތީގައި އެކަލޭގެފާނު ހަށަންބެންނެވިއެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﺑﻦ ﺧﺰﳝﺔ ﰲ ﺻﺤﻴﺤﻪ ﻭﺍﻟﻠﻔﻆ ﻟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪89‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬މިމަސްއަލާގައި މާތްﷲ‬ ‫އިމާމު ޝައުކާނީ ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪-‬‬

‫ރުއްސުންލެއްވި ވާއިލު ބުނު ޙުޖުރު ރިވާކުރެއްވި ޙަދީޘަށް ވުރެ ޞައްޙަކަން ބޮޑު‬
‫ޙަދީޘެއް އައިސްފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި [ ‪) Z \ [ Z‬ﺍﻟﻜﻮﺛﺮ‪ (٢ :‬މިއާޔަތުގެ‬
‫ތަފްސީރުގައި މާތްﷲ އެދެބޭކަލުންނަށް ރުއްސުންލެއްވި ޢަލީގެފާނާއި ޢަބްދުﷲ ބުނު‬
‫ޢައްބާހާ ދެބޭކަލުން ވިދާޅުވި ބަސްފުޅާ މުނާސިބު ވެގެންވަނީވެސް މިގޮތެވެ‪ .‬އެދެބޭކަލުން‬
‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ Z \ [ .‬ގެ މާނައަކީ މޭ މަތީގައި ވާތް މަތީ ކަނާތް‬
‫މަތީގައި‬ ‫މޭ‬ ‫ގޮތަކީ‬ ‫ރާޖިޙުވެގެންވާ‬ ‫މިމަސްއަލާގައި‬ ‫އެހެންކަމުން‬ ‫)‪(1‬‬
‫ބޭއްވުމެވެ‪".‬‬
‫ހަށަންބަނުމެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬އެބަހީ ނަމާދު ހުޅުވުމަށް އެދި ކުރާ ދުޢާއެވެ‪.‬‬
‫ކި ުޔ ް‬ ‫‪ -3‬ﺩ‪‬ﻋﺎﹶﺀُ ﺍﻻ‪‬ﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻔﹾﺘﺎﹶﺡ‬
‫އަދި އެއީ ހަށަންބަނުމާއި ސޫރަތުލް ފާތިޙާ ކިޔުމާ ދެމެދު ދުޢާކުރުމެވެ‪ .‬ފަހެ ތަފާތު‬
‫ދުޢާތައް ﺩ‪‬ﻋﺎﹶﺀُ ﺍﻻ‪‬ﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻔﹾﺘﺎﹶﺡ ގެ ގޮތުގައި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ކިބައިން ވާރިދުވެގެން‬
‫މިތާނގައި‬ ‫ދުޢާތައް‬ ‫ޞައްޙަވެގެންވާ‬ ‫އެންމެ‬ ‫ތެރެއިން‬ ‫އޭގެ‬ ‫އައިސްފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ބަޔާންކުރަމެވެ‪.‬‬
‫)‪ (1‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނަމާދަށް ހަށަންބަންނަވާ ހިނދު ކިޔަވައި‬
‫އަހުރެން‬ ‫ފަހެ‬ ‫ހަނުހުންނަވައެވެ‪.‬‬ ‫އިރުކޮޅަކު‬ ‫ކުރިން‬ ‫ފެއްޓެވުމުގެ‬ ‫ވިދާޅުވަން‬
‫ދަންނަވައިފީމެވެ‪ .‬އޭ ﷲގެ ރަސޫލާއެވެ! ހަށަންބަން ތަކުބީރާއި ކިޔަވައި ވިދާޅުވުމާ‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫އެއްޗެއްތޯއެވެ؟‬ ‫ކޮން‬ ‫ވިދާޅުވަނީ‬ ‫ކަލޭގެފާނު‬ ‫ހަނުހުންނަވައި‬ ‫ދެމެދު‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އެވަގުތު ތިމަންކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވަމެވެ‪" .‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺑﺎﹶﻋ‪‬ﺪ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻨﹺﻲ‪ ‬ﻭ‪‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪‬‬
‫ﺧ‪‬ﻄﺎﹶﻳﺎﹶﻱ‪ ‬ﻛﹶﻤﺎﹶ ﺑﺎﹶﻋ‪‬ﺪ‪‬ﺕ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺸ‪‬ﺮﹺﻕﹺ ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻐ‪‬ﺮﹺﺏﹺ‪ ،‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻧ‪‬ﻘ‪ّ‬ﻨﹺﻲ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺧ‪‬ﻄﺎﹶﻳﺎﹶﻱ‪ ،‬ﻛﹶﻤﺎﹶ ﻳ‪‬ﻨ‪‬ﻘﱠﻰ ﺍﻟﺜﱠﻮ‪‬ﺏ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އޭ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﺍﻷَﺑ‪‬ﻴ‪‬ﺾ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﺪ‪‬ﻧ‪‬ﺲﹺ‪ ،‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻏﹾﺴِﻠﹾﻨﹺﻲ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺧ‪‬ﻄﺎﹶﻳﺎﹶﻱ‪ ،‬ﺑﹺﺎﻟﺜﱠﻠﹾﺞﹺ ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﻤﺎﹶﺀِ ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﺒ‪‬ﺮ‪‬ﺩ‪"‬‬
‫ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! އިރު އަރާ ފަރާތާއި‪ ،‬އިރު އޮއްސޭ ފަރާތާ ދެމެދު‬

‫‪ (1‬ﻧﻴﻞ ﺍﻷﻭﻃﺎﺭ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺻﺤﺎﺏ ﺍﻟﺴ‪‬ﻨﻦ ﺇﻻﹼ ﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ‪.‬‬
‫‪90‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ދެމެދު‬ ‫ކުށްފާފަތަކާ‬ ‫މިއަޅާގެ‬ ‫މިއަޅާއާއި‬ ‫ފަދައިން‬ ‫ކުރެއްވި‬ ‫ދުރު‬ ‫އިބަﷲ‬

‫ދުރުކޮށްދެއްވާދޭވެ! އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! ހުދު ފޭރާން ހަޑި މިލައިން‬
‫ސާފުކުރެވޭ ފަދައިން މިއަޅާގެ ކުށްފާފަތަކުން މިއަޅާ ސާފުކޮށްދެއްވާނދޭވެ! އޭ ހައްދަވާ‬
‫ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! ސުނޯއާއި‪ ،‬ފެނާއި‪ ،‬ގަނޑުފެނުން މިއަޅާގެ ކުށްފާފަތައް‬
‫ދޮވެދެއްވާނދޭވެ!"‬
‫)‪ (2‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަލީގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނަމާދަށް ތެދުވެވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު ﺍﹶﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮއޭ‬
‫ވިދާޅުވެ ދެން މިފަދައިން ވިދާޅުވެއެވެ‪" .‬ﻭ‪‬ﺟ‪‬ﻬ‪‬ﺖ‪ ‬ﻭ‪‬ﺟ‪‬ﻬﹺﻲ‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﱠﺬ‪‬ﻱ‪ ‬ﻓﹶﻄﹶﺮ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﻤﺎﹶﻭ‪‬ﺍﺕ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻷَﺭ‪‬ﺽ‪‬‬
‫ﺣ‪‬ﻨﹺﻴ‪‬ﻔﺎﹰ ﻭ‪‬ﻣﺎﹶ ﺃﹶﻧﺎﹶ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺸ‪‬ﺮﹺﻛ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ،‬ﺇﹺﻥﱠ ﺻ‪‬ﻼﹶﺗ‪‬ﻲ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻧ‪‬ﺴ‪‬ﻜ‪‬ﻲ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻴﺎﹶﻱ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻤﺎﹶﺗ‪‬ﻲ‪ ‬ﷲِ ﺭ‪‬ﺏﹺّ ﺍﻟﹾﻌﺎﹶﻟﹶﻤ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪،‬‬
‫ﻻﹶ ﺷ‪‬ﺮﹺﻳ‪‬ﻚ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﺑﹺﺬٰﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﺃﹸﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺕ‪ ‬ﻭ‪‬ﺃﹶﻧﺎﹶ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴ‪‬ﻠ‪‬ﻤ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ .‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻠ‪‬ﻚ‪ ‬ﻻﹶ ﺇﹺﻟٰﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ .‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪‬‬
‫ﺭ‪‬ﺑﹺّﻲ‪ ‬ﻭ‪‬ﺃﹶﻧﺎﹶ ﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪‬ﻙ‪ ،‬ﻇﹶﻠﹶﻤ‪‬ﺖ‪ ‬ﻧ‪‬ﻔﹾﺴِﻲ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻋ‪‬ﺘ‪‬ﺮ‪‬ﻓﹾﺖ‪ ‬ﺑﹺﺬﹶﻧ‪‬ﺒﹺﻲ‪ ‬ﻓﹶﺎﻏﹾﻔ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟ‪‬ﻲ‪ ‬ﺫﹸﻧ‪‬ﻮ‪‬ﺑﹺﻲ‪ ‬ﺟ‪‬ﻤ‪‬ﻴ‪‬ﻌﺎﹰ ﺇﹺﻧ‪‬ﻪ‪ ‬ﻻﹶ ﻳ‪‬ﻐ‪‬ﻔ‪‬ﺮ‪‬‬
‫ﺍﻟﺬﱡﻧ‪‬ﻮ‪‬ﺏ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ .‬ﻭ‪‬ﺍﻫ‪‬ﺪ‪‬ﻧﹺﻲ‪ ‬ﻷَﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻦﹺ ﺍﻷَﺧ‪‬ﻼﹶﻕﹺ ﻻﹶ ﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪‬ﻱ‪ ‬ﻷَﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻨﹺﻬﺎﹶ ﺇﹺﻻﱠ ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﺻ‪‬ﺮﹺﻑ‪ ‬ﻋ‪‬ﻨﹺّﻲ‪‬‬
‫ﺳ‪‬ﻴﹺّﺌﹶﻬﺎﹶ‪ ،‬ﻻﹶ ﻳ‪‬ﺼ‪‬ﺮﹺﻑ‪ ‬ﻋ‪‬ﻨﹺّﻲ‪ ‬ﺳ‪‬ﻴﹺّﺌﹶﻬﺎﹶ ﺇﹺﻻﱠ ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻟﹶﺒ‪‬ﻴ‪‬ﻚ‪ ‬ﻭ‪‬ﺳ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪‬ﻳ‪‬ﻚ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﺨ‪‬ﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﻛﹸﻠﱡﻪ‪ ‬ﺑﹺﻴ‪‬ﺪ‪‬ﻳ‪‬ﻚ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﻟﺸ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟﹶﻴ‪‬ﺲ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އުޑުތަކާއި‬ ‫ﺇﹺﻟﹶﻴ‪‬ﻚ‪ ،‬ﺃﹶﻧﺎﹶ ﺑﹺﻚ‪ ‬ﻭ‪‬ﺇﹺﻟﹶﻴ‪‬ﻚ‪ ،‬ﺗ‪‬ﺒﺎﹶﺭ‪‬ﻛﹾﺖ‪ ‬ﻭ‪‬ﺗ‪‬ﻌﺎﹶﻟﹶﻴ‪‬ﺖ‪ ،‬ﺃﹶﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻐ‪‬ﻔ‪‬ﺮ‪‬ﻙ‪ ‬ﻭ‪‬ﺃﹶﺗ‪‬ﻮ‪‬ﺏ‪ ‬ﺇﹺﻟﹶﻴ‪‬ﻚ‪"‬‬
‫)‪(1‬‬

‫ބިން ނެތުމުގެ ތެރެއިން ހެއްދެވި ފަރާތަށް މިއަޅާގެ މޫނު‪ ،‬ބާޠިލު ޢަޤީދާތަކުން އެއްކިބާވެ‬
‫ހުރެ އިޚްލާޞްތެރިކަމާ އެކު ކުރިމަތިކުރަމެވެ‪ .‬އަދި މިއަޅާ މުޝްރިކުންގެ ތެރެއިން‬
‫ނުވަމެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން މިއަޅާގެ ނަމާދާއި‪ ،‬މިއަޅާގެ ޤުރުބާނާއި‪ ،‬މިއަޅާގެ ދިރިހުރުމާއި‪،‬‬
‫މިއަޅާގެ މަރުވުން މިލްކުވެ ވޮޑިގެންވަނީ ޢާލަމްތަކުގެ ވެރި ﷲ އަށެވެ‪ .‬އެކަލާނގެއަށް‬
‫އެއްވެސް ބައިވެރިއަކު ނުވެއެވެ‪ .‬މިއަޅާއަށް އަމުރުކުރެވިގެންވަނީ މިފަދައިންނެވެ‪ .‬އަދި‬
‫މިއަޅާވަނީ މުސްލިމުންގެ ތެރެއިންނެވެ‪ .‬އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! އިބަﷲއީ‬
‫ޙަޤީޤީ ރަސްކަލާއެވެ‪ .‬އިބަﷲ މެނުވީ އަޅުކަންވެވުން ޙައްޤުވެގެންވާ އެހެން އެއްވެސް‬
‫އިލާހަކު ނުވެއެވެ‪ .‬އިބަﷲއީ މިއަޅާގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެއެވެ‪ .‬އަދި މިއަޅާއީ އިބަﷲގެ‬
‫އަޅަކީމެވެ‪ .‬މިއަޅާވަނީ މިއަޅާގެ ނަފްސަށް އަނިޔާވެރިވެފައެވެ‪ .‬އަދި މިއަޅާގެ ފާފަތަކަށް‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬

‫‪91‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މިއަޅާއަށް‬ ‫ފާފަތައް‬ ‫އެންމެހާ‬ ‫މިއަޅާގެ‬ ‫ވީމާ‬ ‫ވެއްޖައީމެވެ‪.‬‬ ‫އިޢުތިރާފު‬ ‫މިއަޅާ‬

‫ފުއްސަވާނދޭވެ! ހަމަކަށަވަރުން އިބަﷲ ފިޔަވައި ފާފަތައް ފުއްސަވާދޭނެ އެހެން އެއްވެސް‬
‫އިބަﷲ ފިޔަވައި‬ ‫ފަރާތެއް ނުވެއެވެ‪ .‬ރިވެތި އަޚްލާޤަށް މިއަޅާއަށް މަގުދައްކަވާނދޭވެ!‬
‫އެފަދަ ރިވެތި އަޚްލާޤަކަށް މަގުދެއްކޭނެ އެހެން އެއްވެސް ފަރާތެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި ނުބައި‬
‫އަޚްލާޤު މިއަޅާގެ ކިބައިން ދުރުކޮށްދެއްވާނދޭވެ! އިބަﷲ ފިޔަވައި އެފަދަ ނުބައި‬
‫އަޚުލާޤެއް މިއަޅާގެ ކިބައިން ދުރުކުރެވޭނެ އެހެން ފަރާތެއް ނުވެއެވެ‪ .‬މިއަޅާ އިބަﷲގެ‬
‫ގޮވައިލެއްވުންތަކަށް ޙާޟިރުވަމެވެ‪ .‬އަދި އިބަﷲގެ ގޮވައިލެއްވުންތަކަށް އިޖާބަދެމެވެ‪.‬‬
‫އަދި އެންމެހާ ހެޔޮކަމެއްވަނީ އިބަﷲގެ ދެއަތްޕުޅުގައެވެ‪ .‬އަދި ނުބައި އެއްވެސް ކަމެއް‬
‫އިބަﷲގެ ޙަޟްރަތަށް ނިސްބަތްވެގެން ނުވެއެވެ‪ .‬މިއަޅާގެ ދިރިހުރުންވަނީ އިބަﷲގެ‬
‫ބާރުފުޅާ އެކުގައެވެ‪ .‬އަދި އެނބުރި ރުޖޫޢަވުންވަނީ އިބަﷲގެ ޙަޟްރަތަށެވެ‪ .‬އިބަﷲ‬
‫މާތްވެ މަތިވެރިވެ ވޮޑިގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި އިބަﷲގެ ޙަޟްރަތަށް ފާފަފުއްސެވުމަށް އެދި‬
‫ދަންނަވަމެވެ‪ .‬އަދި މިއަޅާ އިބަﷲގެ ޙަޟްރަތަށް ތައުބާވަމެވެ‪".‬‬
‫)‪ (3‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢުމަރުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ހަށަންބަން ތަކުބީރަށް ފަހު އެކަލޭގެފާނު މިދުޢާ ވިދާޅުވާކަމުގައިވިއެވެ‪" .‬ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﺤﺎﹶﻧ‪‬ﻚ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އިބަﷲގެ‬ ‫ﻭ‪‬ﺑﹺﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﻙ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺗ‪‬ﺒﺎﹶﺭ‪‬ﻙ‪ ‬ﺍﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻚ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺗ‪‬ﻌﺎﹶﻟﹶﻰ ﺟ‪‬ﺪ‪‬ﻙ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻻﹶ ﺇﹺﻟٰﻪ‪ ‬ﻏﹶﻴ‪‬ﺮ‪‬ﻙ‪"‬‬
‫)‪(1‬‬

‫ހުސްޠާހިރުވަންތަކަމާއެވެ! އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! އިބަﷲއަށް އެންމެހާ‬

‫ޙަމްދުތަޢުރީފެއް ލިބިވޮޑިގެންވެއެވެ‪ .‬އިބަރަސްކަލާނގެ އިސްމުފުޅުގެ ބަރަކާތްތެރިކަމާއެވެ!‬
‫އަދި އިބަﷲގެ މާތްކަމުގެ އަރަހުށިކަމާއެވެ! އަދި އިބަﷲ ފިޔަވައި އަޅުކަންވެވުން‬
‫ޙައްޤުވެގެންވާ އެހެން އެއްވެސް އިލާހަކު ނުވެއެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬
‫ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫އަދި މާތްﷲ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ވިދާޅުވެއެވެ‪".‬‬ ‫ހިނދު މިދުޢާ‬ ‫ފައްޓަވާ‬ ‫ނަމާދު‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﻭﻭﺍﻓﻘﻪ ﺍﻟﺬﻫﱯ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪92‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އަބޫސަޢީދުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬

‫)‪(1‬‬
‫ރޭގަނޑު ނަމާދަށް ތެދުވެވަޑައިގެން ހަށަންބަން ތަކުބީރު ވިދާޅުވެ މިދުޢާ ވިދާޅުވެއެވެ‪".‬‬
‫)‪ (4‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުއްރަޙްމާނު ބުނު ޢައުފުގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އަހުރެން ޢާއިޝަތުގެފާނާ ސުވާލުކުރީމެވެ‪.‬‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ރޭގަނޑު ތެދުވެވަޑައިގެން ނަމާދު ފައްޓަވާ އިރު ވިދާޅުވަނީ ކޮން‬
‫ދުޢާއެއްތޯއެވެ؟ އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ރޭގަނޑު ތެދުވެވަޑައިގެން ނަމާދު‬
‫ފައްޓަވަނީ މިދުޢާއިންނެވެ‪" .‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺭ‪‬ﺏ‪ ‬ﺟﹺﺒ‪‬ﺮ‪‬ﺍﺋ‪‬ﻴ‪‬ﻞﹶ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻴ‪‬ﻜﺎﹶﺋ‪‬ﻴ‪‬ﻞﹶ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺇﹺﺳ‪‬ﺮ‪‬ﺍﻓ‪‬ﻴ‪‬ﻞﹶ ﻓﺎﹶﻃ‪‬ﺮ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﻤﺎﹶﻭ‪‬ﺍﺕ‪‬‬
‫ﻭ‪‬ﺍﻷَﺭ‪‬ﺽﹺ‪ ،‬ﻋﺎﹶﻟ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﻐ‪‬ﻴ‪‬ﺐﹺ ﻭ‪‬ﺍﻟﺸ‪‬ﻬﺎﹶﺩ‪‬ﺓ‪ ،‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﺗ‪‬ﺤ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﻋ‪‬ﺒﺎﹶﺩ‪‬ﻙ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴ‪‬ﻤﺎﹶ ﻛﹶﺎﻧ‪‬ﻮ‪‬ﺍ ﻓ‪‬ﻴ‪‬ﻪ‪ ‬ﻳ‪‬ﺨ‪‬ﺘ‪‬ﻠ‪‬ﻔﹸﻮ‪‬ﻥﹶ‪ .‬ﺍ‪‬ﻫ‪‬ﺪ‪‬ﻧﹺﻲ‪‬‬
‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﻟ‪‬ﻤﺎﹶ ﺍﺧ‪‬ﺘ‪‬ﻠ‪‬ﻒ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻖﹺّ ﺑﹺﺈﹺﺫﹾﻧﹺﻚ‪ ‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻚ‪ ‬ﺗ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪‬ﻱ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺗ‪‬ﺸﺎﹶﺀُ ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺻ‪‬ﺮ‪‬ﺍﻁ‪ ‬ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻘ‪‬ﻴ‪‬ﻢﹴ"‬
‫އިސްރާފީލްގެ‬ ‫މީކާއިލާއި‪،‬‬ ‫ޖިބްރީލާއި‪،‬‬ ‫ރަސްކަލާކޮ!‬ ‫ބޮޑުކުރެއްވި‬ ‫ހައްދަވާ‬ ‫"އޭ‬
‫ވެރިރަސްކަލާކޮ! އުޑުތަކާއި ބިން ނެތުމުގެ ތެރެއިން ހެއްދެވި ރަސްކަލާކޮ! ފެންނަހާ‬
‫ކަންތައްތަކާއި ނުފެންނަހާ ކަންތައްތައް ދެނެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާކޮ! އިބަﷲއީ އިބަﷲގެ‬
‫އަޅުތަކުންގެ މެދުގައި ހިނގާ ދެބަސްވުންތަކުގައި ޙުކުމް ކުރައްވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ‪.‬‬
‫އިބަﷲގެ އިޒުނަފުޅާ އެކު‪ ،‬ޙައްޤުގެ ތެރެއިން އެކަންކަމާ މެދު ދެބަސްވެވިފައިވާ‬
‫އިބަﷲ‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫ދައްކަވާނދޭވެ!‬ ‫ހިދާޔަތް‬ ‫މިއަޅާއަށް‬ ‫ކަންތައްތަކަށް‬
‫އެދިވޮޑިގަންނަވާ މީހަކަށް ސީދާވެގެންވާ މަގަށް ހިދާޔަތް ދައްކަވަމުއެވެ‪".‬‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޢައްބާސްގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢަބްދުﷲ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫) ‪(5‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ދަމު ނަމާދުކުރައްވަން ތެދުވެ‬
‫ވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު ހަށަންބަން ތަކުބީރު ވިދާޅުވެ މިދުޢާ ވިދާޅުވެއެވެ‪" .‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻟﹶﻚ‪‬‬
‫ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﻧ‪‬ﻮ‪‬ﺭ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﻤﺎﹶﻭ‪‬ﺍﺕ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻷَﺭ‪‬ﺽﹺ ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴ‪‬ﻬﹺﻦ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻟﹶﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﻗﹶﻴﹺّﻢ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﻤﺎﹶﻭ‪‬ﺍﺕ‪‬‬
‫ﻭ‪‬ﺍﻷَﺭ‪‬ﺽﹺ ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴ‪‬ﻬﹺﻦ‪] ،‬ﻭ‪‬ﻟﹶﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﺭ‪‬ﺏ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﻤﺎﹶﻭ‪‬ﺍﺕ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻷَﺭ‪‬ﺽﹺ ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴ‪‬ﻬﹺﻦ‪] [‬ﻭ‪‬ﻟﹶﻚ‪‬‬
‫ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﻟﹶﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻠﹾﻚ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﻤﺎﹶﻭ‪‬ﺍﺕ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻷَﺭ‪‬ﺽﹺ ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴ‪‬ﻬﹺﻦ‪] [‬ﻭ‪‬ﻟﹶﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﻣ‪‬ﻠ‪‬ﻚ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﻤﺎﹶﻭ‪‬ﺍﺕ‪‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺻﺤﺎﺏ ﺍﻟﺴ‪‬ﻨﻦ‪.‬‬
‫‪93‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ﻭ‪‬ﺍﻷَﺭ‪‬ﺽﹺ ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴ‪‬ﻬﹺﻦ‪] [‬ﻭ‪‬ﻟﹶﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪] [‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻖ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﺪ‪‬ﻙ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻖ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻗﹶﻮ‪‬ﻟﹸﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻖ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻟ‪‬ﻘﺎﹶﺅ‪‬ﻙ‪‬‬
‫ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻖ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻨ‪‬ﺔﹸ ﺣ‪‬ﻖ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺭ‪ ‬ﺣ‪‬ﻖ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺒﹺﻴ‪‬ﻮ‪‬ﻥﹶ ﺣ‪‬ﻖ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﺻ‪‬ﻠﱠﻰ ﺍﷲُ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﺳ‪‬ﻠﹼﻢ‪ ‬ﺣ‪‬ﻖ‪،‬‬
‫ﻭ‪‬ﺍﻟﺴ‪‬ﺎﻋ‪‬ﺔﹸ ﺣ‪‬ﻖ‪] [‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻟﹶﻚ‪ ‬ﺃﹶﺳ‪‬ﻠﹶﻤ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻚ‪ ‬ﺗ‪‬ﻮ‪‬ﻛﱠﻠﹾﺖ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺑﹺﻚ‪ ‬ﺁﻣ‪‬ﻨ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺇﹺﻟﹶﻴ‪‬ﻚ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺒ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺑﹺﻚ‪‬‬
‫ﺧﺎﹶﺻ‪‬ﻤ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺇﹺﻟﹶﻴ‪‬ﻚ‪ ‬ﺣﺎﹶﻛﹶﻤ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻓﹶﺎﻏﹾﻔ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟ‪‬ﻲ‪ ‬ﻣﺎﹶ ﻗﹶﺪ‪‬ﻣ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣﺎﹶ ﺃﹶﺧ‪‬ﺮ‪‬ﺕ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣﺎﹶ ﺃﹶﺳ‪‬ﺮ‪‬ﺭ‪‬ﺕ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣﺎﹶ ﺃﹶﻋ‪‬ﻠﹶﻨ‪‬ﺖ‪[‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އޭ‬ ‫]ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻘﹶﺪ‪ّ‬ﻡ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺆ‪‬ﺧ‪ّ‬ﺮ‪ ‬ﻻﹶ ﺇﹺﻟٰﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪] [‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﺇﹺﻟٰﻬﹺﻲ‪ ‬ﻻﹶ ﺇﹺﻟٰﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪"[‬‬
‫)‪(1‬‬

‫ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! އެންމެހާ ޙަމްދުތަޢުރީފެއް ލިބިވޮޑިގެންވަނީ ހަމައެކަނި‬

‫އިބަﷲއަށެވެ‪ .‬އިބަﷲއީ އުޑުތަކާއި‪ ،‬ބިމާއި އަދި އެތަންތާނގައި ވާހާ ބައެއްގެ ނޫރެވެ‪.‬‬
‫އަދި އެންމެހާ ޙަމްދުތަޢުރީފެއް ލިބިވޮޑިގެންވަނީ ހަމައެކަނި އިބަﷲއަށެވެ‪ .‬އިބަﷲއީ‬
‫އުޑުތަކާއި‪ ،‬ބިމާއި އަދި އެތަންތާނގައި ވާހާ ބައެއް ބެލެހެއްޓެވުމުގައި ޤާއިމުވެވޮޑިގެންވާ‬
‫ހަމައެކަނި‬ ‫ލިބިވޮޑިގެންވަނީ‬ ‫ޙަމްދުތަޢުރީފެއް‬ ‫އެންމެހާ‬ ‫އަދި‬ ‫ރަސްކަލާނގެއެވެ‪.‬‬
‫އިބަﷲއަށެވެ‪ .‬އިބަﷲއީ އުޑުތަކާއި‪ ،‬ބިމާއި އަދި އެތަންތާނގައި ވާހާ ބައެއްގެ ވެރި‬
‫ހަމައެކަނި‬ ‫ލިބިވޮޑިގެންވަނީ‬ ‫ޙަމްދުތަޢުރީފެއް‬ ‫އެންމެހާ‬ ‫އަދި‬ ‫ރަސްކަލާނގެއެވެ‪.‬‬
‫އިބަﷲއަށެވެ‪ .‬އިބަﷲއީ އުޑުތަކާއި ބިމުގެ ވެރިކަން ލިބިވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ‪.‬‬
‫އަދި އެންމެހާ ޙަމްދުތަޢުރީފެއް ލިބިވޮޑިގެންވަނީ ހަމައެކަނި އިބަﷲއަށެވެ‪ .‬އިބަﷲއީ‬
‫އުޑުތަކާއި ބިމުގެ ރަސްކަލާއެވެ‪ .‬އަދި އެންމެހާ ޙަމްދުތަޢުރީފެއް ލިބިވޮޑިގެންވަނީ‬
‫ހަމައެކަނި އިބަﷲއަށެވެ‪ .‬އިބަﷲއީ ޙައްޤު އިލާހެވެ‪ .‬އަދި އިބަﷲގެ ވަޢުދުފުޅަކީވެސް‬
‫ޙައްޤެވެ‪ .‬އަދި އިބަﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅަކީވެސް ޙައްޤެވެ‪ .‬އަދި އިބަﷲއާ ބައްދަލުވުމީވެސް‬
‫ޙައްޤެވެ‪ .‬އަދި ސުވަރުގެ ޙައްޤެވެ‪ .‬އަދި ނަރަކަ ޙައްޤެވެ‪ .‬އަދި ނަބިއްޔުން ޙައްޤެވެ‪.‬‬
‫އަދި މުޙައްމަދު ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ޙައްޤެވެ‪ .‬އަދި ޤިޔާމަތް ދުވަސް‬
‫ޙައްޤެވެ‪ .‬އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! މިއަޅާ ހަމައެކަނި އިބަﷲއަށް ބޯލަނބާ‬
‫ކިޔަމަންވެއްޖައީމެވެ‪ .‬އަދި ހަމައެކަނި އިބަﷲއާ މިއަޅާގެ ކަންތައްތައް ޙަވާލުކޮށްފީމެވެ‪.‬‬
‫އަދި މިއަޅާ ހަމައެކަނި އިބަﷲއަށް އީމާންވެއްޖައީމެވެ‪ .‬އަދި ހަމައެކަނި އިބަﷲގެ‬
‫ޙަޟްރަތަށް މިއަޅާ ރުޖޫޢަވެއްޖައީމެވެ‪) .‬ޔަޢުނީ ތައުބާ ވެއްޖައީމެވެ‪ (.‬އަދި ހަމައެކަނި‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪94‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އިބަﷲގެ މަދަދާ އެކު )ދުޝްމިނުންނާ( އިދިކޮޅުހެދީމެވެ‪ .‬އަދި ހަމައެކަނި އިބަﷲގެ‬

‫ޙަޟްރަތަށް ޙުކުމްކުރެއްވުމަށް އެދި ދެންނެވީމެވެ‪ .‬ވީމާ މިއަޅާގެ އިސްވެ ދިޔަހާ‬
‫ފާފައަކާއި ފަސްވެ ކުރިހާ ފާފައެއް ފުއްސަވާދޭނވެ! އަދި މިއަޅާ ސިއްރުން ކުރި‬
‫ފާފަތަކާއި ފާޅުގައި ކުރި ފާފަތައްވެސް ފުއްސަވާދޭނވެ! )ހެޔޮ ކަންތަކުގައި މީސްތަކުން(‬
‫އިސްކުރައްވާ ފަރާތަކީ އިބަﷲއެވެ‪ .‬އަދި ފަސްކުރައްވާ ފަރާތަކީވެސް އިބަﷲއެވެ‪.‬‬
‫އިބަﷲއީ މިއަޅާގެ އިލާހެވެ‪ .‬އިބަﷲ ފިޔަވައި އަޅުކަންވެވުން ޙައްޤުވެގެންވާ އެހެން‬
‫އެއްވެސް އިލާހަކު ނުވެއެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ މިބަޔާންކުރެވުނީ ދުޢާއުލް އިސްތިފްތާޙުގެ ގޮތުގައި ކިޔުމަށް އެންމެ‬
‫ޞައްޙަވެގެންވާ ދުޢާތަކެވެ‪ .‬އަދި އެންމެ ފަހުން މިބަޔާންކުރެވުނީ ދަމު ނަމާދުގައި ﺭﺳﻮﻝ‬
‫ﺍﷲ ‪ r‬ވިދާޅުވި ދުޢާއުލް އިސްތިފްތާޙެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬އެބަހީ ދުޢާއުލް އިސްތިފްތާޙު ކިޔުމަށް ފަހުގައި‬
‫ކި ުޔ ް‬ ‫‪ -4‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺫﹸ‪...‬‬
‫ކިޔަވަން ފެށުމުގެ ކުރިން ﺃﹶﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺫﹸ‪...‬ކިޔުމެވެ‪ .‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺫﹸ‪...‬ކިޔުން ތިން ގޮތަކަށް ވާރިދުވެގެން‬

‫އައިސްފައިވެއެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪q p o n m [ .‬‬

‫‪) Z t s r‬ﺍﻟﻨﺤﻞ‪ (٩٨ :‬މާނައީ‪" :‬ފަހެ ތިބާ ޤުރުއާން ކިޔަވަން ފަށާ ހިނދު‪،‬‬
‫"ﺃﹶﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺫﹸ ﺑﹺﺎﷲِ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﺸ‪‬ﻴ‪‬ﻄﺎﹶﻥ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺟﹺﻴ‪‬ﻢﹺ" ކިޔާށެވެ‪ .‬މާނައީ‪" :‬ރަޙުމަތުން ދުރުކުރެވިފައިވާ‬
‫ޝައިޠާނާގެ ކިބައިން ރައްކާތެރި ކޮށްދެއްވުމަށް‪ ،‬ﷲގެ ޙަޟްރަތުން ދަންނަވަމެވެ‪ ".‬މިއީ‬
‫)‪(1‬‬
‫ފުރަތަމަ ގޮތެވެ‪ .‬ދެވަނަ ގޮތަކީ "ﺃﹶﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺫﹸ ﺑﹺﺎﷲِ ﺍﻟﺴ‪‬ﻤ‪‬ﻴ‪‬ﻊﹺ ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﻠ‪‬ﻴ‪‬ﻢﹺ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﺸ‪‬ﻴ‪‬ﻄﺎﹶﻥ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺟﹺﻴ‪‬ﻢﹺ"‬
‫މިފަދައިން ކިޔުމެވެ‪ .‬މާނައީ‪" :‬ރަޙުމަތުން ދުރުކުރެވިފައިވާ ޝައިޠާނާގެ ކިބައިން‬
‫ރައްކާތެރި ކޮށްދެއްވުމަށް‪ ،‬މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ މޮޅަށް އައްސަވައިވޮޑިގެންވާ ﷲގެ‬
‫ޙަޟްރަތުން ދަންނަވަމެވެ‪ ".‬އަދި ތިންވަނަ ގޮތަކީ "ﺃﹶﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺫﹸ ﺑﹺﺎﷲِ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﺸ‪‬ﻴ‪‬ﻄﺎﹶﻥ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺟﹺﻴ‪‬ﻢﹺ‪ ،‬ﻣ‪‬ﻦ‪‬‬
‫މިފަދައިން ކިޔުމެވެ‪ .‬މާނައީ‪" :‬ރަޙުމަތުން ދުރުކުރެވިފައިވާ‬ ‫ﻫ‪‬ﻤ‪‬ﺰﹺﻩ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻧ‪‬ﻔﹾﺨ‪‬ﻪ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻧ‪‬ﻔﹾﺜ‪‬ﻪ‪"‬‬
‫)‪(2‬‬

‫ޝައިޠާނާގެ ކިބައިންނާއި އޭނާގެ ކޮށްޓުމުންނާއި )ޔަޢުނީ އޭނާގެ ވަސްވާހުންނާއި(‪،‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺍﻟﺪ‪‬ﺍﺭﻗﻄﲏ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪95‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އޭނާގެ‬ ‫އޭނާގެ އަނގައިން ފުމުމުންނާއި )ޔަޢުނީ އޭނާގެ ކިބުރުވެރި ކަމުންނާއި(‪،‬‬

‫ކުޅުޖެހުމުން )ޔަޢުނީ އޭނާގެ ސިޙުރުވެރިކަމުން( ރައްކައުތެރި ކޮށްދެއްވުމަށް ﷲ ގެ‬
‫ޙަޟްރަތުން ދަންނަވަމެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ ﺃﹶﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺫﹸ‪ ...‬ކިޔާނީ ސިއްރުންނެވެ‪ .‬އަދި ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައި އެކަންޏެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬ބިސްމިއާ ބެހޭ ގޮތުން ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައި ވަނީ‬ ‫‪ -5‬ބ ް‬
‫ިސމި ކި ުޔ ް‬
‫ޚިލާފު އުފެދިފައެވެ‪ .‬ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ދެކިވަޑައިގަންނަވާ ގޮތުގައި ބިސްމިއަކީ ތައުބާ‬
‫ސޫރަތް ފިޔަވައި ހުރިހާ ސޫރަތެއްގެ އާޔަތެކެވެ‪ .‬މިބޭކަލުންގެ އަރިހުގައި ބިސްމި ކިޔުން‬
‫ވާޖިބުވެގެންވެއެވެ‪ .‬ފަހެ ތަޙުޤީޤުގެ ޢިލްމުވެރިން ރާޖިޙުކުރައްވާފައިވަނީ ބިސްމިއަކީ‬
‫މުސްތަޤިއްލު އާޔަތެއް ކަމަށެވެ‪ .‬އެއާޔަތް ބާވައިލެއްވިފައިވަނީ ބަރަކާތް ޙާޞިލުކުރުމަށާއި‬
‫ކިޔުމަކީ‬ ‫ބިސްމި‬ ‫ބިނާކޮށް‬ ‫މައްޗަށް‬ ‫މިރައުޔުގެ‬ ‫ވަކިކުރުމަށެވެ‪.‬‬ ‫ސޫރަތްތައް‬
‫މުސްތަޙައްބުވެގެންވާ ކަމެކެވެ‪ .‬ފަހެ ބިސްމި ކިޔާނީ ސިއްރުންނެވެ‪ .‬އެއީ ޖަހުރުކޮށް‬
‫ކިޔަވާ ނަމާދެއް ކަމުގައި ވިޔަސް އަދި ސިއްރުން ކިޔަވާ ނަމާދެއް ކަމުގައި ވިޔަސް‬
‫މެއެވެ‪.‬‬
‫ރ ްއ‪ Z# " ![ :‬މިއީ‬
‫ިސމިއާ ެމ ުދ ަތ ުޙޤީ ީޤ ަނ ަޒ ެ‬
‫ބ ް‬
‫އިއްތިފާޤުވެ‬ ‫ޢިލްމުވެރިން‬ ‫ހުރިހާ‬ ‫ކަމަށް‬ ‫ބައެއް‬ ‫އާޔަތެއްގެ‬ ‫ސޫރަތުގެ‬ ‫ނަމްލު‬
‫ވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪ .‬ފަހެ ހުރިހާ ސޫރަތެއްގެ އާޔަތެއް ކަމަށް ވުމާއި ނުވުމާ މެދު‬
‫ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައި ވަނީ ޚިލާފު އުފެދިފައެވެ‪ .‬ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ އެއީ‬
‫ތައުބާ ސޫރަތް ފިޔަވައި ހުރިހާ ސޫރަތެއްގެ އާޔަތެއް ކަމަށެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް ޢިލްމުވެރިން‬
‫ވިދާޅުވަނީ އެއީ އެއްވެސް ސޫރަތެއްގެ އާޔަތެއް ނޫން ކަމަށެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް ޢިލްމުވެރިން‬
‫ވިދާޅުވަނީ އެއީ ހަމައެކަނި ފާތިޙާ ސޫރަތުގެ އާޔަތެއް ކަމަށެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް ޢިލްމުވެރިން‬
‫ވިދާޅުވަނީ އެއީ މުސްތަޤިއްލު އާޔަތެއް ކަމަށެވެ‪ .‬އެއާޔަތް ބާވައިލެއްވިފައިވަނީ ބަރަކާތް‬
‫ޢިލްމުވެރިން‬ ‫ފަހެ‬ ‫ވަކިކުރުމަށްޓަކައެވެ‪.‬‬ ‫ސޫރަތްތައް‬ ‫ޙާޞިލުކުރުމަށާއި‬
‫ރާޖިޙުކުރައްވާފައިވަނީ މިރައުޔެވެ‪ .‬އެބަހީ އެއީ މުސްތަޤިއްލު އާޔަތެކެވެ‪ .‬އޭގެ ދަލީލަކީ‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވާ ޤުދުސީ ޙަދީޘްފުޅެވެ‪.‬‬

‫‪96‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ވަޙީކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬

‫"ތިމަންﷲއާއި ތިމަންﷲގެ އަޅާއާ ދެމެދު ނަމާދު ދެބަޔަކަށް ބައްސަވައިފީމެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ތިމަންﷲގެ އަޅާއަށްވަނީ އޭނާ އެދެފި އެއްޗެކެވެ‪ .‬ފަހެ އަޅާ [ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ِ ‬ﷲِ ﺭ‪‬ﺏ‪‬‬
‫ﷲ ވަޙީކުރައްވައެވެ‪ .‬ތިމަންﷲގެ އަޅާ ތިމަންﷲއަށް‬ ‫ކިޔާ ހިނދު‬ ‫ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﺎﻟﹶﻤ‪‬ﲔ‪Z‬‬
‫ވަޙީކުރައްވައެވެ‪.‬‬ ‫ހިނދު ﷲ‬ ‫[ﺍﻟﺮ‪‬ﺣ‪‬ﻤٰﻦﹺ ﺍﻟﺮ‪‬ﺣ‪‬ﻴﻢﹺ‪ Z‬ކިޔާ‬ ‫އަދި‬ ‫ޙަމްދުކޮށްފިއެވެ‪.‬‬

‫ތިމަންﷲގެ އަޅާ ތިމަންﷲއަށް ސަނާ ކިޔައިފިއެވެ‪ .‬އަދި [ ﻣ‪‬ﺎﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻡﹺ ﺍﻟﺪ‪ّ‬ﻳﻦﹺ ‪ Z‬ކިޔާ‬

‫ހިނދު ﷲ ވަޙީކުރައްވައެވެ‪ .‬ތިމަންﷲގެ އަޅާ ތިމަންﷲ މާތްކޮށްފިއެވެ‪ .‬އަދި [ ﺇﹺﻳ‪‬ﺎﻙ‪‬‬

‫ﻧ‪‬ﻌ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪ ‬ﻭ‪‬ﺇﹺﻳ‪‬ﺎﻙ‪ ‬ﻧ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻌ‪‬ﲔ‪ Z ‬ކިޔާ ހިނދު ﷲ ވަޙީކުރައްވައެވެ‪ .‬މިއީ ތިމަންﷲއާ ތިމަންﷲގެ‬
‫އަޅާއާ ދެމެދުގައިވާ ކަމެކެވެ‪ .‬އަދި ތިމަންﷲގެ އަޅާއަށްވަނީ އޭނާ އެދެފި އެއްޗެކެވެ‪.‬‬
‫އަދި [ ﺍﻫ‪‬ﺪ‪‬ﻧ‪‬ﺎ ﺍﻟﺼ‪ّ‬ﺮ‪‬ﺍﻁﹶ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻘ‪‬ﻴﻢ‪ ! ‬ﺻ‪‬ﺮ‪‬ﺍﻁﹶ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﻌ‪‬ﻤ‪‬ﺖ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﹶﻏﻴ‪‬ﺮﹺ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻐ‪‬ﻀ‪‬ﻮﺏﹺ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻬﹺﻢ‪‬‬
‫ﻭ‪‬ﻻﹶ ﺍﻟﻀ‪‬ﺂﻟ‪ّ‬ﲔ‪ Z ‬ކިޔާ ހިނދު ﷲ ވަޙީކުރައްވައެވެ‪ .‬މިއީ ތިމަންﷲގެ އަޅާއަށެވެ‪ .‬އަދި‬
‫މިޙަދީޘުގައި މާތްﷲ ފައްޓަވާފައި‬ ‫)‪(1‬‬
‫ތިމަންﷲގެ އަޅާއަށްވަނީ އޭނާ އެދުނު އެއްޗެކެވެ‪".‬‬
‫އެވަނީ އަލްޙަމްދުންނެވެ‪ .‬ބިސްމިއަކުން ނޫނެވެ‪ .‬ބިސްމިއަކީ ފާތިޙާ ސޫރަތުގެ އާޔަތަކަށް‬
‫ވީނަމަ މާތްﷲ ފެއްޓެވީހީ ބިސްމިންނެވެ‪.‬‬
‫ދެންފަހެ ޖަހުރީ ނަމާދުތަކުގައި ބިސްމި ޖަހުރުކޮށް ކިއުމާއި ސިއްރުން ކިއުމާ‬
‫ބެހޭ ގޮތުން ދަންނައެވެ‪ .‬މިމަސްއަލާގައިވެސް ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައިވަނީ ޚިލާފު‬
‫އުފެދިފައެވެ‪ .‬ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވަނީ އަލްޙަމްދުގެ ކުރިންވެސް އަދި‬
‫އަލްޙަމްދުގެ ފަހުން ކިޔަވާ ސޫރަތުގެ ކުރިންވެސް ސޫރަތް ފަށާނަމަ ބިސްމި ޖަހުރުކޮށް‬
‫އަދި ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ ހަމައެކަނި އަލްޙަމްދުގެ ކުރިން‬ ‫)‪(2‬‬
‫ކިއުމަށެވެ‪.‬‬
‫ބިސްމި ޖަހުރުކޮށް ކިއުމަށެވެ‪ .‬އެހެން ސޫރަތްތަކުގައި ސިއްރުން ކިއުމަށެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް‬
‫ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ ހުރިހާ ތަނެއްގައި ސިއްރުން ކިއުމަށެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺻﺤﺎﺏ ﺍﻟﺴ‪‬ﻨﻦ‪.‬‬

‫‪ (2‬ޖަހުރީ ނަމާދުތަކަކީ ބާރަށް ކިޔަވާ ނަމާދުތަކެވެ‪ .‬އަދި ޖަހުރުކޮށް ކިޔެވުމަކީ ބާރަށް ކިޔެވުމެވެ‪.‬‬
‫‪97‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ދަންނައެވެ‪ .‬ބިސްމި ބާރަށް ކިއުމަށް ޞަރީޙަކޮށް އައިސްފައިވާ އެއްވެސް‬

‫ޙަދީޘެއް ޞައްޙަކަމަށް ޢިލްމުވެރިން އިއްތިފާޤުވެފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި ޞައްޙަ ޙަދީޘެއް‬
‫އައިސްފައިވާނަމަ ބިސްމި ބާރަށް ކިއުމަށް ޞަރީޙައެއް ނޫނެވެ‪ .‬ބިސްމި ސިއްރުން‬
‫ކިއުމަށް ވާރިދުވެގެން އައިސްފައިވާ އެތައް ބަސްފުޅެއް ޞައްޙަވެގެންވެއެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި އަނަސްގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ﺻﻠﱠﻴ‪‬ﺖ‪ ‬ﺧ‪‬ﻠﹾﻒ‪ ‬ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹺ ﺍﷲِ ‪ ، r‬ﻭ‪‬ﺧ‪‬ﻠﹾﻒ‪ ‬ﺃﹶﺑﹺﻰ ﺑ‪‬ﻜﹾﺮﹴ ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻤ‪‬ﺮ‪ ‬ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﺜﹾﻤ‪‬ﺎﻥﹶ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻛﹶﺎﻧ‪‬ﻮﺍ ﻻﹶ ﻳ‪‬ﺠ‪‬ﻬ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻥﹶ ﺑﹻ‬
‫" ‪‬‬
‫ފަހަތްޕުޅުގައާއި‪،‬‬ ‫މާނައީ‪" :‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ‬ ‫)ﺑﹺﺴ‪‬ﻢﹺ ﺍﷲِ ﺍﻟﺮ‪‬ﺣ‪‬ﻤٰﻦﹺ ﺍﻟﺮ‪‬ﺣ‪‬ﻴﻢﹺ("‬
‫)‪(1‬‬

‫އަބޫބަކުރުގެފާނާއި‪ ،‬ޢުމަރުގެފާނާއި‪ ،‬ޢުޘްމާނުގެފާނާއި މިއެންމެ ބޭކަލުންގެ ފަހަތްޕުޅުގައި‬

‫އަހުރެން ނަމާދުކުރީމެވެ‪ .‬އެބޭކަލުން ބިސްމި ބާރަކަށް ނުކިއުއްވަތެވެ‪".‬‬
‫ﻋﻼﹼﻣﺔ ﺍﺑﻦ ﺍﻟﻘﻴ‪‬ﻢ ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪ -‬ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ބައެއް ފަހަރު‬
‫ބާރަށް ބިސްމި ކިއުއްވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪ .‬އަދި ގިނަ ފަހަރު އެކަލޭގެފާނު ބިސްމި‬
‫)‪(2‬‬
‫ކިއުއްވާފައިވަނީ ސިއްރުންނެވެ‪".‬‬
‫އަދި ﺷﻴﺦ ﺍﻹﺳﻼﻡ ﺍﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﺔ ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪ -‬ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ބިސްމި ބާރަށް‬
‫ކިއުމަށް ޞަރީޙަކޮށް އެއްވެސް ޙަދީޘެއް ވާރިދުވެގެން އައިސްފައި ނެތްކަމަށް ޙަދީޘް‬
‫އިމާމު‬ ‫އަދި‬ ‫ވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫އިއްތިފާޤުވެ‬ ‫ދަންނަބޭކަލުން‬ ‫ހުރިހާ‬ ‫ޢިލްމުގެ‬
‫އެއްވެސް‬ ‫ސުނަނުގެ‬ ‫ފަދަ‬ ‫ނަސާއީ‬ ‫އިމާމު‬ ‫ތިރުމިޛީއާއި‪،‬‬ ‫އިމާމު‬ ‫އަބޫދާވޫދާއި‪،‬‬
‫ރިވާއެއް‬ ‫ޙަދީޘެއް‬ ‫ޞަރީޙަ‬ ‫އެއްވެސް‬ ‫ކިއުމަށް‬ ‫ބާރަށް‬ ‫ބިސްމި‬ ‫އަހުލުވެރިއަކު‬
‫ނުކުރައްވަތެވެ‪ .‬އަދި ކިއެއްތަ! ބިސްމި ބާރަށް ކިއުމަށް ޞަރީޙަކޮށް އައިސްފައިވަނީ‬
‫މައުޟޫޢު ޙަދީޘްތަކުގައެވެ‪ .‬އިމާމު ޘަޢުލަބީއާއި އިމާމު މާވަރުދީ ފަދަ ބޭކަލުން‬
‫މައުޟޫޢު‬ ‫އަދި‬ ‫ރިވާކޮށްފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫އެޙަދީޘްތައް‬ ‫ތަފްސީރުތަކުގައި‬ ‫އެބޭކަލުންގެ‬
‫ޙަދީޘްތަކާއި އެހެން ޙަދީޘްތަކާ ދެމެދު ފަރަޤުކުރަން ނުދަންނަ ފިޤުހުވެރިން އެބައިމީހުންގެ‬
‫)‪(3‬‬
‫ފޮތްތަކުގައި އެޙަދީޘްތައް ރިވާކޮށްފައިވެއެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﺣﺒﺎﹼﻥ‪.‬‬

‫‪" (2‬ﺯﺍﺩ ﺍﳌﻌﺎﺩ ﰲ ﻫﺪﻱ ﺧﲑ ﺍﻟﻌﺒﺎﺩ" ﻻﺑﻦ ﺍﻟﻘﻴ‪‬ﻢ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﳎﻤﻮﻉ ﺍﻟﻔﺘﺎﻭﻯ ﻟﺸﻴﺦ ﺍﻹﺳﻼﻡ ﺍﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﺔ‪ 415/22 .‬ﺩﺍﺭ ﺍﻟﻮﻓﺎﺀ‪.‬‬
‫‪98‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އެހެންކަމުން މިމަސްއަލާގައި ރާޖިޙުވެގެންވާ ގޮތަކީ ބިސްމި ސިއްރުން‬

‫ކިއުމެވެ‪ .‬ﻭﺍﷲ ﺃﻋﻠﻢ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬އެބަހީ ސޫރަތުލް ފާތިޙާ ކިޔަވައި ނިމޭ ހިނދު އާމީން‬ ‫‪ -6‬އާމީ ް‬
‫ނ ކި ުޔ ް‬
‫އެކަހެރިކޮށް‬ ‫ކަމުގައިވިޔަސް‬ ‫އިމާމެއް‬ ‫ކަމުގައިވިޔަސް‬ ‫މައުމޫމެއް‬ ‫އެއީ‬ ‫ކިޔުމެވެ‪.‬‬
‫ނަމާދުކުރާ މީހެއް ކަމުގައިވިޔަސް މެއެވެ‪ .‬އަޑުހަރުކޮށް ކިޔަވާ ނަމާދުތަކުގައި އާމީންވެސް‬
‫ކިޔާނީ އަޑުހަރުކޮށެވެ‪ .‬އަދި ސިއްރުން ކިޔަވާ ނަމާދުތަކުގައި އާމީންވެސް ކިޔާނީ‬
‫ސިއްރުންނެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ވާއިލު ބުނު ޙުޖުރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪@ ? > = < ; [ r‬‬

‫‪) ZC B‬ﺍﻟﻔﺎﲢﺔ‪ (٧ :‬މިފަދައިން ކިޔަވައި ވިދާޅުވެ‪ ،‬އެކަލޭގެފާނުގެ އަޑުފުޅު‬ ‫‪A‬‬
‫)‪(1‬‬
‫ދަންމަވައިލައްވައި ހަރުއަޑުފުޅުން އާމީން ވިދާޅުވާ އަޑު އަހުރެން އެހީމެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ މައުމޫމުން އާމީން ކިޔާއިރު އިމާމަށް ވުރެ އިސްވެގެން ނުވާނެއެވެ‪.‬‬
‫އަދި އެއްކޮށް ފަސްވެގެންވެސް ނުވާނެއެވެ‪ .‬މައުމޫމުން އާމީން ކިޔަން ފަށާނީ އިމާމު‬
‫އާ‪ ...‬ކިޔައި މައްދަށް ދަމައިލުމުންނެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﻗﹶﺎﻝﹶ ﺍ ِﻹﻣ‪‬ﺎﻡ‪ Z C B A @ ? [ ‬ﻓﹶﻘﹸﻮﻟﹸﻮﺍ‪:‬‬

‫މާނައީ‪" :‬އިމާމު‬ ‫ﺁﻣ‪‬ﲔ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻧ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻓﹶﻖ‪ ‬ﻗﹶﻮ‪‬ﻟﹸﻪ‪ ‬ﻗﹶﻮ‪‬ﻝﹶ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻼﹶﺋ‪ ‬ﹶﻜﺔ‪ ،‬ﹸﻏﻔ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎ ﺗ‪‬ﻘﹶﺪ‪‬ﻡ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺫﹶﻧ‪‬ﺒﹺﻪ‪"‬‬
‫)‪(2‬‬

‫‪ Z C B‬ކިޔާ ހިނދު ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން އާމީން‬ ‫މީހާ [ ? @ ‪A‬‬

‫ކިޔާށެވެ‪ .‬ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން އެމީހެއްގެ އާމީން މަލާއިކަތްބޭކަލުންގެ އާމީނާ ދިމާވެއްޖެ‬
‫މީހާ ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ އޭނާގެ އިސްވެ ދިޔަހައި )ކުދި( ފާފައެއް ފޮހެވިގެންދާނެއެވެ‪".‬‬
‫އަދިވެސް މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﻗﹶﺎﻝﹶ ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ :‬ﺁﻣ‪‬ﲔ‪،‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪99‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ﻭ‪‬ﻗﹶﺎﻟﹶﺖ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻼﹶﺋ‪ ‬ﹶﻜﺔﹸ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺴ‪‬ﻤ‪‬ﺎﺀِ ﺁﻣ‪‬ﲔ‪ ،‬ﻓﹶﻮ‪‬ﺍﻓﹶﻘﹶﺖ‪ ‬ﺇﹺﺣ‪‬ﺪ‪‬ﺍﻫ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﺍﻷُﺧ‪‬ﺮ‪‬ﻯ‪ ،‬ﹸﻏﻔ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎ ﺗ‪‬ﻘﹶﺪ‪‬ﻡ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކު އާމީން ކިޔާ ހިނދު މަލާއިކަތްބޭކަލުންވެސް‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺫﹶﻧ‪‬ﺒﹺﻪ‪"‬‬
‫އުޑުގައި އާމީން ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬ފަހެ ދެއާމީން ދިމާވެއްޖެނަމަ އޭނާގެ އިސްވެ ދިޔަހައި‬
‫)ކުދި( ފާފައެއް ފޮހެވިގެންދާނެއެވެ‪ ".‬އަދިވެސް މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺃﹶﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍ ِﻹﻣ‪‬ﺎﻡ‪ ‬ﻓﹶﹶﺄﻣ‪ّ‬ﻨ‪‬ﻮﺍ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻧ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻓﹶﻖ‪ ‬ﺗ‪ ‬ﹾﺄﻣ‪‬ﻴﻨ‪‬ﻪ‪ ‬ﺗ‪ ‬ﹾﺄﻣ‪‬ﲔ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻼﹶﺋ‪ ‬ﹶﻜﺔ‪ ،‬ﹸﻏﻔ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎ‬
‫މާނައީ‪" :‬އިމާމު މީހާ އާމީން ކިޔާ ހިނދު ތިޔަބައިމީހުންވެސް އާމީން‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﺗ‪‬ﻘﹶﺪ‪‬ﻡ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺫﹶﻧ‪‬ﺒﹺﻪ‪"‬‬
‫ކިޔާށެވެ‪ .‬ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން އެމީހެއްގެ އާމީން މަލާއިކަތްބޭކަލުންގެ އާމީނާ ދިމާވެއްޖެ‬
‫މީހާ ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ އޭނާގެ އިސްވެ ދިޔަހައި )ކުދި( ފާފައެއް ފޮހެވިގެންދާނެއެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ އާމީން ކިޔާ އިރު އަޑު ދަމާލާފައި ކިޔުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އާމީންގެ މާނައަކީ "އިޖާބަކޮށްދެއްވާނދޭވެ!" އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން ފާތިޙާ ސޫރަތުގެ ފަހު‬
‫ދެއާޔަތަކީ ދުޢާއެކެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬ފަހެ ފަތިސް‬
‫ނ ަވ ެރ ްއ ކި ެޔ ުވ ް‬ ‫ށ ަފ ުހ ުޤ ުރއާ ުނ ް‬
‫ނ ިމ ް‬ ‫‪ޫ -7‬‬
‫ސ ަރތުލް ފާތިޙާ ައ ް‬
‫ނަމާދުގެ ދެރަކުޢަތުގައާއި‪ ،‬ހުކުރު ނަމާދުގެ ދެރަކުޢަތުގައާއި‪ ،‬މެންދުރު ނަމާދުގެ ފުރަތަމަ‬
‫ދެރަކުޢަތުގައާއި‪ ،‬ޢަޞުރު ނަމާދުގެ ފުރަތަމަ ދެރަކުޢަތުގައާއި‪ ،‬މަޣުރިބު ނަމާދުގެ‬
‫ފުރަތަމަ ދެރަކުޢަތުގައާއި‪ ،‬ޢިޝާ ނަމާދުގެ ފުރަތަމަ ދެރަކުޢަތުގައާއި‪ ،‬ސުންނަތް‬
‫ނަމާދުތަކުގެ ހުރިހާ ރަކުޢަތެއްގައި ސޫރަތުލް ފާތިޙާއަށް ފަހު ޤުރުއާނުން މިންވަރެއް‬
‫ކިޔެވުމަކީ މުސްތަޙައްބުވެގެންވާ ކަމެކެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫޤަތާދާގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫މެންދުރު ނަމާދުގެ ފުރަތަމަ ދެރަކުޢަތުގައި ސޫރަތުލް ފާތިޙާއާއި ޤުރުއާނުން ދެސޫރަތް‬
‫ކިޔަވައި ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪ .‬އަދި ފަހު ދެރަކުޢަތުގައި ހަމައެކަނި ސޫރަތުލް ފާތިޙާ‬
‫ކިޔަވައި ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް ފަހަރު )ފުރަތަމަ ދެރަކުޢަތުގައި( ބައެއް‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪100‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އާޔަތް އަހުރެމެންނަށް އިވޭ ގޮތަށް ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬އަދި ފުރަތަމަ ރަކުޢަތް ދެވަނަ‬

‫ރަކުޢަތަށް ވުރެ ދިގުކުރައްވައެވެ‪ .‬އަދި ފަތިސް ނަމާދުގައިވެސް އެކަލޭގެފާނު އެފަދައިން‬
‫)‪(1‬‬
‫ކަންތައް ކުރައްވައެވެ‪".‬‬
‫މީހުންނަށް‬ ‫ނަމާދުކުރާ‬ ‫ޖަމާޢަތުގައި‬ ‫މީހާ‬ ‫ނަމާދުކުރާ‬ ‫އިމާމުވެ‬ ‫ފަހެ‬
‫ރިޢާޔަތްކުރަން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬އެބަހީ ހުރިހާ ނަމާދެއްގައި ކިޔެވުން ދިގު ނުކުރުމެވެ‪ .‬އެހެނީ‬
‫ވިދާޅުވުން‬ ‫ކިޔަވައި‬ ‫ނަމާދުގައި‬ ‫ފަހަރު‬ ‫ބައެއް‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ދިގުކުރައްވައެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް ފަހަރު ކުރުކުރައްވައެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނު ނަމާދުގައި‬
‫ކިޔަވައިވިދާޅުވަން ހުންނަވަނިކޮށް މިސްކިތުން ކުޑަކުއްޖަކު ރޯއަޑު އިވިވަޑައިގެންފިނަމަ‬
‫ނަމާދު ކުރުކޮށްލައްވައެވެ‪ .‬ފަތިސް ނަމާދަކީ ޢާއްމު ގޮތެއްގައި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ކިޔަވައި‬
‫ވިދާޅުވުން ދިގުކުރައްވާ ނަމާދެކެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަނަސްގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫އެއްދުވަހަކު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ފަތިސް ނަމާދުގައި ކުރުކުރު ދެސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ކުރުކޮށްލެއްވީ‬ ‫ނަމާދު‬ ‫ދަންނަވައިފިއެވެ‪.‬‬ ‫އަޞްޙާބުބޭކަލުން‬ ‫ނިމުމުން‬ ‫ނަމާދު‬
‫ކީއްވެގެންތޯއެވެ؟ އޭ ﷲގެ ރަސޫލާއެވެ! އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ކުޑަކުއްޖަކު‬
‫ހުރިކަން‬ ‫ނަމާދަށް‬ ‫އެކު‬ ‫އަހުރެމެންނާ‬ ‫މަންމަ‬ ‫އެކުއްޖާގެ‬ ‫އިވިވަޑައިގެން‬ ‫ރޯއަޑު‬
‫ތިމަންކަލޭގެފާނަށް އެނގިވަޑައިގެންފިއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ތިމަންކަލޭގެފާނު އެދިވަޑައިގަތީ‬
‫އަދިވެސް މާތްﷲ‬ ‫)‪(2‬‬
‫އަވަހަށް އެކުއްޖާގެ މަންމަ އެކުއްޖާއަށްޓަކައި ހުސްކޮށްދެއްވުމަށެވެ‪".‬‬
‫ރުއްސުންލެއްވި އަނަސްގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫އެދިވަޑައިގެން‬ ‫ދިގުކުރެއްވުމަށް‬ ‫"ނަމާދު‬ ‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ތިމަންކަލޭގެފާނު ނަމާދު ފައްޓަވަމެވެ‪ .‬ފަހެ ކުޑަކުއްޖަކު ރޯއަޑު ތިމަންކަލޭގެފާނަށް‬
‫އިވިވަޑައިގަނެއެވެ‪ .‬ދެން ތިމަންކަލޭގެފާނު ނަމާދު ކުރުކޮށްލައްވަމެވެ‪) .‬އެބަހީ ކިޔެވުން‬
‫ކުރުކޮށްލައްވަމެވެ‪ (.‬އެއީ އެކުއްޖާ ރޯއަޑު އިވުމުން އެކުއްޖާގެ މަންމަގެ ހިތަށް ކުރާނެ‬
‫)‪(3‬‬
‫އަސަރު ތިމަންކަލޭގެފާނަށް އެނގި ވަޑައިގަންނަވާތީއެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﺑﺴﻨﺪ ﺻﺤﻴﺢ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪101‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ޢާއްމު ގޮތެއްގައި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ސޫރަތެއް ފައްޓަވާ ހިނދު ހަމަ އެރަކުޢަތުގައި‬

‫އެސޫރަތް ނިންމަވައެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް ފަހަރު ދެރަކުޢަތަށް ބައްސަވައިލައްވައެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އާޔަތްތައް‬ ‫ކިޔުއްވި‬ ‫ރަކުޢަތުގައި‬ ‫ފުރަތަމަ‬ ‫ރަކުޢަތުގައި‪،‬‬ ‫ދެވަނަ‬ ‫ފަހަރު‬ ‫ބައެއް‬
‫ތަކުރާރުކުރެއްވުމާ އެކު ސޫރަތް ނިންމަވައެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް ފަހަރު އެއް ރަކުޢަތުގައި‬
‫ދެސޫރަތް ނުވަތަ އެއަށް ވުރެ ގިނަ ސޫރަތް ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬ފަހެ ކުރު ސޫރަތްތަކުގެ‬
‫ތެރެއިން އެއް މައުޟޫޢުގެ ސޫރަތްތައް އެކަލޭގެފާނު އެއް ރަކުޢަތުގައި ވިދާޅުވެއެވެ‪.‬‬
‫"ފަހެ ރަޙުމާނު ސޫރަތާއި‪ ،‬ނަޖުމު ސޫރަތާއި‪ ،‬ޤަމަރު ސޫރަތާއި‪ ،‬ޙާއްޤަތު ސޫރަތް އެއް‬
‫ރަކުޢަތުގައި އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬އަދި ޠޫރު ސޫރަތާއި‪ ،‬ޛާރިޔާތު ސޫރަތާއި‪،‬‬
‫ވާޤިޢަތު ސޫރަތާއި‪ ،‬ޤަލަމު ސޫރަތާއި‪ ،‬މަޢާރިޖު ސޫރަތާއި‪ ،‬ނާޒިޢާތު ސޫރަތް އެއް‬
‫އެއް‬ ‫ޢަބަސަ ސޫރަތް‬ ‫މުޠައްފިފީން ސޫރަތާއި‪،‬‬ ‫ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ރަކުޢަތުގައި‬
‫ރަކުޢަތުގައި ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬އަދި މުއްދައްޘިރު ސޫރަތާއި‪ ،‬މުއްޒައްމިލު ސޫރަތް އެއް‬
‫ރަކުޢަތުގައި ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬އަދި ދަހުރު ސޫރަތާއި ޤިޔާމަތު ސޫރަތް އެއް ރަކުޢަތުގައި‬
‫ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬އަދި ނަބައު ސޫރަތާއި މުރުސަލާތު ސޫރަތް އެއް ރަކުޢަތުގައި ވިދާޅުވެއެވެ‪.‬‬
‫"އަދި ދިގު‬ ‫)‪(1‬‬
‫އަދި ދުޚާނު ސޫރަތާއި ތަކުވީރު ސޫރަތް އެއް ރަކުޢަތުގައި ވިދާޅުވެއެވެ‪".‬‬
‫ސޫރަތްތަކުގެ ތެރެއިން އެތައް ސޫރަތެއް އެކަލޭގެފާނު ދަމު ނަމާދުގެ އެއް ރަކުޢަތުގައި‬
‫ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬ފަހެ ބަޤަރާ ސޫރަތާއި‪ ،‬އާލުޢިމްރާނު ސޫރަތާއި‪ ،‬ނިސާ ސޫރަތް އެއް‬
‫ރަކުޢަތުގައި އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬އަދި ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އެންމެ މާތް ނަމާދަކީ‬
‫)‪(2‬‬
‫ޤިޔާމް )ކޮޅަށް ހުރުން( ދިގުކުރެވޭ ނަމާދެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ ފަތިސް ނަމާދުގެ ދެ ރަކުޢަތުގައާއި‪ ،‬މަޣުރިބު ނަމާދުގެ ފުރަތަމަ ދެ‬
‫ރަކުޢަތުގައާއި‪ ،‬ޢިޝާ ނަމާދުގެ ފުރަތަމަ ދެ ރަކުޢަތުގައި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އަޑުހަރުކޮށް‬
‫ކިޔަވައި ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އަދި މަޣުރިބު ނަމާދުގެ ފަހު ރަކުޢަތުގައާއި‪ ،‬ޢިޝާ ނަމާދުގެ ފަހު‬
‫ދެ ރަކުޢަތުގައާއި‪ ،‬މެންދުރު ނަމާދުގެ ހަތަރު ރަކުޢަތުގައާއި‪ ،‬ޢަޞުރު ނަމާދުގެ ހަތަރު‬
‫ރަކުޢަތުގައި އެކަލޭގެފާނު ކިޔަވައި ވިދާޅުވީ ސިއްރުންނެވެ‪" .‬ފަހެ ސިއްރުން ކިޔަވާ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﻄﺤﺎﻭﻱ‪.‬‬
‫‪102‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނަމާދުތަކާއި ރަކުޢަތްތަކުގައި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ކިޔަވައި ވިދާޅުވާކަން އަޞްހާބުބޭކަލުން‬

‫ނުވަތަ "ބައެއް‬ ‫)‪(1‬‬
‫ދެނެވަޑައިގަންނަވަނީ އެކަލޭގެފާނުގެ ތުނބުޅިފުޅުގެ ޙަރަކާތުންނެވެ‪".‬‬
‫"އަދި‬ ‫)‪(2‬‬
‫އާޔަތް އެބޭކަލުންނަށް އިވިވަޑައިގަންނަވާ ވަރަށް އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވުމުންނެވެ‪".‬‬
‫ހުކުރު ނަމާދުގައާއި‪ ،‬ދެޢީދު ދެނަމާދުގައާއި‪ ،‬އިސްތިސްޤާ ނަމާދުގައާއި‪ ،‬ކޭތަ ނަމާދުގައި‬
‫"އަދި ދަމު ނަމާދުގައި ބައެއް ފަހަރު‬ ‫)‪(3‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު އަޑުހަރުކޮށް ކިޔަވައި ވިދާޅުވިއެވެ‪".‬‬
‫)‪(4‬‬
‫އަޑުހަރުކޮށް އަދި ބައެއް ފަހަރު ސިއްރުން ކިޔަވައި ވިދާޅުވިއެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ ބަޔާންވެ ދިޔަ ފަދައިން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނަމާދުތަކުގައި ކިޔަވައި‬
‫ވިދާޅުވުން ބިނާކުރައްވާފައިވަނީ ޙާލަތް ނިޔާކުރާ ގޮތެއްގެ މައްޗަށެވެ‪ .‬ބައެއް ފަހަރު‬
‫ދިގުކުރައްވައެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް ފަހަރު ކުރުކުރައްވައެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް ފަހަރު މެދު މިންވަރު‬
‫އިޚުތިޔާރުކުރައްވައެވެ‪ .‬ފަހެ ތިރީގައި މިބަޔާންކުރަނީ އެކަލޭގެފާނު ނަމާދުތަކުގައި ކިޔަވައި‬
‫ވިދާޅުވި ގޮތުގެ ނަމޫނާއެވެ‪.‬‬
‫ދ ަގއި‪" :‬ބައެއް ފަހަރު އެކަލޭގެފާނު ޙުޖުރާތު ސޫރަތާއި ނަބައު‬
‫ިސ ަނމާ ު‬
‫ަފތ ް‬
‫ސޫރަތާ ދެމެދުގެ ސޫރަތްތައް ފަތިސް ނަމާދުގައި ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪ .‬ފަހެ ވާޤިޢަތު‬
‫އަދި‬ ‫)‪(5‬‬
‫ސޫރަތާއި އެފަދަ އެހެން ސޫރަތްތައް ދެރަކުޢަތުގައި ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪".‬‬
‫ނަމާދުގައި ޠޫރު ސޫރަތް ކިޔަވައި‬ ‫އެކަލޭގެފާނު ފަތިސް‬ ‫ވަދާޢުގައި‬ ‫"ޙައްޖަތުލް‬
‫އަދި "ބައެއް ފަހަރު އެކަލޭގެފާނު ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައި ޤާފު ސޫރަތް‬ ‫)‪(6‬‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪".‬‬
‫އަދި "ބައެއް ފަހަރު ޢައްމާ ފޮތުގެ ސޫރަތްތައް ވިދާޅުވާ‬ ‫)‪(7‬‬
‫ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪".‬‬
‫އަދި "އެއް ފަހަރަކު‬ ‫)‪(8‬‬
‫ކަމުގައިވިއެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް ތަކުވީރު ސޫރަތް ވިދާޅުވިއެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (5‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (6‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (7‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ‪.‬‬
‫‪ (8‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬
‫‪103‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އަދި "އެއް ފަހަރަކު‬ ‫)‪(1‬‬

‫ދެރަކުޢަތުގައިވެސް ޒިލްޒާލު ސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫އަދި "ރޫމު‬ ‫)‪(2‬‬
‫ދަތުރުފުޅެއްގައި ފަލަޤު ސޫރަތާއި ނާސު ސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވިއެވެ‪".‬‬
‫އަދި "ބައެއް ފަހަރު ޔާސީން ސޫރަތް‬ ‫)‪(3‬‬
‫ސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވި ކަމުގައި ވިއެވެ‪".‬‬
‫އަދި "އެއް ފަހަރަކު މައްކާގައި އެކަލޭގެފާނު ފަތިސް‬ ‫)‪(4‬‬
‫ވިދާޅުވާ ކަމުގައި ވިއެވެ‪".‬‬
‫ނަމާދެއް ކުރެއްވި ހިނދު މުއުމިނޫން ސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވާން ފެއްޓެވިއެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫މޫސާގެފާނާއި ހާރޫނުގެފާނުގެ ވާހަކައާ ހަމައަށް ފޯރައިވަޑައިގަތް ހިނދު އެކަލޭގެފާނަށް‬
‫އަދި "ބައެއް ފަހަރު ޞާއްފާތު‬ ‫)‪(5‬‬
‫ކެހިވަރެއް އައިސްފިއެވެ‪ .‬ދެން ރުކޫޢަށް ވަޑައިގަތެވެ‪".‬‬
‫އަދި "ހުކުރު ދުވަހުގެ ފަތިސް ނަމާދުގައި‬ ‫)‪(6‬‬
‫ސޫރަތް ވިދާޅުވެ ނަމާދުކުރައްވައެވެ‪".‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައި ސަޖިދަ ސޫރަތް އަދި ދެވަނަ ރަކުޢަތުގައި ދަހުރު‬
‫އަދި "އެކަލޭގެފާނު ފަތިސް ނަމާދުގެ‬ ‫)‪(7‬‬
‫ސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪".‬‬
‫)‪(8‬‬
‫ފުރަތަމަ ރަކުޢަތް ދެވަނަ ރަކުޢަތަށް ވުރެ ދިގުކުރައްވައެވެ‪.‬‬
‫ދ ަގއި‪" :‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬މެންދުރު ނަމާދުގެ ފުރަތަމަ ދެރަކުޢަތުގައި‬
‫ނ ުދ ުރ ަނމާ ު‬
‫ެމ ް‬
‫ސޫރަތުލް ފާތިޙާއަށް ފަހު ދެސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬އަދި ދެވަނަ ރަކުޢަތަށް ވުރެ‬
‫އަދި "ބައެއް ފަހަރު އެކަލޭގެފާނު މެންދުރު‬ ‫)‪(9‬‬
‫ފުރަތަމަ ރަކުޢަތް ދިގުކުރައްވައެވެ‪".‬‬
‫ނަމާދު ވަރަށް ދިގުކުރައްވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪ .‬އެއީ މެންދުރު ނަމާދަށް ޤަމަތްދިނުމަށް ފަހު‬
‫ގޮސް ޤަޟާޙާޖާކޮށް ދެންއޭނާގެ ގެއަށްގޮސް ވުޟޫކޮށްގެން އަންނަ‬ ‫)‪(10‬‬
‫މީހަކު ބަޤީޢަށް‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﺑﻦ ﺧﺰﳝﺔ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﻟﺒﺰ‪‬ﺍﺭ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﺑﺴﻨﺪ ﺻﺤﻴﺢ‪.‬‬
‫‪ (5‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (6‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﻳﻌﻠﻰ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (7‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (8‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (9‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (10‬ބަޤީޢަކީ މަސްޖިދުއްނަބަވީގެ އިރުމަތިފަރާތުން އޮންނަ ބިމެކެވެ‪ .‬އޭރު އެބިމުގެ އެއްބައިގައި ވަނީ‬
‫ޤަބުރުސްތާނެކެވެ‪ .‬އަދި މިހާރު މުޅި އެބިމަކީ ޤަބުރުސްތާނެކެވެ‪.‬‬
‫‪104‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އަދި "އަޞްޙާބުބޭކަލުން‬ ‫)‪(1‬‬

‫އިރުވެސް އެކަލޭގެފާނު ހުންނަވަނީ ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައެވެ‪".‬‬
‫ހީކުރައްވަތެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު މެންދުރު ނަމާދުގެ ފުރަތަމަ ރަކުޢަތް ދިގުކުރެއްވުމުގެ‬
‫އަދި "އެކަލޭގެފާނު‬ ‫)‪(2‬‬
‫މަޤްޞަދަކީ ގިނަ މީސްތަކުންނަށް ފުރަތަމަ ރަކުޢަތް ލިބުމެވެ‪".‬‬
‫މެންދުރު ނަމާދުގެ ފުރަތަމަ ދެރަކުޢަތުން ކުރެ ކޮންމެ ރަކުޢަތެއްގައި ސޫރަތުލް ފާތިޙާގެ‬
‫އިތުރަށް ތިރީސް އާޔަތުގެ މިންވަރަށް އެބަހީ ސަޖިދަ ސޫރަތުގެ މިންވަރަށް ކިޔަވައި‬
‫އަދި ބައެއް ފަހަރު "ބުރޫޖު ސޫރަތާއި‪ ،‬ޠާރިޤު ސޫރަތާއި‪ ،‬ލައިލު‬ ‫)‪(3‬‬
‫ވިދާޅުވެއެވެ‪".‬‬
‫އަދި "ބައެއް‬ ‫)‪(4‬‬
‫ސޫރަތާއި‪ ،‬އަދި އެފަދަ އެހެން ސޫރަތްތައް ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ "އަޞްޙާބު‬ ‫)‪(5‬‬
‫ފަހަރު އެކަލޭގެފާނު އިންޝިޤާޤު ސޫރަތް ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪".‬‬
‫ބޭކަލުންނަށް މެންދުރު ނަމާދާއި ޢަޞުރު ނަމާދުގައި އެކަލޭގެފާނު ކިޔަވައި ވިދާޅުވާކަން‬
‫ފަހެ މެންދުރު‬ ‫)‪(6‬‬
‫އެނގި ވަޑައިގަންނަވަނީ އެކަލޭގެފާނުގެ ތުނބުޅިފުޅުގެ ޙަރަކާތުންނެވެ‪".‬‬
‫ނަމާދުގެ ފަހު ދެރަކުޢަތުގައިވެސް ސޫރަތުލް ފާތިޙާއަށް ފަހު ބައެއް ފަހަރު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ޤުރުއާނުން މިންވަރެއް ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬ފަހެ "މެންދުރު ނަމާދުގެ ފަހު ދެރަކުޢަތް ފުރަތަމަ‬
‫ދެރަކުޢަތުގެ ދެބައިކުޅަ އެއްބައިހާ މިންވަރަށް އެބަހީ ފަނަރަ އާޔަތުގެ މިންވަރަށް‬
‫އަދި "ބައެއް ފަހަރު ފަހު ދެރަކުޢަތުގައި‬ ‫)‪(7‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ކުރުކޮށް ކުރައްވައެވެ‪".‬‬
‫އަދި ")ފުރަތަމަ‬ ‫)‪(8‬‬
‫ހަމައެކަނި ސޫރަތުލް ފާތިޙާ އެކަލޭގެފާނު ކިޔަވައި ވިދާޅުވިއެވެ‪".‬‬
‫ދެރަކުޢަތުގައި( އަޢުލާ ސޫރަތާއި ޣާޝިޔަތު ސޫރަތުން އެކަލޭގެފާނު ރާގުލައްވަވާ އަޑުފުޅު‬
‫)‪(9‬‬
‫އަޞްޙާބުބޭކަލުން އައްސަވަތެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﰲ ) ﺟﺰﺀ ﺍﻟﻘﺮﺍﺀﺓ (‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (5‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﺑﻦ ﺧﺰﳝﺔ ﰲ ﺻﺤﻴﺤﻪ‪.‬‬
‫‪ (6‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬
‫‪ (7‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (8‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (9‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﺑﻦ ﺧﺰﳝﺔ ﰲ ﺻﺤﻴﺤﻪ‪.‬‬
‫‪105‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ދ ަގއި‪ :‬ޢަޞުރު ނަމާދުގެ ފުރަތަމަ ދެރަކުޢަތުގައި ފަނަރަ‬

‫ޞ ުރ ަނމާ ު‬
‫ަޢ ު‬
‫އާޔަތުގެ މިންވަރަށް އެކަލޭގެފާނު ކިޔަވައި ވިދާޅުވާކަމުގައިވިއެވެ‪ .‬އެއީ މެންދުރު ނަމާދުގެ‬
‫ފުރަތަމަ ދެރަކުޢަތުގެ ދެބައިކުޅަ އެއްބައިގެ މިންވަރެވެ‪ .‬އަދި ފަހު ދެރަކުޢަތް ފުރަތަމަ‬
‫ފަހެ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ދެރަކުޢަތުގެ ދެބައިކުޅަ އެއްބައިގެ މިންވަރަށް ކުރުކުރައްވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪.‬‬
‫ޢަޞުރު ނަމާދުގެ ފަހު ދެރަކުޢަތުގައި ސޫރަތުލް ފާތިޙާގެ އިތުރަށް އެހެން ސޫރަތެއް‬
‫އެކަލޭގެފާނު ކިޔަވައި ވިދާޅުވި ކަމަށް ސާބިތުވެގެން ނުވެއެވެ‪.‬‬
‫ދ ަގއި‪" :‬ބައެއް ފަހަރު ޙުޖުރާތު ސޫރަތުން ތިރީ ސޫރަތްތައް‬
‫ބ ަނމާ ު‬
‫ަމ ުޣރި ު‬
‫ފަހެ "އަޞްޙާބު‬ ‫)‪(2‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު މަޣުރިބު ނަމާދުގައި ކިޔަވައި ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވެއެވެ‪".‬‬
‫ބޭކަލުން އެކަލޭގެފާނުގެ ފަހަތްޕުޅުގައި ނަމާދުކުރައްވައިގެން އެއިން ބޭކަލަކު މިސްކިތުން‬
‫ނިކުމެ ވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު ތީރު ދޫކޮށްލުމުން ތީރު ގޮސް ވެއްޓޭ ތަން ފެނެއެވެ‪.‬‬
‫އަދި "އެއް ފަހަރު ދަތުރުފުޅެއްގައި‬ ‫)‪(3‬‬
‫އެބަހީ އޭރު އަދި އެހައި އަލިކަން ހުރެއެވެ‪".‬‬
‫އަދި‬ ‫)‪(4‬‬
‫މަޣުރިބު ނަމާދުގެ ދެވަނަ ރަކުޢަތުގައި ސޫރަތުއްތީން ކިޔަވައި ވިދާޅުވިއެވެ‪".‬‬
‫އަދި ބައެއް ފަހަރު‬ ‫)‪(5‬‬
‫"ބައެއް ފަހަރު ޠޫރު ސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪".‬‬
‫މުރުސަލާތު ސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނު ކުރެއްވި އެންމެ ފަހު‬
‫އަދި‬ ‫)‪(6‬‬
‫މަޣުރިބު ނަމާދުގައި އެކަލޭގެފާނު ކިޔަވައި ވިދާޅުވީ މުރުސަލާތު ސޫރަތެވެ‪".‬‬
‫"ބައެއް ފަހަރު ވަރަށް ދިގު ސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވާ ކަމުގައި ވިއެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫ފަހެ ތިންވަނަ ރަކުޢަތުގައި‬ ‫)‪(7‬‬
‫ދެރަކުޢަތުގައި އަޢުރާފު ސޫރަތް ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪".‬‬
‫ވިދާޅުވެފައިވަނީ ހަމައެކަނި ސޫރަތުލް ފާތިޙާއެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﺑﺴﻨﺪ ﺻﺤﻴﺢ‪.‬‬
‫‪ (5‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (6‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (7‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪106‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ދ ަގއި‪ :‬ފަހެ "ޢިޝާ ނަމާދުގައި ނަބައު ސޫރަތާއި ޟުޙާ ސޫރަތާ‬

‫ިޝ ަނމާ ު‬
‫ޢ ާ‬
‫"ބައެއް ފަހަރު‬ ‫)‪(1‬‬
‫ދެމެދުގެ ސޫރަތްތައް އެކަލޭގެފާނު ކިޔަވައި ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪".‬‬
‫އަދި "ބައެއް‬ ‫)‪(2‬‬
‫ޝަމްސު ސޫރަތާއި އެފަދަ އެހެން ސޫރަތްތައް ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪".‬‬
‫ފަހަރު އިންޝިޤާޤު ސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬އަދި ތިލާވަތުގެ ސަޖިދަ‬
‫އަދި "އެއް ފަހަރަކު ދަތުރުފުޅެއްގައި ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައި‬ ‫)‪(3‬‬
‫ކުރައްވާފައިވެއެވެ‪".‬‬
‫އަދި ޢިޝާ ނަމާދު ދިގުކުރެއްވުން ވަނީ‬ ‫)‪(4‬‬
‫ސޫރަތުއްތީން ކިޔަވައި ވިދާޅުވިއެވެ‪".‬‬
‫އަވަށުގެ‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫މުޢާޛުގެފާނު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫މަނާކުރައްވާފައެވެ‪.‬‬
‫މީހުންނާގެން އިމާމުވެ ނަމާދުކުރެއްވި އިރު ބަޤަރާ ސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވަން‬
‫ފެއްޓެވިއެވެ‪ .‬ނަމާދު ދިގުވެގެން ދިޔަދިޔައިނުން ޖަމާޢަތުން މީހަކު ނަމާދު ދޫކޮށްލައި‬
‫ވަކިން ނަމާދުކޮށްފިއެވެ‪ .‬ދެންފަހެ ނަމާދު ނިމުނު ހިނދު މުޢާޛުގެފާނަށް އެޚަބަރު‬
‫ލިބިވަޑައިގެން ދަންނަވައިފިއެވެ‪ .‬އެއީ މުނާފިޤެކެވެ‪ .‬އޭނާއަށް އެއަޑުއިވިގެން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‬
‫‪ r‬އަރިހަށް ގޮސް އެވާހަކަ ދަންނަވައިފިއެވެ‪ .‬ދެން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬މުޢާޛުގެފާނަށް‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬އޭ މުޢާޛެވެ! ކަލޭގެފާނަކީ ފިތުނަވެރިއެއް ހެއްޔެވެ؟ ފަހެ ކަލޭގެފާނު‬
‫އިމާމުވެ ނަމާދުކުރައްވާ ހިނދު ޝަމްޝު ސޫރަތާއި‪ ،‬ޟުޙާ ސޫރަތާއި‪ ،‬އަޢުލާ ސޫރަތާއި‪،‬‬
‫ޢަލަޤު ސޫރަތާއި‪ ،‬ލައިލު ސޫރަތް ފަދަ ސޫރަތްތައް ވިދާޅުވާށެވެ‪ .‬އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން‬
‫ޙާޖަތްތެރިން‬ ‫މީހުންނާއި‪،‬‬ ‫ބަލިކަށި‬ ‫މުސްކުޅިންނާއި‪،‬‬ ‫ފަހަތްޕުޅުގައި‬ ‫ކަލޭގެފާނުގެ‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ދެރަކުޢަތުގައި‬ ‫ފަހު‬ ‫ނަމާދުގެ‬ ‫ޢިޝާ‬ ‫ފަހެ‬ ‫)‪(5‬‬
‫ނަމާދުކުރެތެވެ‪".‬‬
‫ވިދާޅުވެފައިވަނީ ހަމައެކަނި ސޫރަތުލް ފާތިޙާއެވެ‪ .‬ފަހެ މިބަޔާންވެ ދިޔައީ ފަރުޟު ފަސް‬
‫ނަމާދުގައި ސޫރަތުލް ފާތިޙާއަށް ފަހު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ކިޔަވައި ވިދާޅުވުން ބެހެއްޓެވި ގޮތުގެ‬
‫ނަމޫނާއެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺻﻔﺔ ﺻﻼﺓ ﺍﻟﻨﱯ ﻟﻸﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ ﻭﺣﺴﻨﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (5‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬
‫‪107‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނ ެޖހޭ ޮގތް‪ .‬ﻋﻼﹼﻣﺔ ﺍﺑﻦ ﺍﻟﻘﻴ‪‬ﻢ ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪-‬‬ ‫ަނމާ ުދ ަގ ިއ ުޤ ުރއާ ް‬

‫ނ ކ ަިޔ ަވ ް‬
‫އަދި‬ ‫)‪(1‬‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ކިޔަވައި ވިދާޅުވާ އިރު އަޑުފުޅު ދަންމަވައިލައްވައެވެ‪.‬‬
‫ކޮންމެ އާޔަތަކަށް ވަޤްފުކުރައްވައެވެ‪ .‬އަދި ވަޤްފުކުރައްވާ އިރު ދަންމަވައިލައްވައެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ ޤުރުއާން ރީތި އަޑުން‪ ،‬ރީތި ރާގެއްގައި‪ ،‬ނަފްސަށް ތަކުލީފު ދިނުމެއް ނެތި އަދި‬
‫ތަޖުވީދުގެ މަގުން ކިޔެވުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ބަރާއު‬
‫ބުނު ޢާޒިބުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺯ‪‬ﻳﹺّﻨ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﹾﻘﹸﺮ‪‬ﺁﻥﹶ ﺑﹺﺄﹶﺻ‪‬ﻮ‪‬ﺍﺗ‪‬ﻜﹸﻢ‪ (2)"‬މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުންގެ އަޑުތަކުން‬
‫ޤުރުއާން ޒީނަތްތެރިކުރާށެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻟﹶﻴ‪‬ﺲ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﺎ‬
‫މާނައީ‪ " :‬ރިވެތިކޮށް ރާގުގައި ޤުރުއާން ނުކިޔަވާ މީހާ ފަހެ‬ ‫)‪(3‬‬
‫ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﻐ‪‬ﻦ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﻘﹸﺮ‪‬ﺁﻥ‪"‬‬
‫އަހުރެމެންގެ ތެރެއިން ނުވެއެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޖާބިރުގެފާނުގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﻥﱠ ﻣ‪‬ﻦ‪‬‬
‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(4‬‬
‫ﺨﺸ‪‬ﻰ ﺍﷲَ"‬
‫ﺃﹶﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱﹺ ﺻ‪‬ﻮ‪‬ﺗ‪‬ﺎ ﺑﹺﺎﻟﹾﻘﹸﺮ‪‬ﺁﻥ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻱ ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺘ‪‬ﻤ‪‬ﻮﻩ‪ ‬ﻳ‪‬ﻘﹾﺮ‪‬ﺃﹸ ﺣ‪‬ﺴِﺒ‪‬ﺘ‪‬ﻤ‪‬ﻮﻩ‪ ‬ﻳ‪ ‬‬
‫"ހަމަކަށަވަރުން އެންމެ ރީތި އަޑުން ޤުރުއާން ކިޔަވާ މީހުންގެ ތެރޭގައި އެމީހަކު‬
‫ޤުރުއާން ކިޔަވާ އަޑު ތިޔަބައިމީހުންނަށް އިވޭ ހިނދު އެމީހަކު ﷲއަށް ބިރުވެތިވާ ކަމަށް‬
‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬ ‫ހިމެނިގެންވެއެވެ‪".‬‬ ‫މީހާ‬ ‫ހީވާ‬ ‫ތިޔަބައިމީހުންނަށް‬
‫އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ﻲﺀٍ ﻣﺎﹶ ﺃﹶﺫ‪‬ﻥﹶ ﻟ‪‬ﻨ‪‬ﺒﹺﻲ‪ ‬ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﻐ‪‬ﻨ‪‬ﻰ ﺑﹺﺎﻟﹾﻘﹸﺮ‪‬ﺁﻥ‪ (5)"‬މާނައީ‪" :‬ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ‪،‬‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻣﺎﹶ ﺃﹶﺫ‪‬ﻥﹶ ﺍﷲُ ﻟ‪‬ﺸ‪ ‬‬
‫އެކަލާނގެ ނަބިއްޔާ ރާގުގައި ޤުރުއާން ކިޔަވައި ވިދާޅުވަނިކޮށް ޝައުޤުވެރިކަމާ އެކު‬

‫‪" (1‬ﺯﺍﺩ ﺍﳌﻌﺎﺩ ﰲ ﻫﺪﻱ ﺧﲑ ﺍﻟﻌﺒﺎﺩ" ﻻﺑﻦ ﺍﻟﻘﻴ‪‬ﻢ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (5‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪108‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އައްސަވައި ވޮޑިގެންވާ ވަރަކަށް އެހެން އެއްޗަކަށް ޝައުޤުވެރިކަމާ އެކު އައްސަވައި‬

‫ވޮޑިނުގަންނަވައެވެ‪".‬‬
‫ނ ަތ ްއ ަތ ްއ‪ .‬ފަހެ ޤުރުއާން‬
‫ނވާ ަކ ް‬
‫ބ ެވގެ ް‬
‫ސ ަތ ަޙ ްއ ު‬
‫ދ ހިނ ުދ މު ް‬
‫ނ ާ‬
‫ނ ައޑ ު ިއ ެވ މު ް‬
‫ުޤ ުރއާ ް‬
‫ކިޔަވާ މީހާއަށާއި ޤުރުއާން އަޑުއަހާ މީހާއަށް ނަމާދުގައި ވިޔަސް ނަމާދުން ބޭރުގައި‬
‫ވިޔަސް ރަޙުމަތުގެ އާޔަތެއް ކިޔެވޭ ހިނދު ﷲގެ ފަޟުލުވަންތަކަމަށް އެދުން މުސްތަޙައްބު‬
‫ވެގެންވެއެވެ‪ .‬ނަމާދުގައި ނަމަ އެދޭނީ ޢަރަބި ބަހުންނެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް ﺍﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻧﹺّﻲ ﺃﹶﺳ‪‬ﺄﹶﻟﹸﻚ‪‬‬
‫އިބަﷲގެ‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫ރަސްކަލާކޮ!‬ ‫ބޮޑުކުރެއްވި‬ ‫ހައްދަވައި‬ ‫)އޭ‬ ‫ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻓﹶﻀ‪‬ﻠ‪‬ﻚ‪‬‬
‫ދަރުމަވަންތަކަމުން ދެއްވުމަށް އެދި މިއަޅާ އިބަﷲގެ ޙަޟުރަތުން ދަންނަވަމެވެ‪ (.‬އަދި‬
‫ޢަޛާބުގެ އާޔަތެއް ކިޔެވޭ ހިނދު ނަރަކައިގެ ޢަޛާބުން ދިންނެވުމަށް އެދުންވެސް‬
‫މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް ﺍﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻧﹺّﻲ ﺃﹶﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺫﹸ ﺑﹺﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻨﺎﱠﺭﹺ )އޭ ހައްދަވައި‬
‫ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! ހަމަކަށަވަރުން ނަރަކައިން ރައްކާތެރި ކޮށްދެއްވުމަށް އެދި‬
‫އިބަﷲގެ ޙަޟްރަތުން މިއަޅާ ދަންނަވަމެވެ‪ (.‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޙުޛައިފަތު ބުނު‬
‫ޔަމާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬އެއްރެއަކު ދަމު‬
‫ނަމާދުގައި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އާ އެކު އަހުރެން އިޤްތިދާވީމެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ބަޤަރާ ސޫރަތް‬
‫ފައްޓަވައިފިއެވެ‪ .‬އަހުރެން ހިތަށް އެރިއެވެ‪ .‬ސަތޭކަ އާޔަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވެފައި‬
‫އެކަލޭގެފާނު ރުކޫޢަށް ވަޑައިގަންނަވާނެއެވެ‪ .‬އެކަމަކު ރުކޫޢަކަށް ވަޑައެއް ނުގަތެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫ބަޤަރާ ސޫރަތް ނިންމަވައި އާލުޢިމްރާނު ސޫރަތް ފައްޓަވައިފިއެވެ‪ .‬އަދި އާލުޢިމްރާނު‬
‫ސޫރަތް ނިންމަވައި ނިސާ ސޫރަތް ފައްޓަވައިފިއެވެ‪ .‬އަދި ކިޔަވައި ވިދާޅުވަމުން ދިޔައީ‬
‫ލަސްލަހުން އާޔަތްތަކަށް ހުއްޓަވަމުންނެވެ‪ .‬އަދި ތަސްބީޙައިގެ އާޔަތެއް ކިޔަވައި ވިދާޅުވާ‬
‫ހިނދު ތަސްބީޙަ ކިޔުއްވައެވެ‪ .‬އަދި ރަޙުމަތުގެ އާޔަތެއް ކިޔަވައި ވިދާޅުވާ ހިނދު‬
‫އެކަމަށް އެދިވަޑައިގަންނަވައެވެ‪ .‬އަދި ޢަޛާބުގެ އާޔަތެއް ކިޔަވައި ވިދާޅުވާ ހިނދު‬
‫)‪(1‬‬
‫ރައްކާތެރިކަމަށް އެދިވަޑައިގަންނަވައެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪109‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނ‪ .‬ދަންނައެވެ‪ .‬ސޫރަތުލް ފާތިޙާ‬ ‫ިއމާމު މީހާ ެގ ަފ ަހ ުތ ަގ ިއ ަމ ުއމޫމު ް‬

‫ނ ކި ެޔ ުވ ް‬
‫ކިޔެވުމަކީ ނަމާދުގެ ފަރުޟުތަކުގެ ތެރެއިން ފަރުޟެކެވެ‪ .‬ސިއްރުން ކިޔެވޭ ނަމާދުތަކާއި‬
‫ރަކުޢަތްތަކުގައި އިމާމު މީހާގެ ފަހަތުގައި މައުމޫމުންވެސް ސޫރަތުލް ފާތިޙާ ސިއްރުން‬
‫ކިޔެވުން ފަރުޟުވެގެންވާ ކަމަށް ޢިލްމުވެރިން ވަނީ އިއްތިފާޤުވެ ވަޑައިގެންފައެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އަޑުހަރުކޮށް ކިޔެވޭ ނަމާދުތަކުގައި އަޑުހަރުކޮށް ކިޔެވޭ ރަކުޢަތްތަކުގައި އެބަހީ ފަތިސް‬
‫ނަމާދުގެ ދެރަކުޢަތާއި‪ ،‬މަޣުރިބު ނަމާދުގެ ފުރަތަމަ ދެރަކުޢަތާއި‪ ،‬ޢިޝާ ނަމާދުގެ‬
‫ފުރަތަމަ ދެރަކުޢަތާއި‪ ،‬ހުކުރު ނަމާދުގެ ދެރަކުޢަތާއި‪ ،‬ޢީދު ނަމާދުގެ ދެރަކުޢަތާއި‪ ،‬ކޭތަ‬
‫ނަމާދުގެ ދެރަކުޢަތުގައި އިމާމު މީހާގެ ފަހަތުން ސޫރަތުލް ފާތިޙާ ފިޔަވައި އެހެން‬
‫އިއްތިފާޤުވެ‬ ‫ޢިލްމުވެރިންވަނީ‬ ‫ކަމަށްވެސް‬ ‫މަނާވެގެންވާ‬ ‫ކިޔެވުން‬ ‫ސޫރަތެއް‬
‫ވަޑައިގެންފައެވެ‪ .‬ދެންފަހެ މިރަކުޢަތްތަކުގައި އިމާމު މީހާގެ ފަހަތުން ނުވަތަ އިމާމު‬
‫މީހާއަށް ވުރެ ފަހުން މައުމޫމުން ސޫރަތުލް ފާތިޙާ ކިޔެވުމާ މެދު ޢިލްމުވެރިން ވަނީ‬
‫އިޚްތިލާފުވެ ވަޑައިގެންފައެވެ‪ .‬ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ ސޫރަތުލް ފާތިޙާވެސް‬
‫ކިޔެވުން މަނާވެގެންވާ ކަމަށެވެ‪ .‬އެބޭކަލުން ގެންނަވާފައިވާ ދަލީލަކީ މާތްﷲގެ އަންނަނިވި‬
‫ވަޙީބަސްފުޅެވެ‪ .‬އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪® ¬ « ª © [ .‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އަދި ޤުރުއާން ކިޔެވޭ ހިނދު‬ ‫¯ ‪) Z ± °‬ﺍﻷﻋﺮﺍﻑ‪(٢٠٤ :‬‬
‫ތިޔަބައިމީހުން ކަނުލައި އަހާށެވެ‪ .‬އަދި ހަނުތިބޭށެވެ‪ .‬އެއީ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ރަޙުމަތް‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޖާބިރުގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬ ‫ލެއްވުމަށްޓަކައެވެ‪".‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻛﹶﺎﻥﹶ‬
‫މާނައީ‪" :‬އިމާމެއްގެ ފަހަތުގައި ނަމާދުކުރާ މީހާ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﻟﹶﻪ‪ ‬ﺇﹺﻣ‪‬ﺎﻡ‪ ،‬ﻓﹶﻘ‪‬ﺮ‪‬ﺍﺀَﺓﹸ ﺍ ِﻹﻣ‪‬ﺎﻡﹺ ﻟﹶﻪ‪ ‬ﻗ‪‬ﺮ‪‬ﺍﺀَﺓﹲ"‬
‫ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ އިމާމު މީހާގެ ކިޔެވުން އެއީ އޭނާއަށްވާ ކިޔެވުމެވެ‪".‬‬
‫އަދި ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވަނީ ހުރިހާ ޙާލަތެއްގައި ސޫރަތުލް‬
‫ފާތިޙާ ކިޔެވުން ފަރުޟުވެގެންވާ ކަމަށެވެ‪ .‬އެބަހީ އިމާމު މީހާ އަޑުހަރުކޮށް ކިޔަވާ‬
‫ރަކުޢަތްތަކުގައިވެސް މައުމޫމުން ސޫރަތުލް ފާތިޙާ ކިޔެވުން ފަރުޟުވެގެންވާ ކަމަށެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﺑﻦ ﺃﰊ ﺷﻴﺒﺔ ﻭﺍﻟﺪ‪‬ﺍﺭﻗﻄﲏ ﻭﺣﺴ‪‬ﻨﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪110‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އެކަމަކު މައުމޫމުން ކިޔަވާނީ ސިއްރުންނެވެ‪ .‬މިބޭކަލުންގެ ދަލީލުތަކަކީ ސޫރަތުލް ފާތިޙާ‬

‫ކިޔެވުމަކީ ނަމާދުގެ ރުކުނެއް ކަމަށް ބަޔާންވެ ދިޔަ ދަލީލުތަކެވެ‪ .‬އަދި އިތުރަށް‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޞާމިތުގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢުބާދަތު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ގެންނަވާފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އެއްފަހަރަކު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ފަތިސް ނަމާދު‬
‫ކުރެއްވި އިރު އެކަލޭގެފާނަށް ކިޔަވައި ވިދާޅުވުން ވަރަށް އުނދަގޫވެއްޖެއެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫ނަމާދުން އަވަދިވެ ވަޑައިގެން އަޞްޙާބުބޭކަލުންނާ ކުރިމަތިލައްވާ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫ތިމަންކަލޭގެފާނަށް‬ ‫ކިޔެވިކަން‬ ‫ފަހަތުގައި‬ ‫އިމާމާގެ‬ ‫"ތިޔަބައިމީހުން‬
‫ފަހެ‬ ‫އާދޭހޭ!‬ ‫ދަންނަވައިފިއެވެ‪.‬‬ ‫އަޞްޙާބުބޭކަލުން‬ ‫ދެން‬ ‫އެނގިވަޑައިގެންފިއެވެ‪".‬‬
‫ސޫރަތެއް‬ ‫އެހެން‬ ‫ފިޔަވައި‬ ‫ފާތިޙާ‬ ‫"ސޫރަތުލް‬ ‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬
‫ނުކިޔަވާށެވެ‪ .‬އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން ސޫރަތުލް ފާތިޙާ ނުކިޔަވައިފި މީހަކަށް ނަމާދެއް‬
‫ދެން މަނާކަމަށް ވިދާޅުވާ ބޭކަލުން ގެންވާފައިވާ އާޔަތަށާއި ޙަދީޘަށް‬ ‫)‪(1‬‬
‫ނުވެއެވެ‪".‬‬
‫މިބޭކަލުން ދެއްވާފައިވާ ޖަވާބަކީ‪ :‬ފަހެ އާޔަތުގައި މަނާކޮށްފައި އެވަނީ ސޫރަތުލް‬
‫ފާތިޙާއަށް ފަހު އިމާމު މީހާގެ ފަހަތުން ޤުރުއާން ކިޔެވުމެވެ‪ .‬އަދި ޙަދީޘްގައި އެވަނީ‬
‫ސޫރަތުލް ފާތިޙާއަށް ފަހު އިމާމު މީހާ ކިޔަވާ ކިޔެވުން މައުމޫމުންނަށްވެސް ފުދިގެންވާ‬
‫ވާހަކައެވެ‪ .‬ސޫރަތުލް ފާތިޙާ ފުދިގެންވާ ވާހަކައެއް ނޫނެވެ‪ .‬ފަހެ ރާޖިޙު ކަމަށް ފެންނަނީ‬
‫މިގޮތެވެ‪ .‬އެއީ ސޫރަތުލް ފާތިޙާ ކިޔެވުން ފަރުޟުވެގެންވާ ކަމަށް އައިސްފައިވާ‬
‫ދަލީލުތައް ގިނަވެފައި ވަރުގަދަކަމުންނެވެ‪ .‬ދެންފަހެ މައުމޫމުން ސޫރަތުލް ފާތިޙާ ކިޔަވާނީ‬
‫އިމާމު މީހާ ސޫރަތުލް ފާތިޙާ ކިޔަވައި ނިމި އަނެއް ސޫރަތް ފެށުމާ ދެމެދުއެވެ‪) .‬އެކަމަކު‬
‫އެދެމެދުގައި އިމާމު މީހާ ވަގުތު ދިނުން ލާޒިމެއް ނޫނެވެ‪ (.‬އިމާމު މީހާ އެދެމެދުގައި‬
‫ވަގުތު ނުދޭ ކަމުގައި ވާނަމަ މައުމޫމުން ކިޔަވާނީ އިމާމު މީހާއާ އެކުއެވެ‪ .‬އެކަމަކު‬
‫އިމާމު މީހާއަށް ވުރެ އިސްނުވާ ގޮތަށެވެ‪.‬‬
‫ނ ޖެހޭ ޮގތް‪.‬‬ ‫ނ ީމހާ ަކ ް‬
‫ނ ަތ ްއކު ަރ ް‬ ‫ނ ް‬ ‫ސ ހި ުތ ަދ ް‬
‫ސ ޫ‬ ‫ސ ަރ ެތ ްއ ެވ ް‬
‫ނމެ ޫ‬
‫ުޤ ުރއާ ުނގެ ެއ ް‬
‫ކޮންމެ މުސްލިމަކުވެސް މަދުވެގެން އޭނާއަށް ނަމާދުކޮށްލެވޭ މިންވަރަށް ޤުރުއާން‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﰲ ﺟﺰﺀ ﺍﻟﻘﺮﺍﺀﺓ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ‪.‬‬

‫‪111‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ދަސްކުރަން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬އޭނާ އެހެން ފަންނުތަކުގެ އެއްޗެހި ދަސްކުރަން މަސައްކަތްކުރާ‬

‫އިރު ޤުރުއާން ދަސްކުރަން މަސައްކަތް ނުކުރަންވީ ކީއްވެހެއްޔެވެ؟ ފަހެ އަލަށް‬
‫އިސްލާމްވާ މީހާ އޭނާއަށް ޤުރުއާނުން މިންވަރެއް ދަސްވަންދެން ޢުޛުރުވެރިވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އަދި ޤުރުއާން ދަސްކުރަން މަސައްކަތްކުރުމާ އެކުވެސް ޤުރުއާން ދަސްނުވާ މީހާ‬
‫ޢުޛުރުވެރިވެގެންވެއެވެ‪ .‬މިފަދަ މީހަކަށް ޤުރުއާނުން އެއްވެސް މިންވަރެއް އަދިކިއެއްތަ!‬
‫މާތްﷲ‬ ‫ކިހިނެއްހެއްޔެވެ؟‬ ‫ކުރާނީ‬ ‫ކަންތައް‬ ‫ނޭނގޭނަމަ‬ ‫ސޫރަތްވެސް‬ ‫އަލްޙަމްދު‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ﺭﹺﻓﺎﻋﺔ ﺑﻦ ﺭﺍﻓﻊ ގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬މީހަކަށް ނަމާދުކުރަން ދަސްކޮށްދެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﻥﹾ‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިބާގެ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﻛﹶﺎﻥﹶ ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﻚ‪ ‬ﻗﹸﺮ‪‬ﺁﻥﹲ ﻓﹶﺎﻗﹾﺮ‪‬ﺃﹾ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺇﹺﻻﱠ ﻓﹶﺎﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﷲَ ﻭ‪‬ﻛﹶﺒ‪‬ﺮ‪‬ﻩ‪ ‬ﻭ‪‬ﻫ‪‬ﻠﱢـﻠﹾﻪ‪ ،‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﺍﺭ‪‬ﻛﹶﻊ‪"‬‬
‫ހިތުގައި ޤުރުއާނުގެ މިންވަރެއްވާނަމަ )ނަމާދުގައި( ކިޔަވާށެވެ‪ .‬އަދި އެއްވެސް މިންވަރެއް‬
‫ނުވާނަމަ ﺍﹶﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﷲِ‪ ،‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ،‬ﻻﹶﺇﹺﻟٰﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ ކިޔާށެވެ‪ .‬ދެން ރުކޫޢަށް ދާށެވެ‪".‬‬
‫ބ ަދލުވާ ހިނ ުދ‪ ،‬ކި ާޔ‬
‫ށ ަ‬ ‫‪ަ -8‬ނމާ ުދގެ ެއ ްއ ަޙ ަރކާތު ް‬
‫ނ ައ ެނ ްއ ަޙ ަރކާ ަތ ް‬
‫ނ‪ .‬އެބަހީ ރުކޫޢަށްދާ ހިނދުގައާއި‪ ،‬ސަޖިދައަށްދާ ހިނދުގައާއި‪،‬‬
‫ަތކުބީ ުރ ަތ ްއ ކި ުޔ ް‬
‫ސަޖިދައިން ތެދުވާހިނދު ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ކިޔުމެވެ‪ .‬ފަހެ ރުކޫޢުން ތެދުވަމުން ކިޔާނީ ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﷲُ‬
‫ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﻩ އެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު މަސްޢޫދުގެ ކިބައިން‬
‫ތިރިވެ‬ ‫"ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ކޮންމެ‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އިށީނދެ‬ ‫ކޮންމެ‬ ‫ވަޑައިގަތުމެއްގައާއި‪،‬‬ ‫ތެދުވެ‬ ‫ކޮންމެ‬ ‫ވަޑައިގަތުމެއްގައާއި‪،‬‬
‫އަދި މާތްﷲ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ވަޑައިގަތުމެއްގައި ތަކުބީރު ވިދާޅުވަނިކޮށް އަހުރެން ދެކުނީމެވެ‪".‬‬
‫ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާ ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނަމާދަށް ތެދުވެވަޑައިގަންނަވާ‬
‫ތަކުބީރު‬ ‫ހިނދު‬ ‫ވަޑައިގަންނަވާ‬ ‫ރުކޫޢަށް‬ ‫ދެން‬ ‫ވިދާޅުވެއެވެ‪.‬‬ ‫ތަކުބީރު‬ ‫ހިނދު‬
‫ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬ދެން ރުކޫޢުން ތެދުވެވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު ބުރަކަށިފުޅު ތެދުކޮށްލައްވަމުން‬
‫ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﷲُ ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﻩ އޭ ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬ދެން ކޮޅަށް ހުންނަވާ ޙާލު‪ ،‬ސަޖިދައަށް‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺣﺴ‪‬ﻨﻪ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪112‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ވަޑައިގެންނެވުމުގެ ކުރިން ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻨﺎﹶ ﻟﹶﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬މިފަދައިން ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬ދެން ސަޖިދައަށް‬

‫ތިރިވެވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬އޭ ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬ދެން ސަޖިދައިން އިސްތަށިފުޅު‬
‫އުފުއްލަވާ ހިނދު ތަކުބީރު ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬ދެން ދެސަޖިދަކުރައްވާ ދެވަނަ ރަކުޢަތަށް‬
‫ތެދުވެވަޑައިގަންވާ ހިނދު ތަކުބީރު ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬ދެން ނަމާދުން އެކަލޭގެފާނު އަވަދިވެ‬
‫ވަޑައިގަންނަވަންދެން އެގޮތަށް ކަންތައް ކުރައްވައެވެ‪ .‬ފަހެ އަބޫހުރައިރާ ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ދުނިޔެ ދޫކުރައްވައި ވަޑައިގެންފުމަށް ދާންދެން އެކަލޭގެފާނު ނަމާދުކުރެއްވި‬
‫)‪(1‬‬
‫ގޮތަކީ މިއެވެ‪".‬‬
‫އ‪ .‬އެބަހީ ރުކޫޢުގެ ވާޖިބު މިންވަރު ފިޔަވައި‬
‫ަހއި ައ ުތ ަތ ް‬ ‫‪ު -9‬ރކ ޫ ުޢ ެގ‬
‫ރުކޫޢުގައި ފުރިހަމަކުރަން ޖެހޭ ސިފަތަކެވެ‪ .‬އެއީ ބުރަކަށި އުނަގަނޑާ ހަމައަށް‬
‫ލަންބައިލުމާއި‪ ،‬ބުރަކަށި ތެދުކޮށް ބޭއްވުމާއި‪ ،‬ބޯ ބުރަކަށްޓާ އެއްވަރުކުރުމާއި‪ ،‬އަތުގެ‬
‫އިނގިލިތައް ފޭކޮށް އަތަށް ބާރުލައި ކަކުލުގައި ހިފެހެއްޓުމާއި‪ ،‬އަތްދަނޑި އަރިކަށީގައި‬
‫ނުޖައްސައި ކުޑަކޮށް ފޭކޮށް ބެހެއްޓުމާއި‪ ،‬ރުކޫޢުގައި އޮންނަ އިރު ސަޖިދަކުރާ ތަނަށް‬
‫ނުވަތަ ފައިގެ އިނގިލިތަކުގެ ކޮޅަށް ބެލުމާއި މިކަންކަމެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬
‫އަބޫޙުމައިދުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ހަމަކަށަވަރުން‬
‫ބުރަކަށިފުޅު‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫ހިނދު‬ ‫ވަޑައިގަންނަވާ‬ ‫ރުކޫޢަށް‬ ‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ސީދާކުރައްވައެވެ‪ .‬އަދި އިސްތަށިފުޅު ނުމެ އުފުއްލަވައެވެ‪ .‬އަދި ތިރި ނުމެކުރައްވައި‬
‫އަދި‬ ‫)‪(2‬‬
‫މެއެވެ‪ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ދެއަތްޕުޅުން ދެކަކޫފުޅުގައި ހިފަހައްޓަވައެވެ‪".‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ޢަލީގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ރުކޫޢުގައި އޮންނަވާ ހިނދު އެކަލޭގެފާނުގެ ބުރަކަށިފުޅު މަތީ‬
‫ފެން ކަންވާރެއް ބެހެއްޓިއްޖެ ކަމުގައިވާނަމަ ފެންފޮދު ފައިބައިގެން ނުދާނެއެވެ‪) .‬އެބަހީ‬
‫)‪(3‬‬
‫ބުރަކަށިފުޅު އެހައިވެސް ތެދުކުރައްވައެވެ‪"(.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﰲ ﻣﺮﺍﺳﻴﻠﻪ‪.‬‬
‫‪113‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނ‪ .‬ރުކޫޢުގައި ކިޔުމަށް ތަފާތު ޒިކުރުތައް‬ ‫‪ު -10‬ރކ ޫ ުޢ ަގ އި ޒިކު ާ‬

‫ރއި ުދޢާކު ުރ ް‬
‫ވާރިދުވެގެން އައިސްފައިވެއެވެ‪ .‬ފަހެ މިބަޔާންކުރަނީ އޭގެ ތެރެއިން އެންމެ ޞައްޙަ‬
‫ގޮތުގައި ވާރިދުވެގެން އައިސްފައިވާ ޒިކުރުތަކެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޙުޛައިފާގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬އަހުރެން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އާއެކުގައި‬
‫ނަމާދުކުރީމެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނު ރުކޫޢުގައި ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪" .‬ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﺤﺎﹶﻥﹶ ﺭ‪‬ﺑﹺﻲ‪‬‬
‫ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﻈ‪‬ﻴ‪‬ﻢﹺ" }ތިން ފަހަރު ނުވަތަ އެއަށް ވުރެ ގިނަ ފަހަރު{ )މިއަޅާ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި‪،‬‬
‫ދެންފަހެ "ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﺤﺎﹶﻥﹶ ﺭ‪‬ﺑﹺﻲ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﻈ‪‬ﻴ‪‬ﻢﹺ‬ ‫)‪(1‬‬
‫މަތިވެރި‪ ،‬ﷲގެ ހުސްޠާހިރުވަންތަ ކަމާއެވެ!("‬
‫ﻭ‪‬ﺑﹺﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪ "‬މިގޮތަށް އެއްވެސް ޞައްޙަ ރިވާޔަތަކުން ސާބިތުވާކަށް ނެތެވެ‪" .‬ﻭ‪‬ﺑﹺﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪"‬‬
‫އިތުރުކޮށް އައިސްފައިވަނީ މުޅިންވެސް ޟަޢީފު ރިވާޔަތްތަކުގައެވެ‪.‬‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަލީގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ރުކޫޢުކުރައްވާ ހިނދު މިފަދައިން‬
‫ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪" .‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻟﹶﻚ‪ ‬ﺭ‪‬ﻛﹶﻌ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺑﹺﻚ‪ ‬ﺁﻣ‪‬ﻨ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻟﹶﻚ‪ ‬ﺃﹶﺳ‪‬ﻠﹶﻤ‪‬ﺖ‪ ‬ﺧ‪‬ﺸ‪‬ﻊ‪ ‬ﻟﹶﻚ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އޭ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﻲ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺑ‪‬ﺼ‪‬ﺮﹺﻱ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﺨ‪ّ‬ﻲ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻈﹶﻤ‪‬ﻲ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﺼ‪‬ﺒﹺﻲ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣﺎﹶ ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻘﹶﻞﱠ ﺑﹺﻪ‪ ‬ﻗﹶﺪ‪‬ﻣ‪‬ﻲ‪"‬‬
‫ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! މިއަޅާ އިބަﷲއަށް ރުކޫޢުކޮށްފީމެވެ‪ .‬އަދި މިއަޅާ‬
‫އިބަﷲއަށް އީމާންވެއްޖައީމެވެ‪ .‬އަދި މިއަޅާ އިބަﷲއަށް ބޯލަނބާ ކިޔަމަންވެއްޖައީމެވެ‪.‬‬
‫މިއަޅާގެ އިވުމާއި‪ ،‬މިއަޅާގެ ފެނުމާއި‪ ،‬މިއަޅާގެ ސިކުނޑިއާއި‪ ،‬މިއަޅާގެ ކައްޓާއި‪،‬‬
‫މިއަޅާގެ ގޮހޮރާއި‪ ،‬އަދި މިއަޅާގެ ފައިތިލަ އުފުއްލާދިން އެއްޗެއް )އެބަހީ ޖިސްމު( ވަނީ‬
‫އިބަރަސްކަލާނގެއަށް މަޑުމޮޅިވެ‪ ،‬ނިކަމެތި ވެގެންނެވެ‪".‬‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ރުކޫޢުގައާއި ސަޖިދާގައި މިފަދައިން‬
‫މާނައީ‪" :‬އެކަލާނގެ‬ ‫)‪(3‬‬
‫ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪" .‬ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﻮ‪‬ﺡ‪ ،‬ﻗﹸﺪ‪‬ﻭ‪‬ﺱ‪ ،‬ﺭ‪‬ﺏ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻼﹶﺋ‪‬ﻜﹶﺔ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻟﺮ‪‬ﻭ‪‬ﺡﹺ"‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺻﺤﺎﺏ ﺍﻟﺴ‪‬ﻨﻦ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﺣﺒﺎﹼﻥ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬
‫‪114‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ހުރިހާ އުނި ސިފަތަކަކުން ހުސްދުރުވެ ވޮޑިގެންވެއެވެ‪ .‬ހުރިހާ ޢައިބަކުން ހުސްޠާހިރުވެ‬

‫ވޮޑިގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލާނގެއީ މަލާއިކަތުންނާއި‪ ،‬ޖިބްރީލުގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެއެވެ‪".‬‬
‫ކިބައިން‬ ‫މާލިކުގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢައުފު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އެއްރެއަކު އަހުރެން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އެކުގައި‬
‫ނަމާދުކުރުމަށް ތެދުވެއްޖައީމެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނު ބަޤަރާ ސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވަން‬
‫ފެއްޓެވިއެވެ‪ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނު ރުކޫޢުގައި މިފަދައިން ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪" .‬ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﺤﺎﹶﻥﹶ‬
‫"ގަދަފަދަކަމާއި‪،‬‬ ‫މާނައީ‪:‬‬ ‫ﺫ‪‬ﻱ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﺒ‪‬ﺮ‪‬ﻭ‪‬ﺕ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻠﹶﻜﹸﻮ‪‬ﺕ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﻜ‪‬ﺒ‪‬ﺮﹺﻳﺎﹶﺀِ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﻈﹶﻤ‪‬ﺔ‪"‬‬
‫)‪(1‬‬

‫ވެރިކަމާއި‪ ،‬ބޮޑުކަމާއި‪ ،‬މަތިވެރިކަމުގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެ ހުސްޠާހިރުވަންތަ ކަމާއެވެ!"‬

‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ވަރަށް ގިނައިން ރުކޫޢުގައާއި‪ ،‬ސަޖިދާގައި‬
‫)‪(2‬‬
‫މިފަދައިން ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪" .‬ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﺤﺎﹶﻧ‪‬ﻚ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻨﺎﹶ ﻭ‪‬ﺑﹺﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﻙ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻏﹾﻔ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟ‪‬ﻲ‪"‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އިބަﷲގެ ހުސްޠާހިރުވަންތަ ކަމާއެވެ! އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! އޭ‬
‫އަޅަމެންގެ ވެރިރަސްކަލާކޮ! އަދި ހުރިހާ ޙަމްދުތަޢުރީފެއް އިބަﷲއަށް ލިބިވޮޑިގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! މިއަޅާއަށް ފާފަ ފުއްސަވާނދޭވެ!"‬
‫ދަންނައެވެ‪ .‬ރުކޫޢުގައި ޤުރުއާން ކިޔެވުމަކީ ޙަރާމްކަމެކެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ޢަލީގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫އަހުރެންނަށް‬ ‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫ކިޔެވުން‬ ‫ޤުރުއާން‬ ‫ސަޖިދާގައި‬ ‫"ރުކޫޢުގައާއި‪،‬‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢައްބާސްގެ ކިބައިން‬ ‫)‪(3‬‬
‫ނަހީކުރެއްވިއެވެ‪".‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺃﹶﻻﹶ ﻭ‪‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻲ‬
‫ﻧ‪‬ﻬﹺﻴﺖ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﺃﹶﻗﹾﺮ‪‬ﺃﹶ ﺍﻟﹾﻘﹸﺮ‪‬ﺁﻥﹶ ﺭ‪‬ﺍﻛ‪‬ﻌ‪‬ﺎ ﺃﹶﻭ‪ ‬ﺳ‪‬ﺎﺟﹺﺪ‪‬ﺍ‪ ،‬ﻓﹶﹶﺄﻣ‪‬ﺎ ﺍﻟﺮ‪‬ﻛﹸﻮﻉ‪ ‬ﻓﹶﻌ‪‬ﻈﱢﻤ‪‬ﻮﺍ ﻓ‪‬ﻴﻪ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺏ‪ ‬ﻋ‪‬ﺰ‪ ‬ﻭ‪‬ﺟ‪‬ﻞﱠ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﻣ‪‬ﺎ‬
‫މާނައީ‪" :‬ދަންނާށެވެ‪.‬‬ ‫)‪(4‬‬
‫ﺍﻟﺴ‪‬ﺠ‪‬ﻮﺩ‪ ‬ﻓﹶﺎﺟ‪‬ﺘ‪‬ﻬﹺﺪ‪‬ﻭﺍ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺪ‪‬ﻋ‪‬ﺎﺀِ‪ ،‬ﻓﹶﻘﹶﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﺠ‪‬ﺎﺏ‪ ‬ﻟﹶﻜﹸﻢ‪"‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪115‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ހަމަކަށަވަރުން ތިމަންކަލޭގެފާނަށް މާތްﷲ ވަނީ ރުކޫޢުގައާއި‪ ،‬ސަޖިދާގައި ޤުރުއާން‬

‫ކިޔަވައި ވިދާޅުވުން ނަހީކުރައްވާފައެވެ‪ .‬ފަހެ ރުކޫޢު ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ އެޙާލަތުގައި‬
‫އެޙާލަތުގައި‬ ‫ފަހެ‬ ‫ދަންނައެވެ‪.‬‬ ‫ސަޖިދަ‬ ‫އަދި‬ ‫މާތްކުރާށެވެ‪.‬‬ ‫ﷲ‬ ‫ތިޔަބައިމީހުން‬
‫ތިޔަބައިމީހުން ދުޢާކުރުމުގައި ހީވާގިވާށެވެ‪ .‬ފަހެ )ސަޖިދާގައި ތިޔަބައިމީހުން ކުރާ ދުޢާ(‬
‫ތިޔަބައިމީހުންނަށް އިޖާބަކޮށްދެވުން އެކަށީގެންވެއެވެ‪".‬‬
‫ރުކޫޢުން‬ ‫ދލު ަގއި ޒިކު ުރކު ުރ ް‬
‫ނ‪.‬‬ ‫ނއި‪ ،‬އި ުޢތި ާ‬
‫ނ ާ‬ ‫‪ު -11‬ރކ ޫ ުޢ ް‬
‫ނ ެތ ުދ ަވމު ް‬
‫ތެދުވަމުން އިމާމު މީހާ ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﷲُ ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﻩ ކިޔުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬މައުމޫމު‬
‫މީހާއަށް ދެގޮތަކަށް ކިޔުން ހުއްދައެވެ‪ .‬އެއީ ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﷲُ ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﻩ ނުވަތަ ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻨﺎﹶ ﻭ‪‬ﻟﹶﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬‬
‫ކިޔުމެވެ‪ .‬ނުވަތަ ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻨﺎﹶ ﻟﹶﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ކިޔުމެވެ‪ .‬ނުވަތަ ﺍﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻨﺎﹶ ﻟﹶﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ކިޔުމެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަނަސް ބުނު މާލިކުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ﺣﺪﻳﺚ ކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻞﹶ ﺍ ِﻹﻣ‪‬ﺎﻡ‪ ‬ﻟ‪‬ﻴ‪‬ﺆ‪‬ﺗ‪‬ﻢ‪ ‬ﺑﹺﻪ‪ ‬ﻓﹶﺈﹺﺫﹶﺍ ﻛﹶﺒ‪‬ﺮ‪‬‬
‫ﻓﹶ ﹶﻜﺒﹺّﺮ‪‬ﻭﺍ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺭ‪‬ﻛﹶﻊ‪ ‬ﻓﹶﺎﺭ‪‬ﻛﹶﻌ‪‬ﻮﺍ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﻗﹶﺎﻝﹶ ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﷲُ ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪ ‬ﻓﹶﻘﹸﻮﻟﹸﻮﺍ ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻨ‪‬ﺎ ﻭ‪‬ﻟﹶﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺇﹺﺫﹶﺍ‬
‫އޭނާއާ‬ ‫ލެއްވުނީ‬ ‫އިމާމު‬ ‫"ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﻓﹶﺎﺳ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺍ"‬ ‫ﺳ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪‬‬
‫އިޤްތިދާވެވުމަށްޓަކައެވެ‪ .‬ފަހެ އޭނާ ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ކިޔާ ހިނދު ތިޔަބައިމީހުންވެސް ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪‬‬
‫ކިޔާށެވެ‪ .‬އަދި އޭނާ ރުކޫޢުކުރާ ހިނދު ތިޔަބައިމީހުންވެސް ރުކޫޢުކުރާށެވެ‪ .‬އަދި އޭނާ‬
‫ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﷲُ ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﻩ ކިޔާ ހިނދު ތިޔަބައިމީހުން ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻨﺎﹶ ﻭ‪‬ﻟﹶﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ކިޔާށެވެ‪ .‬އަދި އޭނާ‬
‫ސަޖިދަކުރާ ހިނދު ތިޔަބައިމީހުންވެސް ސަޖިދަކުރާށެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬
‫އަބޫހުރައިރާ ރިވާކުރެއްވި ޙަދީޘުގައިވަނީ މިފަދައިންނެވެ‪" .‬ﻭ‪‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﻗﹶﺎﻝﹶ ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﷲُ ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އަދި އޭނާ )އިމާމު( ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﷲُ ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﻩ ކިޔާ ހިނދު‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﻓﹶﻘﹸﻮﻟﹸﻮﺍ ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻨ‪‬ﺎ ﻟﹶﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪"‬‬
‫ތިޔަބައިމީހުން ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻨﺎﹶ ﻟﹶﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ކިޔާށެވެ‪ ".‬އަދި ހަމަ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާ‬
‫ރިވާކުރެއްވި ޙަދީޘްފުޅެއްގައި ވަނީ މިފަދައިންނެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﻗﹶﺎﻝﹶ ﺍ ِﻹﻣ‪‬ﺎﻡ‪ ‬ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﷲُ ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪،‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﺣﺒﺎﹼﻥ‪.‬‬
‫‪116‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މާނައީ‪" :‬އަދި އިމާމު ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﷲُ ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﻩ ކިޔާ ހިނދު‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﻓﹶﻘﹸﻮﻟﹸﻮﺍ ﺍﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻨ‪‬ﺎ ﻟﹶﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪"‬‬
‫ތިޔަބައިމީހުން ﺍﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻨﺎﹶ ﻟﹶﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ކިޔާށެވެ‪".‬‬
‫ދެން އިޢުތިދާލުގައި އިމާމުވެސް މައުމޫމުންވެސް އަންނަނިވި ޒިކުރުތައްކުރުން‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޢަލީގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫މުސްތަޙައްބު‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ރުކޫޢުން ތެދުވެވަޑައިގަންނަ‬
‫ހިނދު ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﷲُ ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﻩ އޭ ވިދާޅުވެ މިފަދައިން ވިދާޅުވެއެވެ‪" .‬ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻨ‪‬ﺎ ﻟﹶﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻞﹾﺀَ‬
‫މާނައީ‪" :‬އޭ ހައްދަވާ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﺍﻟﺴ‪‬ﻤﺎﹶﻭ‪‬ﺍﺕ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻷَﺭ‪‬ﺽﹺ ﻭ‪‬ﻣﺎﹶ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻤﺎﹶ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻞﹾﺀَ ﻣﺎﹶ ﺷ‪‬ﺌﹾﺖ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺷ‪‬ﻲ‪‬ﺀٍ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪"‬‬
‫ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! އުޑުތަކާއި‪ ،‬ބިމާއި‪ ،‬އެދެމެދުގައި ވާހައި އެއްޗަކާއި އަދި އެއަށް‬
‫ފަހުވެސް އިބަﷲ އިރާދަކުރެއްވި އެއްޗެއް ފުރައި އިބަﷲއަށް ޙަމްދު ލިބިވޮޑިގެންވެއެވެ‪".‬‬
‫ކިބައިން‬ ‫އައުފާގެ‬ ‫އަބީ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢަބްދުﷲ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪) r‬އިޢުތިދާލުގައި( މިދުޢާ‬
‫ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪" .‬ﺍﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻟﹶﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻞﹾﺀَ ﺍﻟﺴ‪‬ﻤ‪‬ﺎﺀِ ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻞﹾﺀَ ﺍﻷَﺭ‪‬ﺽﹺ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻞﹾﺀَ ﻣ‪‬ﺎ ﺷ‪‬ﺌﹾﺖ‪‬‬
‫ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺷ‪‬ﻰ‪‬ﺀٍ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪ ،‬ﺍﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻃﹶﻬ‪‬ﺮ‪‬ﻧﹺﻲ ﺑﹺﺎﻟﺜﱠﻠﹾﺞﹺ ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﺒ‪‬ﺮ‪‬ﺩ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺎﺀِ ﺍﻟﹾﺒ‪‬ﺎﺭﹺﺩ‪ ،‬ﺍﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻃﹶﻬ‪‬ﺮ‪‬ﻧﹺﻲ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﺬﱡﻧ‪‬ﻮﺏﹺ‬
‫މާނައީ‪" :‬އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި‬ ‫)‪(3‬‬
‫ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﺨ‪‬ﻄﹶﺎﻳ‪‬ﺎ ﻛﹶﻤ‪‬ﺎ ﻳ‪‬ﻨ‪‬ﻘﱠﻰ ﺍﻟﺜﱠﻮ‪‬ﺏ‪ ‬ﺍﻷَﺑ‪‬ﻴ‪‬ﺾ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻮ‪‬ﺳ‪‬ﺦﹺ"‬
‫ރަސްކަލާކޮ! އުޑާއި‪ ،‬ބިމާއި‪ ،‬އަދި އެއަށް ފަހުވެސް އިބަﷲ އިރާދަކުރެއްވި އެއްޗެއް‬
‫ފުރައި އިބަﷲއަށް ޙަމްދު ލިބިވޮޑިގެންވެއެވެ‪ .‬އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ!‬
‫ސުނޯއާއި‪ ،‬ގަނޑުފެނާއި‪ ،‬ފިނިފެނުން މިއަޅާ ޠާހިރުކޮށްދެއްވާނދޭވެ! އޭ ހައްދަވާ‬
‫ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! ހަޑި މިލައިން ހުދު ހެދުން ސާފުކުރެވޭ ފަދައިން ކުށްތަކާއި‬
‫ފާފަތަކުން މިއަޅާ ޠާހިރުކޮށްދެއްވާނދޭވެ!"‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ސަޢީދުގެ‬ ‫އަބޫ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ ،r‬ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﷲُ ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﻩ އޭ ވިދާޅުވެ ދެން މިފަދައިން‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪117‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪" .‬ﺍﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻨ‪‬ﺎ ﻟﹶﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻞﹾﺀَ ﺍﻟﺴ‪‬ﻤﺎﹶﻭ‪‬ﺍﺕ‪ ‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻞﹾﺀَ ﺍﻷَﺭ‪‬ﺽﹺ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻞﹾﺀَ ﻣﺎﹶ‬
‫ﺷ‪‬ﺌﹾﺖ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺷ‪‬ﻲ‪‬ﺀٍ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪ .‬ﺃﹶﻫ‪‬ﻞﹶ ﺍﻟﺜﱠﻨﺎﹶﺀِ ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪ ،‬ﺃﹶﺣ‪‬ﻖ‪ ‬ﻣﺎﹶ ﻗﺎﹶﻝﹶ ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻛﹸﻠﱡﻨﺎﹶ ﻟﹶﻚ‪ ‬ﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪ ،‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻻﹶ‬
‫މާނައީ‪" :‬އޭ‬ ‫ﻣﺎﹶﻧﹺﻊ‪ ‬ﻟ‪‬ﻤﺎﹶ ﺃﹶﻋ‪‬ﻄﹶﻴ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻻﹶ ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﻄ‪‬ﻲ‪ ‬ﻟ‪‬ﻤﺎﹶ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻌ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻻﹶ ﻳ‪‬ﻨ‪‬ﻔﹶﻊ‪ ‬ﺫﹶﺍ ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﺪ‪ ّ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﺪ‪"‬‬
‫)‪(1‬‬

‫ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! އުޑުތަކާއި‪ ،‬ބިމާއި‪ ،‬އަދި އެއަށް ފަހުވެސް އިބަﷲ‬

‫އިރާދަކުރެއްވި އެއްޗެއް ފުރައި އިބަﷲއަށް ޙަމްދު ލިބިވޮޑިގެންވެއެވެ‪ .‬އޭ އެންމެހާ ރިވެތި‬
‫ޘަނާއަކާއި‪ ،‬އެންމެހާ މަތިވެރިކަމެއްގެ ވެރިރަސްކަލާކޮ! އަޅަކު ދަންނަވާނެ އެންމެ‬
‫ޙައްޤުވެގެންވާ ބަހަކީ މިއީއެވެ‪ .‬އަދި އަޅަމެން އެންމެންނަކީ އިބަﷲގެ އަޅުންނީމުއެވެ‪ .‬އޭ‬
‫ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! އިބަﷲ ދެއްވާ އެއްޗެއް މަނާކުރާނެ ފަރާތެއް‬
‫ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި އިބަﷲ މަނާކުރެއްވި އެއްޗެއް ދޭނެ އެހެން ފަރާތެއްވެސް ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އެއްވެސް ޤަދަރުވެރިޔަކަށް ނުވަތަ ނަސީބުވެރިޔަކަށް އޭނާގެ ޤަދަރުވެރިކަން ނުވަތަ‬
‫ނަސީބުވެރިކަން އިބަރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުން އެއްވެސް ފައިދާއެއް ނުކޮށްދޭނެއެވެ‪.‬‬
‫)ހަމައެކަނި ފައިދާކޮށްދޭނެ އެއްޗަކީ ޞާލިޙު ޢަމަލެވެ‪"(.‬‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޙުޛައިފަތު ބުނު ޔަމާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެއްރެއަކު އެކަލޭގެފާނު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އާ އެކު ދަމު ނަމާދުގައި ބައިވެރިވެ ވަޑައިގަތެވެ‪.‬‬
‫އަދި އެކަލޭގެފާނު ނަމާދުކުރެއްވި ގޮތް ބަޔާންކުރައްވަމުން ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ދެން އެކަލޭގެފާނު‬
‫ރުކޫޢުން ތެދުވެ ވަޑައިގެންނެވިއެވެ‪ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ އިޢުތިދާލު ގާތްގަނޑަކަށް ރުކޫޢާ‬
‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫އެއްވަރެވެ‪ .‬ދެން އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﻟ‪‬ﺮ‪‬ﺑﹺّﻲ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ،‬ﻟ‪‬ﺮ‪‬ﺑﹺّﻲ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪"‬‬
‫"ހަމައެކަނި ޙަމްދު ލިބިވޮޑިގެންވަނީ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެއަށެވެ‪.‬‬
‫ހަމައެކަނި ޙަމްދު ލިބިވޮޑިގެންވަނީ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެއަށެވެ‪".‬‬
‫ނ ެދ ަވ ަނ ަރކު ަޢ ަތ ް‬
‫ށ‬ ‫ސޖި ަދއި ް‬
‫ށ ދި ުއމުގެ ަކ ިއފި ްއ ަޔތާއި‪ަ ،‬‬ ‫‪ަ -12‬‬
‫ސޖި ަދ ައ ް‬
‫ދިއުމުގެ‬ ‫ސަޖިދައަށް‬ ‫ަކ ިއފި ްއ ަޔތު‪.‬‬ ‫ެތ ުދ ުވމުގެ‬ ‫ަރކު ަޢ ަތ ް‬
‫ށ‬ ‫ަހ ަތ ުރ ަވ ަނ‬ ‫ުނ ަވ ަތ‬
‫ދެކައިފިއްޔަތެއް ވާރިދުވެގެން އައިސްފައިވެއެވެ‪ .‬އެއީ ފުރަތަމަ ކަކޫ ޖައްސައި ދެން އަތް‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ ﻭﺍﻟﺪﺍﺭﻣﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﺣﺒﺎﻥ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪118‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ޖެއްސުމާއި‪ ،‬ފުރަތަމަ އަތް ޖައްސައި ދެން ކަކޫ ޖެއްސުމެވެ‪ .‬ފަހެ ޢިލްމުވެރިން ވަނީ‬
‫އެންމެ ރަނގަޅު ގޮތް ރާޖިޙު ކުރެއްވުމުގައި އިޚުތިލާފުވެ ވަޑައިގެންފައެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫މިމަސްއަލަ ބިނާވެގެންވަނީ ދެޙަދީޘެއްގެ މައްޗަށެވެ‪.‬‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ވާއިލު ބުނު ޙުޖުރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ހިނދު‬ ‫ވަޑައިގަންނަވާ‬ ‫"ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ސަޖިދައަށް‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬
‫އެކަލޭގެފާނުގެ ދެއަތްޕުޅުގެ ކުރިން ދެކަކޫފުޅު ޖައްސަވަނިކޮށް އަދި ތެދުވެވަޑައިގަންނަވާ‬
‫ހިނދު އެކަލޭގެފާނުގެ ދެކަކޫފުޅަށް ވުރެ ކުރިން ދެއަތްޕުޅު އުފުއްލަވަނިކޮށް އަހުރެން‬
‫)‪(1‬‬
‫ދެކުނީމެވެ‪".‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫އަބޫހުރައިރާގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺳ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﻓﹶﻼﹶ ﻳ‪‬ﺒ‪‬ﺮ‪‬ﻙ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކު‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﻛﹶﻤ‪‬ﺎ ﻳ‪‬ﺒ‪‬ﺮ‪‬ﻙ‪ ‬ﺍﻟﹾﺒ‪‬ﻌ‪‬ﲑ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻟﹾﻴ‪‬ﻀ‪‬ﻊ‪ ‬ﻳ‪‬ﺪ‪‬ﻳ‪‬ﻪ‪ ‬ﻗﹶﺒ‪‬ﻞﹶ ﺭ‪‬ﻛﹾﺒ‪‬ﺘ‪‬ﻴ‪‬ﻪ‪"‬‬
‫ސަޖިދައަށްދާ ހިނދު ޖަމަލު ބަނޑުޖަހާ ފަދައިން ސަޖިދައަށް ނުދާހުށިކަމެވެ‪ .‬އަދި އޭނާގެ‬
‫ދެކަކުލަށް ވުރެ ކުރިން ދެއަތް ޖައްސާ ހުށިކަމެވެ‪".‬‬
‫ދަންނައެވެ‪ .‬މިދެޙަދީޘަކީވެސް ސަނަދު މުޅިން ޞައްޙަ ދެޙަދީޘެއް ނޫނެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ އިމާމު ﺇﺑﺮﺍﻫﻴﻢ ﺍﻟﻨ‪‬ﺨﻌﻲ އާއި‪ ،‬އިމާމު ﺳﻔﻴﺎﻥ ﺍﻟﺜﹼﻮﺭﻱ އާއި‪ ،‬އިމާމު ﺇﺳﺤﺎﻕ ﺑﻦ ﺭﺍﻫﻮﻳﻪ‬
‫ފަދަ ބޭބޭކަލުން ރާޖިޙު ކުރައްވާފައިވަނީ ފުރަތަމަ‬ ‫އާއި‪ ،‬ﻋﻼﹼﻣﺔ ﺍﺑﻦ ﺍﻟﻘﻴ‪‬ﻢ ‪-‬ﺭﲪﻬﻢ ﺍﷲ‪-‬‬
‫ގޮތެވެ‪ .‬އަދި ފަހުގެ ޢިލްމުވެރިންގެ ތެރެއިން އެގޮތް ރާޖިޙު ކުރައްވާފައިވާ ބޭކަލުންގެ‬
‫ތެރޭގައި ﲰﺎﺣﺔ ﺍﻟﺸ‪‬ﻴﺦ ﻋﺒﺪ ﺍﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ ﺍﷲ ﺑﻦ ﺑﺎﺯއާއި ﺍﻟﺸ‪‬ﻴﺦ ﳏﻤ‪‬ﺪ ﺑﻦ ﺻﺎﱀ ﺍﻟﻌﺜﻴﻤﲔ ‪-‬ﺭﲪﻬﻤﺎ‬
‫ﺍﷲ‪ -‬ހިމެނިވަޑައިގަނެއެވެ‪.‬‬
‫އަދި އިމާމު ﻣﺎﻟﻚ އާއި‪ ،‬އިމާމު ﺃﻭﺯﺍﻋﻲ އާއި‪ ،‬އިމާމު ﺍﺑﻦ ﺣﺰﻡ އާއި‪ ،‬ﺍﳊﺎﻓﻆ ﺍﺑﻦ‬
‫ﺣﺠﺮ ‪-‬ﺭﲪﻬﻢ ﺍﷲ‪ -‬ފަދަ ބޭބޭކަލުން ރާޖިޙު ކުރައްވާފައިވަނީ ދެވަނަ ގޮތެވެ‪ .‬އަދި ފަހުގެ‬
‫ޢިލްމުވެރިންގެ ތެރެއިން އެގޮތް ރާޖިޙު ކުރައްވާފައިވާ ބޭކަލުންގެ ތެރޭގައި އިމާމު ﳏﻤ‪‬ﺪ ﺑﻦ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺻﺤﺎﺏ ﺍﻟﺴ‪‬ﻨﻦ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪119‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އާއި‪ ،‬ﻋﻼﹼﻣﺔ ﺍﻟﺸ‪‬ﻴﺦ ﳏﻤ‪‬ﺪ ﻧﺎﺻﺮ ﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ ‪-‬ﺭﲪﻬﻤﺎ ﺍﷲ‪-‬‬ ‫ﻋﻠﻲ ﺍﻟﺸ‪‬ﻮﻛﺎﱐ‬
‫ހިމެނިވަޑައިގަނެއެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ ޢިލްމުލް އުޞޫލުގައިވާ ފަދައިން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ބަސްފުޅަކާ‬
‫އެކަލޭގެފާނުގެ ޢަމަލުފުޅަކާ ތަޢާރުޟުވެއްޖެނަމަ އިސްކަން ދޭން ޖެހޭނީ ބަސްފުޅަށެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ވާއިލު ބުނު ޙުޖުރު ރިވާކުރައްވާފައި އެވަނީ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ގެ ޢަމަލުފުޅެވެ‪ .‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާ ރިވާކުރައްވާފައި އެވެނީ‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ބަސްފުޅެވެ‪ .‬އަދި އޭގެ އިތުރުން މިގޮތް ރާޖިޙު ކުރެއްވުމަށް އިމާމު‬
‫ބައިހަޤީ ރިވާކުރައްވާފައިވާ ޙަދީޘެއް ޝައިޚު އަލްބާނީ އެކަލޭގެފާނުގެ "ﺻﻔﺔ ﺻﻼﺓ ﺍﻟﻨ‪‬ﱯ" އެވެ‬
‫ކިޔުނު ފޮތުގައި ނަޤުލުކުރައްވާ ޞައްޙަ ކަމަށް ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬އެޙަދީޘަކީ "ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‬
‫‪ r‬ސަޖިދަކުރައްވާ ހިނދު ދެއަތްތިލަފުޅު މައްޗަށް އިޢުތިމާދު ކުރައްވައެވެ‪) .‬އެބަހީ‬
‫ދެއަތްތިލަފުޅު ފުރަތަމަ ޖައްސަވައެވެ‪ (.‬އަދި ދެއަތްތިލަފުޅު ފަތުރައިލައްވައެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ދެއަތްތިލަފުޅު ޤިބުލައަށް ކުރިމަތިކުރައްވައެވެ‪".‬‬
‫ދެންފަހެ ސަޖިދައިން ދެވަނަ ރަކުޢަތަށް ނުވަތަ ހަތަރުވަނަ ރަކުޢަތަށް‬
‫ތެދުވުމުގެ ކައިފިއްޔަތު ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ ތިން ކައިފިއްޔަތެއް ބަޔާންވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ފުރަތަމަ ގޮތަކީ ކަކޫ މަތީ ނުވަތަ މާކަޅުވާ މަތީ އަތްބާއްވައި‪ ،‬ކަކުލަށް ބާރުލާފައި‬
‫ތެދުވުމެވެ‪ .‬ދެވަނަ ގޮތަކީ އަތުގެ ބަނޑުފުށް ބިންމަތީގައި ވިއްދައި‪ ،‬އަތަށް ބާރުލާފައި‬
‫ތެދުވުމެވެ‪ .‬ތިންވަނަ ގޮތަކީ އަތް މުށްކަވާފައި ބިންމަތީގައި ވިއްދައި‪ ،‬އަތަށް ބާރުލާފައި‬
‫ތެދުވުމެވެ‪.‬‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޙުޖުރުގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ވާއިލު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ފަހެ‬
‫ސަޖިދައިން‬ ‫ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫"ﺭﺳﻮﻝ‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫މައްޗަށް‬ ‫ދެކަކޫފުޅު‬ ‫ބާރުލައްވައި‬ ‫ދެމާކަޅުވާފުޅަށް‬ ‫ހިނދު‬ ‫ތެދުވެވަޑައިގަންނަވާ‬
‫)‪(1‬‬
‫ތެދުވެވަޑައިގަންނަވައެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬

‫‪120‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ކިބައިން‬ ‫ޙުވައިރިޘުގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫މާލިކު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬

‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު މީސްތަކުންނަށް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނަމާދުކުރެއްވި ގޮތް‬
‫)‪(1‬‬
‫ދެއްކެވި އިރު ދެވަނަ ރަކުޢަތަށް ތެދުވެވަޑައިގެންނެވީ ބިންމަތީގައި އަތްވިއްދަވާފައެވެ‪".‬‬
‫އަދި ޝައިޚު އަލްބާނީ އެކަލޭގެފާނުގެ "ﺻﻔﺔ ﺻﻼﺓ ﺍﻟﻨ‪‬ﱯ" އެވެ ކިޔުނު ފޮތުގައި‬
‫ކަމަށް‬ ‫ޞައްޙަ‬ ‫ގެންނަވައި‬ ‫ރިވާޔަތެއް‬ ‫ޙަރުބީގެ‬ ‫އިބްރާހީމުލް‬ ‫އިސްޙާޤާއި‬ ‫އަބޫ‬
‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬އެރިވާޔަތުގައިވެއެވެ‪" .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢުމަރު‬
‫ސަޖިދައިން ތެދުވެވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު ފުށް މޮޑޭހެން އަތްޕުޅު ހައްދަވައި )އެބަހީ‬
‫ތެދުވެވަޑައިގަންނަވާ‬ ‫ވިއްދަވާފައި‬ ‫އަތްޕުޅު‬ ‫ބިންމަތީ‬ ‫ލައްޕަވައި(‬ ‫އިނގިލިފުޅުތައް‬
‫ކަމުގައިވިއެވެ‪ .‬އަދި ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬މިގޮތަށް ކަންތައް ކުރައްވަނިކޮށް‬
‫)‪(2‬‬
‫އަހުރެން ދެކުނީމެވެ‪".‬‬
‫ދަންނައެވެ‪ .‬މިމަސްއަލާގައި ވަރަށް ގިނަ ޢިލްމުވެރިން ރާޖިޙު ކަމަށް‬
‫ވިދާޅުވެފައިވަނީ ގައިބާރު ހުންނަ މީހާއަށް އެންމެ ރަނގަޅީ ކަކުލަށް ބާރުލާފައި ތެދުވުން‬
‫ކަމަށެވެ‪ .‬އަދި ގައިބާރު ދެރަ މީހާއަށް އެންމެ ރަނގަޅީ ބިންމަތީގައި އަތް ވިއްދާފައި‬
‫ތެދުވުން ކަމަށެވެ‪.‬‬
‫ދއިގެ ަހއި ައތު‪ .‬އެބަހީ ސަޖިދައިގެ ވާޖިބު މިންވަރު ފިޔަވައި‬ ‫‪ަ -13‬‬
‫ސޖި ަ‬
‫ސަޖިދާގައި ފުރިހަމަކުރަން ޖެހޭ ސިފަތަކެވެ‪ .‬ފަހެ ސަޖިދަ ޖަހާ ތާނގައި ނޭފަތާއި‪،‬‬
‫ނިތްކުރިއާއި‪ ،‬އަދި ދެއަތްތިލަ ރަނގަޅަށް ޖައްސަން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬އަދި ދެއަތްދަނޑި‬
‫ދެއަރިކައްޓާ ދުރުކުރަން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ވާއިލު ބުނު ޙުޖުރުގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ދެއަތްތިލަފުޅުގެ‬ ‫ނިތްކުރިފުޅު‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫ހިނދު‬ ‫ވަޑައިގަންނަވާ‬ ‫ސަޖިދައަށް‬
‫)‪(3‬‬
‫ދެމެދުގައިވާ ގޮތަށް ޖައްސަވައެވެ‪ .‬އަދި ދެއަތްޕުޅު ދެއަރިކަށިފުޅާ ދުރުކުރައްވައެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﻏﺮﻳﺐ ﺍﳊﺪﻳﺚ ﻹﺑﺮﺍﻫﻴﻢ ﺍﳊﺮﰊ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪121‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫޙުމައިދުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ސަޖިދައަށް ވަޑައިގަންނަވާ‬
‫ހިނދު އެކަލޭގެފާނުގެ ނޭފަތްޕުޅާއި ނިތްކުރިފުޅު ބިންމަތީގައި ރަނގަޅަށް ޖައްސަވައެވެ‪.‬‬
‫އަދި ދެއަތްޕުޅު ދެއަރިކަށިފުޅާ ދުރުކުރައްވައެވެ‪ .‬އަދި ދެއަތްތިލަފުޅު ދެކޮނޑުފުޅާ‬
‫)‪(1‬‬
‫ހަމާގައި ބާއްވަވައެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ ސަޖިދާގައި އޮންނަ އިރު ދެއަތްތިލަ ބާއްވާނީ ދެކަންފަތާ ހަމައިގައެވެ‪.‬‬
‫ނުވަތަ ދެކޮނޑާ ހަމައިގައެވެ‪ .‬މިދެގޮތް އިސްވެ ދިޔަ ދެޙަދީޘުން އެވަނީ ބަޔާންވެފައެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ ޢިލްމުވެރިން ދެޙަދީޘް ޖަމްޢުކުރައްވާ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬އަތްތިލަ ބޭއްވުން އެންމެ‬
‫ރަނގަޅީ އިނގިލިތަކުގެ ކޮޅު ކަންފަތުފޫޅާ ހަމައަށްވާ ގޮތަށް ކޮނޑާ ހަމައިގައެވެ‪ .‬އޭރުން‬
‫ދެޙަދީޘަށްވެސް ޢަމަލުކުރެވުނީއެވެ‪.‬‬
‫އަދި ސަޖިދާގައި އޮންނަ އިރު އަތުގެ އިނގިލިތައް ބަހައްޓާނީ ހުޅުވައިފައެވެ‪.‬‬
‫އަދި އެއް އިނގިލި އަނެއް އިނގިއްޔާ ޖެހޭ ވަރަށް ކައިރިކޮށްލައިފައެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ޙުޖުރުގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ވާއިލު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ރުކޫޢަށް ވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު އަތްޕުޅުގެ‬
‫ހިނދު‬ ‫ވަޑައިގަންނަވާ‬ ‫ސަޖިދައަށް‬ ‫އަދި‬ ‫ފޭކޮށްލައްވައެވެ‪.‬‬ ‫އިނގިލިފުޅުތައް‬
‫)‪(2‬‬
‫އިނގިލިފުޅުތައް ފިއްތަވައިލައްވައެވެ‪".‬‬
‫އަދި ސަޖިދާގައި އޮންނަ އިރު އަތުގެ އިނގިލިތަކުގެ ކޮޅު ބަހައްޓާނީ‬
‫ޤިބުލައަށެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫޙުމައިދުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ސަޖިދައަށް ވަޑައިގަންނަވާ‬
‫ހިނދު އަތްޕުޅު ފަތުރައި ނުލައްވާ )އެބަހީ އަތްދަނޑިފުޅު ބިންމަތީގައި ނުޖައްސަވައި(‬
‫އަދި އިނގިލިފުޅުތައް ނުމަޅުއްވައި އަތްތިލަފުޅު ޖައްސަވައެވެ‪ .‬އަދި ފައިންޕުޅުގެ‬
‫)‪(3‬‬
‫އިނގިލިފުޅުތައް ލަންބަވާ ޤިބުލައަށް ބަހައްޓަވައެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﺑﻦ ﺧﺰﳝﺔ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﻗﺎﻝ ﺣﺪﻳﺚ ﺣﺴﻦ ﺻﺤﻴﺢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﺍﺑﻦ ﺣﺒﺎﹼﻥ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪122‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ދުރުކޮށް‬ ‫އަރިކަށިން‬ ‫ޖެހޭނީ‬ ‫ބަހައްޓަން‬ ‫ދެއުޅަނބޮށި‬ ‫ދެއަތުގެ‬ ‫އަދި‬

‫ބިންމަތީގައި ނުޖެހޭ ވަރަށް އުފުއްލައިފައެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ބަރާއު ބުނު‬
‫ނ ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫ޢާޒިބުގެ ކިބައި ް‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺳ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪‬ﺕ‪ ‬ﻓﹶﻀ‪‬ﻊ‪ ‬ﻛﹶﻔﱠﻴ‪‬ﻚ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﺭ‪‬ﻓﹶﻊ‪ ‬ﻣ‪‬ﺮ‪‬ﻓﹶ ﹶﻘﻴ‪‬ﻚ‪ (1)"‬މާނައީ‪" :‬ތިބާ‬
‫ސަޖިދަކުރާ ހިނދު ތިބާގެ ދެއަތްތިލަ )ބިންމަތީގައި( ބާއްވާށެވެ‪ .‬އަދި ތިބާގެ ދެއުޅަނބޮށި‬
‫އުފުއްލާށެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަނަސްގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺍﻋ‪‬ﺘ‪‬ﺪ‪‬ﻟﹸﻮﺍ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺴ‪‬ﺠ‪‬ﻮﺩ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻻﹶ‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުން ސަޖިދާގައި‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﻳ‪‬ﺒ‪‬ﺴ‪‬ﻂﹾ ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﺫ‪‬ﺭ‪‬ﺍﻋ‪‬ﻴ‪‬ﻪ‪ ‬ﺍﻧ‪‬ﺒﹺﺴ‪‬ﺎﻁﹶ ﺍﻟﹾﻜﹶﻠﹾﺐﹺ"‬
‫ސީދާވާށެވެ‪) .‬އެބަހީ ބުރަކަށި ތެދުކުރާށެވެ‪ (.‬އަދި ކުއްތާ ފެތުރިގަނެގެން އޮންނަ‬
‫ފަދައިން ތިޔަބައިމީހުން ތިޔަބައިމީހުންގެ އަތްދަނޑިތައް ފަތުރައި ނުލާށެވެ‪".‬‬
‫އަދި ސަޖިދާގައި އޮންނަ އިރު ބަނޑާއި މާކަޅުވާ ފިތިގެން ނުވާނެއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ދެމާކަޅުވާވެސް ފިތިގެން ނުވާނެއެވެ‪ .‬ދެކަކޫ ބަހައްޓަން ޖެހޭނީ ދެކޮނޑާ ހަމަހަމައަށެވެ‪.‬‬
‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ފަހެ‬ ‫ނުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ފޭކޮށްގެންވެސް‬ ‫ބޮޑަށް‬ ‫ވުރެ‬ ‫އެއަށް‬
‫އަބޫޙުމައިދުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ދެމެދު‬ ‫ދެމާކަޅުވާފުޅުގެ‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫ހިނދު‬ ‫ވަޑައިގަންނަވާ‬ ‫ސަޖިދައަށް‬
‫ދުރުކޮށްލައްވައެވެ‪ .‬އެއީ ބަނޑުފުޅުގެ އެއްވެސް މިންވަރެއް މާކަޅުވާފުޅުގައި ނުޖެހޭ‬
‫)‪(3‬‬
‫ގޮތަށެވެ‪".‬‬
‫އަދި ސަޖިދާގައި ދެފައިތިލަ ބަހައްޓަން ޖެހޭނީ ދެފުންނާބު ޖެހޭ ގޮތަށް‬
‫ބިންމަތީގައި ވިއްދައިފައެވެ‪ .‬އަދި އިނގިލިތަކުގެ ކޮޅު ހުންނަން ޖެހޭނީ ޤިބުލައަށެވެ‪.‬‬
‫އެކަމަނާ‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫‪r‬‬ ‫ﺍﷲ‬ ‫ﺭﺳﻮﻝ‬ ‫ތަންމަތިކޮޅުން‬ ‫ތިމަންކަމަނާގެ‬ ‫"އެއްރެއަކު‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ގެއްލިވަޑައިގެންފިއެވެ‪ .‬ދެން ތިމަންކަމަނާ އަތްޕުޅު ޙަރަކާތްކުރައްވަން ފައްޓަވައިފީމެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬
‫‪123‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އެހިނދު ތިމަންކަމަނާއަށް ފެނިވަޑައިގަތީ އެކަލޭގެފާނު ސަޖިދައަށް އޮންނަވަނިކޮށެވެ‪.‬‬

‫)‪(1‬‬
‫ދެފުންނާބުފުޅުވަނީ ފިތިފައެވެ‪ .‬އަދި އިނގިލިފުޅުތަކުގެ ކޮޅުހުރީ ޤިބުލައަށެވެ‪".‬‬
‫ނޖެ ހޭ ޒިކު ުރ‪.‬‬
‫ދ ަގއި ކު ަރ ް‬
‫ސޖި ާ‬
‫ރއި ަ‬ ‫ނޖެހޭ ިމ ް‬
‫ނ ަވ ާ‬ ‫ނ ަނ ް‬
‫ދ ަގއި ޮއ ް‬ ‫‪ަ -14‬‬
‫ސޖި ާ‬
‫އިސްވެ ބަޔާންވެ ދިޔަ ފަދައިން ސަޖިދާގައި ފަރުޟުވެގެންވާ މިންވަރަކީ ހިނދުކޮޅެކެވެ‪.‬‬
‫ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވަނީ އެއީ ތަސްބީޙައެއް ކިޔޭހައި ހިނދުކޮޅެކެވެ‪ .‬އަދި އިމާމުވެ‬
‫ނަމާދުކުރާނަމަ މަދުވެގެން ތިން ފަހަރު ތަސްބީޙަ ކިޔޭ ވަރަށް ސަޖިދަ ދިގުކުރުން‬
‫ދިގުކުރުމަކީ‬ ‫ސަޖިދަ‬ ‫ކުރާނަމަ‬ ‫އެކަހެރިކޮށް‬ ‫އަދި‬ ‫ވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫މުސްތަޙައްބު‬
‫މުސްތަޙައްބު ވެގެންވާ ކަމެކެވެ‪ .‬ފަހެ އިމާމު ﺗﺮﻣﺬﻱ ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪ -‬ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫"ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުގައި މުސްތަޙައްބު ވެގެންވަނީ ތިން ފަހަރު ތަސްބީޙަ ކިޔޭ ވަރަށް‬
‫ވުރެ ސަޖިދަ ކުރު ނުކުރުމެވެ‪ ".‬އިމާމު ޝައުކާނީ ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪ -‬ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫"އެކަހެރިކޮށް ނަމާދުކުރާ މީހާ އޭނާ އެދޭ ވަރަކަށް ތަސްބީޙަ ކިޔާށެވެ‪ .‬އަދި އޭނާ‬
‫ތަސްބީޙަ ކިޔުން އިތުރުކުރި ވަރަކަށް އައުލާކަން ބޮޑުވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި އިމާމުވެ‬
‫ނަމާދުކުރާ މީހާވެސް މައުމޫމުންނަށް އުނދަގުލެއް ކަމުގައި ނުވާނަމަ ހަމައެފަދައެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺃﹶﻗﹾﺮ‪‬ﺏ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎ ﻳ‪‬ﻜﹸﻮﻥﹸ ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺭ‪‬ﺑﹺّﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﺳ‪‬ﺎﺟﹺﺪ‪،‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އަޅާ އޭނާގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެއާ އެންމެ ކުއްތަންވާ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﻓﹶﺄﹶﻛﹾ‪‬ﺜﺮ‪‬ﻭﺍ ﺍﻟﺪ‪‬ﻋ‪‬ﺎﺀَ"‬
‫ވަގުތަކީ އޭނާ ސަޖިދާގައި އޮންނަ ވަގުތެވެ‪ .‬ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން )ސަޖިދާގައި( ދުޢާކުރުން‬
‫ގިނަކުރާށެވެ‪".‬‬
‫ދެންފަހެ ސަޖިދާގައި ކުރަން ޖެހޭ ދުޢާތަކާއި ޒިކުރުތައް ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫ތަފާތު ދުޢާތަކާއި ޒިކުރުތައް ވާރިދުވެގެން އައިސްފައިވެއެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރެއިން އެންމެ‬
‫ޞައްޙަ ދުޢާތަކާއި ޒިކުރުތައް ތިރީގައި ބަޔާންކުރަމެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﺧﺰﳝﺔ ﰲ ﺻﺤﻴﺤﻪ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﻭﻭﺍﻓﻘﻪ ﺍﻟﺬﻫﱯ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬
‫‪124‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޙުޛައިފާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬

‫)‪(1‬‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ސަޖިދަކުރައްވާ ހިނދު ވިދާޅުވެއެވެ‪" .‬ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﺤﺎﹶﻥﹶ ﺭ‪‬ﺑﹺّﻲ‪ ‬ﺍﻷَﻋ‪‬ﻠﹶﻰٰ"‬
‫މާނައީ‪" :‬މިއަޅާ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި މަތިވެރި ރަސްކަލާނގެ ހުސްޠާހިރުވަންތަ‬
‫ކަމާއެވެ!" ފަހެ މަދުވެގެން ތިން ފަހަރު މިޒިކުރުކުރުމަށް ﺳﻨﻦ ﺃﰊ ﺩﺍﻭﺩ ގައާއި‪ ،‬ﺳﻨﻦ‬
‫ﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ގައާއި‪ ،‬ﺳﻨﻦ ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ގައި ވާރިދުވެގެން އައިސްފައިވެއެވެ‪ .‬ފަހެ މިޒިކުރުގެ‬
‫ފަހަތަށް ﻭ‪‬ﺑﹺﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﻩِ އިތުރުކުރުމަށް އެއްވެސް ޞައްޙަ ރިވާޔަތެއްގައި އައިސްފައެއް‬
‫ނުވެއެވެ‪.‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ރުކޫޢުގައާއި ސަޖިދާގައި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬މިދުޢާކުރެއްވުން‬
‫މާނައީ‪" :‬އިބަﷲގެ‬ ‫ގިނަކުރައްވައެވެ‪" .‬ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﺤﺎﹶﻧ‪‬ﻚ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻨﺎﹶ ﻭ‪‬ﺑﹺﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﻙ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻏﹾﻔ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟ‪‬ﻲ‪"‬‬
‫)‪(2‬‬

‫ހުސްޠާހިރުވަންތަ ކަމާއެވެ! އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! އޭ އަޅަމެންގެ‬

‫ވެރިރަސްކަލާކޮ! އަދި ހުރިހާ ޙަމްދުތަޢުރީފެއް އިބަﷲއަށް ލިބިވޮޑިގެންވެއެވެ‪ .‬އޭ ހައްދަވާ‬
‫ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! މިއަޅާއަށް ފާފަ ފުއްސަވާނދޭވެ!"‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ރުކޫޢުގައާއި‪ ،‬ސަޖިދާގައި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪.‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އެކަލާނގެ ހުރިހާ އުނި‬ ‫)‪(3‬‬
‫"ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﻮ‪‬ﺡ‪ ،‬ﻗﹸﺪ‪‬ﻭ‪‬ﺱ‪ ،‬ﺭ‪‬ﺏ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻼﹶﺋ‪‬ﻜﹶﺔ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻟﺮ‪‬ﻭ‪‬ﺡﹺ"‬
‫ހުސްޠާހިރުވެ‬ ‫ޢައިބަކުން‬ ‫ހުރިހާ‬ ‫ވޮޑިގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ހުސްދުރުވެ‬ ‫ސިފަތަކަކުން‬
‫ވޮޑިގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލާނގެއީ މަލާއިކަތުންނާއި‪ ،‬ޖިބްރީލުގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެއެވެ‪".‬‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަލީގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވާ‬ ‫ހިނދު‬ ‫ސަޖިދަކުރައްވާ‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ކަމުގައިވިއެވެ‪" .‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻟﹶﻚ‪ ‬ﺳ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪‬ﺕ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺑﹺﻚ‪ ‬ﺁﻣ‪‬ﻨ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻟﹶﻚ‪ ‬ﺃﹶ ‪‬ﺳﻠﹶﻤ‪‬ﺖ‪ ،‬ﺳ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪ ‬ﻭ‪‬ﺟ‪‬ﻬﹺﻲ‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﱠﺬ‪‬ﻱ‪‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺻﺤﺎﺏ ﺍﻟﺴ‪‬ﻨﻦ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬
‫‪125‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މާނައީ‪" :‬އޭ ހައްދަވާ‬ ‫)‪(1‬‬

‫ﺧ‪‬ﻠﹶﻘﹶﻪ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺻ‪‬ﻮ‪‬ﺭ‪‬ﻩ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺷ‪‬ﻖ‪ ‬ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﺑ‪‬ﺼ‪‬ﺮ‪‬ﻩ‪ ،‬ﺗ‪‬ﺒﺎﹶﺭ‪‬ﻙ‪ ‬ﺍﷲُ ﺃﹶﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﺨﺎﹶﻟ‪‬ﻘ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪"‬‬
‫ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! މިއަޅާ އިބަﷲއަށް ސަޖިދަކޮށްފީމެވެ‪ .‬އަދި މިއަޅާ އިބަﷲއަށް‬
‫އީމާންވެއްޖައީމެވެ‪ .‬އަދި މިއަޅާ އިބަﷲއަށް ބޯލަނބައި ކިޔަމަންވެއްޖައީމެވެ‪ .‬މިއަޅާގެ‬
‫މޫނު ހައްދަވާ އެމޫނު ބުރުސޫރަކުރައްވާ އެމޫނުގެ އިވުމާއި‪ ،‬ފެނުން ހާމަކޮށްދެއްވި‬
‫ފަރާތަށް މިއަޅާގެ މޫނު ސަޖިދަ ކޮށްފިއެވެ‪ .‬ﷲގެ މަތިވެރި ކަމާއެވެ! އެކަލާނގެއީ އެންމެ‬
‫ރިވެތިކޮށް ހައްދަވާ ޚަލްޤުކުރައްވާ ފަރާތެވެ‪".‬‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢައުފު ބުނު މާލިކުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ސަޖިދާގައި ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪" .‬ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﺤﺎﹶﻥﹶ‬
‫"ގަދަފަދަކަމާއި‪،‬‬ ‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﺫ‪‬ﻱ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﺒ‪‬ﺮ‪‬ﻭ‪‬ﺕ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻠﹶﻜﹸﻮ‪‬ﺕ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﻜ‪‬ﺒ‪‬ﺮﹺﻳﺎﹶﺀِ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﻈﹶﻤ‪‬ﺔ‪"‬‬
‫ވެރިކަމާއި‪ ،‬ބޮޑުކަމާއި‪ ،‬މަތިވެރިކަމުގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެ ހުސްޠާހިރުވަންތަ ކަމާއެވެ!"‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫އަބޫހުރައިރާގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ސަޖިދާގައި ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪" .‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އޭ ހައްދަވާ‬ ‫)‪(3‬‬
‫ﺍﻏﹾﻔ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟ‪‬ﻲ‪ ‬ﺫﹶﻧ‪‬ﺒﹺﻲ‪ ‬ﻛﹸﻠﱠﻪ‪ ،‬ﺩ‪‬ﻗﱠﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﺟﹺﻠﱠﻪ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﻭ‪‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﺁﺧ‪‬ﺮ‪‬ﻩ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻼﹶﻧﹺﻴ‪‬ﺘ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﺳ‪‬ﺮ‪‬ﻩ‪"‬‬
‫ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! މިއަޅާގެ ހުރިހާ ފާފަތަކެއް ފުއްސަވާނދޭވެ! އޭގެ ކުދި‬
‫ފާފަތަކާއި ބޮޑެތި ފާފަތަކެވެ‪ .‬އަދި ފުރަތަމަ ފާފައާއި އެންމެ ފަހުގެ ފާފައެވެ‪.‬‬
‫ފާޅުވެގެންވާ ފާފައާއި ސިއްރުވެ ވަންހަނާ ވެގެންވާ ފާފައެވެ‪".‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫ތިމަންކަމަނާއަށް‬ ‫ތަންމަތިކޮޅުން‬ ‫ތިމަންކަމަނާގެ‬ ‫އެއްރެއަކު‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަމަނާ‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެއްލިވަޑައިގެންފިއެވެ‪ .‬ދެން ތިމަންކަމަނާ އަތްޕުޅުން އެކަލޭގެފާނު‬
‫ގޮސް(‬ ‫ދަށުން‬ ‫)ފަރުދާގެ‬ ‫އަތްޕުޅު‬ ‫ތިމަންކަމަނާގެ‬ ‫ފައްޓަވައިފީމެވެ‪.‬‬ ‫ހޯއްދަވަން‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺻﺤﺎﺏ ﺍﻟﺴ‪‬ﻨﻦ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ ﻭﺃﲪﺪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪ .‬މިޒިކުރު ސަޖިދާގައި އެކަލޭގެފާނު ކުރެއްވި ކަމަށް‬
‫އައިސްފައިވަނީ ﺳﻨﻦ ﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ގައެވެ‪ .‬ﺳﻨﻦ ﺃﰊ ﺩﺍﻭﺩ އާއި ﻣﺴﻨﺪ ﺃﲪﺪ ގައި އައިސްފައިވަނީ މިޒިކުރު ރުކޫޢުގައި‬
‫އެކަލޭގެފާނު ކުރެއްވި ކަމަށެވެ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﺑﻦ ﺣﺒﺎﹼﻥ ﻭﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ‪.‬‬
‫‪126‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ޖެހިވަޑައިގަތީ އެކަލޭގެފާނުގެ ފައިންޕުޅުގައެވެ‪ .‬އޭރު އެކަލޭގެފާނު އޮންނެވީ މިސްކިތުގައި‬

‫ސަޖިދާގައެވެ‪ .‬އަދި ދެފައިންޕުޅު ހުރީ ވިއްދަވައިފައެވެ‪ .‬އަދި ވިދާޅުވަމުން ދިޔައެވެ‪.‬‬
‫"ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻧﹺّﻲ‪ ‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺫﹸ ﺑﹺﺮﹺﺿﺎﹶﻙ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺳ‪‬ﺨ‪‬ﻄ‪‬ﻚ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺑﹺﻤ‪‬ﻌﺎﹶﻓﺎﹶﺗ‪‬ﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻋ‪‬ﻘﹸﻮ‪‬ﺑ‪‬ﺘ‪‬ﻚ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺫﹸ ﺑﹺﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻚ‪ ،‬ﻻﹶ‬
‫"އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺃﹸﺣ‪‬ﺼ‪‬ﻲ‪ ‬ﺛﹶﻨﺎﹶﺀً ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻚ‪ ،‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﻛﹶﻤﺎﹶ ﺃﹶﺛﹾﻨ‪‬ﻴ‪‬ﺖ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰٰ ﻧ‪‬ﻔﹾﺴِﻚ‪"‬‬
‫ރަސްކަލާކޮ! ހަމަކަށަވަރުން މިއަޅާ އިބަﷲގެ ރުހިވޮޑިގަތުމުގެ ސިފަފުޅު މެދުވެރިކޮށް‬
‫އިބަﷲގެ ކޯފާއިން ރައްކާތެރި ކޮށްދެއްވުމަށް އެދި ދަންނަވަމެވެ‪ .‬އަދި އިބަﷲގެ‬
‫ޢަފޫކުރެއްވުގެ ސިފަފުޅު މެދުވެރިކޮށް އިބަﷲގެ ޢުޤޫބާތުން ރައްކާތެރި ކޮށްދެއްވުމަށް އެދި‬
‫ދަންނަވަމެވެ‪ .‬އަދި އިބަﷲގެ ޙަޟްރަތުންވާ ނުރުހުމަކުން ނުވަތަ ﻋﺬﺍﺏ ން ރައްކާތެރި‬
‫ކޮށްދެއްވުމަށް އެދި އިބަﷲގެ ޙަޟްރަތަށް ދަންނަވަމެވެ‪ .‬އިބަﷲއަށް ދަންނަވަން ޖެހޭ‬
‫ތަޢުރީފާއި ޘަނާ މިއަޅާއަށް ޢަދަދު ނުކުރެވޭހައި ގިނައެވެ‪ .‬އިބަﷲއީ‪ ،‬އިބަﷲގެ އަމިއްލަ‬
‫ޒާތުފުޅަށް ޘަނާ ވަޙީކުރެއްވި ފަދައިން ޘަނާ ލިބިވޮޑިގެންވާ ފަރާތެވެ‪".‬‬
‫ނ ެޖހޭ ޮގތް ައ ި‬
‫ދ ެއ ަމ ޤާމު ަގ ިއ‬ ‫ނ ަނ ް‬ ‫‪ެ -15‬ދ ަ‬
‫ސޖި ަދ ެދ ެމ ުދ ިއ ުނމާއި‪ި ،‬އ ް‬
‫ނ‪ .‬ދެސަޖިދަ ދެމެދުގައި އިށީނދެ މަޑުކޮށްލުމަކީ މުސްތަޙައްބު ވެގެންވާ‬
‫ުދޢާކު ުރ ް‬
‫ކަމެކެވެ‪ .‬ދެންފަހެ ދެސަޖިދަ ދެމެދުގައި އިށީނދެ އިނުމަށް‪ ،‬ދެގޮތެއް ވާރިދުވެގެން‬
‫ކަނާތުފައިގެ‬ ‫ލަންބައި‪،‬‬ ‫ކަކުލުހުޅުން‬ ‫ދެފައި‬ ‫ގޮތަކީ‬ ‫ފުރަތަމަ‬ ‫އައިސްފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫އިނގިލިތަކުގެ ކޮޅު ޤިބުލައަށްވާ ގޮތަށް ވިއްދައި‪ ،‬ވާތުފައިގެ ކުޑަކަޅުވާ މައްޗަށް ބުރަވެ‬
‫އިނުމެވެ‪ .‬މިގޮތަށް އިނުމަށް ކިޔަނީ އިފްތިރާޝަށް އިނުމެވެ‪ .‬ދެވަނަ ގޮތަކީ ދެފައި‬
‫ކަކުލުހުޅުން ލަންބައި‪ ،‬ދެފައިގެ އިނގިލިތަކުގެ ކޮޅު ޤިބުލައަށްވާ ގޮތަށް ވިއްދައި‪،‬‬
‫ދެފުންނާބުގެ މައްޗަށް ބުރަވެ އިނުމެވެ‪ .‬މިގޮތަށް އިނުމަށް ޢަރަބި ބަހުން ކިޔަނީ‬
‫ﻹﻗﹾﻌﺎﹶﺀ" އެވެ‪.‬‬
‫"ﺍ ِ‬
‫ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪)" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ދެސަޖިދަ ދެމެދުގައާއި ފުރަތަމަ އައްތަޙިއްޔާތަށް‬
‫އިށީނދެ ވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު( އެކަލޭގެފާނުގެ ވާތުފައިންޕުޅު ފަތުރައިލައްވާ )އެބަހީ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺻﺤﺎﺏ ﺍﻟﺴ‪‬ﻨﻦ‪.‬‬

‫‪127‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އަދި‬ ‫ވަޑައިގަންނަވައި‬ ‫އިށީނދެ‬ ‫އެފައިންޕުޅު މަތީ‬ ‫ލަންބަވާލައްވައި(‬ ‫ފަހަތްޕުޅަށް‬

‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫ ޙުމައިދު‬ ‫)‪(1‬‬
‫ކަނާތުފައިންޕުޅު ވިއްދަވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪".‬‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނަމާދުކުރެއްވި ގޮތް ބަޔާންކުރެއްވި ޙަދީޘުގައިވެއެވެ‪" .‬ދެން އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވާތުފައިންޕުޅު ލަންބަވާލައްވައި އެފައިންޕުޅު މަތީ އިށީނދެ ވަޑައިގެންނެވިއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ކޮންމެ ކަށިކޮޅެއް އޭގެ މަޙައްލަށް ރުޖޫޢަވެއްޖައުމަށް ދާންދެން އެކަލޭގެފާނު ބުރަކަށިފުޅު‬
‫)‪(2‬‬
‫ސީދާކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން ދެވަނަ ސަޖިދައަށް ވަޑައިގެންނެވިއެވެ‪".‬‬
‫ﻃﺎﻭﻭﺱ ‪-‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪ -‬ވިދާޅުވިއެވެ‪) .‬ދެސަޖިދަ ދެމެދުގައި( ދެފުންނާބު‬
‫މައްޗަށް ބުރަވެ އިށީނދެ ތިބުމާ ބެހޭ ގޮތުން އަހުރެމެން މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬
‫ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢައްބާހާ ސުވާލުކުރުމުން އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬އެއީ ސުންނަތް‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޢުމަރުގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢަބްދުﷲ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬ ‫)‪(3‬‬
‫ގޮތެކެވެ‪".‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪" .‬ހަމަކަށަވަރުން އެކަލޭގެފާނު ފުރަތަމަ ސަޖިދައިން ތެދުވެވަޑައިގަންނަވާ‬
‫)‪(4‬‬
‫ހިނދު އިނގިލިފުޅުތަކުގެ ބާރުގައި އިންނަވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ ދެސަޖިދަ ދެމެދުގައި ކިޔުމަށް ދެދުޢާއެއް ޞައްޙަ ގޮތުގައި ވާރިދުވެގެން‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޔަމާނުގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޙުޛައިފަތު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އައިސްފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ދެސަޖިދަ‬
‫މާނައީ‪" :‬އަޅު‬ ‫)‪(5‬‬
‫ދެމެދުގައި ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪" .‬ﺭ‪‬ﺏﹺّ ﺍﻏﹾﻔ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟ‪‬ﻲ‪ ،‬ﺭ‪‬ﺏﹺّ ﺍﻏﹾﻔ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟ‪‬ﻲ‪"‬‬
‫ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! މިއަޅާއަށް ފާފަ ފުއްސަވާނދޭވެ! އަޅު ހައްދަވާ‬
‫ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! މިއަޅާއަށް ފާފަ ފުއްސަވާނދޭވެ!"‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޢައްބާސްގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢަބްދުﷲ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ދެސަޖިދަ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ‪.‬‬
‫‪ (5‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪128‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ދެމެދުގައި ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪" .‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻏﹾﻔ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟ‪‬ﻲ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﻨﹺﻲ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﻫ‪‬ﺪ‪‬ﻧﹺﻲ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﺟ‪‬ﺒ‪‬ﺮ‪‬ﻧﹺﻲ‪،‬‬

‫މާނައީ‪" :‬އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ!‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﻭ‪‬ﻋﺎﹶﻓ‪‬ﻨﹺﻲ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﺭ‪‬ﺯ‪‬ﻗﹾﻨﹺﻲ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﺭ‪‬ﻓﹶﻌ‪‬ﻨﹺﻲ‪"‬‬
‫މިއަޅާއަށް ފާފަ ފުއްސަވާނދޭވެ! އަދި މިއަޅާއަށް ރަޙްމަތް ލައްވާނދޭވެ‪ .‬އަދި މިއަޅާއަށް‬
‫ހިދާޔަތް ދައްކަވާނދޭވެ! އަދި މިއަޅާގެ އުނިކަންތައް ފޫބައްދަވާ ދެއްވާނދޭވެ! އަދި‬
‫ދެއްވާނދޭވެ‪ .‬އަދި މިއަޅާއަށް ރިޒުޤު ދެއްވާނދޭވެ‪ .‬އަދި‬ ‫މިއަޅާއަށް ފުރިހަމަ ﻋﺎﻓﻴﺔ‬
‫މިއަޅާ މަތިވެރި ކުރައްވާނދޭވެ‪".‬‬
‫ދެވަނަ‬ ‫ރަކުޢަތުގެ‬ ‫ފުރަތަމަ‬ ‫އެބަހީ‬ ‫ރޙާ‪.‬‬
‫ިސ ިތ ާ‬ ‫‪ -16‬ޖަލް ަ‬
‫ސތުލް އ ް‬
‫ސަޖިދައިން ތެދުވެ‪ ،‬ދެވަނަ ރަކުޢަތަށް ތެދުވުމުގެ ކުރިން‪ ،‬ހިނދުކޮޅަކު އިށީނދެ‬
‫މަޑުކޮށްލުމެވެ‪ .‬އަދި ތިންވަނަ ރަކުޢަތުގެ ދެވަނަ ސަޖިދައިން ތެދުވެ‪ ،‬ހަތަރުވަނަ‬
‫ރަކުޢަތަށް ތެދުވުމުގެ ކުރިން‪ ،‬ހިނދުކޮޅަކު އިށީނދެ މަޑުކޮށްލުމެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި މާލިކު ބުނު ޙުވައިރިޘުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލެގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނަމާދުގެ ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައި ނުވަތަ ތިންވަނަ‬
‫ހަމަޖެހި‬ ‫އިށީނދެ‬ ‫ތެދުވެވަޑައިގެން‪،‬‬ ‫ސަޖިދައިން‬ ‫ދެވަނަ‬ ‫ހިނދު‪،‬‬ ‫ރަކުޢަތުގައިވާ‬
‫ވަޑައިގެންފުމަށް ދާންދެން‪ ،‬ދެވަނަ ރަކުޢަތަށް ނުވަތަ ހަތަރުވަނަ ރަކުޢަތަށް ތެދުވެ ވަޑައި‬
‫މިކަމުގެ ޙުކުމާ މެދު ޢިލްމުވެރިންވަނީ ޢިޚުތިލާފުވެ ވަޑައިގެންފައެވެ‪.‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫ނުގަންނަވައެވެ‪".‬‬
‫ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ އެއީ މުސްތަޙައްބު ކަމެއް ކަމަށެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް‬
‫ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ އެއީ މުސްތަޙައްބު ވެގެންވާ ކަމެއް ނޫން ކަމަށެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް‬
‫ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ މުސްކުޅިވެ ގައިބާރު ދެރަވެފައިވާ މީހާއަށް މުސްތަޙައްބެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އެނޫން މީހުންނަށް މުސްތަޙައްބު ވެގެން ނުވެއެވެ‪ .‬އިމާމު ޝާފިޢީ ވިދާޅުވެފައިވަނީ އެއީ‬
‫މުސްތަޙައްބު ކަމެއް ކަމަށެވެ‪ .‬އަދި އިމާމު އަޙުމަދު ދެގޮތަށް ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬އެކަމަކު‬
‫އެކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިންވެސް މަޝްހޫރުވެފައިވަނީ އެއީ މުސްތަޙައްބު ކަމެއް ކަމަށެވެ‪.‬‬
‫ޙަނަފީމަޒުހަބުގެ ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވަނީ އެއީ މުސްތަޙައްބު ކަމެއް ނޫން ކަމަށެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﺇﻻ ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬
‫‪129‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ﺍﻟﺸ‪‬ﻴﺦ ﳏﻤ‪‬ﺪ ﺑﻦ ﺻﺎﱀ ﺍﻟﻌﺜﻴﻤﲔ ‪-‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪ -‬ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬އަހުރެން ދެކޭ ގޮތުގައި‬
‫މިމަސްއަލާގައި ވަނީ ތިން ހާލަތެކެވެ‪ .‬ފުރަތަމަ ޙާލަތަކީ އެކަމަށް ބޭނުން ޖެހިފައިވާ‬
‫މީހުންނަށް )އެބަހީ ގައިބާރު ދެރަ މީހުންނަށް( އެކަން ޝަރުޢުވެގެންވުމެވެ‪ .‬މިކަމާ މެދު‬
‫އެއްވެސް ޚިލާފެއް ނެތެވެ‪ .‬ދެވަނަ ޙާލަތަކީ މުޠުލަޤުކޮށް )އެބަހީ އެއްވެސް ޤައިދެއް‬
‫ނެތި( ޝަރުޢުވެގެންވުމެވެ‪ .‬މިގޮތް ރާޖިޙުވުންވެސް ދުރެއް ނޫނެވެ‪ .‬އަދި ތިންވަނަ‬
‫ޙާލަތަކީ އެއްގޮތަކަށްވެސް އެކަން ޝަރުޢުވެގެން ނުވުމެވެ‪ .‬މިގޮތް އަހުރެން ދެކޭ ގޮތުގައި‬
‫ޙަދީޘުން‬ ‫ޞައްޙަ‬ ‫އެޢަމަލު‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫އެހެނީ‬ ‫ޟަޢީފުވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ސާބިތުވެގެންވެއެވެ‪ .‬ދެން ސުވާލު އުފެދިގެންވަނީ އެކަން ސާބިތުވެގެންވަނީ އެކަމަށް‬
‫ބޭނުން ޖެހިފައި ތިބި މީހުންނަށްހޭ؟ ނުވަތަ އެންމެންނަށްހޭ؟ އަހުރެންނަށް ކުޑަކޮށް‬
‫ބުރަވެވެނީ އެކަމަށް ބޭނުން ޖެހިފައި ތިބިމީހުންނަށް )އެބަހީ ބަލިކަށި މީހުންނަށް( އެކަން‬
‫)‪(1‬‬
‫ސާބިތުވެގެންވާ ކަމަށެވެ‪".‬‬
‫ޖހޭ ޮގތް‪ .‬އެބަހީ ފުރަތަމަ އައްތަޙިއްޔާތަށާއި‬
‫ނެ‬‫ނ ަނ ް‬
‫ށ އި ް‬ ‫‪ަ -17‬ތ ަ‬
‫ޝ ްއ ުހ ަދ ް‬
‫ފަހު އައްތަޙިއްޔާތަށް އިންނަން ޖެހޭ ގޮތެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬އެއީ ފުރަތަމަ އައްތަޙިއްޔާތަށް އިންނަ ގޮތެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ށ ިއ ުނ ް‬
‫ޝ ް‬ ‫އިފް ިތ ާ‬
‫ރ ަ‬
‫ދެސަޖިދަ ދެމެދު އިންނަ ގޮތްވެސް މެއެވެ‪ .‬އެއީ ދެފައި ކަކުލުހުޅުން ލަންބައި‬
‫ކަނާތުފައިގެ އިނގިލިތަކުގެ ކޮޅު ޤިބުލައަށްވާ ގޮތަށް ވިއްދައި ވާތުފައިގެ ކުޑަކަޅުވާ‬
‫މައްޗަށް ބުރަވެ އިނުމެވެ‪ .‬ދެން މިގޮތަށް އިންނަ އިރު އަތް ބާއްވަން ޖެހޭ ގޮތް‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޢުމަރުގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢަބްދުﷲ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ފަހެ‬ ‫ދަންނައެވެ‪.‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ތަޝައްހުދަށް‬
‫އިށީނދެ ވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު ވާތުއަތްޕުޅު ވާތު ކަކޫފުޅު މަތީ ބާއްވަވައެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ކަނާތު އަތްޕުޅު ކަނާތު ކަކޫފުޅު މަތީ ބާއްވަވައެވެ‪ .‬އަދި ކަނާތު ބޮޑުވައި އިނގިލިފުޅު‬
‫ޝަހާދަތް އިނގިލިފުޅުގެ ބުޑުގައި ޖައްސަވައި ޝަހާދަތް އިނގިލިފުޅުން އިޝާރަތްކުރައްވާ‬

‫‪" (1‬ﺻﻔﺔ ﺻﻼﺓ ﺍﻟﻨ‪‬ﱯ ‪ "r‬ﻟﻠﻌﺜﻴﻤﲔ‪.‬‬

‫‪130‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އަދި އެހެން ރިވާޔަތެއްގައިވެއެވެ‪" .‬ޝަހާދަތް އިނގިލިފުޅު ފިޔަވައި‬ ‫)‪(1‬‬

‫ކަމުގައިވިއެވެ‪".‬‬
‫އެހެން ހުރިހާ އިނގިލިފުޅެއް ލައްޕަވައި ޝަހާދަތް އިނގިލިފުޅުން އިޝާރަތްކުރައްވާ‬
‫ޝަހާދަތް އިނގިލި ބައިންދާން ޖެހޭ އަދި އެހެން ގޮތެއްވެސް‬ ‫)‪(2‬‬
‫ކަމުގައިވިއެވެ‪".‬‬
‫ސާބިތުވެގެންވެއެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ވާއިލު ބުނު ޙުޖުރުގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އެކަލޭގެފާނުގެ‬
‫ވާތު އަތްތިލަފުޅު އެކަލޭގެފާނުގެ މާކަޅުވާފުޅު މަތީ އަދި ވާތު ކަކޫފުޅު މަތީ ބޭއްވެވިއެވެ‪.‬‬
‫އަދި ކަނާތު އުޅަނބޮށިފުޅު ކަނާތު މާކަޅުވާފުޅާ ދިމާވާ ގޮތަށް ބެހެއްޓެވިއެވެ‪ .‬ދެން‬
‫ކަނާތު އިނގިލިފުޅުތައް ލައްޕަވައި ބޮޑުވައި އިނގިލިފުޅާއި މެދު އިނގިލިފުޅުން ބޮޅަކަށްވާ‬
‫ފަހެ‬ ‫އިޝާރަތްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫އިނގިލިފުޅުން‬ ‫ޝަހާދަތް‬ ‫އަދި‬ ‫ހެއްދެވިއެވެ‪.‬‬ ‫ގޮތަށް‬
‫އެކަލޭގެފާނުގެ ޝަހާދަތް އިނގިލިފުޅުން އިޝާރަތްކުރައްވާ ދުޢާކުރައްވަނިކޮށް އަހުރެން‬
‫)‪(3‬‬
‫ދުށީމެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ ޝާފިޢީ މަޒުހަބުގައި ޝަހާދަތް އިނގިލިން އިޝާރަތްކުރަން ޖެހެނީ‬
‫ހަމައެކަނި "ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ" މިކަލިމައަށެވެ‪ .‬އަދި ޙަނަފީ މަޒުހަބުގައި އިޝާރަތްކުރަން ޖެހެނީ‬
‫ހަމައެކަނި "ﻻﹶ" އަށެވެ‪ .‬ދެން އިނގިލި އުފުލަންވެސް ނުޖެހެއެވެ‪ .‬އަދި މާލިކީ‬
‫އެއީ‬ ‫އަދި‬ ‫ވާތްފަރާތަށެވެ‪.‬‬ ‫ކަނާތްފަރާތަށާއި‬ ‫ޖެހެނީ‬ ‫އިޝާރަތްކުރަން‬ ‫މަޒުހަބުގައި‬
‫ސަލާމްދީފުމަށް ދާންދެނެވެ‪ .‬އަދި ޙަންބަލީ މަޒުހަބުގައި އިޝާރަތްކުރަން ޖެހެނީ ﷲގެ‬
‫ނަންފުޅުގަނެވޭ ކޮންމެ ހިނދެއްގައެވެ‪.‬‬
‫ބިނާކޮށް‬ ‫މައްޗަށް‬ ‫ދަލީލެއްގެ‬ ‫އެއްވެސް‬ ‫މިޙައްދުތަކަކީ‬ ‫ދަންނައެވެ‪.‬‬
‫ކަނޑައެޅިފައިވާ ޙައްދުތަކެއް ނޫނެވެ‪ .‬ރާޖިޙުވެގެންވާ ގޮތަކީ ސުންނަތުން ސާބިތުވެގެންވާ‬
‫ގޮތަށް އެކަން ކުރުމެވެ‪ .‬އެއީ ކުޅިވަރަކަށް ނުވާ ގޮތަށް އަދި އިޝާރަތްކުރުމޭ ބުނެވޭ‬
‫ވަރަށް އިޝާރަތްކުރުމެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ‪.‬‬
‫‪131‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނ‪ .‬އެބަހީ ފަހު އައްތަޙިއްޔާތަށް އިންނަން ޖެހޭ ގޮތެވެ‪ .‬އެއީ‬

‫ށ ިއ ުނ ް‬
‫ަތ ަވ ްއ ުރ ަކ ް‬
‫ކަނާތުފައިގެ އިނގިލިތަކުގެ ކޮޅު ޤިބުލައަށްވާ ގޮތަށް ވިއްދައި ވާތުފައިގެ ކުރީކޮޅު‬
‫ކަނާތުފައިގެ ދަށުން ނެރި ވާތު ފިނދުކިބަ މައްޗަށް ބުރަވެ އިނުމެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި އަބޫ ޙުމައިދު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނަމާދުކުރެއްވި ގޮތް ބަޔާންކުރެއްވި‬
‫ފުރަތަމަ‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫"ފަހެ‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ވެއެވެ‪.‬‬ ‫ޙަދީޘުގައި‬
‫ވިއްދަވައި‬ ‫ކަނާތުފައިންޕުޅު‬ ‫ހިނދު‬ ‫ވަޑައިގަންނަވާ‬ ‫އިށީނދެ‬ ‫އައްތަޙިއްޔާތަށް‬
‫ވާތުފައިންޕުޅު މަތީ އިށީނދެ ވަޑައިގަންނަވައެވެ‪ .‬އަދި ފަހު އައްތަޙިއްޔާތަށް އިށީނދެ‬
‫ވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު ވާތުފައިންޕުޅު އިސްކޮށްލައްވައި ކަނާތުފައިންޕުޅު ވިއްދަވައި އަދި‬
‫)‪(1‬‬
‫އެކަލޭގެފާނުގެ ވާތުފިނދުކިބަފުޅު މައްޗަށް ބުރަވެ އިށީނދެ ވަޑައިގަންނަވައެވެ‪".‬‬
‫ޢިލްމުވެރިން‬ ‫ޖުމްހޫރު‬ ‫ފަހެ‬ ‫ނ‪.‬‬ ‫‪ -18‬ފު ަރ ަތ ަމ ައ ްއ ަތޙި ްއ ާޔ ަތ ް‬
‫ށ ިއ ުނ ް‬
‫ސުންނަތެކެވެ‪.‬‬ ‫އިނުމަކީ‬ ‫އައްތަޙިއްޔާތަށް‬ ‫ފުރަތަމަ‬ ‫ގޮތުގައި‬ ‫ދެކިވަޑައިގަންނަވާ‬
‫އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ބުޙައިނާ ރިވާކުރެއްވި‬
‫ޙަދީޘްފުޅެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬އެއްފަހަރަކު މެންދުރު ނަމާދުގައި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ތެދުވެ‬ ‫ރަކުޢަތަށް‬ ‫ތިންވަނަ‬ ‫ނުގަނެ‬ ‫ވަޑައި‬ ‫އިށީނދެ‬ ‫އައްތަޙިއްޔާތަށް‬ ‫ފުރަތަމަ‬
‫ވަޑައިގެންފިއެވެ‪ .‬ދެން ނަމާދު ފުރިހަމަކުރައްވައި ދެސަޖިދަ ކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬ކޮންމެ‬
‫އެއީ‬ ‫ވިދާޅުވެއެވެ‪.‬‬ ‫އިންނަވައި ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬އޭ‬ ‫އިށީނދެ‬ ‫ސަޖިދައެއް ކުރައްވަމުން‬
‫މީސްތަކުންވެސް‬ ‫އެކުގައި‬ ‫އެކަލޭގެފާނާ‬ ‫އަދި‬ ‫ކުރިންނެވެ‪.‬‬ ‫ސަލާމްދެއްވުމުގެ‬
‫ދެސަޖިދަކޮށްފިއެވެ‪ .‬ފަހެ އެއީ )ދެސަޖިދަކުރެއްވީ( އެކަލޭގެފާނު ފުރަތަމަ އައްތަޙިއްޔާތަށް‬
‫)‪(2‬‬
‫އިށީނދެ ވަޑައިގަތުމަށް ހަނދުމަފުޅު ނެތުނީތީއެވެ‪".‬‬
‫ދަންނައެވެ‪ .‬ފުރަތަމަ އައްތަޙިއްޔާތުގައި ތަޝައްހުދުގެ އިތުރަށް އެއްޗެއް‬
‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިޔުމަށް ސާބިތުވެގެން ނުވެއެވެ‪ .‬ﻋﻼﹼﻣﺔ ﺍﺑﻦ ﺍﻟﻘﻴ‪‬ﻢ ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪-‬‬
‫"ފުރަތަމަ އައްތަޙިއްޔާތުގައި ޞަލަވާތް ކިޔެވުންވެސް އަދި އޭގެ ފަހުގައި ދުޢާކުރުންވެސް‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪132‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ކިބައިން ސާބިތުވެގެން ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި އެކަންކުރުން މުސްތަޙައްބު‬

‫ކަމަށް ބުނުއްވާ ބޭކަލުން ދަލީލު ނަންގަވާފައި އެވަނީ ޢާއްމު ނައްޞުތަކުންނެވެ‪.‬‬
‫ފަހުއައްތަޙިއްޔާތަށް‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫ނޫނެވެ‪(.‬‬ ‫ނައްޞަކުން‬ ‫ޞަރީޙަ‬ ‫)އެއްވެސް‬
‫)‪(1‬‬
‫އެނައްޞުތައް ޤައިދުވެގެންވާކަން ޞައްޙަވެގެންވެއެވެ‪".‬‬
‫ޞލަވާތްކި ެޔ ުވ ް‬
‫ނ‪.‬‬ ‫ށ ަ‬ ‫‪ަ -19‬ފ ުހ ައ ްއ ަތޙި ްއ ާޔ ުތ ަގ ިއ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ަމ ްއ ަ‬
‫ޗ ް‬
‫ފަހެ ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ދެކިވަޑައިގަންނަވާ ގޮތުގައި ފަހު އައްތަޙިއްޔާތުގައި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‬
‫‪ r‬ގެ މައްޗަށް ޞަލަވާތްކިޔެވުމަކީ މުސްތަޙައްބުވެގެންވާ ކަމެކެވެ‪ .‬މިގޮތަށް ވިދާޅުވާ‬
‫ބޭކަލުންގެ ތެރޭގައި އިމާމު ﻣﺎﻟﻚ އާއި‪ ،‬އިމާމު ﺃﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﺔ އާއި‪ ،‬އިމާމު ﺳﻔﻴﺎﻥ ﺍﻟﺜﹼﻮﺭﻱ އާއި‪،‬‬
‫ހިމެނިވަޑައިގަނެއެވެ‪ .‬އަދި އިމާމު ﺍﻟﺸﺎﻓﻌﻲ ‪-‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪-‬‬ ‫އިމާމު ﺍﻷﻭﺯﺍﻋﻲ ‪-‬ﺭﲪﻬﻢ ﺍﷲ‪-‬‬
‫ވިދާޅުވަނީ ވާޖިބުވެގެންވާ ކަމަށެވެ‪ .‬އިމާމު ޝައުކާނީ ‪-‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪ -‬ޞަލަވާތްކިޔެވުން‬
‫އިންސާފުކުރައްވަމުން‬ ‫ދަލީލުތަކަށް‬ ‫ގެންނަވާފައިވާ‬ ‫ބޭކަލުން‬ ‫ވިދާޅުވާ‬ ‫ވާޖިބުކަމަށް‬
‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ޞަލަވާތްކިޔެވުން ވާޖިބުކަމަށް ވިދާޅުވާ ބޭކަލުންގެ މަޠުލަބަށް‬
‫ދަލީލުކުރާ އެއްވެސް ދަލީލެއް ސާބިތުވެގެން ނުވެއެވެ‪ .‬ފަހެ ނަމާދު ގޯސްކޮށް ކުރި‬
‫މީހާއަށް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނަމާދުކުރަން ދަސްކޮށްދެއްވި އިރު އެކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް‬
‫ޞަލަވާތްކިޔުމަށް ވިދާޅުވެފައި ނުވުމާ އެކު އެނާ‪ ،‬އެކަލޭގެފާނު އެދަސްކޮށްދެއްވި ގޮތަށް‬
‫ދަލީލުކުރަނީ‬ ‫ވިދާޅުވުން‬ ‫ކަމަށް‬ ‫ފުރިހަމަވެއްޖެ‬ ‫ނަމާދު‬ ‫އޭނާގެ‬ ‫ނަމާދުކޮށްފިނަމަ‬
‫)‪(2‬‬
‫ޞަލަވާތްކިޔެވުން މުސްތަޙައްބުވުމުގެ މައްޗަށެވެ‪".‬‬
‫ވާރިދުވެގެން‬ ‫ލަފްޒުތަކުން‬ ‫ތަފާތު‬ ‫ޢިބާރާތް‬ ‫ޞަލަވާތުގެ‬ ‫ދެންފަހެ‬
‫އައިސްފައިވެއެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރެއިން އެންމެ ޞައްޙަކަން ބޮޑު ތިން ޢިބާރާތެއް މިތާނގައި‬
‫ބަޔާންކުރަމެވެ‪.‬‬
‫"ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺻ‪‬ﻞﹺّ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰٰ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰٰ ﺁﻝﹺ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ،‬ﻛﹶﻤﺎﹶ ﺻ‪‬ﻠﱠﻴ‪‬ﺖ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰٰ ﺇﹺﺑ‪‬ﺮ‪‬ﺍﻫ‪‬ﻴ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰٰ‬
‫ﺁﻝﹺ ﺇﹺﺑ‪‬ﺮ‪‬ﺍﻫ‪‬ﻴ‪‬ﻢ‪ ،‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻚ‪ ‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﻴ‪‬ﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺠﹺﻴ‪‬ﺪ‪ ،‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺑﺎﹶﺭﹺﻙ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰٰ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰٰ ﺁﻝﹺ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﻛﹶﻤﺎﹶ ﺑﺎﹶﺭ‪‬ﻛﹾﺖ‪‬‬

‫‪" (1‬ﺯﺍﺩ ﺍﳌﻌﺎﺩ ﰲ ﻫﺪﻱ ﺧﲑ ﺍﻟﻌﺒﺎﺩ" ﻻﺑﻦ ﺍﻟﻘﻴ‪‬ﻢ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﻧﻴﻞ ﺍﻷﻭﻃﺎﺭ‪.‬‬
‫‪133‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މާނައީ‪" :‬އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި‬ ‫ﻋ‪‬ﻠﹶﻰٰ ﺇﹺﺑ‪‬ﺮ‪‬ﺍﻫ‪‬ﻴ‪‬ﻢ‪ ‬ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰٰ ﺁﻝﹺ ﺇﹺﺑ‪‬ﺮ‪‬ﺍﻫ‪‬ﻴ‪‬ﻢ‪ ،‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻚ‪ ‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﻴ‪‬ﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺠﹺﻴ‪‬ﺪ‪"‬‬
‫)‪(1‬‬

‫ރަސްކަލާކޮ! އިބްރާހީމްގެފާނާއި އިބްރާހީމްގެފާނުގެ އާލުންގެ މައްޗަށް އިބަﷲ ޞަލަވާތް‬

‫ލެއްވި ފަދައިން މުޙައްމަދުގެފާނާއި މުޙައްމަދުގެފާނުގެ އާލުންގެ މައްޗަށްވެސް ޞަލަވާތް‬
‫ލައްވާނދޭވެ! ހަމަކަށަވަރުން އިބަﷲއީ ހުރިހާ ޙަމްދު ތަޢުރީފަކާއި‪ ،‬ހުރިހާ މާތްކަމެއް‬
‫ރަސްކަލާކޮ!‬ ‫ބޮޑުކުރެއްވި‬ ‫ހައްދަވާ‬ ‫އޭ‬ ‫ރަސްކަލާނގެއެވެ‪.‬‬ ‫ލިބިވޮޑިގެންވާ‬
‫ފަދައިން‬ ‫ބަރަކާތްލެއްވި‬ ‫މައްޗަށް‬ ‫އާލުންގެ‬ ‫އިބްރާހީމްގެފާނުގެ‬ ‫އިބްރާހީމްގެފާނާއި‪،‬‬
‫ބަރަކާތްލައްވާނދޭވެ!‬ ‫މައްޗަށްވެސް‬ ‫އާލުންގެ‬ ‫މުޙާއްމަދުގެފާނުގެ‬ ‫މުޙައްމަދުގެފާނާއި‪،‬‬
‫ލިބިވޮޑިގެންވާ‬ ‫މާތްކަމެއް‬ ‫ހުރިހާ‬ ‫ޙަމްދަކާއި‪،‬‬ ‫ހުރިހާ‬ ‫އިބަﷲއީ‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬
‫ރަސްކަލާނގެއެވެ‪".‬‬
‫ﺻﻠﱠﻴ‪‬ﺖ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰٰ ﺁﻝﹺ ﺇﹺﺑ‪‬ﺮ‪‬ﺍﻫ‪‬ﻴﻢ‪،‬‬
‫"ﺍﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺻ‪‬ﻞﹺّ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰٰ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﻭ‪‬ﺃﹶ ‪‬ﺯﻭ‪‬ﺍﺟﹺﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﺫﹸﺭﹺّﻳـﱠﺘ‪‬ﻪ‪ ،‬ﻛﹶﻤ‪‬ﺎ ‪‬‬
‫ﻭ‪‬ﺑ‪‬ﺎﺭﹺﻙ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰٰ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﻭ‪‬ﺃﹶ ‪‬ﺯﻭ‪‬ﺍﺟﹺﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﺫﹸﺭ‪‬ﻳـﱠﺘ‪‬ﻪ‪ ،‬ﻛﹶﻤ‪‬ﺎ ﺑ‪‬ﺎﺭ‪‬ﻛﹾﺖ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰٰ ﺁﻝﹺ ﺇﹺﺑ‪‬ﺮ‪‬ﺍﻫ‪‬ﻴﻢ‪ ،‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻚ‪ ‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﻴﺪ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! އިބްރާހީމްގެފާނުގެ އާލުންގެ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﻣ‪‬ﺠﹺﻴﺪ‪"‬‬
‫މައްޗަށް އިބަﷲ ޞަލަވާތްލެއްވި ފަދައިން މުޙައްމަދުގެފާނާއި‪ ،‬އެކަލޭގެފާނުގެ އަނބިއަނބި‬
‫ޞަލަވާތް‬ ‫މައްޗަށްވެސް‬ ‫ދަރިފަސްކޮޅުގެ‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫އަދި‬ ‫ކަނބަލުންނާއި‪،‬‬
‫ލައްވާނދޭވެ! އަދި އިބްރާހީމްގެފާނުގެ އާލުންގެ މައްޗަށް ބަރަކާތްލެއްވި ފަދައިން‬
‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫އަދި‬ ‫ކަބަލުންނާއި‬ ‫އަނބިއަނބި‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫މުޙައްމަދުގެފާނާއި‪،‬‬
‫ދަރިފަސްކޮޅުގެ މައްޗަށްވެސް ބަރަކާތްލައްވާނދޭވެ! ހަމަކަށަވަރުން އިބަﷲއީ އެންމެހާ‬
‫ޙަމްދު ތަޢުރީފަކާއި އެންމެހާ މާތްކަމެއް ލިބިވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ‪".‬‬
‫ﺻﻠﱠﻴ‪‬ﺖ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰٰ ﺁﻝﹺ ﺇﹺﺑ‪‬ﺮ‪‬ﺍﻫ‪‬ﻴﻢ‪،‬‬
‫"ﺍﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺻ‪‬ﻞﹺّ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰٰ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰٰ ﺁﻝﹺ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ،‬ﻛﹶﻤ‪‬ﺎ ‪‬‬
‫ﻭ‪‬ﺑ‪‬ﺎﺭﹺﻙ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰٰ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰٰ ﺁﻝﹺ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ،‬ﻛﹶﻤ‪‬ﺎ ﺑ‪‬ﺎﺭ‪‬ﻛﹾﺖ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰٰ ﺁﻝﹺ ﺇﹺﺑ‪‬ﺮ‪‬ﺍﻫ‪‬ﻴﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﺎﻟﹶﻤ‪‬ﲔ‪ ،‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻚ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! އިބްރާހީމްގެފާނުގެ‬ ‫)‪(3‬‬
‫ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﻴﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺠﹺﻴﺪ‪"‬‬
‫އާލުންގެ މައްޗަށް އިބަﷲ ޞަލަވާތްލެއްވި ފަދައިން މުޙައްމަދުގެފާނާއި މުޙައްމަދުގެފާނުގެ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪134‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ތެރޭގައި‬ ‫ޢާލަމްތަކުގެ‬ ‫އަދި‬ ‫ލައްވާނދޭވެ!‬ ‫ޞަލަވާތް‬ ‫މައްޗަށްވެސް‬ ‫އާލުންގެ‬

‫މުޙައްމަދުގެފާނާއި‪،‬‬ ‫ފަދައިން‬ ‫ބަރަކާތްލެއްވި‬ ‫މައްޗަށް‬ ‫އާލުންގެ‬ ‫އިބްރާހީމްގެފާނުގެ‬
‫މުޙައްމަދުގެފާނުގެ އާލުންގެ މައްޗަށްވެސް ބަރަކާތްލައްވާނދޭވެ! ހަމަކަށަވަރުން އިބަﷲއީ‬
‫ހުރިހާ ޙަމްދަކާއި‪ ،‬ހުރިހާ މާތްކަމެއް ލިބިވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬ފަހެ‬ ‫‪ަ -20‬ފ ުހ ައ ްއ ަތޙި ްއ ާޔތު ަގއި ަ‬
‫ސލާމް ިދ ުނމު ެގ ކުރި ް‬
‫ނ ުދޢާކު ުރ ް‬
‫ޞަލަވާތަށް ފަހު ސަލާމްދިނުމުގެ ކުރިން ދުޢާކުރުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ދުނިޔެއާއި އާޚިރަތުގެ ހެވަށް އެދި ކޮންމެ ދުޢާއެއް ކުރިޔަސް ހަމަ އެންމެ ރަނގަޅެވެ‪.‬‬
‫އެކަމަކު ދުޢާކުރާނީ ޢަރަބި ބަހުންނެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު‬
‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫މަސްޢޫދުގެ‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އަޞްޙާބުބޭކަލުންނަށް ތަޝައްހުދު އުނގަންނައިދެއްވައި ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫ސުންނަތުން‬ ‫އެކަމަކު‬ ‫)‪(1‬‬
‫ހުށިކަމެވެ‪".‬‬ ‫އިޚްތިޔާރުކުރާ‬ ‫ދުޢާއެއް‬ ‫ބޭނުން‬ ‫"ދެން‬
‫ސާބިތުވެގެންވާ ދުޢާތައް ކުރުން އައުލާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރެއިން ބައެއް ދުޢާ‬
‫ބަޔާންކުރާހުށީމެވެ‪.‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫އަބޫހުރައިރާގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކު‬
‫ފަހު އައްތަޙިއްޔާތު ކިޔައި އަވަދިވާ ހިނދު ހަތަރު އެއްޗަކުން ރައްކާތެރި ކޮށްދެއްވުމަށް‬
‫ﷲގެ ޙަޟްރަތުން އެދޭހުށިކަމެވެ‪ .‬އެއީ މިފަދައިން އޭނާ ކިޔުމެވެ‪" .‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻧﹺّﻲ‪ ‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺫﹸ ﺑﹺﻚ‪‬‬
‫ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻋ‪‬ﺬﹶﺍﺏﹺ ﺍﻟﹾﻘﹶﺒ‪‬ﺮﹺ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺫﹸ ﺑﹺﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻓ‪‬ﺘ‪‬ﻨ‪‬ﺔ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴِﻴ‪‬ﺢﹺ ﺍﻟﺪ‪‬ﺟ‪‬ﺎﻝﹺ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺫﹸ ﺑﹺﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻓ‪‬ﺘ‪‬ﻨ‪‬ﺔ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺤ‪‬ﻴﺎﹶ‬
‫މާނައީ‪" :‬އޭ ހައްދަވާ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻤﺎﹶﺕ‪ .‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻧﹺّﻲ‪ ‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺫﹸ ﺑﹺﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺄﹾﺛﹶﻢﹺ ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻐ‪‬ﺮ‪‬ﻡﹺ"‬
‫ރައްކާތެރި‬ ‫އަޒާބުން‬ ‫ކަށްވަޅުގެ‬ ‫މިއަޅާ‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫ރަސްކަލާކޮ!‬ ‫ބޮޑުކުރެއްވި‬
‫ކޮށްދެއްވުމަށް އެދި އިބަﷲގެ ޙަޟްރަތުން ދަންނަވަމެވެ‪ .‬އަދި މަސީޙުއްދައްޖާލުގެ‬
‫ފިތުނައިން ރައްކާތެރި ކޮށްދެވުމަށް އެދި އިބަﷲގެ ޙަޟްރަތުން ދަންނަވަމެވެ‪ .‬އަދި‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪135‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ދިރިހުރުމާއި މަރުވުމުގެ ފިތުނައިން ރައްކާތެރި ކޮށްދެއްވުމަށް އެދި އިބަﷲގެ ޙަޟްރަތުން‬

‫ދަންނަވަމެވެ‪ .‬އަދި ފާފަކުރުމުންނާއި ދަރަނިވެރިވުމުން ރައްކާތެރި ކޮށްދެއްވުމަށް އެދި‬
‫އިބަﷲގެ ޙަޟްރަތުން ދަންނަވަމެވެ‪".‬‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަލީގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނަމާދުކުރެއްވުމަށް ތެދުވެ ވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު ތަޝައްހުދު‬
‫ވިދާޅުވުމާއި ސަލާމްދެއްވުމާ ދެމެދު އެންމެ ފަހުން ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪" .‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻏﹾﻔ‪‬ﺮ‪‬‬
‫ﻟ‪‬ﻲ‪ ‬ﻣﺎﹶ ﻗﹶﺪ‪‬ﻣ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣﺎﹶ ﺃﹶﺧ‪‬ﺮ‪‬ﺕ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣﺎﹶ ﺃﹶﺳ‪‬ﺮ‪‬ﺭ‪‬ﺕ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣﺎﹶ ﺃﹶﻋ‪‬ﻠﹶﻨ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣﺎﹶ ﺃﹶﺳ‪‬ﺮ‪‬ﻓﹾﺖ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣﺎﹶ ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻠﹶﻢ‪ ‬ﺑﹺﻪ‪‬‬
‫"އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﻣ‪‬ﻨﹺّﻲ‪ .‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻘﹶﺪ‪ّ‬ﻡ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺆ‪‬ﺧ‪ّ‬ﺮ‪ ‬ﻻﹶ ﺇﹺﻟٰﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪"‬‬
‫ރަސްކަލާކޮ! މިއަޅާއަށް މިއަޅާގެ އިސްވެ ދިޔަހައި ފާފަތަކާއި ފަސްވެ ކުރިހައި ފާފައެއް‬
‫ފުއްސަވާނދޭވެ! އަދި މިއަޅާ ސިއްރުން ކުރިހައި ފާފަތަކާއި ފާޅުގައި ކުރިހައި ފާފައެއް‬
‫ފުއްސަވާނދޭވެ! އަދި މިއަޅާ ހައްދުފަހަނަޅާ ވަރަށް ކޮށްފައިވާ ފާފަތައް ފުއްސަވާނދޭވެ!‬
‫އަދި އެއީ ފާފައެއްކަން މިއަޅާއަށް ވުރެ ބޮޑަށް އިބަﷲ ދެނެވޮޑިގަންނަވާ ފާފަވެސް‬
‫މިއަޅާއަށް ފުއްސަވާނދޭވެ! )ހެޔޮ ކަންތަކުގައި މީސްތަކުން( އިސްކުރައްވާ ފަރާތަކީ‬
‫އިބަﷲއެވެ‪ .‬އަދި ފަސްކުރައްވާ ފަރާތަކީވެސް އިބަﷲއެވެ‪ .‬އިބަﷲ ފިޔަވާ އަޅުކަން‬
‫ވެވުން ޙައްޤުވެގެންވާ އެހެން އެއްވެސް އިލާހަކު ނުވެއެވެ‪".‬‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢަމްރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އަށް‬ ‫އަބޫބަކުރުގެފާނު‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬
‫އުނގަންނައި‬ ‫އަހުރެންނަށް‬ ‫ދުޢާއެއް‬ ‫ކުރާނެ‬ ‫އަހުރެން‬ ‫ނަމާދުގައި‬ ‫ދެންނެވިއެވެ‪.‬‬
‫ދެއްވާށެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ވިދާޅުވާށެވެ‪" .‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻧﹺّﻲ‪ ‬ﻇﹶﻠﹶﻤ‪‬ﺖ‪ ‬ﻧ‪‬ﻔﹾﺴِﻲ‪ ‬ﻇﹸﻠﹾﻤﺎﹰ‬
‫ﻛﹶﺜ‪‬ﻴ‪‬ﺮ‪‬ﺍ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻻﹶ ﻳ‪‬ﻐ‪‬ﻔ‪‬ﺮ‪ ‬ﺍﻟﺬﱡﻧ‪‬ﻮ‪‬ﺏ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻓﹶﺎﻏﹾﻔ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟ‪‬ﻲ‪ ‬ﻣ‪‬ﻐ‪‬ﻔ‪‬ﺮ‪‬ﺓﹰ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﺪ‪‬ﻙ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﻨﹺﻲ‪ ‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻚ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﺍﻟﹾﻐ‪‬ﻔﹸﻮ‪‬ﺭ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! ހަމަކަށަވަރުން މިއަޅާވަނީ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﺍﻟﺮ‪‬ﺣ‪‬ﻴ‪‬ﻢ‪"‬‬
‫މިއަޅާގެ އަމިއްލަ ނަފްސަށް ގިނަވެގެންވާ އަނިޔާވެރިވުމަކުން އަނިޔާވެރިވެފައެވެ‪ .‬އަދި‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪136‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އިބަﷲ ފިޔަވައި ފާފަތައް ފުއްސަވާނެ އެހެން އެއްވެސް ފަރާތެއް ނުވެއެވެ‪ .‬ފަހެ‬

‫އިބަﷲގެ ޙަޟްރަތުންވާ ފާފަ ފުއްސެވުމަކުން މިއަޅާއަށް ފާފަ ފުއްސަވާނދޭވެ! އަދި‬
‫މިއަޅާއަށް އޯގާވެރިވެ ވޮޑިގަންނަވާނދޭވެ! ހަމަކަށަވަރުން އިބަﷲއީ ފާފަ ފުއްސަވާ‬
‫އޯގާވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ‪".‬‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި މިޙުޖަނު ބުނު އަދުރަޢުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬މިސްކިތަށް ވެދެވަޑައިގަތެވެ‪ .‬އޭރު މީހަކު‬
‫ނަމާދު ނިންމައި އައްތަޙިއްޔާތަށް އިނެވެ‪ .‬އަދި އެނާ އެވަގުތު ކިޔަމުން ދިޔައެވެ‪" .‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪‬‬
‫ﺇﹺﻧﹺّﻲ‪ ‬ﺃﹶﺳ‪‬ﺄﹶﻟﹸﻚ‪ ‬ﻳﺎﹶ ﺃﹶﷲُ ﺑﹺﺄﹶﻧ‪‬ﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﻮ‪‬ﺍﺣ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻷَﺣ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻱ‪ ‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﻠ‪‬ﺪ‪ ‬ﻭ‪‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻟﹶﺪ‪ ‬ﻭ‪‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﻜﹸﻦ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﻛﹸﻔﹸﻮ‪‬ﺍ‬
‫މާނައީ‪" :‬އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪ ،‬ﺃﹶﻥﹾ ﺗ‪‬ﻐ‪‬ﻔ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟ‪‬ﻲ‪ ‬ﺫﹸﻧ‪‬ﻮ‪‬ﺑﹺﻲ‪ ‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻚ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﺍﻟﹾﻐ‪‬ﻔﹸﻮ‪‬ﺭ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺣ‪‬ﻴ‪‬ﻢ‪"‬‬
‫ރަސްކަލާކޮ! އޭ ﷲ! އިބަﷲއީ އެފަރާތަކަށް ބަފަޔަކު އަދި ދަރިއަކު ނުވާ އަދި އެފަރާތަކާ‬
‫އެއްފަދަ އެހެން އެއްވެސް ފަރާތެއް ނުވާ‪ ،‬އެއްކައުވަންތަ‪ ،‬އެކަހެރިވެވޮޑިގެންވާ‪ ،‬އެފަރާތް‬
‫އެހެން ފަރާތަކަށް ކަމަކަށް ބޭނުންވެ ވޮޑިގެންނުވާ‪ ،‬އެފަރާތަށް އެހެން ފަރާތްތަކުން‬
‫ޙަޟްރަތުން‬ ‫އިބަﷲގެ‬ ‫މިއަޅާ‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫ފަރާތެވެ‪.‬‬ ‫ބޭނުންވާ‬ ‫ކަންތައްތަކަށް‬
‫މިބަސްފުޅު މެދުވެރިކޮށް މިއަޅާއަށް ފާފަ ފުއްސަވައި ދެއްވުމަށް އެދި ދަންނަވަމެވެ‪.‬‬
‫ހަމަކަށަވަރުން އިބަﷲއީ ގިނަގިނައިން ފާފަ ފުއްސަވާ އޯގާވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ އޭނާ މިދުޢާކޮށް އަވަދިވުމުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ހަމަކަށަވަރުން‬
‫އޭނާއަށް ފާފަ ފުއްސެވިއްޖެއެވެ‪ ".‬މިގޮތަށް ތިން ފަހަރު އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢައްމާރު ބުނު ޔާސިރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެއްދުވަހަކު އެކަލޭގެފާނު ވަރަށް ކުރުކޮށް ނަމާދުކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬މައުމޫމުން އެކަމާ‬
‫އިންކާރުކުރުމުން ދެންނެވިއެވެ‪ .‬ރުކޫޢާއި ސަޖިދަ އަހުރެން ފުރިހަމަ ނުކުރަންހެއްޔެވެ؟‬
‫އެބައިމީހުން ދެންނެވިއެވެ‪ .‬ނޫނެކެވެ‪ .‬ފުރިހަމަ ކުރައްވައިފީމުއެވެ‪ .‬ދެން އެކަލޭގެފާނު‬
‫ދެންނެވިއެވެ‪ .‬ދަންނައެވެ‪ .‬ނަމާދުގައި އަހުރެން ދުޢާއެއް ކޮށްފީމެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ވެސް‬
‫އެދުޢާކުރައްވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪ .‬އެއީ "ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺑﹺﻌ‪‬ﻠﹾﻤ‪‬ﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﻐ‪‬ﻴ‪‬ﺐ‪ ‬ﻭ‪‬ﻗﹸﺪ‪‬ﺭ‪‬ﺗ‪‬ﻚ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰٰ ﺍﻟﹾﺨ‪‬ﻠﹾﻖﹺ ﺃﹶﺣ‪‬ﻴﹺﻨﹺﻲ‪ ‬ﻣﺎﹶ‬

‫‪ (1‬ﺃﺧﺮﺟﻪ ﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ ﺑﻠﻔﻈﻪ ﻭﺃﲪﺪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪137‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ﻋ‪‬ﻠ‪‬ﻤ‪‬ﺖ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻴﺎﹶﺓﹶ ﺧ‪‬ﻴ‪‬ﺮ‪‬ﺍ ﻟ‪‬ﻲ‪ ‬ﻭ‪‬ﺗ‪‬ﻮ‪‬ﻓﱠﻨﹺﻲ‪ ‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﻋ‪‬ﻠ‪‬ﻤ‪‬ﺖ‪ ‬ﺍﻟﹾﻮ‪‬ﻓﺎﹶﺓﹶ ﺧ‪‬ﻴ‪‬ﺮ‪‬ﺍ ﻟ‪‬ﻲ‪ ،‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻧﹺّﻲ‪ ‬ﺃﹶﺳ‪‬ﺄﹶﻟﹸﻚ‪ ‬ﺧ‪‬ﺸ‪‬ﻴ‪‬ﺘ‪‬ﻚ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ‬
‫ﺍﻟﹾﻐ‪‬ﻴ‪‬ﺐﹺ ﻭ‪‬ﺍﻟﺸ‪‬ﻬﺎﹶﺩ‪‬ﺓ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﺳ‪‬ﺄﹶﻟﹸﻚ‪ ‬ﻛﹶﻠ‪‬ﻤ‪‬ﺔﹶ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻖﹺّ ﻓ‪‬ﻲ‪ ‬ﺍﻟﺮﹺّﺿﺎﹶ ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﻐ‪‬ﻀ‪‬ﺐﹺ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﺳ‪‬ﺄﹶﻟﹸﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﻘﹶﺼ‪‬ﺪ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﻐ‪‬ﻨ‪‬ﻰٰ‬
‫ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﻔﹶﻘﹾﺮﹺ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﺳ‪‬ﺄﹶﻟﹸﻚ‪ ‬ﻧ‪‬ﻌ‪‬ﻴ‪‬ﻤﺎﹰ ﻻﹶ ﻳ‪‬ﻨ‪‬ﻔﹶﺪ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﺳ‪‬ﺄﹶﻟﹸﻚ‪ ‬ﻗﹸﺮ‪‬ﺓﹶ ﻋ‪‬ﻴ‪‬ﻦﹴ ﻻﹶ ﺗ‪‬ﻨ‪‬ﻘﹶﻄ‪‬ﻊ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﺳ‪‬ﺄﹶﻟﹸﻚ‪ ‬ﺍﻟﺮﹺّﺿﺎﹶ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﻘﹶﻀﺎﹶﺀِ‪،‬‬
‫ﻭ‪‬ﺃﹶﺳ‪‬ﺄﹶﻟﹸﻚ‪ ‬ﺑ‪‬ﺮ‪‬ﺩ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﻴ‪‬ﺶﹺ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻮ‪‬ﺕ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﺳ‪‬ﺄﹶﻟﹸﻚ‪ ‬ﻟﹶﺬﱠﺓﹶ ﺍﻟﻨ‪‬ﻈﹶﺮﹺ ﺇﹺﻟﹶﻰٰ ﻭ‪‬ﺟ‪‬ﻬﹺﻚ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻟﺸ‪‬ﻮ‪‬ﻕ‪ ‬ﺇﹺﻟﹶﻰٰ ﻟ‪‬ﻘﺎﹶﺋ‪‬ﻚ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ‪‬‬
‫ﻏﹶﻴ‪‬ﺮﹺ ﺿ‪‬ﺮ‪‬ﺍﺀَ ﻣ‪‬ﻀ‪‬ﺮ‪‬ﺓ‪ ‬ﻭ‪‬ﻻﹶ ﻓ‪‬ﺘ‪‬ﻨ‪‬ﺔ‪ ‬ﻣ‪‬ﻀ‪‬ﻠﱠﺔ‪ ،‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺯ‪‬ﻳﹺّﻨـﱠﺎ ﺑﹺﺰﹺﻳ‪‬ﻨ‪‬ﺔ‪ ‬ﺍﻹِﻳ‪‬ﻤﺎﹶﻥ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹾﻨﺎﹶ ﻫ‪‬ﺪ‪‬ﺍﺓﹰ ﻣ‪‬ﻬ‪‬ﺘ‪‬ﺪ‪‬ﻳ‪‬ﻦ‪" (1)"‬އޭ‬
‫ކަމުންނާއި‪،‬‬ ‫ދެނެވޮޑިގެންވާ‬ ‫ޣައިބު‬ ‫އިބަﷲ‬ ‫ރަސްކަލާކޮ!‬ ‫ބޮޑުކުރައްވި‬ ‫ހައްދަވާ‬
‫ޚަލްޤުކުރެއްވުމުގެ މައްޗަށް ކުޅަދުންވަންތަވެ ވޮޑިގެންވާ ކަމުން )މިއަޅާ އިބަﷲގެ‬
‫ޙަޟްރަތުން މިދަންނަވަނީ( މިއަޅާގެ ދިރިހުރުން މިއަޅާއަށްޓަކައި ހެޔޮވެގެންވާ ކަމަށް‬
‫މަރުވުން‬ ‫އަދި‬ ‫ދިރިލަހައްޓަވާނދޭވެ!‬ ‫މިއަޅާ‬ ‫ހިނދަކު‬ ‫ދެނެވޮޑިގެންވާހައި‬ ‫އިބަﷲ‬
‫މިއަޅާގެ‬ ‫ނަމަ‬ ‫ދެނެވޮޑިގެންވަނީ‬ ‫އިބަﷲ‬ ‫ކަމަށް‬ ‫ހެޔޮވެގެންވާ‬ ‫ޓަކައި‬ ‫މިއަޅާއަށް‬
‫މިއަޅާއީ‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫ރަސްކަލާކޮ!‬ ‫ބޮޑުކުރެއްވި‬ ‫އޭހައްދަވާ‬ ‫މަރުގަންނަވާނދޭވެ!‬
‫ޣައިބުގައާއި‪ ،‬ޙާޟިރުގައި އިބަﷲއަށް ބިރުވެތިވާ މީހެއް ކަމުގައި ލެއްވުމަށް އެދި‬
‫އިބަﷲގެ ޙަޟްރަތުން ދަންނަވަމެވެ‪ .‬އަދި ރުހުމުގައާއި‪ ،‬ނުރުހުމުގައި ޙައްޤުބަސް‬
‫ބުނުމުގެ ހެޔޮ ތައުފީޤު ދެއްވުމަށް އެދި އިބަﷲގެ ޙަޟްރަތުން ދަންނަވަމެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އިބަﷲގެ‬ ‫އެދި‬ ‫ދެއްވުމަށް‬ ‫މިންވަރެއް‬ ‫މެދު‬ ‫ފަޤީރުކަމުގައި‬ ‫މުއްސަދިކަމުގައާއި‪،‬‬
‫ޙަޟްރަތުން ދަންނަވަމެވެ‪ .‬އަދި ނެތި ދިއުމެއް ނުވާ ނިޢުމަތެއް ދެއްވުމަށް އެދި އިބަﷲގެ‬
‫ޙަޟްރަތުން ދަންނަވަމެވެ‪ .‬އަދި މެދު ކެނޑުމެއް ނުވާ ލޮލަށް ފިނިކަންދޭ އެއްޗެއް‬
‫އަދި‬ ‫ދަންނަވަމެވެ‪.‬‬ ‫ޙަޟްރަތުން‬ ‫އިބަﷲގެ‬ ‫އެދި‬ ‫ދެއްވުމަށް‬ ‫)ހިތްހަމަޖެހުމެއް(‬
‫ފައިސަލާއަށް ފަހު )މިންވަރުފުޅަށް( ރުހޭ މީހެއް ކަމުގައި ލެއްވުމަށް އެދި އިބަﷲގެ‬
‫ޙަޟްރަތުން ދަންނަވަމެވެ‪ .‬އަދި މަރުވުމަށް ފަހު އަރާމު ދިރިއުޅުމެއް ދެއްވުމަށް އެދި‬
‫އިބަﷲގެ ޙަޟްރަތުން ދަންނަވަމެވެ‪ .‬އަދި ގެއްލުންދެނިވި ތަކުލީފަކާއި‪ ،‬މަގުފުރެދޭ ކަހަލަ‬
‫ފިތުނައަކާ ނުލައި އިބަﷲގެ ދީދާރުފުޅަށް ބެލުމުގެ ފޮނިކަމާއި‪ ،‬އިބަﷲއާ ބައްދަލުކުރުމުގެ‬
‫ޝައުޤުވެރިކަން ދެއްވުމަށް އެދި އިބަﷲގެ ޙަޟްރަތުން ދަންނަވަމެވެ‪ .‬އޭ ހައްދަވާ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ ﻭﺃﲪﺪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪138‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! އީމާންކަމުގެ ޒީނަތުން އަޅަމެން ޒީނަތްތެރި ކުރައްވާނދޭވެ!‬

‫އަދި ތެދުމަގު ދައްކާ ބަޔަކު ކަމުގައްޔާއި‪ ،‬ތެދުމަގު ލިބިގެންވާ ބަޔަކު ކަމުގައި އަޅަމެން‬
‫ލައްވާނދޭވެ!"‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫އަނަސްގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އެއްފަހަރަކު އަހުރެން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އާ އެކު އިށީނދެ‬
‫އިނީމެވެ‪ .‬އޭރު މީހަކު ނަމާދުކުރަމުން ދިޔައެވެ‪ .‬އަދި އޭނާގެ އައްތަޙިއްޔާތުގެ ދުޢާގައި‬
‫މިފަދައިން ކިޔަމުން ދިޔައެވެ‪" .‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻧﹺّﻲ‪ ‬ﺃﹶﺳ‪‬ﺄﹶﻟﹸﻚ‪ ‬ﺑﹺﺄﹶﻥﱠ ﻟﹶﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﻻﹶ ﺇﹺﻟٰﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﻭ‪‬ﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻙ‪‬‬
‫ﻻﹶ ﺷ‪‬ﺮﹺﻳ‪‬ﻚ‪ ‬ﻟﹶﻚ‪ ،‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻨ‪‬ﺎﻥﹸ‪ ،‬ﻳﺎﹶ ﺑ‪‬ﺪ‪‬ﻳ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﻤﺎﹶﻭ‪‬ﺍﺕ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻷَﺭ‪‬ﺽﹺ ﻳﺎﹶ ﺫﹶﺍ ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻼﹶﻝﹺ ﻭ‪‬ﺍﻹِﻛﹾﺮ‪‬ﺍﻡﹺ‪ ،‬ﻳﺎﹶ ﺣ‪‬ﻲ‪ ‬ﻳﺎﹶ‬
‫މާނައީ‪" :‬އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﻗﹶـﻴ‪‬ﻮ‪‬ﻡ‪ ‬ﺇﹺﻧﹺّﻲ‪ ‬ﺃﹶﺳ‪‬ﺄﹶﻟﹸﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻨ‪‬ﺔﹶ ﻭ‪‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺫﹸ ﺑﹺﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺭﹺ"‬
‫ރަސްކަލާކޮ! ހަމަކަށަވަރުން މިއަޅާ އިބަﷲގެ ޙަޟްރަތުން މިބަސްފުޅުތައް މެދުވެރިކޮށް‬
‫އެދި ދަންނަވަމެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން އެންމެހާ ޙަމްދާއި ތަޢުރީފެއް ލިބިވޮޑިގެންވަނީ‬
‫އިބަﷲއަށެވެ‪ .‬އިބަﷲ ފިޔަވައި އަޅުކަންވެވުން ޙައްޤުވެގެންވާ އެހެން އެއްވެސް އިލާހަކު‬
‫ބައިވެރިއަކު‬ ‫އެއްވެސް‬ ‫އިބަﷲއަށް‬ ‫އިލާހެވެ‪.‬‬ ‫އެއްކައުވަންތަ‬ ‫އިބަﷲއީ‬ ‫ނުވެއެވެ‪.‬‬
‫ނުވެއެވެ‪ .‬އިބަﷲއީ ގިނަގިނައިން އިހުސާންތެރިވެ ވޮޑިގެންވާ ފަރާތެވެ‪ .‬އޭ އުޑުތަކާއި‬
‫ބިން ނެތުމުގެ ތެރެއިން އެންމެ ފުރަތަމަ ހެއްދެވި ރަސްކަލާކޮ! އޭ މަތިވެރިކަމާއި‬
‫މާތްކަމުގެ ވެރި ރަސްކަލާކޮ! އޭ ދިރިދެމި ވޮޑިގެންވާ އެންމެހާ ކަންކަމެއް ހިންގުމުގައި‬
‫ޤާއިމުވެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާކޮ! ހަމަކަށަވަރުން މިއަޅާ ސުވަރުގެ ދެއްވުމަށް އެދި‬
‫އަދި ނަރަކައިން ސަލާމަތް ކޮށްދެވުމަށް އެދި‬ ‫އިބަﷲގެ ޙަޟްރަތުން ދަންނަވަމެވެ‪.‬‬
‫އިބަﷲގެ ޙަޟްރަތުން ދަންނަވަމެވެ‪ ".‬ފަހެ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އަޞްޙާބުބޭކަލުންނަށް‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬އޭނާ އެދުޢާކުރީ ކޮން އެއްޗެއް މެދުވެރިކޮށްކަން ތިޔަބައިމީހުންނަށް‬
‫އެނގޭހެއްޔެވެ؟ އެބޭކަލުން ދެންނެވިއެވެ‪ .‬އެންމެ މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވަނީ ﷲއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރަސޫލާއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލާނގެ‬ ‫ދެނެވަޑައިގަންނަވާނީ‬ ‫މޮޅަށް‬ ‫އެންމެ‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬އެފަރާތެއްގެ އަތްޕުޅުގެ ދަށުގައި މުޙައްމަދުގެފާނުގެ ފުރާނަފުޅުވާ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﻫﻞ ﺍﻟﺴﻨﻦ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪139‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ފަރާތް ގަންދެއްވައި ވިދާޅުވަމެވެ‪ .‬އޭނާ ﷲ އަށް އެދުޢާކުރީ "ﺍﻻﺳ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻷَﻋ‪‬ﻈﹶﻢ" )ﷲގެ‬

‫އެންމެ މާތް އިސްމުފުޅު( މެދުވެރިކޮށެވެ‪ .‬އޭގެ ޒަރިއްޔާއިން ދުޢާކޮށްފިނަމަ އެކަލާނގެ‬
‫އެކަލާނގެ‬ ‫އެދެފިނަމަ‬ ‫އެއްޗަކަށް‬ ‫އޭގެޒަރިއްޔާއިން‬ ‫އަދި‬ ‫އިޖާބަކޮށްދެއްވާނެއެވެ‪.‬‬
‫ދެއްވާނެއެވެ‪".‬‬
‫ކިބައިން‬ ‫ވައްޤާޞްގެ‬ ‫އަބީ‬ ‫ބުނު‬ ‫ސަޢުދު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫ފަދައިން‬ ‫ދަސްކޮށްދެވޭ‬ ‫ލިޔެކިޔަން‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫މިކަލިމަތަށް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އަހުރެމެންނަށް އުނގަންނައިދެއްވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪" .‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻧﹺّﻲ‪‬‬
‫ﺃﹶﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺫﹸ ﺑﹺﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﺒ‪‬ﺨ‪‬ﻞﹺ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺫﹸ ﺑﹺﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﺒ‪‬ﻦﹺ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺫﹸ ﺑﹺﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﺃﹸﺭ‪‬ﺩ‪ ‬ﺇﹺﻟﹶﻰٰ ﺃﹶﺭ‪‬ﺫﹶﻝﹺ ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﻤ‪‬ﺮﹺ‪،‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި‬ ‫ﻭ‪‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺫﹸ ﺑﹺﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻓ‪‬ﺘ‪‬ﻨ‪‬ﺔ‪ ‬ﺍﻟﺪ‪‬ﻧ‪‬ﻴﺎﹶ ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﺬﹶﺍﺏﹺ ﺍﻟﹾﻘﹶﺒ‪‬ﺮﹺ"‬
‫)‪(1‬‬

‫ރަސްކަލާކޮ! ހަމަކަށަވަރުން މިއަޅާ ބަޚީލުކަމުން ރައްކާތެރި ކޮށްދެއްވުމަށް އެދި އިބަﷲގެ‬

‫ޙަޟްރަތުން ދަންނަވަމެވެ‪ .‬އަދި މިއަޅާ ފިނޑިކަމުން ރައްކައުތެރި ކޮށްދެއްވުމަށް އެދި‬
‫ހިސާބަށް‬ ‫އުމުރާ‬ ‫މުސްކުޅި‬ ‫އެންމެ‬ ‫އަދި‬ ‫ދަންނަވަމެވެ‪.‬‬ ‫ޙަޟްރަތުން‬ ‫އިބަﷲގެ‬
‫)މީސްތަކުންނަށް މިއަޅާގެ ބުރަ އުފުލަން ޖެހޭ އުމުރާ ހިސާބަށް( މިއަޅާ ރައްދުކުރެވުމުން‬
‫ރައްކައުތެރި ކޮށްދެއްވުމަށް އެދި އިބަﷲގެ ޙަޟްރަތުން ދަންނަވަމެވެ‪ .‬އަދި ދުނިޔޭގެ‬
‫އިބަﷲގެ‬ ‫އެދި‬ ‫ކޮށްދެއްވުމަށް‬ ‫ރައްކައުތެރި‬ ‫ޢަޒާބުން‬ ‫ކަށްވަޅުގެ‬ ‫ފިތުނައިންނާއި‪،‬‬
‫ޙަޟްރަތުން ދަންނަވަމެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬ފަހެ ސަލާމްދިނުމަށް ފަހުގައި‬
‫ށ ަފ ުހ ޒިކު ުރކު ުރ ް‬ ‫‪ަ -21‬‬
‫ސލާމް ިދ ުނ ަމ ް‬
‫ކުރުން އެންމެ ޞައްޙަ ޒިކުރުތައް ތިރީގައި ބަޔާންކުރާހުށީމެވެ‪.‬‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޘައުބާންގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނަމާދުން އަވަދިވެ ވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު ތިން ފަހަރު‬
‫"ﺃﹶﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻐ‪‬ﻔ‪‬ﺮ‪ ‬ﺍﷲَ" )މިއަޅާ ﷲގެ ޙަޟްރަތުން ފާފަ ފުއްސެވުމަށް އެދި ދަންނަވަމެވެ‪ (.‬ވިދާޅުވެ‬
‫ދެން ވިދާޅުވެއެވެ‪" .‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﻼﹶﻡ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻚ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﻼﹶﻡ‪ ،‬ﺗ‪‬ﺒﺎﹶﺭ‪‬ﻛﹾﺖ‪ ‬ﻳﺎﹶ ﺫﹶﺍ ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻼﹶﻝﹺ ﻭ‪‬ﺍﻹِﻛﹾﺮ‪‬ﺍﻡﹺ"‬
‫"އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! އިބަﷲއީ ސަލާމަތްކަން ދޭ ފަރާތެވެ‪ .‬އަދި‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬

‫‪140‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ސަލާމަތްތެރިކަން ވަނީ އިބަﷲގެ ޙަޟްރަތުންނެވެ‪ .‬އޭ މަތިވެރިކަމާއި މާތްކަމުގެ ވެރި‬

‫)‪(1‬‬
‫ރަސްކަލާކޮ! އިބަﷲ މާތްވެ މަތިވެރިވެ ވޮޑިގެންވެއެވެ‪".‬‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި މުޢާޛު ބުނު ޖަބަލުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އެއްދުވަހަކު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އަހުރެންގެ އަތުގައި ހިއްޕަވައި‬
‫ދެކެ‬ ‫ތިބާ‬ ‫ތިމަންކަލޭގެފާނު‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫މުޢާޛެވެ!‬ ‫"އ ޭ‬ ‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫ލޯބިވަމެވެ‪ ".‬ފަހެ މުޢާޛުގެފާނު ދެންނެވިއެވެ‪ .‬އަހުރެންގެ ބައްޕައާއި މަންމަ ކަލޭގެފާނުގެ‬
‫މައްޗަށް ޤުރުބާނެވެ‪ .‬އަހުރެންވެސް ކަލޭގެފާނު ދެކެ ލޯބިވަމެވެ‪ .‬ދެން އެކަލޭގެފާނު‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ކޮންމެ ނަމާދެއްގެ ފަހުން ތިބާ މިފަދައިން ކިޔުން ދޫކޮށް ނުލުމަށް‬
‫ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިބާއަށް ވަޞިއްޔަތްކުރައްވަމެވެ‪" .‬ﺍﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻨﹺّﻲ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺫ‪‬ﻛﹾﺮﹺﻙ‪ ‬ﻭ‪‬ﺷ‪‬ﻜﹾﺮﹺﻙ‪‬‬
‫"އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! އިބަﷲއަށް ޒިކުރުކުރުމާއި‪،‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﻭ‪‬ﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻦﹺ ﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺎﺩ‪‬ﺗ‪‬ﻚ‪"‬‬
‫އިބަﷲއަށް ޝުކުރުކުރުމާއި‪ ،‬އިބަﷲއަށް ރިވެތި ގޮތުގައި އަޅުކަންކުރުމުގެ މައްޗަށް‬
‫މިއަޅާއަށް އެހީތެރިވެ ވޮޑިގަންނަވާނދޭވެ!"‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި މުޣީރަތު ބުނު ޝުޢުބާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ކޮންމެ ފަރުޟު ނަމާދެއްގެ‬
‫ފަހުގައި ވިދާޅުވާ ކަމުގައި ވިއެވެ‪" .‬ﻻﹶ ﺇﹺﻟٰﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ ﻭ‪‬ﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪ ‬ﻻﹶ ﺷ‪‬ﺮﹺﻳ‪‬ﻚ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ،‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻠﹾﻚ‪ ‬ﻭ‪‬ﻟﹶﻪ‪‬‬
‫ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﻭ‪‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰٰ ﻛﹸﻞﹺّ ﺷ‪‬ﻲ‪‬ﺀٍ ﻗﹶﺪ‪‬ﻳ‪‬ﺮ‪ ،‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻻﹶ ﻣﺎﹶﻧﹺﻊ‪ ‬ﻟ‪‬ﻤﺎﹶ ﺃﹶﻋ‪‬ﻄﹶﻴ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻻﹶ ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﻄ‪‬ﻲ‪ ‬ﻟ‪‬ﻤﺎﹶ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻌ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻻﹶ‬
‫"ﷲ މެނުވީ އަޅުކަންވެވުން ޙައްޤުވެގެންވާ އެހެން އެއްވެސް‬ ‫)‪(3‬‬
‫ﻳ‪‬ﻨ‪‬ﻔﹶﻊ‪ ‬ﺫﹶﺍ ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﺪ‪ ّ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﺪ‪"‬‬
‫އިލާހަކު ނުވެއެވެ‪ .‬އެކަލާނގެ އެއްކައުވަންތައެވެ‪ .‬އެކަލާނގެއަށް އެއްވެސް ބައިވެރިއަކު‬
‫ނުވެއެވެ‪ .‬ހުރިހާ ވެރިކަމަކާއި ހުރިހާ ޙަމްދެއް ލިބިވޮޑިގެންވަނީ އެކަލާނގެއަށެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އެކަލާނގެއީ ހުރިހާ ކަމެއްގެ މައްޗަށް ކުޅަދުންވަންތަވެ ވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ‪ .‬އޭ‬
‫ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! އިބަﷲ ދެއްވާ އެއްޗެއް މަނާކުރާނެ ފަރާތެއް‬
‫ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި އިބަﷲ މަނާކުރެއްވި އެއްޗެއް ދޭނެ އެހެން ފަރާތެއްވެސް ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﺇﻻﹼ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﺧﺰﳝﺔ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﻗﺎﻝ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ ﻋﻠﻰ ﺷﺮﻁ ﺍﻟﺸﻴﺨﲔ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪141‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އެއްވެސް ޤަދަރުވެރިޔަކަށް ނުވަތަ ނަސީބުވެރިޔަކަށް އޭނާގެ ޤަދަރުވެރިކަން ނުވަތަ‬

‫ނަސީބުވެރިކަން އިބަރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުން އެއްވެސް ފައިދާއެއް ނުކޮށްދޭނެއެވެ‪.‬‬
‫)ހަމައެކަނި ފައިދާކޮށްދޭ އެއްޗަކީ ޞާލިޙު ޢަމަލެވެ‪"(.‬‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޒުބައިރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ސަލާމްދެއްވާ ހިނދު ނަމާދުގެ ފަހުން ވިދާޅުވާ‬
‫ކަމުގައިވިއެވެ‪" .‬ﻻﹶ ﺇﹺﻟٰﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ ﻭ‪‬ﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪ ‬ﻻﹶ ﺷ‪‬ﺮﹺﻳ‪‬ﻚ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ،‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻠﹾﻚ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﻭ‪‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰٰ ﻛﹸﻞﹺّ‬
‫ﺷ‪‬ﻲ‪‬ﺀٍ ﻗﹶﺪ‪‬ﻳ‪‬ﺮ‪ .‬ﻻﹶ ﺣ‪‬ﻮ‪‬ﻝﹶ ﻭ‪‬ﻻﹶ ﻗﹸﻮ‪‬ﺓﹶ ﺇﹺﻻﱠ ﺑﹺﺎﷲِ‪ ،‬ﻻﹶ ﺇﹺﻟٰﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻻﹶ ﻧ‪‬ﻌ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺇﹺﻳ‪‬ﺎﻩ‪ ،‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﺍﻟﻨﹺّﻌ‪‬ﻤ‪‬ﺔﹸ ﻭ‪‬ﻟﹶﻪ‪‬‬
‫"ﷲ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺍﻟﹾﻔﹶﻀ‪‬ﻞﹸ ﻭ‪‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﺍﻟﺜﱠﻨﺎﹶﺀُ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺴ‪‬ﻦ‪ ،‬ﻻﹶ ﺇﹺﻟٰﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ ﻣ‪‬ﺨ‪‬ﻠ‪‬ﺼ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﺍﻟﺪ‪ّ‬ﻳ‪‬ﻦ‪ ‬ﻭ‪‬ﻟﹶﻮ‪ ‬ﻛﹶﺮﹺﻩ‪ ‬ﺍﻟﹾﻜﺎﹶﻓ‪‬ﺮ‪‬ﻭ‪‬ﻥﹶ"‬
‫މެނުވީ އަޅުކަންވެވުން ޙައްޤުވެގެންވާ އެހެން އެއްވެސް އިލާހަކު ނުވެއެވެ‪ .‬އެކަލާނގެ‬
‫އެއްކައުވަންތައެވެ‪ .‬އެކަލާނގެއަށް އެއްވެސް ބައިވެރިއަކު ނުވެއެވެ‪ .‬ހުރިހާ ވެރިކަމަކާއި‬
‫ހުރިހާ ޙަމްދެއް ލިބިވޮޑިގެންވަނީ އެކަލާނގެއަށެވެ‪ .‬އަދި އެކަލާނގެއީ ހުރިހާ ކަމެއްގެ‬
‫މައްޗަށް ކުޅަދުންވަންތަވެ ވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ‪ .‬ހެޔޮ ކަމެއް ކުރުމުގެ ބާރެއް‬
‫އަދި ނުބައި ކަމަކުން ސަލާމަތްވުމުގެ ބާރެއްވެސް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން މެނުވީ ނުވެއެވެ‪.‬‬
‫ﷲ މެނުވީ އަޅުކަންވެވުން ޙައްޤުވެގެންވާ އެހެން އެއްވެސް އިލާހަކު ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އަޅަމެން އެކަލާނގެއަށް މެނުވީ އަޅުކަމެއް ނުކުރަމުއެވެ‪ .‬ނިޢުމަތާއި‪ ،‬ދަރުމައާއި‪،‬‬
‫ރިވެތިސަނާ ލިބިވޮޑިގެންވަނީ ހަމައެކަނި އެކަލާނގެއަށެވެ‪ .‬ﷲ މެނުވީ އަޅުކަންވެވުން‬
‫ޙައްޤުވެގެންވާ އެހެން އެއްވެސް އިލާހަކު ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި ކާފިރުން ކިތަންމެ ނުރުހުނު‬
‫ކަމުގައިވިޔަސް އަޅަމެންނީ އެކަލާނގެއަށް އަޅުކަމާއި ދީން ޚާލިޞްކުރާ މީހުންނެވެ‪".‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫އަބޫހުރައިރާގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪}" .‬ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﺤﺎﹶﻥﹶ‬
‫ﺍﷲِ{ }ﷲގެ ހުސްޠާހިރުވަންތަކަމާއެވެ!{ ތެއްތިރީސް ފަހަރު‪} ،‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﷲِ{ }އެންމެހާ‬
‫ޙަމްދެއް ލިބިވޮޑިގެންވަނީ ﷲއަށެވެ‪ {.‬ތެއްތިރީސް ފަހަރު‪} ،‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪} {‬އެންމެބޮޑީ‬
‫ﷲއެވެ‪ {.‬ތެއްތިރީސް ފަހަރު‪ ،‬އަދި ސަތޭކަ ހަމަކުރަން }ﻻﹶ ﺇﹺﻟٰﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ ﻭ‪‬ﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪ ‬ﻻﹶ ﺷ‪‬ﺮﹺﻳ‪‬ﻚ‪‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬

‫‪142‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ﻟﹶﻪ‪ ،‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻠﹾﻚ‪ ‬ﻭ‪‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﻭ‪‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰٰ ﻛﹸﻞﹺّ ﺷ‪‬ﻲ‪‬ﺀٍ ﻗﹶﺪ‪‬ﻳ‪‬ﺮ‪} {‬ﷲ މެނުވީ އަޅުކަންވެވުން‬
‫ޙައްޤުވެގެންވާ އެހެން އެއްވެސް އިލާހަކު ނުވެއެވެ‪ .‬އެކަލާނގެ އެއްކައުވަންތައެވެ‪.‬‬
‫އެކަލާނގެއަށް އެއްވެސް ބައިވެރިއަކު ނުވެއެވެ‪ .‬ހުރިހާ ވެރިކަމަކާއި ހުރިހާ ޙަމްދެއް‬
‫މައްޗަށް‬ ‫ކަމެއްގެ‬ ‫ހުރިހާ‬ ‫އެކަލާނގެއީ‬ ‫އަދި‬ ‫އެކަލާނގެއަށެވެ‪.‬‬ ‫ލިބިވޮޑިގެންވަނީ‬
‫ކުޅަދުންވަންތަވެ ވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ‪ {.‬ކިޔައިފި މީހާ ދަންނައެވެ‪ .‬އޭނާގެ ކުދި‬
‫ފާފަތައް ފޮހެވިގެންދާނެއެވެ‪ .‬އެއީ އެފާފަތައް ކަނޑުގެ ފޮނުހައި ގިނަވި ކަމުގައިވީ‬
‫)‪(1‬‬
‫ނަމަވެސް މެއެވެ‪".‬‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޣަންމުގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢަބްދުއްރަޙްމާނު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬މަޣުރިބު ނަމާދާއި ފަތިސް ނަމާދުން އަވަދިވެ‪ ،‬އެނބުރިލުމުގެ‬
‫ކުރިން އަދި ފައިދަމާލުމުގެ ކުރިން "ﻻﹶ ﺇﹺﻟٰﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ ﻭ‪‬ﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪ ‬ﻻﹶ ﺷ‪‬ﺮﹺﻳ‪‬ﻚ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ،‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻠﹾﻚ‪ ‬ﻭ‪‬ﻟﹶﻪ‪‬‬
‫ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﻴﹺﻲ‪ ‬ﻭ‪‬ﻳ‪‬ﻤ‪‬ﻴ‪‬ﺖ‪ ‬ﻭ‪‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰٰ ﻛﹸﻞﹺّ ﺷ‪‬ﻲ‪‬ﺀٍ ﻗﹶﺪ‪‬ﻳ‪‬ﺮ‪" "‬ﷲ މެނުވީ އަޅުކަންވެވުން‬
‫ޙައްޤުވެގެންވާ އެހެން އެއްވެސް އިލާހަކު ނުވެއެވެ‪ .‬އެކަލާނގެ އެއްކައުވަންތައެވެ‪.‬‬
‫އެކަލާނގެއަށް އެއްވެސް ބައިވެރިއަކު ނުވެއެވެ‪ .‬ހުރިހާ ވެރިކަމަކާއި ހުރިހާ ޙަމްދެއް‬
‫ލިބިވޮޑިގެންވަނީ އެކަލާނގެއަށެވެ‪ .‬އެކަލާނގެ ދިރުއްވައެވެ‪ .‬އަދި މަރުއްވައެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އެކަލާނގެއީ ހުރިހާ ކަމެއްގެ މައްޗަށް ކުޅަދުންވަންތަވެ ވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ‪".‬‬
‫މިފަދައިން ދިހަ ފަހަރު ކިޔައިފި މީހާ ދަންނައެވެ‪ .‬ކޮންމެ ފަހަރަކަށް އޭނާއަށް ދިހަ‬
‫ހެޔޮކަން ލިޔުއްވޭނެއެވެ‪ .‬އަދި އޭނާގެ ކިބައިން ދިހަ ފާފަ ފޮހެވޭނެއެވެ‪ .‬އަދި އޭނާއަށް‬
‫ދިހަ ދަރަޖަ އުފުއްލެވޭނެއެވެ‪ .‬އަދި އެޒިކުރު އޭނާއަށް ހުރިހާ ނުރުހެވޭ ކަމަކުން‬
‫ރައްކަލަކަށް ވާނެއެވެ‪ .‬އަދި ރަޙުމަތުން ދުރުކުރެވިފައިވާ ޝައިޠާނާގެ ފަރާތުންވެސް‬
‫ރައްކަލަކަށް ވާނެއެވެ‪ .‬އަދި ޝިރުކުކުރުން ފިޔަވައި އޭނާ ހަލާކުކުރަނިވި ފާފައަކަށް‬
‫އޭނާއަކަށް އަރައެއް ނުގަނެވޭނެއެވެ‪ .‬އަދި އޭނާ ވާހުށީ މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން ޢަމަލުގެ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬

‫‪143‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ގޮތުން އެންމެ މާތް މީހާ ކަމުގައެވެ‪ .‬އެއީ އޭނާއަށް ވުރެ ހެޔޮ ޢަމަލެއް ކޮށްފި މީހާ‬
‫)‪(1‬‬
‫ނުވަތަ އޭނާ ކީ ވަރަށް ވުރެ އިތުރަށް ކިޔައިފި މީހާ ފިޔަވައެވެ‪.‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫އުމާމާގެ‬ ‫އަބޫ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ކޮންމެ‬
‫ނަމާދަކަށް ފަހު އާޔަތުލްކުރުސި ކިޔަވައިފި މީހާ ދަންނައެވެ‪ .‬އޭނާ މަރުވުން ނޫން އިތުރު‬
‫)‪(2‬‬
‫ކަމެއް އޭނާ ސުވަރުގެ ވަނުން މަނާއެއް ނުކުރެއެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ އާޔަތުލްކުރުސިއަކީ [ ‪~ } | { zy x w v u t s‬‬
‫¡ ‪¸ ¶ µ ´ ³ ²± ° ¯ ® ¬ «ª ©¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢‬‬
‫‪Ê É ÈÇ Æ Å Ä Ã Á À ¿ ¾ ½ ¼ » º¹‬‬
‫‪) Z Ï Î Í ÌË‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪" (٢٥٥ :‬ﷲއީ އެކަލާނގެ ފިޔަވައި އަޅުކަންވެވުން‬
‫ޙައްޤުވެގެންވާ އެހެން އެއްވެސް އިލާހަކު ނުވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ‪ .‬އެކަލާނގެއީ ދިރި‬
‫ދެމިވޮޑިގެންވާ އަބަދަށް ޤާއިމުވެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ‪ .‬ތާއްޔާޖެހުމާއި‪ ،‬ނިދުން‬
‫އެކަލާނގެއަށް ނިސްބަތްވެގެން ނުވެއެވެ‪ .‬އުޑުތަކާއި‪ ،‬ބިމުގައި ވާހައި އެއްޗެއް ވަނީ‬
‫ނުލައި‬ ‫އިޒުނަފުޅާ‬ ‫އެކަލާނގެ‬ ‫ޙަޟްރަތުގައި‬ ‫އެކަލާނގެ‬ ‫އެކަލާނގެއަށެވެ‪.‬‬
‫ކަމަކާއި‪،‬‬ ‫ވާހައި‬ ‫ކުރިމަތީގައި‬ ‫އެބައިމީހުންގެ‬ ‫ކާކަށްހެއްޔެވެ؟‬ ‫ޝަފާޢަތްތެރިވެވޭނީ‬
‫އެބައިމީހުންގެ ފަހަތުގައި ވާހައި ކަމެއް )އެބަހީ އިސްވެ ދިޔަހައި ކަމަކާއި‪ ،‬ފަހުން‬
‫ވާނޭހައި ކަމެއް( އެކަލާނގެ ދެނެވޮޑިގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި އެކަލާނގެ ޢިލްމުފުޅުގެ ތެރެއިން‬
‫އެކަލާނގެ އިރާދަކުރެއްވި މިންވަރެއް މެނުވީ އެބައިމީހުންނަކަށް ނޭނގޭނެއެވެ‪ .‬އެކަލާނގެ‬
‫ކުރުސިކޮޅު )އެކަލާނގެ ފައިންޕުޅު އަޅުއްވާ ގޮނޑިކޮޅު( އުޑުތަކާއި ބިމަށް ވުރެ‬
‫ބެލެހެއްޓެވުމުގައި‬ ‫ރައްކާތެރިކޮށް‬ ‫ބިން‬ ‫އުޑުތަކާއި‬ ‫އަދި‬ ‫ތަނަވަސްވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫މަތިވެރިވެ‬ ‫އެކަލާނގެއީ‬ ‫އަދި‬ ‫ނާދެއެވެ‪.‬‬ ‫ވަރުބަލިކަމެއް‬ ‫އެއްވެސް‬ ‫އެކަލާނގެއަށް‬
‫މާތްވެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ ﻭﺃﲪﺪ ﻭﺣﺴ‪‬ﻨﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ ﰲ ﻋﻤﻞ ﺍﻟﻴﻮﻡ ﻭﺍﻟﻠﹼﻴﻠﺔ ﻭﺍﺑﻦ ﺍﻟﺴﻨ‪‬ﻲ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪144‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢުޤުބާ ބުނު ޢާމިރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ކޮންމެ ނަމާދެއްގެ ފަހުން އިޚުލާޞް‪ ،‬ފަލަޤް‪ ،‬ނާސް މިތިން‬
‫)‪(1‬‬
‫ސޫރަތް ކިޔެވުމަށް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އަހުރެންނަށް އަމުރުކުރެއްވިއެވެ‪".‬‬
‫[! " ‪/ . ! , + * ) ! ' & ! $ #‬‬
‫")އޭ މުޙައްމަދުގެފާނެވެ!( ކަލޭގެފާނު‬ ‫‪) Z 2 1 0‬ﺍﻹﺧﻼﺹ‪(٤ – ١ :‬‬
‫ފުދިވޮޑިގެންވާ‬ ‫ﷲއީ‬ ‫އެއްކައުވަންތައެވެ‪.‬‬ ‫ﷲ‬ ‫ﷲއެވެ‪.‬‬ ‫އެއީ‬ ‫ވިދާޅުވާށެވެ‪.‬‬
‫ރަސްކަލާނގެއެވެ‪ .‬އެކަލާނގެއަށް ދަރިކަލަކު ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި ބަފައިކަލަކު ނުމެވޭމެއެވެ‪.‬‬
‫އަދި އެކަލާނގެއާ އެއްފަދަ އެހެން އެއްވެސް ފަރާތެއް ނުވެއެވެ‪".‬‬
‫!‬ ‫[‪B A @ ? > ! < ; : 9 ! 7 6 5 4‬‬
‫‪) Z N M L K J ! H G F E D‬ﺍﻟﻔﻠﻖ‪)" (٥ – ١ :‬އޭ‬
‫މުޙައްމަދުގެފާނެވެ!( ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ‪ .‬ހެނދުނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުން‪،‬‬
‫އެކަލާނގެ ހެއްދެވި ހުރިހާ މަޚްލޫޤުންގެ ނުބައި ކަމުން ރައްކާތެރިކަމަށް އެދެމެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ރޭގަނޑުގެ އަނދިރިކަން ވެރިވާ ހިނދު އެރޭގަނޑުގެ އަނދިރިކަމުގެ ނުބައިކަމުން‬
‫ރައްކާތެރިކަމަށް އެދެމެވެ‪ .‬އަދި )ގޮށްތައް ޖަހައި އެ( ގޮށްތަކަށް ފުމޭ އަންހެނުންގެ‬
‫)އެބަހީ ސިހުރުވެރިންގެ( ނުބައިކަމުން ރައްކާތެރިކަމަށް އެދެމެވެ‪ .‬އަދި ހަސަދަވެރިޔާ‬
‫ހަސަދަވެރިވާ ހިނދު އޭނާގެ ނުބައިކަމުން ރައްކާތެރިކަމަށް އެދެމެވެ‪".‬‬
‫[‪\ [ ! Y X ! V U ! S R Q P‬‬
‫‪Zhgf‬‬ ‫!‬ ‫]^!` ‪dcba‬‬
‫")އޭ މުޙައްމަދުގެފާނެވެ!( ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ‪ .‬ޖިންނީންނާއި‪،‬‬ ‫)ﺍﻟﻨﺎﺱ‪(٦ – ١ :‬‬
‫އިންސާނުންގެ ތެރެއިން މީސްތަކުންގެ ހިތްތަކަށް ވަސްވާސްލައިދޭ )ﷲގެ ޒިކުރުކުރެވޭ‬
‫ހިނދު( ފަހަތަށް އެނބުރިދާ ވަސްވާހުގެ ވެރި ޝައިޠާނާގެ ނުބައިކަމުން ރައްކާތެރި‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪145‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ދަންނަވަމެވެ‪.‬‬ ‫އެދި‬ ‫ޙަޟްރަތުން‬ ‫ވެރިރަސްކަލާނގެ‬ ‫މީސްތަކުންގެ‬ ‫ކޮށްދެއްވުމަށް‬

‫އެކަލާނގެއީ މީސްތަކުންގެ ޙަޤީޤީ ރަސްކަލާއެވެ‪ .‬މީސްތަކުންގެ އިލާހެވެ‪".‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ސަލަމާގެ‬ ‫އުއްމު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ފަތިސް ނަމާދުކުރައްވާ ސަލާމްދެއްވާ ހިނދު‬
‫)‪(1‬‬
‫ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪" .‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻧﹺّﻲ‪ ‬ﺃﹶﺳ‪‬ﺄﹶﻟﹸﻚ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹾﻤﺎﹰ ﻧﺎﹶﻓ‪‬ﻌﺎﹰ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺭﹺﺯ‪‬ﻗﺎﹰ ﻃﹶﻴﹺّﺒﺎﹰ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻤ‪‬ﻼﹰ ﻣ‪‬ﺘ‪‬ﻘﹶﺒ‪‬ﻼﹰ"‬
‫"އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! ހަމަކަށަވަރުން މިއަޅާ‪ ،‬އިބަﷲގެ ޙަޟްރަތުން‬
‫ޢަމަލެއް‬ ‫ޤަބޫލުވެވިގެންވާ‬ ‫ރިޒްޤަކާއި‪،‬‬ ‫ޙަލާލުވެގެންވާ‬ ‫ޢިލްމަކާއި‪،‬‬ ‫ފައިދާކުރަނިވި‬
‫ދެއްވުމަށް އެދި ދަންނަވަމެވެ‪".‬‬

‫ނ ަނތް ަތކާ ެއކު‪ަ ،‬ނމާ ުދގެ ަޙ ަރކާތް ަތކުގެ‬

‫ސ ް‬ ‫ަނމާ ުދގެ ަފ ުރ ު‬
‫ޟ ަތކާއި‪ު ،‬‬
‫ނ ަނމާ ުދކުރާ ެނ ޮގތް‬
‫ބ ް‬
‫ަތ ުރތީ ު‬
‫ނަމާދުގެ ފަރުޟުތަކާއި ސުންނަތްތައް ދަލީލުތަކާ އެކު ތަފްޞީލުކޮށް ބަޔާންވެ‬
‫ހިނގައްޖެއެވެ‪ .‬ފަހެ މިމައުޟޫޢުގެ ދަށުން ބަޔާންކުރުމަށް މިގަސްތުކުރަނީ އިޖުމާލުކޮށް‪،‬‬
‫ނަމާދުގެ ޙަރަކާތްތައް ތަރުތީބުން އަދާކުރާނެ ގޮތެވެ‪ .‬އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން ނަމާދުގެ‬
‫ޙަރަކާތްތަކުގެ ތަރުތީބު ވާޖިބުވެގެންވާ ކަމަށް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫ތިރީގައި އެވާ ތަރުތީބުން ނަމާދުކުރާހުށިކަމެވެ‪.‬‬
‫ރ ަމތިލައި ޮކ ަޅ ްށ ުހ ުރ ް‬
‫ނ‪.‬‬ ‫ށ ކު ި‬
‫ބ ަލ ައ ް‬ ‫ސތުކު ާ‬
‫ރ ަތ ުނ ަގއި ޤި ު‬ ‫‪ަ -1‬ނމާ ުދކު ުރ ަމ ް‬
‫ށ ަގ ް‬
‫ނ‪.‬‬ ‫ރ ަނމާ ަދ ަކ ް‬
‫ށ ނ ަިޔތް ަގތު ް‬ ‫ސތުކު ާ‬ ‫‪ -2‬ކު ަރ ް‬
‫ނ ަގ ް‬
‫ށވާ ޮގ ަތ ްށ‬
‫ބލަ ައ ް‬ ‫‪ -3‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ކި ުޔމާ ެއކު ެދ ައތްތިލައިގެ ަބނޑ ު ުފ ް‬
‫ށ ޤި ު‬
‫ނ‪.‬‬
‫ށ ުއފުލު ް‬ ‫ށ ުނ ަވ ަތ ެދ ަކ ް‬
‫ނ ަފ ުތފޫޅާ ަހ ަމ ައ ް‬ ‫ލ ެދ ޮކނ ޑ ާ ަހ ަމ ައ ް‬
‫ެދ ައތްތި ަ‬
‫ނ‪ .‬ވާތްތިލަ މަތީ‬
‫ނ ަބ ުނ ް‬ ‫‪ -4‬ވާތް ަމތީ ަކ ާ‬
‫ނތް ބާ ްއ ަވއި މޭ ަމތީ ަގއި ަހ ަށ ް‬
‫ކަނާތްތިލަ ބޭއްވުން ނުވަތަ ވާތު ކުޑަހުޅު މަތީ ކަނާތު ކުޑަހުޅު ޖައްސައި ކަނާތުން ވާތު‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪146‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އަތްދަނޑީގައި ހިފެހެއްޓުން ނުވަތަ ވާތު އުޅަަނބޮއްޓާ ހަމައަށް ކަނާތްތިލަ އަރާ ގޮތަށް‬

‫ވާތު އަތްދަނޑި މަތީ ކަނާތު އަތްދަނޑި ބޭއްވުން‪ .‬މިތިން ގޮތްވެސް ސާބިތުވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އަދި އެންމެ ރަނގަޅު ގޮތް ކަމަށް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވަނީ ތިންގޮތް އެއްފަހަރާ‬
‫ޖަމާކުރުމެވެ‪ .‬އެއީ ކަނާތްތިލައިގެ ބަނޑުފުށުގެ މެދު ވާތު ކުޑަހުޅު މަތީ ޖެހޭ ގޮތަށް‬
‫ވާތުގައި ހިފަހައްޓައިގެން ހުރުމެވެ‪ .‬އޭރުން ކަނާތުގެ އެއްބައި އޮންނާނީ ވާތްތިލަ‬
‫މަތީގައެވެ‪ .‬އަނެއް ބައި އޮންނާނީ ވާތު ކުޑަހުޅު މަތީގައެވެ‪ .‬އަދި އަނެއް ބައި އޮންނާނީ‬
‫ވާތު އަތްދަނޑި މަތީގައެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬ނަމާދުގެ ސުންނަތްތަކުގެ ތިންވަނަ‬ ‫‪ު -5‬ދޢާ ުއލް އ ް‬
‫ިސ ިތފްތާ ުޙ ކި ުޔ ް‬
‫ނަމްބަރުގައި ދުޢާތައް ވާނީ ބަޔާންވެފައެވެ‪ .‬އެދުޢާތަކުގެ ތެރެއިން ކޮންމެ ދުޢާއެއް‬
‫ކިޔަސް ހަމަރަނގަޅެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬މައުމޫމެއް‬ ‫ށ ަފ ުހ ޫ‬
‫ސ ަރ ުތލް ފާތިޙާ ކި ެޔ ުވ ް‬ ‫‪ -6‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺫﹸ އާއި ބ ް‬
‫ިސމި ކި ުޔ ަމ ް‬
‫ކަމުގައިވާނަމަ‪ ،‬ހުރިހާ ނަމާދެއްގެ ހުރިހާ ރަކުޢަތެއްގައި ސޫރަތުލް ފާތިޙާ ކިޔަވާނީ‬
‫ސިއްރުންނެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬އެއީ ހުރިހާ ނަމާދެއްގެ ފުރަތަމަ‬
‫ނ ަވ ެރ ްއ ކި ެޔ ުވ ް‬ ‫‪ު -7‬ޤ ުރއާ ުނ ް‬
‫ނ ިމ ް‬
‫ދެރަކުޢަތުގައެވެ‪ .‬ބައެއް ފަހަރު މެންދުރު ނަމާދުގެ ހަތަރު ރަކުޢަތުގައި ކިޔެވިޔަސް‬
‫މައްސަލައެއް ނެތެވެ‪.‬‬
‫‪ -8‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ކި ުޔމާ ެއކު ެދ ައތް ުއފުލައި ުރކޫ ަޢ ްށ ދި ުއ ް‬
‫ނ‪ .‬ދެއަތް އުފުލާނީ‬
‫ފުރަތަމަ ފަހަރު ހަމަ އުފުލި ގޮތަށެވެ‪ .‬ރުކޫޢުގެ ކައިފިއްޔަތު ބަޔާންވެ ހިނގައްޖެއެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬ނަމާދުގެ ސުންނަތްތަކުގެ ދިހަވަނަ ނަމްބަރުގައި‬
‫‪ު -9‬ރކޫ ުޢ ަގ އި ޒިކު ުރކު ުރ ް‬
‫ބަޔާންވެ ހިނގައްޖެއެވެ‪ .‬ރުކޫޢުގައި ޤުރުއާން ކިޔެވުމަކީ ޙަރާމްކަމެކެވެ‪.‬‬
‫ނ‪.‬‬ ‫‪ -10‬ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﷲُ ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﻩ ކި ުޔމާ ެއ ުކ ުރކޫ ުޢ ް‬
‫ނ ެތ ުދ ެވ ެދ ައތް ުއ ުފލު ް‬
‫ދެއަތް އުފުލާނީ ހަމަ ކުރިން އުފުލި ގޮތަށެވެ‪.‬‬

‫‪147‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނ‪ .‬އެބަހީ ފަރުޟު މިންވަރު ފިޔަވައި ދެން ހުންނަ‬

‫ށ ުހ ުރ ް‬
‫ލ ް‬‫‪ -11‬އި ުޢ ިތ ާ‬
‫ދަ‬
‫ހުރުމެވެ‪ .‬ފަހެ އިޢުތިދާލަށް ހުންނައިރު‪ ،‬އަތްބަހައްޓަންޖެހޭ ގޮތުގެ ކުރު ތަފްޞީލެއް‬
‫ނަމާދުގެ ރުކުންތަކުގެ ހަވަނަ ނަމްބަރުގައި ބަޔާންވެ ހިނގައްޖެއެވެ‪.‬‬
‫އެގާރަވަނަ‬ ‫ސުންނަތްތަކުގެ‬ ‫ނަމާދުގެ‬ ‫ދލު ަގ ިއ ޒި ުކ ުރކު ުރ ް‬
‫ނ‪.‬‬ ‫‪ -12‬އި ުޢތި ާ‬
‫ނަމްބަރުގައި ޒިކުރުތައް ބަޔާންވެ ހިނގައްޖެއެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬ސަޖިދައަށް ދާން ޖެހޭ ގޮތާއި‬
‫ށ ދި ުއ ް‬ ‫‪ -13‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ކި ުޔމާ ެއކު ަ‬
‫ސޖި ަދ ައ ް‬
‫ސަޖިދާގައި އޮންނަން ޖެހޭ ކައިފިއްޔަތު ބަޔާންވެ ހިނގައްޖެއެވެ‪.‬‬
‫ސާދަވަނަ‬ ‫ސުންނަތްތަކުގެ‬ ‫ނަމާދުގެ‬ ‫ޒިކު ުރކު ުރ ް‬
‫ނ‪.‬‬ ‫ދ ަގއި‬
‫ސޖި ާ‬
‫ަ‬ ‫‪-14‬‬
‫ނަމްބަރުގައި ޒިކުރުތައް ބަޔާންވެ ހިނގައްޖެއެވެ‪ .‬ފަހެ ސަޖިދާގައި ޤުރުއާން ކިޔެވުމަކީ‬
‫ޙަރާމްކަމެކެވެ‪.‬‬
‫ނ‪.‬‬
‫ނ ެތ ުދ ުވ ް‬ ‫‪ -15‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ކި ުޔމާ ެއ ުކ ަ‬
‫ސޖި ަދއި ް‬
‫ނ‪ .‬ދެސަޖިދަ ދެމެދު އިންނަން ޖެހޭ ކައިފިއްޔަތު‬ ‫‪ެ -16‬ދ ަ‬
‫ސޖި ަދ ެދމެ ުދ ިއ ުނ ް‬
‫ބަޔާންވެ ހިނގައްޖެއެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬ނަމާދުގެ ސުންނަތްތަކުގެ ފަނަރަވަނަ‬ ‫‪ެ -17‬ދ ަ‬
‫ސޖި ަދ ެދމެ ުދ ަގއި ުދޢާކު ުރ ް‬
‫ނަމްބަރުގައި ބަޔާންވެ ހިނގައްޖެއެވެ‪.‬‬
‫ދެވަނަ‬ ‫ނ‪.‬‬
‫ދި ުއ ް‬ ‫ށ‬
‫ސޖި ަދ ައ ް‬
‫ަ‬ ‫ެދ ަވ ަނ‬ ‫‪ -19‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ކި ުޔމާ ެއކު‬
‫ސަޖިދާގައިވެސް ކަންތައްކުރާނީ ހަމަ ފުރަތަމަ ސަޖިދާގައިވެސް ކަންތައްކުރި ގޮތަށެވެ‪.‬‬
‫ނ‪.‬‬
‫ނ ެތ ުދ ުވ ް‬ ‫‪ -20‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ކި ުޔމާ ެއ ުކ ެދ ަވ ަނ ަ‬
‫ސޖި ަދއި ް‬
‫‪ަ -21‬ގއިބާ ުރ ެދ ަރ މީ ެހ ްއ ަނ ަމ ެދ ަވ ަނ ަރކު ަޢ ަތ ްށ ެތ ުދ ުވމުގެ ކުރި ް‬
‫ނ ކުޑަ‬
‫ނ‪.‬‬ ‫ހިނ ުދ ޮކ ަޅކު ިއށީނ ެދ ަމޑ ު ޮކ ް‬
‫ށލު ް‬
‫ޖެހޭ ގޮތާއި‬ ‫ތެދުވަން‬ ‫ނ‪.‬‬
‫ނ ަބ ުނ ް‬ ‫‪ެ -22‬ދ ަވ ަނ ަރކު ަޢ ަތ ް‬
‫ށ ެތ ުދ ެވ ަހ ަށ ް‬
‫ކައިފިއްޔަތު ބަޔާންވެ ހިނގައްޖެއެވެ‪ .‬ދެވަނަ ރަކުޢަތަށް ހަށަންބަންނަ އިރު ދެއަތް‬
‫އުފުލާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬

‫‪148‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނ‪ .‬ދެވަނަ‬
‫ނ ަތ ްއ ުކ ުރ ް‬
‫ަކ ް‬ ‫ށ‬
‫ރ ޮގ ަތ ް‬ ‫‪ -23‬ފު ަރ ަތ ަމ ަރކު ަޢ ުތ ަގ ިއ ަކ ް‬
‫ނ ަތ ްއކު ި‬
‫ރަކުޢަތުގައި ކަންތައްކުރާނީ ހަމަ ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައި ކަންތައްކުރި ގޮތަށެވެ‪ .‬އެކަމަކު‬
‫ސޫރަތުލް ފާތިޙާގެ ކުރިން ﺃﹶﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺫﹸ ކިޔާނެކަމެއް ނެތެވެ‪ .‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺫﹸ ކިޔާނީ ހަމައެކަނި ފުރަތަމަ‬
‫ރަކުޢަތުގައެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬އެބަހީ ދެވަނަ ރަކުޢަތުގެ ދެވަނަ‬ ‫‪ -24‬ފު ަރ ަތ ަމ ައ ްއ ަތޙި ްއ ާޔ ަތ ް‬
‫ށ ިއ ުނ ް‬
‫ސަޖިދައިން ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ކިޔުމާ އެކު ތެދުވެ ފުރަތަމަ އައްތަޙިއްޔާތަށް އިންނާނީއެވެ‪ .‬އެއީ‬
‫އިފުތިރާޝަށް އިނުމެވެ‪ .‬ކައިފިއްޔަތު ބަޔާންވެ ހިނގައްޖެއެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬ނަމާދުގެ ފަރުޟުތަކުގެ އަށްވަނަ ނަމްބަރުގައި‬ ‫‪ަ -25‬ތ ަ‬
‫ޝ ްއ ުހ ުދ ކި ުޔ ް‬
‫ތަޝައްހުދު ބަޔާންވެ ހިނގައްޖެއެވެ‪ .‬ދެރަކުޢަތް ނަމާދެއްނަމަ ފުރަތަމަ އައްތަޙިއްޔާތު‬
‫އެއީ ފަހު އައްތަޙިއްޔާތެވެ‪ .‬އިފުތިރާޝަށް އިނަސް ތަވައްރުކަށް އިނަސް މައްސަލައެއް‬
‫ނެތެވެ‪.‬‬
‫‪ -26‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ކި ުޔމާ ެއކު ިތ ް‬
‫ނ ަވ ަނ ަރކު ަޢ ަތ ްށ ެތ ުދ ެވ ެދ ައތް ުއފުލައި‬
‫ނ‪ .‬އަތް އުފުލާނީ ހަމަ ކުރިންވެސް އަތް އުފުލި ގޮތަށެވެ‪.‬‬
‫ނ ަބ ުނ ް‬
‫ަހ ަށ ް‬
‫ނ‪ .‬ތިންވަނަ ރަކުޢަތާއި‬
‫ސ ަރ ުތލް ފާތިޙާ ކި ެޔ ުވ ް‬
‫ޫ‬ ‫‪ -27‬ބ ް‬
‫ިސ ިމ ކ ަިޔ ިއ‬
‫ހަތަރުވަނަ ރަކުޢަތުގެ ޤިޔާމުގައި ކިޔަވާނީ ހަމައެކަނި ސޫރަތުލް ފާތިޙާއެވެ‪ .‬އެއީ‬
‫މެންދުރު ނަމާދުގެ ފަހު ދެރަކުޢަތް ފިޔަވައެވެ‪ .‬މެންދުރު ނަމާދުގެ ފަހު ދެރަކުޢަތުގައި‬
‫ބައެއް ފަހަރު ސޫރަތުލް ފާތިޙާއަށް ފަހު އެހެން ސޫރަތެއް ކިޔަވައިލުން މުސްތަޙައްބު‬
‫ވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ނ‪.‬‬
‫ނ ަތ ްއކު ުރ ް‬
‫ށ ަކ ް‬
‫ރ ޮގ ަތ ް‬ ‫‪ -28‬ފު ަރ ަތ ަމ ެދ ަރ ުކ ަޢ ުތ ަގ ިއ ަކ ް‬
‫ނ ަތ ްއކު ި‬
‫ނ ެތ ުދ ެވ ަގއިބާ ުރ ެދ ަރ މީ ެހ ްއ ަނ ަމ‬ ‫‪ -29‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ކި ުޔމާ ެއކު ެދ ަވ ަނ ަ‬
‫ސޖި ަދއި ް‬
‫ނ‪ .‬ތިންރަކުޢަތް ނަމާދެއްނަމަ ފަހު އައްތަޙިއްޔާތަށް‬ ‫ކުޑަ ހިނ ުދ ޮކ ަޅކު ިއށީނ ެދ ަމޑ ު ޮކ ް‬
‫ށލު ް‬
‫އިންނާނީއެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬ހަތަރުވަނަ ރަކުޢަތަށް ތެދުވެ‬ ‫‪ަ -30‬ހ ަތ ުރ ަވ ަނ ަރކު ަޢ ަތ ްށ ެތ ުދ ެވ ަހ ަށ ް‬
‫ނ ަބ ުނ ް‬
‫ހަށަންބަންނަ އިރު އަތް އުފުލާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬

‫‪149‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނ‪.‬‬
‫ނ ަތ ްއކު ުރ ް‬
‫ށ ަކ ް‬
‫ރ ޮގ ަތ ް‬ ‫ނ ަވ ަނ ަރ ުކ ަޢ ުތ ަގ ިއ ަކ ް‬
‫ނ ަތ ްއކު ި‬ ‫‪ި -31‬ތ ް‬
‫ނ‪ .‬އެބަހީ ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ކިޔުމާ އެކު ތިންވަނަ‬ ‫‪ަ -32‬ފ ުހ ައ ްއ ަތޙި ްއ ާޔ ަތ ް‬
‫ށ ިއ ުނ ް‬
‫ރަކުޢަތުގެ ދެވަނަ ސަޖިދައިން ތެދުވެ ތަވައްރުކަށް އިނުމެވެ‪ .‬ކައިފިއްޔަތު ބަޔާންވެ‬
‫ހިނގައްޖެއެވެ‪.‬‬
‫‪ަ -33‬ތ ަ‬
‫ޝ ްއ ުހ ުދ ިކ ުޔ ް‬
‫ނ‪.‬‬
‫ޞލަވާތްކި ެޔ ުވ ް‬
‫ނ‪.‬‬ ‫ށ ަ‬ ‫ށ ަފހު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ަމއް ަ‬
‫ޗ ް‬ ‫‪ަ -34‬ތ ަ‬
‫ޝ ްއ ުހ ަދ ް‬
‫ނަމާދުގެ ސުންނަތްތަކުގެ ނަވާރަވަނަ ނަމްބަރުގައި ޞަލަވާތް ބަޔާންވެ ހިނގައްޖެއެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬ނަމާދުގެ ސުންނަތްތަކުގެ ވިހިވަނަ‬
‫ށ ަފ ުހ ުދޢާކު ުރ ް‬
‫ލވާ ަތ ް‬
‫ޞ ަ‬
‫ަ‬ ‫‪-35‬‬
‫ނަމްބަރުގައި ދުޢާތައް ބަޔާންވެ ހިނގައްޖެއެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬ނަމާދުގެ ފަރުޟުތަކުގެ ނުވަވަނަ ނަމްބަރުގައި ސަލާމުގެ‬
‫ިނ ް‬ ‫‪ަ -36‬‬
‫ސލާމްދ ު‬
‫ލަފުޒާއި ސަލާމްދޭން ޖެހޭ ގޮތް ބަޔާންވެ ހިނގައްޖެއެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ ކުރު ގޮތަކަށް މިބަޔާންކުރެވުނީ ނަމާދުކުރާ ގޮތުގެ ޚުލާޞާއެވެ‪.‬‬
‫އަންހެނުން‬ ‫ފިރިހެނުންނާއި‬ ‫ޙަރަކާތްތަކުގައި‬ ‫ނަމާދުގެ‬ ‫ދަންނައެވެ‪.‬‬
‫ހަމަހަމައެވެ‪ .‬އެއްވެސް ތަފާތެއް ވާރިދުވެގެން އައިސްފައެއް ނުވެއެވެ‪.‬‬

‫ނ‬ ‫ސ ަނމާ ުދ ަގއި ުޤ ޫ‬

‫ނތު ިކ ުޔ ް‬ ‫ަފ ުރ ު‬
‫ޟ ަފ ް‬
‫މުސްލިމުންނަށް މުޞީބާތެއް ޖެހޭ ހިނދު ނުވަތަ ތަދުމަޑުކަމެއް ޖެހޭ ހިނދު‬
‫ފަރުޟު ފަސްނަމާދުގައި އަޑުހަރުކޮށް ޤުނޫތުކިޔުން ޝަރުޢުވެގެންވެއެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢައްބާސްގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ ،r‬އެއް މަސްދުވަސް ވަންދެން ފަރުޟު ފަސްނަމާދުގައި‪،‬‬
‫ކޮންމެ ނަމާދެއްގެ ފަހު ރަކުޢަތުގައި ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﷲُ ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﻩ އޭ ވިދާޅުވެ‪ ،‬ޤަބީލާތަކަކަށް ބަދު‬
‫ދުޢާކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އެއީ ބަނޫ ސުލައިމްގެ ޤަބީލާތަކަކަށެވެ‪ .‬އެއީ ރިޢުލާއި‪ ،‬ޛަކުވާނާއި‪،‬‬
‫ޢުޞައްޔޭ ކިޔުނު ޤަބީލާތަކަށެވެ‪ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ފަހަތްޕުޅުގައި ތިއްބެވި ބޭކަލުން‬

‫‪150‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ޢިކްރިމާ ‪-‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪ -‬ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ޤުނޫތުގެ‬ ‫)‪(1‬‬

‫)އަޞްޙާބުބޭކަލުން( އާމީން ވިދާޅުވިއެވެ‪".‬‬
‫ފެށުމަކީ މިއެވެ‪ .‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ބަޔަކަށް ބަދު ދުޢާކުރައްވަން އެދިވަޑައިގަންނަވާ‬
‫ހިނދު ނުވަތަ ބަޔަކަށްޓަކައި ހެޔޮ ދުޢާކުރައްވަން އެދިވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު ރުކޫޢަށް‬
‫ފަހު ޤުނޫތު ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬ފަހެ ބައެއް ފަހަރު އެކަލޭގެފާނު ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﷲُ ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪ ،‬ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻨﺎﹶ ﻭ‪‬ﻟﹶﻚ‪‬‬
‫ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬އޭ ވިދާޅުވެ‪ ،‬ދެން ވިދާޅުވެއެވެ‪" .‬ﺍﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺞﹺ ﺍﻟﹾﻮ‪‬ﻟ‪‬ﻴﺪ‪ ‬ﺑ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻮ‪‬ﻟ‪‬ﻴﺪ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺳ‪‬ﻠﹶﻤ‪‬ﺔﹶ ﺑ‪‬ﻦ‪ ‬ﻫ‪‬ﺸ‪‬ﺎﻡﹴ‪،‬‬
‫ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻴ‪‬ﺎﺵ‪ ‬ﺑ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﺑﹺﻰ ﺭ‪‬ﺑﹺﻴﻌ‪‬ﺔﹶ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻀ‪‬ﻌ‪‬ﻔ‪‬ﲔ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪ ‬ﺆﻣ‪‬ﻨﹺﲔ‪ ،‬ﺍﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﺷ‪‬ﺪ‪‬ﺩ‪ ‬ﻭ‪‬ﻃﹾﺄﹶﺗ‪‬ﻚ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﻣ‪‬ﻀ‪‬ﺮ‪،‬‬
‫"އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! ވަލީދު ބުނު‬ ‫ﻭ‪‬ﺍﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹾﻬ‪‬ﺎ ﺳ‪‬ﻨﹺﲔ‪ ‬ﻛﹶﺴِﻨﹺﻲ ﻳ‪‬ﻮﺳ‪‬ﻒ‪"‬‬
‫)‪(2‬‬

‫އަދި‬ ‫ރަބީޢާއާއި‪،‬‬ ‫އަބޫ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢައްޔާޝް‬ ‫ހިޝާމާއި‪،‬‬ ‫ބުނު‬ ‫ސަލަމަތު‬ ‫ވަލީދާއި‪،‬‬

‫އަތްދަށުން(‬ ‫)މުޝްރިކުންގެ‬ ‫މީހުން‬ ‫ނިކަމެތި‬ ‫ބަލިކަށި‬ ‫ތެރެއިން‬ ‫މުސްލިމުންގެ‬
‫ސަލާމަތްކޮށްދެއްވާނދޭވެ! އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! މުޟަރު ޤަބީލާގެ‬
‫މައްޗަށް އިބަﷲގެ ހިއްޕެވުން ވަރުގަދަކޮށްދެއްވާނދޭވެ! އަދި ޔޫސުފުގެފާނުގެ ޤައުމުގެ‬
‫މީހުންނަށް ޖެހުނު ފަދަ ތަދުމަޑުކަމެއް އެބައިމީހުންނަށް ޖައްސަވާނދޭވެ!"‬

‫ނ‬ ‫ިސ ަނމާ ުދ ަގ ިއ ުޤ ޫ‬

‫ނ ުތ ިކ ުޔ ް‬ ‫ަފތ ް‬
‫ހަމައެކަނި ފަތިސް ނަމާދުގައި ޤުނޫތުކިޔުމަކީ ޝަރުޢުވެގެންވާ ކަމެއް ނޫނެވެ‪.‬‬
‫ބަޔާންވެދިޔަ ފަދައިން މުސްލިމުންނަށް މުޞީބާތެއް ޖެހޭ ހިނދު ފަތިސް ނަމާދުގައާއި‬
‫ޖުމްހޫރު‬ ‫އަދި‬ ‫ސާބިތުވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ޤުނޫތުކިޔުން‬ ‫ނަމާދުތަކުގައި‬ ‫އެހެން‬ ‫އަދި‬
‫ކިބައިން‬ ‫އަލްއަޝްޖަޢީގެ‬ ‫މާލިކު‬ ‫އަބޫ‬ ‫މިއެވެ‪.‬‬ ‫ރައުޔަކީވެސް‬ ‫ޢިލްމުވެރިންގެ‬
‫އަހުރެން‬ ‫ބައްޕައަށް‬ ‫އަހުރެންގެ‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ދަންނަވައިފީމެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ފަހަތްޕުޅުގައާއި‪ ،‬އަބޫބަކުރުގެފާނާއި‪ ،‬ޢުމަރުގެފާނާއި‪،‬‬
‫ޢަލީގެފާނުގެ‬ ‫ކޫފާގައި‬ ‫އެބަހީ‬ ‫މިރަށުގައި‬ ‫އަދި‬ ‫ފަހަތްޕުޅުގައި‬ ‫ޢުޘްމާނުގެފާނުގެ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﺇﻻﹼ ﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ‪.‬‬
‫‪151‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ފަހަތްޕުޅުގައި ގާތްގަނޑަކަށް ފަސް އަހަރުވަންދެން ބައްޕަ ނަމާދުކުރެއްވީމުއެވެ‪ .‬ފަހެ‬

‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫ބައްޕަ‬ ‫ޤުނޫތުކިޔުއްވިތޯއެވެ؟‬ ‫ނަމާދުގައި(‬ ‫)ފަތިސް‬ ‫އެބޭކަލުން‬
‫ފަހެ ގިނަ ޢިލްމުވެރިންގެ ރައުޔަކީ ފަތިސް‬ ‫)‪(1‬‬
‫"ދަރިފުޅާއެވެ‪ .‬އެއީ ބިދުޢައެކެވެ‪".‬‬
‫ނަމާދުގައި ޤުނޫތު ޝަރުޢުވެގެން ނުވުމެވެ‪ .‬އަދި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނަމާދުތަކުގައި ކިޔުއްވި‬
‫ޤުނޫތަކީ ޤުނޫތު ނާޒިލާއެވެ‪" .‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻫ‪‬ﺪ‪‬ﻧﹺﻲ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﻫ‪‬ﺪ‪‬ﻳ‪‬ﺖ‪ "‬މި ޤުނޫތަކީ ވިތުރީގައި‬
‫ކިޔުއްވުމަށް ޙަސަނުގެފާނަށް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އުނގަންނައިދެއްވި ޤުނޫތެއްކަން ޞަރީޙަކޮށް‬
‫ބަޔާންވެ ހިނގައްޖެއެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ ޝާފިޢީމަޒުހަބުގެ ގިނަ ޢިލްމުވެރިން ދެކިވަޑައިގަންނަވާ ގޮތުގައި ފަތިސް‬
‫ގައި‬ ‫"އަލްމަޖްމޫޢު"‬ ‫ނަވަވީ‬ ‫އިމާމު‬ ‫ސުންނަތެކެވެ‪.‬‬ ‫ޤުނޫތުކިޔުމަކީ‬ ‫ނަމާދުގައި‬
‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬ޤުނޫތުކިޔުމަކީ އަހުރެމެންގެ މަޒުހަބެވެ‪ .‬މިބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ މާތްﷲ‬
‫"އެކަލޭގެފާނާ‬ ‫ރިވާޔަތެވެ‪.‬‬ ‫ރިވާވެގެންވާ‬ ‫ކިބައިން‬ ‫އަނަސްގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬
‫ވިދާޅުވިތޯއެވެ؟‬ ‫ޤުނޫތު‬ ‫ސުވާލުކުރެވުނެވެ‪ .‬ފަތިސް ނަމާދުގައި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫އަނަސްގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އާނއެކެވެ‪ .‬ދެން ސުވާލުކުރެވުނެވެ‪ .‬ރުކޫޢުގެ ކުރިން ނުވަތަ‬
‫ފަހެ މިރިވާޔަތް ދަންނައެވެ‪.‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫ފަހުންތޯއެވެ؟ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ރުކޫޢުގެ ފަހުންނެވެ‪".‬‬
‫އެންމެ ފުރަތަމަ އަނަސްގެފާނާ ސުވާލުކުރެވުނީ ޤުނޫތު ނާޒިލާއާ ބެހޭގޮތުންނެވެ‪.‬‬
‫އާނއެކެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޤުނޫތު ނާޒިލާކިޔުއްވިއެވެ‪ .‬ދެން ސުވާލުކުރެވުނީ ޤުނޫތު‬
‫ޤުނޫތުކިޔުއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ނަމާދުގައި‬ ‫ފަސް‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫އާނއެކެވެ‪.‬‬ ‫ކިޔުއްވިތޯއެވެ؟‬
‫އޭގެތެރެއިން ފަތިސް ނަމާދުވެސް ހިމެނެއެވެ‪ .‬އަދި އެހެންނޫނަސް އަނަސްގެފާނުގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އެއް މަސްދުވަސް‬
‫ދެން އެބޭކަލުން‬ ‫)‪(3‬‬
‫ވަންދެން ޤުނޫތުކިޔުއްވިއެވެ‪ .‬ދެން ޤުނޫތުކިޔުއްވުން ދޫކޮށްލެއްވިއެވެ‪".‬‬
‫ކިބައިން‬ ‫އަނަސްގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ހަމަ‬ ‫ދަލީލަކީ‬ ‫ގެންނަވާފައިވާ‬
‫ރިވާވެގެންވާ ރިވާޔަތެކެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ދުނިޔެ ދޫކުރައްވައި‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ‪.‬‬
‫‪152‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫)‪(1‬‬
‫ވަޑައިގެންފުމަށް ދާންދެން ފަތިސް ނަމާދުގައި ޤުނޫތުކިޔުއްވުމުގައި ދެމިހުންނެވިއެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ މިރިވާޔަތް ދަންނައެވެ‪ .‬އެންމެ ފުރަތަމަ މިރިވާޔަތަކީ ޟަޢީފު ރިވާޔަތެކެވެ‪ .‬ދެން‬
‫ކަމުގައިވާނަމަ‬ ‫ޤުނޫތުކިޔުއްވި‬ ‫ދާންދެން‬ ‫ވަޑައިގެންފުމަށް‬ ‫އަވަހާރަވެ‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬
‫އެކަލޭގެފާނުގެ ހަތަރު ޚަލީފާއިން އެކަން ނުކުރެއްވީ ކީއްވެހެއްޔެވެ؟ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ދެކެ‬
‫މުސްލިމަކަށް‬ ‫އެއްވެސް‬ ‫އެބޭކަލުންކަން‬ ‫ބޭކަލުންނަކީ‬ ‫ލޯބިވެވަޑައިގަންނަވާ‬ ‫އެންމެ‬
‫އޮޅިފައެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ސުންނަތަށް އެންމެ ދަހިވެތިވެވަޑައިގެން‬
‫ތިއްބެވި ބަޔަކީވެސް އެބޭކަލުންނެވެ‪ .‬އަދި ޚުދު އަނަސްގެފާނުވެސް ފަތިސް ނަމާދުގައި‬
‫ޤުނޫތުވިދާޅު ނުވާކަން ސާބިތުވެގެންވެއެވެ‪ .‬ދެން އެބޭކަލުން ދަލީލު ގެންނަވާފައިވަނީ‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ދަލީލުކުރަނީ‬ ‫މިލަފުޒު‬ ‫ލުޣަވީ ގޮތުންނެވެ‪ .‬އެބަހީ "ﻛﺎﹶﻥﹶ ﻳ‪ ‬ﹾﻘﻨ‪‬ﺖ‪"‬‬
‫ޤުނޫތުކިޔުއްވުމުގައި ދެމިހުންނެވި ކަމަށެވެ‪ .‬ދަންނައެވެ‪ .‬މަޣުރިބު ނަމާދުގައި އެކަލޭގެފާނު‬
‫ޤުނޫތުވިދާޅުވި ކަމަށް ވާރިދުވެގެންވާ ރިވާޔަތުގައިވެސް ވަނީ "ﻛﺎﹶﻥﹶ ﻳ‪ ‬ﹾﻘﻨ‪‬ﺖ‪ "‬މިލަފުޒެވެ‪.‬‬
‫ދެން މަޣުރިބު ނަމާދާ ބެހޭގޮތުން ބުނާނީ ކީކޭތޯއެވެ؟ އަދި ފަސް ނަމާދުގައި އެކަލޭގެފާނު‬
‫ޤުނޫތުވިދާޅުވި ކަމަށް ވާރިދުވެގެންވާ ރިވާޔަތުގައިވެސް ވަނީ "ﻛﺎﹶﻥﹶ ﻳ‪ ‬ﹾﻘﻨ‪‬ﺖ‪ "‬މިލަފުޒެވެ‪.‬‬
‫ދެން ފަސް ނަމާދުގައި ދާއިމީ ގޮތެއްގައި ޤުނޫތު ނުކިޔަންވީ ކީއްވެހެއްޔެވެ؟ އަދި‬
‫އިސްވެދިޔަ ޙަދީޘް ޞައްޙަކަމަށް ޤަބޫލުކުރި ކަމުގައި ވިޔަސް އެކަލޭގެފާނު އަވަހާރަވެ‬
‫ވަޑައިގެންފުމަށް ދާންދެން "ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻫ‪‬ﺪ‪‬ﻧﹺﻲ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﻫ‪‬ﺪ‪‬ﻳ‪‬ﺖ‪ "‬މިދުޢާވެސް އަދި ޤުނޫތު‬
‫ޢިލްމުވެރިން‬ ‫އަދިކިއެއްތަ!‬ ‫ނުކުރެއެވެ‪.‬‬ ‫ދަލީލެއް‬ ‫ކަމަކަށް‬ ‫ކިޔުއްވި‬ ‫ނާޒިލާވެސް‬
‫ވިދާޅުވެފައިވަނީ އެކަލޭގެފާނު އިޢުތިދާލު ދިގުކުރެއްވި ކަމަށް ސާބިތުވާ ކަމަށެވެ‪ .‬އެއީ‬
‫ދުޢާކުރެއްވުމަށާއި ﷲއަށް ޘަނާކިޔުއްވުމަށެވެ‪ .‬މިވެސް ޤުނޫތުގެ މާނައެކެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫އެކަލޭގެފާނު އަވަހާރަވެ ވަޑައިގެންފުމަށް ދާންދެން މިގޮތަށް ކަންތައް ކުރެއްވި ކަމަށް‬
‫މާނަކޮށްފިނަމަ އެއީ ރަނގަޅު މާނައެކެވެ‪.‬‬
‫ދެން ދަންނައެވެ‪ .‬ފަތިސް ނަމާދުގައި ޤުނޫތުކިޔާ މީހުން މިހާރު ކިޔަމުންދާ‬
‫ދުޢާއަކީ އެބަހީ "ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻫ‪‬ﺪ‪‬ﻧﹺﻲ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﻫ‪‬ﺪ‪‬ﻳ‪‬ﺖ‪ "‬މިދުޢާއަކީ އެއްގޮތަކަށްވެސް ފަތިސް‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺰ‪‬ﺍﺭ ﻭﺍﻟﺪ‪‬ﺍﺭﻗﻄﲏ ﻭﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ‪.‬‬

‫‪153‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނަމާދުގެ ޤުނޫތުގައި އަދި ވިތުރި ފިޔަވައި އެހެން ނަމާދެއްގެ ޤުނޫތުގައިވެސް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‬
‫‪ r‬ކިޔުއްވި ކަމަށް ސާބިތުވާ ދުޢާއެއް ނޫނެވެ‪ .‬އަދިކިއެއްތަ! ފަތިސް ނަމާދުގައިވެސް‬
‫އަދި އެހެން ނަމާދުތަކުގައިވެސް އެކަލޭގެފާނު ޤުނޫތުކިޔުއްވި ދުވަސްކޮޅު ކިޔުއްވާފައިވާ‬
‫ޤުނޫތަކީ ޤުނޫތު ނާޒިލާއެވެ‪ .‬އެޤުނޫތުގެ ބައެއް ޢިބާރާތް ބަޔާންވެ ހިނގައްޖެއެވެ‪.‬‬
‫ދެންފަހެ މިހާރުވެސް މުސްލިމުންނަށް މުޞީބާތެއް ޖެހިއްޖެނަމަ ޤުނޫތު ނާޒިލާ ކިޔުން‬
‫ޝަރުޢުވެގެންވެއެވެ‪ .‬ވަކި ފަތިސް ނަމާދުގައި އެކަންޏެއް ނޫނެވެ‪ .‬އަދިކިއެއްތަ! ހުރިހާ‬
‫ނަމާދެއްގައިވެސް ކިޔުން ޝަރުޢުވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫ނ ަނތް ަނމާ ުދ‬

‫ސ ް‬
‫ު‬
‫ސުންނަތް‬ ‫އިތުރަށް‬ ‫ނަމާދުތަކުގެ‬ ‫ފަރުޟު‬ ‫ދީނުގައި‬ ‫އިސްލާމް‬ ‫ފަހެ‬
‫ރުކުންތަކާއި‬ ‫ނަމާދުގެ‬ ‫ފަރުޟު‬ ‫އެއީ‬ ‫ޝަރުޢުކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ނަމާދުތަކެއްވެސް‬
‫ސުންނަތްތައް ފުރިހަމަ ނުވުމުގެ ސަބަބުން އުނިވާ އުނިވުން ފޫބެއްދުމަށާއި އާޚިރަތުގައި‬
‫މީހާގެ ދަރަޖަތައް މަތިވެރިކުރުމަށްޓަކައެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﻥﱠ ﺃﹶﻭ‪‬ﻝﹶ ﻣ‪‬ﺎ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺎﺳ‪‬ﺐ‪ ‬ﺑﹺﻪ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻡ‪ ‬ﺍﻟﹾ ‪‬ﻘﻴ‪‬ﺎﻣ‪‬ﺔ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓﹸ‪ ،‬ﻳ‪‬ﻘﹸﻮﻝﹸ ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻨ‪‬ﺎ ﻋ‪‬ﺰ‪ ‬ﻭ‪‬ﺟ‪‬ﻞﱠ‬
‫ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻼﹶﺋ‪‬ﻜﹶﺘ‪‬ﻪ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻠﹶﻢ‪ :‬ﺍﻧ‪ ‬ﹸﻈﺮ‪‬ﻭﺍ ﻓ‪‬ﻲ ﺻ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪‬ﻱ ﺃﹶﺗ‪‬ﻤ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺃﹶﻡ‪ ‬ﻧ‪ ‬ﹶﻘﺼ‪‬ﻬ‪‬ﺎ؟ ﻓﹶﺈﹺﻥﹾ ﻛﹶﺎﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﺗ‪‬ﺎﻣ‪‬ﺔﹰ ﻛﹸﺘ‪‬ﺒ‪‬ﺖ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪‬‬
‫ﺗ‪‬ﺎﻣ‪‬ﺔﹰ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺇﹺﻥﹾ ﻛﹶﺎﻥﹶ ﺍﻧ‪‬ﺘ‪‬ﻘﹶﺺ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺷ‪‬ﻴ‪‬ﺌﺎﹰ ﻗﹶﺎﻝﹶ‪ :‬ﺍﻧ‪ ‬ﹸﻈﺮ‪‬ﻭﺍ ﻫ‪‬ﻞﹾ ﻟ‪‬ﻌ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪‬ﻱ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺗ‪ ‬ﹶﻄﻮ‪‬ﻉﹴ؟ ﻓﹶﺈﹺﻥﹾ ﻛﹶﺎﻥﹶ ﻟﹶﻪ‪ ‬ﺗ‪‬ﻄﹶﻮ‪‬ﻉ‪‬‬
‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﻗﹶﺎﻝﹶ‪ :‬ﺃﹶﺗ‪‬ﻤ‪‬ﻮﺍ ﻟ‪‬ﻌ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪‬ﻱ ﻓﹶﺮﹺﻳﻀ‪‬ﺘ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺗ‪‬ﻄﹶﻮ‪‬ﻋ‪‬ﻪ‪ ،‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﺆ‪‬ﺧ‪‬ﺬﹸ ﺍﻷَﻋ‪‬ﻤ‪‬ﺎﻝﹸ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺫﹶﻟ‪ ‬ﹸﻜﻢ‪"‬‬
‫"ހަމަކަށަވަރުން ޤިޔާމަތްދުވަހު އެންމެ ފުރަތަމަ މީސްތަކުންގެ ހިސާބުބެއްލެވޭ ޢަމަލަކީ‬
‫ނަމާދެވެ‪ .‬މާތްﷲ‪ ،‬އެކަލާނގެ ދެނެވޮޑިގެންވާ ޙާލު‪ ،‬މަލާއިކަތުންނަށް ވަޙީކުރައްވާނެތެވެ‪.‬‬
‫ތިމަންﷲގެ އަޅާގެ ނަމާދަށް‪ ،‬އެނަމާދު ފުރިހަމަވެގެންވޭތޯ؟ ނުވަތަ އުނިވެގެންވޭތޯ؟‬
‫ބައްލަވާށެވެ‪ .‬ފަހެ ފުރިހަމަވެގެންވާނަމަ‪ ،‬ނަމާދު ފުރިހަމަކަމަށް ލިޔުއްވޭނެއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ނަމާދުން މިންވަރެއް އުނިވެގެންވާނަމަ‪ ،‬އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވާނެތެވެ‪ .‬ތިމަންﷲގެ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺻﺤﺎﺏ ﺍﻟﺴ‪‬ﻨﻦ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪154‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އަޅާއަށް ސުންނަތް ނަމާދެއް ވޭތޯ ބައްލަވާށެވެ‪ .‬ފަހެ އޭނާއަށް ސުންނަތް ނަމާދެއްވާނަމަ‪،‬‬

‫ﷲ ވަޙީކުރައްވާނެތެވެ‪ .‬ތިމަންﷲގެ އަޅާއަށް‪ ،‬އޭނާގެ ފަރުޟު‪ ،‬އޭނާގެ ސުންނަތުން‬
‫ފުރިހަމަކޮށްދެއްވާށެވެ‪ .‬ދެން އެހެނިހެން ޢަމަލުތަކުގެ ހިސާބުވެސް ކުރިއަށް ދާނީ އެގޮތުގެ‬
‫މަތިންނެވެ‪) .‬އެބަހީ ފަރުޟު ރޯދަ‪ ،‬ސުންނަތް ރޯދައިން ފޫބެއްދުމެވެ‪ .‬އަދި ފަރުޟު‬
‫ޒަކާތް‪ ،‬ޞަދަޤާތުން ފޫބެއްދުމެވެ‪ .‬މިގޮތަށެވެ‪"(.‬‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ރަބީޢަތު ބުނު ކަޢުބު އަލްއަސްލަމީގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އަހުރެން ބައެއް ރޭރޭ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އާ‬
‫އެކު ހޭދަކުރަމެވެ‪ .‬އެއީ އެކަލޭގެފާނު ވުޟޫކުރެއްވުމަށް ފެން ގެނެސްދިނުމަށާއި‪،‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ފުއްދައިދިނުމަށެވެ‪.‬‬ ‫ބޭނުންތައް‬ ‫އެހެނިހެން‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫އަދިވެސް‬
‫އަހުރެންނަށް ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިން ކަމަކަށް އެދޭށެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫އަހުރެން ދަންނަވައިފީމެވެ‪ .‬ސުވަރުގޭގައި ކަލޭގެފާނާ އެކުގައި ވުމަށް އެދެމެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫އަހުރެން‬ ‫ނެތްހެއްޔެވެ؟‬ ‫އެދުމެއް‬ ‫އެނޫން‬ ‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬
‫ދަންނަވައިފީމެވެ‪ .‬ހަމަ އެއެދުމެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻓﹶﹶﺄﻋ‪‬ﻨﹺّﻲ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﻧ‪‬ﻔﹾﺴِﻚ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ފަހެ ތިބާގެ ނަފްސާ ޚިލާފަށް )އެބަހީ ތިބާގެ ނަފްސު‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺑﹺﻜﹶﺜﹾﺮ‪‬ﺓ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﺠ‪‬ﻮﺩ‪"‬‬
‫އިޞްލާޙުކުރުމުގެ މައްޗަށް( ގިނަ ސަޖިދަކުރުމުން ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ތިބާ އެހީވާށެވެ‪".‬‬
‫ރ ެމ ެވ‪ .‬މާތްﷲ‬
‫ކު ު‬ ‫ނ ަވ ީ‬
‫ނ ގޭ ަގއި‬ ‫ބ ެވ ެގ ް‬ ‫ނ ަނތް ަނމާ ުދ ުމ ް‬
‫ސ ަތ ަޙ ްއ ު‬ ‫ސ ް‬
‫ު‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ޖާބިރުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﻗﹶﻀ‪‬ﻰ ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓﹶ ﻓ‪‬ﻲ ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﺠﹺﺪ‪‬ﻩ‪،‬‬
‫)‪(2‬‬
‫ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﺠ‪‬ﻌ‪‬ﻞﹾ ﻟ‪‬ﺒ‪‬ﻴ‪‬ﺘ‪‬ﻪ‪ ‬ﻧ‪‬ﺼ‪‬ﻴﺒﺎﹰ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶ‪‬ﺗﻪ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻥﱠ ﺍﷲَ ﻋ‪‬ﺰ‪ ‬ﻭ‪‬ﺟ‪‬ﻞﱠ ﺟ‪‬ﺎﻋ‪‬ﻞﹲ ﻓ‪‬ﻲ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﺘ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶ‪‬ﺗﻪ‪ ‬ﺧﻴ‪‬ﺮﺍﹰ"‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކު މިސްކިތުގައި ނަމާދު ފުރިހަމަކުރާ ހިނދު އޭނާގެ‬
‫ގެއަށް އޭނާގެ ނަމާދުން ހިއްސާއެއް އަޅާހުށިކަމެވެ‪) .‬އެބަހީ ނަމާދުގެ ރަވާތިބު ސުންނަތް‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪155‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ގޭގައި ކުރާހުށިކަމެވެ‪ (.‬އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން އެނާ ގޭގައި ކުރާ ނަމާދުން މާތްﷲ އޭނާގެ‬
‫ގޭގައި ބަރަކާތްލައްވައެވެ‪".‬‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޢުމަރުގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢަބްދުﷲ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺍﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹸﻮﺍ‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުންގެ ގެތަކަށް‪،‬‬ ‫ﻓ‪‬ﻲ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻮﺗ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺗ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻻﹶ ‪‬ﺗﺘ‪‬ﺨ‪‬ﺬﹸﻭﻫ‪‬ﺎ ﻗﹸﺒ‪‬ﻮﺭ‪‬ﺍ"‬
‫)‪(1‬‬

‫ގެތައް‬ ‫ތިޔަބައިމީހުންގެ‬ ‫އަދި‬ ‫ލާށެވެ‪.‬‬ ‫ބަޔެއް‬ ‫ނަމާދުތަކުން‬ ‫ތިޔަބައިމީހުންގެ‬

‫ކަށްބިންތަކަކަށް ނުހަދާށެވެ‪".‬‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޘާބިތުގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޒައިދު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬
‫ނ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫ނ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރު ް‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާ ު‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺓﹸ ﺍﻟﹾ ‪‬ﻤﺮ‪‬ﺀِ ﻓ‪‬ﻲ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﺘ‪‬ﻪ‪ ‬ﺃﹶﻓﹾﻀ‪‬ﻞﹸ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶ‪‬ﺗﻪ‪ ‬ﻓﻲ ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﺠﹺﺪ‪‬ﻱ ﻫ‪‬ﺬﹶﺍ ﺇﹺﻻﱠ‬
‫މާނައީ‪" :‬ފަރުޟު ނަމާދު ފިޔަވައި މީހާ އޭނާގެ ގޭގައި ކުރާ ނަމާދު‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﺍﻟﹾﻤ‪ ‬ﹾﻜﺘ‪‬ﻮﺑ‪‬ﺔﹶ"‬
‫ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ މިމިސްކިތުގައި އޭނާ ކުރާ ނަމާދަށް ވުރެ މާތްވެގެންވެއެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ ސުންނަތް ނަމާދުގައި ކޮޅަށް ހުރުން ވާޖިބެއް ނޫނެވެ‪ .‬ކޮޅަށް ހުރުމަށް‬
‫ކުޅަދާނަވެގެންވުމާ އެކުވެސް އިށީނދެ އިނދެގެން ނަމާދުކުރުން ހުއްދައެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ރަކުޢަތުގެ އެއްބައި ކޮޅަށް ހުރެގެން ފުރިހަމަކޮށް އަނެއްބައި އިށީނދެ އިނދެގެން‬
‫ފުރިހަމަކުރިޔަސް މައްސަލައެއް ނެތެވެ‪ .‬އަދި އިށީނދެ އިނދެގެން ކިޔަވައި ރުކޫޢަށް‬
‫ދާންވުމުން ތެދުވެ ދެން ރުކޫޢަށް ދިޔަޔަސް މައްސަލައެއް ނެތެވެ‪ .‬ފަހެ އިށީނދެ‬
‫އިނދެގެން ނަމާދުކުރާ އިރު އެންމެ ރަނގަޅީ ދެފައި ވައްކޮށްގެން އިނުމެވެ‪ .‬ޢަލްޤަމާ‬
‫ދަންނަވައިފީމެވެ‪ .‬އިށީނދެ‬ ‫ޢާއިޝަތުގެފާނަށް‬ ‫‪-‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪ -‬ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އަހުރެން‬
‫އިންނަވައިގެން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ކުރައްވާ ދެރަކުޢަތުގައި އެކަލޭގެފާނު ކަންތައް ކުރައްވަނީ‬
‫ކިހިނަކުން ހެއްޔެވެ؟ އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬އެކަލޭގެފާނު ދެރަކުޢަތުގައި ކިޔަވައި‬
‫ތެދުވެ‬ ‫ހިނދު‬ ‫ވަޑައިގަންނަވާ‬ ‫އެދި‬ ‫ކުރައްވަން‬ ‫ރުކޫޢު‬ ‫ފަހެ‬ ‫ވިދާޅުވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﺇﻻﹼ ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﻟﻠﹼﻔﻆ ﻷﰊ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬
‫‪156‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މާތްﷲ‬ ‫އަދިވެސް‬ ‫)‪(1‬‬

‫ވަޑައިގަންނަވައެވެ‪".‬‬ ‫ރުކޫޢަށް‬ ‫ދެން‬ ‫ވަޑައިގަންނަވައެވެ‪.‬‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫"ދަމުނަމާދުގެ އެއްވެސް ރަކުޢަތެއްގައި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އިށީނދެ އިންނަވައިގެން ކިޔަވައި‬
‫ވިދާޅުވަނިކޮށް ތިމަންކަމަނާ ދުވަހަކުވެސް ދެކި ވަޑައިނުގަންނަވަމެވެ‪ .‬އެއީ އެކަލޭގެފާނު‬
‫އިށީނދެ‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫އެޙާލަތުގައި‬ ‫ފަހެ‬ ‫ދާންދެނެވެ‪.‬‬ ‫ވެއްޖައުމަށް‬ ‫މުސްކުޅިފުޅު‬
‫އިންނަވައިގެން ކިޔަވައި ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬ދެން ރުކޫޢަށް ވަޑައިގަންނަވަން ބާކީ ސާޅީސް‬
‫ނުވަތަ ތިރީސް އާޔަތަށް ވުމުން ތެދުވެ ވަޑައިގެން ކިޔަވައި ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬ދެން ރުކޫޢަށް‬
‫)‪(2‬‬
‫ވަޑައިގަންނަވައެވެ‪".‬‬

‫ބއި ަތ ްއ‬
‫ނވާ ަ‬ ‫ނ ަނތް ަނމާ ުދ ަތ ްއ ެ‬
‫ބހި ެގ ް‬ ‫ސ ް‬
‫ު‬
‫އެއީ މުޠުލަޤު ސުންނަތާއި މުޤައްޔަދު ސުންނަތެވެ‪ .‬މުޠުލަޤު ސުންނަތަކީ‬
‫އެއްވެސް ޤައިދެއް އެކުލެވިގެން ނުވާ ސުންނަތެވެ‪ .‬އެބަހީ ޢާއްމު ސުންނަތްތަކެވެ‪.‬‬
‫އެސުންނަތްތައް ބިނާވެގެންވަނީ އެސުންނަތްތައް ކުރާ މީހާގެ ނިޔަތުގެ މައްޗަށެވެ‪ .‬ދެ‬
‫ރަކުޢަތް ކުރުމަށް ނިޔަތްގެންފިނަމަ ދެރަކުޢަތް ކުރާށެވެ‪ .‬އަދި ހަތަރު ރަކުޢަތް ކުރުމަށް‬
‫ނިޔަތްގެންފިނަމަ ހަތަރު ރަކުޢަތް ކުރާށެވެ‪ .‬އިމާމު ނަވަވީ ‪-‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪ -‬ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫"މީހަކު ރަކުޢަތުގެ ޢަދަދު ނިޔަތް ނުގަނެ ސުންނަތް ނަމާދެއް ފަށައިފިނަމަ އެއް‬
‫ރަކުޢަތުން ސަލާމްދިނުންވެސް އޭނާއަށް ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި ދެ ރަކުޢަތުން ނުވަތަ‬
‫ރަކުޢަތުން‬ ‫އެއްހާސް‬ ‫ނުވަތަ‬ ‫ރަކުޢަތުން‬ ‫ސަތޭކަ‬ ‫ނުވަތަ‬ ‫ރަކުޢަތުން‬ ‫ތިން‬
‫ސަލާމްދިނުންވެސް އޭނާއަށް ހުއްދައެވެ‪ .‬އަދި އޭނާއަށް ކުރެވުނު ޢަދަދެއް ނޭނގި‬
‫ސަލާމްދިން ކަމުގައިވިޔަސް އޭނާގެ ނަމާދު ޞައްޙައެވެ‪ .‬އަދި އިމާމު ޝާފިޢީ "ﺍﻹﻣﻼﺀ"‬
‫ފަހެ އަޙުނަފު ބުނު ޤައިސް ‪-‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪ -‬ގެ ކިބައިން‬ ‫)‪(3‬‬
‫ގައި މިގޮތަށް ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺻﺤﺎﺏ ﺍﻟﺴ‪‬ﻨﻦ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺍ‪‬ﻤﻮﻉ‪.‬‬
‫‪157‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އެއްދުވަހަކު މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫ‬

‫ޛައްރު ވަރަށްގިނަ ރަކުޢަތްތަކެއް ކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬ފަހެ ސަލާމްދިނުމުން އަޙުނަފު‬
‫ދަންނަވައިފިއެވެ‪ .‬ކަލޭގެފާނު ތިޔަ ސަލާމްދެއްވީ ހިރި ޢަދަދަކުންކަން ނުވަތަ އޮނަހިރި‬
‫ޢަދަދަކުންކަން ކަލޭގެފާނަށް އެނގި ވަޑައިގަންނަވާ ހެއްޔެވެ؟ އަބޫ ޛައްރު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ދެނެވޮޑިގަންނަވައެވެ‪.‬‬ ‫ﷲ‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫ވިޔަސް‬ ‫ނޭނގުނުކަމުގައި‬ ‫އަހުރެންނަށް‬
‫ހަމަކަށަވަރުން އަހުރެންގެ ލޮބުވެތި އެކުވެރިޔާ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރައްވަނިކޮށް އަހުރެން‬
‫އަޑުއެހީމެވެ‪ .‬މިހެން ވިދާޅުވެ އަބޫ ޛައްރު ކީރިތިކުރައްވަން ފެއްޓެވިއެވެ‪ .‬އަލުންވެސް‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން އަހުރެން ެގ ލޮބުވެ ިތ އެކުވެރިޔާ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ޙަދީޘްކުރައްވަނިކޮށް އަހުރެން އަޑުއެހީމެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﺎ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻋﺒ‪‬ﺪ‪ ‬ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪ ‬ﷲِ ﺳ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪‬ﺓﹰ ﺇﹺ ﱠﻻ ﺭ‪‬ﻓﹶﻌ‪‬ﻪ‪ ‬ﺍﷲُ‬
‫މާނައީ‪" :‬އެއްވެސް އަޅަކު ﷲއަށްޓަކައި އެންމެ‬ ‫ﺑﹺﻬ‪‬ﺎ ﺩ‪‬ﺭ‪‬ﺟ‪‬ﺔﹰ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺣ‪‬ﻂﱠ ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﻪ‪ ‬ﺑﹺﻬ‪‬ﺎ ﺧ‪‬ﻄ‪‬ﻴﹶﺌﺔﹰ"‬
‫)‪(1‬‬

‫ސަޖިދައެއްވެސް‪ ،‬އެސަޖިދައިގެ ސަބަބުން ﷲ އޭނާގެ ދަރަޖައެއް މަތިވެރި ނުކުރައްވާ‬

‫އަދި އޭގެ ސަބަބުން އޭނާގެ ފާފައެއް ނުފުއްސަވާ ގޮތަކަށް ނުކުރެއެވެ‪".‬‬
‫ދެންފަހެ މުޤައްޔަދު ސުންނަތަކީ އެސުންނަތުގައި ޤައިދެއް އެކުލެވިގެންވާ‬
‫ސުންނަތެވެ‪ .‬އެއީ ނަމާދުގެ ރަވާތިބު ސުންނަތްތަކާއި‪ ،‬ޚާއްޞަ ނަންތަކެއް ދެވިފައިވާ‬
‫ސުންނަތްތަކެވެ‪ .‬އެންމެ ފުރަތަމަ ރަވާތިބު ސުންނަތްތަކުގެ ތަފްޞީލު ބަޔާންކުރަމެވެ‪.‬‬
‫ނތް ަތ ްއ‪ :‬ރަވާތިބު ސުންނަތްތަކަކީ ފަރުޟު ނަމާދުތަކުގެ‬
‫ނ ަ‬
‫ސ ް‬
‫ު‬ ‫ބ‬
‫ަރވާތި ު‬
‫އިސްފަސްކޮށް ކުރެވޭ ސުންނަތްތަކެވެ‪ .‬އެއީ ސާދަ ރަކުޢަތެވެ‪ .‬ނުވަތަ ބާރަ ރަކުޢަތެވެ‪.‬‬
‫ނުވަތަ ދިހަ ރަކުޢަތެވެ‪.‬‬
‫ދ ަރކު ަޢތް‪ :‬އެއީ ފަތިސް ނަމާދުގެ އިހު ދެރަކުޢަތާއި‪ ،‬މެންދުރު ނަމާދުގެ‬
‫ސ ަ‬
‫ާ‬
‫އިހު ހަތަރު ރަކުޢަތާއި‪ ،‬ފަހު ހަތަރު ރަކުޢަތާއި‪ ،‬މަޣުރިބު ނަމާދުގެ ފަހު ދެރަކުޢަތާއި‪،‬‬
‫ޢިޝާ ނަމާދުގެ ފަހު ދެރަކުޢަތެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ‪.‬‬

‫‪158‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ކ ަޢތް‪ :‬އެއީ ފަތިސް ނަމާދުގެ އިހު ދެރަކުޢަތާއި‪ ،‬މެންދުރު ނަމާދުގެ‬

‫ބާ ަރ ަރ ު‬
‫އިހު ހަތަރު ރަކުޢަތާއި‪ ،‬ފަހު ދެރަކުޢަތާއި‪ ،‬މަޣުރިބު ނަމާދުގެ ފަހު ދެރަކުޢަތާއި‪ ،‬ޢިޝާ‬
‫ނަމާދުގެ ފަހު ދެރަކުޢަތެވެ‪.‬‬
‫ކ ަޢތް‪ :‬އެއީ ފަތިސް ނަމާދުގެ އިހު ދެރަކުޢަތާއި‪ ،‬މެންދުރު ނަމާދުގެ‬
‫ދ ަހ ަރ ު‬
‫ި‬
‫އިހު ދެރަކުޢަތާއި‪ ،‬ފަހު ދެރަކުޢަތާއި‪ ،‬މަޣުރިބު ނަމާދުގެ ފަހު ދެރަކުޢަތާއި‪ ،‬ޢިޝާ‬
‫ނަމާދުގެ ފަހު ދެރަކުޢަތެވެ‪ .‬ފަހެ އެންމެ ރާޖިޙުވެގެންވާ ޢަދަދަކީ ބާރަ ރަކުޢަތެވެ‪.‬‬
‫އެހުރިހާ ސުންނަތްތަކެއް ތިރީގައި މިބަޔާންކުރަނީއެވެ‪.‬‬

‫ނ ަނތް‬ ‫ިސ ަނމާ ުދ ެގ ިއ ުހ ު‬

‫ސ ް‬ ‫ަފތ ް‬
‫ކުރެވޭ‬ ‫ދެމެދު‬ ‫ޤަމަތްދިނުމާ‬ ‫ބަންގިގޮވުމުން‬ ‫ނަމާދަށް‬ ‫ފަތިސް‬ ‫އެބަހީ‬
‫ދެރަކުޢަތެވެ‪ .‬ފަހެ އެއީ ވަރަށް މާތްވެގެންވާ ދެރަކުޢަތެވެ‪ .‬އަދިކިއެއްތަ! ރަވާތިބު‬
‫ސުންނަތްތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ މާތް ސުންނަތެވެ‪ .‬އަދި އެއީ ސުންނަތްތަކުގެ ތެރެއިން‬
‫ދަތުރުފުޅުތަކުގައިވެސް‬ ‫އެއްސުންނަތެވެ‪.‬‬ ‫ސަމާލުކަންދެއްވި‬ ‫އެންމެ‬ ‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު އެސުންނަތް ދޫނުކުރައްވައެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ފަތިސް ނަމާދުގެ އިހުސުންނަތަށް‬
‫ފަރުވާތެރިވެ‬ ‫ނަމާދަކަށް‬ ‫ސުންނަތް‬ ‫އެއްވެސް‬ ‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫ބޮޑަށް‬ ‫ވުރެ‬
‫)‪(1‬‬
‫ވަޑައިނުގަންނަވައެވެ‪".‬‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދިވެސް‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ފަތިސް ނަމާދުގެ އިހުސުންނަތުގެ‬ ‫)‪(2‬‬
‫"ﺭ‪‬ﻛﹾﻌ‪‬ﺘ‪‬ﺎ ﺍﻟﹾﻔﹶﺠ‪‬ﺮﹺ ‪‬ﺧﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﺪ‪‬ﻧ‪‬ﻴ‪‬ﺎ ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﺎ ﻓ‪‬ﻴﻬ‪‬ﺎ"‬
‫ދެރަކުޢަތް ދުނިޔެއާއި ދުނިޔޭގައި ވާހައި އެއްޗަކަށް ވުރެ ހެޔޮކަން ބޮޑެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬
‫‪159‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ކިބައިން‬ ‫ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދިވެސް‬

‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ފަތިސް ނަމާދުގެ އިހުސުންނަތުގެ ދެރަކުޢަތަށް‬
‫އެކަލޭގެފާނު އަވަސްވެ ވަޑައިގަންނަވާ ވަރަށް ވުރެ ބޮޑަށް ހެޔޮކަންތައްތަކުގެ ތެރެއިން‬
‫އެހެން ހެޔޮކަމަކަށް އެކަލޭގެފާނު އަވަސްވެ ވަޑައިގަންނަވަނިކޮށް ތިމަންކަމަނާ ދެކި‬
‫)‪(1‬‬
‫ވަޑައިނުގަންނަވަމެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ ފަތިސް ނަމާދުގެ އިހުސުންނަތުގެ ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައި ސޫރަތުލް‬
‫ފާތިޙާއަށް ފަހު [ ! " ‪) Z #‬ﺍﻟﻜﺎﻓﺮﻭﻥ( ސޫރަތް އަދި ދެވަނަ ރަކުޢަތުގައި‬

‫ސޫރަތުލް ފާތިޙާއަށް ފަހު [ ! " ‪) Z$ #‬ﺍﻹﺧﻼﺹ( ސޫރަތް ކިޔެވުން‬

‫ކިބައިން‬ ‫އަބޫހުރައިރާގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫މުސްތަޙައްބު‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ފަތިސް‬
‫ނަމާދުގެ އިހުސުންނަތުގެ ދެރަކުޢަތުގައި [ ! " ‪) Z#‬ﺍﻟﻜﺎﻓﺮﻭﻥ( ސޫރަތާއި‬
‫)‪(2‬‬
‫[ ! " ‪) Z $ #‬ﺍﻹﺧﻼﺹ( ސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވިއެވެ‪".‬‬

‫އަދި ބައެއް ފަހަރު ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައި ސޫރަތުލް ފާތިޙާއަށް ފަހު [‪3‬‬

‫‪BA@ ?>= <;:987 654‬‬
‫‪ZQ P O N M L K J I H G F E D C‬‬
‫)ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪ (١٣٦ :‬މިއާޔަތް އަދި ދެވަނަ ރަކުޢަތުގައި ސޫރަތުލް ފާތިޙާއަށް ފަހު [ ‪; :‬‬
‫<=> ?@‪KJIHGFEDC BA‬‬
‫‪) ZY X W V U T SR Q P O N M L‬ﺁﻝ‬
‫ﻋﻤﺮﺍﻥ‪ (٦٤ :‬މިއާޔަތް ކިޔެވުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬
‫ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢައްބާސްގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬
‫‪160‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނަމާދުގެ އިހުސުންނަތުގެ ދެރަކުޢަތުގައި ބަޤަރާ ސޫރަތުގެ [ ‪3‬‬ ‫ﺍﷲ ‪ r‬ފަތިސް‬

‫‪ Z 8 7 6 5 4‬މިއާޔަތާއި އާލުޢިމްރާނު ސޫރަތުގެ [= > ? @‬

‫)‪(1‬‬
‫‪ Z B A‬މިއާޔަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪".‬‬

‫އަދި ބައެއް ފަހަރު ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައި ސޫރަތުލް ފާތިޙާއަށް ފަހު [‪3‬‬

‫‪BA@ ?>= <;:987 654‬‬
‫‪ZQ P O N M L K J I H G F E D C‬‬
‫)ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪ (١٣٦ :‬މިއާޔަތް އަދި ދެވަނަ ރަކުޢަތުގައި ސޫރަތުލް ފާތިޙާއަށް ފަހު [ ¾ ¿‬
‫‪Ï Î Í Ì Ë Ê É ÈÇ Æ Å Ä Ã Â Á À‬‬
‫‪) ZÒ Ñ Ð‬ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ‪ (٥٢ :‬މިއާޔަތް ކިޔެވުން މުސްތަޙައްބު‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޢައްބާސްގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢަބްދުﷲ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ނަމާދުގެ‬ ‫ފަތިސް‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫އިހުސުންނަތުގެ ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައި [ ‪ Z8 7 6 5 4 3‬މިއާޔަތް އަދި‬

‫ދެވަނަ ރަކުޢަތުގައި [ ‪ ZÒ Ñ Ð Ï Î‬މިއާޔަތް ކިޔަވައި‬

‫)‪(2‬‬
‫ވިދާޅުވާކަމުގައިވިއެވެ‪".‬‬
‫ސުންނަތްކޮށް‬ ‫އިހުސުންނަތްކުރާނަމަ‪،‬‬ ‫ނަމާދުގެ‬ ‫ފަތިސް‬ ‫ގޭގައި‬ ‫ފަހެ‬
‫އަވަދިވެގެން ކަނާތު އަރި މައްޗަށް އޮށޯވެލުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫"ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ފަތިސް ނަމާދުގެ އިހުސުންނަތުގެ ދެރަކުޢަތްކުރައްވާ ހިނދު‪ ،‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫)‪(3‬‬
‫ކަނާތު އަރިކަށިފުޅު މައްޗަށް އޮށޯވެލައްވައެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪161‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނަމާދުކުރުން މަނާ ވަގުތުތަކުގެ ތެރޭގައި ފަތިސް ނަމާދަށް ފަހު އިރުއެރުމާ‬

‫އިހުސުންނަތް‬ ‫ނަމާދުގެ‬ ‫ފަތިސް‬ ‫ފަހެ‬ ‫ހިމެނެއެވެ‪.‬‬ ‫ވަގުތު‬ ‫އެއޮންނަ‬ ‫ދެމެދު‬
‫ފާއިތުވެއްޖެނަމަ‪ ،‬ފަތިސް ނަމާދުގެ ފަހުން އެސުންނަތްކުރުން ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ޤައިސް ބުނު ޢަމްރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪" .‬ހަމަކަށަވަރުން‬
‫އެކަލޭގެފާނު ފަތިސްނަމާދަށް ވަޑައިގަތެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނަށް މިސްކިތަށް ވަޑައިގެންނެވުނު‬
‫އިރު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬މީސްތަކުންނާގެން ފަތިސް ނަމާދުކުރައްވަނީއެވެ‪ .‬އަދި ޤައިސް އޭރު‬
‫ފަތިސް ނަމާދުގެ އިހުސުންނަތެއް ނުކުރައްވައެވެ‪ .‬ފަހެ ޤައިސް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އާ އެކު‬
‫ފަތިސް ނަމާދުކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬ދެން ފަތިސް ނަމާދުކޮށް އަވަދިވެވަޑައިގެން ޤައިސް‬
‫ތެދުވެ ވަޑައިގެންފިއެވެ‪ .‬އަދި ފަތިސް ނަމާދުގެ އިހުސުންނަތް ކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އެކަލޭގެފާނުގެ ކައިރިން ވަޑައިގަންނަވަމުން ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬އެއީ ކޮން‬
‫ނަމާދެއް ހެއްޔެވެ؟" ފަހެ ޤައިސް އެކަލޭގެފާނަށް ޚަބަރުދެއްވުމުން އެކަލޭގެފާނު އެއްޗެކޭ‬
‫)‪(1‬‬
‫ވިދާޅެއް ނުވެއެވެ‪".‬‬
‫އަދި ފަތިސް ނަމާދުގެ އިހުސުންނަތް ފާއިތުވެއްޖެނަމަ އިރުއެރުމަށް ފަހު‬
‫ކުރަން މަޑުކުރިޔަސް ހަމަ އެންމެ ރަނގަޅެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫)‪(2‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺼ‪‬ﻞﹺّ ﺭ‪‬ﻛﹾﻌ‪‬ﺘ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﻔﹶﺠ‪‬ﺮﹺ ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﺗ‪‬ﻄﹾﻠﹸﻊ‪ ‬ﺍﻟﺸ‪‬ﻤ‪‬ﺲ‪ ‬ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﺼ‪‬ﻠ‪ّ‬ﻬﹺﻤ‪‬ﺎ"‬
‫މާނައީ‪" :‬ފަތިސް ނަމާދުގެ އިހުސުންނަތް އިރުއަރައިފުމަށް ދާންދެން ނުކޮށް ހުރެއްޖެ‬
‫މީހާ ފަހެ )އިރުއެރުމަށް ފަހު( އެދެރަކުޢަތް ކުރާހުށިކަމެވެ‪".‬‬
‫އަދި އިރުއަރާ ފަހުން ހޭލެވޭ މީހާ ފަތިސް ނަމާދުކުރުމުގެ ކުރިން ފަތިސް‬
‫ނަމާދުގެ އިހުސުންނަތް ކުރުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬
‫ޢިމްރާނު ބުނު ޙުޞައިނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫"އެއްފަހަރަކު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ދަތުރުފުޅެއް ނިންމަވާ ވަޑައިގަންނަވަމުން ރޭގަނޑު‬
‫ތަނެއްގައި މަޑުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން ހުރިހާ ބޭކަލުން ނިދިކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬އަދި ފަތިސް‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﺑﻦ ﺧﺰﳝﺔ ﻭﺍﺑﻦ ﺣﺒﺎﹼﻥ ﻭﺃﺻﺤﺎﺏ ﺍﻟﺴ‪‬ﻨﻦ ﺇﻻﹼ ﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ ﰲ ﺻﺤﻴﺢ ﺍﳉﺎﻣﻊ‪.‬‬
‫‪162‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނަމާދަކަށް އެއްވެސް ބޭކަލަކަށް ހޭފުޅުނުލެއްވުނެވެ‪ .‬ފަހެ އެބޭކަލުންނަށް ހޭފުޅުލެއްވުނީ‬

‫އިރުގެ ހޫނުކަން އިޙުސާސްވެ ވަޑައިގަތުމުންނެވެ‪ .‬ދެން އިރު ކުޑަކޮށް މައްޗަށް‬
‫ތަނަކަށް‬ ‫އެހެން‬ ‫ނޫން‬ ‫ތަން‬ ‫ތިއްބެވި‬ ‫އެބޭކަލުން‬ ‫ދާންދެން‬ ‫އަރައިފުމަށް‬
‫ބަންގިދެއްވުމަށް‬ ‫މުއައްޛިނަށް‬ ‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫ދެން‬ ‫ދަތުރުކުރައްވައިފިއެވެ‪.‬‬
‫އަމުރުކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬ފަހެ ބަންގިދެއްވުމުން ފަތިސް ނަމާދުގެ ކުރިން ފަތިސް ނަމާދުގެ‬
‫)‪(1‬‬
‫އިހުސުންނަތް ކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬ދެން ޤަމަތްދެއްވައި ފަތިސް ނަމާދުކުރައްވައިފިއެވެ‪".‬‬

‫ނ ަނތް‬ ‫ނ ަނތާ ިއ ަފ ުހ ު‬
‫ސ ް‬ ‫ނ ުދ ުރ ަނމާ ުދ ެގ ިއ ުހ ު‬
‫ސ ް‬ ‫ެމ ް‬
‫މެންދުރު ނަމާދުގެ އިސްފަސްކޮށް އަށް ރަކުޢަތްވާ ކަމަށާއި‪ ،‬ހަރަކުޢަތްވާ‬
‫ކަމަށާއި‪ ،‬ހަތަރު ރަކުޢަތްވާ ކަމަށް ވާރިދުވެގެން އައިސްފައިވެއެވެ‪ .‬އޭގެ ބަޔާން ތިރީގައި‬
‫އެވަނީއެވެ‪.‬‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޙަބީބާގެ‬ ‫އުއްމު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ށ ަރކު ަޢތް‪:‬‬
‫ައ ް‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺻ‪‬ﻠﱠﻰ‬
‫މާނައީ‪" :‬މެންދުރު ނަމާދުގެ‬ ‫ﺃﹶﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻌﺎﹰ ﻗﹶﺒ‪‬ﻞﹶ ﺍﻟﻈﱡﻬ‪‬ﺮﹺ ﻭ‪‬ﺃﹶﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻌﺎﹰ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪‬ﻫ‪‬ﺎ ﺣ‪‬ﺮ‪‬ﻡ ﺍﷲُ ﻟﹶﺤ‪‬ﻤ‪‬ﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺭﹺ"‬
‫)‪(2‬‬

‫ކުރިން ހަތަރު ރަކުޢަތް އަދި ފަހުން ހަތަރު ރަކުޢަތް ކޮށްފި މީހާ ދަންނައެވެ‪ .‬މާތްﷲ‬
‫އޭނާގެ މަސް ނަރަކައަށް ޙަރާމް ކުރައްވައިފިއެވެ‪".‬‬
‫ަހ ަރކު ަޢތް‪ :‬ޢަބްދުﷲ ބުނު ޝަޤީޤު‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪ -‬ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ‬
‫ނަމާދުފުޅާ ބެހޭގޮތުން އަހުރެން ޢާއިޝަތުގެފާނާ ސުވާލުކުރީމެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫"އެކަލޭގެފާނު މެންދުރު ނަމާދުގެ ކުރިން ހަތަރު ރަކުޢަތް އަދި ފަހުން ދެރަކުޢަތްކުރައްވާ‬
‫)‪(3‬‬
‫ކަމުގައިވިއެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺻﺤﺎﺏ ﺍﻟﺴ‪‬ﻨﻦ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﻏﲑ ﳘﺎ‪.‬‬
‫‪163‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ރ ަރކު ަޢތް‪ :‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢުމަރުގެ ކިބައިން‬

‫ަހ ަތ ު‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ އަރިހުން ދިހަ ރަކުޢަތެއް‬
‫ފަހުން‬ ‫ދެރަކުޢަތާއި‪،‬‬ ‫ކުރިން‬ ‫ނަމާދުގެ‬ ‫މެންދުރު‬ ‫އެއީ‬ ‫ދަސްކުރީމެވެ‪.‬‬ ‫އަހުރެން‬
‫ދެރަކުޢަތާއި‪ ،‬މަޣުރިބު ނަމާދުގެ ފަހުން އެކަލޭގެފާނުގެ ގެކޮޅުގައި ކުރައްވާ ދެރަކުޢަތާއި‪،‬‬
‫ޢިޝާ ނަމާދުގެ ފަހުން އެކަލޭގެފާނުގެ ގެކޮޅުގައި ކުރައްވާ ދެރަކުޢަތާއި‪ ،‬އަދި ފަތިސް‬
‫)‪(1‬‬
‫ނަމާދުގެ ކުރިން ދެރަކުޢަތެވެ‪".‬‬
‫ވަރަށް‬ ‫ރަކުޢަތަކީ‬ ‫ހަތަރު‬ ‫އިހުސުންނަތުގެ‬ ‫ނަމާދުގެ‬ ‫މެންދުރު‬ ‫ފަހެ‬
‫މާތްވެގެންވާ ހަތަރު ރަކުޢަތެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫ އައްޔޫބުލް އަންޞާރީގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން އެކަލޭގެފާނު މެންދުރު ނަމާދުގެ ކުރިން ހަތަރު‬
‫ރަކުޢަތްކުރައްވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނަށް ދެންނެވުނެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން‬
‫ކަލޭގެފާނު ތިޔަ ސުންނަތުގައި އެބަ ދެމިހުންނަވަމުއެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނު ދެންނެވިއެވެ‪.‬‬
‫ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އެކަން ކުރައްވަނިކޮށް އަހުރެން ދެކުނީމެވެ‪ .‬ދެން އަހުރެން‬
‫އެކަލޭގެފާނާ ސުވާލުކުރީމެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ހަމަކަށަވަރުން އެއީ‬
‫އުޑުގެ ދޮރުކޮޅުތައް ހުޅުވޭ ވަގުތެކެވެ‪ .‬ފަހެ އެދޮރުކޮޅުތަކުން ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ޞާލިޙު‬
‫)‪(2‬‬
‫ޢަމަލެއް އުފުއްލެވުމަށް ތިމަންކަލޭގެފާނު ލޯބިކުރައްވަމެވެ‪".‬‬
‫މީހާ‬ ‫ފާއިތުވެއްޖެ‬ ‫ފަހުސުންނަތް‬ ‫އިހުސުންނަތާއި‬ ‫ނަމާދުގެ‬ ‫މެންދުރު‬
‫ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އެދެސުންނަތް ޤަޟާކުރެއްވިކަން ސާބިތުވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަމަނާ‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އަށް މެންދުރު ނަމާދުގެ ކުރިން ހަތަރު‬
‫އަދި‬ ‫)‪(3‬‬
‫ރަކުޢަތް ނުކުރެއްވިއްޖެނަމަ މެންދުރު ނަމާދުގެ ފަހުން ކުރައްވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪".‬‬
‫އެކަމަނާ‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ސަލަމާގެ‬ ‫އުއްމު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އެއްދުވަހަކު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬މެންދުރު ނަމާދު ކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬އެހިނދު‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺳﻨﺪﻩ ﺟﻴ‪‬ﺪ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ ﻭﺣﺴ‪‬ﻨﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪164‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް މުދާތަކެއް ގެނެވިއްޖެއެވެ‪ .‬ދެން އެމުދާތައް ބެއްސެވުމަށްޓަކައި‬

‫އެކަލޭގެފާނު އިށީނދެ ވަޑައިގެންފިއެވެ‪ .‬އެއީ މުއައްޛިނު ވަޑައިގެން ޢަޞުރު ނަމާދަށް‬
‫ބަންގިދެއްވައިފުމަށް ދާންދެނެވެ‪ .‬ދެން ޢަޞުރު ނަމާދުކުރައްވައި ތިމަންކަމަނާގެ އަރިހަށް‬
‫ކުރެ‬ ‫ކަނބަލުން‬ ‫އަނބިއަނބި‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫އެދުވަހަކީ‬ ‫އަދި‬ ‫ވަޑައިގެންފިއެވެ‪.‬‬
‫ތިމަންކަމަނާގެ އަރިހުގައި އެކަލޭގެފާނު ހޭދަކުރައްވާ ދުވަހެވެ‪ .‬ދެން އެކަލޭގެފާނު ވަރަށް‬
‫ލުއިލުއިކޮށް ދެރަކުޢަތް ކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬ދެން ތިމަންކަމަނާ ދަންނަވައިފީމެވެ‪ .‬އެއީ ކޮން‬
‫ދެރަކުޢަތެއްތޯއެވެ؟ އޭ ﷲގެ ރަސޫލާއެވެ! އެދެރަކުޢަތް ކުރެއްވުމަށް ކަލޭގެފާނަށް އަމުރު‬
‫އައީތޯއެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ނޫނެކެވެ‪ .‬އަދިކިއެއްތަ! އެދެރަކުޢަތަކީ‬
‫މެންދުރު ނަމާދުގެ ފަހުން ތިމަންކަލޭގެފާނު އަބަދުވެސް ކުރައްވާ ދެރަކުޢަތެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫އެމުދާތައް ބެއްސެވުން ތިމަންކަލޭގެފާނު މަޝްޣޫލުކުރީއެވެ‪ .‬އެއީ މުއައްޛިނު ވަޑައިގެން‬
‫ޢަޞުރު ނަމާދަށް ބަންގިދެއްވައިފުމަށް ދާންދެނެވެ‪ .‬ފަހެ އެދެރަކުޢަތް ދޫކޮށްލެއްވުމަށް‬
‫)‪(1‬‬
‫ތިމަންކަލޭގެފާނު ނުރުއްސެވީއެވެ‪".‬‬

‫ނ ަނތް‬ ‫ބ ަނމާ ުދ ެގ ަފ ުހ ު‬
‫ސ ް‬ ‫ަމ ުޣރި ު‬
‫އެބަހީ މަޣުރިބު ނަމާދަށް ފަހު ކުރެވޭ ދެރަކުޢަތެވެ‪ .‬ފަހެ މިދެރަކުޢަތް ގޭގައި‬
‫ކުރުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި މަޙުމޫދު ބުނު ލަބީދުގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އެއްދުވަހަކު ބަނޫ ޢަބްދުލް‬
‫އަޝްހަލު މީހުން‪ ،‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގާތަށް ވަޑައިގަތެވެ‪ .‬ދެން އެބައިމީހުންނާގެން‬
‫އެކަލޭގެފާނު މަޣުރިބު ނަމާދު ކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ފަހެ ނަމާދުން ސަލާމްދެއްވި ހިނދު‬
‫މާނައީ‪" :‬މިދެރަކުޢަތް‬ ‫)‪(2‬‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺍﺭ‪‬ﻛﹶﻌ‪‬ﻮﺍ ﻫ‪‬ﺎ‪‬ﺗﻴ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﺮ‪‬ﻛﹾﻌ‪‬ﺘ‪‬ﻴ‪‬ﻦﹺ ﻓ‪‬ﻲ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻮﺗ‪‬ﻜﹸﻢ‪"‬‬
‫)އެބަހީ މަޣުރިބު ނަމާދުގެ ފަހު ސުންނަތް( ތިޔަބައިމީހުން ތިޔަބައިމީހުންގެ ގެތަކުގައި‬
‫ކުރާށެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬
‫‪165‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ފަހެ މަޣުރިބު ނަމާދުގެ ފަހު ސުންނަތުގެ ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައި ސޫރަތުލް‬

‫ފާތިޙާއަށް ފަހު [ ! " ‪) Z #‬ﺍﻟﻜﺎﻓﺮﻭﻥ( ސޫރަތް އަދި ދެވަނަ ރަކުޢަތުގައި‬

‫ސޫރަތުލް ފާތިޙާއަށް ފަހު [ ! " ‪) Z$ #‬ﺍﻹﺧﻼﺹ( ސޫރަތް ކިޔެވުން‬

‫މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު މަސްޢޫދުގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬މަޣުރިބު ނަމާދުގެ ފަހު ސުންނަތުގެ‬
‫ދެރަކުޢަތާއި ފަތިސް ނަމާދުގެ އިހު ސުންނަތުގެ ދެރަކުޢަތުގައި [ ! "‬
‫‪ Z#‬އާއި [ ! " ‪ Z $ #‬މިދެސޫރަތް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ކިޔަވައި‬
‫)‪(1‬‬
‫ވިދާޅުވަނިކޮށް އަހުރެންނަށް އަޑުއިވުނު ޢަދަދެއްވެސް ނޭނގެއެވެ‪".‬‬

‫ނ ަނތް‬ ‫ިޝ ަނމާ ުދގެ ަފ ުހ ު‬

‫ސ ް‬ ‫ޢ ާ‬
‫އެބަހީ އިޝާ ނަމާދުގެ ފަހުން ކުރެވޭ ދެރަކުޢަތެވެ‪ .‬ފަހެ މިދެރަކުޢަތްވެސް‬
‫ގޭގައި އަދާކުރުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު‬
‫ޢުމަރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ‬
‫އަރިހުން ދިހަ ރަކުޢަތެއް އަހުރެން ދަސްކުރީމެވެ‪ .‬އެއީ މެންދުރު ނަމާދުގެ ކުރިން‬
‫ދެރަކުޢަތާއި‪ ،‬ފަހުން ދެރަކުޢަތާއި‪ ،‬މަޣުރިބު ނަމާދުގެ ފަހުން އެކަލޭގެފާނުގެ ގެކޮޅުގައި‬
‫ކުރައްވާ ދެރަކުޢަތާއި‪ ،‬ޢިޝާ ނަމާދުގެ ފަހުން އެކަލޭގެފާނުގެ ގެކޮޅުގައި ކުރައްވާ‬
‫)‪(2‬‬
‫ދެރަކުޢަތާއި‪ ،‬އަދި ފަތިސް ނަމާދުގެ ކުރިން ދެރަކުޢަތެވެ‪".‬‬
‫ފަ ެ‬
‫ހ އެބަޔާންވެ ދިޔައީ ރަވާތިބު ސުންނަތްތަކެވެ‪ .‬ބަޔާންވެ ދިޔަ ތިން‬
‫ޢަދަދުން ކޮންމެ ޢަދަދެއް އިޚުތިޔާރުކުރިޔަސް މައްސަލައެއް ނެތެވެ‪ .‬ތިން ޢަދަދުވެސް‬
‫ވާރިދުވެގެން އައިސްފައި އެވަނީ ޞައްޙަ ބަސްފުޅުތަކުންނެވެ‪ .‬ބައެއް ޢިލްމުވެރިން‬
‫ރަވާތިބު ސުންނަތްތަކުގެ ޢަދަދު ބާރަ ރަކުޢަތް ކަމަށް ރާޖިޙުކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬ފަހެ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺣﺴ‪‬ﻨﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪166‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ކިބައިން‬ ‫ސުފުޔާނުގެ‬ ‫އަބީ‬ ‫ބިންތު‬ ‫ޙަބީބާ‬ ‫އުއްމު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬

‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ﺣﺪﻳﺚ ކުރައްވަނިކޮށް ތިމަންކަމަނާ‬
‫ﺻﻠﱠﻰ ﺍﹾﺛﻨ‪‬ﺘ‪‬ﻲ ﻋ‪‬ﺸ‪‬ﺮ‪‬ﺓﹶ ﺭ‪‬ﻛﹾﻌ‪‬ﺔﹰ ﻓ‪‬ﻲ ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻡﹴ ﻭ‪‬ﻟﹶﻴ‪‬ﻠﹶﺔ‪ ،‬ﺑ‪‬ﻨﹺﻲ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﺑﹺﻬﹺﻦ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﺖ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ‬
‫އަޑުއެއްސެވީމެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ރެޔަކާ ދުވާލު )ރަވާތިބުގެ( ބާރަ ރަކުޢަތް ކޮށްފި މީހާ ދަންނައެވެ‪.‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻨ‪‬ﺔ‪"‬‬
‫އޭނާއަށްޓަކައި ސުވަރުގޭގައި ގަނޑުވަރެއް ބިނާކުރެވޭނެއެވެ‪".‬‬

‫ނ ަނތް ަތ ްއ‬ ‫ނ ުނވާ ު‬

‫ސ ް‬ ‫ނ ަގ ަދ ެވ ެގ ް‬
‫ނ ަނތް ަކ ް‬
‫ސ ް‬
‫ު‬
‫ފަހެ ބަޔާންވެގެން އެދިޔައީ ސުންނަތްކަން ގަދަވެގެންވާ ސުންނަތްތަކެވެ‪.‬‬
‫އަދި ސުންނަތްކަން ގަދަވެގެންނުވާ ސުންނަތްތަކެއްވެސް ވެއެވެ‪ .‬އެބަހީ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އާއި‬
‫އެކަލޭގެފާނުގެ އަޞްޙާބުބޭކަލުން އެސުންނަތްތައް ދާއިމީ ގޮތެއްގައި ކުރައްވާފައި ނުވާ‬
‫ސުންނަތްތަކެވެ‪ .‬އެއީ ޢަޞުރު ނަމާދުގެ ކުރިން ހަތަރު ރަކުޢަތާއި ނުވަތަ ދެރަކުޢަތާއި‪،‬‬
‫މަޣުރިބު ނަމާދުގެ ކުރިން ދެރަކުޢަތާއި‪ ،‬ޢިޝާ ނަމާދުގެ ކުރިން ދެރަކުޢަތެވެ‪ .‬މިރަކުޢަތް‬
‫ތަކަކީ ނަމާދުކުރާ މީހާގެ އިޚްތިޔާރަށް ދޫކޮށްލެވިފައިވާ ރަކުޢަތްތަކެކެވެ‪ .‬އެބަހީ އޭނާ‬
‫ކުރަން އެދޭނަމަ ކުރާށެވެ‪ .‬އަދި ކުރަން ނޭދޭނަމަ ނުކުރިޔަސް އެންމެ ރަނގަޅެވެ‪.‬‬
‫އެރަކުޢަތްތަކުގެ ތަފްޞީލު ތިރީގައި މިބަޔާންކުރަނީއެވެ‪.‬‬
‫ރކު ަޢތް‪ :‬މާތްﷲ‬
‫ނ ަހ ަތ ުރ ަރކު ަޢތް ުނ ަވ ަތ ެދ ަ‬
‫ޞ ުރ ަނމާ ުދގެ ކުރި ް‬
‫ަޢ ު‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢުމަރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫)‪(2‬‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﷲُ ﺍﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺀﺍﹰ ﺻ‪‬ﻠﱠﻰ ﻗﹶﺒ‪‬ﻞﹶ ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﺼ‪‬ﺮﹺ ﺃﹶﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻌﺎﹰ"‬
‫ﷲ‬ ‫މީހާއަށް‬ ‫ކޮށްފި‬ ‫ރަކުޢަތް‬ ‫ހަތަރު‬ ‫ކުރިން‬ ‫ނަމާދުގެ‬ ‫"ޢަޞުރު‬ ‫މާނައީ‪:‬‬
‫ރަޙުމަތްލައްވާށިއެވެ!" އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޒުބައިރުގެ ކިބައިން‬
‫ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺣﺴ‪‬ﻨﻪ ﻭﺍﺑﻦ ﺣﺒﺎﹼﻥ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ‪ ،‬ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﺑﻦ ﺧﺰﳝﺔ‪.‬‬
‫‪167‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻣﺎﹶ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﻣ‪‬ﻔﹾﺮ‪‬ﻭ‪‬ﺿ‪‬ﺔ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﻭ‪‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺪ‪‬ﻳ‪‬ﻬﺎﹶ ﺭ‪‬ﻛﹾﻌ‪‬ﺘﺎﹶﻥ‪"‬‬
‫"އެނަމާދެއްގެ ކުރިން ދެރަކުޢަތް ނުވާ އެއްވެސް ފަރުޟު ނަމާދެއް ނުވެއެވެ‪".‬‬
‫ރކު ަޢތް‪ :‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ‬ ‫ބ ަނމާ ުދ ެގ ކުރި ް‬
‫ނ ެދ ަ‬ ‫ަމ ުޣރި ު‬
‫ބުނު މުޣައްފަލުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺻ‪‬ﻠﱡﻮﺍ ﻗﹶﺒ‪‬ﻞﹶ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻐ‪‬ﺮﹺﺏﹺ ﺭ‪‬ﻛﹾﻌ‪‬ﺘ‪‬ﻴ‪‬ﻦﹺ" ﺛﹸﻢ‪ ‬ﻗﹶﺎﻝﹶ‪" :‬ﺻ‪‬ﻠﱡﻮﺍ ﻗﹶﺒ‪‬ﻞﹶ‬
‫)‪(2‬‬
‫ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻐ‪‬ﺮﹺﺏﹺ ﺭ‪‬ﻛﹾﻌ‪‬ﺘ‪‬ﻴ‪‬ﻦﹺ" ﺛﹸﻢ‪ ‬ﻗﹶﺎﻝﹶ ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﺜﱠﺎﻟ‪‬ﹶﺜﺔ‪" :‬ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺷ‪‬ﺎﺀَ" ﻛﹶﺮ‪‬ﺍﻫ‪‬ﻴ‪‬ﺔﹶ ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﺨ‪‬ﺬﹶﻫ‪‬ﺎ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﺳ‪‬ﻨ‪‬ﺔﹰ‪.‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުން މަޣުރިބު ނަމާދުގެ ކުރިން ދެރަކުޢަތްކުރާށެވެ‪ ".‬ދެންވެސް‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ތިޔަބައިމީހުން މަޣުރިބު ނަމާދުގެ ކުރިން ދެރަކުޢަތްކުރާށެވެ‪ ".‬ދެން‬
‫ތިންވަނަ ފަހަރު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪)" .‬އެދެރަކުޢަތް ކުރުންވަނީ( އެކަންކުރަން އެދޭ‬
‫މީހަކަށެވެ‪ ".‬އެއީ މީސްތަކުން އެކަންކުރުން ސުންނަތަކަށް ހަދައިފާނެތީވެ އެކަމަށް‬
‫ނުރުހިވަޑައިގެންނެވެ‪.‬‬
‫ރކު ަޢތް‪ :‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު‬ ‫ިޝ ަނމާ ުދގެ ކުރި ް‬
‫ނ ެދ ަ‬ ‫ޢ ާ‬
‫މުޣައްފަލުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ‬
‫ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﻛﹸﻞﹺّ ﺃﹶﺫﹶﺍﻧ‪‬ﻴ‪‬ﻦﹺ ﺻ‪‬ﻼﹶﺓﹲ‪ ،‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﻛﹸﻞﹺّ ﺃﹶﺫﹶﺍﻧ‪‬ﻴ‪‬ﻦﹺ ﺻ‪‬ﻼﹶﺓﹲ" ﺛﹸﻢ‪ ‬ﻗﹶﺎﻝﹶ ﻓ‪‬ﻲ‬
‫މާނައީ‪" :‬ކޮންމެ ބަންގިއަކާއި ޤަމަތަކާ ދެމެދު ނަމާދެއްވެއެވެ‪.‬‬ ‫)‪(3‬‬
‫ﺍﻟﺜﱠﺎﻟ‪‬ﹶﺜﺔ‪" :‬ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺷ‪‬ﺎﺀَ"‬
‫ފަހަރު‬ ‫ތިންވަނަ‬ ‫ނަމާދެއްވެއެވެ‪".‬‬ ‫ދެމެދު‬ ‫ޤަމަތަކާ‬ ‫ބަންގިއަކާއި‬ ‫ކޮންމެ‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬އެކަންކުރަން އެދޭ މީހަކަށެވެ‪".‬‬
‫ދަންނައެވެ‪ .‬ފަރުޟު ނަމާދުން ސަލާމްދިނުމާ އެކު ތެދުވެ‪ ،‬ނަމާދުކުރި‬
‫ތަނުގައި ސުންނަތްކުރަން ފެށުން މަކުރޫހަވެގެންވެއެވެ‪ .‬ފަހެ ފަރުޟު ނަމާދު ނިމުމާ އެކު‬
‫ވަގުތުން ސުންނަތްކުރަން ބޭނުންވެއްޖެ މީހާ އެހެން މީހަކާ ވާހަކަދައްކައިލާށެވެ‪ .‬ނުވަތަ‬
‫ނަމާދުކުރި ތަން ނޫން އެހެން ތަނަކަށް ބަދަލުވެ ދެން ސުންނަތްކުރާށެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﺑﻦ ﺣﺒﺎﹼﻥ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪168‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ރުއްސުންލެއްވި މުޢާވިޔަތުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލެގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬

‫އެބަހީ‬ ‫އަމުރުކުރައްވާފައެވެ‪.‬‬ ‫އެގޮތަށް‬ ‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ވަނީ‬ ‫"އަހުރެމެންނަށް‬
‫ވާހަކަދައްކައިފުމަށް ދާންދެން ނުވަތަ މިސްކިތުން ނިކުމެއްޖައުމަށް ދާންދެން އެހެން‬
‫އަދި މާތްﷲ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ނަމާދެއް ނުކުރުމަށެވެ‪ .‬އެއީ އެއް ނަމާދު އަނެއް ނަމާދާ ގުޅިދާނެތީއެވެ‪".‬‬
‫ރުއްސުންލެއްވި އަޞްޙާބުބޭކަލެއްގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫އެއްފަހަރަކު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޢަޞުރު ނަމާދުން ސަލާމްދެއްވި ހިނދު މީހަކު ތެދުވެ‬
‫ދަންނަވައިފިއެވެ‪.‬‬ ‫އޭނާއަށް‬ ‫ޢުމަރުގެފާނު‬ ‫ފަހެ‬ ‫ފަށއިފިއެވެ‪.‬‬ ‫ސުންނަތްކުރަން‬
‫އިށީންނާށެވެ‪ .‬ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން އަހުލުކިތާބީން ހަލާކުވުމުގެ ސަބަބަކަށްވީ އެބައިމީހުން‬
‫އެބައިމީހުންގެ ނަމާދުތަކުގެ ދެމެދުގައި ވަކިނުކުރުމެވެ‪ .‬ފަހެ )އެހިނދު( ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫)‪(2‬‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ޢުމަރު ކަންތައް އެކުރެއްވީ ރަނގަޅަށެވެ‪".‬‬

‫ވިތު ި‬
‫ރ‬
‫ﺍﻟﻮﹺﺗ‪‬ﺮ‪ ‬ގެ ލަފްޒީ މާނައަކީ އެކެކެވެ‪ .‬ނުވަތަ އޮނަހިރިއެވެ‪.‬‬
‫އަދި ﺍﻟﻮﹺﺗ‪‬ﺮ‪ ‬ގެ ޝަރުޢީ މާނައަކީ ރޭގަނޑު ޢިޝާ ނަމާދަށް ފަހުގައި‬
‫އޮނަހިރިކޮށް ކުރެވޭ ސުންނަތް ނަމާދެކެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ‬ ‫ނަމާދެކެވެ‪.‬‬ ‫ސުންނަތް‬ ‫ގަދަވެގެންވާ‬ ‫ސުންނަތްކަން‬ ‫ވިތުރިއަކީ‬
‫އެނަމާދުކުރުމަށް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ބާރުއަޅުއްވާފައިވެއެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬
‫ޢަލީގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ތިޔަބައިމީހުންގެ‬
‫ނ ނުވެއެވެ‪ .‬އެކަމަކު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫ރ ވާޖިބުވެގެ ް‬ ‫ފަރުޟު ނަމާދު ފަދައިން ވިތު ި‬
‫ވިތުރިކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން ޢަލީގެ ާފނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވި ެއވެ‪" .‬ﻳ‪‬ﺎ‬
‫މާނައީ‪" :‬އޭ ޤުރުއާނުގެ‬ ‫)‪(3‬‬
‫ﺃﹶﻫ‪‬ﻞﹶ ﺍﻟﹾﻘﹸﺮ‪‬ﺁﻥ‪ ‬ﺃﹶﻭ‪‬ﺗﺮ‪‬ﻭﺍ ﻓﹶﺈﹺﻥﱠ ﺍﷲَ ﻋ‪‬ﺰ‪ ‬ﻭ‪‬ﺟ‪‬ﻞﱠ ﻭﹺﺗ‪‬ﺮ‪ ‬ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ‬ﺍﻟﹾﻮﹺﺗ‪‬ﺮ‪"‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﺑﺴﻨﺪ ﺻﺤﻴﺢ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺻﺤﺎﺏ ﺍﻟﺴ‪‬ﻨﻦ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ‪ ،‬ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪169‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މާތްﷲއީ‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫އެހެނީ‬ ‫ވިތުރިކުރާށެވެ‪.‬‬ ‫ތިޔަބައިމީހުން‬ ‫އަހުލުވެރިންނޭވެ!‬

‫ވިތުރިއަށް‬ ‫އެކަލާނގެ‬ ‫ރަސްކަލާނގެއެވެ‪(.‬‬ ‫އެއްކައުވަންތަ‬ ‫)އެބަހީ‬ ‫ވިތުރިއެވެ‪.‬‬
‫ލޯބިކުރައްވައެވެ‪".‬‬
‫ފޭބީއްސުރެ‬ ‫ނަމާދުން‬ ‫އިޝާ‬ ‫ވަގުތަކީ‬ ‫ވިތުރީގެ‬ ‫ަވގުތު‪:‬‬ ‫ވިތު ީރގެ‬
‫ފަޖުރުލައިފުމަށް ދާންދެނެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫ ބަޞްރާގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވި ެއވެ‪" .‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﷲَ ﺯ‪‬ﺍﺩ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺓﹰ ﻭ‪‬ﻫ‪‬ﻲ‪ ‬ﺍﻟﹾﻮﹺﺗ‪‬ﺮ‪ ،‬ﻓﹶﺼ‪‬ﻠﱡﻮﻫ‪‬ﺎ ﻓ‪‬ﻴﻤ‪‬ﺎ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﺸ‪‬ﺎﺀِ ﺇﹺﻟﹶﻰ‬
‫ނަމާދެއް‬ ‫ތިޔަބައިމީހުންނަށް‬ ‫ﷲ‪،‬‬ ‫"ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺻ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﺍﻟﹾﻔﹶﺠ‪‬ﺮﹺ"‬
‫އިތުރުކޮށްދެއްވައިފިއެވެ‪ .‬އަދި އެއީ ވިތުރިއެވެ‪ .‬ފަހެ ޢިޝާ ނަމާދާ ފަތިސް ނަމާދާ‬
‫ދެމެދުގައި ތިޔަބައިމީހުން އެނަމާދުކުރާށެވެ‪".‬‬
‫ދަންނައެވެ‪ .‬ވިތުރިކުރުން އެންމެ މުސްތަޙައްބު ވެގެންވާ ވަގުތަކީ ރޭގަނޑުގެ‬
‫މީހާއަށް‬ ‫ހީވެއްޖެ‬ ‫ކަމަށް‬ ‫ހޭނުލެވިދާނެ‬ ‫އެވަގުތު‬ ‫އެކަމަކު‬ ‫ވަގުތެވެ‪.‬‬ ‫ފަހުބައިގެ‬
‫މުސްތަޙައްބު ވެގެންވަނީ ނިދުމުގެ ކުރިން ވިތުރިކުރުމެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬
‫ޖާބިރުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺧ‪‬ﺎﻑ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﻻﹶ ﻳ‪‬ﻘﹸﻮﻡ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺁﺧ‪‬ﺮﹺ ﺍﻟﻠﱠﻴ‪‬ﻞﹺ ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﻮﺗ‪‬ﺮ‪ ‬ﺃﹶﻭ‪‬ﻟﹶﻪ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻦ‪‬‬
‫)‪(2‬‬
‫ﻃﹶﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﻘﹸﻮﻡ‪ ‬ﺁﺧ‪‬ﺮ‪‬ﻩ‪ ‬ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﻮﺗ‪‬ﺮ‪ ‬ﺁﺧ‪‬ﺮ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻴ‪‬ﻞﹺ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻥﱠ ﺻ‪‬ﻼﹶﺓﹶ ﺁﺧ‪‬ﺮﹺ ﺍﻟﻠﱠﻴ‪‬ﻞﹺ ﻣ‪‬ﺸ‪‬ﻬ‪‬ﻮﺩ‪‬ﺓﹲ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺫﹶﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﺃﹶﻓﹾﻀ‪‬ﻞﹸ"‬
‫މާނައީ‪" :‬ރޭގަނޑުގެ ފަހު ބައިގައި ތެދުނުވެވިދާނެ ކަމަށް ބިރުގެންފި މީހާ ފަހެ‬
‫ރޭގަނޑުގެ ފުރަތަމަ ބައިގައި ވިތުރިކުރާހުށިކަމެވެ‪ .‬އަދި ރޭގަނޑުގެ ފަހު ބައިގައި‬
‫ބައިގައި‬ ‫ފަހު‬ ‫ރޭގަނޑުގެ‬ ‫ފަހެ‬ ‫މީހާ‬ ‫އުއްމީދުކުރާ‬ ‫ކަމަށް‬ ‫ތެދުވެވިދާނެ‬
‫ވިތުރިކުރާހުށިކަމެވެ‪ .‬އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން ރޭގަނޑުގެ ފަހު ބައިގައި ކުރެވޭ ނަމާދަށް‬
‫)އެބަހީ‬ ‫އެގޮތެވެ‪.‬‬ ‫މާތްވެގެންވަނީވެސް‬ ‫އެންމެ‬ ‫އަދި‬ ‫ޙާޟިރުވެއެވެ‪.‬‬ ‫މަލާއިކަތުން‬
‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދިވެސް‬ ‫ވިތުރިކުރުމެވެ‪"(.‬‬ ‫ބައިގައި‬ ‫ފަހު‬ ‫ރޭގަނޑުގެ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﺑﺈﺳﻨﺎﺩ ﺻﺤﻴﺢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ ﰲ ﺻﺤﻴﺢ ﺍﳉﺎﻣﻊ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬
‫‪170‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ޖާބިރުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬

‫އަބޫބަކުރުގެފާނަށް ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ކަލޭގެފާނު ވިތުރިކުރައްވަނީ ކޮން ވަގުތަކުތޯއެވެ؟"‬
‫އަބޫބަކުރުގެފާނު ދެންނެވިއެވެ‪ .‬ޢިޝާ ނަމާދަށް ފަހު ރޭގަނޑުގެ ފުރަތަމަ ބައިގައެވެ‪.‬‬
‫ދެން ޢުމަރުގެފާނަށް ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ކަލޭގެފާނު ވިތުރިކުރައްވަނީ ކޮން ވަގުތަކުތޯއެވެ؟"‬
‫ޢުމަރުގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ރޭގަނޑުގެ ފަހުބައިގައެވެ‪ .‬ދެން ﺣﺪﻳﺚ ކުރެއްވިއެވެ‪" .‬އޭ‬
‫އަބޫބަކުރެވެ! ކަލޭގެފާނު ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ ކަލޭގެފާނު އިތުބާރުގައި ހިއްޕަވައިފިއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫)‪(1‬‬
‫އޭ ޢުމަރެވެ! ކަލޭގެފާނު ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ ކަލޭގެފާނު ޢަޒުމުގައި ހިއްޕަވައިފިއެވެ‪".‬‬
‫ދ‪ :‬އިމާމު ތިރުމިޛީ ‪-‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪ -‬ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ވި ުތ ީރ ެގ ަރކު ަޢތް ަތކު ެގ ަޢ ަދ ު‬
‫"ވިތުރީގެ ތޭރަ ރަކުޢަތާއި‪ ،‬އެގާރަ ރަކުޢަތާއި‪ ،‬ނުވަ ރަކުޢަތާއި‪ ،‬ހަތް ރަކުޢަތާއި‪ ،‬ފަސް‬
‫ރަކުޢަތާއި‪ ،‬ތިން ރަކުޢަތާއި އަދި އެއް ރަކުޢަތް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ކިބައިން‬
‫ސާބިތުވެގެންވެއެވެ‪ ".‬އަދި އިމާމު އިސްޙާޤު ‪-‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪ -‬ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ތޭރަ ރަކުޢަތުން ވިތުރިކުރައްވައޭ ބުނެވޭ މާނައަކީ ވިތުރިއާ އެކު އެކަލޭގެފާނު ރޭގަނޑު‬
‫ދަމުނަމާދުގެ ތޭރަ ރަކުޢަތްކުރައްވާ ވާހަކައެވެ‪ .‬އެބަހީ އެނަމާދުގެ ތެރެއިން ވިތުރިވާ‬
‫ވާހަކައެވެ‪ .‬ފަހެ ވިތުރި އެވަނީ ދަމުނަމާދަށް ނިސްބަތްވެފައެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ ދެރަކުޢަތުން ސަލާމްދީފައި އަލުން އެއް ރަކުޢަތްކޮށް ސަލާމްދިނުންވެސް‬
‫ސަލާމްދިނުންވެސް‬ ‫އައްތަޙިއްޔާތުން‬ ‫އެއް‬ ‫ރަކުޢަތުގައި‬ ‫ތިން‬ ‫އަދި‬ ‫ޞައްޙައެވެ‪.‬‬
‫ޞައްޙައެވެ‪ .‬އަދި އައްތަޙިއްޔާތުގައި މަޑުނުކޮށް ބާރަ ރަކުޢަތްކޮށްފައި އައްތަޙިއްޔާތު‬
‫ކިޔައި ސަލާމްދީފައި އަލުން އެއް ރަކުޢަތްކޮށްފައި ސަލާމްދިނުންވެސް ޞައްޙައެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ކިޔައި‬ ‫އައްތަޙިއްޔާތު‬ ‫ރަކުޢަތުގައި‬ ‫ފަހު‬ ‫އެންމެ‬ ‫ކޮށްފައި‬ ‫ރަކުޢަތެއް‬ ‫ހުރިހާ‬
‫ސަލާމްދިނުންވެސް ޞައްޙައެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އުއްމު ސަލަމާގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ހަތް ރަކުޢަތުންނާއި ފަސް‬
‫މެދުގައި‬ ‫އެރަކުޢަތްތަކުގެ‬ ‫އަދި‬ ‫ކަމުގައިވިއެވެ‪.‬‬ ‫ވިތުރިކުރައްވާ‬ ‫ރަކުޢަތުން‬
‫އަދި‬ ‫)‪(2‬‬
‫ސަލާމްދެއްވުމަކުން އަދި ވާހަކަފުޅު ދެއްކެވުމަކުން ވަތްކެއް ނުކުރައްވައެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﻋﻠﻰ ﺷﺮﻁ ﻣﺴﻠﻢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺑﺴﻨﺪ ﺟﻴ‪‬ﺪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪171‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އެކަމަނާ‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬

‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ދަމުނަމާދުގައި ތޭރަ ރަކުޢަތްކުރައްވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪ .‬އޭގެ‬
‫މެނުވީ‬ ‫ރަކުޢަތުގައި‬ ‫އެންމެފަހު‬ ‫ވިތުރިކުރައްވައެވެ‪.‬‬ ‫ރަކުޢަތުން‬ ‫ފަސް‬ ‫ތެރެއިން‬
‫އަދިވެސް އެކަމަނާގެ ކިބައިން‬ ‫)‪(1‬‬
‫އައްތަޙިއްޔާތަށް އިށީނދެ ވަޑައިނުގަންނަވައެވެ‪".‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ދަމުނަމާދުގައި ނުވަ ރަކުޢަތްކުރައްވާ‬
‫ކަމުގައިވިއެވެ‪ .‬އަށްވަނަ ރަކުޢަތުގައި މެނުވީ އިށީނދެ ވަޑައިނުގަންނަވައެވެ‪ .‬ފަހެ ﷲއަށް‬
‫ޒިކުރުކުރައްވައި‪ ،‬އެކަލާނގެއަށް ޙަމްދުކުރައްވައި‪ ،‬އަދި އެކަލާނގެއަށް ދުޢާކުރައްވައި‪،‬‬
‫ސަލާމްނުދެއްވައި އަލުން ތެދުވެ ވަޑައިގަންނަވައެވެ‪ .‬ދެން ނުވަވަނަ ރަކުޢަތްކުރައްވައި‬
‫އައްތަޙިއްޔާތަށް އިށީނދެ ވަޑައިގަންނަވައެވެ‪ .‬ދެން ތިމަންކަމަނާއަށް އިވި ވަޑައިގަންނަވާ‬
‫ވަރަށް ސަލާމްދެއްވައެވެ‪ .‬ދެން އިށީނދެ ވަޑައިގެން އިންނަވައި ދެރަކުޢަތްކުރައްވައެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ އޭރުން އެހަމަވީ އެގާރަ ރަކުޢަތެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނު މުސްކުޅިފުޅުވެ ގައިކޮޅަށް‬
‫ބުރަވެ ވަޑައިގެންނެވި ހިނދު ހަތް ރަކުޢަތުން ވިތުރިކުރައްވައެވެ‪ .‬އަދި ފަހުން ކުރައްވާ‬
‫ދެރަކުޢަތުގައި ކަންތައް ކުރައްވަނީ ހަމަ ކުރިންވެސް ކަންތައް ކުރައްވާ ގޮތަށެވެ‪) .‬އެބަހީ‬
‫އިށީނދެ އިންނަވައިގެން ކުރައްވައެވެ‪ (.‬އަދި އެކަމަނާގެ އެހެން ރިވާޔަތެއްގައި ވެއެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ އެކަލޭގެފާނު މުސްކުޅިފުޅުވެ ގައިކޮޅަށް ބުރަވެވަޑައިގެންނެވި ހިނދު ހަތް ރަކުޢަތުން‬
‫ވިތުރިކުރައްވައެވެ‪ .‬ހަވަނަ ރަކުޢަތުގައާއި ހަތްވަނަ ރަކުޢަތުގައި މެނުވީ އިށީނދެ‬
‫ވަޑައިނުގަންނަވައެވެ‪ .‬އަދި ހަތްވަނަ ރަކުޢަތުގައި މެނުވީ ސަލާމެއް ނުދެއްވައެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އެކަމަނާގެ އެހެން ރިވާޔަތެއްގައި ވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ހަތް ރަކުޢަތްކުރައްވައެވެ‪ .‬އެންމެ‬
‫ފަހެ މިހުރިހާ ބަސްފުޅުތަކަކީ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ފަހު ރަކުޢަތުގައި މެނުވީ އިށީނދެ ވަޑައިނުގަންނަވައެވެ‪.‬‬
‫ޞައްޙަ އަދި ޞަރީޙަ ގޮތުގައި ސާބިތުވެގެންވާ ބަސްފުޅުތަކެކެވެ‪ .‬އެންމެ ޙަދީޘެއް‬
‫ފިޔަވައި މިބަސްފުޅުތަކާ ތަޢާރުޟުވާ ނައްޞެއް ވާރިދުވެގެން އައިސްފައެއް ނުވެއެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ އެތަޢާރުޟުވާ ޙަދީޘަކީވެސް ޙަޤީޤަތުގައި އޭގެ ފުރިހަމަ މާނައަށާއި އޭގެ އަސްލު‬
‫ސަބަބަށް ބަލައިފިނަމަ ތަޢާރުޟުވާ ޙަދީޘެއް ނޫނެވެ‪ .‬ހަމައެކަނި ތަޢާރުޟުވަނީ ޙަދީޘްގެ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺃﺧﺮﺟﻪ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪172‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ކިބައިން‬ ‫ޢުމަރުގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢަބްދުﷲ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫މާނައެވެ‪.‬‬ ‫ބޭރުފުށު‬

‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ރޭގަނޑުގެ ނަމާދާ ބެހޭގޮތުން މީހަކު ﺭﺳﻮﻝ‬
‫ﺍﷲ ‪ r‬އާ ސުވާލުކުރިއެވެ‪ .‬ފަހެ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺓﹸ ﺍﻟﻠﱠﻴ‪‬ﻞﹺ ﻣ‪ ‬ﹾﺜﻨ‪‬ﻰ‬
‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺻﻠﱠﻰ ﺭ‪‬ﻛﹾﻌ‪‬ﺔﹰ ﻭ‪‬ﺍﺣ‪‬ﺪ‪‬ﺓﹰ‪ ،‬ﺗ‪‬ﻮﺗ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎ ﻗﹶﺪ‪ ‬ﺻ‪‬ﻠﱠﻰ"‬
‫ﻣ‪ ‬ﹾﺜﻨ‪‬ﻰ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﺫﹶﺍ ‪‬ﺧﺸ‪‬ﻲ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﺒ‪‬ﺢ‪ ‬‬
‫"ރޭގަނޑުގެ ނަމާދުވަނީ ދެރަކުޢަތުން ދެރަކުޢަތުންނެވެ‪ .‬ފަހެ ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން‬
‫މީހަކު ފަޖުރުލައިފާނެ ކަމަށް ބިރުގެންފިނަމަ އެއް ރަކުޢަތްކޮށްލާށެވެ‪ .‬އޭރުން އެރަކުޢަތް‬
‫ކުރިން ކޮށްފައިވާ ރަކުޢަތްތައް ވިތުރިއަށް ހަދައިދޭނެއެވެ‪ ".‬މިޙަދީޘުން ދޭހަވާ ގޮތުގައި‬
‫ރޭގަނޑު ދެރަކުޢަތުން ކިތަންމެ ބައިވަރު ރަކުޢަތެއްވެސް ކުރެވިދާނެއެވެ‪ .‬ފަހެ މިބަސްފުޅު‬
‫ވިދާޅުވި ފަރާތަކީ ހަމަ އިސްވެދިޔަ ޢަދަދަށް ވިތުރި ނުވަތަ ދަމުނަމާދު ކުރެއްވި ފަރާތެވެ‪.‬‬
‫ނެތެވެ‪.‬‬ ‫ސާބިތުވާކަށް‬ ‫ކުރެއްވިކަން‬ ‫އިތުރަށް‬ ‫ރަކުޢަތަށްވުރެ‪،‬‬ ‫ތޭރަ‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬
‫އެހެންކަމުން އެކަލޭގެފާނުގެ އެޢަމަލުފުޅުން މިބަސްފުޅު ޚާއްޞަކުރެއެވެ‪ .‬ފަހެ ﷲއަށް‬
‫އެންމެ ތަޤުވާވެރި ފަރާތަކީ އެކަލޭގެފާނެވެ‪ .‬އަދި އެންމެ ގިނަ ހެޔޮ ޢަމަލުކުރައްވާ‬
‫ގޮތަކީ‬ ‫އައުލާވެގެންވާ‬ ‫އެންމެ‬ ‫އެހެންކަމުން‬ ‫އެކަލޭގެފާނެވެ‪.‬‬ ‫ފަރާތަކީވެސް‬
‫އެކަލޭގެފާނުކުރެއްވި ގޮތަށް ކަންތައްކުރުމެވެ‪ .‬އެއްރޭ ވިހި ރަކުޢަތް ކޮށްފައި އަނެއް‬
‫ހަތަރުރޭ ނިދުމެއް ނޫނެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު އެންމެ ގިނައިން ތޭރަ ރަކުޢަތްކުރެއްވިކަން‬
‫ތޭރަ‬ ‫ދެމިހުރެވޭނީ‬ ‫ރަކުޢަތްކުރުމުގައި‬ ‫ގިނަ‬ ‫އެންމެ‬ ‫އިންސާނަކަށް‬ ‫ދަލީލުކުރަނީ‬
‫ރަކުޢަތްކުރުމުގައި ކަމެވެ‪ .‬އަދި މާތްﷲ އެންމެ ލޯބިވެވޮޑިގަންނަވާ ޢަމަލަކީ އިންސާނާ‬
‫އެޢަމަލެއްކުރުން މަތީ ދެމިހުންނަނިވި ޢަމަލެކެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ :‬ވިތުރީގައި ސޫރަތުލް ފާތިޙާއަށް ފަހު ޤުރުއާނުގެ ކޮންމެ‬
‫ވިތު ީރ ަގއި ކި ެޔ ުވ ް‬
‫މައްސަލައެއް ނެތެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަލީގެފާނު‬ ‫ސޫރަތެއް ކިޔެވިޔަސް‬
‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ޤުރުއާނުގައި ދޫކޮށްލެވިފައިވާ އެއްވެސް މިންވަރެއް ނުވެއެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫ތިބާ )ޤުރުއާނުގެ( ބޭނުން ހިސާބަކުން ވިތުރިކުރާށެވެ‪) .‬އެބަހީ ވިތުރީގައި ޤުރުއާނުން‬
‫ބޭނުން ހިސާބެއް ކިޔަވާށެވެ‪ "(.‬އެކަމަކު ތިން ރަކުޢަތްކުރާނަމަ ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައި‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪173‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫[‪) Z r q p o‬ﺍﻷﻋﻠﻰ( ސޫރަތް އަދި ދެވަނަ ރަކުޢަތުގައި [ ! "‬

‫‪) Z #‬ﺍﻟﻜﺎﻓﺮﻭﻥ( ސޫރަތް އަދި ތިންވަނަ ރަކުޢަތުގައި [ ! " ‪Z$ #‬‬
‫)ﺍﻹﺧﻼﺹ( ސޫރަތް ކިޔެވުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬ނުވަތަ ތިންވަނަ ރަކުޢަތުގައި‬
‫[! " ‪ Z$ #‬އާއި‪ Z 7 6 5 4 [ ،‬އާއި‪R Q P [ ،‬‬
‫‪ ZS‬މިތިން ސޫރަތް ކިޔެވުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬
‫އުބައްޔު ބުނު ކަޢުބުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‬
‫‪ r‬ވިތުރީގެ ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައި [ ‪ Z r q p o‬އަދި ދެވަނަ ރަކުޢަތުގައި‬

‫[! " ‪ Z#‬އަދި ތިންވަނަ ރަކުޢަތުގައި [!"‪ Z$#‬ކިޔަވައި‬

‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ ކިބައިން‬ ‫)‪(1‬‬
‫ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪".‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ވިތުރީގެ ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައި‬
‫[ ‪ Z r q p o‬އަދި ދެވަނަ ރަކުޢަތުގައި [ ! " ‪ Z #‬އަދި‬

‫ތިންވަނަ ރަކުޢަތުގައި [! " ‪ Z $ #‬އާއި‪ Z 7 6 5 4 [ ،‬އާއި‪،‬‬

‫)‪(2‬‬
‫[ ‪ Z S R Q P‬ކިޔަވައި ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪".‬‬
‫އަދި ވިތުރީގެ ފަހުން އެކަލޭގެފާނު އިށީނދެވަޑައިގެން އިންނަވައި ކުރައްވާ‬
‫ދެރަކުޢަތުގެ ތެރެއިން ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައި ޒިލްޒާލު ސޫރަތް އަދި ދެވަނަ ރަކުޢަތުގައި‬
‫މާތްﷲ‬ ‫ފަހެ‬ ‫ސާބިތުވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކަމަށް‬ ‫ވިދާޅުވާ‬ ‫ކިޔަވައި‬ ‫ސޫރަތް‬ ‫ކާފިރޫން‬
‫ރުއްސުންލެއްވި އަބޫ އުމާމާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫"ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ވިތުރިކުރެއްވުމަށް ފަހު އިށީނދެ އިންނަވައިގެން ދެރަކުޢަތްކުރައްވާ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﻭﻭﺍﻓﻘﻪ ﺍﻟﺬﻫﱯ‪.‬‬
‫‪174‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ކަމުގައިވިއެވެ‪ .‬އަދި ދެރަކުޢަތުގައި [ ‪) Z; : 9‬ﺍﻟﺰﻟﺰﻟﺔ( ސޫރަތާއި އަދި [!‬

‫)‪(1‬‬
‫" ‪ Z #‬ސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވެއެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ :‬ވިތުރީގެ ފަހު ރަކުޢަތުގައި ރުކޫޢުގެ ކުރިން ނުވަތަ‬ ‫ވިތު ީރ ަގއި ުޤ ޫ‬
‫ނތު ިކ ުއ ް‬
‫ރުކޫޢުގެ ފަހުން ޤުނޫތުކިއުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި އެކަން ވަކި ރަމަޟާން‬
‫މަހުގެ ފަހުފަނަރައަކަށް ޚާއްޞަވެގެން ނުވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޙަސަނުގެފާނުގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އަހުރެން ވިތުރީގައި ކިޔުމަށް‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އަހުރެންނަށް ކަލިމަތަކެއް އުނގަންނައިދެއްވިއެވެ‪ .‬އެއީ "ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻫ‪‬ﺪ‪‬ﻧﹺﻲ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪‬‬
‫ﻫ‪‬ﺪ‪‬ﻳ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻋﺎﹶﻓ‪‬ﻨﹺﻲ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﻋﺎﹶﻓﹶﻴ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺗ‪‬ﻮ‪‬ﻟﱠﻨﹺﻲ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺗ‪‬ﻮ‪‬ﻟﱠﻴ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺑﺎﹶﺭﹺﻙ‪ ‬ﻟ‪‬ﻲ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴ‪‬ﻤﺎﹶ ﺃﹶﻋ‪‬ﻄﹶﻴ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻗ‪‬ﻨﹺﻲ‪ ‬ﺷ‪‬ﺮ‪ ‬ﻣﺎﹶ‬
‫ﻗﹶﻀ‪‬ﻴ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻧ‪‬ﻚ‪ ‬ﺗ‪‬ﻘﹾﻀ‪‬ﻲ‪ ‬ﻭ‪‬ﻻﹶ ﻳ‪‬ﻘﹾﻀ‪‬ﻰٰ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻚ‪ ،‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻪ‪ ‬ﻻﹶ ﻳ‪‬ﺬ‪‬ﻝﱡ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻟﹶﻴ‪‬ﺖ‪] ،‬ﻭ‪‬ﻻﹶ ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﺰ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻋﺎﹶﺩ‪‬ﻳ‪‬ﺖ‪،[‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! އިބަﷲ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﺗ‪‬ﺒﺎﹶﺭ‪‬ﻛﹾﺖ‪ ‬ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻨﺎﹶ ﻭ‪‬ﺗ‪‬ﻌﺎﹶﻟﹶﻴ‪‬ﺖ‪"‬‬
‫ހިދާޔަތް ދެއްކެވި މީސްތަކުންގެ ތެރޭގައި މިއަޅާއަށްވެސް ހިދާޔަތް ދައްކަވާނދޭވެ! އަދި‬
‫އިބަﷲ ފުރިހަމަ ޞިއްޙަތު ދެއްވި މީސްތަކުންގެ ތެރޭގައި މިއަޅާއަށްވެސް ފުރިހަމަ‬
‫ޞިއްޙަތު ދެއްވާނދޭވެ! އަދި އިބަﷲ އެބަޔަކާ ޙަވާލުވެ ވޮޑިގެންނެވި މީސްތަކުންގެ‬
‫ތެރޭގައި މިއަޅާއާވެސް ޙަވާލުވެ ވޮޑިގަންނަވާނދޭވެ! އަދި އިބަﷲ ދެއްވި ތަކެތީގައި‬
‫މިއަޅާއަށް ބަރަކާތްލައްވާނދޭވެ! އަދި އިބަﷲ ނިންމެވި ކަމެއްގެ ނުބައިކަމުން މިއަޅާ‬
‫ސަލާމަތް ކޮށްދެއްވާނދޭވެ! ފަހެ އިބަﷲ ފައިޞަލާކުރައްވަމުއެވެ‪ .‬އަދި އިބަﷲގެ‬
‫ފައިޞަލާއާ ޚިލާފަށް އެއްވެސް ފަރާތަކަށް ފައިޞަލާއެއް ނުކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން‬
‫އިބަﷲ ރަޙުމަތްތެރިވެ ވޮޑިގެންފި މީހަކު ނިކަމެތި ނުވާހުއްޓެވެ‪] .‬އަދި އިބަﷲ‬
‫ދުޝްމިނުވެ ވޮޑިގެންފި މީހަކު ޢިއްޒަތްތެރި ނުވާހުއްޓެވެ‪ [.‬އަޅަމެންގެ ވެރިރަސްކަލާކޮ!‬
‫އިބަﷲގެ މަތިވެރިކަމާއި އަރަހުށިކަމާއެވެ!"‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﺑﻦ ﺣﺒﺎﹼﻥ ﺑﺴﻨﺪ ﺻﺤﻴﺢ‪ ،‬ﻭﺫﻛﺮﻩ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ ﰲ ﺻﻔﺔ ﺻﻼﺓ ﺍﻟﻨﱯ‪.‬‬
‫ތެރޭގައި އެވަނީ ބައިހަޤީ ރިވާކުރައްވާފައިވާ‬ ‫‪ (2‬ﺃﺧﺮﺟﻪ ﺃﻫﻞ ﺍﻟﺴﻨﻦ ﻭﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺪﺍﺭﻣﻲ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ ބުރެކެޓް‬
‫ލަފްޒެވެ‪ .‬ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪175‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ޔ‪ :‬ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން‬ ‫ނ ަނބޭކަލު ް‬

‫ނގެ ަރ ުއ ު‬ ‫ނތާ މެ ުދ ަދ ް‬
‫ވިތު ީރގެ ުޤ ޫ‬
‫ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި މުޅި އަހަރު ވިތުރީގައި ޤުނޫތުކިޔުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫‪-‬ﺭﲪﻬﻢ ﺍﷲ‪-‬‬ ‫އިމާމު ޙަސަނުލްބަޞަރީއާއި‪ ،‬އިމާމު ޤަތާދާއާއި‪ ،‬އިމާމު މަޢުމަރު‬
‫އަހަރު‬ ‫މުޅި‬ ‫ފިޔަވައި‬ ‫ފަނަރަ‬ ‫ފުރަތަމަ‬ ‫މަހުގެ‬ ‫ރަމަޟާން‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވަނީ‬
‫ޤުނޫތުކިޔުމަށެވެ‪ .‬އަދި އިމާމު މާލިކު ‪-‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪ -‬ވިދާޅުވެފައިވަނީ އަހަރުގެ އެހެނިހެން‬
‫މައްސަރުތައް ފިޔަވައި މުޅި ރަމަޟާން މަހު ޤުނޫތުކިޔުމަށެވެ‪ .‬އަދި އިމާމު ޒުހުރީއާއި‬
‫ވިދާޅުވެފައިވަނީ ހަމައެކަނި ރަމަޟާން މަހުގެ ފަހު‬ ‫އިމާމު ޝާފިޢީ ‪-‬ﺭﲪﻬﻤﺎ ﺍﷲ‪-‬‬
‫ފަނަރާގައި ޤުނޫތުކިޔުމަށެވެ‪ .‬އަދި އިމާމު ޠާވޫސް ‪-‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪ -‬ވިދާޅުވެފައިވަނީ ވިތުރީގައި‬
‫)‪(1‬‬
‫ޤުނޫތުކިޔުމަކީ ބިދުޢައެއް ކަމަށެވެ‪.‬‬
‫ދަންނައެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޙަސަނުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެން‬
‫އެވާ ޙަދީޘް ވިތުރީގައި ޤުނޫތުކިޔުމަށް ޞައްޙަވެ ޞަރީޙަވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި އިމާމު‬
‫އެޙަދީޘް ރިވާކުރައްވާ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ވިތުރީގެ ޤުނޫތާ‬ ‫ތިރުމިޛީ ‪-‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪-‬‬
‫ބެހޭގޮތުން ވާރިދުވެފައިވާ އެންމެ ރިވެތި ޙަދީޘަކީ މިޙަދީޘެވެ‪ ".‬އަދި އެޙަދީޘުގައި އަހަރުގެ‬
‫ވަކިދުވަސްވަރެއް ކަނޑައަޅުއްވާފައެއް ނެތެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ރާޖިޙުވެގެންވާ ގޮތަކީ މުޅި‬
‫އަހަރުގައި ވިތުރީގައި ޤުނޫތުކިޔުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވުމެވެ‪.‬‬
‫އލު‪ :‬ފަހު ރަކުޢަތުގެ ޤިރާއަތަށް ފަހު ރުކޫޢުގެ ކުރިންވެސް‬
‫ނ ުތ ެގ ަމ ަޙ ް‬
‫ުޤ ޫ‬
‫ޤުނޫތުކިއުން ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި ހަމައެފަދައިން ރުކޫޢުން ތެދުވެ ޤުނޫތުކިއުންވެސް‬
‫ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަކު އިހުގައާއި ފަހުގައި މަޝްހޫރުވެފައިވަނީ ރުކޫޢުންތެދުވެ‬
‫ޤުނޫތުކިއުމެވެ‪ .‬ފަހެ ޙުމައިދު ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪ -‬ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ރުކޫޢުގެ ކުރިން ނުވަތަ ފަހުން‬
‫ޤުނޫތު ކިޔުމާމެދު އަނަސްގެފާނާ އަހުރެން ސުވާލުކޮށްފީމެވެ‪ .‬ފަހެ އަނަސްގެފާނު‬
‫)‪(2‬‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬އަހުރެމެން ރުކޫޢުގެ ކުރިންވެސް އަދި ފަހުންވެސް ޤުނޫތުކިޔަމުއެވެ‪".‬‬
‫އަދި މުޙައްމަދު ބުނު ނަޞްރު ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪ -‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަނަސްގެފާނުގެ‬

‫‪ (1‬ﻧﻴﻞ ﺍﻷﻭﻃﺎﺭ ﳐﺘﺼﺮﺍﹰ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪176‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ކިބައިން ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬އަނަސްގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އާއި‪،‬‬

‫ޤުނޫތުކިއުއްވާ‬ ‫ފަހުން‬ ‫ރުކޫޢުގެ‬ ‫މިބޭބޭކަލުން‬ ‫ޢުމަރުގެފާނާ‬ ‫އަބޫބަކުރުގެފާނާއި‪،‬‬
‫ކަމުގައިވިއެވެ‪ .‬އަދި ޢުޘްމާނުގެފާނުގެ ޚަލީފާކަމުގައި އެކަލޭގެފާނު ރުކޫޢުގެ ކުރިން‬
‫)‪(1‬‬
‫ޤުނޫތުކިއުއްވަން ފެއްޓެވިއެވެ‪ .‬އެއީ ގިނަ މީސްތަކުންނަށް ޖަމާޢަތް ލިބުމަށްޓަކައެވެ‪".‬‬
‫އަދި ޤުނޫތައް އަތް ނެގުން ގިނަ ޢިލްމުވެރިން މުސްތަޙައްބު ކަމަށް‬
‫ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬ދެން ޤުނޫތު ކިޔައި ނިމިގެން މޫނުގައި އަތް ފިރުމުން ދަންނައެވެ‪ .‬ގިނަ‬
‫ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ ނުފިރުމުން އައުލާވެގެންވާ ކަމަށެވެ‪ .‬އިމާމު ބައިހަޤީ ‪-‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪-‬‬
‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬އެންމެ އައުލާވެގެންވަނީ ސަލަފުން ޢަމަލުކުރި ގޮތަށް ޢަމަލުކުރުމެވެ‪.‬‬
‫އެއީ ޤުނޫތަށް އަތް ނެގުމާއި މޫނުގައި އަތް ނުފިރުމުމެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ :‬ވިތުރިކޮށް އަވަދިވެގެން އަންނަނިވި‬ ‫ދ ެވ ެގ ް‬
‫ނ ުދޢާކު ުރ ް‬ ‫ވި ުތ ިރ ޮކ ް‬
‫ށ ައ ަވ ި‬
‫ޒިކުރާއި ދުޢާކުރުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪" .‬ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﺤﺎﹶﻥﹶ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻠ‪‬ﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﻘﹸﺪ‪‬ﻭ‪‬ﺱﹺ" މިފަދައިން‬
‫ތިން ފަހަރު ކިޔާށެވެ‪ .‬އަދި ތިންވަނަ ފަހަރު އަޑުހަރުކޮށް ދަމާލައިފައި ކިޔާށެވެ‪ .‬މާނައީ‪:‬‬
‫"ހުރިހާ އުނި ސިފަތަކަކުން ހުސްދުރުވެ ވޮޑިގެންވާ‪ ،‬ޙަޤީޤީ ރަސްކަލާ‪) ،‬އެބަހީ ﷲ(‬
‫ހުސްޠާހިރުވަންތައެވެ!"‬
‫ދެން ]ﺭ‪‬ﺏ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻼﹶﺋ‪‬ﻜﹶﺔ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻟﺮ‪‬ﻭ‪‬ﺡﹺ[ ]އެކަލާނގެއީ މަލާއިކަތުންނާއި ޖިބްރީލުގެ ވެރި‬
‫މިފަދައިން އެއް ފަހަރު ކިޔާށެވެ‪ .‬ދެން އެއަށް ފަހު އަންނަނިވި‬ ‫)‪(2‬‬
‫ރަސްކަލާނގެއެވެ‪[.‬‬
‫ދުޢާކުރާށެވެ‪" .‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻧﹺّﻲ‪ ‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺫﹸ ﺑﹺﺮﹺﺿﺎﹶﻙ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺳ‪‬ﺨ‪‬ﻄ‪‬ﻚ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺑﹺﻤ‪‬ﻌﺎﹶﻓﺎﹶﺗ‪‬ﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻋ‪‬ﻘﹸﻮ‪‬ﺑ‪‬ﺘ‪‬ﻚ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺫﹸ ﺑﹺﻚ‪‬‬
‫މާނައީ "އޭ ހައްދަވާ‬ ‫)‪(3‬‬
‫ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻚ‪ ،‬ﻻﹶ ﺃﹸﺣ‪‬ﺼ‪‬ﻲ‪ ‬ﺛﹶﻨﺎﹶﺀً ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻚ‪ ،‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﻛﹶﻤﺎﹶ ﺃﹶﺛﹾﻨ‪‬ﻴ‪‬ﺖ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰٰ ﻧ‪‬ﻔﹾﺴِﻚ‪"‬‬
‫ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! ހަމަކަށަވަރުން މިއަޅާ އިބަﷲގެ ރުހިވޮޑިގަތުމުގެ ސިފަފުޅު‬
‫މެދުވެރިކޮށް‪ ،‬އިބަﷲގެ ކޯފާއިން ރައްކާތެރި ކޮށްދެއްވުމަށް އެދި ދަންނަވަމެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އިބަﷲގެ ޢަފޫކުރެއްވުގެ ސިފަފުޅު މެދުވެރިކޮށް‪ ،‬އިބަﷲގެ ޢުޤޫބާތުން ރައްކާތެރި‬
‫ކޮށްދެއްވުމަށް އެދި ދަންނަވަމެވެ‪ .‬އަދި އިބަﷲގެ ޙަޟްރަތުންވާ ނުރުހުމަކުން ނުވަތަ‬

‫‪ (1‬ﺫﻛﺮﻩ ﺍﻟﻌﺮﺍﻗﻲ ﻭﻗﺎﻝ‪ :‬ﺇﺳﻨﺎﺩﻩ ﺟﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﻟﺪﺍﺭﻗﻄﲏ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺻﺤﺎﺏ ﺍﻟﺴ‪‬ﻨﻦ‪.‬‬
‫‪177‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ﻋﺬﺍﺏ ން ރައްކާތެރި ކޮށްދެއްވުމަށް އެދި އިބަﷲގެ ޙަޟްރަތަށް ދަންނަވަމެވެ‪ .‬އިބަﷲއަށް‬

‫ދަންނަވަން ޖެހޭ ތަޢުރީފާއި ޘަނާ މިއަޅާއަށް ޢަދަދު ނުކުރެވޭހައި ގިނައެވެ‪ .‬އިބަﷲއީ‬
‫އިބަﷲގެ އަމިއްލަ ޒާތުފުޅަށް ޘަނާ ވަޙީކުރެއްވި ފަދައިން ޘަނާ ލިބިވޮޑިގެންވާ ފަރާތެވެ‪".‬‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫ނ ުނ ެވ ެއ ެވ ‪.‬‬
‫ނ ުހ ްއ ަދ ެވގެ ް‬
‫ރ‪ެ ،‬ދވިތުރިކު ުރ ް‬
‫ެއ ްއ ޭ‬
‫ނ ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫ގ ކިބައި ް‬
‫ޠަލްޤު ބުނު ޢަލީ ެ‬
‫ޙަދީޘްކުރައްވަނިކޮށް އަހުރެން އަޑުއެހީމެވެ‪" .‬ﻻﹶ ﻭﹺﺗ‪‬ﺮ‪‬ﺍﻥ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﻟﹶﻴ‪‬ﻠﹶﺔ‪ (1)"‬މާނައީ‪" :‬އެއްރޭގައި‬
‫ދެ ވިތުރިއެއް ނުވެއެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢުމަރުގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺍﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹸﻮﺍ ﺁﺧ‪‬ﺮ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺗ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﻠﱠﻴ‪‬ﻞﹺ ﻭﹺﺗ‪‬ﺮﺍﹰ")‪ (2‬މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުން‬
‫ރޭގަނޑުގެ އެންމެ ފަހު ނަމާދެއް ކަމުގައި ވިތުރި ހަދާށެވެ‪ ".‬ދެންފަހެ ރޭގަނޑުގެ‬
‫ހަދާނީ‬ ‫ހޭލެވިއްޖެނަމަ‬ ‫ދަންވަރު‬ ‫މީހާ‬ ‫ނިދާ‬ ‫ވިތުރިކޮށްފައި‬ ‫ބައިގައި‬ ‫ފުރަތަމަ‬
‫ކިހިނެއްހެއްޔެވެ؟ ރޭގަނޑުގެ އެންމެ ފަހު ނަމާދު ކަމުގައި ވިތުރި ހެދުމަށް އެވަނީ‬
‫އަންގަވައިފައެވެ‪ .‬އޭނާ އެހުރީ ވިތުރިކޮށްގެންނެވެ‪ .‬އަދި ދެ ވިތުރި ކުރެވޭކަށްވެސް‬
‫ނެތެވެ‪ .‬ދެން އޭނާ ދަމުނަމާދުން މަޙުރޫމުވަނީ ހެއްޔެވެ؟ ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން‬
‫ވިދާޅުވެފައިވަނީ އޭނާއަށް ނަމާދުކުރުން ހުއްދަވެގެންވާ ކަމަށެވެ‪ .‬އަދި އެނާ ކުރިން‬
‫ކޮށްފައިވާ ވިތުރި ބާޠިލު ނުވާނެ ކަމަށެވެ‪ .‬އަދި އޭނާ ފަތިސް ވަންދެން ދެރަކުޢަތުން‬
‫ދެރަކުޢަތުން ކުރަމުން ދިއުމަށެވެ‪ .‬މިގޮތަށް ވިދާޅުވާ އަޞްޙާބުބޭކަލުންގެ ތެރޭގައި‬
‫އަބޫބަކުރުގެފާނާއި‪ ،‬ޢައްމާރު ބުނު ޔާސިރާއި‪ ،‬ރާފިޢު ބުނު ޚަދީޖާއި‪ ،‬ޢާއިދު ބުނު‬
‫އަދި‬ ‫ވަޑައިގަންނަވައެވެ‪.‬‬ ‫ހިމެނި‬ ‫ޢާއިޝަތުގެފާނު‬ ‫އަބޫހުރައިރާއާއި‪،‬‬ ‫ޢަމްރާއި‪،‬‬
‫ތާބިޢިއްޔަބޭކަލުންގެ ތެރޭގައި ސަޢީދު ބުނު މުސައްޔަބާއި‪ ،‬ޢަލްޤަމާއާއި‪ ،‬ޝަޢުބީއާއި‪،‬‬
‫އިބްރާހީމް އައްނަޚަޢީއާއި‪ ،‬ސަޢީދު ބުނު ޖުބައިރާއި‪ ،‬މަކްޙޫލާއި‪ ،‬ޙަސަނުލްބަޞަރީ ހިމެނި‬
‫ވަޑައިގަންނަވައެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ވިތުރިކުރައްވާ އަވަދިވެ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺣﺴ‪‬ﻨﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬
‫‪178‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ޢާއިޝަތުގެފާނު‬ ‫ކަމަށް‬ ‫ދެރަކުޢަތްކުރައްވާ‬ ‫އިންނަވައި‬ ‫އިށީނދެ‬ ‫ވަޑައިގެން‬

‫ރިވާކުރައްވާފައިވާ ރިވާޔަތެވެ‪) .‬އެރިވާޔަތް އިސްވެ ހިނގައްޖެއެވެ‪ (.‬ފަހެ ރާޖިޙުވެގެންވާ‬
‫ގޮތަކީވެސް މިއެވެ‪.‬‬
‫އަދި ޢަލީގެފާނާއި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢުމަރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވާ ގޮތުގައި‬
‫އޭނާ ކުރިންކޮށްފައިވާ ވިތުރި ބާޠިލުކޮށްލުން އޭނާއަށް ހުއްދަވެގެން ވެއެވެ‪ .‬ބާޠިލުކޮށްލާނެ‬
‫ގޮތަކީ އެއް ރަކުޢަތްކޮށް ސަލާމްދޭނީއެވެ‪ .‬އޭރުން ކުރިން ކޮށްފައިވާ ރަކުޢަތްތަކުގެ ޢަދަދު‬
‫ހިރިޢަދަދަކަށް ބަދަލުވާނެއެވެ‪ .‬ދެން އެބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ އަލުން އޭނާ ދެރަކުޢަތުން‬
‫ދެރަކުޢަތުން ކުރަމުންގޮސް ފަހުން އެއް ރަކުޢަތްކޮށް އެއީ ވިތުރި ކަމުގައި އޭނާ‬
‫ބެލުމަށެވެ‪ .‬މިބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ ރޭގަނޑުގެ އެންމެ ފަހު ނަމާދު ކަމުގައި ވިތުރި‬
‫ހެދުމަށް އަންގަވާފައިވާ ހަދީޘްފުޅެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ :‬ފަތިސްވުމުގެ ކުރިން ވިތުރި ނުކުރެވި ހުރެއްޖެ މީހާއަށް‬
‫ޟކު ުރ ް‬ ‫ވި ުތ ި‬
‫ރ ަޤ ާ‬
‫ވިތުރި ޤަޟާކުރުން ޝަރުޢުވެގެންވާ ކަމަށް ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫އެއީ އަންނަނިވި ދަލީލުތަކުގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ﺻﺒ‪‬ﺢ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﻮﺗ‪‬ﺮ‪ ‬ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﻮﺗ‪‬ﺮ‪ (1)"‬މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺃﹶ ‪‬‬
‫މީހަކު ވިތުރި ނުކޮށް ހުރި ޙާލު‪ ،‬ހެނދުން ކޮށްފިނަމަ )އެބަހީ ވިތުރި ނުކޮށް ހުއްޓައި‬
‫ފަތިސްވެއްޖެނަމަ( ފަހެ އެނާ ވިތުރިކުރާހުށިކަމެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫ‬
‫ސަޢީދުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‬
‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻧ‪‬ﺎﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦ‪ ‬ﻭﹺﺗ‪‬ﺮﹺﻩ‪ ‬ﺃﹶﻭ‪ ‬ﻧ‪‬ﺴِﻴ‪‬ﻪ‪ ‬ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﺼ‪‬ﻠﱢﻪ‪ ‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺫﹶﻛﹶﺮ‪‬ﻩ‪"‬‬
‫"ވިތުރިނުކޮށް ނިދިއްޖެ މީހާ ނުވަތަ ވިތުރިކުރަން ހަނދާން ނެތިއްޖެ މީހާ ފަހެ އޭނާ‬
‫ހަނދާންވާ ހިނދު ވިތުރިކުރާހުށިކަމެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﻋﻠﻰ ﺷﺮﻁ ﺍﻟﺸﻴﺨﲔ ﻭﻭﺍﻓﻘﻪ ﺍﻟﺬﻫﱯ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪179‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ދެން ވިތުރި ޤަޟާކުރާނެ ވަގުތު ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ ޢިލްމުވެރިންވަނީ އެވަގުތާ‬

‫މެދު އިޚްތިލާފުވެފައެވެ‪ .‬އިމާމު އަބޫޙަނީފާ ވިދާޅުވެފައިވަނީ ނަމާދުކުރުން މަނާވެގެންވާ‬
‫ވަގުތުތައް ނޫން ކޮންމެ ވަގުތެއްވެސް މައްސަލައެއް ނެތް ކަމުގައެވެ‪ .‬އިމާމު ޝާފިޢީ‬
‫ވިދާޅުވެފައިވަނީ ރޭގަނޑާއި ދުވާލުގެ ކޮންމެ ވަގުތެއްވެސް މައްސަލައެއް ނެތް ކަމުގައެވެ‪.‬‬
‫އަދި އިމާމު މާލިކާއި އިމާމު އަޙުމަދު ވިދާޅުވަނީ ފަތިސް ނަމާދުގެ ބަންގިއާއި ޤަމަތާ‬
‫ދެމެދު ޤަޟާކުރުމަށެވެ‪ .‬އެންމެ ރަނގަޅު ގޮތް ކަމަށް އެކަށީގެންވަނީ މިގޮތެވެ‪.‬‬

‫ަތ ަހ ްއޖު ުދ ަނމާ ުދ‬

‫އެބަހީ ދަމުނަމާދެވެ‪ .‬ދަމުނަމާދަކީ ވަރަށް މާތްވެގެންވާ ނަމާދެކެވެ‪ .‬ފަރުޟު‬
‫ފަސް ނަމާދު ފިޔަވައި ދެންވާ އެންމެ މާތް ނަމާދެވެ‪ .‬އެނަމާދަކީ ސަލަފުއްޞާލިޙީންގެ‬
‫އާދަފުޅެކެވެ‪ .‬ކީރިތި ޤުރުއާނާއި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ސުންނަތުގައި އެނަމާދުގެ މާތްކަމާ‬
‫މާތްﷲ‬ ‫އައިސްފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ވާރިދުވެގެން‬ ‫ނައްޞުތައް‬ ‫ވަރަށްގިނަ‬ ‫ބެހޭގޮތުން‬
‫ވަޙިކުރައްވާފައިވެއެވެ‪W V U T S R Q P O N M[ .‬‬
‫‪) Z X‬ﺍﻹﺳﺮﺍﺀ‪ (٧٩ :‬މާނައީ‪" :‬އަދި ރޭގަނޑުގެ ބައެއްގައި ކަލޭގެފާނު އެޤުރުއާނުގެ‬
‫ޒަރިއްޔާއިން ތަހައްޖުދު ނަމާދު ކުރައްވާށެވެ‪ .‬އެއީ ކަލޭގެފާނަށްވާ އިތުރު ފަރުޟެކެވެ‪.‬‬
‫)ނުވަތަ ކަލޭގެފާނުގެ ދަރަޖަ މަތިވެރި ކުރެއްވުމަށް ކަލޭގެފާނަށްވާ އިތުރު ނަމާދެކެވެ‪(.‬‬
‫ފޮނުއްވުން‬ ‫މަޙުމޫދަށް‬ ‫މަޤާމު‬ ‫ކަލޭގެފާނު‬ ‫ވެރިރަސްކަލާނގެ‪،‬‬ ‫ކަލޭގެފާނުގެ‬
‫ކައިރިވެގެންވެއެވެ‪ ".‬މިއާޔަތުގައި މާތްﷲ އެކަލާނގެ ރަސޫލާއަށް ތަހައްޖުދު ނަމާދު‬
‫ކުރެއްވުމަށް އަމުރުކުރައްވާފައި ވީނަމަވެސް އެކަލާނގެ އަމުރުފުޅު ހުރިހާ މުސްލިމުންނަށް‬
‫ޢާއްމުވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އަދި ދަމުނަމާދަށް ރައްކާތެރިވާ މީހުންނަކީ މާތްﷲގެ ރަޙުމަތާއި އެކަލާނގެ‬
‫މާތްﷲ‬ ‫އަންގަވާފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލާނގެ‬ ‫ކަމުގައި‬ ‫މީހުން‬ ‫ޙައްޤުވާ‬ ‫ސުވަރުގެ‬

‫ވަޙީކުރެއްވިއެވެ‪X W V UT S R Q ! O N M L K [ .‬‬

‫‪180‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫‪) Z e d c ! a ` _ ^ ] \ ! Z Y‬ﺍﻟﺬﺍﺭﻳﺎﺕ‪(١٨ - ١٥ :‬‬

‫އާރުތަކުގައެވެ‪.‬‬ ‫ސުވަރުގެތަކުގައާއި‬ ‫ވާހުށީ‬ ‫ތަޤުވާވެރިން‬ ‫"ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫މާނައީ‪:‬‬
‫އެބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ އެބައިމީހުންނަށް ދެއްވާ ނިޢުމަތްތަކުގައި ހިފާ ޙާލުއެވެ‪.‬‬
‫ހަމަކަށަވަރުން އެބައިމީހުން ކުރީގައިވީ )ދުނިޔޭގައިވީ( އިޙުސާންތެރިންގެ )ހެޔޮލަފާ‬
‫މީހުންގެ( ގޮތުގައެވެ‪ .‬ރޭގަނޑު މަދުން ނިދާ ބައެއް ކަމުގައި އެބައިމީހުން ވިއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ރޭގަނޑުގެ ފަހު ވަގުތުތަކުގައި ފާފަފުއްސަވައިދެއްވުމަށް ﷲއަށް ދަންނަވާ ބަޔަކު ކަމުގައި‬
‫އެބައިމީހުންވިއެވެ‪".‬‬
‫އަދި ދަމުނަމާދުކުރާ މީހުންނަށް މާތްﷲ ސަނާ ވަޙީކުރައްވާ އަދި އެކަލާނގެ‬
‫އެކަލާނގެ‬ ‫ޝާމިލުކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫އެއުރެން‬ ‫ތެރޭގައި‬ ‫ޞާލިޙުއަޅުންގެ‬ ‫ހެޔޮލަފާ‬
‫ވަޙީކުރެއްވިއެވެ‪) Z ´ ³ ² ± ° [ .‬ﺍﻟﻔﺮﻗﺎﻥ‪ (٦٤ :‬މާނައީ‪:‬‬
‫"އަދި އެއުރެންނަކީ )ރަޙުމާނުގެ ޞާލިޙު އަޅުންނަކީ( އެއުރެންގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެއަށް‬
‫ސަޖިދަކުރާ ޙާލު އަދި ޤިޔާމުކުރާ ޙާލު ރޭގަނޑު ހޭދަކުރާ މީހުންނެވެ‪".‬‬
‫އަދި ދަމުނަމާދުކުރާ މީހުންނަކީ މާތްﷲގެ އާޔަތްތަކަށް އީމާންވާ ބަޔެއް‬
‫ކަމުގައި އެކަލާނގެވަނީ ހެކިދެއްވާފައެވެ‪ .‬އެކަލާނގެ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪T S [ .‬‬
‫‪ba`_^ ]\[ ZYXWVU‬‬
‫!‪p ! n m l k j i h g f e d‬‬
‫‪) Z | { z y x w v u t s r q‬ﺍﻟﺴﺠﺪﺓ‪ (١٧ – ١٥ :‬މާނައީ‪:‬‬
‫"ހަމަކަށަވަރުން ތިމަންﷲގެ އާޔަތްތަކަށް އީމާންވާ ބަޔަކީ އެއުރެންނަށް އެއާޔަތްތައް‬
‫ވެރި‬ ‫އެއުރެންގެ‬ ‫އަދި‬ ‫މީހުންނެވެ‪.‬‬ ‫ސަޖިދައަށްދާ‬ ‫ހިނދު‬ ‫ހަނދާންކޮށްދެވޭ‬
‫ރަސްކަލާނގެއަށް ޙަމްދުކުރުމާ އެކު އެކަލާނގެއަށް ތަސްބީޙަކިޔާ މީހުންނެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އެއުރެންނަކީ ބޮޑާވާ ބައެއް ނޫނެވެ‪ .‬އެއުރެންގެ އަރިކަށިތައް ތަންމަތިތަކާ ދުރުވެއެވެ‪.‬‬
‫)އެބަހީ ރޭ އަޅުކަންކުރުމަށް ނިންޖާއި‪ ،‬އަރާމު ތަންމަތިތައް ދޫކޮށްލަތެވެ‪ (.‬އެއުރެންގެ‬
‫ވެރި ރަސްކަލާނގެއަށް‪ ،‬އެކަލާނގެ ޢަޛާބަށް ބިރުވެތިވާ ޙާލު‪ ،‬އަދި އެކަލާނގެ ރަޙުމަތަށް‬

‫‪181‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އުއްމީދުކުރާ ޙާލު‪ ،‬ދުޢާކުރެތެވެ‪ .‬އަދި ތިމަންﷲ އެއުރެންނަށް ދެއްވި ތަކެތިން އެއުރެން‬

‫ހޭދަކުރެތެވެ‪ .‬ފަހެ އެއުރެންނަށްޓަކައި ފޮރުވިފައިވާ‪ ،‬ލޮލަށް ފިނިކަންދެނިވި ނިޢުމަތްތަކެއް‬
‫އެއުރެންނަށް‬ ‫)އެނިޢުމަތްތައް‬ ‫އެއީ‬ ‫ނޭނގޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫ނަފްސަކަށް‬ ‫އެއްވެސް‬ ‫ހަމަ‬
‫ލިބިގެންވަނީ( އެއުރެން )ދުނިޔޭގައި( ކޮށް އުޅުނު ޢަމަލުތަކުގެ ޖަޒާއެއްގެ ގޮތުންނެވެ‪".‬‬
‫އަދި ދަމުނަމާދުކުރާ މީހުންނާ ދަމުނަމާދު ނުކުރާ މީހުން ﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި‬
‫ހަމަހަމަ ނުވާނެކަން އެކަލާނގެވަނީ އަންގަވާފައެވެ‪ .‬އެކަލާނގެ ވަޙީކުރެއްވިއެވެ‪¸ [ .‬‬
‫‪É È Ç Æ Å ÄÃ Â Á À ¿ ¾ ½ ¼ » º ¹‬‬
‫‪) ZÑ Ð Ï Î ÍÌ Ë Ê‬ﺍﻟﺰﻣﺮ‪ (٩ :‬މާނައީ‪" :‬އާޚިރަތް ދުވަހަށް‬
‫ބިރުވެތިވެ‪ ،‬ﷲގެ ރަޙުމަތަށް އުއްމީދުކުރާ‪ ،‬އަދި ރޭގަނޑުގެ ވަގުތުތަކުގައި ސަޖިދަކުރާ‬
‫ޙާލު‪ ،‬އަދި ޤިޔާމުކުރާ ޙާލު‪ ،‬ﷲއަށް ކިޔަމަންތެރިކަން އަދާކުރާ މީހާއާ )މިއިން އެއްވެސް‬
‫ކަލޭގެފާނު‬ ‫ނުވާނެއެވެ‪(.‬‬ ‫ހަމަހިލައި‬ ‫ހަމަހަމަވާނެހެއްޔެވެ؟‬ ‫މީހާ‬ ‫ނެތް‬ ‫ސިފައެއް‬
‫)ޖާހިލުން(‬ ‫މީހުން‬ ‫ނޭނގޭ‬ ‫)ޢިލްމުވެރިންނާ(‬ ‫މީހުންނާ‬ ‫އެނގޭ‬ ‫ވިދާޅުވާށެވެ‪.‬‬
‫އެއްވަރުވާނެހެއްޔެވެ؟ )ނުވާނެކަން ކަށަވަރެވެ‪ (.‬ހަމަކަށަވަރުން ނަސޭހަތް ޙާޞިލުކުރަނީ‬
‫ބުއްދިވެރިންނެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ ބަޔާންވެގެން އެދިޔައީ ދަމުނަމާދުކުރުމުގެ މާތްކަމާ ބެހޭގޮތުން ކީރިތި‬
‫ޤުރުއާނުގައި ވާރިދުވެގެން އައިސްފައިވާ ބައެއް އާޔަތެވެ‪ .‬ދެން އެކަމާ ބެހޭގޮތުން‬
‫ސުންނަތުން ސާބިތުވާ ބައެއް ނައްޞުތައް ދަންނައެވެ‪.‬‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ސަލާމުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫މަދީނާއަށް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ވަޑައިގެންނެވި ހިނދު މީސްތަކުން އެކަލޭގެފާނު ވަށާލައިފިއެވެ‪.‬‬
‫އަދި އަހުރެންވެސް އެބައިމީހުންގެ ތެރޭގައި ވީމެވެ‪ .‬ފަހެ އަހުރެންނަށް އެކަލޭގެފާނުގެ‬
‫މޫނުފުޅު ފެނުމާއެކު އެއީ ދޮގުވެރިއެއްގެ މޫނު ނޫންކަން އަހުރެންނަށް އެނގިއްޖެއެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ އެކަލޭގެފާނުގެ ބަސްފުޅުން އަހުރެން އެންމެ ފުރަތަމަ އެހި ބަސްފުޅަކީ "ﻳ‪‬ﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ‬
‫ﺻﻠﹸﻮﺍ ﺍﻷَﺭ‪‬ﺣ‪‬ﺎﻡ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺻ‪‬ﻠﱡﻮﺍ ﺑﹺﺎﻟﻠﱠﻴ‪‬ﻞﹺ ﻭ‪‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﻧﹺﻴ‪‬ﺎﻡ‪،‬‬
‫ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﺃﹶﻓﹾﺸ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﺴ‪‬ﻼﹶﻡ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶ ﹾﻃﻌ‪‬ﻤ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟ ﱠﻄﻌ‪‬ﺎﻡ‪ ،‬ﻭ‪ ‬‬

‫‪182‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މާނައީ‪" :‬އޭ މީސްތަކުންނޭވެ! ސަލާމް ފަތުރައި ޢާއްމުކުރާށެވެ‪.‬‬ ‫)‪(1‬‬

‫ﺗ‪‬ﺪ‪ ‬ﺧﻠﹸﻮﺍ ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻨ‪‬ﺔﹶ ﺑﹺﺴ‪‬ﻼﹶﻡﹴ"‬
‫އަދި ފަޤީރުންނަށާއި‪ ،‬މިސްކީނުންނަށް ކާންދޭށެވެ‪ .‬އަދި ރަޙިމުގެ ގުޅުން ގުޅުވާށެވެ‪ .‬އަދި‬
‫މީސްތަކުން ނިދާފައިވާ ޙާލު‪ ،‬ރޭގަނޑު ނަމާދުކުރާށެވެ‪) .‬ދަމުނަމާދުކުރާށެވެ‪ (.‬އޭރުން‬
‫ސަލާމަތްކަމާ އެކު ތިޔަބައިމީހުން ސުވަރުގެ ވަންނާނެއެވެ‪".‬‬
‫ކިބައިން‬ ‫އުމާމަތުލްބާހްލީގެ‬ ‫އަބޫ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪‬‬
‫ﺑﹺ ‪‬ﻘﻴ‪‬ﺎﻡﹺ ﺍﻟﻠﱠﻴ‪‬ﻞﹺ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻧ‪‬ﻪ‪ ‬ﺩ‪‬ﺃﹾﺏ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﺎﻟ‪‬ﺤ‪‬ﲔ‪ ‬ﻗﹶﺒ‪‬ﻠﹶﻜﹸﻢ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﻗﹸﺮ‪‬ﺑ‪‬ﺔﹲ ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺭ‪‬ﺑﻜﹸﻢ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣ‪ ‬ﹾﻜﻔﹶﺮ‪‬ﺓﹲ ﻟ‪‬ﻠﺴ‪‬ـ‪‬ﻴﺌﹶﺎﺕ‪،‬‬
‫ނަފްސުތަކަށް‬ ‫ތިޔަބައިމީހުންގެ‬ ‫"ދަމުނަމާދުކުރުން‬ ‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﻟ‪‬ﻺِﺛﹾﻢﹺ"‬ ‫ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﺎﺓﹲ‬
‫ލާޒިމުކުރާށެވެ‪ .‬ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން އެއީ )ދަމުނަމާދުކުރުމަކީ( ތިޔަބައިމީހުންގެ ކުރީގެ‬
‫ޞާލިޙުންގެ އާދައެވެ‪ .‬އަދި އެއީ ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށް‬
‫ކުއްތަންވުމެކެވެ‪ .‬އަދި އެއީ ފާފަތައް ފުހެދޭ ކަމެކެވެ‪ .‬އަދި ފާފައިން މަނާކޮށްދޭ‬
‫ކަމެކެވެ‪".‬‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރައްވަނިކޮށް އަހުރެން އަޑުއެހީމެވެ‪.‬‬
‫ﺿﺔ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺓﹲ ﻓ‪‬ﻲ ﺟ‪‬ﻮ‪‬ﻑ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻴ‪‬ﻞﹺ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﻓﹾﻀ‪‬ﻞﹸ ﺍﻟﺼ‪‬ﻴ‪‬ﺎﻡﹺ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪ ‬ﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺮﹺ ﺭ‪‬ﻣ‪‬ﻀ‪‬ﺎﻥﹶ‬
‫"ﺃﹶﻓﹾﻀ‪‬ﻞﹸ ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻔﹾﺮ‪‬ﻭ ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ފަރުޟު ނަމާދަށް ފަހު އެންމެ މާތް ނަމާދަކީ‬ ‫)‪(3‬‬
‫ﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺮ‪ ‬ﺍﷲِ ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻱ ‪‬ﺗﺪ‪‬ﻋ‪‬ﻮﻧ‪‬ﻪ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺤ‪‬ﺮ‪‬ﻡ‪"‬‬
‫ރޭގަނޑުގެ ތެރޭގައި ކުރެވޭ ނަމާދެވެ‪) .‬އެބަހީ ދަމުނަމާދެވެ‪ (.‬އަދި ރަމަޟާން މަހު‬
‫ރޯދައަށް ފަހު އެންމެ މާތް ރޯދައަކީ ﷲގެ މައްސަރުގެ ރޯދައެވެ‪ .‬އެއީ ތިޔަބައިމީހުން‬
‫ކިޔައިއުޅޭ މުޙައްރަމް މަހެވެ‪".‬‬
‫އަބޫހުރައިރާގެ‬ ‫އަބޫސަޢީދާއި‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫އެދެބޭކަލުންނަށް‬ ‫މާތްﷲ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެދެބޭކަލުން ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﻋﻠﻰ ﺷﺮﻁ ﺍﻟﺸﻴﺨﲔ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﺑﻦ ﺧﺰﳝﺔ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﻋﻠﻰ ﺷﺮﻁ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬
‫‪183‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫"ﻣ‪‬ﻦﹺ ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻴ‪‬ﻘﹶﻆﹶ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻴ‪‬ﻞﹺ ﻭ‪‬ﺃﹶﻳ‪‬ﻘﹶﻆﹶ ﺍﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺃﹶ‪‬ﺗﻪ‪ ‬ﻓﹶﺼ‪‬ﻠﱠﻴ‪‬ﺎ ﺭ‪‬ﻛﹾﻌ‪‬ﺘ‪‬ﻴ‪‬ﻦﹺ ﺟ‪‬ﻤ‪‬ﻴﻌ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻛﹸﺘ‪‬ﺒ‪‬ﺎ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﺬﱠﺍﻛ‪‬ﺮﹺﻳﻦ‪ ‬ﺍﷲَ ﻛﹶﺜ‪‬ﲑ‪‬ﺍ‬
‫މާނައީ‪" :‬ރޭގަނޑު ހޭލައި އަދި އަނބިމީހާ ހޭލައްވައި ދެން ދެމީހުންވެސް‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﻭ‪‬ﺍﻟﺬﱠﺍﻛ‪‬ﺮ‪‬ﺍﺕ‪"‬‬
‫ދެރަކުޢަތްކޮށްފިނަމަ ދަންނައެވެ‪ .‬ﷲއަށް ގިނަގިނައިން ޒިކުރުކުރާ މީހުންގެ ތެރޭގައި‬
‫ދެމީހުންގެ ނަން ލިޔެވިގެންދާނެއެވެ‪) .‬އެބަހީ އަޙުޒާބުސޫރަތުގެ ފަންސަތިރީސްވަނަ‬
‫އާޔަތުގައިވާ މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން މާތްﷲ އެދެމީހުން ލައްވާނެއެވެ‪(.‬‬
‫އ‪ :‬ފަހެ‬ ‫ނ ޖެހޭ ައ ަދ ު‬
‫ބ ަތ ް‬ ‫ނ ަނ ް‬
‫ދ މީހާގެ ިކބާ ަގއި ުހ ް‬ ‫ަދމު ަނމާ ުދކު ަރ ް‬
‫ނ ެއ ޭ‬
‫ދަމުނަމާދުކުރަން އެދޭ މީހާގެ ކިބާގައި އަންނަނިވި އަދަބުތައް ހުރުން އެދެވިގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ‬ ‫ށ ެތ ުދ ުވ ަމ ް‬
‫ށ ނ ަިޔތް ަގތު ް‬ ‫ނ ަނ ިއ ުރ ަދމު ަނމާ ަދ ް‬
‫ނ ޮއ ޯށ ް‬
‫ނ ަދ ް‬
‫ި‬
‫ރުއްސުންލެއްވި އަބުއްދަރުދާއުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﺗ‪‬ﻰ ﻓ‪‬ﺮ‪‬ﺍﺷ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﻳ‪‬ﻨ‪‬ﻮﹺﻱ ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﻘﹸﻮﻡ‪ ‬ﻳ‪‬ﺼ‪‬ﻠﱢﻲ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻴ‪‬ﻞﹺ‪،‬‬
‫)‪(2‬‬
‫ﺻﺪ‪‬ﻗﹶﺔﹰ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﺰ‪ ‬ﻭ‪‬ﺟ‪‬ﻞﱠ"‬
‫ﺻﺒ‪‬ﺢ‪ ،‬ﻛﹸﺘ‪‬ﺐ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎ ﻧ‪‬ﻮ‪‬ﻯ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻛﹶﺎﻥﹶ ﻧ‪‬ﻮ‪‬ﻣ‪‬ﻪ‪ ‬‬
‫ﻓﹶﻐ‪‬ﻠﹶﺒ‪‬ﺘ‪‬ﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻴ‪‬ﻨ‪‬ﺎﻩ‪ ‬ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﺃﹶ ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ރޭގަނޑު ތެދުވެ ދަމުނަމާދުކުރުމަށް ނިޔަތްގަންނަ ޙާލު‪ ،‬ތަންމަތީގައި އޮށޯވެ‪،‬‬
‫ފަހެ ފަތިސްވެއްޖައުމަށް ދާންދެން ނުހޭލެވި ނިދިފައި އޮވެއްޖެ މީހާ ދަންނައެވެ‪ .‬އޭނާ‬
‫ނިޔަތްގަތް ކަމެއް އޭނާއަށްޓަކައި ލިޔުއްވޭނެއެވެ‪ .‬އަދި އޭނާގެ ނިދި ވާނީ މާތްﷲގެ‬
‫ޙަޟްރަތުން އޭނާއަށްވާ ޞަދަޤާތަކަށެވެ‪".‬‬
‫ށ ަފ ުހ‪،‬‬
‫ދ ިފލު ަވއި‪ަ ،‬އދި ަދތް ުއނގުޅު ަމ ް‬
‫ނ ި‬ ‫ށ ހޭލެވޭ ހިނ ުދ‪ޮ ،‬ލލު ް‬
‫ނ ި‬ ‫ަދމު ަނމާ ަދ ް‬
‫ނ‪] \ [ Z Y [ .‬‬
‫ނވި އާ ަޔތް ަތ ްއ ކި ުޔ ް‬
‫ނ ަނ ި‬
‫ލއި‪ަ ،‬އ ް‬ ‫ދމާ ައ ް‬
‫ށ ަބ ަ‬ ‫ުއޑ ާ ި‬
‫^_`‪j ihgfe!cb a‬‬
‫‪wvutsrq pon mlk‬‬
‫{ | } ~  ¡ ‪ª © ! § ¦ ¥ ¤ £¢‬‬ ‫!‬ ‫‪yx‬‬
‫« ¬ ® ¯ ‪» º ¹ ¸ ¶ µ ´³ ² ± °‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪184‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫¼ ½ ¾ ¿ ! ‪Í Ì ËÊ É È Ç Æ Å Ä Ã Â Á‬‬
‫! " ‪/ .- , + * ) ( ' & % $ #‬‬ ‫!‬ ‫‪ÏÎ‬‬
‫‪= < ; : 9 8 7 6 5 4 3 21 0‬‬
‫> ? @ ‪L K JI H G F E D C B A‬‬
‫‪]\ [ Z Y X ! V U T S R Q P‬‬ ‫!‬ ‫‪NM‬‬
‫^ _ !‪m l k j i h g f e d c b a‬‬
‫‪¡  ~ } | { z y x ! v u t s r qp o n‬‬
‫‪± ° ¯® ¬ « ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢‬‬
‫‪À ¿ ¾ ½ ¼ ! º ¹ ¸ ¶ µ´ ³ ²‬‬
‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫‪) Z Å Ä Ã Â Á‬ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ‪(٢٠٠ - ١٩٠ :‬‬
‫ތަފާތުވުމުގައި‬ ‫ރޭދުވާ‬ ‫އަދި‬ ‫ހެއްދެވުމުގައްޔާއި‪،‬‬ ‫ބިން‬ ‫އުޑުތަކާއި‬ ‫"ހަމަކަށަވަރުން‬
‫ބުއްދިވެރީންނަށް ހުރި ހެކިތަކެއް ވެއެވެ‪ .‬އެއުރެންނީ ކޮޅަށް ތިބެގެންނާއި‪ ،‬އިށީނދެ‬
‫ތިބެގެންނާއި‪ ،‬އަރިމައްޗަށް އޮށޯވެ ތިބެގެން މާތްﷲ ހަނދުމަކޮށް އަދި އުޑުތަކާއި ބިން‬
‫ހެއްދެވުމާމެދު ފިކުރުކުރާ މީހުންނެވެ‪) .‬އެއުރެން ދަންނަވަތެވެ‪ (.‬އޭ އަޅަމެން ހައްދަވާ‬
‫ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! އިބަﷲ މިތަކެތި ހައްދަވާފައިވަނީ ބާޠިލު ގޮތެއްގައެއް ނޫނެވެ‪.‬‬
‫އަޅަމެން‬ ‫ޢަޛާބުން‬ ‫ނަރަކައިގެ‬ ‫ފަހެ‬ ‫ވޮޑިގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ހުސްޠާހިރުވަންތަވެ‬ ‫އިބަﷲ‬
‫ދިންނަވާނދޭވެ! އޭ އަޅަމެން ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! ހަމަކަށަވަރުން އިބަﷲ‬
‫ނަރަކައަށް ވައްދަވައިފި މީހާ ފަހެ އިބަﷲ އެމީހާ ނިކަމެތި ކުރައްވައިފިކަން ކަށަވަރެވެ‪.‬‬
‫އަދި އަނިޔާވެރީންނަށް މަދަދެއް ދޭނެ އެއްވެސް ފަރާތެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އޭ އަޅަމެން ހައްދަވާ‬
‫ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! ހަމަކަށަވަރުން އީމާންވުމަށް ގޮވާލައްވާ ބޭކަލަކު )ޔަޢުނީ‬
‫ރަސޫލަކު( ތިޔަބައިމީހުން‪ ،‬ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެއަށް އިމާންވާށޭ ގޮވާލައްވާ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬

‫‪185‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އަޑު އަޅަމެން އެހީމުއެވެ‪ .‬ދެން އަޅަމެން އީމާންވީމުއެވެ‪ .‬އޭ އަޅަމެން ހައްދަވާ‬

‫ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! އަޅަމެންނަށް އަޅަމެންގެ ފާފަތައް ފުއްސަވާދެއްވާނދޭވެ! އަދި‬
‫އަޅަމެންގެ ކިބައިން އަޅަމެންގެ ނުބައި ކަންތައްތައް ދުރުކޮށްދެއްވާނދޭވެ! އަދި ހެޔޮލަފާ‬
‫މީހުންނާ އެކުގައި އަޅަމެން މަރުގަންނަވާނދޭވެ! އޭ އަޅަމެން ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި‬
‫ރަސްކަލާކޮ! އިބަﷲގެ ރަސޫލުންގެ ދޫފުޅު މަތިން އަޅަމެންނަށް ވަޢުދުކުރެއްވި އެއްޗެއް‬
‫އަޅަމެންނަށް ދެއްވާނދޭވެ! އަދި ޤިޔާމަތް ދުވަހުގައި އަޅަމެން ނިކަމެތި ނުކުރައްވާނދޭވެ!‬
‫ހަމަކަށަވަރުން އިބަﷲ ވަޢުދާ ޚިލާފުވެ ވޮޑިނުގަންނަވަމުއެވެ‪ .‬ދެން އެއުރެންގެ ވެރި‬
‫ރަސްކަލާނގެ އެއުރެންނަށް )އެއުރެންގެ( ދުޢާ އިޖާބަކޮށްދެއްވިއެވެ‪ .‬ތިޔަބައިމީހުންގެ‬
‫ތެރެއިން ފިރިހެނެއްވިޔަސް އަންހެނެއްވިޔަސް ޢަމަލުކުރާ މީހެއްގެ ޢަމަލު ހަމަކަށަވަރުން‬
‫ތިމަންﷲ ގެއްލެނި ނުކުރައްވާނަމެވެ‪ .‬ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ އެއްބަޔަކީ އަނެއް ބަޔެއްގެ‬
‫ތެރެއިންވާ ބަޔެކެވެ‪ .‬ފަހެ ހިޖުރަކޮށް އަދި ގެދޮރުން ނެރެލެވި އަދި ތިމަންﷲގެ މަގުގައި‬
‫އުނދަގޫތައް ޖެހި އަދި ހަނގުރާމަކޮށް ޝަހީދުވީ މީހުންގެ ކިބައިން އެއުރެންގެ‬
‫ކުށްފާފަތައް ހަމަކަށަވަރުން ތިމަންﷲ ދުރުކުރައްވާ ހުށީމެވެ‪ .‬އަދި އެތަންތާނގެ ދަށުން‬
‫ފެން އާރުތައް ދެމިދެމި އޮންނަ ސުވަރުގެތަކަށް ހަމަކަށަވަރުން ތިމަންﷲ އެއުރެން‬
‫ވައްދަވާހުށީމެވެ‪ .‬އެއީ ﷲ ގެ ޙަޟްރަތުންވާ ޘަވާބެއްގެ ގޮތުންނެވެ‪ .‬ކާފިރުވި މީސްތަކުން‬
‫ކުރިޔަ‬ ‫ހެއްލުންތެރި‬ ‫ކަލޭގެފާނު‬ ‫އުޅުން‬ ‫އެއުޅޭ‬ ‫މިގޮތަށް‬ ‫އެގޮތް‬ ‫ރަށްރަށުގައި‬
‫ނުދޭހުށިކަމެވެ‪) .‬އެމީހުން އެއުޅޭ އުޅުން( އެއީ ވަގުތީ ކުޑަކުޑަ އުފާކޮޅެކެވެ‪ .‬ދެން‬
‫އެބައިމީހުންގެ ނިމުންވާ ތަނަކީ ނަރަކައެވެ‪ .‬އެ ތަންމަތީގެ ހުރި ނުބައިކަމާއެވެ! އެކަމަކު‬
‫އެބައިމީހުންގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެއަށް ތަޤުވާވެރިވި މީހުންނަށްޓަކައި އެތަންތާނގެ ދަށުން‬
‫އެއުރެން‬ ‫އެތާނގައި‬ ‫ވެއެވެ‪.‬‬ ‫ސުވަރުގެތައް‬ ‫އޮންނަ‬ ‫ދެމިދެމި‬ ‫އާރުތައް‬ ‫ފެން‬
‫ދެމިތިބޭނެތެވެ‪ .‬އެއީ ﷲ ގެ ޙަޟްރަތުންވާ މެހުމާންދާރީއެއްގެ ގޮތުންނެވެ‪ .‬ﷲ ގެ‬
‫ޙަޟްރަތުގައިވާ ތަކެތި ހެޔޮލަފާ މީހުންނަށް މާހެޔޮވެގެން ވެއެވެ‪ .‬އަދި ހަމަކަށަވަރުން‬
‫އަހުލުކިތާބީންގެ ތެރެއިން ﷲ އަށާއި‪ ،‬ތިޔަބައިމީހުންނަށް ބާވައިލެއްވުނު ޤުރުއާނަށާއި‪،‬‬
‫އަދި އެބައިމީހުންނަށް ބާވައިލެއްވުނު ތައުރާތަށާއި‪ ،‬އިންޖީލަށް‪ ،‬ﷲ އަށް ނިކަމެތިވެގެންވާ‬
‫ޙާލު‪ ،‬އީމާންވާ މީހުންވެއެވެ‪ .‬އެބައިމީހުން ﷲ ގެ އާޔަތްތައް ކުޑަކުޑަ އަގަކަށް ވިއްކައެއް‬

‫‪186‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނުލައެވެ‪ .‬އެބައިމީހުންނަކީ އެބައިމީހުންނަށްޓަކައި އެބައިމީހުންގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެ‬

‫ޙަޟްރަތުން އަޖުރުވާ މީހުންނެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﷲ އީ ޙިސާބު ބެއްލެވުމުގައި‬
‫އަވަސްވެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ‪ .‬އޭ އީމާންވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން‬
‫ކެތްކުރާށެވެ‪ .‬އަދި ދުޝްމިނުންނާ ކުރިމަތިލައި ހަނގުރާމަކުރާ އިރު ކެތްކުރާށެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ދުޝްމިނުން ހަނގުރާމައަށް އަތުވެދާނެކަމަށް ތައްޔާރުވާށެވެ‪ .‬އަދި ތިޔަބައިމީހުން ﷲއަށް‬
‫ތަޤުވާވެރިވާށެވެ‪ .‬އެއީ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ކާމިޔާބުވޭތޯއެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬ދެން އެއަށް ފަހު ކުރާ ރަކުޢަތްތައް‬
‫ނ ަދމު ަނމާ ުދ ފެ ުށ ް‬
‫ކު ުރކު ުރ ެދ ަރކު ަޢތު ް‬
‫ބޭނުން ވަރަކަށް ދިގުކުރާށެވެ‪ .‬އަދި ދިގުކުރި ވަރަކަށް ޘަވާބު އިތުރުވާނެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﻗﹶﺎﻡ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻴ‪‬ﻞﹺ ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﻔﹾﺘ‪‬ـﺘ‪‬ﺢ‪‬‬
‫ރޭގަނޑު‬ ‫މީހަކު‬ ‫ކުރެ‬ ‫"ތިޔަބައިމީހުން‬ ‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺻ‪‬ﻼﹶ‪‬ﺗﻪ‪ ‬ﺑﹺﺮ‪‬ﻛﹾﻌ‪‬ﺘ‪‬ﻴ‪‬ﻦﹺ ‪‬ﺧﻔ‪‬ﻴﻔﹶﺘ‪‬ﻴ‪‬ﻦﹺ"‬
‫)ދަމުނަމާދަށް( ތެދުވާ ހިނދު ފަހެ އޭނާގެ ނަމާދު ލުއިލުއި ދެރަކުޢަތުން ފަށާހުށިކަމެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ‬
‫ނ ހޭލެ ްއ ުވ ް‬ ‫ށ ައނ ި‬
‫ބ ަދ ިރ ް‬ ‫ަދމު ަނމާ ަދ ް‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ﺣﺪﻳﺚކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫"ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﷲُ ﺭ‪‬ﺟ‪‬ﻼﹰ ﻗﹶﺎﻡ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻴ‪‬ﻞﹺ ﻓﹶﺼ‪‬ﻠﱠﻰ ﻭ‪‬ﺃﹶﻳ‪‬ﻘﹶﻆﹶ ﺍﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺃﹶ‪‬ﺗﻪ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻥﹾ ﺃﹶﺑ‪‬ﺖ‪ ‬ﻧ‪‬ﻀ‪‬ﺢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﻭ‪‬ﺟ‪‬ﻬﹺﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺎﺀَ‪ ،‬ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻢ‪‬‬
‫)‪(2‬‬
‫ﺍﷲُ ﺍﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺃﹶﺓﹰ ﻗﹶﺎﻣ‪‬ﺖ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻴ‪‬ﻞﹺ ﻓﹶﺼ‪‬ﻠﱠﺖ‪ ‬ﻭ‪‬ﺃﹶﻳ‪‬ﻘﹶﻈﹶﺖ‪ ‬ﺯﻭ‪‬ﺟ‪‬ﻬ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻥﹾ ﺃﹶﺑ‪‬ﻰ ﻧ‪‬ﻀ‪‬ﺤ‪‬ﺖ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﻭ‪‬ﺟ‪‬ﻬﹺﻪ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺎﺀَ"‬
‫މާނައީ‪" :‬އެމީހަކަށް ﷲ ރަޙުމަތްލައްވާށިއެވެ! އޭނާ ރޭގަނޑު ތެދުވެ ދަމުނަމާދުކުރެއެވެ‪.‬‬
‫އަދި އޭނާގެ އަނބިމީހާ ހޭލައްވައެވެ‪ .‬ފަހެ ހޭނުލައިފިނަމަ އެކަނބުލޭގެ މޫނު މައްޗަށް‬
‫ފެން ވިހުރުވައިލައެވެ‪ .‬އަދި ﷲ އެއަންހެން މީހާއަށް ރަޙުމަތްލައްވާށިއެވެ! އެކަނބުލޭގެ‬
‫ރޭގަނޑު ތެދުވެ ދަމުނަމާދުކުރެއެވެ‪ .‬އަދި އެކަނބުލޭގެ ފިރިމީހާ ހޭލައްވައެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬ ‫ވިހުރުވައިލައެވެ‪".‬‬ ‫ފެން‬ ‫މައްޗަށް‬ ‫މޫނު‬ ‫އޭނާގެ‬ ‫ހޭނުލައިފިނަމަ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ޢަލީގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪187‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ވަޑައިގެން‬ ‫އަރިހަށް‬ ‫ފާޠިމަތުގެފާނުގެ‬ ‫އެކަލޭގެފާނާއި‬ ‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪،r‬‬ ‫އެއްރެއަކު‬

‫ނުކުރައްވަންހެއްޔެވެ؟"‬ ‫ދަމުނަމާދު‬ ‫ދެމަފިރިކަނބަލުން‬ ‫"ތިޔަ‬ ‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫ޢަލީގެފާނު ދެންނެވިއެވެ‪ .‬އޭ ﷲގެ ރަސޫލާއެވެ! އަހުރެމެންގެ ފުރާނަތައް ވަނީ ﷲގެ‬
‫އަތްޕުޅުގައެވެ‪ .‬އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވައިފިނަމަ އަނބުރައި ފޮނުއްވާނެއެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫ވިދާޅުވަމުން‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ނުރުއްސަވައި‬ ‫އެބަހަށް‬ ‫ހިނދު‬ ‫އެހެންބުނި‬ ‫އަހުރެން‬
‫ވަޑައިގަތެވެ‪) Z / . - , + [ .‬ﺍﻟﻜﻬﻒ‪" (٥٤ :‬އަދި ހުރިހާ އެއްޗަކަށް‬
‫)‪(1‬‬
‫ވުރެ ބޮޑަށް ޖަދަލުކުރާ ފަރާތެއް ކަމުގައި އިންސާނާވިއެވެ‪".‬‬
‫ފިލަންދެން‬ ‫ނިދި‬ ‫އަދި‬ ‫ށލު ް‬
‫ނ‪.‬‬ ‫ދ ޮކ ް‬
‫ޫ‬ ‫ަނމާ ުދ‬ ‫ިނ ަމ‬
‫ަފ ަށއިފ ަ‬ ‫ނ‬
‫ތާ ްއ ާޔޖެ ެހ ް‬
‫މަޑުކޮށްލުމެވެ‪ .‬ނުވަތަ ނިދައިލުމެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫)‪(2‬‬
‫"ﺇﹺﺫﹶﺍ ﻗﹶﺎﻡ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻴ‪‬ﻞﹺ ﻓﹶﺎﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻌ‪‬ﺠ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﻘﹸﺮ‪‬ﺁﻥﹸ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﻟ‪‬ﺴ‪‬ﺎﻧﹺﻪ‪ ‬ﻓﹶﻠﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺪ‪‬ﺭﹺ ﻣ‪‬ﺎ ﻳ‪‬ﻘﹸﻮﻝﹸ ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﻀ‪‬ﻄﹶﺠﹺﻊ‪"‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކު ދަމުނަމާދަށް ތެދުވާ ހިނދު‪ ،‬ފަހެ އޭނާގެ ދޫ‬
‫މައްޗަށް ޤުރުއާން އޮޅި‪ ،‬އޭނާ ކިޔާ އެއްޗެއް އޭނާއަށް ނޭނގެން ފަށައިފިނަމަ‪ ،‬ފަހެ‬
‫)ނަމާދު ދޫކޮށްލައި( އޭނާ އޮށޯންނަހުށިކަމެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬އެބަހީ‬ ‫ށ ަރކު ަޢތްކު ުރމާއި ުޤ ުރއާ ް‬
‫ނ ކ ެިޔ ުވ ް‬ ‫ނވާ ިމ ް‬
‫ނ ަވ ަރ ް‬ ‫ދ ަނ ެވގެ ް‬
‫ށ ކު ަޅ ާ‬
‫ނ ައ ް‬
‫އޭ ާ‬
‫އެޢަދަދެއްގެ މަތީ ދެމިހުރެވޭ ޢަދަދަކަށް ރަކުޢަތްކުރުމެވެ‪ .‬އެއްރޭ ތޭރަ ރަކުޢަތްކޮށްފައި‬
‫ވީވަރުބަލި ކަމެއްގެ ބޮޑުކަމުން އަނެއް ހަތަރުރޭ ދަމުނަމާދަށް ނުތެދުވެ ނިދާ ގޮތަކަށް‬
‫ނޫނެވެ‪ .‬ފަހެ މަތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻳ‪‬ﺎ ﺃﹶﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﺧﺬﹸﻭﺍ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻷَﻋ‪‬ﻤ‪‬ﺎﻝﹺ‬
‫)‪(3‬‬
‫ﻣ‪‬ﺎ ﺗ‪‬ﻄ‪‬ﻴﻘﹸﻮﻥﹶ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻥﱠ ﺍﷲَ ﻻﹶ ﻳ‪‬ﻤ‪‬ﻞﱡ ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﺗ‪‬ﻤ‪‬ﻠﱡﻮﺍ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺇﹺﻥﱠ ﺃﹶﺣ‪‬ﺐ‪ ‬ﺍﻷَﻋ‪‬ﻤ‪‬ﺎﻝﹺ ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺍﷲِ ﻣ‪‬ﺎ ﺩ‪‬ﺍﻡ‪ ‬ﻭ‪‬ﺇﹺﻥﹾ ﻗﹶﻞﱠ"‬

‫އާޔަތުގެ މާނަކުރައްވާފައިވަނީ‬ ‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪ .‬އިމާމު ސުޔޫޠީ ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪-‬‬
‫މިފަދައިންނެވެ‪" .‬އިންސާނާގެ ކިބައިގައިވާ އެންމެ އިތުރު ސިފަޔަކީ ޖަދަލުކުރުމެވެ‪".‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬
‫‪188‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މިންވަރަކަށް‬ ‫ކުޅަދާނަވެގެންވާ‬ ‫ތިޔަބައިމީހުންނަށް‬ ‫މީސްތަކުންނޭވެ!‬ ‫"އޭ‬ ‫މާނައީ‪:‬‬

‫ދާންދެން‪،‬‬ ‫ފޫހިވެއްޖައުމަށް‬ ‫ތިޔަބައިމީހުން‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫އެހެނީ‬ ‫ޢަމަލުކުރާށެވެ‪.‬‬
‫ޘަވާބުދެއްވުމަށް ﷲ ފަސްޖެހި ވޮޑިނުގަންނަވައެވެ‪ .‬އަދި ހަމަކަށަވަރުން ﷲގެ ޙަޟުރަތަށް‬
‫އެންމެ ލޮބުވެތިކަން ބޮޑު ޢަމަލަކީ )އެމީހެއްގެ ކިބައިގައި( ދެމިހުންނަ ޢަމަލެކެވެ‪ .‬އެއީ‬
‫ކިތަންމެ މަދުނަމަވެސް މެއެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢުމަރަށް‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻳ‪‬ﺎ ﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﷲِ‪ ،‬ﻻﹶ ﺗ‪‬ﻜﹸﻦ‪ ‬ﻣ‪‬ﺜﹾﻞﹶ ﻓﹸﻼﹶﻥ‪ ،‬ﻛﹶﺎﻥﹶ ﻳ‪‬ﻘﹸﻮﻡ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻴ‪‬ﻞﹶ ﻓﹶﺘ‪‬ﺮ‪‬ﻙ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އޭ ޢަބްދުﷲ އެވެ! މިވެނި މީހަކު ފަދައިން ނުވާށެވެ‪ .‬އޭނާ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﻗ‪‬ﻴ‪‬ﺎﻡ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻴ‪‬ﻞﹺ"‬
‫ދަމުނަމާދުކުރެއެވެ‪ .‬ދެން ދަމުނަމާދުކުރުން ދޫކޮށްލައެވެ‪".‬‬
‫ދގެ ަވގުތު‪ :‬ފަހެ ޢިޝާ ނަމާދުން ފޭބީއްސުރެ ފަތިސް ވެއްޖައުމަށް‬
‫ަދމު ަނމާ ު‬
‫ދާންދެން އެއީ ދަމުނަމާދުގެ ވަގުތެވެ‪ .‬އެކަމަކު ކޮންމެވެސް މިންވަރަކަށް ނިދާލައި ދެން‬
‫ތެދުވެ ދަމުނަމާދުކުރުން އައުލާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެހެނީ އެއީ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ އާދަފުޅެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަނަސްގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ރޭގަނޑު ނަމާދުކުރައްވަން ހުންނަވަނިކޮށް އަހުރެމެން ދެކެން‬
‫ބޭނުންވާ ކޮންމެ ހިނދެއްގައި އެކަލޭގެފާނު ނަމާދުކުރައްވަން ހުންނަވަނިކޮށް އަހުރެމެން‬
‫ދެކެމުއެވެ‪ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނު ނިދިކުރައްވާފައި އޮންނަވަނިކޮށް އަހުރެމެން ދެކެން‬
‫ބޭނުންވާ ކޮންމެ ހިނދެއްގައި އެކަލޭގެފާނު ނިދިކުރައްވާފައި އޮންނަވަނިކޮށް އަހުރެމެން‬
‫އެބަހީ އެކަލޭގެފާނު ރޭގަނޑު އެތައް ފަހަރަކު ނިދިކުރައްވައެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫)‪(2‬‬
‫ދެކެމުއެވެ‪".‬‬
‫އެތައް ފަހަރަކު ތެދުވެވަޑައިގެން ނަމާދުކުރައްވައެވެ‪.‬‬
‫ނމެމާތް ަވގުތު‪ :‬ފަހެ އެއީ ރޭގަނޑު ތިންބައިކޮށްފައި‬ ‫ަދމު ަނމާ ުދކު ުރ ް‬
‫ނ ެއ ް‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫އަބޫހުރައިރާގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ފަހުބައެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻳ‪‬ﻨ‪‬ﺰﹺﻝﹸ ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻨ‪‬ﺎ ‪‬ﺗﺒ‪‬ﺎﺭ‪‬ﻙ‪ ‬ﻭ‪‬ﺗﻌ‪‬ﺎﻟﹶﻰ ﻛﹸﻞﱠ‬
‫ﻟﹶﻴ‪‬ﻠﹶﺔ‪ ‬ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺍﻟﺴ‪‬ﻤ‪‬ﺎﺀِ ﺍﻟﺪ‪‬ﻧ‪‬ﻴ‪‬ﺎ ﺣ‪‬ﲔ‪ ‬ﻳ‪‬ﺒ‪‬ﻘﹶﻰ ﺛﹸﻠﹸﺚﹸ ﺍﻟﻠﱠﻴ‪‬ﻞﹺ ﺍﻵﺧ‪‬ﺮ‪ ‬ﻓﹶﻴ‪‬ﻘﹸﻮﻝﹸ‪ :‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺪ‪‬ﻋ‪‬ﻮﻧﹺﻲ ﻓﹶﹶﺄﺳ‪‬ﺘ‪‬ﺠﹺﻴﺐ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ،‬ﻣ‪‬ﻦ‪‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬
‫‪189‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މާނައީ‪" :‬އަހުރެމެންގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެ‬ ‫)‪(1‬‬

‫ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﹶﺄﻟﹸﻨﹺﻲ ﻓﹶﺄﹸﻋ‪ ‬ﻄﻴ‪‬ﻪ‪ ،‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻐ‪‬ﻔ‪‬ﺮ‪‬ﻧﹺﻲ ﻓﹶﺄﹶ ﹾﻏﻔ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪"‬‬
‫ކޮންމެ ރެޔަކު ރޭގަނޑުގެ އެންމެ ފަހު ތިންބައިކުޅަ އެއްބަޔަށްވާ ހިނދު )އެކަލާނގެ‬
‫ޒާތުފުޅާ އެކަށީގެންވާ ގޮތެއްގައި( ދުނިޔޭގެ އުޑަށް )އެންމެ ތިރީ އުޑަށް( ފައިބައި‬
‫ވޮޑިގަންނަވައެވެ‪ .‬ދެން ވަޙީކުރައްވައެވެ‪ .‬ތިމަންﷲ އަށް ދުޢާކުރާނީ ކާކުހެއްޔެވެ؟ ފަހެ‬
‫އޭނާއަށް އިޖާބަކޮށްދެއްވާހުށީމެވެ‪ .‬ތިމަންﷲއަށް އެއްޗަކަށް އެދި ދަންނަވާނީ ކާކުހެއްޔެވެ؟‬
‫އޭނާއަށް ދެއްވާހުށީމެވެ‪ .‬ތިމަންﷲއަށް ފާފަފުއްސެވުމަށް އެދި ދަންނަވާނީ ކާކުހެއްޔެވެ؟‬
‫އޭނާއަށް ފާފަފުއްސަވައި ދެއްވާހުށީމެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަމްރު ބުނު‬
‫ޢަބަސާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ﺣﺪﻳﺚ‬
‫ކުރައްވަނިކޮށް އަހުރެން އަޑުއެހީމެވެ‪" .‬ﺃﹶﻗﹾﺮ‪‬ﺏ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎ ﻳ‪‬ﻜﹸﻮﻥﹸ ﺍﻟﺮ‪‬ﺏ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺟ‪‬ﻮ‪‬ﻑ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻴ‪‬ﻞﹺ‬
‫މާނައީ‪" :‬ﷲ‪،‬‬ ‫ﺍﻵﺧ‪‬ﺮﹺ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻥ‪ ‬ﺍﺳ‪‬ﺘ‪ ‬ﹶﻄﻌ‪‬ﺖ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﺗ‪‬ﻜﹸﻮﻥﹶ ﻣ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺬﹾﻛﹸﺮ‪ ‬ﺍﷲَ ﻓ‪‬ﻲ ﺗ‪‬ﻠﹾﻚ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﺎﻋ‪‬ﺔ‪ ‬ﻓﹶﻜﹸﻦ‪"‬‬
‫)‪(2‬‬

‫އަޅާއާ އެންމެ ކުއްތަންވެ ވޮޑިގަންނަވާ ވަގުތަކީ ރޭގަނޑުގެ ފަހުބައިގެ ވަގުތެވެ‪ .‬ފަހެ‬

‫އެވަގުތު ﷲއަށް ޒިކުރުކުރާ މީހުންގެ ތެރެއިން ވުމަށް ތިބާއަށް ކުޅަދާނަވެގެންވާނަމަ ފަހެ‬
‫ޢަމްރުގެ ކިބައިން‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢަބްދުﷲ‬ ‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫ވާހުށިކަމެވެ‪".‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺐ‪‬‬
‫ﺻﻴ‪‬ﺎﻡ‪ ‬ﺩ‪‬ﺍﻭ‪‬ﺩ‪ ،‬ﻛﹶﺎﻥﹶ ﻳ‪‬ﺼ‪‬ﻮﻡ‪ ‬ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻣ‪‬ﺎ ﻭ‪‬ﻳ‪‬ﻔﹾﻄ‪‬ﺮ‪ ‬ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻣ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺐ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺍﷲِ ﺻ‪‬ﻼﹶﺓﹸ‬
‫ﺍﻟﺼ‪ّ‬ﻴ‪‬ﺎﻡﹺ ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺍﷲِ ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ﷲގެ ޙަޟްރަތަށް‬ ‫ﺩ‪‬ﺍﻭ‪‬ﺩ‪ ،‬ﻛﹶﺎﻥﹶ ﻳ‪‬ﻨ‪‬ﺎﻡ‪ ‬ﻧﹺﺼ‪‬ﻒ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻴ‪‬ﻞﹺ ﻭ‪‬ﻳ‪‬ﻘﹸﻮﻡ‪ ‬ﺛﹸﻠﹸﹶﺜﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﻳ‪‬ﻨ‪‬ﺎﻡ‪ ‬ﺳ‪‬ﺪ‪‬ﺳ‪‬ﻪ‪"‬‬
‫)‪(3‬‬

‫އެންމެ ލޮބުވެތިކަން ބޮޑު ރޯދައަކީ ދާވޫދުގެފާނުގެ ރޯދައެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު އެއް ދުވަހު‬

‫ރޯދަހިއްޕަވައި އަނެއް ދުވަހު ފަރީއްކުޅުއްވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪) .‬އެބަހީ ދެދުވަހުން އެއްދުވަހު‬
‫ރޯދައަށް ހުންނަވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪ (.‬އަދި ﷲގެ ޙަޟްރަތަށް އެންމެ ލޮބުވެތިކަން ބޮޑު‬
‫ނަމާދަކީ ދާވޫދުގެފާނުގެ ނަމާދެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ރޭގަނޑުގެ ދެބައިކުޅަ އެއްބައިގައި‬
‫ޤިޔާމުކުރައްވައެވެ‪.‬‬ ‫އެއްބައިގައި‬ ‫ތިންބައިކުޅަ‬ ‫އަދި‬ ‫ނިދިކުރައްވައެވެ‪.‬‬
‫)ނަމާދުކުރައްވައެވެ‪ (.‬އަދި ހަބައިކުޅަ އެއްބައިގައި ނިދިކުރައްވައެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﺧﺰﳝﺔ ﻭﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﺇﻻﹼ ﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ‪.‬‬
‫‪190‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ޢަދަދުގެ‬ ‫ރަކުޢަތްތަކުގެ‬ ‫ވިތުރީގެ‬ ‫ަދމު ަނމާ ުދގެ ަރކު ަޢތް ަތކުގެ ަޢ ަދ ުދ‪:‬‬
‫މައުޟޫޢުގެ ދަށުން މިވާހަކަ ބަޔާންވެ ހިނގައްޖެއެވެ‪ .‬އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ހަމަ‬ ‫ޢަދަދުން ކުރައްވާ ރަކުޢަތްތަކަކީ‬ ‫ހިރި‬ ‫އެއް ރަކުޢަތުގެ ކުރިން‬ ‫ވިތުރީގެ‬
‫ދަމުނަމާދެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ތޭރަ ރަކުޢަތަށް ވުރެ އިތުރެއް ނުކުރައްވައެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި ޢިޝާ ނަމާދުގެ ފަހުން ވިތުރީގެ އެއް ރަކުޢަތްކުރުންވެސް‬
‫ދަމުނަމާދު ކަމުގައި ފުދޭނެއެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ :‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ ކިބައިން‬
‫ޟކު ުރ ް‬
‫ަދމު ަނމާ ުދ ަޤ ާ‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އަށް ޖެހިވަޑައިގަންނަވާ‬
‫ތަކުލީފެއްގެ ސަބަބުން ނުވަތަ އެނޫން އެފަދަ ކަމެއްގެ ސަބަބުން އެކަލޭގެފާނަށް‬
‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬ ‫)‪(1‬‬
‫ރަކުޢަތްކުރައްވައެވެ‪".‬‬ ‫ބާރަ‬ ‫ދުވާލު‬ ‫ފާއިތުވެއްޖެނަމަ‬ ‫ދަމުނަމާދު‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ޢުމަރުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻧ‪‬ﺎﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦ‪ ‬ﺣ‪‬ﺰ‪‬ﺑﹺﻪ‪ ‬ﺃﹶﻭ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦ‪ ‬ﺷ‪‬ﻲ‪‬ﺀٍ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻪ‪ ‬ﻓﹶﻘﹶﺮ‪‬ﺃﹶﻩ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އެމީހަކު‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﻓ‪‬ﻴﻤ‪‬ﺎ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﺍﻟﹾﻔﹶﺠ‪‬ﺮﹺ ﻭ‪‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﺍﻟﻈﱡﻬ‪‬ﺮﹺ ﻛﹸﺘ‪‬ﺐ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﻛﹶﺄﹶﻧ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﻗﹶﺮ‪‬ﺃﹶﻩ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻴ‪‬ﻞﹺ"‬
‫ރޭގަނޑު އާދަކޮށް ކުރަމުންދާ ނަމާދު ނުކޮށް ނުވަތަ އާދަކޮށް ކުރަމުންދާ މިންވަރު‬
‫ފުރިހަމަ ނުކޮށް ނިދިއްޖެ މީހާ ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ ފަތިސް ނަމާދާ މެންދުރު ނަމާދާ ދެމެދު‬
‫އޭނާ އެނަމާދުކޮށްފިނަމަ ރޭގަނޑު އޭނާ އެނަމާދު ކުރި ފަދައިން އޭނާއަށްޓަކައި‬
‫ލިޔެވިގެންދާނެއެވެ‪".‬‬

‫ދ(‬ ‫ނ ަމ ުހގެ ޤި ާޔމް ) ަތ ާ‬

‫ރވީ ުޙ ަނމާ ު‬ ‫ަރ ަމ ާ‬
‫ޟ ް‬
‫ސުންނަތް‬ ‫އަންހެނުންނަށް‬ ‫ފިރިހެނުންނަށާއި‪،‬‬ ‫ނަމާދަކީ‬ ‫ތަރާވީޙު‬ ‫ފަހެ‬
‫ވެގެންވާ ނަމާދެކެވެ‪ .‬ރަމަޟާންމަހުގެ ކޮންމެ ރެޔަކު ޢިޝާ ނަމާދުން ފޭބީއްސުރެ‬
‫ފަތިސްވުމާ ދެމެދު ދެރަކުޢަތުން ދެރަކުޢަތުން އަދާކުރެވޭ ނަމާދެކެވެ‪ .‬އަދި އެއީ ވަރަށް‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﺇﻻﹼ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪191‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މާތް ނަމާދެކެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹶﺎﻡ‪ ‬ﺭ‪‬ﻣ‪‬ﻀ‪‬ﺎﻥﹶ ﺇﹺﳝ‪‬ﺎﻧ‪‬ﺎ‬
‫މާނައީ‪" :‬އީމާންވެ ހުރެ‪ ،‬ޘަވާބަށް އެދޭ ޙާލު‪،‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﻭ‪‬ﺍﺣ‪‬ﺘ‪‬ﺴ‪‬ﺎﺑ‪‬ﺎ ﹸﻏﻔ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎ ﺗ‪‬ﻘﹶﺪ‪‬ﻡ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺫﹶﻧ‪‬ﺒﹺﻪ‪"‬‬
‫ރަމަޟާންމަހު ޤިޔާމުކޮށްފި މީހާ ދަންނައެވެ‪ .‬އޭނާގެ އިސްވެދިޔަހައި ކުދި ފާފައެއް‬
‫ފޮހެވިގެންދާނެއެވެ‪ ".‬ފަހެ "ތަރާވީޙު" މިލަފުޒަކީ ފިޤުހު ޢިލްމުވެރިންގެ ތެރޭގައި‬
‫މަޝްހޫރުވެފައިވާ ނަމެކެވެ‪ .‬އަޞްޙާބުބޭކަލުންގެ ޒަމާނުގައި މިނަމާދުގެ ނަންތަކަކީ ހަމަ‬
‫ދަމުނަމާދުގެ ނަންތަކެވެ‪ .‬އިތުރު ނަމަކީ ހަމައެކަނި ރަމަޟާން މަހުގެ ޤިޔާމެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ‬
‫ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ޒަމާނުގައާއި އަދި އަބޫބަކުރުގެފާނުގެ ޒަމާނުގައި‪ ،‬ޢިޝާ ނަމާދުގެ ފަހުން‪،‬‬
‫މިސްކިތުގައި‪ ،‬އެއް އިމާމެއްގެ ފަހަތުން‪ ،‬އެއް ޖަމާޢަތެއްގެ ސިފައިގައި މިނަމާދު‬
‫ކުރައްވާފައިވަނީ‬ ‫އެނަމާދު‬ ‫އަޞްޙާބުބޭކަލުން‬ ‫އެޒަމާނުގައި‬ ‫ނުވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކުރެވިފައެއް‬
‫އެކަހެރިކޮށާއި‪ ،‬ގިނަ ޖަމާޢަތްތަކެއްގައެވެ‪ .‬ފަހެ ޖަމާޢަތުގައި މިނަމާދުކުރުން މުސްތަޙައްބު‬
‫ވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެއީ ޚުދު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އެނަމާދަށް ޖަމާޢަތް ހެއްދެވީތީއެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ނުޢުމާނު ބުނު ބަޝީރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ރަމަޟާންމަހުގެ ތޭވީސް ވިލޭރޭ‪ ،‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އާ އެކުގައި‪ ،‬އަހުރެމެން‬
‫ރޭގަނޑުގެ ތިންބައިކުޅަ އެއްބަޔާ ހަމައަށް‪ ،‬ޤިޔާމުކުރީމުއެވެ‪ .‬އަދި ފަންސަވީސް ވިލޭރޭ‪،‬‬
‫ރޭގަނޑުގެ ދެބައިކުޅަ އެއްބަޔާ ހަމައަށް‪ ،‬އަހުރެމެން ޤިޔާމުކުރީމުއެވެ‪ .‬އަދި ހަތާވީސް‬
‫ފަހެ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ވިލޭރޭ ފަޖުރުލުމުގެ ކުރިން ހާރު ނުކެވިދާނެ ކަމަށް އަހުރެމެން ބިރުގަތެވެ‪".‬‬
‫ތިންރޭ އެކަލޭގެފާނު ޖަމާޢަތް ހެއްދެވިކަން އެވަނީ ސާބިތުވެފައެވެ‪ .‬އަދި ކޮންމެ ރެޔަކު‬
‫އެކަލޭގެފާނު ޖަމާޢަތް ނުހެއްދެވި ސަބަބު އެކަލޭގެފާނުވަނީ ބަޔާންކުރައްވާފައެވެ‪ .‬އެއީ‬
‫އުއްމަތަށް އެނަމާދު ފަރުޟުވެދާނެތީ އެކަމާ ބިރުފުޅުންނެވެ‪ .‬ވަޙީބާވައިލެއްވޭ ޒަމާން‬
‫މާތްﷲ‬ ‫އެކަން‬ ‫ދަހިވެތިވެއްޖެނަމަ‬ ‫އަޅުކަމަކަށް‬ ‫މުސްލިމުން‬ ‫ވުމާއެކު‬ ‫ކަމަށް‬
‫ފަރުޟުކުރެއްވުން އެކަށީގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި އެކަލާނގެ އެނަމާދު ފަރުޟުކުރައްވައިފިނަމަ‬
‫އުއްމަތުގެ މީސްތަކުން އެނަމާދު ބަރާބަރަށް އަދާކުރުމުން ނުކުޅެދިގެންފާނެތީވެ އެކަމާ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﺑﻦ ﺃﰊ ﺷﻴﺒﺔ ﻭﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪192‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އެގޮތަށް‬ ‫އެކަންވަނީ‬ ‫އުއްމަތްތަކަށްވެސް‬ ‫ކުރީގެ‬ ‫ބިރުފުޅުގަތީއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬

‫ދިމާވެފައެވެ‪.‬‬
‫އަނެއް‬ ‫މުސްތަޙައްބުވެގެންވާ ކަމުގެ‬ ‫މިނަމާދުކުރުން‬ ‫އަދި ޖަމާޢަތުގައި‬
‫ދަލީލަކީ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އެކަމުގެ މައްޗަށް ވެވަޑައިގެންފައިވާ އިޤުރާރުފުޅެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ރަމަޟާންމަހުގެ ރެއެއްގައި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬މިސްކިތަށް ނިކުމެވަޑައިގަތެވެ‪ .‬އެހިނދު‬
‫މީސްތަކުން މިސްކިތުގެ ކަނެއްގައި ނަމާދުކުރަން ތިއްބެވެ‪ .‬ފަހެ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ދެންނެވުނެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނަށް‬ ‫ބައެއްހެއްޔެވެ؟"‬ ‫ކޮން‬ ‫"މިއީ‬ ‫ﺣﺪﻳﺚކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫މިބައިމީހުންނަކީ ޤުރުއާން ދަސް ނޫން ބަޔަކަށްވާތީ އުބައްޔު ބުނު ކަޢުބު ނަމާދުކުރައްވާ‬
‫ތަން އެބައިމީހުންނަށް ފެނުމުން އެކަލޭގެފާނާ އެބައިމީހުން އިޤްތިދާވީއެވެ‪ .‬ފަހެ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‬
‫‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬އެބައިމީހުން ރަނގަޅަށް ކަންތައްކޮށްފިއެވެ‪ .‬އަދި އެބައިމީހުން‬
‫)‪(1‬‬
‫އެކަންތައްކުރި ގޮތް ކިހައި ހެޔޮވެގެންވޭހެއްޔެވެ!"‬
‫އެއް‬ ‫ފަހަތުގައި‬ ‫އިމާމެއްގެ‬ ‫އެއް‬ ‫ފަހުން‬ ‫ނަމާދުގެ‬ ‫ޢިޝާ‬ ‫ދެންފަހެ‬
‫އެއީ‬ ‫ޢުމަރުގެފާނެވެ‪.‬‬ ‫ހަމަޖެއްސެވީ‬ ‫އެނަމާދުކުރުމަށް‬ ‫މީސްތަކުން‬ ‫ޖަމާޢަތެއްގައި‬
‫ޢަބްދުލްޤާރީގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢަބްދުއްރަޙްމާނު‬ ‫ދުވަސްވަރުއެވެ‪.‬‬ ‫ޚަލީފާކަމުގެ‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ރަމަޟާން މަހުގެ ރޭތަކުން‬
‫ރެއެއްގައި ޢުމަރުގެފާނާ އެކު އަހުރެން މިސްކިތަށް ވަދެއްޖައީމެވެ‪ .‬އޭރު މީސްތަކުން‬
‫ވަކިވަކިން ނަމާދުކުރަން ތިއްބެވެ‪ .‬ބައެއް މީހުން އެކަހެރިކޮށެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް މީހުން‬
‫ކުދިކުދި ޖަމާޢަތްތަކުގައެވެ‪ .‬ފަހެ ޢުމަރުގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬މިބައިމީހުން އެއް‬
‫އިމާމެއްގެ ފަހަތަށް ޖަމާކުރުން އެއީ އެންމެ ރަނގަޅު ގޮތް ކަމުގައި އަހުރެން ދެކެމެވެ‪".‬‬
‫ދެން އުބައްޔު ބުނު ކަޢުބުގެ ފަހަތްޕުޅަށް މީސްތަކުން ޖަމާކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫އަބްދުއްރަޙްމާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ދެން އެހެން ރެޔަކު އަހުރެން އެކަލޭގެފާނާ އެކު‬
‫މިސްކިތަށް ވަދެއްޖައީމެވެ‪ .‬އޭރު މީސްތަކުން ތިބީ އެބައިމީހުންގެ ޤާރީގެ ފަހަތުގައި )އެއް‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪193‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ޖަމާޢަތެއްގައި( ނަމާދުކުރާށެވެ‪ .‬ފަހެ ޢުމަރުގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬މިއީ ކިހައި ރަނގަޅު‬

‫ގޮތެއްހެއްޔެވެ! އަދި މިޖަމާޢަތުގައި ބައިވެރިނުވެ )ރޭގަނޑުގެ ފަހު ބައިގައި ތަރާވީޙު‬
‫ނަމާދުކުރުމަށްޓަކައި( ނިދާފައި ތިބި މީހުން މިޖަމާޢަތުގައި ނަމާދުކުރާ މީހުންނަށް ވުރެ‬
‫)‪(1‬‬
‫އަދި މާހެޔޮވެގެންވެއެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ :‬ފަހެ ރޭއަޅުކަމުގެ ޙަޤީޤީ މުރާދަކީ ދިގުކޮށް‬
‫ރވީ ުޙ ަނމާ ުދ ަގއި ކި ެޔ ުވ ް‬
‫ަތ ާ‬
‫ކިޔެވުމެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ރޭ އަޅުކަމަށް ޤުރުއާނޭވެސް ކިޔެއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ރޭ‬
‫އަޅުކަން ކުރައްވާ އިރު ދިގުކޮށް ކިޔަވައި ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި މުޣީރާ‬
‫ބުނު ޝުޢުބާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫އެކަލޭގެފާނުގެ ފައިންޕުޅު ދުޅަވެއްޖައުމަށް ދާންދެން ދަމުނަމާދުގައި ޤިޔާމްކުރައްވައެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނަށް ދެންނެވުނެވެ‪ .‬ކަލޭގެފާނަކީ އިސްވެ ދިޔަހައި ފާފައަކާއި ފަސްވެ ކުރެވެން‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ބޭކަލެކެވެ‪.‬‬ ‫ދެއްވާފައިވާ‬ ‫ފުއްސަވައި‬ ‫ﷲ‬ ‫ފާފައެއް‬ ‫އޮތްހައި‬
‫ތިމަންކަލޭގެފާނު‬ ‫ކަމުގައި‬ ‫އަޅެއް‬ ‫ޝުކުރުކުރާ‬ ‫")ﷲއަށް(‬ ‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫އަދި ރަމަޟާން މަހުގެ ތިންރޭ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޖަމާޢަތް ހެއްދެވި‬ ‫)‪(2‬‬
‫ނުވާންވީހެއްޔެވެ؟"‬
‫ކަމަށް މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ނުޢުމާނު ބުނު ބަޝީރު ރިވާކުރައްވާފައިވާ ރިވާޔަތުން‬
‫އެކަލޭގެފާނުގެ ކިޔަވައި ވިދާޅުވުން އަންދާޒާ ކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬ފުރަތަމަ ރޭގައި ޢިޝާ‬
‫ނަމާދުގެ ފަހުން ފެއްޓެވި ގޮތަށް ރޭގަނޑުގެ ތިންބައިކުޅަ އެއްބައި ވޭތުވަންދެނެވެ‪ .‬ދެވަނަ‬
‫ރޭގައި ރޭގަނޑުގެ ދެބައިކުޅަ އެއްބައި ވޭތުވަންދެނެވެ‪ .‬އަދި ތިންވަނަ ރޭގައި ފަޖުރުލާން‬
‫ކައިރިވަންދެނެވެ‪ .‬އަދި ޤުރުއާން ހިތުދަސް ނޫން މީހާއަށް ތަރާވީޙުގައި ޤުރުއާން‬
‫ބަލައިގެން ކިޔެވުން ހުއްދަވެގެންވާ ކަމަށް ވަރަށް ގިނަ ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪" .‬އެކަމަނާގެ‬
‫ޙާލު‪،‬‬ ‫ވިދާޅުވާ‬ ‫ކިޔަވާ‬ ‫ބައްލަވައިގެން‬ ‫ޤުރުއާން‬ ‫ޛަކުވާނު‬ ‫ކަމުގައިވާ‬ ‫ޣުލާމެއް‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﺍﺑﻦ ﺧﺰﳝﺔ ﻭﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﺇﻻﹼ ﺃﺑﺎ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬
‫‪194‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ފަހެ ތަރާވީޙުގައި ޤުރުއާން‬ ‫)‪(1‬‬

‫)ތަރާވީޙުގައި( އެކަމަނާއަށް އިމާމުކަން ކޮށްދެއްވައެވެ‪".‬‬
‫ޚަތިމުކުރުން މުސްތަޙައްބުވެގެންވާ ކަމަށް ވަރަށް ގިނަ ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ދ‪ :‬ފަހެ އެކި ޒަމާނުގައި ތަރާވީޙު‬
‫ރވީ ުޙ ަނމާ ުދގެ ަރކު ަޢތް ަތކުގެ ަޢ ަދ ު‬
‫ަތ ާ‬
‫ނަމާދުގެ ރަކުޢަތްތަކުގެ ޢަދަދު ތަފާތުވެފައިވެއެވެ‪" .‬އިބުނު އިސްޙާޤު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ތޭވީސް ރަކުޢަތެވެ‪ .‬އަދި މުޙައްމަދު ބުނު ނަޞްރު ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬އެކާވީސް‬
‫ރަކުޢަތެވެ‪ .‬އަދި ދާވޫދު ބުނު ޤައިސް ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އަބާނު ބުނު ޢުޘްމާނާއި ޢުމަރު ބުނު‬
‫ޢަބްދުލް ޢަޒީޒުގެ ޒަމާނުގައި މީސްތަކުން މަދީނާގައި ތިރީސްހަ ރަކުޢަތްކޮށް އުޅުނެވެ‪.‬‬
‫އެއީ ވިތުރީގެ ތިން ރަކުޢަތާ އެކުގައެވެ‪ .‬އަދި އިމާމު މާލިކު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އަހުރެމެން‬
‫މަދީނާގައި ކޮށްއުޅެނީ ތިރީސްނުވަ ރަކުޢަތެވެ‪ .‬އަދި އޭރު މައްކާގައި މީސްތަކުން‬
‫ކޮށްއުޅެނީ ތޭވީސް ރަކުޢަތެވެ‪ .‬އަދި މިމަސްއަލައަކީ މާދަތި މަސްއަލައެއް ނޫނެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އެކު‬ ‫ވިތުރިއާ‬ ‫ރަކުޢަތެވެ‪.‬‬ ‫ތިރީސްއަށް‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ޢިލްމުވެރިން‬ ‫ބައެއް‬
‫ތިރީސްނުވަ ރަކުޢަތެވެ‪ .‬އިމާމު ތިރުމިޛީ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އެންމެ ގިނައިން ބުނެވިފައިވަނީ‬
‫ވިތުރިއާ އެކު ސާޅީސްއެއް ރަކުޢަތް ކަމަށެވެ‪ .‬އަދި ޙާފިޡު އިބުނު ޙަޖަރު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ޤިރާއަތުގެ‬ ‫ތަރާވީޙުގެ‬ ‫އެއީ‬ ‫އެކަށީގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ޖަމާކުރެވުން‬ ‫ޤައުލެއް‬ ‫މިހުރިހާ‬
‫ނިސްބަތުންނެވެ‪ .‬އެބަހީ ޤިރާއަތް ކުރުވެގެންވާނަމަ ރަކުޢަތް ގިނަކުރުމެވެ‪ .‬އަދި ޤިރާއަތް‬
‫)‪(2‬‬
‫ދިގުވެގެންވާނަމަ ރަކުޢަތް މަދުކުރުމެވެ‪".‬‬
‫އަދި އިމާމު ސުފުޔާނުއްޘައުރީއާއި‪ ،‬އިމާމު ޢަބްދުﷲ ބުނު މުބާރަކާއި‪ ،‬އިމާމު‬
‫މިބޭކަލުންގެ‬ ‫ކަމަށެވެ‪.‬‬ ‫ރަކުޢަތް‬ ‫ވިހި‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވަނީ‬ ‫މިބޭބޭކަލުން‬ ‫ޝާފިޢީއާއި‬
‫ދަލީލުތަކަކީ މައްކާއާއި މަދީނާގައި މީސްތަކުން ޢަމަލުކުރަމުން އައި ގޮތެވެ‪ .‬އަދި މާތްﷲ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢައްބާސްގެ ރިވާޔަތެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫"ރަމަޟާން މަހުގައި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ވިހި ރަކުޢަތްކުރައްވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އަލްބާނީ‬ ‫ޝައިޚު‬ ‫ކަމަށް‬ ‫ރިވާޔަތެއް‬ ‫ޟަޢީފު‬ ‫މިއީ‬ ‫)‪(3‬‬
‫ވިތުރިކުރައްވައެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﺗﻌﻠﻴﻘﺎﹰ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﻧﻴﻞ ﺍﻷﻭﻃﺎﺭ ﳐﺘﺼﺮﺍﹰ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﺑﻦ ﺃﰊ ﺷﻴﺒﺔ ﻭﻗﺎﻝ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ ﺿﻌﻴﻒ ﺟﺪ‪‬ﺍﹰ‪.‬‬
‫‪195‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬އަނެއް ދަލީލަކީ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢުމަރުގެ‬

‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވާ ޙަދީޘެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ރޭގަނޑުގެ ނަމާދާ ބެހޭ‬
‫ގޮތުން މީހަކު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އާ ސުވާލުކުރިއެވެ‪ .‬ފަހެ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ﺣﺪﻳﺚ ކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫"ﺻ‪‬ﻼﹶﺓﹸ ﺍﻟﻠﱠﻴ‪‬ﻞﹺ ﻣ‪ ‬ﹾﺜﻨ‪‬ﻰ ﻣ‪ ‬ﹾﺜﻨ‪‬ﻰ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﺫﹶﺍ ‪‬ﺧﺸ‪‬ﻲ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﺒ‪‬ﺢ‪ ‬ﺻ‪‬ﻠﱠﻰ ﺭ‪‬ﻛﹾﻌ‪‬ﺔﹰ ﻭ‪‬ﺍﺣ‪‬ﺪ‪‬ﺓﹰ‪ ،‬ﺗ‪‬ﻮﺗ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎ ﻗﹶﺪ‪‬‬
‫ފަހެ‬ ‫ދެރަކުޢަތުންނެވެ‪.‬‬ ‫ދެރަކުޢަތުން‬ ‫ނަމާދުވަނީ‬ ‫"ރޭގަނޑުގެ‬ ‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺻ‪‬ﻠﱠﻰ"‬
‫އެއް‬ ‫ބިރުގެންފިނަމަ‬ ‫ކަމަށް‬ ‫ފަޖުރުލައިފާނެ‬ ‫މީހަކު‬ ‫ތެރެއިން‬ ‫ތިޔަބައިމީހުންގެ‬
‫ވިތުރިއަށް‬ ‫އެރަކުޢަތް ކުރިން ކޮށްފައިވާ ރަކުޢަތްތައް‬ ‫އޭރުން‬ ‫ރަކުޢަތްކޮށްލާށެވެ‪.‬‬
‫ހަދައިދޭނެއެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ މިބަޔާންކުރެވުނީ ތަރާވީޙުގެ ރަކުޢަތްތަކުގެ ޢަދަދާ މެދު ޢިލްމުވެރިންގެ‬
‫ބަސްފުޅުތަކާއި އެބޭކަލުން ގެންނަވާފައިވާ ބައެއް ދަލީލުތަކެވެ‪ .‬ދެން މިމަސްއަލާގައި‬
‫އެންމެރާޖިޙުވެގެންވާ ގޮތަކީ ފަހެ ކޮބައިހެއްޔެވެ؟‬
‫ޝައްކެއްނެތެވެ‪ .‬އެއީ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އެނަމާދުކުރެއްވި ގޮތެވެ‪ .‬މާތްﷲ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫"ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ރަމަޟާން މަހުގައިވެސް އަދި އެހެން މަހެއްގައިވެސް‬
‫އަދި މާތްﷲ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ރޭގަނޑުގެ ނަމާދު އެގާރަ ރަކުޢަތަށް ވުރެ އިތުރެއް ނުކުރައްވައެވެ‪".‬‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ޖާބިރުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫"ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އެބޭކަލުންނާގެން އަށް ރަކުޢަތްކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން‬
‫އެބަހީ ވިތުރީގެ ތިން ރަކުޢަތެވެ‪ .‬ފަހެ އެއީ އެގާރަ ރަކުޢަތެވެ‪.‬‬ ‫)‪(3‬‬
‫ވިތުރިކުރެއްވިއެވެ‪".‬‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޒައިދު ބުނު ޚާލިދު އަލްޖުހަނީގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬މިރޭ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނަމާދުކުރައްވާ ގޮތް އަހުރެން‬
‫ބަލާހުށީމެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނު ކުރުކުރު ދެރަކުޢަތް ކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬ދެން ދިގުކޮށް‬
‫ދެރަކުޢަތް ކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬ދެން އަލުންވެސް ދެރަކުޢަތް ކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬އަދި އެދެ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﻄﹼﱪﺍﱐ ﻭﺍﺑﻦ ﺧﺰﳝﺔ ﻭﺍﺑﻦ ﺣﺒﺎﹼﻥ ﰲ ﺻﺤﻴﺤﻴﻬﻤﺎ ﻭﺣﺴ‪‬ﻨﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪196‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ރަކުޢަތް ކުރިން ކުރެއްވި ދެރަކުޢަތަށް ވުރެ ކުރެވެ‪ .‬ދެން އަލުންވެސް ދެރަކުޢަތް‬

‫ކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬އަދި އެދެރަކުޢަތް ކުރިން ކުރެއްވި ދެރަކުޢަތަށް ވުރެ ކުރެވެ‪ .‬ދެން‬
‫އަލުންވެސް ދެރަކުޢަތް ކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬އަދި އެދެރަކުޢަތް ކުރިން ކުރެއްވި ދެރަކުޢަތަށް‬
‫ވުރެ ކުރެވެ‪ .‬ދެން އަލުންވެސް ދެރަކުޢަތް ކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬އަދި އެދެރަކުޢަތް ކުރިން‬
‫ކުރެއްވި ދެރަކުޢަތަށް ވުރެ ކުރެވެ‪ .‬ދެން ވިތުރި ކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬ފަހެ އެއީ ތޭރަ‬
‫އެބަހީ ދަމުނަމާދުގެ ކުރިން އެކަލޭގެފާނު ކުރައްވާ ކުރުކުރު ދެރަކުޢަތާ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ރަކުޢަތެވެ‪".‬‬
‫އެކު ތޭރަ ރަކުޢަތެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ އެބަޔާންވެ ދިޔައީ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ރަމަޟާން މަހުގެ ޤިޔާމު ނުވަތަ‬
‫ތަރާވީޙު ނަމާދުކުރެއްވި ގޮތެވެ‪ .‬ޝައިޚު އަލްބާނީ ‪-‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪ -‬ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‬
‫‪ r‬އެގާރަ ރަކުޢަތަށް ވުރެ އިތުރުކުރައްވާފައި ނުވުން ދަލީލުކުރަނީ އެއަށް ވުރެ‬
‫އިތުރުކުރުން ހުއްދަ ނޫން ކަމަށެވެ‪ .‬ފަހެ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ޢަމަލުފުޅުގެ ޞައްޙަ‬
‫ނުކުރައްވާކަން‬ ‫އިތުރު‬ ‫ވުރެ‬ ‫ރަކުޢަތަށް‬ ‫އެގާރަ‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ނައްޞުތަކުން‬
‫ސާބިތުވެއްޖެއެވެ‪ .‬ރަވާތިބު ސުންނަތްތަކާއި‪ ،‬އިސްތިސްޤާ ނަމާދާއި‪ ،‬ކޭތަ ނަމާދު ފަދަ‬
‫ނަމާދުތަކުގައި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ވަކި ޢަދަދަކަށް ރަކުޢަތް ލާޒިމުކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުގައި އެކަލޭގެފާނު އެނަމާދުތަކުގައި ވަކި ޢަދަދަކަށް ރަކުޢަތް‬
‫ނުވާ‪،‬‬ ‫ހުއްދަވެގެން‬ ‫އިތުރުކުރުން‬ ‫ވުރެ‬ ‫އެއަށް‬ ‫އެއީ‬ ‫ލާޒިމުކުރައްވާފައިވާކަން‬
‫ޤަބޫލުކުރަނިވި ދަލީލެކެވެ‪ .‬ތަރާވީޙު ނަމާދުވެސް ހަމަ އެފަދައެވެ‪ .‬އެނަމާދަކީވެސް ވަކި‬
‫ޢަދަދަކަށް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ރަކުޢަތް ލާޒިމުކުރައްވާފައިވާ ނަމާދެކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬
‫އެނަމާދަށްވެސް އިތުރުކުރުން ހުއްދައެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬އަދި ތަރާވީޙު ނަމާދަކީ ނަމާދުކުރާ‬
‫މީހާ ހިތުހުރި ޢަދަދަކަށް ރަކުޢަތްކުރުމަށް މުޠުލަޤު ސުންނަތް ނަމާދުތަކުގެ ތެރެއިން‬
‫ހިމެނޭ ނަމާދެއް ނޫނެވެ‪ .‬އަދި ކިއެއްތަ! އެއީ ގަދަވެގެންވާ ސުންނަތެކެވެ‪ .‬އަދި‬
‫)‪(2‬‬
‫ޖަމާޢަތުގައި އަދާކުރެވުމާ އެކު އެނަމާދަކީ ފަރުޟު ނަމާދާ ވައްތަރު ނަމާދެކެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺎﻟﻚ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬

‫‪" (2‬ﺻﻼﺓ ﺍﻟﺘﺮﺍﻭﻳﺢ" ﻟﻸﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪197‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ދަންނައެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ރޭގަނޑުގެ ނަމާދުގައި ކިޔަވައި ވިދާޅުވި ވަރަށް‬

‫އެއްވެސް މީހަކަށް ކިޔެވުމަށް ކުޅަދާނަވެގެން ނުވެއެވެ‪ .‬އެހެން ނަމަވެސް އެންމެ‬
‫ކުޑަމިނުން އެކަލޭގެފާނު ރަކުޢަތް ކުރެއްވި ޢަދަދާ އެއްގޮތްކުރުން‪ ،‬އެއްކޮށް އެކަލޭގެފާނުގެ‬
‫އެސުންނަތާ ޚިލާފުވުމަށް ވުރެ އައުލާކަން ބޮޑެވެ‪.‬‬

‫ޟޙާ ަނމާ ުދ‬

‫ު‬
‫ޟުޙާ ނަމާދަކީ ސުންނަތްކަން ގަދަވެގެންވާ ވަރަށް މާތް ނަމާދެކެވެ‪.‬‬
‫އެނަމާދުގެ މާތްކަމާ ބެހޭގޮތުން ވަރަށް ގިނަ ނައްޞުތައް ވާރިދުވެގެން އައިސްފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫އޭގެ ތެރެއިން އަންނަނިވި ނައްޞުތައް ހިމެނެއެވެ‪.‬‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫޛައްރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻳ‪‬ﺼ‪‬ﺒﹺﺢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﻛﹸﻞﹺّ ﺳ‪‬ﻼﹶﻣ‪‬ﻰ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪‬‬
‫ﺻﺪ‪‬ﻗﹶﺔﹲ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻛﹸﻞﱡ ﺗ‪ ‬ﹾﻜﺒﹺﲑ‪‬ﺓ‪‬‬
‫ﺻﺪ‪‬ﻗﹶﺔﹲ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻛﹸﻞﱡ ‪‬ﺗﻬ‪‬ﻠ‪‬ﻴﻠﹶﺔ‪ ‬‬
‫ﺻﺪ‪‬ﻗﹶﺔﹲ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻛﹸﻞﱡ ﺗ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﻴﺪ‪‬ﺓ‪ ‬‬
‫ﺻﺪ‪‬ﻗﹶﺔﹲ‪ ،‬ﻓﹶﻜﹸﻞﱡ ‪‬ﺗﺴ‪‬ﺒﹺﻴﺤ‪‬ﺔ‪ ‬‬
‫‪‬‬
‫ﺻﺪ‪‬ﻗﹶﺔﹲ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻳ‪‬ﺠ‪‬ﺰﹺﺉ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺫﹶﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﺭ‪‬ﻛﹾﻌ‪‬ﺘ‪‬ﺎﻥ‪‬‬
‫ﺻﺪ‪‬ﻗﹶﺔﹲ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻧ‪‬ﻬ‪‬ﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹶﺮﹺ ‪‬‬
‫ﺻﺪ‪‬ﻗﹶﺔﹲ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﻣ‪‬ﺮ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﹾﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻑ‪ ‬‬
‫‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހެއްގެ ކޮންމެ ހުޅެއްގެ މައްޗަށް‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﻳ‪‬ﺮ‪‬ﻛﹶﻌ‪‬ﻬ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻀ‪‬ﺤ‪‬ﻰ"‬
‫ޞަދަޤާތެއް ކުރުން ކޮންމެ ދުވަހަކު ވާޖިބުވެގެންވެއެވެ‪) .‬އެބަހީ ދުވާލަކު ތިންސަތޭކަ‬
‫ފަސްދޮޅަސް ޞަދަޤާތް ކުރުން ކޮންމެ މީހެއްގެ މައްޗަށް ވާޖިބުވެގެންވެއެވެ‪ (.‬ފަހެ ކޮންމެ‬
‫ތަސްބީޙައަކީ ޞަދަޤާތެކެވެ‪ .‬އަދި ކޮންމެ ތަޙުމީދަކީ ޞަދަޤާތެކެވެ‪ .‬އަދި ކޮންމެ‬
‫ޞަދަޤާތެކެވެ‪ .‬އަދި ހެޔޮ ކަންތަކަށް‬ ‫)‪(2‬‬
‫ތަހުލީލަކީ ޞަދަޤާތެކެވެ‪ .‬އަދި ކޮންމެ ތަކުބީރަކީ‬
‫ކުރެވޭ ކޮންމެ އަމުރަކީ ޞަދަޤާތެކެވެ‪ .‬އަދި ނުބައި ކަންތަކުން ކުރެވޭ ކޮންމެ ނަހީއަކީ‬
‫އެހުރިހާ ކަމަކުން‬ ‫ނަމާދުގެ ދެރަކުޢަތް‬ ‫އޭނާ ކުރާ ޟުޙާ‬ ‫އަދި‬ ‫ޞަދަޤާތެކެވެ‪.‬‬
‫ފުއްދައިދެއެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬

‫‪ (2‬ތަސްބީޙައަކީ ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﺤﺎﹶﻥﹶ ﺍﷲِ ކިޔުމެވެ‪ .‬އަދި ތަޙުމީދަކީ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﷲِ ކިޔުމެވެ‪ .‬އަދި ތަހުލީލަކީ ﻻﹶﺇﹺﻟٰﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ ކިޔުމެވެ‪.‬‬
‫އަދި ތަކުބީރަކީ ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ކިޔުމެވެ‪.‬‬
‫‪198‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ކިބައިން‬ ‫ހައްމާރުގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ނުޢައިމް‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬

‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ﺍﷲ ﺗﻌﺎﱃ‬
‫)‪(1‬‬
‫ވަޙީކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻳ‪‬ﺎ ﺍﺑ‪‬ﻦ‪ ‬ﺁﺩ‪‬ﻡ‪ ‬ﻻﹶ ‪‬ﺗﻌ‪‬ﺠﹺﺰ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻊﹺ ﺭ‪‬ﻛﹶﻌ‪‬ﺎﺕ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﻭ‪‬ﻝﹺ ﺍﻟﻨ‪‬ﻬ‪‬ﺎﺭﹺ ﺃﹶﻛﹾﻔ‪‬ﻚ‪ ‬ﺁﺧ‪‬ﺮ‪‬ﻩ‪"‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އޭ އާދަމުގެ ދަރިޔާއެވެ! ދުވާލުގެ ކުރީ ކޮޅުގައި ހަތަރު ރަކުޢަތްކުރުމުން ތިބާ‬
‫ތިބާއަށް‬ ‫ތިމަންﷲ‬ ‫ކޮޅުގައި‬ ‫ފަހު‬ ‫ދުވާލުގެ‬ ‫އޭރުން‬ ‫ނުވާށެވެ‪.‬‬ ‫ނުކުޅެދިގެން‬
‫ފުދިވޮޑިގަންނަވާނަމެވެ‪".‬‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އަހުރެންގެ ލޮބުވެތި ރަޙުމަތްތެރިޔާ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އަހުރެންނަށް‬
‫ތިން ކަމަކަށް ވަޞިއްޔަތް ކުރެއްވިއެވެ‪" .‬އެއީ ކޮންމެ މަހަކު ތިން ރޯދަހިފުމަށާއި‪ ،‬ޟުޙާ‬
‫)‪(2‬‬
‫ނަމާދުގެ ދެ ރަކުޢަތް ކުރުމަށާއި އަދި ނިދުމުގެ ކުރިން ވިތުރިކުރުމަށެވެ‪".‬‬
‫ދގެ ަވގުތު‪ :‬ޟުޙާ ނަމާދުގެ ވަގުތަކީ އިރު ލޮންސިއެއްހައި‬
‫ޟޙާ ަނމާ ު‬
‫ު‬
‫މިންވަރަށް އެރީއްސުރެ‪ ،‬އިރު މެދުޖެހިއްޖައުމަށް ދާންދެނެވެ‪ .‬ފަހެ މުސްތަޙައްބުވެގެންވާ‬
‫ވަގުތަކީ އިރު ހުދުވެ‪ ،‬އިރުގެ ހޫނުކަން ފާޅުވާ ވަގުތެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޒައިދު‬
‫ބުނު އަރުޤަމުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ﻼﺓﹸ ﺍﻷَﻭ‪‬ﺍﺑﹺﲔ‪ ‬ﺣ‪‬ﲔ‪ ‬ﺗﺮ‪‬ﻣ‪‬ﺾ‪ ‬ﺍﻟﹾﻔ‪‬ﺼ‪‬ﺎﻝﹸ")‪ (3‬މާނައީ‪" :‬ތައުބާވާ މީހުންގެ‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺻ‪ ‬ﹶ‬
‫ނަމާދުވަނީ )އެބަހީ ޟުޙާ ނަމާދުވަނީ( ޅަޖަމަލުގެ ފައި އަންދައިލާ ހިނދުގައެވެ‪ ".‬އެބަހީ‬
‫އިރުގެ ހޫނުކަން ފާޅުވާ ހިނދުގައެވެ‪.‬‬
‫ދ‪ :‬ޟުޙާ ނަމާދުގެ ރަކުޢަތްތަކުގެ‬
‫ޟޙާ ަނމާ ުދގެ ަރކު ަޢތް ަތކުގެ ަޢ ަދ ު‬
‫ު‬
‫މަދުމިނީ ދެރަކުޢަތެވެ‪ .‬އަދި ގިނަމިނީ ބާރަ ރަކުޢަތެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް ޢިލްމުވެރިން‬
‫ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި ގިނަ މިނުގައި ޙައްދެއް ނެތެވެ‪ .‬ފަހެ ދެރަކުޢަތާއި ހަތަރު ރަކުޢަތް‬
‫އިސްވެދިޔަ ޙަދީޘްތަކުން ސާބިތުވެއެވެ‪ .‬އަދި ހަރަކުޢަތްވެސް އެކަލޭގެފާނު ކުރެއްވިކަމަށް‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﺑﻦ ﺣﺒﺎﹼﻥ ﻭﺍﻟﻄﹼﱪﺍﱐ ﰲ ﺍﻟﻜﺒﲑ ﻭﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪199‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ސާބިތުވެގެންވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަނަސްގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫ނަމާދުގައި‬ ‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޟުޙާ‬ ‫"ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬
‫ކުރެއްވި‬ ‫ރަކުޢަތް‬ ‫އަށް‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫އަދި‬ ‫)‪(1‬‬
‫ކަމުގައިވިއެވެ‪".‬‬ ‫ހަރަކުޢަތްކުރައްވާ‬
‫ކަމަށްވެސް ސާބިތުވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ޢަމަލުފުޅުން އެންމެ ގިނައިން‬
‫ސާބިތުވެގެންވާ މިންވަރަކީ މިއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އުއްމު ހާނީގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬މައްކާ ފަތަޙަވީ ދުވަހު އަހުރެން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ގެ އަރިހަށް އައީމެވެ‪ .‬އޭރު އެކަލޭގެފާނު ހުންނެވީ ނާނެއިފުޅުފިއްލަވާށެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އަހުރެން‬ ‫ދެން‬ ‫ހުންނެވިއެވެ‪.‬‬ ‫ފާޠިމަތުގެފާނު‬ ‫ނިވައިކުރައްވައިގެން‬ ‫ފަރުދާއަކުން‬
‫ސަލާމްގޮވައިލުމުން އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ކާކުތޯއެވެ؟ އަހުރެން ދެންނެވީމެވެ‪ .‬އުއްމު‬
‫ގައިކޮޅަށް‬ ‫ސާލުކޮޅެއް‬ ‫އަވަދިވެވަޑައިގެން‬ ‫އެކަމުން‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ދެން‬ ‫ހާނީއެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ ބާރަ ރަކުޢަތް ކުރުމަށް‬ ‫)‪(2‬‬
‫އޮޅުއްވައިގެން އަށް ރަކުޢަތް ކުރައްވައިފިއެވެ‪".‬‬
‫ބަސްފުޅު‬ ‫ރިވާކުރައްވާފައިވާ‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ގެ‬ ‫‪r‬‬ ‫ﺍﷲ‬ ‫ﺭﺳﻮﻝ‬ ‫އަނަސްގެފާނު‬
‫ޟަޢީފުވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި ގިނަ މިނުގައި އެއްވެސް ޙައްދެއް ނުވާ ކަމަށް ބުނުއްވާ‬
‫ބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވާ‬
‫ހަތަރު‬ ‫ނަމާދުގެ‬ ‫ޟުޙާ‬ ‫ރިވާޔަތެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫މިންވަރަކަށް‬ ‫އިރާދަކުރެއްވި‬ ‫ﷲ‬ ‫އަދި‬ ‫ކަމުގައިވިއެވެ‪.‬‬ ‫ރަކުޢަތްކުރައްވާ‬
‫)‪(3‬‬
‫އިތުރުކުރައްވައެވެ‪".‬‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ބައެއް‬ ‫އަދި‬ ‫ދެރަކުޢަތެވެ‪.‬‬ ‫މަޝްހޫރުވެފައިވަނީ‬ ‫ފަހެ‬
‫އަޞްޙާބުބޭކަލުންނަށް ވަޞިއްޔަތް ކުރައްވާފައިވަނީވެސް ދެރަކުޢަތް ކުރެއްވުމަށެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ ﰲ ﺍﻟﺸﻤﺎﺋﻞ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ ﰲ ﺻﺤﻴﺢ ﺍﳉﺎﻣﻊ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪200‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ރ ަނމާ ުދ‬
‫ިސ ިތޚާ ާ‬
‫އ ް‬
‫އިސްތިޚާރާގެ މާނައަކީ ﷲގެ ޙަޟްރަތުން ހެވަށް އެދުމެވެ‪ .‬ފަހެ މީހަކު‬
‫ހުއްދަ ކަންތައްތަކުގެ ތެރެއިން ކަމެއް ކުރުމަށް ގަސްތުކޮށް އަދި އެކަމަކީ އެއީ‪ ،‬އޭނާއަށް‬
‫ފައިދާހުރި ކަމެއްކަން ނުވަތަ ގެއްލުންހުރި ކަމެއްކަން ނޭނގި‪ ،‬އެދެމެދުގައި ޝައްކު‬
‫އުފެދިއްޖެނަމަ‪ ،‬އިސްތިޚާރާކުރުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް ވިޔަފާރިއެއް‬
‫ފަށަން އުޅޭ ހިނދު‪ ،‬އިސްތިޚާރާކުރުމެވެ‪ .‬ކާވެނިކުރަން ގަސްތުކުރާ ހިނދު‪ ،‬އިންނަން‬
‫އުޅޭ ކުއްޖާ އިޚުތިޔާރު ކުރުމަށްޓަކައި އިސްތިޚާރާކުރުމެވެ‪ .‬ފަހެ ކަނޑައެޅިގެން ހެޔޮ‬
‫މިސާލަކަށް‬ ‫ނުޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫އިސްތިޚާރާކުރާކަށް‬ ‫ކަންތައްތަކަށް‬ ‫އެނގޭ‬ ‫ކަމެއްކަން‬
‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬ ‫އިސްތިޚާރާކުރުމެވެ‪.‬‬ ‫އިޙުސާންތެރިވުމަށް‬ ‫މައިންބަފައިންނަށް‬
‫އަމުރުކުރައްވާފައިވާ ކަމެއް ކުރުމަށް އިސްތިޚާރާކުރާކަށް ނުމެޖެހޭނެމެއެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް‬
‫ނަމާދުކުރުމަށް އިސްތިޚާރާކުރުމެވެ‪.‬‬
‫ދެންފަހެ އިސްތިޚާރާކުރާ ގޮތަކީ‪ ،‬ކުރިން ދެންނެވި ފަދަ ކަމެއް ކުރުމަށް‬
‫ގަސްތުކުރާ ހިނދު‪ ،‬ފަރުޟު ނަމާދު ފިޔަވައި ދެރަކުޢަތް ނަމާދެއް ކުރާނީއެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫އެދެރަކުޢަތް ނަމާދުކުރާނީ ހަމަ އެހެން ނަމާދުތައްވެސް ކުރާ ގޮތަށެވެ‪ .‬އަދި ސޫރަތުލް‬
‫ފާތިޙާއަށް ފަހު‪ ،‬އޭނާ ބޭނުން ކޮންމެ ސޫރަތެއް ކިޔެވިޔަސް މައްސަލައެއް ނެތެވެ‪ .‬ދެން‬
‫ދެރަކުޢަތްކޮށް އަވަދިވެގެން އަންނަނިވި ދުޢާކުރާނީއެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬
‫ޖާބިރުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫އަހުރެމެންނަށް ޤުރުއާނުގެ ސޫރަތް އުނގަންނައިދެއްވާ ފަދައިން ހުރިހާ ކަމެއްގައި )އެބަހީ‬
‫އުނގަންނައިދެއްވާ‬ ‫އިސްތިޚާރާކުރަން‬ ‫ކަންތައްތަކުގައި(‬ ‫ފަދަ‬ ‫ދެންނެވި‬ ‫ކުރިން‬
‫ކަމުގައިވިއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކު ކަމެއް‬
‫ކުރުމަށް ގަސްތުކުރާ ހިނދު ފަރުޟު ނަމާދު ފިޔަވައި ދެރަކުޢަތް ނަމާދެއް ކުރާހުށިކަމެވެ‪.‬‬
‫ދެން މިފަދައިން ކިޔާހުށިކަމެވެ‪" .‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻧﹺّﻲ‪ ‬ﺃﹶﺳ‪‬ﺘ‪‬ﺨ‪‬ﻴ‪‬ﺮ‪‬ﻙ‪ ‬ﺑﹺﻌ‪‬ﻠﹾﻤ‪‬ﻚ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻘﹾﺪ‪‬ﺭ‪‬ﻙ‪ ‬ﺑﹺﻘﹸﺪ‪‬ﺭ‪‬ﺗ‪‬ﻚ‪،‬‬
‫ﻭ‪‬ﺃﹶﺳ‪‬ﺄﹶﻟﹸﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻓﹶﻀ‪‬ﻠ‪‬ﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﻈ‪‬ﻴ‪‬ﻢﹺ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻧ‪‬ﻚ‪ ‬ﺗ‪‬ﻘﹾﺪ‪‬ﺭ‪ ‬ﻭ‪‬ﻻﹶ ﺃﹶﻗﹾﺪ‪‬ﺭ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺗ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹶﻢ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻻﹶ ﺃﹶﻋ‪‬ﻠﹶﻢ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﻋ‪‬ﻼﱠﻡ‪‬‬

‫‪201‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫)ކުރަން އުޅޭ ކަމެއްގެ ނަންގަންނާށެވެ‪ .‬ނުވަތަ‬ ‫ﺍﻟﹾﻐ‪‬ﻴ‪‬ﻮ‪‬ﺏﹺ‪ ،‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﻛﹸﻨ‪‬ﺖ‪ ‬ﺗ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹶﻢ‪ ‬ﺃﹶﻥﱠ ﻫٰﺬﹶﺍ ﺍﻷَﻣ‪‬ﺮ‪‬‬
‫އެކަން ހިތަށް އަރުވާށެވެ‪ (.‬ﺧ‪‬ﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟ‪‬ﻲ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ‪ ‬ﺩ‪‬ﻳ‪‬ﻨﹺﻲ‪ ‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻌﺎﹶﺷ‪‬ﻲ‪ ‬ﻭ‪‬ﻋﺎﹶﻗ‪‬ﺒ‪‬ﺔﹸ ﺃﹶﻣ‪‬ﺮﹺﻱ‪ ‬ﻓﹶﺎﻗﹾﺪ‪‬ﺭ‪‬ﻩ‪ ‬ﻟ‪‬ﻲ‪ ‬ﻭ‪‬ﻳ‪‬ﺴِّﺮ‪‬ﻩ‪ ‬ﻟ‪‬ﻲ‪‬‬
‫)ކުރަން އުޅޭ ކަމެއްގެ ނަންގަންނާށެވެ‪.‬‬ ‫ﺛﹸﻢ‪ ‬ﺑﺎﹶﺭﹺﻙ‪ ‬ﻟ‪‬ﻲ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴ‪‬ﻪ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺇﹺﻥﹾ ﻛﹸﻨ‪‬ﺖ‪ ‬ﺗ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹶﻢ‪ ‬ﺃﹶﻥﱠ ﻫٰﺬﹶﺍ ﺍﻷَﻣ‪‬ﺮ‪‬‬
‫ނުވަތަ އެކަން ހިތަށް އަރުވާށެވެ‪ (.‬ﺷ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟ‪‬ﻲ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ‪ ‬ﺩ‪‬ﻳ‪‬ﻨﹺﻲ‪ ‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻌﺎﹶﺷ‪‬ﻲ‪ ‬ﻭ‪‬ﻋﺎﹶﻗ‪‬ﺒ‪‬ﺔﹸ ﺃﹶﻣ‪‬ﺮﹺﻱ‪ ‬ﻓﹶﺎﺻ‪‬ﺮﹺﻓﹾﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻨﹺّﻲ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އޭ ހައްދަވާ‬ ‫ﻭ‪‬ﺍﺻ‪‬ﺮﹺﻓﹾﻨﹺﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻗﹾﺪ‪‬ﺭ‪ ‬ﻟ‪‬ﻲ‪ ‬ﺍﻟﹾﺨ‪‬ﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﺣ‪‬ﻴ‪‬ﺚﹸ ﻛﺎﹶﻥﹶ ﺛﹸﻢ‪ ‬ﺃﹶﺭ‪‬ﺿ‪‬ﻨﹺﻲ‪ ‬ﺑﹺﻪ‪"‬‬
‫)‪(1‬‬

‫ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! ހަމަކަށަވަރުން މިއަޅާ‪ ،‬އިބަﷲގެ ޢިލްމުފުޅުގެ ޒަރިއްޔާއިން‪،‬‬

‫އިބަﷲގެ ޙަޟްރަތުން ހެޔޮކަންތަކަށް އެދެމެވެ‪ .‬އަދި އިބަﷲގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމުގެ‬
‫ޒަރިއްޔާއިން‪ ،‬އިބަﷲގެ ޙަޟްރަތުން ކުޅަދާނަކަން ދެއްވުމަށް އެދި ދަންނަވަމެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އިބަﷲގެ މާތް ދަރުމަވަންތަކަމުން ދެއްވުމަށް އެދި ދަންނަވަމެވެ‪ .‬ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން‬
‫އިބަﷲ ހުރިހާ ކަމަކަށް ކުޅަދުންވަންތައެވެ‪ .‬އަދި މިއަޅާ ނުކުޅެދިގެންވަމެވެ‪ .‬އަދި އިބަﷲ‬
‫ހުރިހާ ކަމެއް ދެނެވޮޑިގެންވަމުއެވެ‪ .‬އަދި މިއަޅާ ނުދަންނަމެވެ‪ .‬އަދި އިބަﷲއީ‬
‫ހައްދަވާ‬ ‫އޭ‬ ‫ރަސްކަލާނގެއެވެ‪.‬‬ ‫ދެނެވޮޑިގެންވާ‬ ‫މޮޅަށް‬ ‫ހުރިހާކަމެއް‬ ‫ޣައިބުގައިވާ‬
‫މިއަޅާގެ ދީނާއި‪ ،‬މިއަޅާގެ‬ ‫މިކަމަކީ‪........‬‬ ‫ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! ހަމަކަށަވަރުން‬
‫ދިރިއުޅުމާއި‪ ،‬މިއަޅާގެ ކަންތަކުގެ ނަތީޖާގެ ގޮތުން‪ ،‬މިއަޅާއަށް ހެޔޮކަމެއް ކަމުގައި‬
‫އިބަﷲ ދެނެވޮޑިގެންވަނީނަމަ‪ ،‬ފަހެ އެކަންތައް މިއަޅާއަށް މިންވަރުކޮށްދެއްވާނދޭވެ! އަދި‬
‫މިއަޅާއަށް‬ ‫އެކަމުގައި‬ ‫ދެން‬ ‫ފަސޭހަކޮށްދެއްވާނދޭވެ!‬ ‫މިއަޅާއަށް‬ ‫އެކަންތައް‬
‫މިއަޅާގެ ދީނާއި‪ ،‬މިއަޅާގެ‬ ‫މިކަމަކީ‪........‬‬ ‫ބަރަކާތްލައްވާނދޭވެ! އަދި ހަމަކަށަވަރުން‬
‫ދިރިއުޅުމާއި‪ ،‬މިއަޅާގެ ކަންތަކުގެ ނަތީޖާގެ ގޮތުން‪ ،‬މިއަޅާއަށް ނުބައި ކަމެއް ކަމުގައި‬
‫އިބަﷲ ދެނެވޮޑިގެންވަނީނަމަ‪ ،‬ފަހެ މިއަޅާގެ ކިބައިން އެކަންތައް ދުރުކޮށްދެއްވާނދޭވެ!‬
‫މިއަޅާއަށް‬ ‫ކަންތައް‬ ‫ހެޔޮ‬ ‫އަދި‬ ‫ދުރުކޮށްދެއްވާނދޭވެ!‬ ‫މިއަޅާ‬ ‫އެކަންތަކުން‬ ‫އަދި‬
‫މިންވަރުކޮށްދެއްވާނދޭވެ! އެއީ ކޮންމެ ތަނެއްގައި ވީނަމަވެސް މެއެވެ‪ .‬އަދި އެކަމަށް‬
‫މިއަޅާ ރުއްސަވާނދޭވެ!"‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﺇﻻﹼ ﻣﺴﻠﻤﺎﹰ‪.‬‬

‫‪202‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ފަހެ ފަރުޟު ނަމާދު ފިޔަވައި‪ ،‬ސުންނަތް ނަމާދުތަކުންވެސް މިނަމާދު‬

‫ޙާޞިލުވާނެއެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް ތަޙިއްޔަތުލް މަސްޖިދުގެ ދެރަކުޢަތާއި‪ ،‬ޟުޙާ ނަމާދުގެ‬
‫ދެރަކުޢަތާއި‪ ،‬ވުޟޫކޮށްގެން ކުރާ ދެރަކުޢަތް ފަދަ ސުންނަތް ނަމާދުތަކެވެ‪ .‬އެކަމަކު‬
‫ވަގުތެއްގައި‬ ‫ނޫން‬ ‫ވަގުތުތައް‬ ‫މަނާ‬ ‫ނަމާދުކުރުން‬ ‫ގޮތަކީ‪،‬‬ ‫ރަނގަޅު‬ ‫އެންމެ‬
‫އިސްތިޚާރާކުރުމަށް ދެރަކުޢަތްކުރުމެވެ‪ .‬ފަހެ ﷲގެ ޙަޟުރަތުން އިސްތިޚާރާކޮށް އަދި‬
‫ހެޔޮލަފާ މީހުންނާ މަޝްވަރާކޮށް‪ ،‬ކުރާ ކަމެއް ﷲ އިރާދަކުރެއްވިއްޔާ ނާކާމިޔާބުވެގެން‬
‫ނުދާނެއެވެ‪.‬‬

‫ސބީ ަޙ ަނމާ ުދ‬

‫ަތ ް‬
‫ދަންނައެވެ‪ .‬ތަސްބީޙަ ނަމާދާ ބެހޭގޮތުން ވާރިދުވެގެން އައިސްފައިވާ ހުރިހާ‬
‫ޙަދީޘެއް ޟަޢީފެވެ‪ .‬އެހެން ނަމަވެސް މިނަމާދު މުސްތަޙައްބުވެގެންވާ ކަމަށް ބައެއް‬
‫ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬އިމާމު ނަވަވީ ‪-‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪ -‬ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ތަސްބީޙަ‬
‫ނަމާދު މުސްތަޙައްބުވެގެންވާ ކަމަށް ބުނެވުމާ މެދު ފިކުރުކޮށްލަން ޖެހެއެވެ‪ .‬ޔަޤީންކަމާ‬
‫އެކު އެހެން ނުބުނެވޭނެއެވެ‪ .‬އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން އެނަމާދާ ބެހޭގޮތުން ވާރިދުވެގެން‬
‫އައިސްފައިވާ ޙަދީޘް ޟަޢީފެވެ‪ .‬އަދި އެނަމާދަކީ އަޞްލު ނަމާދުގެ ނިޒާމު ބަދަލުވެފައިވާ‬
‫ނަމާދެކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ޞައްޙަ ޙަދީޘެއް ނެތި އެނަމާދު ނުކުރުން އެދެވިގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އަދި އިމާމު ތިރުމިޛީ ‪-‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪-‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫އަދި ޞައްޙަ ޙަދީޘެއް އައިސްފައި ނުމެވޭމެއެވެ‪".‬‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬އެނަމާދާ ބެހޭގޮތުން އައިސްފައިވާ ގިނަ ޙަދީޘްތައް ޞައްޙައެއް ނޫނެވެ‪".‬‬
‫ޙަދީޘެއް‬ ‫އެއްވެސް‬ ‫ބެހޭގޮތުން‬ ‫ނަމާދާ‬ ‫"ތަސްބީޙަ‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫ޢުޤައިލީ‬ ‫އަދި‬
‫ސާބިތުވެގެން ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި އަބޫބަކުރު ބުނުލްޢަރަބީ ‪-‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪ -‬އާއި އަދިވެސް އެނޫން‬
‫ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ތަސްބީޙަ ނަމާދާ ބެހޭގޮތުން ޞައްޙަ ޙަދީޘެއްވެސް އަދި‬
‫އަދި ޝައިޚުލް އިސްލާމް‬ ‫)‪(2‬‬
‫ޙަސަން ޙަދީޘެއްވެސް ވާރިދުވެގެން އައިސްފައެއް ނުވެއެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺍ‪‬ﻤﻮﻉ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺍ‪‬ﻤﻮﻉ‪.‬‬
‫‪203‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬އިމާމު އަޙުމަދާއި އަދި މަޝްހޫރު‬ ‫އިބުނުތައިމިޔާ ‪-‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪-‬‬

‫އެނަމާދު‬ ‫އަދި‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫މަކުރޫހަކަމަށް‬ ‫ނަމާދު‬ ‫ތަސްބީޙަ‬ ‫ޞަޙާބީން‬
‫މުސްތަޙައްބުވެގެންވާ ކަމަށް ޢަބްދުﷲ ބުނު މުބާރަކު ފިޔަވައި އެއްވެސް އިމާމަކު‬
‫ވިދާޅުވެފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬ފަހެ އިމާމު އަބޫޙަނީފާއާއި‪ ،‬އިމާމު މާލިކާއި‪ ،‬އިމާމު ޝާފިޢީ‬
‫)‪(1‬‬
‫އެއްގޮތަކަށްވެސް އެނަމާދު މުސްތަޙައްބު ކަމެއް ކަމުގައި ދެކިވަޑައި ނުގަންނަވައެވެ‪".‬‬
‫އަދި ޝައިޚު އިބުނު ބާޒު ‪-‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪ -‬ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ތަސްބީޙަ ނަމާދާ‬
‫ބެހޭގޮތުން އައިސްފައިވާ ޙަދީޘަކީ މައުޟޫޢު ހަދީޘެކެވެ‪ .‬އަދި އިބުނު ޖައުޒީވެސް އެއީ‬
‫)‪(2‬‬
‫މައުޟޫޢު ޙަދީޘެއް ކަމަށް ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪".‬‬
‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬މިބާބުގައި‬ ‫‪-‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪-‬‬ ‫ފަހެ ޝައިޚު އަލްބާނީ‬
‫ވާރިދުވެގެން‬ ‫ބެހޭގޮތުން‬ ‫އެނަމާދާ‬ ‫ޖަމާކުރުމުން‬ ‫ރިވާޔަތެއް‬ ‫ހުރިހާ‬ ‫އައިސްފައިވާ‬
‫އައިސްފައިވާ ޙަދީޘް ޙަސަން ދަރަޖައަށް ދެއެވެ‪ .‬އަދި އުމުރުން އެއްފަހަރު އެނަމާދު‬
‫ކޮށްލުމަކު މައްސަލައެއް ނެތެވެ‪ ".‬ފަހެ އެޙަދީޘް ތިރީގައި މިބަޔާންކުރަނީއެވެ‪.‬‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޢައްބާސްގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢަބްދުﷲ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ޢައްބާސް ބުނު ޢަބްދުލް މުއްޠަލިބަށް ﺭﺳﻮﻝ‬
‫ﺍﷲ ‪ r‬ﺣﺪﻳﺚ ކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻳ‪‬ﺎ ﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﻳ‪‬ﺎ ﻋ‪‬ﻤ‪‬ﺎﻩ‪ ،‬ﺃﹶﻻﹶ ﺃﹸﻋ‪‬ﻄ‪‬ﻴﻚ‪ ،‬ﺃﹶﻻﹶ ﺃﹶﻣ‪‬ﻨ‪‬ﺤ‪‬ﻚ‪ ،‬ﺃﹶﻻﹶ ﺃﹶﺣ‪‬ﺒ‪‬ﻮﻙ‪ ،‬ﺃﹶﻻﹶ‬
‫ﺃﹶﻓﹾﻌ‪‬ﻞﹸ ﺑﹺﻚ‪ ‬ﻋ‪‬ﺸ‪‬ﺮ‪ ‬ﺧﺼ‪‬ﺎﻝﹴ‪ ،‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﻓﹶﻌ‪‬ﻠﹾﺖ‪ ‬ﺫﹶﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﹶﻏﻔﹶﺮ‪ ‬ﺍﷲُ ﻟﹶﻚ‪ ‬ﺫﹶﻧ‪‬ﺒ‪‬ﻚ‪ ‬ﺃﹶﻭ‪‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﺁﺧ‪‬ﺮ‪‬ﻩ‪ ،‬ﻗﹶﺪ‪ ‬ﳝﻪ‪‬‬
‫ﺻﻐ‪‬ﲑ‪‬ﻩ‪ ‬ﻭ‪‬ﻛﹶﺒﹺﲑ‪‬ﻩ‪ ،‬ﺳ‪‬ﺮ‪‬ﻩ‪ ‬ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻼﹶﻧﹺﻴ‪‬ﺘ‪‬ﻪ‪ ،‬ﻋ‪‬ﺸ‪‬ﺮ‪ ‬ﺧﺼ‪‬ﺎﻝﹴ‪ :‬ﺃﹶﻥﹾ ‪‬ﺗﺼ‪‬ﻠ‪ّ‬ﻲ‪ ‬ﺃﹶﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻊ‪‬‬
‫ﻭ‪‬ﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻳﹶﺜﻪ‪ ،‬ﺧ‪‬ﻄﹶﺄﹶﻩ‪ ‬ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪ ،‬‬
‫ﺭ‪‬ﻛﹶﻌ‪‬ﺎﺕ‪ ‬ﺗ‪‬ﻘﹾﺮ‪‬ﺃﹸ ﻓ‪‬ﻲ ﻛﹸﻞﱢ ﺭ‪‬ﻛﹾﻌ‪‬ﺔ‪ ‬ﻓﹶﺎ‪‬ﺗﺤ‪‬ﺔﹶ ﺍﻟﹾ ‪‬ﻜﺘ‪‬ﺎﺏﹺ ﻭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﺭ‪‬ﺓﹰ‪ .‬ﻓﹶﺈﹺﺫﹶﺍ ﻓﹶﺮ‪‬ﻏﹾﺖ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻘ‪‬ﺮ‪‬ﺍﺀَﺓ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺃﹶﻭ‪‬ﻝﹺ ﺭ‪‬ﻛﹾﻌ‪‬ﺔ‪‬‬
‫ﻭ‪‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﻗﹶﺎﺋ‪‬ﻢ‪ ‬ﻗﹸﻠﹾﺖ‪ :‬ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﺤ‪‬ﺎﻥﹶ ﺍﷲِ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﷲِ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻻﹶ ﺇﹺﻟٰﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ،‬ﺧ‪‬ﻤ‪‬ﺲ‪ ‬ﻋ‪‬ﺸ‪‬ﺮ‪‬ﺓﹶ‬
‫ﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺓﹰ‪ ،‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﺮ‪‬ﻛﹶﻊ‪ ‬ﻓﹶﺘ‪‬ﻘﹸﻮﻟﹸﻬ‪‬ﺎ ﻭ‪‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﺭ‪‬ﺍﻛ‪‬ﻊ‪ ‬ﻋ‪‬ﺸ‪‬ﺮ‪‬ﺍ‪ ،‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﺗﺮ‪‬ﻓﹶﻊ‪ ‬ﺭ‪‬ﺃﹾﺳ‪‬ﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﻛﹸﻮﻉﹺ ﻓﹶﺘ‪‬ﻘﹸﻮﻟﹸﻬ‪‬ﺎ ﻋ‪‬ﺸ‪‬ﺮ‪‬ﺍ‪ ،‬ﹸﺛﻢ‪‬‬
‫ﺗ‪‬ﻬ‪‬ﻮﹺﻱ ﺳ‪‬ﺎﺟﹺﺪ‪‬ﺍ ﻓﹶﺘ‪‬ﻘﹸﻮﻟﹸﻬ‪‬ﺎ ﻭ‪‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﺳ‪‬ﺎﺟﹺﺪ‪ ‬ﻋ‪‬ﺸ‪‬ﺮ‪‬ﺍ‪ ،‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﺗﺮ‪‬ﻓﹶﻊ‪ ‬ﺭ‪‬ﺃﹾﺳ‪‬ﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﺠ‪‬ﻮﺩ‪ ‬ﻓﹶﺘ‪‬ﻘﹸﻮﻟﹸﻬ‪‬ﺎ ﻋ‪‬ﺸ‪‬ﺮ‪‬ﺍ‪،‬‬
‫ﺛﹸﻢ‪ ‬ﺗﺴ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪ ‬ﻓﹶﺘ‪‬ﻘﹸﻮﻟﹸﻬ‪‬ﺎ ﻋ‪‬ﺸ‪‬ﺮ‪‬ﺍ‪ ،‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﺗﺮ‪‬ﻓﹶﻊ‪ ‬ﺭ‪‬ﺃﹾﺳ‪‬ﻚ‪ ‬ﻓﹶﺘ‪‬ﻘﹸﻮﻟﹸﻬ‪‬ﺎ ﻋ‪‬ﺸ‪‬ﺮ‪‬ﺍ‪ .‬ﻓﹶﺬﹶﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﺧ‪‬ﻤ‪‬ﺲ‪ ‬ﻭ‪‬ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﻌ‪‬ﻮﻥﹶ ﻓ‪‬ﻲ ﻛﹸﻞﱢ‬

‫‪" (1‬ﺍﻟﻔﺘﺎﻭﻯ ﺍﻟﻜﱪﻯ" ﻟﺸﻴﺦ ﺍﻹﺳﻼﻡ ﺍﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﺔ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﳎﻤﻮﻉ ﻓﺘﺎﻭﻯ ﺍﺑﻦ ﺑﺎﺯ‪.‬‬
‫‪204‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ﺭ‪‬ﻛﹾﻌ‪‬ﺔ‪ ،‬ﺗﻔﹾﻌ‪‬ﻞﹸ ﺫﹶﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺃﹶﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻊﹺ ﺭ‪‬ﻛﹶﻌ‪‬ﺎﺕ‪ .‬ﺇﹺﻥﹾ ﺍﺳ‪‬ﺘ‪ ‬ﹶﻄﻌ‪‬ﺖ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ‪‬ﺗﺼ‪‬ﻠﱢﻴ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﻓ‪‬ﻲ ﻛﹸﻞﱢ ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻡﹴ ﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺓﹰ ﻓﹶﺎﻓﹾﻌ‪‬ﻞﹾ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻥﹾ‬
‫ﻟﹶﻢ‪ ‬ﺗﻔﹾﻌ‪‬ﻞﹾ ﻓﹶﻔ‪‬ﻲ ﻛﹸﻞﱢ ﺟ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺔ‪ ‬ﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺓﹰ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻥﹾ ﻟﹶﻢ‪ ‬ﺗﻔﹾﻌ‪‬ﻞﹾ ﻓﹶﻔ‪‬ﻲ ﻛﹸﻞﱢ ﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺮﹴ ﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺓﹰ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻥﹾ ﻟﹶﻢ‪ ‬ﺗﻔﹾﻌ‪‬ﻞﹾ ﻓﹶﻔ‪‬ﻲ ﻛﹸﻞﱢ ﺳ‪‬ﻨ‪‬ﺔ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އޭ ޢައްބާހެވެ! އޭ ބޮޑުބޭބޭފުޅާއެވެ!‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺓﹰ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻥﹾ ﻟﹶﻢ‪ ‬ﺗﻔﹾﻌ‪‬ﻞﹾ ﻓﹶﻔ‪‬ﻲ ﻋ‪‬ﻤ‪‬ﺮﹺﻙ‪ ‬ﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺓﹰ"‬
‫ތިމަންކަލޭގެފާނު‬ ‫ކަލޭގެފާނަށް‬ ‫ކަމެއް‬ ‫ދިހަ‬ ‫ނުވަތަ‬ ‫ސިފައެއް‬ ‫ދިހަ‬ ‫މާތްވެގެންވާ‬
‫ޙާޞިލުކޮށްދެއްވަން ހެއްޔެވެ؟ އެއީ އެކަމެއް ކަލޭގެފާނު ކުރައްވައިފިނަމަ ކަލޭގެފާނުގެ‬
‫ފާފަތައް ﷲ ފުއްސަވައިދެއްވާނެ ކަމެކެވެ‪ .‬އެއީ އެންމެ ފުރަތަމަ ފާފައާއި އެންމެ ފަހުގެ‬
‫ފާފައެވެ‪ .‬އިސްވެ ކުރެވިފައިވާ ފާފައާއި އަލަށް ކުރެވޭ ފާފައެވެ‪ .‬އޮޅިގެން ކުރެވުނު‬
‫ފާފައާއި ގަސްތުގައި ކުރިފާފައެވެ‪ .‬ކުދި ފާފައާއި ބޮޑެތި ފާފައެވެ‪ .‬ސިއްރުން ކުރި‬
‫ފާފައާއި ފާޅުގައި ކުރި ފާފައެވެ‪ .‬މާތްވެގެންވާ ދިހަ ކަމެކެވެ‪ .‬އެއީ ކަލޭގެފާނު ހަތަރު‬
‫ރަކުޢަތް ކުރެއްވުމެވެ‪ .‬ކޮންމެ ރަކުޢަތެއްގައި ސޫރަތުލް ފާތިޙާއާއި ސޫރަތެއް ކިޔަވައި‬
‫ވިދާޅުވާށެވެ‪ .‬ފަހެ ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައި ކިޔަވައި ވިދާޅުވުމަށް ފަހު ކޮޅަށް ހުންނަވާ‬
‫ޙާލު‪ ،‬ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﺤ‪‬ﺎﻥﹶ ﺍﷲِ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﷲِ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻻﹶ ﺇﹺﻟٰﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬މިކަލިމަތައް ފަނަރަ ފަހަރު‬
‫ވިދާޅުވާށެވެ‪ .‬ދެން ރުކޫޢަށް ވަޑައިގަންނަވާށެވެ‪ .‬ފަހެ ރުކޫޢުގައި އޮންނަވާ ޙާލު‪،‬‬
‫އެކަލިމަތައް ދިހަ ފަހަރު ވިދާޅުވާށެވެ‪ .‬ދެން ރުކޫޢުން ތެދުވެވަޑައިގެން )އިޢުތިދާލުގައި‬
‫ހުންނަވައި( އެކަލިމަތައް ދިހަ ފަހަރު ވިދާޅުވާށެވެ‪ .‬ދެން ސަޖިދައަށް ވަޑައިގަންނަވާށެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ ސަޖިދާގައި އޮންނަވާ ޙާލު‪ ،‬އެކަލިމަތައް ދިހަ ފަހަރު ވިދާޅުވާށެވެ‪ .‬ދެން‬
‫ސަޖިދައިން ތެދުވެވަޑައިގެން )ދެސަޖިދަ ދެމެދުގައި އިންނަވައި( އެކަލިމަތައް ދިހަ ފަހަރު‬
‫ވިދާޅުވާށެވެ‪ .‬ދެން ދެވަނަ ސަޖިދައަށް ވަޑައިގަންނަވާށެވެ‪ .‬ފަހެ ސަޖިދާގައި އޮންނަވާ‬
‫ޙާލު‪ ،‬އެކަލިމަތައް ދިހަ ފަހަރު ވިދާޅުވާށެވެ‪ .‬ދެން ސަޖިދައިން ތެދުވެވަޑައިގެން‬
‫އެކަލިމަތައް ދިހަ ފަހަރު ވިދާޅުވާށެވެ‪ .‬އޭރުން ވާނީ ކޮންމެ ރަކުޢަތެއްގައި ހަތްދިހަފަސް‬
‫ފަހަރެވެ‪ .‬ހަތަރު ރަކުޢަތުގައިމެ އެގޮތަށް ކަންތައް ކުރައްވާށެވެ‪ .‬ކޮންމެ ދުވަހަކު‬
‫މިނަމާދުކުރުމަށް ކަލޭގެފާނަށް ކުޅަދާނަވެގެންވާނަމަ ކޮންމެ ދުވަހަކު ކުރައްވާށެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫ކޮންމެ ދުވަހަކު ނުކުރައްވައިފިނަމަ ހަފްތާއަކު އެއްފަހަރު ކުރައްވާށެވެ‪ .‬ފަހެ ހަފްތާއަކު‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺍﺑﻦ ﺧﺰﳝﺔ ﻭﺍﻟﻄﹼﱪﺍﱐ‪ ،‬ﻭﻗﺎﻝ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ ﺻﺤﻴﺢ ﻟﻐﲑﻩ‪ ،‬ﻭﻗﺎﻝ ﺍﺑﻦ ﺍﳉﻮﺯﻱ ﻭﺍﺑﻦ ﺑﺎﺯ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻮﺿﻮﻉ‪.‬‬
‫‪205‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އެއްފަހަރު ނުކުރައްވައިފިނަމަ މަހަކު އެއްފަހަރު ކުރައްވާށެވެ‪ .‬ފަހެ މަހަކު އެއްފަހަރު‬

‫އެއްފަހަރު‬ ‫އަހަރަކު‬ ‫ފަހެ‬ ‫ކުރައްވާށެވެ‪.‬‬ ‫އެއްފަހަރު‬ ‫އަހަރަކު‬ ‫ނުކުރައްވައިފިނަމަ‬
‫ނުކުރައްވައިފިނަމަ އުމުރުން އެއްފަހަރު ކުރައްވާށެވެ‪".‬‬

‫ޙާ ަޖތް ަނމާ ުދ‬

‫ފަހެ މިނަމުގައި އެއްވެސް ނަމާދެއް ވާރިދުވެގެން އައިސްފައެއް ނުވެއެވެ‪.‬‬
‫މިނަމަކީ ޢިލްމުވެރިން މިމާނާގައި ވާރިދުވެގެން އައިސްފައިވާ ޙަދީޘްތަކަށް ބައްލަވައި‬
‫މާތްﷲގެ‬ ‫ފަހެ‬ ‫ބޭނުމެވެ‪.‬‬ ‫މާނައަކީ‬ ‫ޙާޖަތުގެ‬ ‫ނަމެކެވެ‪.‬‬ ‫ދެއްވާފައިވާ‬ ‫އެބޭކަލުން‬
‫ޙަޟްރަތަށް ކަމަކަށް އެދި ދެންނެވުމަށްޓަކައި ކުރެވޭ ކޮންމެ ދެރަކުޢަތަކަށް ޙާޖަތް ނަމާދޭ‬
‫އަދި‬ ‫ނަމާދެކެވެ‪.‬‬ ‫ޙާޖަތް‬ ‫ނަމާދަކީވެސް‬ ‫އިސްތިޚާރާ‬ ‫އެގޮތުން‬ ‫ކިޔޭނެއެވެ‪.‬‬
‫ތައުބާވުމަށްޓަކައި ކުރެވޭ ދެރަކުޢަތް ނަމާދަކީވެސް ޙާޖަތް ނަމާދެކެވެ‪.‬‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢުޘްމާނު ބުނު ޙަނީފުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އެއްދުވަހަކު ލޯފަން މީހަކު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ އަރިހަށް އައިސް‬
‫ދަންނަވައިފިއެވެ‪ .‬އޭ ﷲގެ ރަސޫލާއެވެ! އަހުރެންގެ ލޮލުގެ ފެނުން ﷲ އަހުރެންނަށް‬
‫"ހަމަ‬ ‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫‪r‬‬ ‫ﺍﷲ‬ ‫ﺭﺳﻮﻝ‬ ‫ދުޢާކޮށްދެއްވާށެވެ‪.‬‬ ‫ދެއްވުމަށް‬
‫އޭނާ ދެންނެވިއެވެ‪ .‬އޭ ﷲގެ ރަސޫލާއެވެ! އަހުރެންގެ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ދުޢާކޮށްދެއްވަންވީތޯއެވެ؟"‬
‫ލޮލުގެ ފެނުން ދިއުމުގެ ސަބަބުން އަހުރެންނަށް ވަރަށް އުނދަގޫވެއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ފަހެ ދާށެވެ‪ .‬ގޮސް ވުޟޫކުރާށެވެ‪ .‬ދެން ދެރަކުޢަތްކޮށްފައި‬
‫މިދުޢާކުރާށެވެ‪" ".‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻧﹺّﻲ ﺃﹶﺳ‪‬ﺄﹶﻟﹸﻚ‪ ‬ﻭ‪‬ﺃﹶﺗ‪‬ﻮ‪‬ﺟ‪‬ﻪ‪ ‬ﺇﹺﻟﹶﻴ‪‬ﻚ‪ ‬ﺑﹺﻨ‪‬ﺒﹺﻴﹺّﻲ‪ ‬ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﺻ‪‬ﻠﱠﻰ ﺍﷲُ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﺳ‪‬ﻠﱠﻢ‪ ‬ﻧ‪‬ﺒﹺﻲﹺّ‬
‫ﺍﻟﺮ‪‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺔ‪ ،‬ﻳﺎﹶ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ،‬ﺇﹺﻧﹺّﻲ ﺃﹶﺗ‪‬ﻮ‪‬ﺟ‪‬ﻪ‪ ‬ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺭ‪‬ﺑﹺّﻲ ﺑﹺﻚ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﻜﹾﺸ‪‬ﻒ‪ ‬ﻟ‪‬ﻲ ﻋ‪‬ﻦ‪ ‬ﺑ‪‬ﺼ‪‬ﺮﹺﻱ‪ ،‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺷ‪‬ﻔ‪ّ‬ﻌ‪‬ﻪ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ‪‬‬

‫‪ (1‬މިފަދައިން އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވީ ލޯފަން މީހާ އެކަމަށް ކެތްކޮށްފިނަމަ އޭނާއަށް ﷲ ސުވަރުގެ‬

‫ދެއްވާނެތީއެވެ‪.‬‬
‫‪206‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މާނައީ‪" :‬އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫ﻭ‪‬ﺷ‪‬ﻔ‪ّ‬ﻌ‪‬ﻨﹺﻲ ﻓ‪‬ﻲ ﻧ‪‬ﻔﹾﺴِﻲ"‬

‫)‪(1‬‬

‫މިއަޅާ އިބަﷲގެ ޙަޟްރަތުން އެދެމެވެ‪ .‬އަދި މިއަޅާގެ ނަބިއްޔާ ﳏﻤ‪‬ﺪ ‪ ،r‬ރަޙުމަތުގެ‬

‫ނަބިއްޔާއާ އެކު އިބަﷲގެ ޙަޟްރަތަށް ކުރިމަތިލަމެވެ‪ .‬އޭ މުޙައްމަދެވެ! ހަމަކަށަވަރުން‬
‫އަހުރެން ކަލޭގެފާނާ އެކު އަހުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށް ކުރިމަތިލަމެވެ‪ .‬އެއީ‬
‫ހައްދަވާ‬ ‫އޭ‬ ‫ރައްދުކޮށްދެއްވުމަށެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލާނގެ‬ ‫ފެނުން‬ ‫އަހުރެންގެ‬ ‫އަހުރެންނަށް‬
‫ޝަފާޢަތް‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫ޙައްޤުގައި‬ ‫މިއަޅާގެ‬ ‫ރަސްކަލާކޮ!‬ ‫ބޮޑުކުރެއްވި‬
‫ޝަފާޢަތް‬ ‫މިއަޅާގެ‬ ‫ނަފްސަށް‬ ‫އަމިއްލަ‬ ‫މިއަޅާގެ‬ ‫އަދި‬ ‫ޤަބޫލުކުރައްވާނދޭވެ!‬
‫ޤަބޫލުކުރައްވާނދޭވެ!"‬

‫ަތ ުއބާ ަނމާ ުދ‬

‫ފަހެ ކުރިންވެސް ދެންނެވި ފަދައިން ތައުބާ ނަމާދަކީވެސް ޙާޖަތް ނަމާދެކެވެ‪.‬‬
‫މިއީވެސް ތައުބާއާ ބެހޭގޮތުން އައިސްފައިވާ ޙަދީޘްތަކަށް ބައްލަވައި ޢިލްމުވެރިން‬
‫ދެއްވާފައިވާ ނަމެކެވެ‪ .‬ދަންނައެވެ‪ .‬ތައުބާވުމަށްޓަކައި ޚާއްޞަ ނަމާދެއްކުރުމަކީ ޝަރުޠެއް‬
‫ތައުބާވުމަށް‬ ‫މިނަމާދަކީ‬ ‫ފަހެ‬ ‫ތައުބާވެވޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫ނުލައިވެސް‬ ‫މިނަމާދާ‬ ‫ނޫނެވެ‪.‬‬
‫ޒަރިއްޔާއެކެވެ‪ .‬އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން އަޅާއަށް ފާފައެއްކުރެވޭ ހިނދު ހެޔޮކަމަކަށް‬
‫ﷲގެ‬ ‫ހިމެނިގެންވަނީ‬ ‫އިސްކުރުން‬ ‫ހެޔޮކަމެއް‬ ‫ކުރިއަށް‬ ‫ތައުބާގެ‬ ‫އަވަސްވެގަނެ‪،‬‬
‫ޙަޟްރަތަށް ކުރެވޭ‪ ،‬ހެޔޮ އުއްމީދުތަކުގެ ތެރެއިންނެވެ‪ .‬އަދި އެއީ މުސްތަޙައްބުވެގެންވާ‬
‫ކަމެކެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫބަކުރުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރައްވަނިކޮށް އަހުރެން އަޑުއެހީމެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﺎ‬
‫ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪ ‬ﻳ‪‬ﺬﹾﻧﹺﺐ‪ ‬ﺫﹶﻧ‪‬ﺒ‪‬ﺎ ﻓﹶﻴ‪‬ﺤ‪‬ﺴِﻦ‪ ‬ﺍﻟﻄﱡﻬ‪‬ﻮﺭ‪ ‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﻘﹸﻮﻡ‪ ‬ﻓﹶﻴ‪‬ﺼ‪‬ﻠﱢﻲ ﺭ‪‬ﻛﹾﻌ‪‬ﺘ‪‬ﻴ‪‬ﻦﹺ ﺛﹸﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻐ‪‬ﻔ‪‬ﺮ‪ ‬ﺍﷲَ ﺇﹺﻻﱠ ﹶﻏﻔﹶﺮ‪ ‬ﺍﷲُ‬
‫ﻟﹶﻪ‪ "‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﻗﹶﺮ‪‬ﺃﹶ ﻫ‪‬ﺬ‪‬ﻩ‪ ‬ﺍﻵﻳ‪‬ﺔﹶ‪F E D C B A @ ? > = [ :‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ ﻭﻗﺎﻝ ﺣﺪﻳﺚ ﺣﺴﻦ ﺻﺤﻴﺢ ﻏﺮﻳﺐ‪ ،‬ﻭﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﻟﻠﻔﻆ ﻟﻪ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺍﺑﻦ ﺧﺰﳝﺔ ﰲ ﺻﺤﻴﺤﻪ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﻗﺎﻝ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﻋﻠﻰ ﺷﺮﻁ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪207‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫‪U !SRQP ONMLKJIHG‬‬

‫‪c b a` _ ^ ] \ [ Z Y X W V‬‬
‫)ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ‪ (١٣٦ - ١٣٥ :‬މާނައީ‪" :‬އެއްވެސް އަޅަކަށް ފާފައެއް‬ ‫)‪(1‬‬
‫‪Zd‬‬
‫ކުރެވުމުން ފަހެ ރަނގަޅަށް ވުޟޫކޮށް ދެން ދެރަކުޢަތް ނަމާދެއްކޮށް ދެން ﷲގެ‬
‫ޙަޟްރަތުން ފާފަ ފުއްސެވުމަށް އެދި ދަންނަވައިފި ނަމަ ﷲ އޭނާއަށް ފާފަ ފުއްސަވައި‬
‫އެއުރެންނަކީ‬ ‫]‬ ‫ދެއްވާނެއެވެ‪ ".‬ދެން އެކަލޭގެފާނު މިއާޔަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫)ތަޤުވާވެރިންނަކީ( އެއުރެންނަށް ނުބައިކަމެއް ކުރެވޭ ހިނދު ނުވަތަ އެއުރެންގެ އަމިއްލަ‬
‫ނަފްސުތަކަށް އަނިޔާވެރިވެވޭ ހިނދު ﷲ ހަނދުމަކޮށް އެއުރެންގެ ފާފަތައް ފުއްސަވައި‬
‫ދެއްވުމަށް އެދޭ މީހުންނެވެ‪ .‬އަދި ﷲ ފިޔަވައި ފާފަތައް ފުއްސަވައިދޭނެ އެހެން ފަރާތެއް‬
‫ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި އެއުރެންނަށް އެނގޭ ޙާލު‪ ،‬އެއުރެންނަށް ކުރެވުނު ފާފައިގެ މަތީ އެއުރެން‬
‫ދެމި ނުތިބެތެވެ‪ .‬އެއުރެންނަކީ އެއުރެންގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުން ފާފަ‬
‫ފުއްސެވުމާއި އެތަނެއްގެ ދަށުން އާރުތައް ދެމިގެންވާ ސުވަރުގެތައްވާ މީހުންނެވެ‪.‬‬
‫އެތާނގައި އެބައިމީހުން ދެމިތިބޭނެތެވެ‪ .‬އަދި ޢަމަލުކުރާ މީހުންގެ އަޖުރު ކިހައި‬
‫ހެއްޔެވެ![‬ ‫ރަނގަޅުވެގެންވޭ‬

‫ކޭ ަތ ަނމާ ުދ‬

‫އެބަހީ އިރުކޭތައާއި‪ ،‬ހަނދުކޭތަ ނަމާދެވެ‪ .‬ފަހެ މިއީ ފިރިހެނުންނަށާއި‪،‬‬
‫އަންހެނުންނަށް ސުންނަތްކަން ގަދަވެގެންވާ ނަމާދެކެވެ‪ .‬އެކަމާމެދު ޢިލްމުވެރިންގެ‬
‫މެދުގައި އެއްވެސް ޚިލާފެއް އުފެދިފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި މިނަމާދަކީ ޖަމާޢަތުގައި‬
‫އަދާކުރެވޭ‪ ،‬އަދި އަޑުހަރުކޮށް ކިޔެވޭ ނަމާދެކެވެ‪ .‬އަދި މުސްތަޙައްބު ވެގެންވާ ގޮތަކީވެސް‬
‫އެއީއެވެ‪ .‬އެކަހެރިކޮށް އަދާކުރުންވެސް ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި މިނަމާދަށް އަޑުހަރުކޮށް‬
‫ޢިލްމުވެރިން‬ ‫ދެމާނައެއް‬ ‫މިލަފުޒުގެ‬ ‫ﺟﺎﹶﻣ‪‬ﻌ‪‬ﺔﹲ"‬ ‫"ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓﹸ‬ ‫ގޮވައިލެވޭނެއެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪208‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬އެއް މާނައަކީ "މިއީ މީސްތަކުން ޖަމާކުރާ ނަމާދެކެވެ‪ ".‬އެބަހީ‬

‫ނަމާދަށް މީސްތަކުން ޖަމާވާހުށިކަމެވެ! އަނެއް މާނައަކީ "މިއީ ޖަމާޢަތުގައި އަދާކުރެވޭ‬
‫ނަމާދެކެވެ‪ ".‬އެބަހީ އެކަހެރިކޮށް ނުކޮށް ޖަމާޢަތުގައި ކުރުމަށް ޙާޟިރުވާހުށިކަމެވެ!‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢަމްރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ޒަމާނުގައި އިރުކޭތަހިފި ހިނދު "ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓﹸ ﺟﺎﹶﻣ‪‬ﻌ‪‬ﺔﹲ"‬
‫)‪(1‬‬
‫މިފަދައިން ގޮވައިލެވުނެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ މިނަމާދަކީ ދެރަކުޢަތް ނަމާދެކެވެ‪ .‬އަދި ޤުރުއާން ދިގުކޮށް ކިޔެވޭ‬
‫ނަމާދެކެވެ‪ .‬ކޮންމެ ރަކުޢަތެއްގައި ދެރުކޫޢު ނުވަތަ ތިން ރުކޫޢު ނުވަތަ ހަތަރު ރުކޫޢު‬
‫ނުވަތަ ފަސް ރުކޫޢު ހިމެނޭ ނަމާދެކެވެ‪ .‬ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވަނީ ކޮންމެ‬
‫ރަކުޢަތެއްގައި ދެރުކޫޢުކުރުމަށެވެ‪ .‬އަދި މަޝްހޫރުވެގެންވާ ގޮތަކީވެސް އެއީއެވެ‪ .‬މިކަމާ‬
‫ބެހޭގޮތުން ވާރިދުވެގެން އައިސްފައިވާ ބައެއް ނައްޞުތައް ތިރީގައި މިބަޔާންކުރަނީއެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ޙަޔާތްޕުޅުގައި އެއްފަހަރަކު އިރުކޭތަހިފައިފިއެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ އެކަލޭގެފާނު މިސްކިތަށް ވަޑައިގެންފިއެވެ‪ .‬އަދި ހުއްޓިވަޑައިގެން‪ ،‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬އޭ‬
‫ވިދާޅުވެ‪ ،‬ހަށަންބަންނަވައިފިއެވެ‪ .‬ދެން މީސްތަކުން އެކަލޭގެފާނުގެ ފަހަތްޕުޅުގައި ސަފު‬
‫ހަދައިފިއެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނު ވަރަށް ދިގުކޮށް ޤުރުއާން ކިޔަވައި ވިދާޅުވެއްޖެއެވެ‪ .‬ދެން‬
‫ދިގުކޮށް‬ ‫ވަރަށް‬ ‫އަދި‬ ‫ވަޑައިގެންފިއެވެ‪.‬‬ ‫ރުކޫޢަށް‬ ‫ވިދާޅުވެ‪،‬‬ ‫އޭ‬ ‫ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪‬‬
‫ރުކޫޢުކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬އެކަމަކު ޤިޔާމުކުރެއްވި ވަރަށް ވުރެ ކުރުކޮށެވެ‪ .‬ދެން ރުކޫޢުން‬
‫ތެދުވެވަޑައިގެން‪ ،‬ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﷲُ ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪ ،‬ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻨﺎﹶ ﻭ‪‬ﻟﹶﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬އޭ ވިދާޅުވެ‪ ،‬އަލުންވެސް ވަރަށް‬
‫ދިގުކޮށް ޤުރުއާން ކިޔަވައި ވިދާޅުވެއްޖެއެވެ‪ .‬އެކަމަކު ފުރަތަމަ ކިޔަވައި ވިދާޅުވި ވަރަށް‬
‫ވުރެ ކުރުކޮށެވެ‪ .‬ދެން ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬އޭ ވިދާޅުވެ‪ ،‬ކުރިން ރުކޫޢުކުރެއްވި ވަރަށް ވުރެ ކުރުކޮށް‬
‫ރުކޫޢުކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬ދެން ރުކޫޢުން ތެދުވެވަޑައިގެން‪ ،‬ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﷲُ ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪ ،‬ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻨﺎﹶ ﻭ‪‬ﻟﹶﻚ‪‬‬
‫ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬އޭ ވިދާޅުވެ ދެން ސަޖިދަކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬ދެން ދެވަނަ ރަކުޢަތުގައިވެސް‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪209‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ސަޖިދަ‬ ‫ހަތަރު‬ ‫ރުކޫޢާއި‪،‬‬ ‫ހަތަރު‬ ‫އެއީ‬ ‫ކުރައްވައިފިއެވެ‪.‬‬ ‫ކަންތައް‬ ‫ހަމައެގޮތަށް‬

‫ފުރިހަމަކޮށްފުމަށް ދާންދެނެވެ‪) .‬އެބަހީ ދެރަކުޢަތުގައި ހަތަރު ރުކޫޢުކުރެއްވި ވާހަކައެވެ‪(.‬‬
‫އަދި އެކަލޭގެފާނު ނަމާދު ނިންމަވައި‪ ،‬ނިކުމެވަޑައިގަތުމުގެ ކުރިން‪ ،‬ކޭތަފިލައިފިއެވެ‪.‬‬
‫ދެން ތެދުވެވަޑައިގެން‪ ،‬މީސްތަކުންނަށް ޚުޠުބާ ދެއްވައިފިއެވެ‪ .‬ފަހެ ﷲއާ އެކަށީގެންވާ‬
‫ގޮތަށް އެކަލާނގެއަށް ސަނާވިދާޅުވެ‪ ،‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﺸ‪‬ﻤ‪‬ﺲ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﻘﹶﻤ‪‬ﺮ‪ ‬ﺁﻳ‪‬ﺘ‪‬ﺎﻥ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪‬‬
‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺨﺴِﻔﹶﺎﻥ‪ ‬ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻮ‪‬ﺕ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪ ‬ﻭ‪‬ﻻﹶ ﻟ‪‬ﺤ‪‬ﻴ‪‬ﺎ‪‬ﺗﻪ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﺫﹶﺍ ﺭ‪‬ﺃﹶﻳ‪‬ﺘ‪‬ﻤ‪‬ﻮﻫ‪‬ﺎ ﻓﹶﺎﻓﹾﺰ‪‬ﻋ‪‬ﻮﺍ ﻟ‪‬ﻠﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪"‬‬
‫ﺁﻳ‪‬ﺎﺕ‪ ‬ﺍﷲِ ﻻﹶ ﻳ‪ ‬‬
‫"ހަމަކަށަވަރުން އިރާއި‪ ،‬ހަނދަކީ މާތްﷲގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމުގެ ހެކިތަކުގެ ތެރެއިންވާ‬
‫އެދޭތި‬ ‫)‪(2‬‬
‫ދެހެއްކެވެ‪ .‬މީހަކު މަރުވުމުގެ ސަބަބުން‪ ،‬ނުވަތަ މީހަކު ދިރިހުރުމުގެ ސަބަބުން‬
‫ކޭތައެއް ނުހިފާނެއެވެ‪ .‬ފަހެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ކޭތަހިފާ ތަން ފެންނަ ހިނދު‪ ،‬ފަހެ‬
‫ނަމާދަށް އަވަސްވެގަންނަހުށިކަމެވެ‪".‬‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޢައްބާސްގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢަބްދުﷲ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬އިރުކޭތަ ހިފައިފިއެވެ‪ .‬ފަހެ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ނަމާދުކުރައްވަން ފައްޓަވައިފިއެވެ‪ .‬އަދި ވަރަށް ދިގުކޮށް ޤިޔާމު ކުރައްވައިފިއެވެ‪.‬‬
‫ރުކޫޢު‬ ‫ދިގުކޮށް‬ ‫ވަރަށް‬ ‫ދެން‬ ‫މިންވަރަށެވެ‪.‬‬ ‫ސޫރަތުގެ‬ ‫ބަޤަރާ‬ ‫ގާތްގަނޑަކަށް‬
‫ކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬ދެން ރުކޫޢުން ތެދުވެވަޑައިގެން އަލުންވެސް ޤިޔާމު ކުރައްވައިފިއެވެ‪.‬‬
‫އެކަމަކު ފުރަތަމަ ޤިޔާމަށް ވުރެ ކުރެވެ‪ .‬ދެން އަލުން ރުކޫޢު ކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬އެކަމަކު‬
‫ފުރަތަމަ ރުކޫޢަށް ވުރެ ކުރެވެ‪ .‬ދެން ސަޖިދަ ކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬ދެން ދެވަނަ ރަކުޢަތަށް‬
‫ތެދުވެވަޑައިގެން ވަރަށް ދިގުކޮށް ޤިޔާމު ކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬އެކަމަކު ފުރަތަމަ ޤިޔާމަށް‬
‫ވުރެ ކުރެވެ‪ .‬ދެން ރުކޫޢު ކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬އެކަމަކު ފުރަތަމަ ރުކޫޢަށް ވުރެ ކުރެވެ‪.‬‬
‫ދެން ރުކޫޢުން ތެދުވެވަޑައިގެން އަލުންވެސް ޤިޔާމު ކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬އެކަމަކު ފުރަތަމަ‬
‫ޤިޔާމަށް ވުރެ ކުރެވެ‪ .‬ދެން އަލުން ރުކޫޢު ކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬އެކަމަކު ފުރަތަމަ ރުކޫޢަށް‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ޒަމާނުގައި އިރުކޭތަހިފީ‪ ،‬އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިކަލުން އިބްރާހީމް ނިޔާވި ދުވަހުއެވެ‪.‬‬
‫އެހެންކަމުން މީސްތަކުން ހީކުރީ‪ ،‬ކޭތަހިފުން ގުޅިފައި އެވަނީ މީހަކު މަރުވުމާއެވެ‪ .‬އެހެންވެ އެފަދައިން‬
‫އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވީ‪ ،‬އެބައިމީހުންގެ އެވަހުމު ދުރުކުރެއްވުމަށްޓަކައެވެ‪.‬‬
‫‪210‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އޭރު‬ ‫ނިކުމެވަޑައިގަތެވެ‪.‬‬ ‫ދެން‬ ‫ކުރައްވައިފިއެވެ‪.‬‬ ‫ސަޖިދަ‬ ‫ދެން‬ ‫ކުރެވެ‪.‬‬ ‫ވުރެ‬

‫ކޭތަފިލައިފިއެވެ‪ .‬ދެން ﺣﺪﻳﺚ ކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﺸ‪‬ﻤ‪‬ﺲ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﻘﹶﻤ‪‬ﺮ‪ ‬ﺁﻳ‪‬ﺘ‪‬ﺎﻥ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺁﻳ‪‬ﺎﺕ‪ ‬ﺍﷲِ‪ ،‬ﻻﹶ‬
‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺨﺴِﻔﹶﺎﻥ‪ ‬ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻮ‪‬ﺕ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪ ‬ﻭ‪‬ﻻﹶ ﻟ‪‬ﺤ‪‬ﻴ‪‬ﺎ‪‬ﺗﻪ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﺫﹶﺍ ﺭ‪‬ﺃﹶﻳ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺫﹶﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﻓﹶﺎﺫﹾﻛﹸﺮ‪‬ﻭﺍ ﺍﷲَ"‬
‫ﻳ‪ ‬‬
‫"ހަމަކަށަވަރުން އިރާއި ހަނދަކީ މާތްﷲގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމުގެ ހެކިތަކުގެ ތެރެއިންވާ‬
‫ދެހެއްކެވެ‪ .‬މީހަކު މަރުވުމުގެ ސަބަބުން ނުވަތަ މީހަކު ދިރިހުރުމުގެ ސަބަބުން އެދޭތި‬
‫ކޭތައެއް ނުހިފާނެއެވެ‪ .‬ފަހެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ކޭތަހިފާ ތަން ފެންނަ ހިނދު ފަހެ‬
‫ﷲއަށް ޒިކުރުކުރާހުށިކަމެވެ‪) .‬ކޭތަ ނަމާދު ކުރާހުށިކަމެވެ‪"(.‬‬
‫އިބުނު ޢަބްދުލްބައްރު ‪-‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪ -‬ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬މިދެޙަދީޘަކީ މިބާބުގައި‬
‫ބަޔާންވެގެންވާ އެންމެ ޞައްޙަ ދެޙަދީޘެވެ‪ ".‬އެބަހީ ކޮންމެ ރަކުޢަތެއްގައި ދެރުކޫޢުކޮށް‬
‫ހަމަ އެހެން ނަމާދުތައް ފަދައިން‬ ‫މިނަމާދުކުރުމެވެ‪ .‬ދަންނައެވެ‪ .‬މިނަމާދަކީވެސް‬
‫އަދާކުރެވޭ ނަމާދެކެވެ‪ .‬ހަމަ އެހެން ނަމާދުތަކަށް ފަރުޟުވެގެންވާ ކަންތައްތަކާއި‪،‬‬
‫ސުންނަތްވެގެންވާ ކަންތައްތައް މިނަމާދަށްވެސް ފަރުޟުވެ‪ ،‬ސުންނަތް ވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ހަމައެކަނި ފަރަގަކީ ކޮންމެ ރަކުޢަތެއްގައި ރުކޫޢު ތަކުރާރުވުމެވެ‪ .‬ދެން މިބަޔާންކުރަނީ‬
‫ދެރުކޫޢަށް ވުރެ ގިނަ ރުކޫޢު ބަޔާންވެގެންވާ ނައްޞުތަކެވެ‪.‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ޖާބިރުގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ޒަމާނުގައި އިރުކޭތަހިފައިފިއެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫ހަތަރު‬ ‫)‪(2‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ހަތަރު ސަޖިދައިން ހަރުކޫޢު ކުރައްވައި ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪".‬‬
‫ކޮންމެ‬ ‫ހަރުކޫޢުއެވެ‪.‬‬ ‫ދެރަކުޢަތުގައި‬ ‫އެބަހީ‬ ‫ދެރަކުޢަތެވެ‪.‬‬ ‫މުރާދަކީ‬ ‫ސަޖިދައިގެ‬
‫ރަކުޢަތެއްގައި ތިން ރުކޫޢުއެވެ‪.‬‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޢައްބާސްގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢަބްދުﷲ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬އިރުކޭތަހިފި ހިނދު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ހަތަރު‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬
‫‪211‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އެބަހީ ދެރަކުޢަތުގައި އަށް‬ ‫)‪(1‬‬

‫ސަޖިދާގައި އަށް ރުކޫޢުކުރައްވައި ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪".‬‬
‫ރުކޫޢުއެވެ‪ .‬ކޮންމެ ރަކުޢަތެއްގައި ހަތަރު ރުކޫޢުއެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ މިދެޙަދީޘް ޞައްޙަވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަކު ބައެއް ޢިލްމުވެރިން މިދެޙަދީޘް‬
‫ފުރަތަމަ‬ ‫ޞައްޙަކަމަށް އެއްބަސްވެ ވަޑައިނުގަންނަވައެވެ‪ .‬އިމާމު ޝާފިޢީ ‪-‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪-‬‬
‫ޙަދީޘާ ބެހޭގޮތުން )އެބަހީ ހަރުކޫޢު ބަޔާންވެގެންވާ ޙަދީޘާ ބެހޭގޮތުން( ވިދާޅުވެފައިވަނީ‬
‫އެއީ ކުށެއް ކަމަށެވެ‪ .‬އެކަމަކު އެޙަދީޘް ރިވާކުރައްވާފައިވަނީ އިމާމު މުސްލިމު‬
‫އެކަލޭގެފާނުގެ ޞަޙީޙުގައެވެ‪ .‬އަދި ދެވަނަ ޙަދީޘް ޞައްޙަވެގެން ނުވާ ކަމަށް އިބުނު‬
‫ޙިއްބާން އެކަލޭގެފާނުގެ ޞަޙީޙުގައި ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬އެކަމަކު އެޙަދީޘަކީވެސް އިމާމު‬
‫މުސްލިމު އެކަލޭގެފާނުގެ ޞަޙީޙުގައި ރިވާކުރައްވާފައިވާ ޙަދީޘެކެވެ‪.‬‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އުބައްޔު ބުނު ކަޢުބުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ޒަމާނުގައި އިރުކޭތަހިފައިފިއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ހަމަކަށަވަރުން އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނާގެން ކޭތަ ނަމާދުކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬ފަހެ ދިގު‬
‫ސޫރަތެއް ކިޔަވައި ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އަދި ފަސް ރުކޫޢު ކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި ދެސަޖިދަ‬
‫ކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން ދެވަނަ ރަކުޢަތަށް ތެދުވެ ވަޑައިގެންފިއެވެ‪ .‬ފަހެ ދިގު ސޫރަތެއް‬
‫ކިޔަވައި ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އަދި ފަސް ރުކޫޢުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި ދެސަޖިދަކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން‬
‫ޤިބުލައަށް ކުރިމަތިލައްވައިގެން އިންނެވި ގޮތަށް އިށީނދެ އިންނަވައި ކޭތަފިލައިފުމަށް‬
‫މިޙަދީޘް‬ ‫‪-‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪-‬‬ ‫އަލްބާނީ‬ ‫ޝައިޚު‬ ‫ފަހެ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ދުޢާކުރެއްވިއެވެ‪".‬‬ ‫ދާންދެން‬
‫ޟަޢީފުކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ދަންނައެވެ‪ .‬ހަނދުކޭތަ ނަމާދުވެސް ކުރާނީ ހަމަ އިރުކޭތަ ނަމާދުކުރާ‬
‫ގޮތަށެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ ކޭތަ ނަމާދުގެ ވަގުތަކީ ކޭތަހިފީއްސުރެ‪ ،‬ކޭތަފިލައިފުމަށް ދާންދެނެވެ‪.‬‬
‫އިސްވެދިޔަ ޙަދީޘްތަކުން އެކަން އެވަނީ ބަޔާންވާށެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬
‫‪212‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ފަހެ ކޭތަހިފަން ފަށާ ހިނދު‪ ،‬ކޭތަ ނަމާދަށް ދަމުން ތަކުބީރުކިޔުމާއި‪،‬‬

‫މުސްތަޙައްބު‬ ‫އިސްތިޣުފާރުކުރުން‬ ‫ޞަދަޤާތްކުރުމާއި‪،‬‬ ‫ޒިކުރުކުރުމާއި‪ ،‬ދުޢާކުރުމާއި‪،‬‬
‫ވެގެންވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﺸ‪‬ﻤ‪‬ﺲ‪‬‬
‫ﺨﺴِﻔﹶﺎﻥ‪ ‬ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻮ‪‬ﺕ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪ ‬ﻭ‪‬ﻻﹶ ﻟ‪‬ﺤ‪‬ﻴ‪‬ﺎ‪‬ﺗﻪ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﺫﹶﺍ ﺭ‪‬ﺃﹶﻳ‪‬ﺘ‪‬ﻤ‪‬ﻮﻫ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﻓﹶ ﹶﻜﺒ‪‬ﺮ‪‬ﻭﺍ‬
‫ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﻘﹶﻤ‪‬ﺮ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺁﻳ‪‬ﺎﺕ‪ ‬ﺍﷲِ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻬ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﻻﹶ ﻳ‪‬ﻨ‪ ‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ހަމަކަށަވަރުން އިރާއި ހަނދު ހިމެނިގެންވަނީ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﻭ‪‬ﺍﺩ‪‬ﻋ‪‬ﻮﺍ ﺍﷲَ ﻭ‪‬ﺻ‪‬ﻠﱡﻮﺍ ﻭ‪‬ﺗﺼ‪‬ﺪ‪‬ﻗﹸﻮﺍ"‬
‫މާތްﷲގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމުގެ ހެކިތަކުގެ ތެރެއިންނެވެ‪ .‬އަދި މީހަކު މަރުވުމުގެ ސަބަބުން‬
‫ފަހެ‬ ‫ނުހިފާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ކޭތައެއް‬ ‫އެދޭތި‬ ‫ސަބަބުން‬ ‫ދިރިހުރުމުގެ‬ ‫މީހަކު‬ ‫ނުވަތަ‬
‫ތިޔަބައިމީހުން‬ ‫ފަހެ‬ ‫ހިނދު‬ ‫ފެންނަ‬ ‫ތަން‬ ‫ކޭތަހިފާ‬ ‫އެދޭތި‬ ‫ތިޔަބައިމީހުންނަށް‬
‫އަދި‬ ‫ނަމާދުކުރާށެވެ‪.‬‬ ‫އަދި‬ ‫ދުޢާކުރާށެވެ‪.‬‬ ‫ﷲއަށް‬ ‫އަދި‬ ‫ތަކުބީރުކިޔާށެވެ‪.‬‬
‫ޞަދަޤާތްކުރާށެވެ‪".‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫އަބޫމޫސާގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻫ‪‬ﺬ‪‬ﻩ‪ ‬ﺍﻵﻳ‪‬ﺎﺕ‪ ‬ﺍﻟﱠﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﺮ‪‬ﺳ‪‬ﻞﹸ‬
‫ﺨﻮ‪‬ﻑ‪ ‬ﺍﷲُ ﺑﹺﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺎﺩ‪‬ﻩ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﺫﹶﺍ ﺭ‪‬ﺃﹶﻳ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺷ‪‬ﻴ‪‬ﺌﹰﺎ ﻣ‪‬ﻦ‪‬‬
‫ﺍﷲُ‪ ،‬ﻻﹶ ﺗ‪‬ﻜﹸﻮﻥﹸ ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻮ‪‬ﺕ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪ ‬ﻭ‪‬ﻻﹶ ﻟ‪‬ﺤ‪‬ﻴ‪‬ﺎ‪‬ﺗﻪ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻟﹶﻜ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪ ‬‬
‫)އިރުކޭތައާއި‬ ‫"މިއީ‬ ‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﺫﹶﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﻓﹶﺎﻓﹾﺰ‪‬ﻋ‪‬ﻮﺍ ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺫ‪‬ﻛﹾﺮﹺﻩ‪ ‬ﻭ‪‬ﺩ‪‬ﻋ‪‬ﺎﺋ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻐ‪‬ﻔﹶﺎﺭﹺﻩ‪"‬‬
‫ހަނދުކޭތައަކީ( ﷲ ފޮނުއްވާ އެކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމުގެ ހެކިތަކެކެވެ‪ .‬މީހަކު‬
‫މަރުވުމުގެ ސަބަބުން އަދި މީހަކު ދިރިހުރުމުގެ ސަބަބުން ވާކަންތައްތަކެއް ނޫނެވެ‪.‬‬
‫އަދިކިއެއްތަ! އެކަމުގެ ޒަރިއްޔާއިން ﷲ އެކަލާނގެ އަޅުތަކުން ބިރުވެތިކުރައްވަނީއެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ އެއިން ކަމެއް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ފެންނަ ހިނދު އެކަލާނގެއަށް ޒިކުރުކުރުމަށާއި‪،‬‬
‫އިސްތިޣުފާރުކުރުމަށް‬ ‫ޙަޟްރަތަށް‬ ‫އެކަލާނގެ‬ ‫ދުޢާކުރުމަށާއި‪،‬‬ ‫އެކަލާނގެއަށް‬
‫އަވަސްވެގަންނާށެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬
‫‪213‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ިސޤާ ަނމާ ުދ‬

‫ިސތ ް‬
‫އ ް‬
‫އިސްތިސްޤާގެ ލުޣަވީ މާނައަކީ ބުއިމަށްޓަކައި ފެނަށް އެދުމެވެ‪ .‬މިތާނގައި‬
‫އިންސާނުންނަށާއި‪،‬‬ ‫ގިނަދުވަސްވެ‪،‬‬ ‫ވާރޭނުވެހޭތާ‬ ‫މާނައަކީ‬ ‫އިސްތިސްޤާގެ‬
‫ދެރަކުޢަތް‬ ‫ހިނދު‪،‬‬ ‫އަސަރުކުރާ‬ ‫އެކަމުގެ‬ ‫ދަނޑުބިންތަކަށް‬ ‫ނަޢަމްސޫފިތަކަށާއި‪،‬‬
‫ނަމާދެއްކޮށް‪ ،‬ﷲގެ ޙަޟްރަތުން ވާރޭ ވެއްސެވުމަށް އެދުމެވެ‪ .‬އަދި މިއީ ގަދަވެގެންވާ‬
‫ސުންނަތެކެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި އިސްތިސްޤާ ނަމާދަކީ‬
‫ޝަރުޢުކުރެވިގެންވާ ނަމާދެކެވެ‪ .‬އަދި ބަޔާންވެދިޔަ ޙާލަތުގައި ކުރުން މުސްތަޙައްބު‬
‫ވެގެންވާ ނަމާދެކެވެ‪ .‬އިމާމު އަބޫޙަނީފާ ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި އިސްތިސްޤާއަކަށް ނަމާދެއް‬
‫ނުވެއެވެ‪ .‬އިސްތިސްޤާއަކީ ހަމައެކަނި ވާރޭފެނަށް އެދި ދުޢާކުރުމެވެ‪.‬‬
‫ދަންނައެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އިސްތިސްޤާއަށް ދެރަކުޢަތް ނަމާދެއް ކުރެއްވިކަން‬
‫ޞައްޙަ އެތައް ޙަދީޘަކުން ސާބިތުވެއެވެ‪ .‬އެޙަދީޘްތަކުގައި އެކަލޭގެފާނު އެނަމާދުކުރެއްވި‬
‫ގޮތާއި ދުޢާކުރެއްވި ގޮތް ބަޔާންވެގެންވެއެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރެއިން ބައެއް ޙަދީޘް ތިރީގައި‬
‫ބަޔާންކުރަމެވެ‪.‬‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޢައްބާސްގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢަބްދުﷲ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ތަވާޟުޢުވެރިކަމާ އެކު‪ ،‬އާދައިގެ ބާ‬
‫ހެދުންކޮޅެއްގައި‪ ،‬ﷲއަށް ނިކަމެތިކަން ފާޅުކުރައްވާ ޙާލު‪ ،‬އަދި އެކަލާނގެއަށް އާދޭސް‬
‫ދަންނަވާ ޙާލު‪ ،‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނިކުމެވަޑައިގަތެވެ‪ .‬ފަހެ ޢީދު ނަމާދު ކުރައްވާ ގޮތަށް‬
‫ދެރަކުޢަތް ނަމާދެއް ކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި ތިޔަބއިމީހުން ތިޔަކިޔާ ގޮތަށް ޚުޠުބާއެއް‬
‫ފަހެ މިޙަދީޘުން ދަލީލުކުރާ ގޮތުގައި އިސްތިސްޤާ ނަމާދުކުރާނީ ހަމަ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ނުކިޔުއްވައެވެ‪".‬‬
‫ޢީދު ނަމާދުކުރާ ގޮތަށެވެ‪ .‬އެބަހީ ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައި ހަތް ތަކުބީރު އަދި ދެވަނަ‬
‫ސަޢީދު ބުނު މުސައްޔަބާއި‪ ،‬ޢުމަރުބުނު‬ ‫ރަކުޢަތުގައި ފަސް ތަކުބީރު ކިޔައިގެންނެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺍﺑﻦ ﺣﺒﺎﹼﻥ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪214‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ޢަބްދުލްޢަޒީޒާއި‪ ،‬އިމާމު ޝާފިޢީއާއި‪ ،‬މުޙައްމަދު ބުނު ޖަރީރު އައްޠަބަރީ ‪-‬ﺭﲪﻬﻢ ﺍﷲ‪-‬‬

‫ވިދާޅުވެފައިވަނީ މިގޮތަށެވެ‪ .‬އަދި ރާޖިޙުވެގެންވާ ގޮތަކީވެސް މިއެވެ‪ .‬މިނަމާދާ ޢީދު‬
‫ނަމާދާ ދެމެދު ހުރި ފަރަޤަކީ އާދައިގެ ބާ ހެދުމަކު މިނަމާދަށް ނިކުތުމާއި‪ ،‬މިނަމާދުގެ‬
‫ޚުޠުބާއަށް ފަހު ރިދާ އަނބުރައިލުމެވެ‪ .‬ފަހެ މިޙަދީޘުގައި ޚުޠުބާ ނަފީކޮށްފައި އެވަނީ‬
‫މީސްތަކުން ޚުޠުބާ ކިޔައި އުޅޭ ގޮތެވެ‪ .‬ފަހެ މިނަމާދުގައި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޚުޠުބާ‬
‫ދެއްވިކަން ސާބިތުވެގެންވެއެވެ‪ .‬ބައެއް ފަހަރު ނަމާދުގެ ކުރިންނެވެ‪ .‬ނަމާދުގެ ކުރިން‬
‫ޚުޠުބާ ދެއްވިކަން ޞަރީޙަ ނައްޞުން ސާބިތުވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް ފަހަރު ނަމާދުގެ‬
‫ފަހުންނެވެ‪ .‬އެއީ ޢީދު ނަމާދު ފަދައިންނެވެ‪ .‬ފަހެ މިނަމާދުގައި ސޫރަތުލް ފާތިޙާއަށް ފަހު‬
‫ކޮންމެ ސޫރަތެއް ކިޔެވިޔަސް ފުދޭނެއެވެ‪ .‬އަޢުލާ ސޫރަތާއި‪ ،‬ޣާޝިޔަތު ސޫރަތް‬
‫އަލްބާނީ‬ ‫ޝައިޚު‬ ‫ކަމަށް‬ ‫ޟަޢީފުވެގެންވާ‬ ‫ޙަދީޘް‬ ‫އައިސްފައިވާ‬ ‫ކިޔެވުމަށް‬
‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬އެކަމަކު އިމާމު ޙާކިމު މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު‬
‫ޢައްބާސް‪ ،‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އެދެ ސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވި ކަމަށް ރިވާކުރެއްވި ރިވާޔަތް‬
‫ޞައްޙަވެގެންވާ ކަމަށް ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ވާރޭ ނުވެހޭތާ ގިނަ ދުވަސްވެގެން މީސްތަކުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ‬
‫މިންބަރު ބެހެއްޓުމަށް‬ ‫)‪(1‬‬
‫އަރިހުގައި ޝަކުވާކޮށްފިއެވެ‪ .‬ފަހެ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬މުޞައްލާގައި‬
‫އަމުރުކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬ދެން މިންބަރު ބެހެއްޓިއްޖެއެވެ‪ .‬ދެން މީސްތަކުންނަށް އެތަނަށް‬
‫ނިކުތުމަށް ދުވަހަކާއި ވަގުތެއް ކަނޑައަޅުއްވައިފިއެވެ‪ .‬ފަހެ އިރުގެ އަލިކަން އުދަރެހުން‬
‫ފާޅުވީ ހިނދު އެކަލޭގެފާނު މުޞައްލާއަށް ނިކުމެ ވަޑައިގެންފިއެވެ‪ .‬ދެން މިންބަރު މަތީ‬
‫ފަހުގައި‬ ‫ޙަމްދުކުރެއްވުމަށް‬ ‫ﷲއަށް‬ ‫ވިދާޅުވެ‬ ‫ތަކުބީރު‬ ‫އިށީނދެވަޑައިގެން‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ހަމަކަށަވަރުން ތިޔަބައިމީހުން ވާރޭ ނުވެހިގެން ތިޔަބައިމީހުންގެ‬
‫ގެތަކަށް ޖެހިފައިވާ ތަދުމަޑުކަމުގެ ޝަކުވާކޮށްފީމުއެވެ‪ .‬އަދި ހަމަކަށަވަރުން ﷲއަށް‬

‫‪ (1‬މުޞައްލާއަކީ ޢީދު ނަމާދާއި‪ ،‬ކަށު ނަމާދާއި‪ ،‬އިސްތިސްޤާ ނަމާދު ފަދަ ނަމާދުތައް ކުރުމަށްޓަކައި‬
‫ތައްޔާރުކުރެވިފައި އޮންނަ މައިދާނެވެ‪ .‬އަދި މިނަމާދުތައް މިސްކިތުގައި ކުރުމަށް ވުރެ‪ ،‬ރަނގަޅީވެސް‬
‫އެމައިދާނުގައި ކުރުމެވެ‪.‬‬
‫‪215‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ތިޔަބައިމީހުން ދުޢާކުރުމަށް އެކަލާނގެ އަމުރުކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬އަދި އެކަލާނގެވަނީ‬

‫ތިޔަބައިމީހުންނަށް އިޖާބަކޮށްދެއްވާނެ ކަމަށް ވަޢުދުކުރައްވާފައެވެ‪ ".‬ދެން ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫"ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﷲِ ﺭ‪‬ﺏﹺّ ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﺎﻟﹶﻤ‪‬ﲔ‪ ،‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﺮ‪‬ﺣ‪‬ﻴﻢﹺ‪ ،‬ﻣ‪‬ﻠ‪‬ﻚ‪ ‬ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻡﹺ ﺍﻟﺪ‪‬ﻳﻦﹺ‪ ،‬ﻻﹶ ﺇﹺﻟﹶﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ ﻳ‪‬ﻔﹾﻌ‪‬ﻞﹸ ﻣ‪‬ﺎ ﻳ‪‬ﺮﹺﻳﺪ‪،‬‬
‫ﺍﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﺍﷲُ ﻻﹶ ﺇﹺﻟﹶﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﺍﻟﹾﻐ‪‬ﻨﹺﻲ‪ ‬ﻭ‪‬ﻧ‪‬ﺤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻔﹸﻘﹶﺮ‪‬ﺍﺀُ‪ ،‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺰﹺﻝﹾ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻨ‪‬ﺎ ﺍﻟﹾﻐ‪‬ﻴ‪‬ﺚﹶ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻞﹾ ﻣ‪‬ﺎ ﺃﹶﻧ‪‬ﺰ‪‬ﻟﹾﺖ‪‬‬
‫ﻟﹶﻨ‪‬ﺎ ﻗﹸﻮ‪‬ﺓﹰ ﻭ‪‬ﺑ‪‬ﻼﹶﻏﹰﺎ ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺣ‪‬ﲔﹴ" "އެންމެހާ ޙަމްދެއް ލިބިވޮޑިގެންވަނީ ޢާލަމްތަކުގެ ވެރި‬
‫ﷲއަށެވެ‪ .‬އެކަލާނގެއީ އެކަލާނގެ ރަޙުމަތްފުޅު ދުނިޔޭގައި ހުރިހާ މަޚުލޫޤުންގެ މައްޗަށް‬
‫ޚާއްޞަވެގެންވާ‬ ‫މުއުމިނުންނަށް‬ ‫ހަމައެކަނި‬ ‫ޤިޔާމަތްދުވަހު‬ ‫އަދި‬ ‫ތަނަވަސްވެގެންވާ‬
‫މެނުވީ‬ ‫ﷲ‬ ‫ރަސްކަލާއެވެ‪.‬‬ ‫ދުވަހުގެ‬ ‫ޤިޔާމަތް‬ ‫އެކަލާނގެއީ‬ ‫ރަސްކަލާނގެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލާނގެ‬ ‫ނުވެއެވެ‪.‬‬ ‫އިލާހަކު‬ ‫އެއްވެސް‬ ‫އެހެން‬ ‫ޙައްޤުވެގެންވާ‬ ‫އަޅުކަންވެވުން‬
‫އެދިވޮޑިގަންނަވާ ގޮތަކަށް އެކަލާނގެ ކަންތައްކުރައްވައެވެ‪ .‬އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި‬
‫ރަސްކަލާކޮ! އިބަﷲއީ އިބަﷲ ފިޔަވައި އަޅުކަންވެވުން ޙައްޤުވެގެންވާ އެހެން އެއްވެސް‬
‫ރަސްކަލާނގެއެވެ‪.‬‬ ‫ފުދިވޮޑިގެންވާ‬ ‫އީ‬ ‫އިބަﷲ‬ ‫ރަސްކަލާނގެއެވެ‪.‬‬ ‫ނުވާ‬ ‫އިލާހަކު‬
‫ފަޤީރުންނަކީ އަޅަމެންނެވެ‪ .‬އަޅަމެންގެ މައްޗަށް ވާރޭ ވެއްސަވާނދޭވެ! އަދި އަޅަމެންނަށް‬
‫ވެއްސެވި ވާރޭ އަޅަމެންނަށް ބާރެއް ކަމުގައާއި‪ ،‬މުއްދަތަކަށް ފޯރައިފަނިވި އެއްޗެއް‬
‫ކަމުގައި ލައްވާނދޭވެ!" ދެން އެކަލޭގެފާނުގެ ދެއަތްޕުޅު އުފުއްލެވިއެވެ‪ .‬އަދި ދުޢާފުޅު‬
‫ކުރައްވަމުން ގެންދެވިއެވެ‪ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ކިހިލިފަތިފުޅުގެ ދޮންކަން ފެނިއްޖައުމަށް‬
‫ބުރަކަށިފުޅު‬ ‫ދިމާއަށް‬ ‫މީސްތަކުންނާ‬ ‫ދެން‬ ‫އުފުއްލެވިއެވެ‪.‬‬ ‫އަތްޕުޅު‬ ‫ދާންދެން‬
‫ރިދާކޮޅުވެސް‬ ‫ހުންނަވައި‬ ‫އުފުއްލަވައިގެން‬ ‫އަތްޕުޅު‬ ‫އަދި‬ ‫އަނބުރައިލައްވައިފިއެވެ‪.‬‬
‫އަނބުރައިލައްވައިފިއެވެ‪) .‬އެބަހީ ކަނާތު ކޮނޑުފުޅުގައި އޮތް ފަރާތް ވާތު ކޮނޑުފުޅު‬
‫މައްޗަށް‬ ‫ކޮނޑުފުޅު‬ ‫ކަނާތު‬ ‫ފަރާތް‬ ‫އޮތް‬ ‫ކޮނޑުފުޅުގައި‬ ‫ވާތު‬ ‫އަދި‬ ‫މައްޗަށް‬
‫ލައްވައިފިއެވެ‪ (.‬ދެން މީސްތަކުންނާ ދިމާއަށް ކުރިމަތިފުޅުލައްވައިފިއެވެ‪ .‬އަދި މިންބަރު‬
‫މަތިން ފައިބައިވަޑައިގެން )މީސްތަކުންނާގެން( ދެރަކުޢަތް ކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ‬
‫އުޑު މައްޗަށް ވިލާއެއް ނަންގަވައިފިއެވެ‪ .‬ދެން ވިދާފައި ގުގުރަން ފަށައިފިއެވެ‪ .‬ދެން‬
‫ﷲގެ އިޒުނަފުޅުން ވާރޭ ވެހެން ފަށައިފިއެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނަށް މިސްކިތާ ހަމައަށް‬
‫ފަހެ‬ ‫ފަށައިފިއެވެ‪.‬‬ ‫ދެމެން‬ ‫ފެންގަނޑު‬ ‫މަގުމަތީ‬ ‫އުޅުއްވަނިކޮށް‬ ‫ވަޑައިނުގެންނެވި‬
‫‪216‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މީސްތަކުން އަވަސް އަވަހަށް ގެތަކަށް ވަންނަ ތަން އެކަލޭގެފާނަށް ފެނިވަޑައިގަތް ހިނދު‬

‫އެކަލޭގެފާނުގެ ކޮލުދަތްޕުޅު ފާޅުވެއްޖައުމަށް ދާންދެން ހިނިވަރުނަކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻥﱠ ﺍﷲَ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﻛﹸﻞﹺّ ﺷ‪‬ﻰ‪‬ﺀٍ ﻗﹶﺪ‪‬ﻳﺮ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﻧﹺّﻲ ﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪ ‬ﻭ‪‬ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻟﹸﻪ‪"‬‬
‫"ހަމަކަށަވަރުން ﷲ ހުރިހާ ކަމެއްގެ މައްޗަށް ކުޅަދުންވަންތަވެ ވޮޑިގެންވާ ކަމަށާއި‪،‬‬
‫ހެކިވެ‬ ‫ރަސޫލާކަމަށް‬ ‫އެކަލާނގެ‬ ‫އަޅާކަމަށާއި‪،‬‬ ‫އެކަލާނގެ‬ ‫ތިމަންކަލޭގެފާނީ‬
‫)‪(1‬‬
‫ވަޑައިގަންނަވަމެވެ‪".‬‬
‫ކިޔެވުމަކީ‬ ‫އަޑުހަރުކޮށް‬ ‫މީހާ‬ ‫އިމާމު‬ ‫ނަމާދުގައި‬ ‫އިސްތިސްޤާ‬ ‫ފަހެ‬
‫މުސްތަޙައްބުވެގެންވާ ކަމެކެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޒައިދުގެ ކިބައިން‬
‫އިސްތިސްޤާ‬ ‫"ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ނަމާދުކުރައްވަން ނިކުމެވަޑައިގަތް ދުވަހު އަހުރެން އެކަލޭގެފާނު ދެކުނީމެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫ޤިބުލައަށް‬ ‫އަނބުރާލައްވައި‬ ‫ބުރަކަށިފުޅު‬ ‫ދިމާއަށް‬ ‫މީސްތަކުންނާ‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬
‫ރިދާކޮޅު‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫ދެން‬ ‫ދުޢާކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ހުންނަވައި‬ ‫ކުރިމަތިލައްވައިގެން‬
‫އަނބުރައިލެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން ދެރަކުޢަތްކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި ދެރަކުޢަތުގައި އަޑުހަރުކޮށް‬
‫)‪(2‬‬
‫ކިޔަވައި ވިދާޅުވިއެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ އިސްތިސްޤާ ނަމާދުގައި ޚުޠުބާގެ ފަހުން‪ ،‬ދުޢާކޮށް ނިމުމަށް ފަހު އިމާމު‬
‫މީހާއާއި‪ ،‬މައުމޫމުން ރިދާތައް އަނބުރައިލުން މުސްތަޙައްބުވެގެންވެއެވެ‪ .‬ރިދާ ނެތްނަމަ‬
‫ބޮލުގައި އޮންނަ ފަގުޑި ނުވަތަ ރުމާ ނުވަތަ ތާކިހާ އަނބުރައިލުންވެސް ފުދޭނެއެވެ‪ .‬އެއީ‬
‫ކަނާތްފަރާތް ވާތްފަރާތަށް އަދި ވާތްފަރާތް ކަނާތްފަރާތަށް ބަދަލުކޮށްލުމެވެ‪ .‬އަދި އެއީ‬
‫ފާގަތިކަމަށް‬ ‫ތަދުމަޑުކަން‬ ‫ޖެހިފައިވާ‬ ‫ނުވެހިގެން‬ ‫ވާރޭ‬ ‫އެބަހީ‬ ‫ފާލެކެވެ‪.‬‬ ‫ރިވެތި‬
‫ބަދަލުކޮށްދެއްވުމަށް ކުރެވޭ އިޝާރާތެކެވެ‪ .‬ދެންފަހެ އަންހެނުންވެސް އެކަނބަލުންގެ‬
‫ޢައުރަ ގުނަވަނެއް ފާޅުވެދާނެކަމުގެ ބިރު ނެތްނަމަ އެކަން ކުރުން ރަނގަޅެވެ‪.‬‬
‫އިސްތިސްޤާގެ ތަފާތު ދުޢާތައް ވާރިދުވެގެން އައިސްފައިވެއެވެ‪ .‬އޭގެތެރެއިން‬
‫ބައެއް ދުޢާ މިތާނގައި ބަޔާންކުރަމެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޖާބިރުގެފާނުގެ ކިބައިން‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ ﻭﺣﺴ‪‬ﻨﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‪ .‬ﻭﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ ﻭﱂ ﻳﺬﻛﺮ ﺍﳉﻬﺮ ﺑﺎﻟﻘﺮﺍﺀﺓ‪.‬‬
‫‪217‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ވާރޭ ނުވެހުމުގެ ސަބަބުން އެކަމާ ހިތާމަކޮށް‬

‫ރޮމުން އަންހެނުންތައް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ އަރިހަށް އައެވެ‪ .‬ދެން އެކަލޭގެފާނު މިފަދައިން‬
‫ދުޢާކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﺳ‪‬ﻘ‪‬ﻨﺎﹶ ﻏﹶﻴ‪‬ﺜﺎﹰ ﻣ‪‬ﻐ‪‬ﻴ‪‬ﺜﺎﹰ ﻣ‪‬ﺮﹺﻳ‪‬ﺌﺎﹰ ﻣ‪‬ﺮﹺﻳ‪‬ﻌﺎﹰ‪ ،‬ﻧﺎﹶﻓ‪‬ﻌﺎﹰ ﻏﹶﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﺿﺎﹶﺭﹴّ‪ ،‬ﻋﺎﹶﺟﹺﻼﹰ ﻏﹶﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﺁﺟﹺﻞﹴ"‬
‫"އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! އަޅަމެންނަށް އެހީވެދޭ‪ ،‬އަޅަމެން އުފާކުރުވައި‪،‬‬
‫ހިތްހަމަޖައްސުވައިދޭ‪ ،‬އަޅަމެންގެ ދަނޑުބިންތަކަށް އާރޯކަން ގެނެސްދޭ‪ ،‬އަޅަމެންނަށް‬
‫ވެހުން ލަސްނުވާ‪ ،‬އަވަހަށްވެހޭ ވާރޭއަކުން އަޅަމެންނަށް‬ ‫ފައިދާދޭ‪ ،‬ގެއްލުމެއް ނުދޭ‪،‬‬
‫)‪(1‬‬
‫ފެންދެއްވާނދޭވެ!"‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަނަސްގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ހުކުރު ޚުޠުބާދެއްވަން ހުންނަވަނިކޮށް މީހަކު‬
‫)ދަނޑުތަކާއި‪،‬‬ ‫މުދާތައް‬ ‫ރަސޫލާއެވެ!‬ ‫ﷲގެ‬ ‫އޭ‬ ‫ދަންނަވައިފިއެވެ‪.‬‬ ‫އައިސް‬
‫ﷲ‬ ‫ކެނޑިއްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫ވަސީލަތެއް‬ ‫ހުރިހާ‬ ‫އަދި‬ ‫ހަލާކުވެއްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫ނަޢަމްސޫފިތައް(‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ދެން‬ ‫ދުޢާކޮށްދެއްވާށެވެ‪.‬‬ ‫ވެއްސަވައިދެއްވައިތޯ‬ ‫ވާރޭ‬ ‫އަހުރެމެންނަށް‬
‫ދެއަތްޕުޅު އުފުއްލަވައި މިފަދައިން ދުޢާކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺃﹶﻏ‪‬ﺜﹾﻨﺎﹶ‪ ،‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺃﹶﻏ‪‬ﺜﹾﻨﺎﹶ‪ ،‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪‬‬
‫ﺃﹶﻏ‪‬ﺜﹾﻨﺎﹶ" "އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! އަޅަމެންނަށް ވާރޭ ވެއްސަވާނދޭވެ! އޭ‬
‫ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! އަޅަމެންނަށް ވާރޭ ވެއްސަވާނދޭވެ! އޭ ހައްދަވާ‬
‫އަނަސްގެފާނު‬ ‫ވެއްސަވާނދޭވެ!"‬ ‫ވާރޭ‬ ‫އަޅަމެންނަށް‬ ‫ރަސްކަލާކޮ!‬ ‫ބޮޑުކުރެއްވި‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﷲ ގަންދީ ބުނަމެވެ‪ .‬އޭރު އުޑު މަތީ ވިލާކޮޅެއްވެސް އަދި ފުސްކޮޅެއްވެސް‬
‫ފެންނާކަށް ނެތެވެ‪ .‬އަދި އަހުރެމެންނާ ފަރުބަދައާ ދެމެދު އެއްވެސް ގެއެއްވެސް އޭރުގައި‬
‫ނެތެވެ‪ .‬ފަހެ ފަރުބަދައާ ދިމާއިން އައްޑަނައެއް ވަރުގެ ވިލާކޮޅެއް ފާޅުވެއްޖެއެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫ދެން‬ ‫ފެތުރިގެންފިއެވެ‪.‬‬ ‫އެވިލާކޮޅު‬ ‫ހިނދު‬ ‫އެރި‬ ‫އެވިލާކޮޅު‬ ‫މެދަށް‬ ‫އުޑުގެ‬
‫ވާރޭވެހިގެންފިއެވެ‪ .‬ފަހެ ﷲ ގަންދީ ބުނަމެވެ‪ .‬އެއް ހަފްތާ ވަންދެން އިރު އަހުރެމެން‬
‫ނުދެކެމެވެ‪ .‬ދެން އަނެއް ހަފްތާގެ ހުކުރު ދުވަހު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ހުކުރު ޚުޠުބާދެއްވަން‬
‫ހުންނަވަނިކޮށް މީހަކު އައިސް ދަންނަވައިފިއެވެ‪ .‬އޭ ﷲގެ ރަސޫލާއެވެ! މުދާތައް‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪218‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ވަސީލަތެއް‬ ‫ހުރިހާ‬ ‫އަދި‬ ‫ހަލާކުވެއްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫ނަޢަމްސޫފިތައް(‬ ‫)ދަނޑުތަކާއި‪،‬‬

‫ދެން‬ ‫ދުޢާކޮށްދެއްވާށެވެ‪.‬‬ ‫ﷲއަށް‬ ‫ހުއްޓުވައިދެއްވުމަށް‬ ‫ވާރޭ‬ ‫ފަހެ‬ ‫ކެނޑިއްޖެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ދެއަތްޕުޅު އުފުއްލަވައި މިފަދައިން ދުޢާކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺣ‪‬ﻮ‪‬ﺍﻟﹶﻴ‪‬ﻨﺎﹶ ﻭ‪‬ﻻﹶ‬
‫ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻨﺎﹶ‪ .‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻵﻛﹶﺎﻡﹺ ﻭ‪‬ﺍﻟﻈ‪ّ‬ﺮ‪‬ﺍﺏﹺ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺑ‪‬ﻄﹸﻮ‪‬ﻥ‪ ‬ﺍﻷَﻭ‪‬ﺩ‪‬ﻳ‪‬ﺔ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻨﺎﹶﺑﹺﺖ‪ ‬ﺍﻟﺸ‪‬ﺠ‪‬ﺮﹺ" "އޭ ހައްދަވާ‬
‫ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! އަޅަމެންގެ ވަށައިގެންވާ ތަންތަނަށް ވެއްސަވާނދޭވެ! އަދި‬
‫އަޅަމެންގެ މައްޗަށް )މިހާރު( ނުވެއްސަވާނދޭވެ! އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ!‬
‫އުސްބިންތަކަށާއި‪ ،‬ފަރުބަދަތަކަށާއި‪ ،‬ވާދީތަކުގެ މެދުގައިވާ އަޑިގުޑަން ތަންތަނަށާއި އަދި‬
‫ފަހެ އިސްތިސްޤާއަށް ނަމާދެއް ނުކޮށް‪ ،‬ހުކުރު‬ ‫)‪(1‬‬
‫ގަސްފަޅާ ތަންތަނަށް ވެއްސަވާނދޭވެ!"‬
‫ޚުޠުބާގައި ދުޢާކުރިޔަސް ފުދިގެންވާކަން މިޙަދީޘުން ސާބިތުވެއެވެ‪ .‬އަދި ވާރޭ ހުއްޓުވަން‬
‫ކިޔާ ދުޢާވެސް މިޙަދީޘުން އެނގިއްޖެއެވެ‪.‬‬
‫ކިބައިން‬ ‫ކާފާފުޅުގެ‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫ޝުޢައިބު‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢަމްރު‬ ‫އަދި‬
‫ރިވާކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނުގެ ކާފާފުޅު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ވާރޭ ވެއްސެވުމަށް‬
‫ﷲގެ ޙަޟްރަތުން އެދިވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު މިފަދައިން ދުޢާކުރައްވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪.‬‬
‫"ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﺳ‪‬ﻖﹺ ﻋ‪‬ﺒﺎﹶﺩ‪‬ﻙ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺑ‪‬ﻬﺎﹶﺋ‪‬ﻤ‪‬ﻚ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﻧ‪‬ﺸ‪‬ﺮ‪ ‬ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺘ‪‬ﻚ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﺣ‪‬ﻲﹺ ﺑ‪‬ﻠﹶﺪ‪‬ﻙ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻴﹺّﺖ‪" "‬އޭ ހައްދަވާ‬
‫ފެން‬ ‫ހައިވާނުންތަކަށް‬ ‫އަޅުތަކުންނަށާއި‪،‬‬ ‫އިބަﷲގެ‬ ‫ރަސްކަލާކޮ!‬ ‫ބޮޑުކުރެއްވި‬
‫ދެއްވާނދޭވެ! އަދި އިބަﷲގެ ﺭﲪﺔ ފަތުރައިލައްވާނދޭވެ! އަދި އިބަﷲގެ މަރުވެފައިވާ‬
‫)‪(2‬‬
‫ރަށް ދިރުއްވާނދޭވެ!"‬
‫އިސްތިސްޤާ ނަމާދުގައި ޚުޠުބާގެ ފަހުން ދުޢާކުރާ އިރު ދެއަތްތިލައިގެ‬
‫ބުރަކަށިފުށް އުޑާ ދިމާއަށް އެބަހީ މައްޗަށް އަދި ބަނޑުފުށް ތިރިއަށް ބެހެއްޓުން އެބަހީ‬
‫ޢާއްމުކޮށް ދުޢާކުރާ އިރު ދެއަތްތިލަ ބަހައްޓާ ގޮތާ އިދިކޮޅަށް ބެހެއްޓުން މުސްތަޙައްބު‬
‫ވެގެންވެއެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަނަސްގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އިސްތިސްޤާއަށް‬ ‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫"ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺎﻟﻚ ﰲ ﺍﳌﻮﻃﺈ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺣﺴ‪‬ﻨﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪219‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އުޑަށް‬ ‫ބުރަކަށިފުށުން‬ ‫ދެއަތްޕުޅުގެ‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫ފަހެ‬ ‫ދުޢާކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬

‫ފަހެ ބައެއް ޢިލްމުވެރިން މިޙަދީޘް ތައުވީލު ކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫އިޝާރާތްކުރެއްވިއެވެ‪".‬‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬މިބަސްފުޅުގެ މާނައަކީ އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫އިމާމު ﺍﻟﻄ‪ّ‬ﻴﺒﹺﻲ‪ - ‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪-‬‬
‫ކިހިލިފަތިފުޅުގެ ދޮންކަން ފެނިއްޖައުމަށް ދާންދެން އެކަލޭގެފާނު އަތްޕުޅު އުފުއްލެވިއެވެ‪.‬‬
‫އަދި އުފުއްލެވި ވަރުންގޮސް އަތްޕުޅުގެ ބުރަކަށިފުށް މައްޗަށްވެ‪ ،‬އަދި ބަނޑުފުށް‬
‫)‪(2‬‬
‫ތިރިއަށްވާ ގޮތަށް ވީއެވެ‪".‬‬

‫ތިލާ ަވ ުތ ެގ ަ‬
‫ސޖި ަދ‬
‫ފަހެ ތިލާވަތުގެ ސަޖިދަ ހިމެނޭ އާޔަތެއް ކިޔަވައިފި މީހާ ނުވަތަ އަޑުއަހައިފި‬
‫މީހާ ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ކިޔާ ސަޖިދައަށް ދިޔުމާއި ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ކިޔާ ސަޖިދައިން ތެދުވުން މުސްތަޙައްބު‬
‫ވެގެންވެއެވެ‪ .‬ފަހެ އައްތަޙިއްޔާތު ކިޔާކަށް އަދި ސަލާމްދޭކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢުމަރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އަހުރެމެންގެ ގާތުގައި ޤުރުއާން ކިޔަވައި ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫ވިދާޅުވެ‬ ‫އޭ‬ ‫ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪‬‬ ‫ﺍﷲُ‬ ‫ހިނދު‬ ‫ހަމަވެވަޑައިގަންނަވާ‬ ‫އަރައި‬ ‫ސަޖިދަވަޅަކާ‬
‫އަދި ޙަސަނުލްބަޞަރީ‬ ‫)‪(3‬‬
‫ސަޖިދަކުރައްވައެވެ‪ .‬އަދި އަހުރެމެންވެސް ސަޖިދަކުރަމުއެވެ‪".‬‬
‫‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪ -‬ގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ސަޖިދަވަޅެއް‬
‫ހިމެނޭ އާޔަތެއް ތިބާ ކިޔަވައިފިނަމަ ފަހެ ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ކިޔާ ސަޖިދަކުރާށެވެ‪ .‬އަދި ތިބާ‬
‫)‪(4‬‬
‫ސަޖިދައިން ތެދުވާ ހިނދު ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ކިޔާށެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ :‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ‬
‫ސޖި ަދއިގެ މާތް ަކ ް‬
‫ަ‬ ‫ތިލާ ަވތުގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﻋﻮﻥ ﺍﳌﻌﺒﻮﺩ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ‪.‬‬
‫‪220‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫"ﺇﹺﺫﹶﺍ ﻗﹶﺮ‪‬ﺃﹶ ﺍﺑ‪‬ﻦ‪ ‬ﺁﺩ‪‬ﻡ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪‬ﺓﹶ ﺍﻋ‪‬ﺘ‪‬ﺰ‪‬ﻝﹶ ﺍﻟﺸ‪‬ﻴ‪‬ﻄﹶﺎﻥﹸ ﻳ‪‬ﺒ‪‬ﻜ‪‬ﻲ ﻳ‪‬ﻘﹸﻮﻝﹸ‪ :‬ﻳ‪‬ﺎ ﻭ‪‬ﻳ‪‬ﻠﹶﻪ‪ ‬ﺃﹸﻣ‪‬ﺮ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﺴ‪‬ﺠ‪‬ﻮﺩ‪ ‬ﻓﹶﺴ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪ ‬ﻓﹶﻠﹶﻪ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އާދަމުގެ ދަރިޔާ ސަޖިދައިގެ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻨ‪‬ﺔﹸ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹸﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺕ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﺴ‪‬ﺠ‪‬ﻮﺩ‪ ‬ﻓﹶﻌ‪‬ﺼ‪‬ﻴ‪‬ﺖ‪ ‬ﻓﹶﻠ‪‬ﻲ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺭ‪"‬‬
‫އާޔަތެއް ކިޔަވާ ހިނދު‪ ،‬ޝައިޠާނާ ރޮމުން ރޮމުން‪ ،‬ދުރަށް ޖެހިލައިފައި ބުނެއެވެ‪ .‬ހުރި‬
‫އޭނާ‬ ‫އަމުރުކުރެވުމުން‪،‬‬ ‫ސަޖިދަކުރުމަށް‬ ‫އޭނާއަށް‬ ‫ބޮޑުކަމާއެވެ!‬ ‫ހަލާކެއްގެ‬
‫ސަޖިދަކުރިއެވެ‪ .‬ފަހެ އޭނާއަށް ސުވަރުގެ ލިބުނެވެ‪ .‬އަދި އަހުރެންނަށް ސަޖިދަކުރުމަށް‬
‫އަމުރުކުރެވުމުން‪ ،‬އަހުރެން އުރެދުނީމެވެ‪ .‬ފަހެ އަހުރެންނަށް ވަނީ ނަރަކައެވެ‪".‬‬
‫ދއިގެ ުޙކުމް‪ :‬ފަހެ ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ދެކިވަޑައިގަންނަވާ‬ ‫ތިލާ ަވތުގެ ަ‬
‫ސޖި ަ‬
‫ގޮތުގައި ތިލާވަތުގެ ސަޖިދަކުރުމަކީ ކިޔަވާ މީހާއަށްވެސް އަދި އަޑުއަހާ މީހާއަށްވެސް‬
‫ސުންނަތެކެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢުމަރުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫"ހުކުރު ދުވަހަކު އެކަލޭގެފާނު މިންބަރު މަތީ ނަޙުލު ސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ސަޖިދަވަޅާ އަރައި ހަމަވެ ވަޑައިގެންނެވި ހިނދު މިންބަރު މަތިން ފައިބައިވަޑައިގަންނަވާ‬
‫އައި‬ ‫ޖެހިގެން‬ ‫ސަޖިދަކޮށްފިއެވެ‪.‬‬ ‫މީސްތަކުންވެސް‬ ‫އަދި‬ ‫ސަޖިދަކުރައްވައިފިއެވެ‪.‬‬
‫ހުކުރުގައިވެސް އެކަލޭގެފާނު މިންބަރު މަތީ ހަމަ އެސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވެއްޖެއެވެ‪.‬‬
‫އަދި ސަޖިދަވަޅާ އަރައި ހަމަވެ ވަޑައިގެންނެވި ހިނދު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އޭ މީސްތަކުންނޭވެ!‬
‫އަހުރެމެން ސަޖިދަވަޅުތައް ފަހަނަޅައި ދަމުއެވެ‪ .‬ފަހެ ސަޖިދަކޮށްފި މީހާ ރަނގަޅަށް‬
‫ކަންތައްކޮށްފިއެވެ‪ .‬އަދި ސަޖިދަ ނުކުރި މީހާގެ މައްޗަށް ފާފައެއްވެސް ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫)‪(2‬‬
‫އެފަހަރު ޢުމަރުގެފާނުވެސް ސަޖިދައެއް ނުކުރައްވައެވެ‪".‬‬
‫އ‪ :‬ޤުރުއާނުގައި ފަނަރަ ސަޖިދަވަޅު އައިސްފައިވެއެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫ސޖި ަދ ަވޅު ަތ ް‬
‫ަ‬
‫ސަޖިދަވަޅުތައް ހިމެނޭ އާޔަތްތައް ތިރީގައި މިބަޔާންކުރަނީއެވެ‪.‬‬
‫‪ÎÍ Ì Ë Ê‬‬ ‫‪É È Ç Æ Å [ -1‬‬
‫‪) ZÐÏ‬ﺍﻷﻋﺮﺍﻑ‪ (٢٠٦ :‬މާނައީ‪" :‬ހަމަކަށަވަރުން ކަލޭގެފާނުގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެ‬
‫އަޅުކަންކުރުމަށް‬ ‫އެކަލާނގެއަށް‬ ‫)މަލާއިކަތުން(‬ ‫ބޭކަލުން‬ ‫ތިއްބެވި‬ ‫ޙަޟްރަތުގައި‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪221‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ކިބުރުވެރިވެ ވަޑައިނުގަންނަވަތެވެ‪ .‬އަދި އެކަލާނގެއަށް ތަސްބީޙަ ކިޔުއްވަތެވެ‪ .‬އަދި‬

‫ހަމައެކަނި އެކަލާނގެއަށް ސަޖިދަކުރައްވަތެވެ‪".‬‬
‫‪H G F E D C B A @ ? [ -2‬‬
‫‪) ZJI‬ﺍﻟﺮﻋﺪ‪ (١٥ :‬މާނައީ‪" :‬އަދި އުޑުތަކާއި ބިމުގައި ވާހައި ބަޔަކު ރުހުމުގައާއި‬
‫ނުރުހުމުގައި ހަމައެކަނި ﷲއަށް ސަޖިދަކުރެތެވެ‪ .‬އަދި އެބައިމީހުންގެ ހިޔަނިތައްވެސް‬
‫ހެނދުނާއި ހަވީރު އެކަލާނގެއަށް ސަޖިދަކުރެތެވެ‪".‬‬
‫‪¡  ~ } | { z y x w v u t [ -3‬‬
‫‪) Z « ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ ! ¢‬ﺍﻟﻨﺤﻞ‪ (٥٠ - ٤٩ :‬މާނައީ‪:‬‬
‫"އުޑުތަކާއި ބިމުގައި ވާހައި ދިރޭ އެއްޗެއް ހަމައެކަނި ﷲއަށް ސަޖިދަކުރެތެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އެބޭކަލުން‬ ‫އަދި‬ ‫ސަޖިދަކުރައްވަތެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލާނގެއަށް‬ ‫ހަމައެކަނި‬ ‫މަލާއިކަތުންވެސް‬
‫ވެރި‬ ‫އެބޭކަލުންގެ‬ ‫މަތީގައިވާ‪،‬‬ ‫އެބޭކަލުންގެ‬ ‫ވަޑައިނުގަންނަވަތެވެ‪.‬‬ ‫ކިބުރުވެރިވެ‬
‫އެބޭކަލުންނަށް‬ ‫އަދި‬ ‫ވަޑައިގަންނަވަތެވެ‪.‬‬ ‫ބިރުވެތިވެ‬ ‫ރަސްކަލާނގެއަށް‪ ،‬އެބޭކަލުން‬
‫އަމުރުކުރެއްވޭ ކަންތައް އެބޭކަލުން ކުރައްވަތެވެ‪".‬‬

‫‪E D C B A @ ? > = <; : 9 8 7 6 [ - 4‬‬

‫‪T S! Q P O N M L K J ! H G F‬‬
‫‪) ZXW V U‬ﺍﻹﺳﺮﺍﺀ‪ (١٠٩ - ١٠٧ :‬މާނައީ‪" :‬ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ‪.‬‬
‫ތިޔަބައިމީހުން އެޤުރުއާނަށް އީމާންވާށެވެ‪ .‬ނުވަތަ އީމާން ނުވާށެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން‬
‫އެޤުރުއާން ބަވައިލެއްވުމުގެ ކުރިން ޢިލްމު ދެވުނު މީހުން އެއުރެންގެ މައްޗަށް އެޤުރުއާން‬
‫ކިޔެވޭ ހިނދު މޫނުވަތަށް ސަޖިދައަށް ތިރިވެތެވެ‪ .‬އަދި ބުނެތެވެ‪ .‬އަހުރެމެންގެ ވެރި‬
‫ވެރި‬ ‫އަހުރެމެންގެ‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫ކަމާއެވެ!‬ ‫ހުސްޠާހިރުވަންތަ‬ ‫ރަސްކަލާނގެ‬
‫ރަސްކަލާނގެ ވަޢުދުފުޅު ފުރިހަމަވާނެކަން ކަށަވަރެވެ‪ .‬އަދި ރޮމުން މޫނުވަތަށް އެއުރެން‬
‫ސަޖިދައަށް ތިރިވެތެވެ‪ .‬އަދި އެޤުރުއާން އެއުރެންނަށް މަޑުމޮޅިކަން އިތުރުކޮށްދެއެވެ‪".‬‬

‫‪222‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫‪c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V [ -5‬‬
‫‪s r q p o n m l kj i h g f e d‬‬
‫‪) Z t‬ﻣﺮﱘ‪ (٥٨ :‬މާނައީ‪" :‬އެބޭކަލުންނަކީ )ނަބީބޭކަލުންނަކީ( ﷲ އެބަޔެއްގެ މައްޗަށް‬
‫ނިޢުމަތްލެއްވި ބޭކަލުންނެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންވަނީ އާދަމުގެފާނުގެ ދަރިފަސްކޮޅުންނެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ނޫޙުގެފާނާ އެކު )ނަވުގައި( ތިމަންﷲ އުފުއްލެވި މީހުންގެ ނަސްލުންނެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އިބްރާހީމުގެފާނާއި ޔަޢުޤޫބުގެފާނުގެ ދަރިފަސްކޮޅުންނެވެ‪ .‬އަދި ތިމަންﷲ އެބަޔަކަށް‬
‫ހިދާޔަތްދައްކަވައި ހޮއްވެވި ބޭކަލުންގެ ތެރެއިންނެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ މައްޗަށް ރަޙުމާނުގެ‬
‫އާޔަތްތައް ކިޔެވޭ ހިނދު ކީރިތިކުރައްވާ ޙާލު‪ ،‬ސަޖިދައަށް ވަޑައިގަނެތެވެ‪".‬‬
‫‪P O N M L K J I H G F E D C [ -6‬‬
‫‪` _ ^ ]\ [ Z Y XW V U T S R Q‬‬
‫‪) Z k j i h g f ed c b a‬ﺍﳊﺞ‪ (١٨ :‬މާނައީ‪" :‬ކަލޭގެފާނަށް ފެނިވަޑައި‬
‫ނުގަންނަވާހެއްޔެވެ؟ ހަމަކަށަވަރުން އުޑުތަކާއި ބިމުގައި ވާހައި ބަޔަކާއި‪ ،‬އިރާއި‪،‬‬
‫އަދި‬ ‫ޙައިވާނުތަކާއި‬ ‫ގަސްގަހާގެއްސާއި‪،‬‬ ‫ފަރުބަދަތަކާއި‪،‬‬ ‫ތަރިތަކާއި‪،‬‬ ‫ހަނދާއި‪،‬‬
‫މީސްތަކުން ކުރެ ގިނަބަޔަކު ﷲއަށް ސަޖިދަކުރެތެވެ‪ .‬އަދި ގިނަބައެއްގެ މައްޗަށް ޢަޛާބު‬
‫ޙައްޤުވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި ﷲ ނިކަމެތިކުރައްވައިފި މީހާ ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ އޭނާއަށް‬
‫ގޮތަށް‬ ‫އެދިވޮޑިގަންނަވާ‬ ‫ﷲ‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫ނުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ފަރާތެއް‬ ‫ޢިއްޒަތްދޭނެ‬
‫ކަންތައްކުރައްވައެވެ‪".‬‬
‫‪m l k j i h g f e [ -7‬‬

‫މާނައީ‪" :‬އޭ އީމާންވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ!‬ ‫‪) Zpo n‬ﺍﳊﺞ‪(٧٧ :‬‬

‫ތިޔަބައިމީހުން ރުކޫޢުކުރާށެވެ‪ .‬އަދި ސަޖިދަކުރާށެވެ‪ .‬އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރި‬
‫ރަސްކަލާނގެއަށް އަޅުކަންކުރާށެވެ‪ .‬އަދި ހެޔޮކަންތައްކުރާށެވެ‪ .‬އެއީ ތިޔަބައިމީހުންނަށް‬
‫ކާމިޔާބުވޭތޯއެވެ‪".‬‬

‫‪223‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫‪d c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X [ -8‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އެބައިމީހުންނަށް )މައްކާގެ މުޝްރިކުންނަށް(‬ ‫‪) Z‬ﺍﻟﻔﺮﻗﺎﻥ‪(٦٠ :‬‬ ‫‪e‬‬
‫ތިޔަބައިމީހުން ރަޙްމާނަށް ސަޖިދަކުރާށޭ ބުނެވޭ ހިނދު އެބައިމީހުން ބުނެތެވެ‪ .‬ރަޙުމާނަކީ‬
‫ކޮން އެއްޗެއްހެއްޔެވެ؟ ކަލޭގެފާނު އަހުރެމެންނަށް އަމުރުކުރާ އެއްޗަކަށް އަހުރެމެން‬
‫ސަޖިދަކުރާނެ ހެއްޔެވެ؟ އަދި އެބައިމީހުންނަށް ނަފުރަތްތެރިކަން އިތުރުވިއެވެ‪".‬‬
‫‪K J I H G F E D C B A @ ? [ -9‬‬
‫‪) Z V U T S R Q P O N‬ﺍﻟﻨﻤﻞ‪ (٢٦ - ٢٥ :‬މާނައީ‪:‬‬ ‫!‬ ‫‪L‬‬
‫")ހުދުހުދު ކިޔާ ދޫނި ބުންޏެވެ‪ (.‬އުޑުތަކާއި ބިމުގައި ފޮރުވިފައިވާ ތަކެތި ނެރުއްވާ އަދި‬
‫ﷲއަށް‬ ‫ދެނެވޮޑިގެންވާ‬ ‫ތަކެތި‬ ‫ފާޅުކުރާ‬ ‫ތަކެއްޗާއި‬ ‫ވަންހަނާކުރާ‬ ‫ތިޔަބައިމީހުން‬
‫އެބައިމީހުން )ސަބާގެ އަހުލުވެރިން( ސަޖިދަނުކުރަންވީ ކީއްވެހެއްޔެވެ!"‬
‫‪] \ [ Z Y X W V U T S [ -10‬‬
‫^ _ ` ‪) Zb a‬ﺍﻟﺴﺠﺪﺓ‪ (١٥ :‬މާނައީ‪" :‬ތިމަންﷲގެ އާޔަތްތަކަށް‬
‫ހިނދު‬ ‫ހަނދާންކޮށްދެވޭ‬ ‫އެބައިމީހުންނަށް‬ ‫އެއާޔަތްތައް‬ ‫ކަށަވަރީ‬ ‫އީމާންވާކަން‬
‫ސަޖިދައަށްދާ މީހުންނެވެ‪ .‬އަދި އެބައިމީހުންގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެއަށް ޙަމްދާއެކު‬
‫ތަސްބީޙަކިޔާ މީހުންނެވެ‪ .‬އަދި އެބައިމީހުން ބޮޑާނުވެތެވެ‪".‬‬

‫‪¥ ¤ £ ¢ ¡  ~} | { z y x w [ -11‬‬
‫¦ § ¨ © ‪¸ ¶ µ ´ ³ ² ±° ¯ ® ¬ « ª‬‬
‫‪) Z¼ » º ¹‬ﺹ‪ (٢٤ :‬މާނައީ‪)" :‬ދާވޫދުގެފާނުގެ އަރިހަށް ބަކަރިތަކެއްގެ‬
‫މައްސަލާގައި އިންސާފަށް އެދިގެން އައި މީހާއަށް( ދާވޫދުގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އޭނާގެ‬
‫ބަކަރިތަކާ ތިބާގެ ބަކަރި އެއްކޮށްލައި‪ ،‬ތިބާގެ ބަކަރި އަމިއްލަކުރުމަށް އޭނާ އެދުނު‬
‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫އަދި‬ ‫ކަށަވަރެވެ‪.‬‬ ‫އަނިޔާވެރިވެއްޖެކަން‬ ‫އޭނާ‬ ‫ތިބާއަށް‬ ‫އެދުމުން‬
‫ބައިވެރިވެގެން މަސައްކަތްކުރާ ގިނަބަޔަކު އެކަކު އަނެކަކަށް އަނިޔާވެރިވެއެވެ‪ .‬އެއީ‬

‫‪224‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އީމާންވެ ޞާލިޙު ޢަމަލުކުރި މީހުން ފިޔަވައެވެ‪ .‬އަދި އެމީހުން ވަރަށް މަދެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ކުރެއްވިކަން‬ ‫އިމްތިޙާނު‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ތިމަންﷲ‪،‬‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫ދާވޫދުގެފާނަށް‬
‫އިސްތިޣުފާރު‬ ‫ރަސްކަލާނގެއަށް‬ ‫ވެރި‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫ފަހެ‬ ‫އެނގިވަޑައިގެންފިއެވެ‪.‬‬
‫ކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬އަދި ސަޖިދައަށް ވަޑައިގެން ތައުބާވެ ވަޑައިގެންފިއެވެ‪".‬‬
‫‪² ± ° ¯ ®¬ « ª © ¨ § [ -12‬‬
‫‪¿¾!¼ » º ¹¸¶µ ´ ³‬‬
‫‪) Z Ê É È Ç Æ Å Ä Ã Â Á À‬ﻓﺼﻠﺖ‪(٣٨ - ٣٧ :‬‬
‫މާނައީ‪ " :‬ރޭގަނޑާއި‪ ،‬ދުވާލު އަދި އިރާއި‪ ،‬ހަނދު ހިމެނިގެންވަނީ ﷲގެ ކުޅަދުންވަންތަ‬
‫ސަޖިދަ‬ ‫ތިޔަބައިމީހުން‬ ‫ހަނދަށް‬ ‫އިރާއި‬ ‫ތެރެއިންނެވެ‪.‬‬ ‫ހެކިތަކުގެ‬ ‫ކަމުގެ‬
‫ތިޔަބައިމީހުން‬ ‫ފަރާތަށް‬ ‫ހެއްދެވި‬ ‫އެތަކެތި‬ ‫އަދިކިއެއްތަ!‬ ‫ނުކުރާހުށިކަމެވެ‪.‬‬
‫ސަޖިދަކުރާހުށިކަމެވެ‪ .‬އެއީ އެފަރާތަށް ތިޔަބައިމީހުން އަޅުކަންކުރާ ކަމުގައި ވާނަމައެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ އެބައިމީހުން )އެކަލާނގެއަށް ސަޖިދަކުރުމުން( ބޮޑާވެގެންފިނަމަ ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫ކަލޭގެފާނުގެ ވެރި ރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައި ތިއްބެވި ބޭކަލުން )މަލާއިކަތުން( ރެޔާއި‬
‫ދުވާލު އެކަލާނގެއަށް ތަސްބީޙަ ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬އަދި )އެކަންކުރެއްވުމުގައި( އެބޭކަލުން‬
‫ފޫހިވެ ވަޑައިނުގަންނަވަތެވެ‪".‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ފަހެ ﷲއަށް‬ ‫‪) Z z y x w [ -13‬ﺍﻟﻨﺠﻢ‪(٦٢ :‬‬
‫ތިޔަބައިމީހުން ސަޖިދަކުރާހުށިކަމެވެ‪ .‬އަދި )އެކަލާނގެއަށް( އަޅުކަންކުރާހުށިކަމެވެ‪".‬‬
‫‪) Z º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ [ -14‬ﺍﻻﻧﺸﻘﺎﻕ‪ (٢١ :‬މާނައީ‪:‬‬
‫"އަދި އެބައިމީހުންގެ )މައްކާގެ މުޝްރިކުންގެ( މައްޗަށް ޤުރުއާން ކިޔެވޭ ހިނދު‬
‫އެބައިމީހުން ސަޖިދައެއް ނުކުރެތެވެ‪".‬‬

‫‪) Z È Ç Æ Å Ä Ã [ -15‬ﺍﻟﻌﻠﻖ‪ (١٩ :‬މާނައީ‪" :‬ހަމަހިލާ‬

‫ކިޔަމަންތެރިވެ‬ ‫)އަބޫޖަހުލަށް(‬ ‫އޭނާއަށް‬ ‫ކަލޭގެފާނު‬ ‫ނުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫އެހެން‬

‫‪225‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ‪ .‬އަދި )ﷲއަށް( ކަލޭގެފާނު ސަޖިދަކުރައްވާށެވެ‪ .‬އަދި )އެކަލާނގެ‬

‫ޙަޟްރަތަށް( ކަލޭގެފާނު ކުއްތަންވެ ވަޑައިގަންނަވާށެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ މިބަޔާންކުރެވުނީ ސަޖިދަވަޅުތަކާއި އެއާޔަތްތަކުގެ މާނައެވެ‪.‬‬
‫އ‪ :‬ފަހެ ޖުމްހޫރު‬
‫ނ ަތ ްއ ަތ ް‬
‫ނވާ ަކ ް‬
‫ޝ ުރޠު ެވގެ ް‬
‫ަ‬ ‫ސޖި ަދކު ުރ ަމ ް‬
‫ށ‬ ‫ަ‬ ‫ތިލާ ަވތުގެ‬
‫ޢިލްމުވެރިން ނަމާދަށް ކަނޑައަޅުއްވާފައިވާ ޝަރުޠުތައް ތިލާވަތުގެ ސަޖިދައަށްވެސް‬
‫ޢައުރަ‬ ‫ކުރިމަތިލުމާއި‪،‬‬ ‫ޤިބުލައަށް‬ ‫ވުޟޫހުރުމާއި‪،‬‬ ‫އެއީ‬ ‫ކަނޑައަޅުއްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ނިވައިކުރުމާއި‪ ،‬ސަޖިދަކުރާތަން ޠާހިރުވުންފަދަ ކަންތަކެވެ‪ .‬އިމާމު ޝައުކާނީ ‪-‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪-‬‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ތިލާވަތުގެ ސަޖިދައާ ބެހޭގޮތުން އައިސްފައިވާ ޙަދީޘްތަކުގެ ތެރޭގައި‬
‫ސަޖިދަކުރާ މީހާގެ ކިބައިގައި ވުޟޫ ހުންނަން ޖެހޭކަމަށް ދަލީލުކުރާ އެއްވެސް ޙަދީޘެއް‬
‫އައިސްފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޤުރުއާން ކިޔަވާ ވިދާޅުވާ ތަނަށް‬
‫ޙާޟިރުވެވަޑައިގެން ތިއްބަވާ ޞަޙާބީން އެކަލޭގެފާނާ އެކުގައި ސަޖިދަކުރައްވަތެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އަމުރުކުރެއްވިކަން ސާބިތުވެގެން‬ ‫ވުޟޫކުރެއްވުމަށް‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫އެއިން ބޭކަލަކަށް‬
‫ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި އެހުރިހާ ބޭކަލުން ވުޟޫ މަތީ ތިއްބެވުން އެއީ ނާދިރު ކަމެކެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ކަމުގައިވިއެވެ‪.‬‬ ‫ސަޖިދަކުރައްވާ‬ ‫މުޝްރިކުން‬ ‫އެކު‬ ‫އެކަލޭގެފާނާ‬ ‫އެފަދައިން‬ ‫ހަމަ‬
‫އެބައިމީހުންނަކީ ވުޟޫ ޞައްޙަވެގެން ނުވާ ނަޖިސް ބައެކެވެ‪ .‬ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން އިމާމު‬
‫ބުޚާރީ‪ ،‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢުމަރުގެ ކިބައިން‪ ،‬އެކަލޭގެފާނު ވުޟޫ‬
‫އަބީ‬ ‫އިބުނު‬ ‫އިމާމު‬ ‫އަދި‬ ‫ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކަމަށް‬ ‫ސަޖިދަކުރައްވާ‬ ‫ނެތި‬
‫ޝައިބާވެސް އެކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިން އެގޮތަށް ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬ފަހެ އިމާމު‬
‫ބައިހަޤީ‪ ،‬އެކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާކުރައްވާފައިވާ ބަސްފުޅު ދަންނައެވެ‪" .‬އެއްވެސް‬
‫މީހަކު ޠާހިރުވެ ހުންނަ ޙާލު‪ ،‬މެނުވީ ސަޖިދަ ނުކުރާހުށިކަމެވެ‪ ".‬ޙާފިޡު އިބުނު ޙަޖަރު‬
‫މިބަސްފުޅު ޞައްޙަކުރެއްވުމަށް ފަހުގައި ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އެޠަހާރަތުގެ މުރާދަކީ ބޮޑު‬
‫ޙަދަޘުން ޠާހިރުވުމެވެ‪ .‬ނުވަތަ ވުޟުކުރުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވުމެވެ‪ .‬އަދި ފޭރާން‬
‫ޠާހިރުވުމަށް އަދި ސަޖިދަކުރާ ތަން ޠާހިރުވުމަށް ދަލީލުކުރާ އެއްވެސް ޙަދީޘެއްވެސް‬
‫ކުރިމަތިލުން‬ ‫ޤިބުލައަށް‬ ‫ނިވައިކުރުމާއި‬ ‫ޢައުރަ‬ ‫ދެންފަހެ‬ ‫ނުވެއެވެ‪.‬‬ ‫އައިސްފައެއް‬
‫އިއްތިފާޤުވެ‬ ‫ޢިލްމުވެރިން‬ ‫މިދެކަމަށް‬ ‫ގޮތުގައި‬ ‫ބުނެވޭ‬ ‫ފަހެ‬ ‫ދަންނައެވެ‪.‬‬
‫‪226‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪ .‬ޙާފިޡު އިބުނު ޙަޖަރު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ވުޟޫ ނެތި ސަޖިދަކުރުން‬

‫ހުއްދަވެގެންވާ ކަމަށް ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢުމަރާ އިއްތިފާޤުވެފައިވަނީ ހަމައެކަނި އިމާމު‬
‫ޝަޢުބީއެވެ‪ .‬ފަހެ އިބުނު އަބީ ޝައިބާ‪ ،‬އަބޫ ޢަބްދުއްރަޙްމާނު އައްސުލަމީގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ސަޖިދައިގެ އާޔަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވެ ވުޟޫ ނެތި އަދި‬
‫ހިނގައިފައި‬ ‫އަދި‬ ‫ސަޖިދަކުރައްވައެވެ‪.‬‬ ‫ނުލައްވައި‬ ‫ކުރިމަތި‬ ‫ޤިބުލައަށްވެސް‬
‫)‪(1‬‬
‫ވަޑައިގަންނަވަމުން އިޝާރާތުން ސަޖިދަކުރައްވައެވެ‪".‬‬
‫ފޭރާން‬ ‫ހުރުމާއި‪،‬‬ ‫ވުޟޫ‬ ‫ސަޖިދަކުރުމަށް‬ ‫ތިލާވަތުގެ‬ ‫ދަންނައެވެ‪.‬‬
‫ޠާހިރުވުމާއި‪ ،‬ސަޖިދަކުރާ ތަން ޠާހިރުވެގެންވުމާއި‪ ،‬ޤިބުލައަށް ކުރިމަތިލުމާ މިހުރިހާ‬
‫ކަމަކީ މުސްތަޙައްބުވެގެންވާ ކަންތައްތަކެވެ‪.‬‬
‫ދޢާ‪ :‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ‬
‫ދ ަގ ިއ ކި ާޔ ު‬ ‫ތިލާ ަވ ުތ ެގ ަ‬
‫ސޖި ާ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ތިލާވަތުގެ ސަޖިދާގައި‬
‫ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪" .‬ﺳ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪ ‬ﻭ‪‬ﺟ‪‬ﻬﹺﻲ‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﱠﺬ‪‬ﻱ‪ ‬ﺧ‪‬ﻠﹶﻘﹶﻪ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺷ‪‬ﻖ‪ ‬ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﺑ‪‬ﺼ‪‬ﺮ‪‬ﻩ‪ ‬ﺑﹺﺤ‪‬ﻮ‪‬ﻟ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﻗﹸﻮ‪‬ﺗ‪‬ﻪ‪،‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އެފަރާތެއްގެ ކުޅަދުންވަންތަކަމާއި‪ ،‬ބާރުފުޅުން‪،‬‬ ‫ﻓﹶﺘ‪‬ﺒ‪‬ﺎﺭ‪‬ﻙ‪ ‬ﺍﷲُ ﺃﹶﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﺨ‪‬ﺎﻟ‪‬ﻘ‪‬ﲔ‪"‬‬
‫)‪(2‬‬

‫މިއަޅާގެ މޫނު ހައްދަވާ‪ ،‬އެމޫނުގެ އިވުމާއި‪ ،‬ފެނުން ހާމަކުރެއްވި ފަރާތަށް މިއަޅާގެ މޫނު‬
‫ސަޖިދަކޮށްފިއެވެ‪ .‬ފަހެ ﷲގެ މަތިވެރިކަމާއެވެ! އެއީ އެންމެ ރިވެތިކޮށް ހައްދަވާ‪ ،‬ޚަލްޤު‬
‫ކުރައްވާ ފަރާތެވެ‪ ".‬އަދި މިޒިކުރުގެ އިތުރުން ބޭނުން ދުޢާއެއް ކުރިޔަސް މައްސަލައެއް‬
‫ނެތެވެ‪ .‬އަދި ނަމާދުގެ ސަޖިދާގައި ކުރާ ޒިކުރުކުރިޔަސް މައްސަލައެއް ނެތެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ :‬ސަޖިދައިގެ އާޔަތެއް ކިޔެވޭ ހިނދު‪،‬‬
‫ސޖި ަދކު ުރ ް‬
‫ަނމާ ުދ ަގއި ތިލާ ަވތުގެ ަ‬
‫އިމާމު މީހާއަށާއި‪ ،‬އެކަހެރިކޮށް ނަމާދުކުރާ މީހާއަށް ސަޖިދަކުރުން ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެއީ އަޑުހަރުކޮށް ކިޔެވޭ ނަމާދެއް ވިޔަސް‪ ،‬އަދި ސިއްރުން ކިޔެވޭ ނަމާދެއްވިޔަސް‬
‫މެއެވެ‪ .‬އަދި މައުމޫމުން އިމާމަށް ތަބާވާން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬ފަހެ އަބޫރާފިޢު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ‬ ‫ނަމާދުކުރީމެވެ‪.‬‬ ‫ޢިޝާ‬ ‫އަހުރެން‬ ‫ފަހަތްޕުޅުގައި‬ ‫އަބޫހުރައިރާގެ‬ ‫އެއްފަހަރަކު‬

‫‪ (1‬ﻧﻴﻞ ﺍﻷﻭﻃﺎﺭ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﻭﻭﺍﻓﻘﻪ ﺍﻟﺬﻫﱯ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪227‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވެ ސަޖިދަކުރައްވައިފިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު [‪Z.-,‬‬

‫ފަހެ )ނަމާދު ނިމުމުން( އަހުރެން ދަންނަވައިފީމެވެ‪ .‬އޭ އަބޫހުރައިރާއެވެ! އެއީ ކޮން‬
‫ސަޖިދައެއް ހެއްޔެވެ؟ ފަހެ އަބޫހުރައިރާ ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ފަހަތްޕުޅުގައި‬
‫އަހުރެން އެސޫރަތުގެ ސަޖިދަވަޅަށް ސަޖިދަކުރީމެވެ‪ .‬ފަހެ އަހުރެން އެސަޖިދަ )ތިލާވަތުގެ‬
‫ސަޖިދަ( އެކަލޭގެފާނާ ބައްދަލުވެއްޖައުމަށް ދާންދެން )އެބަހީ އަހުރެން މަރުވެއްޖައުމަށް‬
‫)‪(1‬‬
‫ދާންދެން( ކުރާހުށީމެވެ‪".‬‬
‫ދަންނައެވެ‪ .‬ތިލާވަތުގެ ސަޖިދަ ފާއިތުވުމުން‪ ،‬އެސަޖިދަ ޤަޟާކުރާކަށް‬
‫ނުޖެހޭނެއެވެ‪ .‬އަދި ތިލާވަތުގެ ސަޖިދަ ހިމެނޭ އާޔަތެއް ތަކުރާރުކޮށް ކިޔަވާނަމަ‪ ،‬އެއް‬
‫ސަޖިދައިން ފުދޭނެއެވެ‪ .‬އެބަހީ އެންމެ ފަހު ފަހަރު ކިޔަވާ ހިނދު‪ ،‬ސަޖިދަކުރުމެވެ‪.‬‬

‫ސޖި ަދ‬
‫ޝ ުކ ުރ ެގ ަ‬
‫ު‬
‫ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުގައި އުފާކުރަނިވި ނިޢުމަތެއް ޙާޞިލުވާ މީހާ‪،‬‬
‫ނުވަތަ އެމީހެއްގެ ކިބައިން މުޞީބާތެއް ނުވަތަ ހިތާމައެއް ފިލައިދާ މީހާ‪ ،‬ޝުކުރުގެ‬
‫ސަޖިދަކުރުމަކީ މުސްތަޙައްބުވެގެންވާ ކަމެކެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫ‬
‫ބަކްރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‬
‫ޚަބަރެއް‬ ‫އުފާވެރި‬ ‫ނުވަތަ‬ ‫ހިނދު‬ ‫ޖެހިވަޑައިގަންނަ‬ ‫ކަމެއް‬ ‫އުފާވެރި‬ ‫‪ r‬އަށް‬
‫ސަޖިދައަށް‬ ‫ގޮތުން‬ ‫އަދާކުރެއްވުމުގެ‬ ‫ޝުކުރު‬ ‫ﷲއަށް‬ ‫ހިނދު‬ ‫ލިބިވަޑައިގަންނަ‬
‫އަދި އިމާމު ބުޚާރީ ރިވާކުރެއްވިއެވެ‪" .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫)‪(2‬‬
‫ވަޑައިގަންނަވައެވެ‪".‬‬
‫ކަޢުބު ބުނު މާލިކު ތަބޫކު ހަނގުރާމައިން ފަސްޖެހިވަޑައިގަތުން‪ ،‬ﷲ އެކަލޭގެފާނަށް‬
‫މާފުކޮށްދެއްވާ އެކަލޭގެފާނަށް ތައުބާ ލެއްވި ހިނދު އެކަލޭގެފާނު ސަޖިދަކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫ތިލާވަތުގެ ސަޖިދަކުރުމަށް ޝަރުޠުވެގެންވާ ކަންތައްތަކާ މެދު ޢިލްމުވެރިން‬
‫ވެވަޑައިގެންފައިވާ ޚިލާފު މިސަޖިދައާ މެދުވެސް ވެވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪ .‬ފަހެ މިސަޖިދަ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺣﺴ‪‬ﻨﻪ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺣﺴ‪‬ﻨﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪228‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ކުރުމަށްޓަކައި ވުޟޫކުރުމަށް އެއްވެސް ޙަދީޘެއް އައިސްފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި ފޭރާމާއި‪،‬‬

‫ސަޖިދަކުރާ ތަން ޠާހިރުވާން ޖެހޭކަމަށްވެސް‪ ،‬އެއްވެސް ޙަދީޘެއް އައިސްފައެއް ނުވެއެވެ‪.‬‬
‫އެންމެ ބޮޑު މިންވަރަކަށް ބުނެވޭނީ‪ ،‬މުސްތަޙައްބުވެގެންވާ ކަމަށެވެ‪ .‬ދެންފަހެ ޝުކުރުގެ‬
‫ސަޖިދައަކީވެސް‪ ،‬ތިލާވަތުގެ ސަޖިދަ ފަދައިން އެއް ސަޖިދައެވެ‪ .‬އެކަމަކު ޝުކުރުގެ‬
‫ސަޖިދަކުރާ އިރު‪ ،‬އަދި ސަޖިދައިން ތެދުވާއިރު‪ ،‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ކިޔުމަށް އެއްވެސް ދަލީލެއް‬
‫އައިސްފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬ފަހެ ކިޔަސް މައްސަލައެއް ނެތެވެ‪ .‬އެއީ ބައެއް ޢިލްމުވެރިން‬
‫ކިޔުމަށް ވިދާޅުވެފައި އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬އަދި މިސަޖިދާގައިވެސް‪ ،‬އައްތަޙިއްޔާތު ކިޔާކަށް‪،‬‬
‫އަދި ސަލާމްދޭކަށް ނުމެޖެހޭނެމެއެވެ‪ .‬އަދި ނަމާދުގެ ތެރޭގައި މިސަޖިދައެއް ނުޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬
‫އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން މިސަޖިދައަކީ ނަމާދާ ގުޅުން ހުރި ސަޖިދައެއް ނޫނެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ މިސަޖިދާގައި ﷲއަށް ޙަމްދުކުރުން މުސްތަޙައްބުވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެއީ‬
‫އެމީހެއްގެ އަމިއްލަ ބަހުންކަމުގައިވިޔަސް މެއެވެ‪.‬‬

‫ސޖި ަދ‬
‫ުކ ުށ ަ‬
‫ކުށު ސަޖިދައަކީ ނަމާދުގައި ހަނދާންނެތިގެން ކުރެވޭ ކުށްތަކުގެ ސަބަބުން‪،‬‬
‫ސަލާމްދިނުމުގެ ކުރިން ނުވަތަ ސަލާމްދިނުމުގެ ފަހުން ޖަހަން ޖެހޭ ދެސަޖިދައެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫ނަމާދުގައި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ހަނދުމަފުޅު ނެތިވަޑައިގަންނަވާކަން ސާބިތުވެގެންވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު މަސްޢޫދުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﺃﹶﻧ‪‬ﺎ ﺑ‪‬ﺸ‪‬ﺮ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺴ‪‬ﻰ ﻛﹶﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﺗﻨ‪‬ﺴ‪‬ﻮ‪‬ﻥﹶ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﺫﹶﺍ‬
‫މާނައީ‪" :‬ހަމަކަށަވަރުން ތިމަންކަލޭގެފާނަކީވެސް އިންސާނަކީމެވެ‪.‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﻧ‪‬ﺴِﻴﺖ‪ ‬ﻓﹶﺬﹶﻛﱢﺮ‪‬ﻭﻧﹺﻲ"‬
‫ހަމަ ތިޔަބައިމީހުން ހަނދާންނެތޭ ފަދައިން ތިމަންކަލޭގެފާނުވެސް ހަނދުމަފުޅުނެތެއެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ ތިމަންކަލޭގެފާނު ހަނދުމަފުޅުނެތޭ ހިނދު ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންކަލޭގެފާނަށް‬
‫ހަނދުމަކޮށްދޭށެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﺇﻻﹼ ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ‪.‬‬

‫‪229‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ކަނޑައެޅިފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ޙުކުމްތަކެއް‬ ‫ގޮތުން‬ ‫ޝަރުޢީ‬ ‫ސަޖިދައަށް‬ ‫ކުށު‬

‫އެޙުކުމްތަކުގެ ޚުލާޞާ ތިރީގައި ބަޔާންކުރަމެވެ‪.‬‬
‫ޔތު‪ :‬ފަހެ އެއީ ދެސަޖިދައެވެ‪ .‬އެދެ ސަޖިދަކުރާނީ‬
‫ސޖި ަދއިގެ ަކ ިއފި ްއ ަ‬
‫ކު ުށ ަ‬
‫ހަމަ ނަމާދުގައި ދެސަޖިދަކުރާ ގޮތަށެވެ‪ .‬ސަލާމްދިނުމުގެ ކުރިން ދެސަޖިދަކުރުމާއި ނުވަތަ‬
‫މާތްﷲ‬ ‫ސާބިތުވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ދެގޮތްވެސް‬ ‫ދެސަޖިދަކުރުމާ‬ ‫ފަހުން‬ ‫ސަލާމްދިނުމުގެ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި އަބޫސަޢީދުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺷ‪‬ﻚ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺻ‪‬ﻼﹶ‪‬ﺗﻪ‪ ‬ﻓﹶﻠﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺪ‪‬ﺭﹺ ﻛﹶﻢ‪‬‬
‫ﺻ‪‬ﻠﱠﻰ‪ ،‬ﺛﹶﻼﹶﺛﹰﺎ ﺃﹶﻡ‪ ‬ﺃﹶﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﻄﹾﺮ‪‬ﺡﹺ ﺍﻟﺸ‪‬ﻚ‪ ‬ﻭ‪‬ﻟﹾﻴ‪‬ﺒ‪‬ﻦﹺ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﻣ‪‬ﺎ ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻴ‪‬ﻘﹶﻦ‪ ‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪ ‬ﺳ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪‬ﺗ‪‬ﻴ‪‬ﻦﹺ ﻗﹶﺒ‪‬ﻞﹶ ﺃﹶﻥﹾ‬
‫ﺻﻠﱠﻰ ﺇﹺﺗ‪‬ﻤ‪‬ﺎﻣ‪‬ﺎ ‪‬ﻷَﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻊﹴ ﻛﹶﺎﻧ‪‬ﺘ‪‬ﺎ ﺗ‪‬ﺮ‪‬ﻏ‪‬ﻴﻤ‪‬ﺎ‬
‫ﺻﻠﱠﻰ ‪‬ﺧﻤ‪‬ﺴ‪‬ﺎ ﺷ‪‬ﻔﹶﻌ‪‬ﻦ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶ‪‬ﺗﻪ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺇﹺﻥﹾ ﻛﹶﺎﻥﹶ ‪‬‬
‫ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﻠ‪ّ‬ﻢ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻥﹾ ﻛﹶﺎﻥﹶ ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކަށް އޭނާގެ ނަމާދުގައި ޝައްކުވެ‪،‬‬ ‫ﻟ‪‬ﻠﺸ‪‬ﻴ‪‬ﻄﹶﺎﻥ‪"‬‬
‫)‪(1‬‬

‫ކުރެވުނީ ތިން ރަކުޢަތްކަން ނުވަތަ ހަތަރު ރަކުޢަތްކަން ނޭނގިއްޖެނަމަ‪ ،‬ފަހެ ޝައްކު‬

‫ފިލުވައިލާހުށިކަމެވެ‪ .‬އަދި ޔަޤީންވާ ޢަދަދެއްގެ މައްޗަށް ބިނާކުރާހުށިކަމެވެ‪ .‬ދެން‬
‫ސަލާމްދިނުމުގެ ކުރިން ދެސަޖިދަކުރާހުށިކަމެވެ‪ .‬ފަހެ އޭނާއަށް ފަސް ރަކުޢަތްކުރެވުނު‬
‫ކަމުގައިވާނަމަ‪ ،‬އޭނާގެ އެދެސަޖިދަ ރަކުޢަތެއް ފަދައިންވެ‪ ،‬އޭނާއަށް އިތުރަށް އެކުރެވުނު‬
‫ރަކުޢަތާ އެކު‪ ،‬ދެރަކުޢަތް ނަމާދަކަށް ހަދައިދޭނެއެވެ‪ .‬އަދި އޭނާ ހަތަރު ރަކުޢަތް‬
‫ނިކަމެތިކޮށްލާ‬ ‫ޝައިޠާނާ‬ ‫އެދެސަޖިދަވާނީ‬ ‫ކަމުގައިވާނަމަ‪،‬‬ ‫ކުރި‬ ‫ފުރިހަމައަށް‬
‫އެވަނީ‬ ‫ސަޖިދަކުރުން‬ ‫ކުށު‬ ‫ކުރިން‬ ‫ސަލާމްދިނުމުގެ‬ ‫މިޙަދީޘުން‬ ‫އެއްޗަކަށެވެ‪".‬‬
‫ސާބިތުވާށެވެ‪ .‬އަދި ސަލާމްދިނުމުގެ ފަހުން ކުށު ސަޖިދަކުރުން ސާބިތުވެގެންވާ ރިވާޔަތް‬
‫ފަހުން އަންނަހުއްޓެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ އެންމެ މޮޅުއިތުރުވެގެންވާ ގޮތަކީ ސަލާމުގެ ކުރިން ކުށު ސަޖިދަކުރުން‬
‫ސާބިތުވެގެންވާ މަޤާމުތަކުގައި ސަލާމުގެ ކުރިން ސަޖިދަކުރުމެވެ‪ .‬އަދި ސަލާމުގެ ފަހުން‬
‫ކުށު ސަޖިދަކުރުން ސާބިތުވެގެންވާ މަޤާމުތަކުގައި ސަލާމުގެ ފަހުން ސަޖިދަކުރުމެވެ‪ .‬އަދި‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪230‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އެނޫން މަޤާމުތަކުގައި އިޚުތިޔާރު ލިބިގެންވުމެވެ‪ .‬އެބަހީ ސަލާމުގެ ކުރިން ސަޖިދަކުރަން‬

‫އެދޭނަމަ ކުރިން ކުރުމެވެ‪ .‬ފަހުން ކުރަން އެދޭނަމަ ފަހުން ކުރުމެވެ‪.‬‬
‫އަންނަނިވި‬ ‫ފަހެ‬ ‫ނވާ ޙާލަތް ަތ ްއ‪:‬‬
‫ޝ ުރ ުޢކު ެރވިގެ ް‬
‫ަ‬ ‫ސޖި ަދކު ުރ ް‬
‫ނ‬ ‫ަ‬ ‫ކު ުށ‬
‫ޙާލަތްތަކުގައި ކުށު ސަޖިދަކުރުން ޝަރުޢުކުރެވިގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ދ‪ .‬މިސާލަކަށް މެންދުރު‬
‫ސލާމް ެދވޭ ހިނ ު‬ ‫‪ަ -1‬ނމާ ުދ ފު ި‬
‫ރ ަހ ަމ ުވމުގެ ކުރި ް‬
‫ނ ަ‬
‫ނަމާދުގައި ހަނދާންނެތިގެން‪ ،‬ދެރަކުޢަތް ނުވަތަ ތިން ރަކުޢަތްކޮށްފައި ސަލާމްދެވުމެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫އަބޫހުރައިރާގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬އެއްފަހަރަކު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އަހުރެމެންނާގެން މެންދުރު ނަމާދު ނުވަތަ‬
‫ޢަޞުރު ނަމާދުކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬ފަހެ ދެރަކުޢަތްކުރައްވާ ސަލާމްދެއްވައިފިއެވެ‪ .‬ދެން‬
‫ކައިރީގައި‬ ‫ލަކުޑިގަނޑެއްގެ‬ ‫އޮތް‬ ‫ބޭއްވިފައި‬ ‫ހުރަހަށް‬ ‫ތެރޭގައި‬ ‫މިސްކިތުގެ‬
‫އެލަކުޑިގަނޑުގައި‬ ‫ފަދައިން‬ ‫އިސްކުރައްވާފައިވާ‬ ‫ކޯފާ‬ ‫ހުއްޓިވަޑައިގެން‬
‫ލެނގިވަޑައިގެންފިއެވެ‪ .‬އަދި ދެއަތްޕުޅު ގުޅުވައިލައްވާ ވާތްޕުޅު މަތީ ކޯތާފަތްޕުޅު‬
‫އަޅުއްވައިފިއެވެ‪ .‬ފަހެ މިސްކިތުން އަވަހަށް ނުކުންނަ މީސްތަކުން ނިކުމެ ކިޔަން‬
‫ފަށައިފިއެވެ‪ .‬އަނެއްކާ ނަމާދު ކުރުވީ ބާއެވެ؟ އަދި މީސްތަކުންގެ ތެރޭގައި އަބޫބަކުރާއި‬
‫ދަންނަވަން‬ ‫އެއްޗެކޭ‬ ‫ތިއްބެވީ‬ ‫އެދެބޭކަލުން‬ ‫ތިއްބެވިއެވެ‪.‬‬ ‫ޢުމަރުވެސް‬
‫ކެރިވަޑައިނުގެންފައެވެ‪ .‬އަދި މީސްތަކުންގެ ތެރޭގައި ޛުލްޔަދައިން ކިޔާ މީހަކު އިނެވެ‪.‬‬
‫ހަނދުމަފުޅުނެތި‬ ‫ކަލޭގެފާނު‬ ‫ރަސޫލާއެވެ!‬ ‫ﷲގެ‬ ‫އޭ‬ ‫ދަންނަވައިފިއެވެ‪.‬‬ ‫އޭނާ‬
‫ވަޑައިގަތީތޯއެވެ؟ ނުވަތަ ނަމާދު ކުރުވީތޯއެވެ؟ ފަހެ އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫"ތިމަންކަލޭގެފާނު ހަނދުމަފުޅު ނެތިވަޑައެއްނުގަނެއެވެ‪ .‬އަދި ނަމާދެއް ނުމެކުރުވޭމެއެވެ‪".‬‬
‫ދެން އެކަލޭގެފާނު މިސްކިތުގައި ތިއްބެވި ބޭކަލުންނަށް ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ޛުލްޔަދައިން‬
‫އެވިދާޅުވާ ގޮތަށް ކަންތައް ވެއްޖެހެއްޔެވެ؟" އެބޭކަލުން ދެންނެވިއެވެ‪ .‬އާދޭހޭ‪ .‬ދެން‬
‫އެކަލޭގެފާނު ކުރިއަށް އިސްވެވަޑައިގެން އުނިވި ދެރަކުޢަތް ކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬ދެން‬
‫ސަލާމްދެއްވައިފިއެވެ‪ .‬ދެން ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬އޭ ވިދާޅުވެ‪ ،‬އެކަލޭގެފާނު ސަޖިދަކުރައްވާ ފަދައިން‬
‫ނުވަތަ އެއަށް ވުރެ ދިގުކޮށް ސަޖިދަކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬ދެން ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬އޭ ވިދާޅުވެ‪،‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ވިދާޅުވެ‪،‬‬ ‫އޭ‬ ‫ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪‬‬ ‫ދެން‬ ‫ތެދުވެވަޑައިގެންފިއެވެ‪.‬‬ ‫ސަޖިދައިން‬
‫‪231‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ސަޖިދަކުރައްވާ ފަދައިން ނުވަތަ އެއަށް ވުރެ ދިގުކޮށް ދެވަނަ ސަޖިދަކުރައްވައިފިއެވެ‪.‬‬

‫ފަހެ މިޙަދީޘުން‬ ‫)‪(1‬‬
‫ދެން ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬އޭ ވިދާޅުވެ‪ ،‬ސަޖިދައިން ތެދުވެވަޑައިގެންފިއެވެ‪".‬‬
‫ބަޔާންވެގެންވާ ގޮތުގައި ނަމާދުން ރަކުޢަތެއް ނުވަތަ ދެރަކުޢަތް އުނިވުމުން އަލުން ނަމާދު‬
‫ނުކޮށް‪ ،‬އުނިވިބައި ފުރިހަމަކޮށް ކުށު ސަޖިދަކުރުމުން ފުދޭނެއެވެ‪ .‬ފަހެ އެއީ އެދެމެދުގައި‬
‫ވަގުތު އެހައި ދިގު ނުވާނަމައެވެ‪ .‬ދެންފަހެ ގެއަށްގޮސް‪ ،‬ކައިބޮއި ހެދުމަށް ފަހު‪ ،‬އެކަން‬
‫އެނގިއްޖެނަމަ‪ ،‬ރަނގަޅު ގޮތަކީ އަލުން ނަމާދުކުރުމެވެ‪.‬‬
‫ދ‪ .‬މިސާލަކަށް މެންދުރު ނަމާދުގައި ފަސް‬ ‫‪ަ -2‬ނމާ ަދ ް‬
‫ށ އިތު ުރވާ ހިނ ު‬
‫ރަކުޢަތް ކުރެވުމެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު މަސްޢޫދުގެ ކިބައިން‬
‫ރަކުޢަތް‬ ‫"ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ފަސް‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ރަކުޢަތް‬ ‫ނަމާދުގެ‬ ‫ދެންނެވިއްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނަށް‬ ‫ފަހެ‬ ‫ކުރައްވައިފިއެވެ‪.‬‬
‫އިތުރުވީތޯއެވެ؟ ފަހެ އެކަލޭގެފާނު ﺣﺪﻳﺚ ކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ކިހިނެއްވީހެއްޔެވެ؟" ފަހެ‬
‫އަޞްޙާބުބޭކަލުން ދަންނަވައިފިއެވެ‪ .‬ކަލޭގެފާނު ފަސް ރަކުޢަތް ކުރައްވައިފީމުއެވެ‪ .‬ދެން‬
‫ސަލާމްދެއްވުމަށް‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫އެއީ‬ ‫ކުރައްވައިފިއެވެ‪.‬‬ ‫ދެސަޖިދަ‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬
‫މިޙަދީޘުން ބަޔާންވެގެންވާ ގޮތުގައި ހަނދާންނެތިގެން ރަކުޢަތެއް ނަމާދަށް‬ ‫)‪(2‬‬
‫ފަހުގައެވެ‪".‬‬
‫އިތުރުކުރުމަކުން ނަމާދެއް ބާޠިލެއް ނުވާނެއެވެ‪.‬‬
‫ނ ެނތޭ ހިނ ުދ‪ު ،‬ނ ަވ ަތ ަނމާ ުދގެ‬
‫ދ ް‬ ‫‪ -3‬ފު ަރ ަތ ަމ ައ ްއ ަތޙި ްއ ާޔ ަތ ްށ ިއށީ ް‬
‫ނ ަނ ް‬
‫ނ ަހނ ާ‬
‫ދ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬
‫ނ ެނތޭ ހިނ ު‬
‫ދ ް‬
‫ނ ަނ ެތ ްއ ަހނ ާ‬
‫ސ ް‬
‫ު‬ ‫ނ‬
‫ނ ަނތް ަތކުގެ ެތ ެރ ިއ ް‬
‫ސ ް‬
‫ު‬
‫ޢަބްދުﷲ ބުނު ބުޙައިނާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ‬
‫ﺍﷲ ‪ r‬މެންދުރު ނަމާދުގެ ފުރަތަމަ ދެރަކުޢަތްކުރައްވާ‪ ،‬ފުރަތަމަ އައްތަޙިއްޔާތަށް‬
‫އިށީނދެވަޑައިނުގަނެ‪ ،‬އެކަލޭގެފާނަށް ތެދުވެވަޑައިގަނެވުނެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނު ނަމާދުން‬
‫)‪(3‬‬
‫އަވަދިވެވަޑައިގެން ދެސަޖިދަކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން އެއަށް ފަހުގައި ސަލާމްދެއްވިއެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪232‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ދަންނައެވެ‪ .‬ފުރަތަމަ އައްތަޙިއްޔާތަށް މަޑުނުކުރެވި ތެދުވެވެމުން ދަނިކޮށް‬

‫ހަނދާންވާ ހިނދު‪ ،‬ރުކޫޢުގެ ޙާލަތަށް ވުރެ ބޮޑަށް ތެދުވެވިއްޖެނަމަ‪ ،‬ނުއިށީނދެ‬
‫ނުތެދުވެ‪،‬‬ ‫ހަނދާންވެއްޖެނަމަ‪،‬‬ ‫ނުތެދުވެވެނީސް‪،‬‬ ‫އެވަރަށް‬ ‫އަދި‬ ‫ތެދުވާހުށިކަމެވެ‪.‬‬
‫އިށީންނަ ހުށިކަމެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި މުޣީރަތު ބުނު ޝުޢުބާގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﻗﹶﺎﻡ‪‬‬
‫ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﻛﹾﻌ‪‬ﺘ‪‬ﻴ‪‬ﻦﹺ ﻓﹶﻠﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ـﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻗﹶﺎﺋ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﺠ‪‬ﻠ‪‬ﺲ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﺫﹶﺍ ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ـﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻗﹶﺎﺋ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﻓﹶﻼﹶ ﻳ‪‬ﺠ‪‬ﻠ‪‬ﺲ‪ ‬ﻭ‪‬ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކު ދެރަކުޢަތުން ތެދުވާ ހިނދު‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺳ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪‬ﺗ‪‬ﻲﹺ ﺍﻟﺴ‪‬ﻬ‪‬ﻮﹺ"‬
‫ފުރިހަމައަށް ނުތެދުވެވޭނަމަ ފަހެ އިށީންނަހުށިކަމެވެ‪ .‬އަދި ފުރިހަމައަށް ތެދުވެވިއްޖެނަމަ‬
‫ފަހެ ނުއިށީންނަހުށިކަމެވެ‪ .‬އަދި ކުށު ސަޖިދަކުރާހުށިކަމެވެ‪".‬‬
‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ފަހެ‬ ‫ހިނ ުދ‪.‬‬ ‫ޝ ްއ ުކވާ‬
‫ަ‬ ‫ަނމާ ުދ ަގއި‬ ‫‪-4‬‬
‫ޢަބްދުއްރަޙްމާނު ބުނު ޢައުފުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ﺣﺪﻳﺚ ކުރައްވަނިކޮށް އަހުރެން އަޑުއެހީމެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺷ‪‬ﻚ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺻ‪‬ﻼﹶﺗ‪‬ﻪ‪‬‬
‫ﺻﻠﱠﻰ ﺃﹶﻡ‪ ‬ﺛﹶﻼﹶﺛﺎﹰ‬
‫ﺻﻠﱠﻰ ﺃﹶﻡ‪ ‬ﺛﻨ‪‬ﺘ‪‬ﻴ‪‬ﻦﹺ ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﺠ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹾﻬ‪‬ﺎ ﻭ‪‬ﺍﺣ‪‬ﺪ‪‬ﺓﹰ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺪ‪‬ﺭﹺ ‪‬ﺛﻨ‪‬ﺘ‪‬ﻴ‪‬ﻦﹺ ‪‬‬
‫ﻓﹶﻠﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺪ‪‬ﺭﹺ ﺃﹶﻭ‪‬ﺍﺣ‪‬ﺪ‪‬ﺓﹰ ‪‬‬
‫ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﺠ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹾﻬ‪‬ﺎ ‪‬ﺛﻨ‪‬ﺘ‪‬ﻴ‪‬ﻦﹺ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺪ‪‬ﺭﹺ ﺃﹶﺛﹶﻼﹶﺛﺎﹰ ﺻ‪‬ﻠﱠﻰ ﺃﹶﻡ‪ ‬ﺃﹶﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻌﺎﹰ ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﺠ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹾﻬ‪‬ﺎ ﺛﹶﻼﹶﺛﺎﹰ‪ ،‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪ ‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﻓﹶﺮ‪‬ﻍﹶ ﻣ‪‬ﻦ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކަށް‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﺻ‪‬ﻼﹶ‪‬ﺗﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﺟ‪‬ﺎﻟ‪‬ﺲ‪ ‬ﻗﹶﺒ‪‬ﻞﹶ ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﻠﱢﻢ‪ ‬ﺳ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪‬ﺗﻴ‪‬ﻦﹺ"‬
‫އޭނާގެ ނަމާދުގައި ޝައްކުވާ ހިނދު‪ ،‬ފަހެ އޭނާއަށް ކުރެވުނީ އެއް ރަކުޢަތްކަން ނުވަތަ‬
‫ދެރަކުޢަތްކަން ނޭނގޭނަމަ ފަހެ އެއް ރަކުޢަތް ކަމުގައި ބަލާހުށިކަމެވެ‪ .‬އަދި އޭނާއަށް‬
‫ކުރެވުނީ ދެރަކުޢަތްކަން ނުވަތަ ތިން ރަކުޢަތްކަން ނޭނގޭނަމަ ފަހެ ދެރަކުޢަތް ކަމުގައި‬
‫ބަލާހުށިކަމެވެ‪ .‬އަދި އޭނާއަށް ކުރެވުނީ ތިން ރަކުޢަތްކަން ނުވަތަ ހަތަރު ރަކުޢަތްކަން‬
‫ނޭނގޭނަމަ ތިންރަކުޢަތް ކަމުގައި ބަލާހުށިކަމެވެ‪ .‬ދެން އޭނާ ނަމާދުން އަވަދިވާ ހިނދު‬
‫ގޮތުން(‬ ‫)ކުށުސަޖިދައިގެ‬ ‫ޙާލު‪،‬‬ ‫އިންނަ‬ ‫އިށީނދެ‬ ‫ކުރިން‬ ‫ސަލާމްދިނުމުގެ‬
‫މީހާ‬ ‫ނަމާދުކުރާ‬ ‫ގޮތުގައި‬ ‫ބަޔާންވާ‬ ‫މިޙަދީޘުން‬ ‫ފަހެ‬ ‫ދެސަޖިދަކުރާހުށިކަމެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪233‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ރަކުޢަތްތަކުގެ ޢަދަދުގައި ޝައްކުވެއްޖެނަމަ‪ ،‬އޭނާގެ މައްޗަށް ވަނީ‪ ،‬އޭނާއަށް ޔަޤީންވާ‬

‫އެންމެ މަދު ޢަދަދެއްގެ މައްޗަށް‪ ،‬އޭނާގެ ނަމާދު ބިނާކުރުމެވެ‪ .‬ދެން ސަލާމްދިނުމުގެ‬
‫ކުރިން ކުށު ސަޖިދަކުރުމެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ ސުންނަތް ނަމާދުތަކުގައި އުނިއިތުރެއް ވެއްޖެނަމަ ކުށު ސަޖިދަކުރަން‬
‫ޖެހުމާ މެދު ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައިވަނީ ޚިލާފު އުފެދިފައެވެ‪ .‬ބައެއް ޢިލްމުވެރިން‬
‫ވިދާޅުވަނީ ކުށު ސަޖިދަޖަހަން ނުޖެހޭނެ ކަމަށެވެ‪ .‬އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން ސުންނަތް‬
‫ނަމާދަކީ އިށީނދެ އިނދެގެންނާއި ޤިބުލައަށް ކުރިމަތި ނުލައި ކުރުން ހުއްދަވެގެންވާ‬
‫ނަމާދެކެވެ‪ .‬އަދި ކިތަންމެ ބައިވަރު ރަކުޢަތެއް ކުރެވިދާނެ ނަމާދެކެވެ‪ .‬އަދި ކިތަންމެ‬
‫މަދު ރަކުޢަތެއްވެސް ކުރެވިދާނެ ނަމާދެކެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ ކުށު‬
‫ސަޖިދަކުރަން ޖެހޭނެ ކަމަށެވެ‪ .‬އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން އެއީވެސް ނަމާދެކެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އެނަމާދަކީ މަޢުނަވީ ގޮތުން ފަރުޟު ނަމާދާ ކޮންމެވެސް މިންވަރެއްގެ ބައިވެރިވުމެއްވާ‬
‫ނަމާދެކެވެ‪ .‬އެއީ ތަކުބީރު އިޙުރާމުން‪ ،‬ނަމާދުން ބޭރު ކަންތައްތައް ޙަރާމްވުމާއި‪،‬‬
‫ސަލާމުން އެކަންތައްތައް ޙަލާލުވުމެވެ‪ .‬ފަހެ ރާޖިޙުގޮތަކީ މިއީކަމުގައި ފެނެއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫މިގޮތުގެ‬ ‫ވަޑައިގެންފައިވަނީވެސް‬ ‫ބުރަވެ‬ ‫ފަތުޙުލްބާރީގައި‬ ‫ޙަޖަރު‬ ‫އިބުނު‬ ‫ޙާފިޡު‬
‫މައްޗަށެވެ‪.‬‬
‫)އައްތަޙިއްޔާތު(‬ ‫ތަޝައްހުދު‬ ‫ފަހު‬ ‫ސަޖިދައަށް‬ ‫ކުށު‬ ‫ދެންފަހެ‬
‫ކިޔުންދަންނައެވެ‪ .‬އެކަން ޞައްޙަ ޙަދީޘަކުން ސާބިތުވެގެން ނުވެއެވެ‪ .‬ތަޝައްހުދު‬
‫ކިޔުމަށް ވާރިދުވެގެން އައިސްފައިވާ ރިވާޔަތްތައް ޝައިޚު އަލްބާނީ ވިދާޅުވެފައިވަނީ‬
‫ޝާއްޛު ކަމަށެވެ‪ .‬އަދި ޝާއްޛު ރިވާޔަތް ހިމެނިގެންވަނީ ޟަޢީފު ރިވާޔަތްތަކުގެ‬
‫ތެރެއިންނެވެ‪ .‬ފަހެ ސަލާމްދިނުމަށް ފަހު ކުށު ސަޖިދަކުރާނަމަ ތަޝައްހުދު ކިޔުމަށް‬
‫ގޮތަކީ‬ ‫ރާޖިޙުވެގެންވާ‬ ‫އެހެންނަމަވެސް‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ޢިލްމުވެރިން‬ ‫ބައެއް‬
‫ނުކިއުމެވެ‪.‬‬

‫‪234‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ަޖމާ ަޢތު ަގއި ަނމާ ުދކު ުރ ް‬

‫ނ‬
‫ޖަމާޢަތުގައ‬ ‫ގޮތުގައި‬ ‫ދެކިވަޑައިގަންނަވާ‬ ‫ޢިލްމުވެރިން‬ ‫ޖުމްހޫރު‬
‫ނަމާދުކުރުމަކީ މުއައްކަދު ސުންނަތެކެވެ‪ .‬އެބަހީ ގަދަވެގެންވާ ސުންނަތެކެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ‬
‫ދަލީލަކީ އަންނަނިވި ޙަދީޘްފުޅެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢުމަރުގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫)‪(1‬‬
‫ﺻﻼﹶﺓ‪ ‬ﺍﻟﹾﻔﹶﺬ‪ ّ‬ﺑﹺﺴ‪‬ﺒ‪‬ﻊﹴ ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﺸ‪‬ﺮﹺﻳﻦ‪ ‬ﺩ‪‬ﺭ‪‬ﺟ‪‬ﺔﹰ"‬
‫ﻼﺓﹸ ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻤ‪‬ﺎﻋ‪‬ﺔ‪ ‬ﺃﹶﻓﹾﻀ‪‬ﻞﹸ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺻ‪ ‬ﹶ‬
‫މާނައީ‪" :‬ޖަމާޢަތުގައި ކުރާ ނަމާދު އެކަހެރިކޮށް ކުރާ ނަމާދަށް ވުރެ ހަތާވީސް ދަރަޖަ‬
‫މާތްވެގެންވެއެވެ‪ ".‬ފަހެ މިޙަދީޘުން އެކަހެރިކޮށް ކުރާ ނަމާދު ބާޠިލުވެގެން ނުވާ ކަމަށް‬
‫ދަލީލުކުރެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އެކަހެރިކޮށް ނަމާދުކުރުން ހުއްދަވެގެންވާ ކަމަށް އެބޭކަލުން‬
‫މިޙަދީޘުން އިސްތިދުލާލު ކުރައްވަތެވެ‪.‬‬
‫ނަމާދުކުރުން‬ ‫ޖަމާޢަތުގައި‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވަނީ‬ ‫ޢިލްމުވެރިން‬ ‫ބައެއް‬ ‫އަދި‬
‫ވާޖިބުވެގެންވާ ކަމަށެވެ‪ .‬އަދި މިއީ ރާޖިޙުވެގެންވާ ގޮތް ކަމުގައި ފެނެއެވެ‪ .‬އިމާމު ބުޚާރީ‬
‫‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪ -‬ވެސް ދެކިވަޑައިގެންފައިވަނީ މިގޮތަށެވެ‪ .‬އެއީ އެކަލޭގެފާނުގެ ޞަޙީޙުގައި‬
‫"ޖަމާޢަތުގައި‬ ‫ﺻﻼﹶﺓ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻤ‪‬ﺎﻋ‪‬ﺔ‪"‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ﺑﺎﹶﺏ‪ ‬ﻭ‪‬ﺟ‪‬ﻮﺏﹺ ‪‬‬
‫ނަމާދުކުރުމަކީ ވާޖިބުކަމެއްކަން ބަޔާންވެގެންވާ ބާބު" ފަހެ ޝައިޚުލް އިސްލާމް އިބުނު‬
‫ތައިމިޔާ ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪ -‬ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ޖަމާޢަތުގައި ނަމާދުކުރުން ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫އެއީ ސުންނަތެއް ކަމަށް ބުނެވިފައިވެއެވެ‪ .‬އަދި ކިފާޔަތުގެ ފަރުޟެއް ކަމަށްވެސް‬
‫އަދި‬ ‫ބުނެވިފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކަމަށްވެސް‬ ‫ފަރުޟެއް‬ ‫ޢައިނިއްޔަ‬ ‫އަދި‬ ‫ބުނެވިފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ޤުރުއާނާއި ސުންނަތް ދަލީލުކުރަނީ ޢައިނިއްޔަ ފަރުޟެއް ކަމަށެވެ‪ .‬ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން‬
‫ﷲ ތަޢާލާ‪ ،‬ޚައުފުގެ ޙާލަތުގައި )އެބަހީ ހަނގުރާމައިގެ ވަގުތުގައި( ޖަމާޢަތުގައި‬
‫ނަމާދުކުރުމަށް އަމުރުކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އަމާންކަމުގެ ޙާލަތުގައި ފަރުޟުވުން‬
‫އަދި މާއައުލާކަން ބޮޑެވެ‪ .‬މާތްﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪Z q p o [ .‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬

‫‪235‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫)ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪" (٤٣ :‬ރުކޫޢުކުރާ މީހުންނާ އެކުގައި ތިޔަބައިމީހުން ރުކޫޢުކުރާށެވެ‪) .‬އެބަހީ‬

‫ޖަމާޢަތުގައި ނަމާދުކުރާށެވެ‪ "(.‬ފަހެ ޖަމާޢަތުގައި ނަމާދުކުރުމަށް އެކަލާނގެ އެވަނީ‬
‫އަމުރުކުރައްވާފައެވެ‪ .‬އަދި ހަމަ އެފަދައިން ޞަޙީޙު މުސްލިމުގައި ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ގޭގައި‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ބޭކަލެއް(‬ ‫)ލޯފަން‬ ‫މަކްތޫމް‬ ‫އުއްމި‬ ‫އިބުނު‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬
‫ނަމާދުކުރެއްވުމުގެ ހުއްދަ ދެއްވުމަށް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ކިބައިން އެދިވަޑައިގަތެވެ‪ .‬އެހިނދު‬
‫އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ބަންގީގެ އަޑު އައްސަވަންތޯއެވެ؟" އިބުނު އުއްމި‬
‫"އެހެންވިއްޔާ‬ ‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫އާދޭހޭ‪.‬‬ ‫ދެންނެވިއެވެ‪.‬‬ ‫މަކްތޫމް‬
‫ރިވާޔަތެއްގައި‬ ‫އެހެން‬ ‫އަދި‬ ‫ޙާޟިރުވާށެވެ‪"(.‬‬ ‫ޖަމާޢަތަށް‬ ‫)އެބަހީ‬ ‫އިޖާބަދޭށެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ގޭގައި ތިބާ ނަމާދުކުރެއްވުމަށް ހުއްދަވެގެންވާ ކަމަކަށް‬
‫ތިމަންކަލޭގެފާނު ދެކިވަޑައިނުގަންނަވަމެވެ‪ ".‬ފަހެ އިބުނު އުއްމި މަކްތޫމަކީ ޞާލިޙު‬
‫ބޭކަލެކެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނާ ބެހޭގޮތުން ޤުރުއާނުގެ އާޔަތްވެސް ވަނީ ބާވައިލެއްވިފައެވެ‪.‬‬
‫)އެބަހީ ޢަބަސަ ސޫރަތް ފެށޭ އާޔަތްތަކެވެ‪ (.‬އަދި އެކަލޭގެފާނަކީ މުހާޖިރިއްޔަ ބޭކަލުންގެ‬
‫ތެރެއިންވާ ބޭކަލެކެވެ‪ .‬އަދި މުހާޖިރުންގެ ތެރެއިން މުނާފިޤަކު ފިޔަވައި އެކަކުވެސް‬
‫ޖަމާޢަތުން ފަހަށްޖެހޭ ކަމުގައި ނުވެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އެއްވެސް މުއުމިނަކަށް ޖަމާޢަތް‬
‫ދޫކޮށްލުން ހުއްދަވެގެން ނުވާކަން އެނގިއްޖެއެވެ‪ .‬އަދި ހަމައެފަދައިން ޞަޙީޙުލް‬
‫ބުޚާރީގައާއި‪ ،‬ޞަޙީޙު މުސްލިމުގައާއި އަދި ސުނަނުތަކުގައި ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‬
‫‪ r‬ﺣﺪﻳﺚ ކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻟﹶﻘﹶﺪ‪ ‬ﻫ‪‬ﻤ‪‬ﻤ‪‬ﺖ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﺁﻣ‪‬ﺮ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﻓﹶﺘ‪‬ﻘﹶﺎﻡ‪ ،‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﺁﻣ‪‬ﺮ‪ ‬ﺭ‪‬ﺟ‪‬ﻼﹰ ﻓﹶﻴ‪‬ﺼ‪‬ﻠ‪ّ‬ﻲ‪‬‬
‫ﺑﹺﺎﻟﻨ‪‬ﺎﺱﹺ‪ ،‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﻄﹶﻠ‪‬ﻖ‪ ‬ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﻲ ﺑﹺﺮﹺﺟ‪‬ﺎﻝﹴ ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺣ‪‬ﺰ‪‬ﻡ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺣ‪‬ﻄﹶﺐﹴ ﺇﹺﻟﹶﻰ ﻗﹶﻮ‪‬ﻡﹴ ﻻﹶ ﻳ‪‬ﺸ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪‬ﻭﻥﹶ ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓﹶ‪ ،‬ﻓﹶﹸﺄﺣ‪‬ﺮ‪‬ﻕ‪‬‬
‫ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻮﺗ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﻨ‪‬ﺎﺭﹺ" "ހަމަކަށަވަރުން ނަމާދަށް ޤަމަތްދިނުމަށް މީހަކަށް އަމުރުކުރެއްވުމަށް‬
‫ދެން‬ ‫ޤަމަތްދެވެއެވެ‪.‬‬ ‫ނަމާދަށް‬ ‫ދެން‬ ‫ގަސްތުކުރެއްވީމެވެ‪.‬‬ ‫ތިމަންކަލޭގެފާނު‬
‫އަމުރުކުރެއްވުމަށް‬ ‫މީހަކަށް‬ ‫ނަމާދުކުރުމަށް‬ ‫އިމާމުވެ‬ ‫މީސްތަކުންނާގެން‬
‫ގަސްތުކުރެއްވީމެވެ‪ .‬ފަހެ އޭނާ މީސްތަކުންނާގެން ނަމާދުކުރެއެވެ‪ .‬ދެން ދަރުބޮނޑިތަކަކާ‬
‫ދިއުމަށް‬ ‫ގާތަށް‬ ‫ތިބިމީހުންގެ‬ ‫ޙާޟިރުނުވެ‬ ‫ނަމާދަށް‬ ‫ގޮވައިގެން‬ ‫ބަޔަކު‬ ‫އެކު‬
‫އަލިފާނުން‬ ‫ގެތައް‬ ‫އެބައިމީހުންގެ‬ ‫އެކު‬ ‫އެބައިމީހުނާ‬ ‫އެއީ‬ ‫ގަސްތުކުރެއްވީމެވެ‪.‬‬
‫އަންދައިލެއްވުމަށެވެ‪ ".‬އަދި އެހެން ރިވާޔަތެއްގައި ވެއެވެ‪" .‬އަންހެނުންނާއި ޅަދަރީން‬
‫‪236‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އެބަޔާންކުރެއްވީ‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ފަހެ‬ ‫އަންދައިލެއްވީމުހެވެ‪".‬‬ ‫ނުވާނަމަ‬ ‫އެގެތަކުގައި‬

‫ޖަމާޢަތަށް ޙާޟިރު ނުވާ މީހުން އަންދައިލެއްވުން އެކަލޭގެފާނަށް މަނާކުރީ އެގެތަކުގައި‬
‫އެބައިމީހުންނަށް‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫ފަހެ‬ ‫ކަމެވެ‪.‬‬ ‫ތިބުން‬ ‫ޅަދަރީން‬ ‫އަންހެނުންނާއި‬
‫އެހެނީ‬ ‫ނުވެއެވެ‪.‬‬ ‫ހުއްދަވެގެން‬ ‫ދިނުން‬ ‫ޢަޛާބު‬ ‫ޅަދަރިންނަށް(‬ ‫)އަންހެނުންނަށާއި‬
‫ހަމަކަށަވަރުން އެބައިމީހުންނަކީ ޖަމާޢަތް ވާޖިބު ނުވާ މީހުންނެވެ‪ .‬އަދި ޝައިޚުލް‬
‫އިސްލާމް ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ޖަމާޢަތުގައި ނަމާދުކުރުން ވާޖިބުކަމަށް ޤުރުއާނާއި ސުންނަތް‬
‫ޖަމާޢަތުގައި‬ ‫ޢުޛުރެއްވާނަމަ‬ ‫ފަހެ‬ ‫ހިނދުގައެވެ‪.‬‬ ‫ނުވާ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ޢުޛުރެއް‬ ‫ދަލީލުކުރަނީ‬
‫)‪(2‬‬
‫ނަމާދުކުރުން މާފުވެގެންވެއެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ އަޞްޙާބުބޭކަލުންގެ ޒަމާނުގައި އެބޭކަލުން ޖަމާޢަތަށް ވަރަށް ބޮޑަށް‬
‫އަހައްމިއްޔަތުކަން ދެއްވާފައިވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު މަސްޢޫދުގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ހަމަކަށަވަރުން ބައެއް މީހުން‬
‫އެމީހުން‬ ‫ސަފުގައި‬ ‫ދެން‬ ‫ގެނެވެއެވެ‪.‬‬ ‫މިސްކިތަށް‬ ‫ދަށުގައި‬ ‫ކޮނޑު‬ ‫ދެމީހުންގެ‬
‫)‪(3‬‬
‫ބޭތިއްބެއެވެ‪".‬‬
‫ނ ގޭ ަގ ިއ ަނމާ ުދކު ުރ ް‬
‫ނ‬ ‫ދ ެއ ަކނ ަބލު ް‬
‫ނ‪ަ ،‬އ ި‬
‫ޟ ުރ ުވ ް‬
‫ށ ޙާ ި‬
‫ނ ަޖމާ ަޢ ަތ ް‬
‫ނ ެހ ުނ ް‬
‫ައ ް‬
‫ނ‪ :‬ފަހެ އަންހެނުންނަށް މިސްކިތަށް ޖަމާޢަތުގައި‬ ‫ށ މާތް ެވ‪ަ ،‬އ ުއލާ ެވގެ ް‬
‫ނ ުވ ް‬ ‫ނ ަނ ް‬
‫ބލު ް‬
‫ެއ ަކނ ަ‬
‫ނަމާދުކުރުމަށްޓަކައި ދިއުން ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަކު ހުވަނދުލުމެއް ނެތި އަދި‬
‫އެކަނބަލުންގެ އެއްވެސް ޒީނަތެއް ފާޅުނުވާ ގޮތަށެވެ‪ .‬އަދި އެކަނބަލުންނަށް އެންމެ‬
‫މާތްﷲ‬ ‫ފަހެ‬ ‫ނަމާދުކުރުމެވެ‪.‬‬ ‫ގޭގައި‬ ‫އެކަނބަލުންގެ‬ ‫އައުލާވެގެންވަނީ‬ ‫މާތްވެ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢުމަރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻻﹶ ‪‬ﺗﻤ‪‬ﻨ‪‬ﻌ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﻨ‪‬ﺴ‪‬ﺎﺀَ ﺃﹶﻥﹾ‬
‫މާނައީ‪" :‬އަންހެނުން މިސްކިތްތަކަށް‬ ‫ﺨﺮ‪‬ﺟ‪‬ﻦ‪ ‬ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴ‪‬ﺎﺟﹺﺪ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻮﺗ‪‬ﻬ‪‬ﻦ‪ ‬ﺧﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟﹶﻬ‪‬ﻦ‪"‬‬
‫)‪(4‬‬
‫ﻳ‪ ‬‬

‫‪ (1‬އެޢުޛުރުތަކުގެ ވާހަކަ ފަހުން އަންނާނެއެވެ‪.‬‬

‫‪" (2‬ﳎﻤﻮﻉ ﺍﻟﻔﺘﺎﻭﻯ" ﻟﺸﻴﺦ ﺍﻹﺳﻼﻡ ﺍﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﺔ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪237‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ދިއުން ތިޔަބައިމީހުން މަނާ ނުކުރާހުށިކަމެވެ‪ .‬އަދި އެކަނބަލުންގެ ގެތަށް )އެކަނބަލުން‬

‫ނަމާދުކުރުމަށް( އެކަނބަލުންނަށް މާ ހެޔޮވެގެންވެއެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬
‫އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ﺨﺮ‪‬ﺟ‪‬ﻦ‪ ‬ﺗﻔ‪‬ﻼﹶﺕ‪ (1)"‬މާނައީ‪" :‬ﷲގެ‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻻﹶ ‪‬ﺗﻤ‪‬ﻨ‪‬ﻌ‪‬ﻮﺍ ﺇﹺﻣ‪‬ﺎﺀَ ﺍﷲِ ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﺎﺟﹺﺪ‪ ‬ﺍﷲِ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻟﹾﻴ‪ ‬‬
‫އަންހެން އަޅުތަކުން މިސްކިތްތަކަށް ދިއުން ތިޔަބައިމީހުން މަނާ ނުކުރާހުށިކަމެވެ‪ .‬އަދި‬
‫މާތްﷲ‬ ‫އަދިވެސް‬ ‫ނުކުންނަހުށިކަމެވެ‪".‬‬ ‫)ގެއިން(‬ ‫ނުލައި‬ ‫ހުވަނދު‬ ‫އެކަނބަލުން‬
‫ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ﺣﺪﻳﺚ ކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺃﹶﻳ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﺍﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺃﹶﺓ‪ ‬ﺃﹶﺻ‪‬ﺎﺑ‪‬ﺖ‪ ‬ﺑ‪‬ﺨ‪‬ﻮﺭ‪‬ﺍ ﻓﹶﻼﹶ ‪‬ﺗﺸ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﻨ‪‬ﺎ ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﺸ‪‬ﺎﺀَ‬
‫މާނައީ‪" :‬ހުވަނދު ލައިގެން ހުރި އެއްވެސް އަންހެނަކު އަހުރެމެންނާ އެކު‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﺍﻵﺧ‪‬ﺮ‪‬ﺓﹶ"‬
‫ޢިޝާ ނަމާދަށް ޙާޟިރު ނުވާހުށިކަމެވެ‪ ".‬ފަހެ މިޙަދީޘުގައި ޢިޝާ ނަމާދު އެކަލޭގެފާނު‬
‫ޚާއްޞަކުރައްވާފައި އެވަނީ އެޒަމާނުގައި ޢާއްމުކޮށް އަންހެނުން ޖަމާޢަތަށް ޙާޟިރުވެ‬
‫އުޅެނީ ރޭގަނޑުގެ ނަމާދުތަކަށް ކަމުގައިވާތީއެވެ‪ .‬އަދި ދުވާލުގައި އެކަނބަލުން ހުވަނދު‬
‫ލައިގެން މިސްކިތަށް ޙާޟިރުވުން މާބޮޑަށް މަނާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެއީ ދުވާލު އެކަނބަލުންގެ‬
‫ސަބަބުން ފިރިހެނުން ފިތުނަވެރިވުން މާބޮޑުވާނެއެވެ‪.‬‬
‫ބ‬
‫ސ ަތ ަޙ ްއ ު‬ ‫ިސކިތު ަގ ިއ ަނމާ ުދކު ުރ ް‬
‫ނ މު ް‬ ‫ގެއާ ުދ ުރ ައދި ަޖމާ ަޢތް ޮބޑ ު މ ް‬
‫ނ‪ :‬ފަހެ ގިނަ ބަޔަކު ޖަމާޢަތަށް ޙާޟިރުވާ‪ ،‬އަދި ގެއާ ދުރު މިސްކިތުގައި‬
‫ނ ުވ ް‬
‫ެވގެ ް‬
‫ނަމާދުކުރުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫ މޫސާގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﻥﱠ ﺃﹶﻋ‪‬ﻈﹶﻢ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން‪،‬‬ ‫)‪(3‬‬
‫ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱﹺ ﺃﹶﺟ‪‬ﺮ‪‬ﺍ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﺃﹶﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻟﹶﻴ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﻣ‪‬ﻤ‪‬ﺸ‪‬ﻰ"‬
‫ނަމާދުގައި އަޖުރުގެ ގޮތުން އެންމެބޮޑު މީހަކީ އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އެނަމާދަށް‬
‫އެންމެދުރުން ހިނގާފައި އަންނަ މީހާއެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޖާބިރުގެފާނުގެ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪238‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬މިސްކިތުގެ )މަސްޖިދުއްނަބަވީގެ(‬

‫ވަށައިގެންވާ ބިންތައް ހުސްވުމުން ބަނޫސަލިމާގެ މީސްތަކުން މިސްކިތް ކައިރިއަށް‬
‫ލިބިވަޑައިގެން‬ ‫އަށް‬ ‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫އެޚަބަރު‬ ‫ފަހެ‬ ‫އެދެފިއެވެ‪.‬‬ ‫ބަދަލުވާން‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ތިޔަބައިމީހުން މިސްކިތް ކައިރިއަށް ބަދަލުވާން އެދޭ ޚަބަރު‬
‫ހަމަކަށަވަރުން ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ލިބިވަޑައިގެންފިއެވެ‪ ".‬އެބައިމީހުން ދަންނަވައިފިއެވެ‪.‬‬
‫އާދޭހޭ‪ .‬އޭ ﷲގެ ރަސޫލާއެވެ! އަހުރެމެން އެގޮތަށް އެދެމުއެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނު‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬އޭ ބަނޫސަލިމާގެ މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުންގެ ގެތަކުގައި‬
‫ތިބޭހުށިކަމެވެ‪.‬‬ ‫ޤަރާރުވެގެން‬ ‫ބަދަލުނުވެ(‬ ‫ތަނަކަށް‬ ‫)އެހެން‬ ‫ތިޔަބައިމީހުން‬
‫ތިޔަބައިމީހުންގެ ފިޔަވަޅުތައް ލިޔެވޭ ހުއްޓެވެ‪) .‬މިފަދައިން އެކަލޭގެފާނު ދެފަހަރު‬
‫)‪(1‬‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪"(.‬‬
‫ފަހެ ނަމާދުގެ ޖަމާޢަތް ބޮޑުވި ވަރަކަށް ޖަމާޢަތުގައި ނަމާދުކުރާ މީހުންގެ‬
‫އަޖުރުވެސް ބޮޑުވެގެންވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އުބައްޔު ބުނު ކަޢުބުގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﻥﱠ ﺻ‪‬ﻼﹶﺓﹶ‬
‫ﺍﻟﺮ‪‬ﺟ‪‬ﻞﹺ ﻣ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺟ‪‬ﻞﹺ ﺃﹶﺯ‪‬ﻛﹶﻰ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺗ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺻ‪‬ﻼﹶ‪‬ﺗﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺟ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻦﹺ ﺃﹶ ‪‬ﺯﻛﹶﻰ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶ‪‬ﺗﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻊ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ހަމަކަށަވަރުން އެކަކާ އެކު މީހާ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﺍﻟﺮ‪‬ﺟ‪‬ﻞﹺ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﺎ ﻛﹶﺜﹸﺮ‪ ‬ﻓﹶﻬ‪‬ﻮ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺐ‪ ‬ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺍﷲِ ‪‬ﺗﻌ‪‬ﺎﻟﹶﻰ"‬
‫ކުރާ ނަމާދު އޭނާ އެކަހެރިކޮށް ކުރާ ނަމާދަށް ވުރެ މާތްވެ ޠާހިރުވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ދެމީހުންނާ އެކު އޭނާ ކުރާ ނަމާދު އެކަކާ އެކު އޭނާ ކުރާ ނަމާދަށް ވުރެ މާތްވެ‬
‫ޠާހިރުވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި )މީސްތަކުންގެ ޢަދަދު( ގިނަވީ ވަރަކަށް ﷲ ތަޢާލާގެ‬
‫ޙަޟްރަތަށް ލޮބުވެތިކަން ބޮޑުވެގެންވެއެވެ‪".‬‬
‫ނ ުވ ް‬
‫ނ‪:‬‬ ‫ބ ެވގެ ް‬
‫ސ ަތ ަޙ ްއ ު‬
‫ނ މު ް‬
‫ދއި ުރ‪ަ ،‬މޑ ު ަމއި ިތރި ަކމާ ެއކު‪ ،‬ދި ުއ ް‬
‫ށ ާ‬
‫ިސކި ަތ ް‬
‫މ ް‬
‫ފަހެ މިސްކިތަށް ނަމާދަށް ދާއިރު‪ ،‬ދުވެފައި ދިއުމަކީ މަކުރޫހަވެގެންވާ ކަމެކެވެ‪ .‬އެހެނީ‬
‫ހަމަކަށަވަރުން އޭނާ ނަމާދަށްޓަކައި ގެއިން ނުކުތީއްސުރެ‪ ،‬އޭނާ އެވަނީ ނަމާދުކުރާ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺣﺴ‪‬ﻨﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪239‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އިޚުތިޔާރުކުރުމަކީ‬ ‫މަޑުމައިތިރިކަން‬ ‫އަޅުކަމުގައި‬ ‫އަދި‬ ‫ޙުކުމުގައެވެ‪.‬‬ ‫މީހެއްގެ‬

‫ކިބައިން‬ ‫އަބޫހުރައިރާގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫މުސްތަޙައްބުވެގެންވާ‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﻧ‪‬ﻮﺩ‪‬ﻱ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ނަމާދަށް ބަންގިދެވޭ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺑﹺﺎﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﻓﹶﺄﹾﺗ‪‬ﻮﻫ‪‬ﺎ ﻭ‪‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﻤ‪‬ﺸ‪‬ﻮﻥﹶ ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﻜ‪‬ﻴﻨ‪‬ﺔﹸ"‬
‫އަދި‬ ‫ހުށިކަމެވެ‪.‬‬ ‫އަންނަ‬ ‫ހިނގައިފައި‬ ‫ތިޔަބައިމީހުން‬ ‫އެނަމާދަށް‬ ‫ފަހެ‬ ‫ހިނދު‪،‬‬
‫ތިޔަބައިމީހުންގެ ނަފްސުތަކަށް މަޑުމައިތިރިކަން ލާޒިމުކުރާ ހުށިކަމެވެ‪ ".‬އަދިވެސް މާތްﷲ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺃﹸﻗ‪‬ﻴﻤ‪‬ﺖ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓﹸ ﻓﹶﻼﹶ ﺗ‪‬ﺄﹾﺗ‪‬ﻮﻫ‪‬ﺎ ‪‬ﺗﺴ‪‬ﻌ‪‬ﻮ‪‬ﻥﹶ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹾﺗ‪‬ﻮﻫ‪‬ﺎ ‪‬ﺗﻤ‪‬ﺸ‪‬ﻮﻥﹶ‬
‫މާނައީ‪" :‬ނަމާދަށް ޤަމަތްދެވޭ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﻜ‪‬ﻴﻨ‪‬ﺔﹸ‪ ،‬ﻓﹶﻤ‪‬ﺎ ﺃﹶﺩ‪‬ﺭ‪‬ﻛﹾﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻓﹶﺼ‪‬ﻠﱡﻮﺍ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﺎ ﻓﹶﺎﺗ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻓﹶﺄﹶﺗ‪‬ﻤ‪‬ﻮﺍ"‬
‫ހިނދު‪ ،‬ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން އެނަމާދަށް ދުވެފައި ނާންނަހުށިކަމެވެ‪ .‬އަދިކިއެއްތަ!‬
‫މަޑުމައިތިރިކަމާ އެކު‪ ،‬ހިނގާފައި އަންނަހުށިކަމެވެ‪ .‬ފަހެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް )ނަމާދުގެ‬
‫ޖަމާޢަތުން( ލިބުނު މިންވަރެއް ކުރާހުށިކަމެވެ‪ .‬އަދި )ޖަމާޢަތުން( ފާއިތުވީ ބައި‬
‫ފުރިހަމަކުރާހުށިކަމެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ :‬ފަހެ ޖަމާޢަތް‬
‫ނ ުވ ް‬
‫ބ ެވ ެގ ް‬
‫ސ ަތ ަޙ ްއ ު‬ ‫ިއމާމު މީހާ ަނމާ ުދ ލުއިކު ުރ ް‬
‫ނ މު ް‬
‫ބޮޑުވެގެންވާ ހިނދު‪ ،‬އިމާމު މީހާ މައުމޫމުންނާގެން ނަމާދު ލުއިކުރުން އެބަހީ ކުރުކުރުން‬
‫މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެއީ މައުމޫމުންގެ ތެރޭގައި ބަލިމީހުންނާއި‪ ،‬މުސްކުޅިންނާއި‪،‬‬
‫ޙާޖަތްތެރިން ތިބޭނެ ކަމަށް ބަލައިފައެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺻ‪‬ﻠﱠﻰ‬
‫ﺻﻠﱠﻰ ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﻟ‪‬ﻨ‪‬ﻔﹾﺴِﻪ‪‬‬
‫ﺨﻔ‪ّ‬ﻒ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻥﱠ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﻀ‪‬ﻌ‪‬ﻴﻒ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻟﺴ‪‬ﻘ‪‬ﻴﻢ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻟﹾ ﹶﻜﺒﹺﲑ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ‪‬‬
‫ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﻨ‪‬ﺎﺱﹺ ﻓﹶﻠﹾﻴ‪ ‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކު‪ ،‬މީސްތަކުންނާގެން އިމާމުވެ‪،‬‬ ‫)‪(3‬‬
‫ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﻄﹶﻮﹺّﻝﹾ ﻣ‪‬ﺎ ﺷ‪‬ﺎﺀَ"‬
‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫އެހެނީ‬ ‫ލުއިކުރާހުށިކަމެވެ‪.‬‬ ‫)ނަމާދު(‬ ‫ފަހެ‬ ‫ހިނދު‪،‬‬ ‫ނަމާދުކުރާ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪240‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އެބައިމީހުންގެ ތެރޭގައި ބަލިކަށި މީހުންނާއި‪ ،‬ބަލިމީހުންނާއި‪ ،‬މުސްކުޅިންވެއެވެ‪ .‬އަދި‬

‫ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކު‪ ،‬އެކަހެރިކޮށް ނަމާދުކުރާ ހިނދު‪ ،‬ފަހެ އޭނާ ބޭނުން ވަރަކަށް‬
‫ކިބައިން‬ ‫އަނަސްގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬ ‫ދިގުކުރާހުށިކަމެވެ‪".‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﻧﹺّﻲ‬
‫َﻷَﺩ‪‬ﺧ‪‬ﻞﹸ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﻭ‪‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺎ ﺃﹸﺭﹺﻳﺪ‪ ‬ﺇﹺﻃﹶﺎﻟﹶﺘ‪‬ﻬ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻓﹶﹶﺄﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﺑ‪‬ﻜﹶﺎﺀَ ﺍﻟﺼ‪‬ﺒﹺﻲﹺّ‪ ،‬ﻓﹶﺄﹶﺗ‪‬ﺠ‪‬ﻮ‪‬ﺯ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺻ‪‬ﻼﹶﺗ‪‬ﻲ ﻣ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﺃﹶﻋ‪‬ﻠﹶﻢ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ނަމާދު ދިގުކުރެއްވުމަށް އެދިވަޑައިގެން‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺷ‪‬ﺪ‪‬ﺓ‪ ‬ﻭ‪‬ﺟ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹸﻣ‪ّ‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺑ‪‬ﻜﹶﺎﺋ‪‬ﻪ‪"‬‬
‫ތިމަންކަލޭގެފާނު ނަމާދު ފައްޓަވަމެވެ‪ .‬ފަހެ ކުޑަކުއްޖަކު ރޯއަޑު ތިމަންކަލޭގެފާނަށް‬
‫އިވިވަޑައިގަނެއެވެ‪ .‬ދެން ތިމަންކަލޭގެފާނު ނަމާދު ކުރުކޮށްލައްވަމެވެ‪) .‬އެބަހީ ކިޔެވުން‬
‫ކުރުކޮށްލައްވަމެވެ‪ (.‬އެއީ އެކުއްޖާ ރޯއަޑު އިވުމުން އެކުއްޖާގެ މަންމަގެ ހިތަށް ކުރާނެ‬
‫އަސަރު ތިމަންކަލޭގެފާނަށް އެނގި ވަޑައިގަންނަވާތީއެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ ނަމާދު ލުއިކުރުމަކީ ނަމާދުން އުނިކުރުމެއް ނޫނެވެ‪ .‬އަދިކިއެއްތަ!‬
‫ނަމާދުގެ ޙަރަކާތްތައް ފުރިހަމަކުރުމާ އެކު‪ ،‬ނަމާދުގެ ކިޔެވުން ކުރުކުރުމެވެ‪ .‬އެހެނީ‬
‫ހަމަކަށަވަރުން ނަމާދުގައި ނިތްތެޅުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ވަނީ މަނާކުރައްވާފައެވެ‪ .‬އަދި އެއީ‬
‫މުނާފިޤުންގެ ނަމާދު ކަމުގައި އެކަލޭގެފާނުވަނީ ޙަދީޘްކުރައްވާފައެވެ‪.‬‬
‫ުވ ެރ‬ ‫ށ‬
‫ިއމާ ަމ ް‬ ‫ަޙ ަރކާތް ަތކު ަގއި‬ ‫ނ ުވމާއި‪،‬‬ ‫ނ ވާޖި ު‬
‫ބ ެވގެ ް‬ ‫ަތބާ ުވ ް‬ ‫ށ‬
‫ިއމާ ަމ ް‬
‫ނ‪ :‬ފަހެ ނަމާދުގައި އިމާމަށް ތަބާވުމަކީ ވާޖިބުވެގެންވާ ކަމެކެވެ‪.‬‬
‫ނ ުވ ް‬
‫ރމް ެވގެ ް‬
‫ނ ަޙ ާ‬
‫ިސ ުވ ް‬
‫އ ް‬
‫އަދި އިމާމަށް ވުރެ ކުރިން ނަމާދުގެ ޙަރަކާތްތައް ކުރުމަކީ ޙަރާމްވެގެންވާ ކަމެކެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫އަބޫހުރައިރާގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫ﺨﺘ‪‬ﻠ‪‬ﻔﹸﻮﺍ‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻞﹶ ﺍ ِﻹﻣ‪‬ﺎﻡ‪ ‬ﻟ‪‬ﻴ‪‬ﺆ‪‬ﺗ‪‬ﻢ‪ ‬ﺑﹺﻪ‪ ‬ﻓﹶﻼﹶ ﺗ‪ ‬‬
‫ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻪ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﺫﹶﺍ ﺭ‪‬ﻛﹶﻊ‪ ‬ﻓﹶﺎﺭ‪‬ﻛﹶﻌ‪‬ﻮﺍ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﻗﹶﺎﻝﹶ ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﷲُ ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪ ‬ﻓﹶﻘﹸﻮﻟﹸﻮﺍ‪ :‬ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻨ‪‬ﺎ ﻟﹶﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺇﹺﺫﹶﺍ‬
‫މާނައީ‪" :‬ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﺻﻠﱠﻰ ﺟ‪‬ﺎﻟ‪‬ﺴ‪‬ﺎ ﻓﹶﺼ‪‬ﻠﱡﻮﺍ ﺟ‪‬ﻠﹸﻮﺳ‪‬ﺎ ﺃﹶﺟ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﻮﻥﹶ"‬
‫ﺳ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪ ‬ﻓﹶﺎﺳ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺍ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ‪‬‬
‫އިމާމު ބެހެއްޓުނީ އޭނާއަށް އިޤުތިދާވެވުމަށްޓަކައެވެ‪ .‬ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން އޭނާއާ ޚިލާފު‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪241‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނުވާހުށިކަމެވެ‪ .‬ފަހެ އޭނާ ރުކޫޢުކުރާ ހިނދު ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން ރުކޫޢުކުރާށެވެ‪ .‬އަދި‬

‫އޭނާ ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﷲُ ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﻩ ކިޔާ ހިނދު ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻨﺎﹶ ﻟﹶﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ކިޔާށެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އޭނާ ސަޖިދަކުރާ ހިނދު ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން ސަޖިދަކުރާށެވެ‪ .‬އަދި އޭނާ އިށީނދެ‬
‫އިނދެގެން ނަމާދުކުރާނަމަ ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން އެންމެންވެސް އިށީނދެ ތިބެގެން‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާޔަތެއްގައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫އެހެން‬ ‫އަބޫހުރައިރާގެ‬ ‫އަދި‬ ‫ނަމާދުކުރާށެވެ‪".‬‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﺍ ِﻹﻣ‪‬ﺎﻡ‪ ‬ﻟ‪‬ﻴ‪‬ﺆ‪‬ﺗ‪‬ﻢ‪ ‬ﺑﹺﻪ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﺫﹶﺍ ﻛﹶﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ﻓﹶ ﹶﻜﺒﹺّﺮ‪‬ﻭﺍ‬
‫ﻭ‪‬ﻻﹶ ﺗ‪ ‬ﹶﻜﺒ‪‬ﺮ‪‬ﻭﺍ ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪ ‬ﹶﻜﺒﹺّﺮ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺭ‪‬ﻛﹶﻊ‪ ‬ﻓﹶﺎﺭ‪‬ﻛﹶﻌ‪‬ﻮﺍ ﻭ‪‬ﻻﹶ ‪‬ﺗﺮ‪‬ﻛﹶﻌ‪‬ﻮﺍ ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﺮ‪‬ﻛﹶﻊ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﻗﹶﺎﻝﹶ ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﷲُ‬
‫ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪ ‬ﻓﹶﻘﹸﻮﻟﹸﻮﺍ‪ :‬ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻨ‪‬ﺎ ﻭ‪‬ﻟﹶﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺳ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪ ‬ﻓﹶﺎﺳ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺍ ﻭ‪‬ﻻﹶ ‪‬ﺗﺴ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺍ ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪،‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އިމާމުވާކަން ކަށަވަރީ‪ ،‬އޭނާއާ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺻﻠﱠﻰ ﺟ‪‬ﺎﻟ‪‬ﺴﺎﹰ ﻓﹶﺼ‪‬ﻠﱡﻮﺍ ﺟ‪‬ﻠﹸﻮﺳﺎﹰ ﺃﹶﺟ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﻮﻥﹶ"‬
‫ﻭ‪‬ﺇﹺﻥﹾ ‪‬‬
‫އިޤުތިދާވުމަށެވެ‪ .‬ފަހެ އޭނާ ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ކިޔާ ހިނދު‪ ،‬ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ކިޔާށެވެ‪.‬‬
‫އަދި އޭނާ ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ކިޔައިފުމަށް ދާންދެން‪ ،‬ތިޔަބައިމީހުން ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ނުކިޔާހުށިކަމެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އޭނާ ރުކޫޢުކުރާ ހިނދު‪ ،‬ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން ރުކޫޢުކުރާށެވެ‪ .‬އަދި އޭނާ ރުކޫޢަށް‬
‫ގޮސްފުމަށް ދާންދެން‪ ،‬ތިޔަބައިމީހުން ރުކޫޢަށް ނުދާހުށިކަމެވެ‪ .‬އަދި އޭނާ ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﷲُ ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪‬‬
‫ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﻩ ކިޔާ ހިނދު‪ ،‬ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻨﺎﹶ ﻭ‪‬ﻟﹶﻚ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ކިޔާށެވެ‪ .‬އަދި އޭނާ ސަޖިދަކުރާ‬
‫ހިނދު‪ ،‬ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން ސަޖިދަކުރާށެވެ‪ .‬އަދި އޭނާ ސަޖިދައަށް ގޮސްފުމަށް‬
‫ދާންދެން‪ ،‬ތިޔަބައިމީހުން ސަޖިދައަށް ނުދާހުށިކަމެވެ‪ .‬އަދި އޭނާ އިށީނދެ އިނދެގެން‬
‫ނަމާދުކުރާނަމަ‪ ،‬ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން އެންމެންވެސް އިށީނދެ ތިބެގެން ނަމާދުކުރާށެވެ‪".‬‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ބަރާއު ބުނު ޢާޒިބުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬އަހުރެމެން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ފަހަތްޕުޅުގައި ނަމާދުކުރަމުއެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ އެކަލޭގެފާނު ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﷲُ ﻟ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﻩ އޭ ވިދާޅުވެ‪ ،‬ދެން ސަޖިދައަށް ވަޑައިގެން‬
‫އަހުރެމެންކުރެ‬ ‫ދާންދެން‪،‬‬ ‫ޖެހިއްޖައުމަށް‬ ‫ބިންމަތީގައި‬ ‫ނިތްކުރިފުޅު‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬
‫)‪(2‬‬
‫އެކަކުގެވެސް ބުރަކަށި )ސަޖިދައަށް ދިއުމަށް( ލަންބައި ނުލައެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪242‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އަދިވެސް މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫ﺨﺸ‪‬ﻰ ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺭ‪‬ﻓﹶﻊ‪‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺃﹶﻣ‪‬ﺎ ﻳ‪ ‬‬
‫)‪(1‬‬
‫ﺭ‪‬ﺃﹾﺳ‪‬ﻪ‪ ‬ﻗﹶﺒ‪‬ﻞﹶ ﺍ ِﻹﻣ‪‬ﺎﻡﹺ ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﺠ‪‬ﻌ‪‬ﻞﹶ ﺍﷲُ ﺭ‪‬ﺃﹾﺳ‪‬ﻪ‪ ‬ﺭ‪‬ﺃﹾﺱ‪ ‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺎﺭﹴ ﺃﹶﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﺠ‪‬ﻌ‪‬ﻞﹶ ﺍﷲُ ﺻ‪‬ﻮﺭ‪‬ﺗﻪ‪ ‬ﺻ‪‬ﻮﺭ‪‬ﺓﹶ ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺎﺭﹴ"‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކު‪ ،‬އިމާމަށް ވުރެ ކުރިން‪ ،‬އޭނާގެ ބޯ އުފުލުމުން‪،‬‬
‫ﷲ‪ ،‬އޭނާގެ ބޯ ޙިމާރެއްގެ ބޮލަށް ބަދަލުކުރައްވައިފާނެ ކަމަށް‪ ،‬ނުވަތަ އޭނާގެ ސޫރަ‬
‫ޙިމާރެއްގެ ސޫރައަށް ބަދަލުކުރައްވައިފާނެ ކަމަކަށް ބިރެއް ނުގަނޭހެއްޔެވެ؟"‬
‫ނ‪ :‬ފަހެ އިމާމު މީހާއާ‬
‫ށ ުވ ް‬
‫ިއމާމު މީހާއާ ެއކު ެއ ަކކު ަހ ަމ ެވ ްއޖެ ަނ ަމ ަޖމާ ަޢ ަތ ަކ ް‬
‫އެކު އެންމެ މީހަކު ނަމާދުކުރިޔަސް ޖަމާޢަތަކަށް ވާނެއެވެ‪ .‬އަދި އޭނާއާ އެކު ނަމާދުކުރީ‬
‫ކުޑަކުއްޖެއް ކަމުގައިވިޔަސް އަންހެނެއް ކަމުގައިވިޔަސް މެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬
‫ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢައްބާސްގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫"އަހުރެންގެ މައިފުށުގެ ބޮޑުދައިތާފުޅު‪ ،‬އަދި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ އަނބިކަނބަލުން‪،‬‬
‫މައިމޫނާގެ އަރިހުގައި އެއްރޭ އަހުރެން ވީމެވެ‪ .‬ފަހެ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ދަމުނަމާދު‬
‫ކުރެއްވުމަށްޓަކައި ތެދުވެވަޑައިގެންފިއެވެ‪ .‬ދެން އެކަލޭގެފާނާ އެކު ނަމާދުކުރުމަށްޓަކައި‬
‫ވާތްފަރާތުގައި‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫އަހުރެން‬ ‫ފަހެ‬ ‫ތެދުވެއްޖައީމެވެ‪.‬‬ ‫އަހުރެންވެސް‬
‫ހުއްޓިއްޖައީމެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނު އަހުރެންގެ ބޮލުގައި ހިއްޕަވައި އެކަލޭގެފާނުގެ‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫސަޢީދުގެ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ކަނާތްފަރާތުގައި އަހުރެން ބެހެއްޓެވިއެވެ‪".‬‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އެކަލޭގެފާނުގެ‬
‫މީހަކު‬ ‫މިސްކިތަށް‬ ‫ތަނާ‬ ‫ވަޑައިގެންނެވި‬ ‫އަވަދިވެ‬ ‫ނަމާދުކޮށް‬ ‫އަޞްޙާބުންނާގެން‬
‫ވަދެއްޖެއެވެ‪ .‬ފަހެ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬އޭނާއާ އެކު ނަމާދުކުރުމުން‪،‬‬
‫އޭނާއަށް ޞަދަޤާތްކުރާނީ ފަހެ ކާކުހެއްޔެވެ؟" ދެން މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން މީހަކު‬
‫ފަހެ މިސްކިތުގައި ޖަމާޢަތް ނިމުމަށް ފަހު‪،‬‬ ‫)‪(3‬‬
‫ތެދުވެ‪ ،‬އޭނާއާ އެކުގައި ނަމާދުކޮށްފިއެވެ‪".‬‬
‫އެނަމާދަށް އަނެއް ޖަމާޢަތް ހެދުން‪ ،‬ހުއްދަވެގެންވާ ކަމަށް މިޙަދީޘުން‪ ،‬އިމާމު އަޙުމަދާއި‪،‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪243‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އިމާމު އިސްޙާޤާއި‪ ،‬އިމާމު ތިރުމިޛީއާއި މިބޭބޭކަލުން އިސްތިދުލާލު ކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫އަދި ރާޖިޙުވެގެންވާ ގޮތަކީވެސް އެއީއެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް ބޭކަލުން މިސްކިތުގައި ޖަމާޢަތް‬
‫ނިމުމަށް ފަހު އެނަމާދަށް ދެވަނަ ޖަމާޢަތެއް ނުހެދޭނެކަމަށް ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬އެބޭކަލުން‬
‫މިފަދައިން‬ ‫ކަމަށެވެ‪.‬‬ ‫ވަކިވަކިން‬ ‫ޖެހޭނީ‬ ‫ނަމާދުކުރަން‬ ‫ދެން‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވަނީ‬
‫ވިދާޅުވެފައިވަނީ އިމާމު ސުފުޔާނާއި‪ ،‬އިމާމު މާލިކާއި‪ ،‬އިމާމު އިބުނު މުބާރަކާއި‪ ،‬އިމާމު‬
‫ޝާފިޢީއާއި މިބޭބޭކަލުންނެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ :‬ރަސްމީ އިމާމުގެ‬ ‫ނ ުހ ްއ ަދ ެވގެ ް‬
‫ނ ުވ ް‬ ‫ބ ަދލު ުވ ް‬
‫ށ ަ‬
‫ިއމާމު މީހާ ަމ ުއމ ޫ ަމ ަކ ް‬
‫ބަދަލުގައި އިމާމުވެ‪ ،‬ނަމާދުކުރާ މީހާ‪ ،‬އޭނާ ނަމާދުކުރަން ހުއްޓައި‪ ،‬ރަސްމީ އިމާމު‬
‫މިސްކިތަށް ޙާޟިރުވެއްޖެނަމަ‪ ،‬އޭނާއަށް މައުމޫމަކަށް ބަދަލުވުން ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ސަހުލު ބުނު ސަޢުދުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ބަނޫ ޢަމްރު ބުނު ޢައުފުގެ މީސްތަކުންގެ މެދުގައި އުފެދުނު އަރައިރުމެއް‬
‫އިޞްލާޙު ކުރެއްވުމަށްޓަކައި‪ ،‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އެބައިމީހުންގެ ގާތަށް ވަޑައިގެންފިއެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫ނަމާދު ވަގުތު ޖެހިއްޖެއެވެ‪ .‬ފަހެ އަބޫބަކުރުގެފާނުގެ އަރިހަށް މުއައްޛިނު އައިސް‬
‫ދަންނަވައިފިއެވެ‪ .‬ފަހެ އަހުރެން ނަމާދަށް ޤަމަތްދިނުމުން ކަލޭގެފާނު މީސްތަކުންނާގެން‬
‫ނަމާދުކުރައްވަންވީ ނޫންތޯއެވެ؟ އަބޫބަކުރުގެފާނު ދަންނަވައިފިއެވެ‪ .‬އާނއެކެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫ދެންފަހެ‬ ‫ފައްޓަވައިފިއެވެ‪.‬‬ ‫ނަމާދުކުރައްވަން‬ ‫މީސްތަކުންނާގެން‬ ‫އަބޫބަކުރުގެފާނު‬
‫މީސްތަކުން ނަމާދަށް ތިއްބައި‪ ،‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ވަޑައިގެންފިއެވެ‪ .‬އަދި ސަފުގެ ތެރެއަށް‬
‫ވެދެވަޑައިގެންފިއެވެ‪ .‬ފަހެ މީސްތަކުން )އަބޫބަކުރުގެފާނަށް‪ ،‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ވަޑައިގެންފިކަން‬
‫އެންގުމަށްޓަކައި( އަތް ޖަހަން ފަށައިފިއެވެ‪ .‬އަދި އަބޫބަކުރުގެފާނަކީ ނަމާދުގައި‪ ،‬ފަހަތަށް‬
‫އެނބުރިވަޑައިގަންނަވާ ބޭކަލެއް ނޫނެވެ‪ .‬ދެންފަހެ މީސްތަކުން އަތް ޖެހުން ގިނަކުރި‬
‫ހިނދު‪ ،‬އަބޫބަކުރުގެފާނު ފަހަތަށް އެނބުރިވަޑައިގެންފިއެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނަށް ﺭﺳﻮﻝ‬
‫ﺍﷲ ‪ r‬ފެނިވަޑައިގެންފިއެވެ‪ .‬ފަހެ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އިޝާރާތްފުޅުން‪ ،‬އަބޫބަކުރުގެފާނަށް‬
‫ފަހަތަށްޖެހިވަޑައިނުގަތުމަށް އަމުރުކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬އެހިނދު އަބޫބަކުރުގެފާނު ދެއަތްޕުޅު‬
‫އުފުއްލަވައި‪ ،‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އެކަލޭގެފާނަށް އަމުރުކުރެއްވި ކަންތަކުގެ މައްޗަށް‪ ،‬ﷲއަށް‬
‫ޙަމްދުކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬ދެން އަބޫބަކުރުގެފާނު ސަފުގެ ތެރެއަށް ވެދެވަޑައިގެންފިއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫‪244‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އިސްވެވަޑައިގެން‪ ،‬ނަމާދުކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬ދެން މީސްތަކުންނާ ދިމާއަށް‬

‫ކުރިމަތިލައްވައި‪ ،‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬އޭ އަބޫބަކުރެވެ! ކަލޭގެފާނަށް އިމާމުކަމުގައި‬
‫މަނާވެވަޑައިގަތީ‬ ‫އެކަމުން‬ ‫ހިނދު‪،‬‬ ‫އަމުރުކުރެއްވި‬ ‫ތިމަންކަލޭގެފާނު‬ ‫ހުންނެވުމަށް‬
‫ކީއްވެގެންތޯއެވެ؟" ފަހެ އަބޫބަކުރުގެފާނު ދެންނެވިއެވެ‪ .‬އަބޫ ޤުޙާފާގެ ދަރިއަށް )އެބަހީ‬
‫އަބޫބަކުރަށް( ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ކުރިފުޅުމަތީގައި )އިމާމުވެ( ނަމާދުކުރުމަށް އެކަށީގެންވެސް‬
‫ނުވެއެވެ‪ .‬ދެން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪) r‬މީސްތަކުންނަށް( ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ތިޔަބައިމީހުން‬
‫އަތްޖެހުން ގިނަކުރާތީ‪ ،‬ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ފެނިވަޑައިގަތީ ކީއްވެހެއްޔެވެ؟ އީމާމު މީހާ‬
‫ނަމާދުގައި ކުށެއްކޮށްފިކަން އެނގިއްޖެ މީހާ‪ ،‬ފަހެ ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﺤﺎﹶﻥﹶ ﺍﷲِ ކިޔާހުށިކަމެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫ހަމަކަށަވަރުން އޭނާ ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﺤﺎﹶﻥﹶ ﺍﷲِ ކިޔާ ހިނދު‪ ،‬އިމާމު މީހާ‪ ،‬އޭނާގެ އެތަސްބީޙައަށް‬
‫)ނަމާދުގައި‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫އަދި‬ ‫އިޞްލާޙުކުރާނެއެވެ‪(.‬‬ ‫)އެބަހީ‬ ‫އެނބުރިލާނެއެވެ‪.‬‬
‫)‪(1‬‬
‫އިމާމަށް ކުށެއްކުރެވުމުން( އަތްޖެހުންވަނީ އަންހެނުންނަށެވެ‪".‬‬
‫ރ‪ :‬ފަހެ ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން‬ ‫ށ ަރކު ަޢތް ިލބޭ ިމ ް‬
‫ނ ަވ ު‬ ‫ިއމާމާ ެއކު‪ަ ،‬މ ުއމ ޫ ަމ ް‬
‫ވިދާޅުވެފައިވަނީ އިމާމު މީހާއާ އެކު‪ ،‬ރަކުޢަތުގެ ރުކޫޢު ލިބިއްޖެ މީހާއަށް އެރަކުޢަތް‬
‫ލިބޭނެ ކަމަށެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާ ރިވާކުރެއްވި‬
‫ޙަދީޘްފުޅެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺟﹺ ﹾﺌﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻟﹶﻰ‬
‫ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﻭ‪‬ﻧ‪‬ﺤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺳ‪‬ﺠ‪‬ﻮﺩ‪ ‬ﻓﹶﺎﺳ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺍ ﻭ‪‬ﻻﹶ ‪‬ﺗﻌ‪‬ﺪ‪‬ﻭﻫ‪‬ﺎ ﺷ‪‬ﻴ‪‬ﺌﹰﺎ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﺩ‪‬ﺭ‪‬ﻙ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﻛﹾﻌ‪‬ﺔﹶ ﻓﹶﻘﹶﺪ‪ ‬ﺃﹶﺩ‪‬ﺭ‪‬ﻙ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އަހުރެމެން ސަޖިދާގައިވާ ޙާލު‪ ،‬ތިޔަބައިމީހުން ނަމާދަށް އަންނަ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓﹶ"‬
‫ހިނދު‪ ،‬ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން ސަޖިދައަށް ދާހުށިކަމެވެ‪ .‬އަދި އެރަކުޢަތް ރަކުޢަތެއްގެ‬
‫ގޮތުގައި ނުހިމަނާހުށިކަމެވެ‪ .‬އަދި ރުކޫޢު ލިބިއްޖެ މީހާ ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ އޭނާއަށް‬
‫ރަކުޢަތް ލިބިއްޖެކަން ކަށަވަރެވެ‪ ".‬މިޙަދީޘުން އެނގި ބަޔާންވެގެންވާ ގޮތުގައި މައުމޫމު‬
‫މީހާ ސަފަށް ވަންނަ އިރު އިމާމު މީހާ ރުކޫޢުގައިވާނަމަ މައުމޫމު މީހާވެސް ދާންޖެހޭނީ‬
‫ރުކޫޢަށެވެ‪ .‬އަދި އިމާމު މީހާ ސަޖިދާގައިވާނަމަ މައުމޫމު މީހާވެސް ދާންޖެހޭނީ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﺑﻦ ﺧﺰﳝﺔ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﺣﺴ‪‬ﻨﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪245‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ސަޖިދައަށެވެ‪ .‬އެއީ ހަށަންބަން ތަކުބީރު ކިޔައި ދެއަތް އުފުލައިފައެވެ‪ .‬އެކަމަކު‬

‫ހަށަންބަންނާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ‪ .‬އަދި ހަމަ އެފަދައިން މިޙަދީޘުން އެނގޭ ގޮތުގައި އިމާމު‬
‫މީހާ ރުކޫޢުން ތެދުވުމުގެ ކުރިން ސަފަށް ވަދެ ރުކޫޢަށް ދެވިއްޖެ މީހާއަށް އެރަކުޢަތް‬
‫ލިބޭނެއެވެ‪.‬‬
‫އަދި ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވަނީ ސޫރަތުލް ފާތިޙާ ނުކިޔައިފި‬
‫މީހާއަށް ރަކުޢަތް ނުލިބޭނެ ކަމަށެވެ‪ .‬އިމާމު ބުޚާރީވެސް ބުރަވެވަޑައިގެންފައިވަނީ‬
‫މިގޮތުގެ މައްޗަށެވެ‪ .‬މިބޭކަލުންގެ ދަލީލުތައް ނަމާދުގެ ފަރުޟުތަކުގެ ތެރޭގައި ސޫރަތުލް‬
‫ފާތިޙާ ކިޔެވުމުގެ މައުޟޫޢުގެ ދަށުން އިސްވެ ހިނގައްޖެއެވެ‪ .‬އަދި "އިމާމު މީހާގެ‬
‫ފަހަތުގައި މައުމޫމުން ކިޔެވުން" މިމައުޟޫޢުގެ ދަށުންވެސް ބައެއް ވާހަކަތައް އިސްވެ‬
‫އެޙަދީޘްތައް‬ ‫ވަރުގަދައެވެ‪.‬‬ ‫ވަރަށް‬ ‫ދަލީލުތައް‬ ‫މިރައުޔުގެ‬ ‫ހިނގައްޖެއެވެ‪.‬‬
‫ތިބާއަށް‬ ‫"މިދަލީލުތައް‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫ޝައުކާނީ‬ ‫އިމާމު‬ ‫ފަހު‪،‬‬ ‫ބަޔާންކުރެއްވުމަށް‬
‫ލިބުމުގެ‬ ‫ރަކުޢަތް‬ ‫ފުރިހަމަ‬ ‫ބިނާވެގެންވަނީ‬ ‫ލިބުން‬ ‫ރަކުޢަތް‬ ‫ފަހު‬ ‫ސާބިތުވުމަށް‬
‫މައްޗަށްކަން ތިބާއަށް އެނގޭނެއެވެ‪ .‬އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން ނަމާދަށް ކޮޅަށް ހުރުން‬
‫ވާޖިބުކުރަނިވި ދަލީލުތަކާއި ސޫރަތުލް ފާތިޙާ ކިޔެވުން ވާޖިބުކުރަނިވި ދަލީލުތަކުން‬
‫ބަރީއަވުން ޙާޞިލުކޮށްދޭނެ އެއްވެސް ދަލީލެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އިމާމު‬
‫ބުޚާރީގެ "ﺍﻟﻘ‪‬ﺮ‪‬ﺍﺀَﺓﹸ ﺧ‪‬ﻠﹾﻒ‪ ‬ﺍﻹِﻣﺎﹶﻡ" އެވެ ކިޔުނު ފޮތުގައި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން އެކަލޭގެފާނު‬
‫ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬އަބޫހުރައިރާ ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬މީސްތަކުން ރުކޫޢުގައިވާ ޙާލު‪،‬‬
‫ތިބާއަށް މީސްތަކުންނާ ބައިވެރިވެވިއްޖެނަމަ އެއީ ރަކުޢަތެއްކަމުގައި ނުހިމަނާށެވެ‪ ".‬އަދި‬
‫ޝާފިޢީމަޒުހަބުގެ ބޮޑެތި ދަންނަބޭކަލުންގެ ތެރެއިން އިމާމު ތަޤިއްޔުއްދީނު އައްސުބުކީ‬
‫ރާޖިޙުކުރައްވާފައި ވަނީވެސް މިގޮތެވެ‪ .‬އަދި އިމާމު މުޤުބިލީ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އަހުރެން‬
‫މިމައްސަލާގައި ވަރަށް ހޯދައިބެލީމެވެ‪ .‬އަދި ފިޤުހީ ގޮތުން ހުރިހާ ދަލީލެއް ޖަމާކުރުމަށް‬
‫ފަހުގައި ނިކުތް ނަތީޖާއަކީ ރުކޫޢު ލިބުމަކުން އަދި ރަކުޢަތް ނުލިބޭނެކަމެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ތިރުމިޛީގެ ޝަރަޙާގައި ޙާފިޡު ޢިރާޤީ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬ފާތިޙާ ސޫރަތް ނުލިބިއްޖެ މީހާ‬
‫)‪(1‬‬
‫އެރަކުޢަތް ރަކުޢަތެއްގެ ގޮތުގައި ނުހިމެނުން އެއީ އަހުރެން އިޚުތިޔާރުކުރާ ގޮތެވެ‪".‬‬

‫‪" (1‬ﻧﻴﻞ ﺍﻷﻭﻃﺎﺭ" ﳐﺘﺼﺮﺍﹰ‪.‬‬

‫‪246‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ދަންނައެވެ‪ .‬ގިނަ ޢިލްމުވެރިން ރާޖިޙުކުރައްވާފައިވަނީ ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން‬

‫ވިދާޅުވެފައިވާ ގޮތެވެ‪ .‬އެކަމަކު ރައްކާތެރިކަން ބޮޑު ގޮތަކީ ފަހުން މިދެންނެވުނު ގޮތެވެ‪.‬‬
‫އެބަހީ ސޫރަތުލް ފާތިޙާއާ ނުލައި ރަކުޢަތް ނުހިމެނުމެވެ‪ .‬އެއީ ފާތިޙާ ސޫރަތް ކިޔެވުން‬
‫ފަރުޟުވެގެންވާ ކަމަށް ވާރިދުވެގެން އައިސްފައިވާ ދަލީލުތައް ޞައްޙަކަން ބޮޑުވެފައި‬
‫ވަރުގަދަވެގެން ވާތީއެވެ‪.‬‬
‫ޖަމާޢަތަށް‬ ‫ފަހެ‬ ‫ުޢ ުޛ ުރ ަތ ްއ‪:‬‬ ‫ުހ ްއ ަދކު ާ‬
‫ރ‬ ‫ނ‬
‫ޖެހު ް‬ ‫ަފ ަހ ް‬
‫ށ‬ ‫ނ‬
‫ަޖމާ ަޢތު ް‬
‫ކަނޑައަޅުއްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ޝަރީޢަތުގައި‬ ‫ޢުޛުރުތަކެއް‬ ‫ހުއްދަކުރާ‬ ‫ޙާޟިރުނުވުން‬
‫އެޢުޛުރުތައް ތިރީގައި ބަޔާންކުރާހުށީމެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ު ،‬ނ ަވ ަތ ަބ ްއ ެޔ ްއ‬ ‫ރ ުތ ް‬
‫ނ ބި ުރ ެވރި ަކމެ ްއ ެޖހި ަފއި ުވ ް‬ ‫ިނ ްއގެ ަފ ާ‬ ‫‪ު -1‬ދ ް‬
‫ޝމ ެ‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޢައްބާސްގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢަބްދުﷲ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ނ‪.‬‬
‫ެޖހި ަފއި ުވ ް‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ބަންގީގެ އަޑުއިވި‪ ،‬ނަމާދަށް‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺍﻟﻨﹺّﺪ‪‬ﺍﺀَ ﻓﹶﻠﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺄﹾ‪‬ﺗﻪ‪ ‬ﻓﹶﻼﹶ ﺻ‪‬ﻼﹶﺓﹶ ﻟﹶﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻋ‪‬ﺬﹾﺭﹴ"‬
‫ޙާޟިރުނުވެއްޖެ މީހާ ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ ޢުޛުރެއްގެ ސަބަބުން މެނުވީ އޭނާއަކަށް ނަމާދެއް‬
‫ނުވެއެވެ‪ ".‬ދެން ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢައްބާހާ ސުވާލުކުރެވުނެވެ‪ .‬ޢުޛުރަކީ ކޮބައިހެއްޔެވެ؟‬
‫އެކަލޭގެފާނު ދެންނެވިއެވެ‪ .‬އެއީ ބިރާއި‪ ،‬ބައްޔެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު‬ ‫‪ި -3 ، 2‬ފނި ަގ ަދ ުވމާ ިއ ވާ ޭ‬
‫ރ ެވ ުހ ް‬
‫ޢުމަރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫އެކަލޭގެފާނުގެ ދަތުރުފުޅުގައި ފިނި ަގދަވެ ވާރޭވެހޭ ރޭރެއަށް މުއަ ްއޛިނު މީހާއަށް "ﺻ‪‬ﻠﱡﻮ‪‬ﺍ‬
‫ނަމާދުކުރާހުށިކަމެވެ‪(.‬‬ ‫ގެތަކުގައި‬ ‫ތިޔަބައިމީހުންގެ‬ ‫ﻓ‪‬ﻲ ﺭﹺﺣﺎﹶﻟ‪‬ﻜﹸﻢ‪) "‬ތިޔަބައިމީހުން‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޖާބިރުގެފާނުގެ‬ ‫)‪(2‬‬
‫މިފަދައިން ގޮވުމަށް އަމުރުކުރައްވައެވެ‪".‬‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އެއްފަހަރަކު އަހުރެމެން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‬
‫‪ r‬އާ އެކު ދަތުރަކު ނިކުމެއްޖައީމުއެވެ‪ .‬ފަހެ ވާރޭވެހެން ފަށައިފިއެވެ‪ .‬އެހިނދު ﺭﺳﻮﻝ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺍﻟﺪ‪‬ﺍﺭﻗﻄﲏ ﻭﺍﺑﻦ ﺣﺒﺎﹼﻥ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪247‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ގޭގައި ނަމާދުކުރުމަށް އެދޭ މީހާ‬

‫)‪(1‬‬
‫ފަހެ ގޭގައި ނަމާދުކުރާހުށިކަމެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު‬
‫ޟ ުރ ުވ ް‬ ‫‪ަ -4‬ނމާ ުދ ަވގުތު ކާ ާ‬
‫ނ ޙާ ި‬
‫ނ ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫ޢުމަރުގެ ކިބައި ް‬
‫ﺣﺪﻳﺚކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﻛﹶﺎﻥﹶ ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟ ﱠﻄﻌ‪‬ﺎﻡﹺ ﻓﹶﻼﹶ ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﺠ‪‬ﻞﹾ ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪ ‬ﹾﻘﻀ‪‬ﻲ‪ ‬ﺣ‪‬ﺎﺟ‪‬ﺘ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻪ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺇﹺﻥﹾ‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކު ކެއުމެއްގެ މަތީގައި ވާނަމަ ފަހެ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﺃﹸﻗ‪‬ﻴﻤ‪‬ﺖ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓﹸ"‬
‫އެއިން އޭނާގެ ބޭނުން ފުދިއްޖައުމަށް ދާންދެން އޭނާ އަވަސްވެ ނުގަންނަހުށިކަމެވެ‪ .‬އެއީ‬
‫ނަމާދަށް ޤަމަތްދެވުނު ކަމުގައިވިޔަސް މެއެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬
‫ނ ޖެހި ަފއި ުހ ުރ ް‬
‫ދ ް‬
‫ށ ާ‬ ‫‪ެ -5‬ދޙާ ަޖތު ް‬
‫ނ ކު ެރ ޙާ ަޖ ަތ ަކ ް‬
‫ނ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަ ާ‬
‫ﻀﺮ‪‬ﺓ‪ ‬ﺍﻟ ﱠﻄﻌ‪‬ﺎﻡﹺ ﻭ‪‬ﻻﹶ ﻭ‪‬ﻫ‪‬ﻮ‪‬‬
‫ޙަދީޘްކުރައްވަނިކޮށް ތިމަންކަމަނާ އަޑުއެއްސެވީމެވެ‪ " .‬ﹶﻻ ﺻ‪‬ﻼﹶﺓﹶ ﺑﹺﺤ‪ ‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ކާނާ ޙާޟިރުވާ ވަގުތުގައާއި ދެޙާޖަތަށް ދާންވެފައި ހުންނަ‬ ‫)‪(3‬‬
‫ﻳ‪‬ﺪ‪‬ﺍﻓ‪‬ﻌ‪‬ﻪ‪ ‬ﺍ َﻷ ‪‬ﺧﺒ‪‬ﺜﹶﺎﻥ‪"‬‬
‫ވަގުތު ނަމާދެއް ނުވެއެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ މިބަޔާންކުރެވުނީ ނަމާދުގެ ޖަމާޢަތުން ފަހަށްޖެހުން ހުއްދަކުރާ އަދި‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ސުންނަތުން ސާބިތު ޢުޛުރުތަކެވެ‪.‬‬
‫ނވާމީހާ‪ :‬ފަހެ އިމާމުކަން ކުރުން އެންމެ‬
‫ނމެ ަޙ ްއ ުޤ ެވގެ ް‬
‫ނ ެއ ް‬ ‫ިއމާމު ަކ ް‬
‫ނ ކު ުރ ް‬
‫ޙައްޤުވެގެންވާ މީހާއަކީ މީސްތަކުން ކުރެ‪ ،‬ޤުރުއާން އެންމެ ބޮޑަށް ހިތުދަސް މީހާއެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ ޤުރުއާން ހިތުދަސްވެފައިވުމުގައި ހަމަހަމަވެގެންވާނަމަ‪ ،‬ކީރިތި ރަސޫލާގެ ސުންނަތް‬
‫އެންމެބޮޑަށް ދަންނަ މީހާއެވެ‪ .‬އަދި ސުންނަތް އެނގުމުގައި ހަމަހަމަވެގެންވާނަމަ‪،‬‬
‫ހިޖުރައިގެ ގޮތުން އެންމެ އިސްމީހާއެވެ‪ .‬އަދި އެކަމުގައިވެސް ހަމަހަމަވެގެންވާނަމަ‪،‬‬
‫އުމުރުގެ ގޮތުން އެންމެބޮޑު މީހާއެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬
‫‪248‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫އަބޫސަޢީދުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬

‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﻛﹶﺎﻧ‪‬ﻮﺍ ﺛﹶﻼﹶﹶﺛﺔﹰ ﻓﹶﻠﹾﻴ‪ ‬ﺆﻣ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އެބައިމީހުންނީ ތިން މީހުން ކަމުގައި‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﺣ‪‬ﻘﱡﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺑﹺﺎ ِﻹﻣ‪‬ﺎﻣ‪‬ﺔ‪ ‬ﺃﹶﻗﹾﺮ‪‬ﺅ‪‬ﻫ‪‬ﻢ‪"‬‬
‫ވާނަމަ ފަހެ އެބައިމީހުން ކުރެ އެކަކު އިމާމަކަށް ވާހުށިކަމެވެ‪ .‬އަދި އެމީހުން ކުރެ‬
‫އިމާމުކަން އެންމެ ޙައްޤުވެގެންވާ މީހަކީ އެމީހުން ކުރެ ޤުރުއާން އެންމެ ހިތުދަސް‬
‫މީހާއެވެ‪".‬‬
‫ކިބައިން‬ ‫މަސްޢޫދުގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢަބްދުﷲ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻳ‪‬ﺆ‪‬ﻡ‪ ‬ﺍﻟﹾﻘﹶﻮ‪‬ﻡ‪‬‬
‫ﺃﹶﻗﹾﺮ‪‬ﺅ‪‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﻟ‪ ‬ﻜﺘ‪‬ﺎﺏﹺ ﺍﷲِ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻥﹾ ﻛﹶﺎﻧ‪‬ﻮﺍ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﻘ‪‬ﺮ‪‬ﺍﺀَﺓ‪ ‬ﺳ‪‬ﻮ‪‬ﺍﺀً ﻓﹶﺄﹶﻋ‪‬ﻠﹶﻤ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﺴ‪‬ـﻨ‪‬ﺔ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻥﹾ ﻛﹶﺎﻧ‪‬ﻮﺍ ﻓ‪‬ﻲ‬
‫ﺍﻟﺴ‪‬ـﻨ‪‬ﺔ‪ ‬ﺳ‪‬ﻮ‪‬ﺍﺀً ﻓﹶﹶﺄﻗﹾﺪ‪‬ﻣ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻫ‪‬ﺠ‪‬ﺮ‪‬ﺓﹰ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻥﹾ ﻛﹶﺎﻧ‪‬ﻮﺍ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﻬﹺﺠ‪‬ﺮ‪‬ﺓ‪ ‬ﺳ‪‬ﻮ‪‬ﺍﺀً ﻓﹶﹶﺄﻗﹾﺪ‪‬ﻣ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺳ‪‬ﻠﹾﻤ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻻﹶ ﻳ‪ ‬ﺆﻣ‪‬ﻦ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ބައެއްގެ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﺍﻟﺮ‪‬ﺟ‪‬ﻞﹸ ﺍﻟﺮ‪‬ﺟ‪‬ﻞﹶ ﻓ‪‬ﻲ ﺳ‪‬ﻠﹾﻄﹶﺎﻧﹺﻪ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻻﹶ ﻳ‪ ‬ﹾﻘﻌ‪‬ﺪ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﺘ‪‬ﻪ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺗ‪ ‬ﹾﻜﺮﹺﻣ‪‬ﺘ‪‬ﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺑﹺﺈﹺﺫﹾﻧﹺﻪ‪"‬‬
‫އިމާމުކަން‪ ،‬އެމީހުން ކުރެ ﷲގެ ފޮތް އެންމެ ހިތުދަސް މީހާ ކުރާހުށިކަމެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫އެބައިމީހުން ޤުރުއާން ހިތުދަސްވެފައިވުމުގައި ހަމަހަމަ ވެގެންވާނަމަ ފަހެ އެބައިމީހުން‬
‫ކުރެ ސުންނަތް އެންމެ ބޮޑަށް ދަންނަ މީހާ އިމާމުކަން ކުރާހުށިކަމެވެ‪ .‬އަދި ސުންނަތް‬
‫ދަތުމުގައި އެބައިމީހުން ހަމަހަމަ ވެގެންވާނަމަ ހިޖުރަކުރުމުގެ ގޮތުން އެންމެ އިސް މީހާ‬
‫އިމާމުކަން ކުރާހުށިކަމެވެ‪ .‬އަދި ހިޖުރަކުރުމުގައި އެންމެން ހަމަހަމަ ވެގެންވާނަމަ‬
‫އިސްލާމްވުމުގެ ގޮތުން އެންމެ އިސް މީހާ އިމާމުކަން ކުރާހުށިކަމެވެ‪ .‬އަދި މީހަކު އަނެއް‬
‫އަދި އޭނާގެ ގޭގައި އޭނާގެ‬ ‫)‪(3‬‬
‫މީހާގެ ވެރިކަމުގައި އޭނާގެ އިމާމަކަށް ނުވާހުށިކަމެވެ‪.‬‬
‫ތަންމަތީގައި އޭނާގެ ހުއްދައާ އެކު މެނުވީ ނުއިށީންނަހުށިކަމެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬
‫‪ (3‬އެބަހީ ގެއެއްގައި އެގޭ ވެރިމީހާ ހުއްޓައި އޭނާގެ ހުއްދައެއް ނެތި އެގޭ މީހުންގެ އިމާމަކަށް ނުވާހުށިކަމެވެ‪.‬‬
‫އަދި މިސްކިތެއްގައި އެމިސްކިތުގެ ރަސްމީ އިމާމު ހުއްޓައި އޭނާގެ ހުއްދައެއް ނެތި އިމާމަކަށް ނުވާހުށިކަމެވެ‪.‬‬
‫އެއީ ޤުރުއާން ކިތަންމެ ބޮޑަށް ހިތުދަސް ކަމުގައިވީނަމަވެސް މެއެވެ‪.‬‬
‫‪249‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނ‪ :‬ފަހެ ތަންދޮރު ދަންނަ‬

‫ނވާ މީ ުހ ް‬
‫ޞ ްއ ަޙ ެވގެ ް‬
‫ަ‬ ‫ބ ެޔ ްއގެ ިއމާމު ަކ ް‬
‫ނ‬ ‫ެއ ަ‬
‫އިމާމުކަންވެސް‬ ‫ލޯފަންމީހާގެ‬ ‫އަދި‬ ‫ޞައްޙަވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫އިމާމުކަން‬ ‫ކުޑަކުއްޖާގެ‬
‫ޞައްޙަވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި އިށީނދެ އިންނަމީހާ‪ ،‬ކޮޅަށް ހުންނަ މީހާގެ ފަހަތުގައި‬
‫ނަމާދުކުރުމާއި‪ ،‬ކޮޅަށް ހުންނަމީހާ‪ ،‬އިށީނދެ އިންނަ މީހާގެ ފަހަތުގައި ނަމާދުކުރުމާއި‪،‬‬
‫އަދި ސުންނަތް ނަމާދުކުރާމީހާ‪ ،‬ފަރުޟު ނަމާދެއް ކުރަން ހުންނަ މީހާގެ ފަހަތުގައި‬
‫ނަމާދުކުރުމާއި‪ ،‬ފަރުޟު ނަމާދުކުރާމީހާ‪ ،‬ސުންނަތް ނަމާދެއް ކުރަން ހުންނަ މީހާގެ‬
‫ފަހަތުގައި ނަމާދުކުރުމާއި‪ ،‬ތައްޔައްމުމުކޮށްގެން ހުންނަމީހާ‪ ،‬ވުޟޫކޮށްގެން ހުންނަމީހާގެ‬
‫ފަހަތުގައި ނަމާދުކުރުމާއި‪ ،‬ވުޟޫކޮށްގެން ހުންނަމީހާ‪ ،‬ތަޔައްމުމުކޮށްގެން ހުންނަމީހާގެ‬
‫ނަމާދުކުރުމާއި‪،‬‬ ‫ފަހަތުގައި‬ ‫މުޤީމެއްގެ‬ ‫ދަތުރުވެރިޔާ‪،‬‬ ‫ނަމާދުކުރުމާއި‪،‬‬ ‫ފަހަތުގައި‬
‫ވުރެ‬ ‫އޭނާއަށް‬ ‫މާތްމީހާ‬ ‫ނަމާދުކުރުމާއި‪،‬‬ ‫ފަހަތުގައި‬ ‫ދަތުރުވެރިޔެއްގެ‬ ‫މުޤީމުމީހާ‪،‬‬
‫ދަށްމީހާގެ ފަހަތުގައި ނަމާދުކުރުމާއި މިހުރިހާ ގޮތެއް ޞައްޙަވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަމްރު ބުނު ސަލަމާ އެކަލޭގެފާނުގެ އަވަށުގެ‬
‫މީސްތަކުންނާގެން އިމާމުވެ ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އޭރު އެކަލޭގެފާނުގެ އުމުރުފުޅުން ހައަހަރު‬
‫ނުވަތަ ހަތް އަހަރެވެ‪ .‬އަދި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ހަނގުރާމައަށް ވަޑައިގެންނެވި ދެފަހަރެއްގައި‬
‫މީސްތަކުންނާގެން އިމާމުވެ ނަމާދު ކުރެއްވުމަށްޓަކައި އިބުނު އުއްމި މަކްތޫމް މަދީނާއަށް‬
‫ވެރިކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނަކީ ލޯފަން ބޭކަލެކެވެ‪ .‬އަދި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އަވަހާރަވެ‬
‫އިށީނދެ‬ ‫ފަހަތްޕުޅުގައި‬ ‫އަބޫބަކުރުގެފާނުގެ‬ ‫އާލާސްކަންފުޅުގައި‬ ‫ވަޑައިގެންނެވި‬
‫އިންނަވައިގެން ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އިށީނދެ އިންނަވައިގެން‬
‫ނަމާދުކުރެއްވި އިރު އަބޫބަކުރުގެފާނު ކޮޅަށް ހުންނަވައިގެން އެކަލޭގެފާނުގެ ފަހަތްޕުޅުގައި‬
‫ޢިޝާ‬ ‫ފަހަތްޕުޅުގައި‬ ‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ‬ ‫މުޢާޛުގެފާނު‬ ‫އަދި‬ ‫ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫ނަމާދުކުރައްވައި އެކަލޭގެފާނުގެ އަވަށުގެ މީސްތަކުންގެ ގާތަށް ވަޑައިގެން އެބައިމީހުންނަށް‬
‫)‪(1‬‬
‫އިމާމުވެ ޢިޝާ ނަމާދުކޮށްދެއްވައެވެ‪ .‬އަދި އެއީ މުޢާޛުގެފާނަށް ސުންނަތް ނަމާދެކެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬އެހެނީހަމަކަށަވަރުން އެއްނަމާދު ދުވާލަކު ދެފަހަރަކު ނުކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ފަހަތްޕުޅުގައި‬

‫މުޢާޛުގެފާނު ކުރެއްވި ނަމާދަކީ އެކަލޭގެފާނަށް ފަރުޟު ޢިޝާ ނަމާދެވެ‪ .‬ދެން އެކަލޭގެފާނުގެ އަވަށުގެ‬
‫މީސްތަކުންނާގެން އިމާމުވެ‪ ،‬ކުރެއްވި ނަމާދު‪ ،‬އެކަލޭގެފާނަށް ވާނީ ސުންނަތް ނަމާދަކަށެވެ‪ .‬އަދި އަވަށުގެ‬
‫‪250‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އަދި އަވަށުގެ މީހުންނަށް ޢިޝާ ނަމާދެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި މިޙުޖަނު ބުނު‬

‫އަދުރަޢުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އަހުރެން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‬
‫‪ r‬ގެ އަރިހަށް އައީމެވެ‪ .‬އޭރު އެކަލޭގެފާނު ހުންނެވީ މިސްކިތުގައެވެ‪ .‬ފަހެ ނަމާދަށް‬
‫ޤަމަތްދެވިއްޖެއެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނު ނަމާދުކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬އަދި އަހުރެން ނަމާދުނުކޮށް‬
‫އަހުރެންނަށް‬ ‫އަވަދިވެވަޑައިގެން‬ ‫ނަމާދުކޮށް‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ދެން‬ ‫ހުރެއްޖައީމެވެ‪.‬‬
‫އަހުރެން‬ ‫ނުކުރަމުހެއްޔެވެ؟"‬ ‫ނަމާދެއް‬ ‫އެކު‬ ‫"އަހުރެމެންނާ‬ ‫ދަންނަވައިފިއެވެ‪.‬‬
‫ދަންނަވައިފީމެވެ‪ .‬އޭ ﷲގެ ރަސޫލާއެވެ! އަހުރެން ކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް މިއައީ‬
‫ނަމާދުކޮށްގެންނެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނު އަހުރެންނަށް ދަންނަވައިފިއެވެ‪" .‬އެގޮތަށް ތިބާ‬
‫ހެދިޔަސް މިސްކިތަށް އާދެވޭ ހިނދު މީސްތަކުންނާ އެކު ނަމާދުކުރާށެވެ‪ .‬އަދި އެއީ‬
‫އަދި މައްކާ ފަތަޙައިގެ ދުވަސްތަކުގައި ﺭﺳﻮﻝ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ސުންނަތް ނަމާދެއް ކަމުގައި ބަލާށެވެ‪".‬‬
‫ﺍﷲ ‪ r‬މަޣުރިބު ނަމާދު ފިޔަވައި ހުރިހާ ނަމާދެއް ދެރަކުޢަތުން ކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫)ނަމާދުން ސަލާމްދެއްވާ ހިނދު( ޙަދީޘްކުރައްވައެވެ‪" .‬އޭ މައްކާގެ އަހުލުވެރިންނޭވެ!‬
‫ތެދުވެ ފަހު ދެރަކުޢަތްކުރާށެވެ‪ .‬ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން އަހުރެމެންނީ ދަތުރުވެރިންނެވެ‪".‬‬
‫ދެންފަހެ މުޤީމެއްގެ ފަހަތުގައި ދަތުރުވެރިޔާ ނަމާދުކުރާނަމަ‪ ،‬ކުރާނީ ހަތަރު‬
‫ރަކުޢަތް ފުރިހަމައަށެވެ‪ .‬އެބަހީ އޭނާއަށް ނަމާދު ޤަޞްރެއް ނުކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬އަދި އިމާމު‬
‫މީހާއާ އެކު‪ ،‬ދެރަކުޢަތް ލިބުނު ކަމުގައި ވިޔަސް‪ ،‬ފަހުން ތެދުވެ‪ ،‬ދެރަކުޢަތް ކުރަން‬
‫ސުވާލުކުރެވުނެވެ‪.‬‬ ‫ޢައްބާހާ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢަބްދުﷲ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬
‫"ދަތުރުވެރިޔާގެ ޙާލަކީ ފަހެ ކޮބައިތޯއެވެ؟ އޭނާ އެކަހެރިކޮށް ނަމާދުކުރާ ހިނދު‬
‫)ޤަޞްރުކޮށް( ދެރަކުޢަތްކުރެއެވެ‪ .‬އަދި މުޤީމެއްގެ ފަހަތުގައި ކުރާ ހިނދު ހަތަރު‬
‫ރަކުޢަތްކުރެއެވެ‪ .‬ފަހެ ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢައްބާސް ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ސުންނަތް ގޮތަކީ‬
‫)‪(2‬‬
‫އެއީއެވެ‪".‬‬

‫މީހުންނަށްވާނީ އެބައިމީހުންގެ ފަރުޟު ޢިޝާ ނަމާދަށެވެ‪ .‬އެކަމުން އެނގުނު އެއްޗަކީ‪ ،‬ސުންނަތް ނަމާދެއް‬
‫ކުރަން ހުންނަ މީހާގެ ފަހަތުގައި ފަރުޟު ނަމާދެއް ކުރުމަށް އިޤުތިދާވެވިދާނެކަމެވެ‪.‬‬
‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ ﰲ ﺻﺤﻴﺢ ﺍﳉﺎﻣﻊ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪251‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނ‪ :‬ފަހެ‬
‫ބރިލު ް‬ ‫ދމާ ައ ް‬
‫ށ ެއނ ު‬ ‫ނ ި‬
‫ނ ާ‬
‫ށ ަފ ުހ‪ި ،‬އމާމުމީހާ ަމ ުއމޫމު ް‬
‫ސލާމް ިދ ުނ ަމ ް‬
‫ަ‬
‫އެނބުރިލުމަކީ‬ ‫ދިމާއަށް‬ ‫މައުމޫމުންނާ‬ ‫މީހާ‬ ‫އިމާމު‬ ‫ފަހު‬ ‫ސަލާމްދިނުމަށް‬
‫މުސްތަޙައްބުވެގެންވާ ކަމެކެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ސަމުރާ ބުނު ޖުންދުބުގެ ކިބައިން‬
‫ﺻﻼﹶﺓﹰ ﺃﹶﻗﹾﺒ‪‬ﻞﹶ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻨ‪‬ﺎ‬
‫ﺻﻠﱠﻰ ‪‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﻛﹶﺎﻥﹶ ﺍﻟﻨ‪‬ﺒﹺﻲ‪ r ‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނަމާދެއްކުރައްވާ )އަވަދިވެވަޑައިގަންނަވާ( ހިނދު‪،‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺑﹺﻮ‪‬ﺟ‪‬ﻬﹺﻪ‪"‬‬
‫އަހުރެމެންނާ ދިމާއަށް ކުރިމަތިލައްވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪ ".‬އަދި އަސްވަދު އެކަލޭގެފާނުގެ‬
‫ބައްޕާފުޅުގެ ކިބައިން ރިވާކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނުގެ ބައްޕާފުޅު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬އަހުރެން‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ފަހަތްޕުޅުގައި ނަމާދުކުރީމެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނު ސަލާމްދެއްވާ ހިނދު‪،‬‬
‫)‪(2‬‬
‫އަޞްޙާބުބޭކަލުންނާ ދިމާއަށް އެނބުރިލައްވައެވެ‪".‬‬
‫ކަނާތްފަރާތުން‬ ‫އިރު‪،‬‬ ‫އެނބުރިލާ‬ ‫ދިމާއަށް‬ ‫މައުމޫމުންނާ‬ ‫ފަހެ‬
‫އެނބުރިލިޔަސް‪ ،‬ނުވަތަ ވާތްފަރާތުން އެނބުރިލިޔަސް‪ ،‬މައްސަލައެއް ނެތެވެ‪ .‬ދެގޮތްވެސް‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ އަރިހުން ސާބިތުވެގެންވެއެވެ‪ .‬ޤުބައިޞާ ބުނު ހަލަބު އެކަލޭގެފާނުގެ‬
‫ބައްޕާފުޅުގެ ކިބައިން ރިވާކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނުގެ ބައްޕާފުޅު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ‬
‫ﺍﷲ ‪ r‬އަހުރެމެންނާގެން އިމާމުވެ‪ ،‬ނަމާދުކުރައްވައެވެ‪ .‬ފަހެ )ނަމާދު ނިމޭ ހިނދު(‬
‫)‪(3‬‬
‫ދެފަރާތްޕުޅުންވެސް‪ ،‬އެކަލޭގެފާނު އަހުރެމެންނާ ދިމާއަށް އެނބުރިލައްވައެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ‬ ‫ަނމާ ުދކު ުރ ް‬
‫ނ‪:‬‬ ‫ިއމާމު ެވ‪،‬‬ ‫ަޖމާ ަޢ ެތ ްއ ަގ އި‬ ‫ނގެ‬
‫ނ ެހ ުނ ް‬
‫ައ ް‬ ‫ނ‪،‬‬
‫ނ ެހ ާ‬
‫ައ ް‬
‫އަންހެނުންނަށް އަންހެނާގެ އިމާމުކަން ޞައްޙަވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި އަންހެނާ އިމާމުކަން‬
‫ކުރާއިރު‪ ،‬ހުއްޓި ހުންނާނީ ފުރަތަމަ ސަފުގެ މެދުގައެވެ‪ .‬އިމާމު ބައިހަޤީ ޞައްޙަ‬
‫ޢާއިޝަތުގެފާނާއި‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫އެދެކަނބަލުންނަށް‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އެކު‪،‬‬ ‫ސަނަދަކާ‬
‫އުއްމުސަލަމާގެ ކިބައިން ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ‪" .‬ފަހެ އެދެކަނބަލުން އަންހެނުންނާގެން‬
‫އިމާމުވެ‪ ،‬ނަމާދުކުރައްވަތެވެ‪ .‬އަދި ސަފުގެ މެދުގައި ހުއްޓިވަޑައިގަނެތެވެ‪ ".‬ފަހެ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪252‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އެކަނބަލުންނަށް އަންހެނުންގެ ޖަމާޢަތުގައި އިމާމުވެ‪ ،‬ނަމާދުކުރާ އިރު‪ ،‬އަޑުހަރުކޮށް‬

‫ޢިލްމުވެރިން‬ ‫ހުއްދަވެގެންވާކަމަށް‬ ‫ކިޔެވުން‬ ‫އަޑުހަރުކޮށް‬ ‫ނަމާދުތަކުގައި‪،‬‬ ‫ކިޔެވޭ‬
‫ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬އެކަމަކު އެކަނބަލުންނަށް އެންމެ ހެޔޮވެގެންވަނީ ޖަމާޢަތުގައި ނަމާދުކުރަން‬
‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫އެހެނީ‬ ‫ނަމާދުކުރުމެވެ‪.‬‬ ‫ޖަމާޢަތުގައި‬ ‫ފިރިހެނުންގެ‬ ‫އެދޭނަމަ‪،‬‬
‫އެކަނބަލުންނަށް ޖަމާޢަތް ވާޖިބުވެގެން ނުވެއެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ އަންހެނަކަށް ފިރިހެނުންގެ އިމާމަކަށްވެ‪ ،‬ނަމާދުކުރުން ހުއްދަވެގެން‬
‫ނުވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫ ބަކްރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރައްވަނިކޮށް އަހުރެން އަޑުއެހީމެވެ‪" .‬ﻟﹶﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻔﹾﻠ‪‬ﺢ‪ ‬ﻗﹶﻮ‪‬ﻡ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ބައެއްގެ ކަންތައްތަކުގެ ވެރިއަކަށް‪ ،‬އަންހެނަކު ހަދައިފި‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﻭ‪‬ﻟﱠﻮ‪‬ﺍ ﺃﹶﻣ‪‬ﺮ‪‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺃﹶﺓﹰ"‬
‫ތެރޭގައި‬ ‫އެކަންތައްތަކުގެ‬ ‫އަދި‬ ‫ނުވާނެއެވެ‪".‬‬ ‫ކާމިޔާބެއް‬ ‫ދުވަހަކުވެސް‬ ‫ބަޔަކު‪،‬‬
‫އިމާމުކަންވެސް ހިމެނެއެވެ‪.‬‬

‫ލ ަތ ްއ‬
‫ސ ައ ަ‬
‫ބ ެއ ްއ ަމ ް‬ ‫ިއމާ ުމ ަކމާ ެ‬
‫ބހޭ ަތފާ ުތ ަ‬
‫ނ‪ :‬ފަހެ‬ ‫ސ ަތ ެނ ްއ ަގ އި ުހ ެރ‪ި ،‬އމާމު ަކ ް‬
‫ނކު ުރ ް‬ ‫ނ ަނ ް‬
‫ށ ުވ ެރ ުއ ް‬ ‫ިއމާމު މީހާ ަމ ުއމޫމު ް‬
‫އެއީ މަކުރޫހަވެގެންވާ ކަމެކެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫ މަސްޢޫދު އަލްއަންޞާރީގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬އިމާމު މީހާ މައުމޫމުންނަށް ވުރެ‬
‫)‪(2‬‬
‫އުސްތަނެއްގައި ހުރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬މަނާކުރެއްވިއެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ ބޭނުމެއް ޖެހިއްޖެ ހާލަތެއްގައި އެގޮތް ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް‬
‫ބަޔަކަށް ނަމާދުކުރަން ދަސްކޮށްދިނުމަށްޓަކައެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ސަހުލު ބުނު‬
‫ސަޢުދުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬މިންބަރު އެންމެ‬
‫ފުރަތަމަ ބެހެއްޓުނު ދުވަހު‪ ،‬މިންބަރު މަތީ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އިށީނދެ ވަޑައިގަންނަވަނިކޮށް‬
‫ވިދާޅުވެ‬ ‫ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬އޭ‬ ‫ހުންނަވައި‬ ‫މަތީގައި‬ ‫އޭގެ‬ ‫ދެން‬ ‫ދުށީމެވެ‪.‬‬ ‫އަހުރެން‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺪ‪‬ﺍﺭﻗﻄﲏ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪253‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ހިންގަވާފައި‪،‬‬ ‫ފަހަތަށް‬ ‫ދެން‬ ‫ރުކޫޢުކުރައްވައިފިއެވެ‪.‬‬ ‫ދެން‬ ‫ހަށަންބަންނަވައިފިއެވެ‪.‬‬

‫މިންބަރު މަތިން ފައިބާ ވަޑައިގަންނަވާ‪ ،‬އޭގެ ކައިރިއަށް ސަޖިދައަށް ވަޑައިގެންނެވިއެވެ‪.‬‬
‫ދެން އަލުން މިންބަރު މައްޗަށް އަރައި ވަޑައިގެންނެވިއެވެ‪ .‬ފަހެ ނަމާދުކޮށް އަވަދިވެ‬
‫"އޭ‬ ‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ކުރިމަތިލައްވައި‬ ‫މީސްތަކުންނާ‬ ‫ހިނދު‪،‬‬ ‫ވަޑައިގެންނެވި‬
‫ކުރެއްވީ‬ ‫މިކަންތައް‬ ‫މިގޮތަށް‬ ‫ތިމަންކަލޭގެފާނު‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫މީސްތަކުންނޭވެ!‬
‫ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންކަލޭގެފާނާ އިޤުތިދާވެ‪ ،‬އަދި ތިމަންކަލޭގެފާނު ނަމާދުކުރެއްވި ގޮތް‬
‫)‪(1‬‬
‫ތިޔަބައިމީހުން ދަސްކުރުމަށްޓަކައެވެ‪".‬‬
‫ދެންފަހެ މައުމޫމުން އިމާމަށް ވުރެ މަތީގައި ތިބުން ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪" .‬ހަމަކަށަވަރުން‬
‫އެކަލޭގެފާނު މިސްކިތުގެ މަތީގައި ހުންނަވައިގެން )ތިރީގައި ހުންނެވި( އިމާމާ އިޤުތިދާވެ‬
‫)‪(2‬‬
‫ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪".‬‬
‫ނ ެދމެ ުދ ުހ ަރ ެހ ްއވާ ޙާލު‪ަ ،‬މ ުއމޫމު ް‬
‫ނ ިއމާމު މީހާއާ‬ ‫ނ ާ‬
‫ިއމާމު ީމހާއާއި ަމ ުއމޫމު ް‬
‫ނ‪ :‬އީމާމު މީހާގެ ޙަރަކާތްތައް ދެނެގަތުން އެކަށީގެންވާނަމަ‪ ،‬ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ދ ުވ ް‬
‫އި ުޤ ތި ާ‬
‫އެއީ ފަރުދާއެއް ނުވަތަ ފާރެއް ފަދަ އެއްޗެއްގެ ނިވަލުގައި އިމާމު މީހާ ވާނަމަ‪ ،‬އޭނާގެ‬
‫އަޑުއިވުމެވެ‪ .‬މަގެއް ނުވަތަ ކޯރެއް ފަދަ އެއްޗެއް ދެމެދުގައި ހުރަސްވެފައިވާނަމަ‪ ،‬އިމާމު‬
‫މީހާ ފެނުމެވެ‪ .‬ފަހެ އިމާމު ބުޚާރީ ޙަސަނުލްބަޞަރީގެ ކިބައިން ނަޤުލުކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ތިބާއާ އިމާމާ ދެމެދު ކޯރެއްވާ ޙާލު‪ ،‬އޭނާއާ އިޤުތިދާވެ ތިބާ‬
‫ނަމާދުކުރުމަކުން އެއްވެސް މައްސަލައެއް ނެތެވެ‪ ".‬އަދި އަބޫމިޖުލަޒު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫"މައުމޫމު މީހާއާ އިމާމު މީހާއާ ދެމެދު މަގެއް ނުވަތަ ފާރެއްވިޔަސް ހަށަންބަން ތަކުބީރުގެ‬
‫)‪(3‬‬
‫އަޑު އިވޭނަމަ އިމާމު މީހާއާ އިޤުތިދާވާށެވެ‪".‬‬
‫ިއމާމު ަކ ަމ ްށ‬ ‫ނ ީމ ަހކު‪،‬‬
‫ެތ ެރ ިއ ް‬ ‫ނގެ‬
‫ަމ ުއމޫމު ް‬ ‫ިއމާމުމީހާ ަނމާ ުދގެ ެތ ޭރ ަގއި‬
‫ނ‪ :‬ފަހެ ނަމާދުގެ ތެރޭގައި އިމާމުމީހާއަށް ނަމާދު ދޫކޮށްލަންޖެހޭ ފަދަ ޢުޛުރެއް‬
‫ިސކު ުރ ް‬
‫އ ް‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﺗﻌﻠﻴﻘﺎﹰ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪254‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ދިމާވެއްޖެނަމަ‪ ،‬މައުމޫމުންގެ ތެރެއިން މީހަކު އިސްކޮށްފައި‪ ،‬އިމާމުމީހާ ނަމާދު ދޫކޮށް‪،‬‬

‫އެނބުރި ދާނީއެވެ‪ .‬ދެން ނަމާދުގެ ބާކީއޮތް ބައި މިހާރު އިމާމަކަށް އެއިސްކުރެވުނުމީހާ‪،‬‬
‫ފުރިހަމަކުރާނީއެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް އިމާމުމީހާ މައުމޫމުންނާގެން ނަމާދުކުރަމުން ދަނިކޮށް‬
‫ހަމައެފަދައިން‬ ‫ކަންތައްކުރާނީއެވެ‪.‬‬ ‫އެގޮތަށް‬ ‫ހަނދާންވެއްޖެނަމަ‪،‬‬ ‫ނެތްކަން‬ ‫ވުޟޫ‬
‫އިމާމުމީހާ ހިނެއިން ވާޖިބުވެފައި ވަނިކޮށް‪ ،‬ހިނައިނުގަނެ‪ ،‬ހަނދާންނެތިގެން ނަމާދުކުރަން‬
‫ފަށައި‪ ،‬ނަމާދުކުރަމުން ދަނިކޮށް ހަނދާންވެއްޖެނަމަ‪ ،‬އެގޮތަށް ކަންތައް ކުރާނީއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އެގޮތަށް ހެދުމަކުން އެއްވެސް މައުމޫމެއްގެ ނަމާދެއް ބާޠިލެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬އަދި އިމާމު‬
‫ފަހަތުގައި ނަމާދުން ކުރެވުނު މިންވަރުވެސް ބާޠިލު ނުމެވާނެމެއެވެ‪ .‬ފަހެ ޢުމަރުގެފާނު‬
‫ޝަހީދުވެވަޑައިގެންނެވި ޙާދިޘާގައި ޢުމަރުގެފާނު އެގޮތަށް ކަންތައްކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އެއީ‬
‫ފަތިސް ނަމާދެއްގައެވެ‪" .‬އަބޫ ލުއުލުއު އަލްމަޖޫސީ އެކަލޭގެފާނުގެ ގައިކޮޅަށް ޚަންޖަރު‬
‫ހަރައިލި ހިނދު‪ ،‬އެކަލޭގެފާނު ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬އޭ ވިދާޅުވެ‪" ،‬ކުއްތާ އަހުރެން ޤަތުލުކޮށްފިއެވެ‪.‬‬
‫ނުވަތަ ކުއްތާ އަހުރެން ކައިލައިފިއެވެ‪ ".‬މިފަދައިން ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ދެން ޢަބްދުއްރަޙްމާނު‬
‫ބުނު ޢައުފު އިމާމުކަމަށް އިސްކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި ޢަބްދުއްރަޙްމާނު ބުނު ޢައުފު‪ ،‬ވަރަށް‬
‫އަދި ނަމާދު ފެށުމުގެ ކުރިން ނުވަތަ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ލުއިލުއިކޮށް ނަމާދު ފުރިހަމަކުރައްވައިފިއެވެ‪".‬‬
‫އަދި‬ ‫ޢުޛުރެއް ދިމާވެއްޖެނަމަ‪،‬‬ ‫އެފަދަ‬ ‫އިމާމުމީހާއަށް‬ ‫ރުކޫޢަށް ދިއުމުގެ ކުރިން‬
‫މައުމޫމުންނަށް އުނދަގޫ ނުވާނެނަމަ‪ ،‬އިޝާރާތުން ނުވަތަ ދުލުން‪ ،‬ތިޔަބައިމީހުން‬
‫މަޑުކޮށްލައިގެން ތިބޭށޭ ބުނެފައި‪ ،‬ގޮސް ވުޟޫކޮށްގެން ނުވަތަ ހިނައިގަނެގެން އައިސް‬
‫ނަމާދުކުރިއަށް ގެންދިއުން ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪" .‬ފަހެ އެއްދުވަހަކު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ފަތިސް‬
‫ނަމާދަށް ފައްޓަވަން ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ވިދާޅުވަން އުޅުއްވަނިކޮށް ޖުނުބުގެ ޙާލަތުގައި އެކަލޭގެފާނު‬
‫ހުންނެވިކަން ހަނދުމަފުޅުވެވަޑައިގެން ތިޔަބައިމީހުން ތިބި ގޮތަށް ތިބޭށޭ ވިދާޅުވެ ގެކޮޅަށް‬
‫ވަޑައިގެންނެވިއެވެ‪ .‬ދެން ޠާހިރުވެވަޑައިގެން އެކަލޭގެފާނުގެ އިސްތަށިފުޅުން ފެންތިކިތަޅާ‬
‫)‪(2‬‬
‫ޙާލު‪ ،‬މިސްކިތަށް ވަޑައިގެން ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬
‫‪255‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނ‪ :‬އެބަހީ މައުމޫމުންގެ ތެރެއިން މީހަކު‪،‬‬

‫ބލީ ުޣ ުކ ުރ ް‬ ‫ިއމާމު ީމހާ ެގ ަފ ަހ ުތ ް‬
‫ނ ަތ ު‬
‫އެހެނިހެން މައުމޫމުންނަށް‪ ،‬އިމާމު މީހާގެ ތަކުބީރުތައް ފޯރުކޮށްދިނުމެވެ‪ .‬ފަހެ އިމާމު‬
‫އެކަންކުރުން‬ ‫ނުވާނަމަ‪،‬‬ ‫ފޯރާކަމުގައި‬ ‫ތެރެއަށް‬ ‫މިސްކިތުގެ‬ ‫މުޅި‬ ‫އަޑު‪،‬‬ ‫މީހާގެ‬
‫އާލާސްކަންފުޅެއް‬ ‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އަށް‬ ‫"އެއްފަހަރަކު‬ ‫ވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫މުސްތަޙައްބު‬
‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫އަބޫބަކުރުގެފާނު‬ ‫މަޑުކަމުން‬ ‫އަޑުފުޅު‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫ޖެހިވަޑައިގެން‬
‫ފަހަތްޕުޅުން ތަކުބީރު ކިޔުއްވިއެވެ‪ ".‬ދެންފަހެ އިމާމު މީހާގެ އަޑު‪ ،‬މުޅި މިސްކިތަށް‬
‫ކިއެއްތަ!‬ ‫އަދި‬ ‫ނުވެއެވެ‪.‬‬ ‫މުސްތަޙައްބުވެގެން‬ ‫އެކަންކުރުން‬ ‫ފޯރާނަމަ‪،‬‬
‫މަކުރޫހަވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫ަނމާ ުދ ަގ ިއ ިއމާ ުމމީހާއާއި‪ަ ،‬މ ުއމޫ ުމ ް‬

‫ނ ެގ ަމ ަޙ ްއލު‬
‫ނ‬
‫ނ ަނ ް‬
‫ނ ުހ ް‬ ‫ނމެ މީ ަހކު ަނމާ ުދކު ާ‬
‫ރ ަނ ަމ‪ި ،‬އމާމުމީހާއާއި އޭ ާ‬ ‫ިއމާމުމީހާއާ ެއކު‪ެ ،‬އ ް‬
‫ޖެހޭ ަމ ަޙ ްއލު‪ :‬ފަހެ އެޙާލަތުގައި މައުމޫމުމީހާ ހުންނާނީ އިމާމުމީހާގެ ގައިގައި ޖެހޭގޮތަށް‬
‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ފަހަތަކު‬ ‫އިމާމުގެ‬ ‫ކަނާތްފަރާތުގައެވެ‪.‬‬ ‫އޭނާގެ‬
‫ޖާބިރުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ނަމާދުކުރެއްވުމަށްޓަކައި ތެދުވެވަޑައިގެންފިއެވެ‪ .‬ފަހެ އަހުރެން އައިސް އެކަލޭގެފާނުގެ‬
‫ވާތްފަރާތުގައި ހުއްޓިއްޖައީމެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނު އަހުރެންގެ އަތުގައި ހިއްޕަވައި‬
‫އެކަލޭގެފާނުގެ ކަނާތްފަރާތަށް އަހުރެން އަނބުރައިލައްވައިފިއެވެ‪ .‬ދެން ޖާބިރު ބުނު‬
‫ހުއްޓިއްޖެއެވެ‪ .‬ފަހެ‬ ‫ވާތްފަރާތުގައި‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫އަދި‬ ‫އަތުވެއްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫ޞަޚުރު‬
‫އެކަލޭގެފާނު އަހުރެމެން ދެމީހުންގެ އަތުގައި ހިއްޕަވައި ފަހަތަށް ފޮނުވައިލައްވައި‬
‫)‪(1‬‬
‫އެކަލޭގެފާނުގެ ފަހަތްޕުޅުގައި ސަފު ހައްދުވައިފިއެވެ‪".‬‬
‫ދެންފަހެ އަންހެނަކު‪ ،‬އިމާމުމީހާއާ އިޤުތިދާވާނަމަ‪ ،‬އެކަނބުލޭގެ ހުންނަން‬
‫ތިބިނަމަ‪،‬‬ ‫ފަހަތުގައި‬ ‫އިމާމުގެ‬ ‫ފިރިހެނުން‬ ‫އަދި‬ ‫ފަހަތުގައެވެ‪.‬‬ ‫އިމާމުގެ‬ ‫ޖެހޭނީ‬
‫އެކަނބުލޭގެ ހުންނަން ޖެހޭނީ ފިރިހެނުންގެ ސަފުގެ ފަހަތުގައެވެ‪ .‬ފިރިހެނުންގެ ސަފަށް‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬

‫‪256‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ކިބައިން‬ ‫އަނަސްގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ނުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫އަރައިގެން‬

‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬އަހުރެމެންގެ ގޭގައި އަހުރެންނާއި ޔަތީމާ‬
‫ދެމީހުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ފަހަތްޕުޅުގައި ނަމާދުކުރީމުއެވެ‪ .‬އަދި އަހުރެންގެ މަންމަ‪،‬‬
‫)‪(1‬‬
‫އުއްމު ސުލައިމު ހުންނެވީ އަހުރެމެންގެ ފަހަތުގައެވެ‪".‬‬
‫ނވާ ަނ ަމ‪ި ،‬އމާމުމީހާއާއި‬ ‫ނ ުނ ަވ ަތ ެއ ައ ްށ ުވ ެރ ގ ަ‬
‫ިނ މީ ުހ ް‬ ‫ިއމާމުމީހާއާ ެއކު‪ެ ،‬ދ ީމ ުހ ް‬
‫އިމާމުމީހާގެ‬ ‫ޖެހޭނީ‬ ‫ތިބެން‬ ‫މައުމޫމުން‬ ‫އެޙާލަތުގައި‬ ‫ފަހެ‬ ‫ަމ ަޙ ްއލު‪:‬‬ ‫ނ ެގ‬
‫ަމ ުއމޫ ުމ ް‬
‫ފަހަތުގައެވެ‪ .‬އިސްވެދިޔަ ދެޙަދީޘުން އެކަން ސާބިތުވެއްޖެއެވެ‪.‬‬
‫ދެންފަހެ އިމާމުމީހާއާ ދިމާގައި‪ ،‬އޭނާއާ އެންމެ ކައިރީގައި ތިބެން ޖެހޭނީ‬
‫ތަންދޮރު ދަންނަ މީހުންނެވެ‪ .‬އެއީ އިމާމުމީހާއަށް ކުށެއްކުރެވިއްޖެނަމަ‪ ،‬އޭނާއަށް ލައިދެވޭ‬
‫ފަންތީގެ މީހުންނެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު މަސްޢޫދުގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻟ‪‬ﻴ‪‬ﻠ‪‬ﻨﹺﻲ‬
‫ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺃﹸﻭﻟﹸﻮ ﺍﻷَﺣ‪‬ﻼﹶﻡﹺ ﻭ‪‬ﺍﻟﻨ‪‬ﻬ‪‬ﻰ‪ ،‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻠﹸﻮﻧ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ،‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻠﹸﻮﻧ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ،‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻳﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻠﹸﻮﻧ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺇﹺﻳ‪‬ﺎﻛﹸﻢ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ތަންދޮރު ދަންނަ ބުއްދިވެރިން‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﻭ‪‬ﻫ‪‬ﻴ‪‬ﺸ‪‬ﺎﺕ‪ ‬ﺍﻷَﺳ‪‬ﻮ‪‬ﺍﻕﹺ"‬
‫ތިމަންކަލޭގެފާނާ ޖެހިގެން އެންމެ ގާތަށް ތިބޭހުށިކަމެވެ‪ .‬ދެން އެބައިމީހުންނާ ޖެހިގެންވާ‬
‫މީހުންނެވެ‪ .‬ދެން އެބައިމީހުންނާ ޖެހިގެންވާ މީހުންނެވެ‪ .‬ދެން އެބައިމީހުންނާ ޖެހިގެންވާ‬
‫މީހުންނެވެ‪ .‬އަދި ބާޒާރުތަކުގެ އަޑުފަށްގަނޑުން ތިޔަބައިމީހުން ރައްކާތެރިވާހުށިކަމެވެ‪.‬‬
‫)އެބަހީ މިސްކިތުގައި އަރައިރުންވެ‪ ،‬އަޑުގަދަނުކުރާހުށިކަމެވެ‪"(.‬‬
‫ޖެހޭނީ‬ ‫ތިބެން‬ ‫ކުޑަކުދިން‬ ‫ފަހެ‬ ‫ަމ ަޙ ްއލު‪:‬‬ ‫ނ ިއ ކުޑަކު ިދ ް‬
‫ނގެ‬ ‫ނ ާ‬
‫ނ ެހ ުނ ް‬
‫ައ ް‬
‫ފިރިހެނުންގެ ސަފުތަކުގެ ފަހަތުގައެވެ‪ .‬ފަހެ ޢުމަރުގެފާނަށް ކުޑަކުއްޖަކު ކުރީ ސަފުން‬
‫ފެނިއްޖެނަމަ‪ ،‬ސަފުން ބައިލައްވާ ކަމުގައި ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި އަންހެނުން ތިބެން‬
‫ޖެހޭނީ އެކުދިންގެ ފަހަތުގައެވެ‪ .‬އެބަހީ އެންމެ ފަހަތުގައެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬
‫އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬
‫‪257‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ﺻﻔﹸﻮﻑ‪ ‬ﺍﻟﻨﹺّﺴ‪‬ﺎﺀِ‬
‫ﺻﻔﹸﻮﻑ‪ ‬ﺍﻟﺮﹺّﺟ‪‬ﺎﻝﹺ ﺃﹶﻭ‪‬ﻟﹸﻬ‪‬ﺎ ﻭ‪‬ﺷ‪‬ﺮ‪‬ﻫ‪‬ﺎ ﺁﺧ‪‬ﺮ‪‬ﻫ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻭ‪ ‬ﺧﻴ‪‬ﺮ‪ ‬‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪ " .‬ﺧﻴ‪‬ﺮ‪ ‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ފިރިހެނުންގެ ސަފުތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ ހެޔޮވެގެންވާ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺁﺧ‪‬ﺮ‪‬ﻫ‪‬ﺎ ﻭ‪‬ﺷ‪‬ﺮ‪‬ﻫ‪‬ﺎ ﺃﹶﻭ‪‬ﻟﹸﻬ‪‬ﺎ"‬
‫ސަފަކީ އެންމެ ފުރަތަމަ ސަފެވެ‪ .‬އަދި އެސަފުތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ ނުބައިވެގެންވާ‬
‫ސަފަކީ އެންމެ ފަހު ސަފެވެ‪ .‬އަދި އަންހެނުންގެ ސަފުތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ‬
‫ހެޔޮވެގެންވާ ސަފަކީ އެންމެ ފަހު ސަފެވެ‪ .‬އަދި އެސަފުތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ‬
‫ނުބައިވެގެންވާ ސަފަކީ އެންމެ ފުރަތަމަ ސަފެވެ‪ ".‬އެބަހީ ފިރިހެނުންގެ އެންމެ ފަހު‬
‫ސަފާ އެންމެ ކައިރިވެގެންވާނީ އަންހެނުންގެ އެންމެ ފުރަތަމަ ސަފެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬
‫ދެބައިމީހުންގެ ހިތްތަކަށް ޝައިޠާނާ ވަސްވާސްލައިދިނުން ބޮޑުވާނެއެވެ‪ .‬އަދި ނަމާދުގައި‬
‫ހުންނަން ޖެހޭ އެބައިމީހުންގެ ޚުޝޫޢަތްތެރިކަން ކުޑަވާނެއެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ :‬ފަހެ ސަފުގައި ޖާގައޮތް ޙާލު‪،‬‬
‫ށ ަނމާ ުދކު ުރ ް‬
‫ސފުގެ ަފ ަހތު ަގއި ެއ ަކ ެހރި ޮކ ް‬
‫ަ‬
‫ސަފުގެ ފަހަތުގައި އެކަހެރިކޮށް ނަމާދުކޮށްފިމީހާގެ ނަމާދު ބާޠިލުވެގެންވެއެވެ‪ .‬އިމާމު‬
‫އަޙުމަދާއި‪ ،‬އިމާމު އިސްޙާޤާއި‪ ،‬އިމާމު ނަޚަޢީއާއި‪ ،‬އިމާމު ޙައްމާދާއި‪ ،‬އިމާމު ޙަސަނު‬
‫ބުނު ޞާލިޙާއި‪ ،‬އިމާމު އިބުނު އަބީ ލައިލާއާއި‪ ،‬އިމާމު ވަކީޢު ‪-‬ﺭﲪﻬﻢ ﺍﷲ‪ -‬މިފަދައިން‬
‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬އަދި ރާޖިޙުކަމަށް ފެންނަނީ މިގޮތެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬
‫ވާބިޞާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ސަފުގެ ފަހަތުގައި‬
‫މީހަކު ނަމާދުކުރަނިކޮށް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ދެކެވަޑައިގަތެވެ‪ .‬ފަހެ އޭނާއަށް ނަމާދު އަލުން‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަލީ ބުނު‬ ‫)‪(2‬‬
‫ކުރުމަށް އެކަލޭގެފާނު އަމުރުކުރެއްވިއެވެ‪".‬‬
‫ޝައިބާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬މީހަކު ސަފުގެ‬
‫ފަހަތުގައި ނަމާދުކުރަން ހުއްޓައި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އަށް ފެނިވަޑައިގަތެވެ‪ .‬ދެން އޭނާ ނަމާދު‬
‫ނިމެންދެން އެކަލޭގެފާނު ހުއްޓިވަޑައިގެން ހުންނަވައި އޭނާއަށް ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ތިބާ‬
‫އަލުން ނަމާދުކުރާށެވެ‪ .‬ފަހެ ސަފުގެ ފަހަތުގައި އެކަހެރިކޮށް ނަމާދުކުރާ މީހާއަށް‬
‫)‪(3‬‬
‫ނަމާދެއް ނުވެއެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﺇﻻﹼ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪258‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އިމާމު‬ ‫އަބޫޙަނީފާއާއި‪،‬‬ ‫އިމާމު‬ ‫ޙަސަނުލްބަޞަރީއާއި‪،‬‬ ‫އިމާމު‬ ‫އަދި‬

‫އައުޒާޢީއާއި‪ ،‬އިމާމު މާލިކާއި‪ ،‬އިމާމު ޝާފިޢީ ‪-‬ﺭﲪﻬﻢ ﺍﷲ‪ -‬ވިދާޅުވެފައިވަނީ އޭނާގެ‬
‫އެބޭކަލުން‬ ‫ކަމަށް‬ ‫މަކުރޫހަވެގެންވާ‬ ‫އެކަމަކު‬ ‫ކަމަށެވެ‪.‬‬ ‫ނުވާނެ‬ ‫ބާޠިލު‬ ‫ނަމާދު‬
‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬މިބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫބަކުރާގެ ވާހަކައެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު މިސްކިތަށް ވެދެވަޑައިގެންނެވި އިރު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އޮންނެވީ ރުކޫޢުގައެވެ‪.‬‬
‫ދެން އެކަލޭގެފާނު ސަފަށް ވެދެވަޑައިގަތުމުގެ ކުރިން ރުކޫޢަށް ވަޑައިގަތެވެ‪ .‬އަދި ރުކޫޢުގެ‬
‫ޙާލަތުގައި އޮންނަވައި ސަފަށް ވެދެވަޑައިގަތެވެ‪ .‬ދެން ނަމާދު ނިމުމުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫އަބޫބަކުރާއަށް ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪)" .‬ނަމާދުގެ މައްޗަށް ހުރި( ތިބާގެ ދަހިވެތިކަން ﷲ‬
‫ފަހެ‬ ‫)‪(1‬‬
‫އިތުރުކުރައްވާށިއެވެ! އަދި ދެވަނަ ފަހަރަށް އެގޮތަށް ކަންތައް ނުކުރާށެވެ‪".‬‬
‫އެބޭކަލުން ވިދާޅުވެފައިވަނީ އަބޫބަކުރާ ނަމާދުން ބައެއް‪ ،‬ސަފުން ބޭރުގައި އެކަހެރިކޮށް‬
‫އަދާކުރެއްވުން )އެބަހީ ރުކޫޢުކުރެއްވުން( އަދި އެކަލޭގެފާނަށް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނަމާދު އަލުން‬
‫ކުރެއްވުމަށް އަމުރު ނުކުރެއްވުން ދަލީލުކުރަނީ އެފަދަ މީހާގެ ނަމާދު ބާޠިލު ނުވާނެ‬
‫ކަމަށެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ އޭގެ ޖަވާބުގައި މިފަދައިން ބުނެވިދާނެއެވެ‪ .‬ރަކުޢަތް ގެއްލިދާނެ ކަމަށް‬
‫ބިރުން ރަކުޢަތުގެ މިންވަރެއް ސަފުން ބޭރުގައި އަދާކުރުމަކުން ނަމާދެއް ބާޠިލެއް‬
‫ބޭރުގައި‬ ‫ގިނައިން ސަފުން‬ ‫އެއަށްވުރެ‬ ‫ނުވަތަ‬ ‫ރަކުޢަތެއް‬ ‫އެކަމަކު‬ ‫ނުވާނެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަހެރިކޮށް އަދާކޮށްފިނަމަ‪ ،‬ނަމާދު ބާޠިލުވާނެއެވެ‪ .‬ފަހެ މިއީ ވަރަށްގިނަ ޢިލްމުވެރިން‬
‫ވިދާޅުވެފައިވާ ގޮތެކެވެ‪.‬‬
‫ދެންފަހެ މީހަކު މިސްކިތައް ވަންނަ ހިނދު‪ ،‬ސަފު ފުރިފައިވާނަމަ‪ ،‬އޭނާ‬
‫ހަދާނީ ކިހިނެއްހެއްޔެވެ؟ ފަހެ ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވަނީ ފަހަތު ސަފުން‬
‫މީހެއްގެ ކޮނޑުގައި މަޑުމަޑުން ހިފައި ފަހަތަށް ދަމައިލުމަށެވެ‪ .‬އަދި ފަހަތަށް ދަމައިލެވޭ‬
‫މީހާ އެކަމަށް އިންކާރު ނުކުރުމަށެވެ‪ .‬ދެން ސަފުން ހުސްވި ތަންކޮޅު‪ ،‬ސަފުގައި‬
‫ތިބިމީހުން ކައިރިކައިރިއަށް ޖެހިލައި ބައްދައިލާނީއެވެ‪ .‬އަދި އެގޮތަށް ޙަރަކާތްކޮށްލުމަކުން‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬

‫‪259‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އެބައިމީހުންގެ ނަމާދަކަށް އެއްވެސް ފަރަޤެއް ނާންނާނެއެވެ‪ .‬އަދި ކިއެއްތަ! އެއީ‬

‫އިންސާނާއަށް އެޅޭ އެންމެ ހެޔޮ ފިޔަވަޅު ކަމުގައިވެއެވެ‪ .‬މިވާހަކަ ޖެހިގެން އަންނަ‬
‫މައުޟޫޢުގައި ބަޔާންކުރާހުށީމެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވަނީ އެހެން‬
‫މީހަކު އަންނަންދެން އޭނާ މަޑުކޮށްގެން ހުރުމަށެވެ‪ .‬އަދި އިމާމުމީހާ ރުކޫޢަށް ދިއުމުގެ‬
‫ކުރިން މީހަކު ނައިސްފިނަމަ‪ ،‬ސަފުގެ ފަހަތުގައި އެކަހެރިކޮށް ނަމާދުކުރުމަށެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އެޙާލަތުގައި އޭނާގެ ނަމާދު ބާޠިލުނުވާނެ ކަމަށެވެ‪ .‬އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން އެއީ މަޖުބޫރީ‬
‫ޙާލަތެކެވެ‪ .‬ފަހެ ރާޖިޙުވެގެންވާ ކަމަށް ފެންނަނީ ފުރަތަމަ ގޮތެވެ‪.‬‬

‫ސ ުފ ެހ ުދ ް‬
‫ނ‬ ‫ަނމާ ަދ ްށ ަ‬
‫ސަފުހަދަން ފަށާނީ އިމާމުމީހާއާ ދިމާއިންނެވެ‪ .‬އަދި ދެވަނަ ސަފުހަދާނީ‬
‫ފުރަތަމަ ސަފު ފުރުމުންނެވެ‪ .‬އަދި ކޮނޑާއި ކޮނޑު ޖައްސައި އަދި ފަޔާއި ފައި‬
‫ޖައްސައި ސަފު މުޅިން ސީދާކުރަން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬އަދި ސަފުގައި އެއްވެސް ހުސްތަނެއް‬
‫ހުރެގެން ނުވާނެއެވެ‪ .‬އަދި ކަތިކަމެއް ހުރެގެން ނުމެވާނެމެއެވެ‪ .‬ސަފުހެދުމާ ބެހޭގޮތުން‬
‫ވާރިދުވެގެން އައިސްފައިވާ ބައެއް ނައްޞުތައް ބަޔާންކުރަމެވެ‪.‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫އަނަސްގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ހަށަންބަން ތަކުބީރު ވިދާޅުވުމުގެ ކުރިން‬
‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺻﻔﹸﻮﻓﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪‬ﺗ‪‬ﺮ‪‬ﺍﺻ‪‬ﻮﺍ"‬
‫އަހުރެމެންނާ ކުރިމަތިލައްވައި ޙަދީޘްކުރައްވައެވެ‪" .‬ﺃﹶﻗ‪‬ﻴﻤ‪‬ﻮﺍ ‪‬‬
‫"ތިޔަބައިމީހުން‪ ،‬ތިޔަބައިމީހުންގެ ސަފުތައް ސީދާކުރާށެވެ‪ .‬އަދި އެކަކު އަނެކަކާ ގުޅި‬
‫ލާމެހިލާށެވެ‪".‬‬
‫ކިބައިން‬ ‫އަނަސްގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދިވެސް‬
‫ސަފަށް‬ ‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬މިފަދައިން‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﺻﻔﹸﻮﻓﹶﻜﹸﻢ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻥﱠ ‪‬ﺗﺴ‪‬ﻮﹺﻳ‪‬ﺔﹶ ﺍﻟﺼ‪‬ﻒ‪ ّ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺗ‪‬ﻤ‪‬ﺎﻡﹺ ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪"‬‬
‫ގޮވައިލައްވައެވެ‪" .‬ﺳ‪‬ﻮ‪‬ﻭﺍ ‪‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬
‫‪260‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫"ތިޔަބައިމީހުން ތިޔަބައިމީހުންގެ ސަފުތައް އެއްވަރުކުރާށެވެ‪ .‬ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން ސަފު‬

‫އެއްވަރުކުރުންވަނީ ނަމާދު ފުރިހަމަވުމުގެ ތެރެއިންނެވެ‪ ".‬އަދި ޞަޙީޙުލްބުޚާރީގައި‬
‫މިޙަދީޘުގެ ފަހު ލަފުޒުވަނީ މިފަދައިންނެވެ‪" .‬ﻓﹶﺈﹺﻥﱠ ‪‬ﺗﺴ‪‬ﻮﹺﻳ‪‬ﺔﹶ ﺍﻟﺼ‪‬ﻔﹸﻮﻑ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺇﹺﻗﹶﺎﻣ‪‬ﺔ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪"‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން ސަފުތައް އެއްވަރުކުރުންވަނީ ނަމާދު ޤާއިމުކުރުމުގެ‬
‫ތެރެއިންނެވެ‪".‬‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޢުމަރުގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢަބްދުﷲ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬
‫ސަފަށް‬ ‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬މިފަދައިން‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ގޮވައިލައްވައެވެ‪" .‬ﺃﹶﻗ‪‬ﻴﻤ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﺼ‪‬ﻔﹸﻮﻑ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺣ‪‬ﺎﺫﹸﻭﺍ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻨ‪‬ﺎﻛ‪‬ﺐﹺ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺳ‪‬ﺪ‪‬ﻭﺍ ﺍﻟﹾﺨ‪‬ﻠﹶﻞﹶ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻟ‪‬ﻴﻨ‪‬ﻮﺍ ﺑﹺﹶﺄﻳ‪‬ﺪ‪‬ﻱ‬
‫ސަފުތައް‬ ‫"ތިޔަބައިމީހުން‬ ‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺇﹺﺧ‪‬ﻮ‪‬ﺍﻧﹺﻜﹸﻢ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻻﹶ ‪‬ﺗﺬﹶﺭ‪‬ﻭﺍ ﻓﹸﺮ‪‬ﺟ‪‬ﺎﺕ‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﺸ‪‬ﻴ‪‬ﻄﹶﺎﻥ‪"‬‬
‫ސީދާކުރާށެވެ‪ .‬އަދި ކޮނޑުތައް އެއްވަރުކުރާށެވެ‪ .‬އަދި ހުސް ދޭތެރެތައް ބައްދާށެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ތިޔަބައިމީހުންގެ އަޚުންގެ އަތްތަކަށް މަޑުމޮޅިވާށެވެ‪) .‬އެބަހީ އެކަކު އަނެކަކަށް ތަންދީ‬
‫ހަދާށެވެ‪ .‬ބޮޑުތަން ހިފައިގެން ގަދަކަން ނުދައްކާށެވެ‪ (.‬އަދި ޝައިޠާނާއަށް ހުސްތަންތަން‬
‫ދޫނުކުރާށެވެ‪".‬‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ނުޢުމާނު ބުނު ބަޝީރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ތީރު ތެދުކުރެވޭ ފަދައިން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ސަފުތަކުގައި‬
‫އަހުރެމެން‬ ‫އެކަން‬ ‫ކިބައިން‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫އެއީ‬ ‫ސީދާކުރައްވައެވެ‪.‬‬ ‫އަހުރެމެން‬
‫ދެނެގެންފިކަން އެކަލޭގެފާނަށް އެނގިވަޑައިގެންފުމަށް ދާންދެނެވެ‪ .‬ދެން އެއްދުވަހަކު‬
‫އެކަލޭގެފާނަށް‬ ‫ހިނދު‪،‬‬ ‫ވަޑައިގެންނެވި‬ ‫ނަމާދުކުރެއްވުމަށްޓަކައި‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬
‫ފެނިވަޑައިގަތީ‪ ،‬މީހެއްގެ މޭމަތި ސަފުން ކުރިއަށް ނިކުމެފައި ހުއްޓައެވެ‪ .‬އެހިނދު‬
‫ﷲ‬ ‫ނޫންނަމަ‪،‬‬ ‫އެއްވަރުކުރާށެވެ‪.‬‬ ‫ސަފުތައް‬ ‫"ތިޔަބައިމީހުން‬ ‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫)އެބަހީ‬ ‫ލައްވައިފާނެތެވެ‪.‬‬ ‫ޚިލާފުވުން‬ ‫މެދުގައި‬ ‫މޫނުތަކުގެ‬ ‫ތިޔަބައިމީހުންގެ‬
‫ތިޔަބައިމީހުންގެ މެދުގައި ޢަދާވާތްތެރިކަން ލައްވައިފާނެތެވެ‪ (.‬ނުޢުމާނު ބުނު ބަޝީރު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އެހެން އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވުމުން މީސްތަކުން އެކަކު އަނެކަކުގެ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪261‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ކޮނޑާއި ކޮނޑު ޖައްސައި‪ ،‬ކަކުލާއި ކަކޫޖައްސައި‪ ،‬ތަނބިކައްޓާއި ތަނބިކަށި ޖައްސައި‪،‬‬

‫)‪(1‬‬
‫ސަފު އެއްވަރުކުރި ތަން އަހުރެން ދުށީމެވެ‪".‬‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަނަސްގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺃﹶﺗ‪‬ﻤ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﺼ‪‬ﻒ‪‬‬
‫މާނައީ‪)" :‬އެންމެ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻘﹶﺪ‪‬ﻡ‪ ‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻱ ﻳ‪‬ﻠ‪‬ﻴﻪ‪ ،‬ﻓﹶﻤ‪‬ﺎ ﻛﹶﺎﻥﹶ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻧ‪‬ﻘﹾﺺﹴ ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﻜﹸﻦ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺼ‪‬ﻒ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺆ‪‬ﺧ‪‬ﺮﹺ"‬
‫ފުރަތަމަ( ތިޔަބައިމީހުން ކުރީ ސަފު ފުރިހަމަކުރާށެވެ‪ .‬ދެން ޖެހިގެން އޮތް ސަފެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫އުނިކަމެއް ވާނަމަ ވާން ޖެހޭނީ އެންމެ ފަހު ސަފުގައެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ ސަފެއްގައި ހުރި މީހަކު ޢުޛުރެއް ދިމާވެގެން ނަމާދު ދޫކޮށްލައިފައި‪،‬‬
‫ސަފުން ނިކުމެގެން ގޮސްފިނަމަ‪ ،‬ޖެހިގެންވާ ސަފުން‪ ،‬އެދިމާގައި ހުރި މީހާ ކުރިއަށް‬
‫ޖެހިލައި‪ ،‬އެހުސްވި ތަނަށް އަރައި‪ ،‬ސަފު ފުރިހަމަކުރުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ހަމަ އެގޮތަށް އޭނާ އެސަފަށް އެރުމުން‪ ،‬އޭނާގެ ސަފުން އުނިވި ތަން‪ ،‬އެސަފާ‬
‫ޖެހިގެންވާ ސަފުން މީހަކު ފުރިހަމަކުރާނީއެވެ‪ .‬އަދި އެންމެ ފަހު ސަފާ ޖެހެންދެން‬
‫އެގޮތަށް ހަދާނީއެވެ‪ .‬ފަހެ އެގޮތަށް ހެދުމަކުން އެބައިމީހުންގެ ނަމާދަކަށް އެއްވެސް‬
‫އެބައިމީހުންނަށް އެޅޭ އެންމެ ހެޔޮ‬ ‫އުނިކަމެއް ނާންނާނެއެވެ‪ .‬އަދި ކިއެއްތަ! އެއީ‬
‫ފިޔަވަޅު ކަމުގައިވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢުމަރުގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﺎ ﻣ‪‬ﻦ‪‬‬
‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(3‬‬
‫ﺧ‪‬ﻄﹾﻮ‪‬ﺓ‪ ‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻈﹶﻢ‪ ‬ﺃﹶﺟ‪‬ﺮ‪‬ﺍ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺧ‪‬ﻄﹾﻮ‪‬ﺓ‪ ‬ﻣ‪‬ﺸ‪‬ﺎﻫ‪‬ﺎ ﺍﻟﺮ‪‬ﺟ‪‬ﻞﹸ ﻓ‪‬ﻲ ﻓﹸﺮ‪‬ﺟ‪‬ﺔ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺼ‪‬ﻒ‪ ّ‬ﻓﹶﺴ‪‬ﺪ‪‬ﻫ‪‬ﺎ"‬
‫"ސަފުގައިވާ ހުސްދޭތެރެ ބައްދައިލުމަށްޓަކައި‪ ،‬މީހާއަޅާ ފިޔަވަޅަށްވުރެ‪ ،‬އަޖުރުގެ ގޮތުން‬
‫ބޮޑު އެއްވެސް ފިޔަވަޅެއް ނުވެއެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު‬
‫ނ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫ނ ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާ ު‬ ‫ޢުމަރުގެ ކިބައި ް‬
‫)‪(4‬‬
‫ﺻﻔ‪‬ﺎ ﻗﹶ ﹶﻄﻌ‪ ‬ﻪ ﺍﷲُ ﻋ‪‬ﺰ‪ ‬ﻭ‪‬ﺟ‪‬ﻞﱠ"‬
‫ﺻﻔ‪‬ﺎ ﻭ‪‬ﺻ‪‬ﻠﹶﻪ‪ ‬ﺍﷲُ‪ ،‬ﻭ‪ ‬ﻣﻦ‪ ‬ﻗﹶﻄﹶﻊ‪ ‬‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻭ‪‬ﺻ‪‬ﻞﹶ ‪‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﺑﻦ ﺣﺒﺎﹼﻥ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﻄﹼﱪﺍﱐ ﰲ ﺍﻷﻭﺳﻂ ﻭﺣﺴ‪‬ﻨﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪262‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މާނައީ‪" :‬ސަފެއް ގުޅުވައި ފުރިހަމަކޮށްފި މީހާ ﷲ އެކަލާނގެ ރަޙުމަތުން އޭނާ‬

‫ގުޅުވައިލައްވާނެއެވެ‪ .‬އަދި ސަފެއް ކަނޑައިލައިފި މީހާ )އެބަހީ ސަފަކުން ބައެއް‬
‫އޭނާ‬ ‫ރަޙުމަތުން‬ ‫އެކަލާނގެ‬ ‫ﷲ‬ ‫މީހާ(‬ ‫ނުކޮށްފި‬ ‫ފުރިހަމަ‬ ‫އެތަން‬ ‫އުނިވުމުން‬
‫މަޙުރޫމުކުރައްވާނެއެވެ‪".‬‬
‫ކިބައިން‬ ‫ސަމުރާގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޖާބިރު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އެއްދުވަހަކު )އަހުރެމެން ނަމާދަށް ސަފު‬
‫ހަދައިގެން ތިއްބައި( ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ވަޑައިގެން ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺃﹶﻻﹶ ‪‬ﺗﺼ‪‬ﻔﱡﻮﻥﹶ ﻛﹶﻤ‪‬ﺎ ‪‬ﺗﺼ‪‬ﻒ‪‬‬
‫"މަލާއިކަތުން ﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި ސަފު ހައްދަވާ ގޮތަށް‬ ‫ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻼﹶﺋ‪ ‬ﹶﻜﺔﹸ ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﺪ‪ ‬ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻬ‪‬ﺎ"‬
‫ތިޔަބައިމީހުން ސަފެއް ނުހަދާނަންހެއްޔެވެ؟" އަހުރެމެން ދަންނަވައިފީމުއެވެ‪ .‬އޭ ﷲގެ‬
‫ކިހިނެއްތޯއެވެ؟‬ ‫ސަފުހައްދަވަނީ‬ ‫މަލާއިކަތުން‬ ‫ޙަޟްރަތުގައި‬ ‫ﷲގެ‬ ‫ރަސޫލާއެވެ!‬
‫އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﻤ‪‬ﻮﻥﹶ ﺍﻟﺼ‪‬ﻔﹸﻮﻑ‪ ‬ﺍﻷُﻭ‪‬ﻝﹶ ﻭ‪‬ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﺮ‪‬ﺍﺻ‪‬ﻮﻥﹶ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺼ‪‬ﻒ‪"ّ‬‬
‫"އެބޭކަލުން ފުރަތަމަ ސަފުތައް )އެބަހީ ސަފަކާ ޖެހި ސަފެއް( ފުރިހަމަކުރައްވަތެވެ‪ .‬އަދި‬
‫)‪(1‬‬
‫ސަފުގައި އެއްބޭކަލަކު އަނެއްބޭކަލެއްގެ ގައިކޮޅުގައި ޖެހިވަޑައިގެން ގުޅިލައްވަތެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ :‬މާތްﷲ‬
‫ރ ުތ ެގ މާތް ަކ ް‬
‫ނތް ަފ ާ‬ ‫ސފު ެގ މާތް ަކމާ ިއ ުހރިހާ ަ‬
‫ސފު ަތ ެކ ްއ ެގ ަކ ާ‬ ‫ފު ަރ ަތ ަމ ަ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻟﹶﻮ‪ ‬ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹶﻢ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﻨﹺّﺪ‪‬ﺍﺀِ ﻭ‪‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻒ‪ّ‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ބަންގިއާއި‪ ،‬ފުރަތަމަ‬ ‫ﺍﻷَﻭ‪‬ﻝﹺ‪ ،‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺠﹺﺪ‪‬ﻭﺍ ﺇﹺﻻﱠ ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻬﹺﻤ‪‬ﻮﺍ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻪ‪ ‬ﻻﹶﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻬ‪‬ﻤ‪‬ﻮﺍ"‬
‫)‪(2‬‬

‫ސަފުގައި ހުރި‪ ،‬ޘަވާބާއި ދަރުމަ‪ ،‬މީސްތަކުންނަށް އެނގޭނަމަ‪ ،‬ދެން އެކަންކުރުމަށް‬

‫ގުރުއަތުލުން ފިޔަވައި އިތުރު ގޮތެއް ނެތްނަމަ‪) ،‬އެކަން ކުރުމަށްޓަކައި( އެބައިމީހުން‬
‫ގުރުއަތުވެސްލީހެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ބަރާއު ބުނު ޢާޒިބުގެ ކިބައިން‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬
‫‪263‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﷲَ ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻼﹶﺋ‪ ‬ﹶﻜﺘ‪‬ﻪ‪ ‬ﻳ‪‬ﺼ‪‬ﻠﱡﻮﻥﹶ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻟﺼ‪‬ﻒ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻘﹶﺪ‪‬ﻡﹺ"‬
‫މަލާއިކަތުން‬ ‫އަދި‬ ‫ރަޙުމަތްލައްވަތެވެ‪.‬‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ސަފަށް‬ ‫ފުރަތަމަ‬ ‫"ހަމަކަށަވަރުން‬
‫ރަޙުމަތްލެއްވުމަށް އެދި ދުޢާކުރައްވަތެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫސަޢީދުގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ބައެއް އަޞްޙާބުބޭކަލުން ކުރީ‬
‫ފެނިވަޑައިގެން‬ ‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އަށް‬ ‫ތަން‬ ‫ޖެހިވަޑައިގަންނަވާ‬ ‫ފަހަށް‬ ‫ސަފުން‬
‫ﺣﺪﻳﺚކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺗ‪ ‬ﹶﻘﺪ‪‬ﻣ‪‬ﻮﺍ ﻓﹶﺎﺋﹾﺘ‪‬ﻤ‪‬ﻮﺍ ﺑﹺﻲ ﻭ‪‬ﻟﹾﻴ‪‬ﺄﹾﺗ‪‬ﻢ‪ ‬ﺑﹺﻜﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ،‬ﻻﹶ ﻳ‪‬ﺰ‪‬ﺍﻝﹸ ﻗﹶﻮ‪‬ﻡ‪ ‬ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﺄﹶﺧ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻥﹶ‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުން ކުރިއަށް އަރާށެވެ‪ .‬ފަހެ ތިމަންކަލޭގެފާނާ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﺆ‪‬ﺧ‪‬ﺮ‪‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﷲُ"‬
‫މީހުން‬ ‫ތިބި‬ ‫ފަހަތުގައި‬ ‫ތިޔަބައިމީހުންގެ‬ ‫އަދި‬ ‫އިޤުތިދާވާށެވެ‪.‬‬ ‫ތިޔަބައިމީހުން‬
‫ތިޔަބައިމީހުންނާ އިޤުތިދާވާހުށިކަމެވެ‪ .‬ބަޔަކު )ކުރީ ސަފުން( ފަހަށް ޖެހުމުގައި ދެމިތިބޭ‬
‫ކަމުގައިވާނަމަ ﷲ އެބަޔަކު )އެކަލާނގެ ރަޙުމަތުން( ފަހަށް ޖައްސަވައެވެ‪".‬‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﷲَ ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻼﹶﺋ‪ ‬ﹶﻜﺘ‪‬ﻪ‪ ‬ﻳ‪‬ﺼ‪‬ﻠﱡﻮﻥﹶ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ‬
‫މާނައީ‪" :‬ހަމަކަށަވަރުން ސަފުތަކުގެ ކަނާތްފަރާތުގެ އަހުލުވެރިންނަށް‬ ‫)‪(3‬‬
‫ﻣ‪‬ﻴ‪‬ﺎﻣ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﺼ‪‬ﻔﹸﻮﻑ‪"‬‬
‫މާތްﷲ ރަޙުމަތްލައްވަތެވެ‪ .‬އަދި މަލާއިކަތުން ރަޙުމަތްލެއްވުމަށް އެދި ދުޢާކުރައްވަތެވެ‪".‬‬

‫ނ‬
‫ބ ެހ ްއ ުޓ ް‬
‫ރ ެ‬ ‫ރ ިއ ުރ ‪ު ،‬ކރި ަމތީ ަގ ިއ ު‬
‫ސ ުތ ާ‬ ‫ަނމާ ުދ ުކ ާ‬
‫ސުތުރާއަކީ ނަމާދުކުރަން ހުންނަމީހާގެ ކުރިމަތިން‪ ،‬މީސްތަކުން ހުރަސްކުރިޔަ‬
‫ދިޔަ‬ ‫ދިމަދިމާއަށް‬ ‫އެކި‬ ‫ފެނުން‪،‬‬ ‫ހުންނަމީހާގެ‬ ‫ނަމާދުކުރަން‬ ‫ނުދިނުމަށާއި‪،‬‬
‫ނުދިނުމަށްޓަކައި އޭނާގެ ކުރިމަތީގައި ބެހެއްޓޭ ހުރަހެކެވެ‪ .‬ފަހެ އެއީ ގަދަވެގެންވާ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﻗﺎﻝ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ ﺷﺎﺫﹼ ﻭﻗﺪ ﺻﺢ ﺍﳊﺪﻳﺚ ﺑﻐﲑ ﻟﻔﻆ "ﻣﻴﺎﻣﻦ"‪ .‬ﻭﻟﻜﻦ ﻗﺪ ﺃﺧﺬ ﺑﻪ ﻛﺜﲑ ﻣﻦ ﺍﻟﻌﻠﻤﺎﺀ‬
‫ﺍﶈﻘﻘﲔ‪.‬‬
‫‪264‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ސުންނަތެކެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވާޖިބެއް ކަމުގައި ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬އެކަން‬

‫އަންނަނިވި ޙަދީޘްތަކުން ތިބާއަށް ބަޔާންވެގެންދާ ހުއްޓެވެ‪.‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫އަބޫސަޢީދުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫ﺻﻠﱠﻰ ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﺼ‪‬ﻞﹺّ‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކު ނަމާދުކުރާ ހިނދު‪،‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺳ‪‬ﺘ‪‬ﺮ‪‬ﺓ‪ ‬ﻭ‪‬ﻟﹾﻴ‪‬ﺪ‪‬ﻥﹸ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﺎ"‬
‫ސުތުރާއަކާ ދިމާއަށް ނަމާދުކުރާހުށިކަމެވެ‪ .‬އަދި އެއާ ކައިރިވާހުށިކަމެވެ‪".‬‬
‫ކިބައިން‬ ‫މަޢުބަދުގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ސަބުރާ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺻ‪‬ﻠﱠﻰ‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކު ނަމާދުކުރާ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﺘ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟ‪‬ﺼ‪‬ﻼﹶﺗ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﻟﹶﻮ‪ ‬ﺑﹺﺴ‪‬ﻬ‪‬ﻢﹴ"‬
‫ހިނދު‪ ،‬ފަހެ އެނާގެ ކުރިމަތީގައި ސުތުރާއެއް ބަހައްޓާހުށިކަމެވެ‪ .‬އެއީ ތީރެއްނަމަވެސް‬
‫މެއެވެ‪".‬‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޢުމަރުގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢަބްދުﷲ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪) r‬މުޞައްލާއަށް( ޢީދު‬
‫ނަމާދުކުރައްވަން ނިކުމެވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު‪ ،‬އެކަލޭގެފާނުގެ ޚާދިމަށް އެކަލޭގެފާނުގެ‬
‫ކުރިފުޅުމަތީގައި ލޮންސިއެއް ކޮޅަށްޖެހުމަށް އަމުރުކުރައްވައެވެ‪ .‬ދެން ޚާދިމު އެކަން‬
‫އަދި‬ ‫ނަމާދުކުރައްވައެވެ‪.‬‬ ‫ދިމާއަށް‬ ‫އެލޮންސިއާ‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ދެން‬ ‫ކުރައްވައެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫އަދި‬ ‫ނަމާދުކުރެތެވެ‪.‬‬ ‫ފަހަތްޕުޅުގައި‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫މީސްތަކުން‬
‫)‪(3‬‬
‫ދަތުރުފުޅުގައިވެސް އެގޮތަށް ކަންތައް ކުރައްވައެވެ‪".‬‬
‫ބަޔާންވެދިޔަ ޙަދީޘްތަކުގައި ސުތުރާ ބެހެއްޓުމަށް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އެވަނީ‬
‫އަމުރުކުރައްވާފައެވެ‪ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ އަމުރުކުރެއްވުން ދަލީލުކުރަނީ ވާޖިބު ކަމެއް‬
‫ކަމަށެވެ‪ .‬އެއީ އެޙުކުމުން އެހެން ޙުކުމަކަށް‪ ،‬އެބަހީ މުސްތަޙައްބު ކަމެއް ކަމަށް‬
‫އަނބުރައިލާނެ އެހެން ދަލީލެއް ނެތިއްޖެ ޙާލަތެއްގައެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﻋﻠﻰ ﺷﺮﻁ ﻣﺴﻠﻢ ﻭﻭﺍﻓﻘﻪ ﺍﻟﺬﻫﱯ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬
‫‪265‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢައްބާސްގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬

‫"ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬މައިދާނެއްގައި ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ‬
‫ފަހެ ޝައިޚު އަލްބާނީ މިޙަދީޘް‬ ‫)‪(1‬‬
‫ކުރިފުޅުމަތީގައި އެއްވެސް އެއްޗެއް ނުވެއެވެ‪".‬‬
‫ޟަޢީފުކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬އަދި އިމާމު ޝައުކާނީ މިޙަދީޘަށް އިންސާފުކުރެއްވުމަށް ފަހު‬
‫އަހުރެމެންނަށް‬ ‫ގޮތުގައި‬ ‫ސާބިތުވެގެންވާ‬ ‫ޢިލްމުގައި‬ ‫"އުޞޫލީ‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ޚާއްޞަވެގެންވާ‪ ،‬އެކަލޭގެފާނުގެ ބަސްފުޅެއް‪ ،‬އެކަލޭގެފާނުގެ ޢަމަލުފުޅަކާ ތަޢާރުޟެއް‬
‫ނުވާނެއެވެ‪ .‬ފަހެ ސުތުރާ ބެހެއްޓުމަށް އެވާ‪ ،‬އެކަލޭގެފާނުގެ އަމުރުފުޅުތަކަކީ އުންމަތަށް‬
‫ޚާއްޞަވެގެންވާ އަމުރުފުޅުތަކެކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އެކަލޭގެފާނުގެ މިޢަމަލުފުޅު އެޙުކުމުން‬
‫ޤަރީނާއަކަށްވުން‬ ‫އަނބުރައިލައިފަނިވި‬ ‫ވާޖިބުވެގެންވާކަމުން(‬ ‫ބެހެއްޓުން‬ ‫)ސުތުރާ‬
‫ޞައްޙަވެގެން ނުވެއެވެ‪.‬‬
‫ރ‪ .‬ފަހެ ފާރެއްވިޔަސް‪ ،‬ތަނބެއްވިޔަސް‪ ،‬ސުތުރާއަކަށް‬
‫ނ ަވ ު‬
‫ރ ެގ ިމ ް‬
‫ސ ުތ ާ‬
‫ު‬
‫އިސްވެދިޔަ‬ ‫ފުދިގެންވާކަން‬ ‫ލޮންސިއެއްވިޔަސް‪،‬‬ ‫ތީރެއްވިޔަސް‪،‬‬ ‫އަދި‬ ‫ފުދޭނެއެވެ‪.‬‬
‫މައްޗަށް‬ ‫ޖަމަލުގެ‬ ‫ކުޑަމިންވަރީ‪،‬‬ ‫އެންމެ‬ ‫އަދި‬ ‫ބަޔާންވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ޙަދީޘްތަކުން‬
‫ސަވާރުވާން‪ ،‬އޭގެ މަތީގައި ބޭންދިފައިވާ ގޮޑީގެ‪ ،‬ލެނގިލަން އިންނަ ހިސާބުގެ‬
‫މިންވަރެވެ‪ .‬ޢިލްމުވެރިން ބަޔާންކުރައްވަނީ އެއީ މުށެއްގެ ތިންބައިކުޅަ ދެބައި ކަމަށެވެ‪.‬‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޠަލްޙާ ބުނު ޢުބައިދިﷲ ގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އަހުރެމެންގެ‬ ‫ޖަނަވާރު‬ ‫އިރު‪،‬‬ ‫ނަމާދުކުރާ‬ ‫އަހުރެމެން‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬
‫ކުރިމަތިން ގޮސް އުޅެއެވެ‪ .‬އެވާހަކަ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އަށް ދެންނެވުމުން އެކަލޭގެފާނު‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ޖަމަލު މަތީ ބައިންދާ ގޮނޑީގެ‪ ،‬ލެނގިލަން އިންނަ ބައިގެ‪،‬‬
‫މިންވަރުގެ އެއްޗެއް ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހެއްގެ ކުރިމަތީގައި ބޭންދުމުން‪ ،‬އޭނާގެ‬
‫ކުރިމަތިން ހުރަސްކުރާ އެއްޗެއްގެ ގެއްލުމެއް‪ ،‬އޭނާއަކަށް ނުވާނެއެވެ‪) .‬އެބަހީ އޭނާގެ‬
‫)‪(2‬‬
‫ނަމާދަކަށް އޭރުން އެއްވެސް އުނިކަމެއް ނާންނާނެއެވެ‪"(.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺿﻌ‪‬ﻔﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬
‫‪266‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނ‪ .‬މިބާބުގައި‬
‫ނ ޖެހޭ ުދ ުރ ިމ ް‬
‫ނ ަނ ް‬
‫ރއާ ެދމެ ުދ ުހ ް‬
‫ސ ުތ ާ‬ ‫ަނމާ ުދކު ާ‬
‫ރ މީހާއާ‪ު ،‬‬
‫ފުރަތަމަ ބަޔާންކުރެވުނު ޙަދީޘުން ސުތުރާއާ ކައިރިވާން ޖެހޭކަން އެނގެއެވެ‪ .‬އެބަހީ‬
‫ކިބައިން‬ ‫ބިލާލުގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫މިންވަރެވެ‪.‬‬ ‫ސަޖިދަޖެހޭ‬
‫ދިމާއަށް‬ ‫"ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ފާރަކާ‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނާ އެފާރާ ދެމެދު ހުންނާނީ ގާތްގަނޑަކަށް ތިން‬
‫ކިބައިން‬ ‫ސަޢުދުގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ސަހުލު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬ ‫)‪(1‬‬
‫މުށެވެ‪".‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އާ‪ ،‬އެކަލޭގެފާނުގެ ސުތުރާއާ‬
‫ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި‬ ‫)‪(2‬‬
‫ދެމެދު‪ ،‬ބަކަށްޓަކަށް ދެވޭ މިންވަރުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪".‬‬
‫ސުތުރާއާ އެންމެ ކައިރިވެވޭނެ މިންވަރަކީ މިއެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ‬ ‫ރ ެއ ެވ‪.‬‬
‫ސތު ާ‬
‫ު‬ ‫ސވާ‬ ‫ނ ަނ ް‬
‫ށ ެވ ް‬ ‫ަމ ުއމޫމު ް‬ ‫ރ ައކީ‬
‫ސތު ާ‬
‫ު‬ ‫ށވާ‬
‫ިއމާމުމީހާ ައ ް‬
‫ޖަމާޢަތުގައި ނަމާދުކުރާ އިރު‪ ،‬އިމާމުމީހާގެ ސުތުރާ މައުމޫމުންނަށްވެސް ފުދޭނެއެވެ‪.‬‬
‫އެބަހީ ދެސަފުގެ ދެމެދުން މީހަކު ދިޔަޔަސް‪ ،‬އެއީ އެއްވެސް މައްސަލައެއް ނޫނެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ނަމާދުކުރާމީހާގެ ކުރިކެނޑި ކަމަކަށް ނުމެވާނެމެއެވެ‪ .‬ފަހެ ސުތުރާ ޝަރުޢުކުރެވިގެންވަނީ‬
‫އިމާމުމީހާއަށާއި‪ ،‬އެކަހެރިކޮށް ނަމާދުކުރާމީހާއަށެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ‬
‫ބުނު ޢައްބާސްގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬އަހުރެން‬
‫ޙިމާރެއްގެ މައްޗަށް ސަވާރުވެގެން )އައްޔާމުއްތަޝްރީޤުގެ ދުވަސްތަކުން ދުވަހެއްގައި(‬
‫މިނާއަށް އައީމެވެ‪ .‬އަދި އެއިރުގައި އަހުރެންވަނީ ބާލިޣުވާން ކައިރިވެފައެވެ‪ .‬އަދި ﺭﺳﻮﻝ‬
‫ﺍﷲ ‪ r‬ހުންނެވީ މީސްތަކުންނާގެން ނަމާދުކުރައްވާށެވެ‪ .‬ފަހެ އަހުރެން ޙިމާރުގެ މަތީގައި‬
‫ސަފުތަކުގެ މެދުން ހުރަސްކުރީމެވެ‪ .‬ދެން ޙިމާރުގެ މަތިން ފައިބައި ސަފަށް ވަނީމެވެ‪.‬‬
‫)‪(3‬‬
‫އަދި އެކަކުވެސް އަހުރެން އެކުރި ކަމަކަށް އިންކާރެއް ނުކުރެއެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪267‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ސކު ުރ ަމކީ‬ ‫ރއާ ެދމެ ުދ ް‬

‫ނ ުހ ަރ ް‬ ‫ސތު ާ‬
‫ު‬ ‫ނ ަނ ީމހާއާ‪ ،‬އޭ ާ‬
‫ނގެ‬ ‫ަނމާ ުދކު ަރ ް‬
‫ނ ުހ ް‬
‫ކމެކެ ެވ‪ .‬ފަހެ އެކަމާ ބެހޭގޮތުން އައިސްފައިވާ ޙަދީޘްތަކުން ދޭހަވާ ގޮތުގައި‬
‫ނވާ ަ‬
‫ރމް ެވގެ ް‬
‫ަޙ ާ‬
‫އެއީ ބޮޑެތި ފާފަތަކުގެ ތެރެއިން ހިމެނޭ ކަމެކެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫޖުހައިމުގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫"ﻟﹶﻮ‪ ‬ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹶﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺎﺭ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺪ‪‬ﻱﹺ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺼ‪‬ﻠ‪ّ‬ﻲ ﻣ‪‬ﺎﺫﹶﺍ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻪ‪ ،‬ﻟﹶﻜﹶﺎﻥﹶ ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﻘ‪‬ﻒ‪ ‬ﺃﹶﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﲔ‪ ‬ﺧﻴ‪‬ﺮ‪‬ﺍ ﻟﹶﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﻤ‪‬ﺮ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ނަމާދުކުރަން ހުންނަމީހާގެ ކުރިމަތިން ހުރަސްކުރާ މީހާއަށް )އެކަމުގެ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﻳ‪‬ﺪ‪‬ﻳ‪‬ﻪ‪"‬‬
‫ސަބަބުން( އޭނާގެ މައްޗަށް ހުރި ފާފަ އެނގޭނަމަ‪ ،‬ސާޅީސް )އަހަރު( ވަންދެން‬
‫ހުއްޓިހުރުން‪ ،‬އެމީހާގެ ކުރިމަތިން ހުރަސްކުރުމަށްވުރެ‪ ،‬އޭނާއަށް ހެޔޮވެގެންވީހެވެ‪ ".‬ފަހެ‬
‫މިއީ ނަމާދުކުރަން ހުންނަމީހާގެ ކުރިމަތީގައި ސުތުރާއެއް ވާނަމައެވެ‪ .‬ފަހެ އޭނާގެ‬
‫ކުރިމަތީގައި ސުތުރާއެއްނުވާނަމަ‪ ،‬އެއީ އޭނާގެ ފަރުވާކުޑަކަމެވެ‪ .‬އަދި އެޙާލަތުގައި އޭނާގެ‬
‫ކުރިކެނޑުން ޙަރާމްވެގެންނުވެއެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬ފަހެ‬
‫ރމީހާ ަމ ަތކު ުރ ް‬
‫ސކު ާ‬
‫ުހ ަރ ް‬ ‫ނ ަނ ީމހާގެ ކުރި ަމތި ް‬
‫ނ‬ ‫ަނމާ ުދކު ަރ ް‬
‫ނ ުހ ް‬
‫ހުރަސްކުރާމީހާ މަތަކޮށް‬ ‫އޭނާގެ ސުތުރާއާ ދެމެދުން‬ ‫ހުންނަމީހާއާ‪،‬‬ ‫ނަމާދުކުރަން‬
‫އަދި‬ ‫ކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫ޝަރުޢުކުރެވިގެންވާ‬ ‫ހުންނަމީހާއަށް‬ ‫ނަމާދުކުރަން‬ ‫ދިފާޢުކުރުމަކީ‬
‫އެވަރުންވެސް‪ ،‬އޭނާ ހުރަސްކުރަން މަސައްކަތްކޮށްފިނަމަ‪ ،‬ކުރިއަށްވުރެ ހަރުކަށިކޮށް‬
‫މަތަކުރުން ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި އެކަންކުރުމަކުން އޭނާގެ ނަމާދަކަށް އެއްވެސް‬
‫ކިބައިން‬ ‫އަބޫސަޢީދުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ނާންނާނެއެވެ‪.‬‬ ‫އުނިކަމެއް‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ﺣﺪﻳﺚ ކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ‬
‫ﺻﻠﱠﻰ ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺷ‪‬ﻲ‪‬ﺀٍ ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﺮ‪‬ﻩ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱﹺ‪ ،‬ﻓﹶﺄﹶﺭ‪‬ﺍﺩ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﺠ‪‬ﺘ‪‬ﺎﺯ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺪ‪‬ﻳ‪‬ﻪ‪ ‬ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﺪ‪‬ﻓﹶﻌ‪‬ﻪ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻥﹾ ﺃﹶﺑ‪‬ﻰ‬
‫‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކު‪ ،‬މީސްތަކުން އޭނާގެ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﻘﹶﺎ‪‬ﺗﻠﹾﻪ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻧ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﺷ‪‬ﻴ‪‬ﻄﹶﺎﻥﹲ"‬
‫ކުރިކެނޑިޔަ ނުދިނުމަށްޓަކައި ސުތުރާއެއް ބަހައްޓައިގެން‪ ،‬އެދިމާއަށް ނަމާދުކުރަން‬
‫ހުއްޓައި‪ ،‬އޭނާއާ‪ ،‬އޭނާގެ ސުތުރާއާ ދެމެދުން‪ ،‬މީހަކު ހުރަސްކުރަން އުޅެފިނަމަ‪ ،‬ފަހެ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪268‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އޭނާ އެމީހަކު މަތަކުރާހުށިކަމެވެ‪ .‬ފަހެ އޭނާ އެކަމަށް އިންކާރުކޮށްފިނަމަ‪) ،‬އެބަހީ‬

‫ހަނގުރާމަ‬ ‫އޭނާއާ‬ ‫މަސައްކަތްކޮށްފިނަމަ(‬ ‫ހުރަސްކުރަން‬ ‫އޭނާ‬ ‫އެވަރުންވެސް‪،‬‬
‫ކުރާހުށިކަމެވެ‪) .‬އެބަހީ ހަރުކަށިކަމާ އެކު‪ ،‬އޭނާ މަތަކުރާހުށިކަމެވެ‪ (.‬ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން‬
‫އެއީ ޝައިޠާނެކެވެ‪".‬‬
‫ނ ެހ ަނކު‪ު ،‬ނ ަވ ަތ‬ ‫ރއާ ެދމެ ުދ ް‬
‫ނ ައ ް‬ ‫ސތު ާ‬ ‫ނ ަނ ީމހާއާ‪ ،‬އޭ ާ‬
‫ނގެ ު‬ ‫ަނމާ ުދކު ަރ ް‬
‫ނ ުހ ް‬
‫ނ‪ .‬ފަހެ‬
‫ނ ެގ ަނމާ ުދ ބާ ިޠލު ުވ ް‬
‫ިނ ަމ‪ ،‬އޭ ާ‬
‫ށފ ަ‬ ‫ޙިމާ ެރ ްއ‪ު ،‬ނ ަވ ަތ ަކޅު ކު ްއތާ ެއ ްއ ުހ ަރ ް‬
‫ސ ޮކ ް‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫އަބޫޛައްރުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫ﺻﻼﹶﺓﹶ ﺍﻟﺮ‪‬ﺟ‪‬ﻞﹺ ﺇﹺﺫﹶﺍ ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﻜﹸﻦ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺪ‪‬ﻳ‪‬ﻪ‪‬‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻳ‪‬ﻘﹾﻄﹶﻊ‪ ‬‬
‫މާނައީ‪)" :‬ނަމާދުކުރާ( މީހާގެ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﻛﹶﺂﺧ‪‬ﺮ‪‬ﺓ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺣ‪‬ﻞﹺ‪ ،‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺮ‪‬ﺃﹶﺓﹸ ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺎﺭ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻟﻜﹶﻠﹾﺐ‪ ‬ﺍﻷَﺳ‪‬ﻮ‪‬ﺩ‪"‬‬
‫ކުރިމަތީގައި‪ ،‬ސަވާރީ މަތީ ބައިންދާ‪ ،‬ގޮނޑީގެ ފަހަތު ބަޔާ އެއްވަރު އެއްޗެއް ނެތްނަމަ‪،‬‬
‫)އޭނާގެ( ކުރިމަތިން އަންހެނާއާއި‪ ،‬ޙިމާރާއި‪ ،‬ކަޅު ކުއްތާ ހުރަސްކުރުމުން އޭނާގެ ނަމާދު‬
‫ބާޠިލުވާނެއެވެ‪ ".‬ދެން އަބޫޛައްރާ ސުވާލުކުރެވުނެވެ‪ .‬ކަޅުކުއްތާ ޚާއްޞަވީ ކީއްވެހެއްޔެވެ؟‬
‫އަބޫޛައްރު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އަހުރެން ތިޔަ ސުވާލު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އާ ކުރީމެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ކަޅު ކުއްތާއަކީ ޝައިޠާނެކެވެ‪ ".‬ފަހެ މިމަސްއަލާގައި ރާޖިޙުވެގެންވާ‬
‫ގޮތަކީ މިއެވެ‪ .‬އެހެނީ މިޙަދީޘްފުޅާ ތަޢާރުޟުވާ އެއްވެސް ޞައްޙަ ޙަދީޘެއް ފެނިފައެއް‬
‫ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި އަޞްޙާބުބޭކަލުންނާއި‪ ،‬ތާބިޢިއްޔަބޭކަލުންނާއި‪ ،‬އިމާމުންގެ ތެރެއިން‬
‫އެތައް ބޭކަލަކު މިގޮތަށް ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ޙިމާރު‬ ‫އަންހެނާއާއި‪،‬‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވަނީ‬ ‫ޢިލްމުވެރިން‬ ‫ޖުމްހޫރު‬
‫ހުރަސްކުރުމަކުން ނަމާދު ބާޠިލުނުވާނެ ކަމަށެވެ‪ .‬އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ރޭއަޅުކަން ކުރަން ހުންނަވާ އިރު‪ ،‬ޢާއިޝަތުގެފާނު އެކަލޭގެފާނުގެ ކުރިފުޅުމަތީގައި‬
‫ނިދިކުރައްވާފައި އޮންނެވުމެވެ‪ .‬ދަންނައެވެ‪ .‬އެއީ އެކަލޭގެފާނުގެ ކުރިފުޅުމަތިން އެކަމަނާ‬
‫ހުރަސްކުރެއްވުމެއް ނޫނެވެ‪ .‬އަދި އިމާމު ޝައުކާނީ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ޚުދު ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ‬
‫ކިބައިން އިސްވެދިޔަ ޙަދީޘް ސާބިތުވެގެންވެއެވެ‪ .‬ދެން އެބޭކަލުންގެ ދަލީލަކީ ޢަބްދުﷲ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﺇﻻﹼ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬

‫‪269‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ބުނު ޢައްބާސް ޙިމާރުގެ މަތީގައި ސަފުތަކުގެ މެދުން ހުރަސް ކުރެއްވުމެވެ‪ .‬އެޙަދީޘް‬

‫ބަޔާންވެ ހިނގައްޖެއެވެ‪ .‬ދަންނައެވެ‪ .‬ކުރިންވެސް ދެންނެވުނު ފަދައިން އިމާމު މީހާގެ‬
‫ސުތުރާއަކީ މައުމޫމުންގެވެސް ސުތުރާއެވެ‪.‬‬

‫ނ‬ ‫ނވާ ަތ ް‬
‫ނ ަތ ް‬ ‫ނ ެވގެ ް‬ ‫ަނމާ ުދކު ުރ ް‬
‫ނ ަމ ާ‬
‫މާތްﷲ މިއުއްމަތަށް ޚާއްޞަކުރައްވާފައިވާ ކަންތައްތަކުގެ ތެރޭގައި މުޅި ބިން‬
‫ނަމާދުކުރުމަށް ޙަލާލުކުރެއްވުން ހިމެނެއެވެ‪ .‬ފަހެ މިއީ ޢާއްމުވެގެންވާ ޙުކުމެކެވެ‪.‬‬
‫އެހެންނަމަވެސް އެބިމުގެ ބައެއް މަޙައްލުތަކުގައި ސަބަބުތަކަކާ ހުރެ‪ ،‬ނަމާދުކުރުންވަނީ‬
‫ޝަރުޢުގައި މަނާކުރެވިފައެވެ‪ .‬އެމަޙައްލުތައް ތިރީގައި ބަޔާންވެފައި އެވަނީއެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ :‬ފަހެ ޤަބުރުސްތާނުގައި ކަށުނަމާދު ފިޔަވައި އެހެން އެއްވެސް‬
‫ސތާ ް‬
‫ބ ުރ ް‬
‫ަޤ ު‬
‫ނަމާދެއްކުރުމަކީ ނަހީކުރެވިގެންވާ ކަމެކެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻟﹶﻌ‪‬ﻦ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ޔަހޫދީންނާއި‬ ‫ﺨﺬﹸﻭﺍ ﻗﹸﺒ‪‬ﻮﺭ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺒﹺﻴ‪‬ﺎﺋ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﺎﺟﹺﺪ‪"‬‬
‫)‪(1‬‬
‫ﺍﷲُ ﺍﻟﹾﻴ‪‬ﻬ‪‬ﻮﺩ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺼ‪‬ﺎﺭ‪‬ﻯ‪ ،‬ﺍﺗ‪ ‬‬
‫ނަބީންގެ‬ ‫އެބައިމީހުންގެ‬ ‫އެބައިމީހުން‬ ‫ލަޢުނަތްލައްވާށިއެވެ!‬ ‫ﷲ‬ ‫ނަޞާރާއިންނަށް‬
‫މަހާނަފުޅުތައް ނަމާދުކުރާ ތަންތަނަށް )މިސްކިތްތަކަކަށް( ހެދިއެވެ‪".‬‬
‫ކިބައިން‬ ‫އަލްޣަނަވީގެ‬ ‫އަބޫމަރުޘަދު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރައްވަނިކޮށް އަހުރެން‬
‫މާނައީ‪" :‬މަހާނަތަކާ ދިމާއަށް‬ ‫)‪(2‬‬
‫އަޑުއެހީމެވެ‪" .‬ﻻﹶ ‪‬ﺗﺼ‪‬ﻠﱡﻮﺍ ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺍﻟﹾ ﹸﻘﺒ‪‬ﻮﺭﹺ ﻭ‪‬ﻻﹶ ‪‬ﺗﺠ‪‬ﻠ‪‬ﺴ‪‬ﻮﺍ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻬ‪‬ﺎ"‬
‫ތިޔަބައިމީހުން ނަމާދުނުކުރާށެވެ‪ .‬އަދި މަހާނަތަކުގެ މަތީގައި ނުމެއިށީންނާށެވެ‪".‬‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޖުންދުބު ބުނު ޢަބްދިﷲ އަލްބަޖަލީގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އަވަހާރަވެ ވަޑައިގަތުމުގެ ފަސް‬
‫ދުވަސް ކުރިން އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރައްވަނިކޮށް އަހުރެން އަޑުއެހީމެވެ‪" .‬ﺇﹺﻥﱠ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻛﹶﺎﻥﹶ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬
‫‪270‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ﺨﺬﹸﻭﺍ ﺍﻟﹾ ﹸﻘﺒ‪‬ﻮﺭ‪ ‬ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﺎﺟﹺﺪ‪،‬‬

‫ﻗﹶﺒ‪‬ﻠﹶﻜﹸﻢ‪ ‬ﻛﹶﺎﻧ‪‬ﻮﺍ ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﺨ‪‬ﺬﹸﻭﻥﹶ ﻗﹸﺒ‪‬ﻮﺭ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺒﹺﻴ‪‬ﺎﺋ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﻭ‪‬ﺻ‪‬ﺎﻟ‪‬ﺤ‪‬ﻴﻬﹺﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﺎﺟﹺﺪ‪ ،‬ﺃﹶﻻﹶ ﻓﹶﻼﹶ ‪‬ﺗﺘ‪ ‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ހަމަކަށަވަރުން ތިޔަބައިމީހުންގެ ކުރީގެ މީސްތަކުން‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺇﹺﻧﹺّﻲ ﺃﹶﻧ‪‬ﻬ‪‬ﺎﻛﹸﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦ‪ ‬ﺫﹶﻟ‪‬ﻚ‪"‬‬
‫އެބައިމީހުންގެ ނަބީންނާއި ޞާލިޙުންގެ މަހާނަފުޅުތައް މިސްކިތްތަކަކަށް ހަދާކަމުގައި‬
‫ނުހަދާށެވެ‪.‬‬ ‫މިސްކިތްތަކަކަށް‬ ‫މަހާނަތައް‬ ‫ތިޔަބައިމީހުން‬ ‫ދަންނާށެވެ‪.‬‬ ‫ވިއެވެ‪.‬‬
‫ހަމަކަށަވަރުން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ތިމަންކަލޭގެފާނު އެކަން މަނާކުރައްވަމެވެ‪".‬‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޢުމަރުގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢަބްދުﷲ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺍﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹸﻮﺍ‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުންގެ ގެތަކަށް‪،‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﻓ‪‬ﻲ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻮﺗ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺗ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻻﹶ ‪‬ﺗﺘ‪‬ﺨ‪‬ﺬﹸﻭﻫ‪‬ﺎ ﻗﹸﺒ‪‬ﻮﺭ‪‬ﺍ"‬
‫ގެތައް‬ ‫ތިޔަބައިމީހުންގެ‬ ‫އަދި‬ ‫ލާށެވެ‪.‬‬ ‫ބަޔެއް‬ ‫ނަމާދުތަކުން‬ ‫ތިޔަބައިމީހުންގެ‬
‫ޤަބުރުސްތާނުތަކަކަށް ނުހަދާށެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ މިބާބުގައި މިނޫނަސް‪ ،‬އެތައް ޙަދީޘެއް ވާރިދުވެގެން އައިސްފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ދަންނައެވެ‪ .‬މިޙަދީޘްތައް ދަލީލުކުރަނީ މިސްކިތުގެ ދަށުގައި ގަބުރުވާނަމަ‪ ،‬އެމިސްކިތުގައި‬
‫ނަމާދުކުރުން ހުއްދަވެގެންނުވާ ކަމަށެވެ‪ .‬އަދި އެއްވެސް ހުރަހެއްނެތި މަހާނައަކާ ދިމާއަށް‬
‫ނަމާދުކުރުންވެސް‪ ،‬ހުއްދަވެގެންނުވާ ކަމަށެވެ‪ .‬ފަހެ ބައެއް ޢިލްމުވެރިން މަކުރޫހަ ކަމަށް‬
‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ހުއްދަ ކަމަށްވެސް ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫މަކުރޫހަ ކަމަށް ވިދާޅުވާ ބޭކަލުން އެހެން ވިދާޅުވެފައިވަނީ މިބާބުގައި އައިސްފައިވާ‬
‫ޙަދީޘްތައް ޖަމާކުރައްވާފައެވެ‪ .‬އެއީ ކުރިންވެސް ދެންނެވުނު ފަދައިން "މުޅި ބިން‬
‫ނަމާދުކުރެވޭ ތަނެއް ކަމުގައި ﷲ ވަނީ ލައްވާފައެވެ‪ ".‬މިބަސްފުޅުގެ ސަބަބުން‬
‫އިސްވެދިޔަ ޙަދީޘްތައް އެބޭކަލުން މާނަކުރައްވާފައިވަނީ މަކުރޫހަ ކަމެއް ކަމަށެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ހުއްދަ ކަމަށް ބުނުއްވާ ބޭކަލުން ހަމައެކަނި ހިއްޕަވާފައިވަނީ މިބަސްފުޅުގައެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ދަންނައެވެ‪.‬‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކަމަށް‬ ‫މަންސޫޚުވެގެންވާ‬ ‫ޙަދީޘްތައް‬ ‫އެހެނިހެން‬
‫އިސްވެދިޔަ ޙަދީޘްތަކަށް ބިނާކޮށް "މުޅި ބިން" މިލަފުޒު ދަލީލުކުރަނީ ބިމުގެ ބޮޑު‬
‫ބަޔަކަށެވެ‪ .‬އަދި ބިމުގެ ހުރިހާ ތަނަކަށް ނޫނެވެ‪ .‬ޢަރަބި ބަހުގައި އެއްޗެއްގެ ބޮޑު ބަޔަށް‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﺇﻻﹼ ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬
‫‪271‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މުޅިއެތީގެ ޙުކުމްކުރުމަކީ ޢާއްމު ކަމެކެވެ‪ .‬ޢާއިޝަތުގެފާނު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‬

‫‪ r‬މުޅި ޝަޢުބާން މަހު ރޯދަހިއްޕަވައެވެ‪ .‬އެހެންނަމަވެސް އެކަލޭގެފާނު މުޅި ޝަޢުބާން‬
‫މަހަކު ރޯދައެއް ނުހިއްޕަވައެވެ‪ .‬އަދިކިއެއްތަ! އެމަހުގެ ބޮޑު ބައެއްގައި އެކަލޭގެފާނު‬
‫ރޯދަހިއްޕަވައެވެ‪ .‬އަދި އެހެން ރިވާޔަތެއްގައި އައިސްފައިވެއެވެ‪ .‬ރަމަޟާން މަސް ފިޔަވައި‬
‫އުޞޫލީ‬ ‫އަދި‬ ‫ނުހިއްޕަވައެވެ‪.‬‬ ‫ރޯދަ‬ ‫އެއްކޮށް‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫މަހެއްގައި‬ ‫އެއްވެސް‬
‫ޢިލްމުގައިވާ ގޮތުގައި ޢާއްމު ޙުކުމަކާ ޚާއްޞަ ޙުކުމެއް ޖަމާވެއްޖެނަމަ‪ ،‬ހިފަން ޖެހޭނީ‬
‫ޚާއްޞަ ޙުކުމުގައެވެ‪ .‬ފަހެ މުޅިބިން ނަމާދުކުރުމަށް ޙަލާލުވެގެންވުން އެއީ ޢާއްމު‬
‫ޙުކުމެކެވެ‪ .‬އަދި އެބިމުން ބައެއް ތަންތަން މަނާވެގެންވުން އެއީ ޚާއްޞަ ޙުކުމެކެވެ‪.‬‬
‫އެފަދަ‬ ‫ތަންތަނެވެ‪.‬‬ ‫ފަދަ‬ ‫ފާޚާނާ‬ ‫އެބަހީ‬ ‫ނ‪:‬‬ ‫ޟޙާ ަޖތްކު ެރވޭ ަތ ް‬
‫ނ ަތ ް‬ ‫ަޤ ާ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ފަހެ‬ ‫ނުވެއެވެ‪.‬‬ ‫ހުއްދަވެގެން‬ ‫ނަމާދުކުރުން‬ ‫ތަންތަނުގައި‬
‫އަބޫސަޢީދުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺍﻷَﺭ‪‬ﺽ‪ ‬ﻛﹸﻠﱡﻬ‪‬ﺎ ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﺠﹺﺪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﻟﹾﻤ‪ ‬ﹾﻘﺒ‪‬ﺮ‪‬ﺓﹶ ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺎﻡ‪ (1)"‬މާނައީ‪:‬‬
‫"ގަބުރުސްތާނާއި‪ ،‬ފާޚާނާ ފިޔަވައި މުޅި ބިމަކީ މިސްކިތެކެވެ‪".‬‬
‫ކށި‪ :‬ފަހެ ޖަމަލު ކޮށީގައި ނަމާދުކުރުން ހުއްދަވެގެން ނުވެއެވެ‪.‬‬
‫ަޖ ަމލު ޮ‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޖާބިރު ބުނު ސަމުރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬މީހަކު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އާ ސުވާލުކުރިއެވެ‪ .‬އަހުރެން ބަކަރި ކޮށީގައި‬
‫ނަމާދުކުރިޔަސް ހެޔޮހެއްޔެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬އާނއެކެވެ‪ ".‬ދެން އޭނާ‬
‫ސުވާލުކުރިއެވެ‪ .‬އަހުރެން ޖަމަލު ކޮށީގައި ނަމާދުކުރިޔަސް ހެޔޮހެއްޔެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން‬ ‫)‪(2‬‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ނޫނެކެވެ‪".‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺻ‪‬ﻠﱡﻮﺍ ﻓ‪‬ﻲ‬
‫މާނައީ‪" :‬ބަކަރި ކޮށިތަކުގައި ތިޔަބައިމީހުން‬ ‫)‪(3‬‬
‫ﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺍﺑﹺﺾﹺ ﺍﻟﹾﻐ‪‬ﻨ‪‬ﻢﹺ ﻭ‪‬ﻻﹶ ‪‬ﺗﺼ‪‬ﻠﱡﻮﺍ ﻓ‪‬ﻲ ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﺎﻃ‪‬ﻦﹺ ﺍﻹِﺑﹺﻞﹺ"‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪272‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނަމާދުކުރާށެވެ‪ .‬އަދި ޖަމަލު ކޮށިތަކުގައި ތިޔަބައިމީހުން ނަމާދުނުކުރާށެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ‬

‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ޢާޒިބުގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ބަރާއު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ﺣﺪﻳﺚ ކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ﻻﹶ ‪‬ﺗﺼ‪‬ﻠﱡﻮﺍ ﻓ‪‬ﻲ ﻣ‪‬ﺒ‪‬ﺎﺭﹺﻙ‪ ‬ﺍﻹِﺑﹺﻞﹺ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻧ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﻣ‪‬ﻦ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ޖަމަލު ކޮށިތަކުގައި ތިޔަބައިމީހުން ނަމާދުނުކުރާށެވެ‪ .‬ފަހެ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺍﻟﺸ‪‬ﻴ‪‬ﺎﻃ‪‬ﲔﹺ"‬
‫ހަމަކަށަވަރުން އެކޮށިތައް ހިމެނިގެންވަނީ ޝައިޠާނުންގެ މަންޒިލުތަކުގެ ތެރެއިންނެވެ‪.‬‬
‫)ނުވަތަ ޖަމަލު ހިމެނިގެންވަނީ ޝައިޠާނުންގެ ތެރެއިންނެވެ‪"(.‬‬
‫ހުންނަ‬ ‫އަސަރު‬ ‫ޝައިޠާނީ‬ ‫ޖަމަލަކީ‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ޢިލްމުވެރިން‬
‫ޖަނަވާރެކެވެ‪ .‬ބައެއް ފަހަރު މީހުންނަށްވެސް ގެއްލުންދެއެވެ‪ .‬ފަހެ ޖަމަލު ކޮށީގައި މީހަކު‬
‫ދިނުންވެސް‬ ‫ގެއްލުމެއް‬ ‫އޭނާއަށް‬ ‫ޖަމަލެއް‬ ‫އެއިން‬ ‫ފަށައިފިނަމަ‬ ‫ނަމާދުކުރަން‬
‫އެކަށީގެންވެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އޭނާގެ ހިތަށް އެކަމުގެ ބިރުވެރިކަމާއި ތަފާތު ޚިޔާލުތައް‬
‫ވެރިވެ ނަމާދުގެ ޚުޝޫޢަތްތެރިކަން އޭނާގެ ހިތުން ގެއްލިގެންދެއެވެ‪ .‬އަދި މިނޫނަސް‬
‫ޖަމަލާ ބެހޭގޮތުން ތަފާތު ވާހަކަތައް ޢިލްމުވެރިން ދައްކަވާފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ނ ހިނގާބިނގާ ުއޅޭ‬
‫ނއި‪ ،‬މީ ުހ ް‬ ‫ބ ަޙކު ެރވޭ ަތ ް‬
‫ނ ަތ ާ‬ ‫ނ ޮގނޑާއި‪ަ ،‬ޖ ަނވާ ުރ ަޛ ަ‬
‫ކު ި‬
‫ކޅު ަމތި‪ :‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢުމަރުގެ‬
‫ރޅު ޮ‬
‫ަމގު ަތކާއި‪ެ ،‬ގފުޅު ެގ ފު ާ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަތް ތަނެއްގައި ނަމާދުކުރުން‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬މަނާކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އެއީ "ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺰ‪‬ﺑ‪‬ﻠﹶﺔ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺠ‪‬ﺰ‪‬ﺭ‪‬ﺓ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﻤ‪ ‬ﹾﻘﺒ‪‬ﺮ‪‬ﺓ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻗﹶﺎﺭﹺﻋ‪‬ﺔ‪ ‬ﺍﻟﻄﱠﺮﹺﻳﻖﹺ‪،‬‬
‫ﻭ‪‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺎﻡﹺ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻓ‪‬ﻲ ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﺎﻃ‪‬ﻦﹺ ﺍﻹِﺑﹺﻞﹺ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻓﹶﻮ‪‬ﻕ‪ ‬ﻇﹶﻬ‪‬ﺮﹺ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﺖ‪ ‬ﺍﷲِ" "ކުނިގޮނޑާއި‪ ،‬ޖަނަވާރު‬
‫ފާޚާނާއާއި‪،‬‬ ‫މަގާއި‪،‬‬ ‫އުޅޭ‬ ‫ހިނގާބިނގާ‬ ‫މީސްތަކުން‬ ‫ތަނާއި‪،‬‬ ‫ޛަބަޙަކުރެވޭ‬
‫ފަހެ މިއީ ޟަޢީފު ޙަދީޘެކެވެ‪.‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫ޖަމަލުކޮށިތަކާއި‪ ،‬ގެފުޅުގެ ފުރާޅުކޮޅު މައްޗެވެ‪".‬‬
‫ގަބުރުސްތާނާއި‪ ،‬ފާޚާނައާއި‪ ،‬ޖަމަލުކޮށީގައި ނަމާދުކުރުން މަނާވެގެންވާކަން އިސްވެދިޔަ‬
‫ޞައްޙަ ޙަދީޘްތަކުން ބަޔާންވެގެން ހިނގައްޖެއެވެ‪ .‬ދެން މިޙަދީޘްގައި ބާކީ އެވާ ހަތަރު‬
‫ތަން ދަންނައެވެ‪ .‬ޙަދީޘް ޞައްޙަ ކަމުގައި ނުވިނަމަވެސް ވަރަށް ގިނަ ޢިލްމުވެރިން‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺿﻌ‪‬ﻔﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪273‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އެތަންތާނގައި ނަމާދުކުރުން މަކުރޫހަވެގެންވާ ކަމަށް ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬އެއީ ބައެއް‬

‫ތަންތާންގައި‬ ‫ނަޖިސް‬ ‫ފަހެ‬ ‫ކުރައްވާފައެވެ‪.‬‬ ‫އިސްތިދުލާލު‬ ‫ނައްޞުތަކުން‬ ‫ޞައްޙަ‬
‫ނަމާދުކުރުން މަނާވެގެންވެއެވެ‪ .‬ކުނިގޮނޑާއި‪ ،‬ޖަނަވާރު ޛަބަޙަކުރެވޭ ތަންތަން ނަޖިހުން‬
‫ސަލާމަތްވެގެން ނުވެއެވެ‪ .‬ދެން މީސްތަކުން ހިނގާބިނގާ އުޅޭ މަގު ދަންނައެވެ‪.‬‬
‫އެތާނގައި މީހަކު ނަމާދުކުރަން ފަށައިފިނަމަ‪ ،‬މީސްތަކުން ހިނގުމަށް އުނދަގޫވާނެކަން‬
‫ހުރަސްކުރުމުން‬ ‫ކުރިމަތިން‬ ‫އޭނާގެ‬ ‫މީސްތަކުން‬ ‫ނަމާދުކުރާމީހާ‬ ‫އަދި‬ ‫ކަށަވަރެވެ‪.‬‬
‫މާތްﷲ‬ ‫ދަންނައެވެ‪.‬‬ ‫މަތި‬ ‫ފުރާޅުކޮޅު‬ ‫ގެފުޅުގެ‬ ‫ދެން‬ ‫ނުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫އަމާންވެގެން‬
‫އަމުރުކުރައްވާފައިވަނީ ނަމާދުގައި ގެފުޅާ ދިމާއަށް ކުރިމަތިލުމަށެވެ‪ .‬ފަހެ ފުރާޅުކޮޅު‬
‫މަތީގައި‪ ،‬ގެފުޅާ ދިމާއަކަށް ކުރިމައްޗެއް ނުލެވޭނެއެވެ‪.‬‬

‫ަކ ުޢބާ ެގ ެތ ޭރ ަގ ިއ ަނމާ ުދ ުކ ުރ ް‬

‫ނ‬
‫ކަޢުބާގެ ތެރޭގައި ނަމާދުކުރުން ޞައްޙަވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެއީ ފަރުޟު ނަމާދެއް‬
‫ކަމުގައި ވިޔަސް‪ ،‬ނުވަތަ ސުންނަތް ނަމާދެއް ކަމުގައި ވިޔަސް‪ ،‬މެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢުމަރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪)" .‬މައްކާ ފަތަޙައިގެ ދުވަހު( ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެފުޅަށް ވެދެވަޑައިގަތެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އެކަލޭގެފާނާ އެކުގައި‪ ،‬އުސާމަތު ބުނު ޒައިދާއި‪ ،‬ބިލާލު ބުނު އަބީރަބާޙާއި‪ ،‬ޢުޘްމާނު‬
‫ބުނު ޠަލްޙާ ވެދެވަޑައިގަތެވެ‪ .‬ދެން ގެފުޅުގެ ދޮރުކޮޅު ބަންދުކުރެވިއްޖެއެވެ‪ .‬ދެން‬
‫އެބޭކަލުން ދޮރުކޮޅު ހުޅުވައިލެއްވި ހިނދު‪ ،‬އެންމެ ފުރަތަމަ ވަން މީހަކީ އަހުރެންނެވެ‪.‬‬
‫ދެން ބިލާލާ ބައްދަލުކޮށްފައި އަހުރެން ސުވާލުކުރީމެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނަމާދުކުރެއްވި‬
‫ދެތަނބު‬ ‫ހުރި‬ ‫ދިމާއަށް‬ ‫ޔަމަނާ‬ ‫އާނއެކެވެ‪.‬‬ ‫ދެންނެވިއެވެ‪.‬‬ ‫ބިލާލު‬ ‫ހެއްޔެވެ؟‬
‫)‪(1‬‬
‫ދެމެދުގައެވެ‪".‬‬
‫މިމަސްއަލާގައި ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައިވަނީ ޚިލާފު އުފެދިފައެވެ‪ .‬ޞަޙީޙު‬
‫މުސްލިމުގައި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢައްބާސް‪ ،‬އުސާމަތު ބުނު ޒައިދުގެ ކިބައިން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪274‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނަމާދު ނުކުރައްވާކަމަށް ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬ފަހެ ރާޖިޙުވެގެންވަނީ އެކަލޭގެފާނު‬

‫ނަމާދުކުރެއްވިކަން‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫އެއީ‬ ‫ނަމާދުކުރެއްވިކަމެވެ‪.‬‬ ‫ކަޢުބާގައި‬
‫ސާބިތުކުރެއްވުމުގައި އެއްވެސް އިޚުތިލާފެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އެކަމަކު ނަފީކުރެއްވުމުގައި‬
‫އިޚުތިލާފުވެއެވެ‪ .‬އެއީ އުސާމަތުގެ ކިބައިން ހަމަ ޞަޙީޙު މުސްލިމުގައި އެކަލޭގެފާނު‬
‫ނަމާދުކުރެއްވި ކަމަށް ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ދެން ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވަނީ ސުންނަތް ނަމާދުކުރުން ހުއްދަ‬
‫ކަމަށެވެ‪ .‬އަދި ފަރުޟު ނަމާދުކުރުން ހުއްދަނޫން ކަމަށެވެ‪ .‬އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން ﷲ‬
‫އަމުރުކުރައްވާފައިވަނީ ނަމާދުގައި ކަޢުބާއާ ދިމާއަށް ކުރިމަތިލުމަށެވެ‪ .‬ކަޢުބާގެ ތެރޭގައި‬
‫ކަޢުބާއާ ދިމާއަށް ކުރިމަތި ނުލެވޭނެއެވެ‪ .‬ސުންނަތް ނަމާދު ހުއްދަވެގެންވަނީ އެނަމާދުގައި‬
‫ޤިބުލައަށް ކުރިމަތިލުން ޝަރުޠުވެގެން ނުވާތީއެވެ‪ .‬ދަންނައެވެ‪ .‬ކަޢުބާގެ ފުރާޅުކޮޅާ‬
‫ކަޢުބާގެ އެތެރެއާ ތަފާތުވެގެންވެއެވެ‪ .‬ކަޢުބާގެ ކޮންމެ ފާރަކާ ދިމާއަށް ކުރިމަތިލިޔަސް‬
‫އެހުރެވެނީ ޤިބުލައަށް ކުރިމަތިލައިގެންނެވެ‪.‬‬

‫ނ ަތ ްއ ަތ ްއ‬
‫ބ ެއ ްއ ަކ ް‬ ‫ނ ުހ ްއ ަދ ެވ ެގ ް‬
‫ނވާ ަ‬ ‫ަނމާ ުދ ަގ ިއ ުކ ުރ ް‬
‫ނަމާދުގައި ކުރުން ހުއްދަވެގެންވާ ކަންތައްތަކެއްވެއެވެ‪ .‬އަދި އެކަންތައްތައް‬
‫ކުރުމަކުން ނަމާދެއް ބާޠިލެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬އަދިކިއެއްތަ! މަކުރޫހައެއް ނުމެވާނެމެއެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ އެކަންތައްތައް ތިރީގައި ބަޔާންވެގެން އެވަނީއެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬ނަމާދުގައި ރުއިން ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދިކިއެއްތަ! އެކަމުގެ‬
‫‪ު -1‬ރއި ް‬
‫މައްޗަށް މާތްﷲ ސަނާ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬އެކަލާނގެ ވަޙީކުރެއްވިއެވެ‪m l [ .‬‬
‫‪) Zt s r q p o n‬ﻣﺮﱘ‪ (٥٨ :‬މާނައީ‪" :‬އެބޭކަލުންގެ މައްޗަށް‬
‫ރަޙްމާނުގެ އާޔަތްތައް ކިޔެވޭ ހިނދު ކީރިތިކުރައްވާ ޙާލު‪ ،‬ސަޖިދަކުރައްވަތެވެ‪ ".‬އަދި‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ޝިއްޚީރުގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢަބްދުﷲ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ކީރިތިކުރެއްވުމުގެ ސަބަބުން ތެލީގައި ފެންކެކޭ ހިނދު‬
‫ނިކުންނަ އަޑު ފަދައިން‪ ،‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ މޭފުޅުން ގިސްލައްވަނިކޮށް އަހުރެން‬
‫‪275‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ކިބައިން‬ ‫ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬ ‫)‪(1‬‬

‫ދެކުނީމެވެ‪".‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އަވަހާރަވެ ވަޑައިގެންނެވި‬
‫ނަމާދުކުރެއްވުމަށް‬ ‫"މީސްތަކުންނާގެން‬ ‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫އާލާސްކަންފުޅުގައި‬
‫އަބޫބަކުރަށް އަމުރުކުރާށެވެ‪ ".‬ދެން އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އޭ ﷲގެ ރަސޫލާއެވެ!‬
‫ހަމަކަށަވަރުން އަބޫބަކުރަކީ ވަރަށް ހިތްޕުޅު މަޑު ބޭކަލެކެވެ‪ .‬ލޯފުޅުން ކަރުނަފޮދު އޮހުން‬
‫ހިނދު‬ ‫ވިދާޅުވާ‬ ‫ކިޔަވައި‬ ‫ޤުރުއާން‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ބޭކަލެކެވެ‪.‬‬ ‫ނުހިފެހެއްޓެވޭ‬
‫އަދި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޝައްދާދުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫ކީރިތިކުރައްވައެވެ‪".‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬އެއް ފަހަރަކު ޢުމަރުގެފާނު މީސްތަކުންނާގެން ފަތިސް ނަމާދު‬
‫ކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬އަދި ނަމާދުގައި އެކަލޭގެފާނު ކިޔަވައި ވިދާޅުވީ ޔޫސުފު ސޫރަތެވެ‪.‬‬
‫[‪) ZÐ Ï Î Í Ì Ë Ê‬ﻳﻮﺳﻒ‪ (٨٦ :‬މިއާޔަތާ ހަމައަށް އެކަލޭގެފާނު‬
‫)‪(3‬‬
‫ކިޔަވައި ވިދާޅުވި ހިނދު‪ ،‬އެކަލޭގެފާނު ކީރިތިކުރައްވާ އަޑު އިވިއްޖެއެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬ފަހެ‬ ‫ރ ަތ ްށ ެ‬
‫ބލު ް‬ ‫ށއި ވާތް ަފ ާ‬
‫ރ ަތ ާ‬ ‫‪ -2‬ބޭ ުނމެ ްއ ޖެ ިހ ްއޖެ ޙާ ަލ ެތ ްއ ަގއި ަކ ާ‬
‫ނތް ަފ ާ‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ޢައްބާސްގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢަބްދުﷲ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫އިރު‪،‬‬ ‫"ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނަމާދުކުރައްވާ‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬
‫ކަނާތްފަރާތަށާއި ވާތްފަރާތަށް އެކަލޭގެފާނު ބައްލަވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނު‬
‫)‪(4‬‬
‫ފުރަގަހަށް އެނބުރިވަޑައިގެން ނުބައްލަވައެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ ބޭނުމެއް ނެތް ޙާލު‪ ،‬ދެފަރާތަށް ބެލުމަކީ މަކުރޫހަވެގެންވާ ކަމެކެވެ‪.‬‬
‫އެކަމަނާ‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ނަމާދުގައި ފަރާތް ފަރާތަށް ބެލުމާ ބެހޭގޮތުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އާ ތިމަންކަމަނާ‬
‫ﺨﺘ‪‬ﻠ‪‬ﺴ‪‬ﻪ‪‬‬
‫ސުވާލުކުރެއްވީމެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﺍ ‪‬ﺧﺘ‪‬ﻼﹶﺱ‪ ‬ﻳ‪ ‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﺑﻦ ﺣﺒﺎﹼﻥ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺃﺧﺮﺟﻪ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻣﻘﻄﻮﻋﺎﹰ ﻭﻭﺻﻠﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮﺭ‪ ،‬ﻭﺃﺧﺮﺟﻪ ﺍﺑﻦ ﺍﳌﻨﺬﺭ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﺑﻦ ﺣﺒﺎﹼﻥ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪276‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ޝައިޠާނާ ދަމައިގަންނަ‬ ‫ނަމާދުން‬ ‫އަޅާގެ‬ ‫"އެއީ‬ ‫ﺍﻟﺸ‪‬ﻴ‪‬ﻄﹶﺎﻥﹸ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪"‬‬

‫)‪(1‬‬

‫ހުއްދަވެގެންވަނީ‬ ‫ޙާލަތެއްގައި‬ ‫ޖެހިއްޖެ‬ ‫ބޭނުމެއް‬ ‫ދަންނައެވެ‪.‬‬ ‫ދަމައިގަތުމެކެވެ‪".‬‬

‫ހަމައެކަނި މޫނު އެނބުރުމެވެ‪ .‬ދެންފަހެ މުޅި ހަށިގަނޑު ޤިބުލައިން އަނބުރާލައިފިނަމަ‬
‫ނަމާދު ބާޠިލުވާނެ ކަމަށް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬އެއީ ކިތަންމެ‬
‫ދ ަތކެތި ަމ ަރ ިއލު ް‬ ‫ށ ަފ ަދ ގެ ްއލު ް‬
‫ނ ޭ‬ ‫ދ ި‬ ‫‪ަ -3‬ހ ުރ ަފއާއި ަނގުލަ ް‬
‫ނ ާ‬
‫ޙަރަކާތެއް ކޮށްގެން ވިޔަސް މެއެވެ‪ .‬އަދި އެޙަރަކާތަކުން ނަމާދެއް ބާޠިލެއް ނުވާނެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫އަބޫހުރައިރާގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺍﻗﹾـﺘ‪‬ﻠﹸﻮﺍ ﺍﻷَﺳ‪‬ﻮ‪‬ﺩ‪‬ﻳ‪‬ﻦﹺ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ :‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻴ‪‬ﺔﹶ‬
‫މާނައީ‪" :‬ނަމާދުގައި ތިޔަބައިމީހުން ދެއަސްވަދު ޤަތުލުކުރާހުށިކަމެވެ‪.‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﻘﹾﺮ‪‬ﺏ‪"‬‬
‫އެބަހީ ހަރުފައާއި‪ ،‬ނަގުލަންދާއްޓެވެ‪".‬‬
‫ރ ަތ ްށ ިހނ ަގއިލު ް‬
‫ނ‪.‬‬ ‫ށއި‪ެ ،‬ދ ަފ ާ‬ ‫‪ -4‬ބޭ ުނމެ ްއ ޖެ ިހ ްއ ެޖ ޙާ ަލ ުތ ަގއި ކުރި ައ ާ‬
‫ށ އި‪ަ ،‬ފ ަހ ަތ ާ‬
‫މިސާލަކަށް ކުރިއަށް ހުރި ސަފުން ޖާގައެއް ހުސްވުމުން އެތަން ފުރިހަމަކުރުމަށްޓަކައި‬
‫ކުރިއަށް ހިނގައިލުމާއި‪ ،‬އިމާމާއާ ދިމާއަށްވީ ފަރާތުން ސަފުން އުނިވެއްޖެނަމަ‪ ،‬އެތަން‬
‫ފުރިހަމަކުރުމަށްޓަކައި އޭނާގެ ކަނާތަފަރާތަށް ނުވަތަ ވާތްފަރާތަށް ހިނގައިލުމާއި‪ ،‬ސަފު‬
‫ފުރިފައި ހުރުމުގެ ސަބަބުން ފަހަތުގައި އެކަހެރިކޮށް ހުންނަމީހާ އިޝާރާތްކޮށްލުމުން‬
‫އޭނާއާ އެކު‪ ،‬ދެމީހުން ހަމަކުރުމަށްޓަކައި ފަހަތަށް ހިނގައިލުން ފަދަ ހިނގައިލުންތަކެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ މިއީ ނަމާދުގައި ހުއްދަވެގެންވާ ހިނގުންތަކެއްކަން ބަޔާންވެ ހިނގައްޖެއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ގޭގައި ނުވަތަ ކޮޓަރީގައި ނަމާދުކުރަން ހުންނަ އިރު‪ ،‬މީހަކު ދޮރުގައި ޖަހާލައިފިނަމަ‪،‬‬
‫ޤިބުލައިން އެނބުރި ނުލައި‪ ،‬ހިނގާލާފައި ގޮސް‪ ،‬ދޮރު ހުޅުވުންވެސް ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެއީ ދޮރު ކައިރީގައި ވާނަމައެވެ‪ .‬ފަހެ މާދުރުގައިވާނަމަ‪ ،‬ފަރުޟު ނަމާދެއްގައި ދިގު‬
‫ހިނގުމެއް ހިނގުން ހުއްދަވެގެން ނުވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ދޮރުކޮޅު ބަންދުކުރައްވައިގެން‪،‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺻﺤﺎﺏ ﺍﻟﺴ‪‬ﻨﻦ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪277‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ކޮޓަރިކޮޅުގައި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނަމާދަށް ހުންނަވައެވެ‪ .‬ދެން ތިމަންކަމަނާ ދޮރުކޮޅުގައި‬

‫ވަޑައިގެން‪،‬‬ ‫ހިންގަވާފައި‬ ‫ޙާލު(‬ ‫ހުންނަވާ‬ ‫)ނަމާދަށް‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ޖެއްސެވުމުން‬
‫ތިމަންކަމަނާއަށް ދޮރުކޮޅު ހުޅުއްވައިދެއްވައެވެ‪ .‬އަދި ނަމާދުކުރައްވަން ހުންނެވި ތަނަށް‬
‫އަލުން ވަޑައިގަންނަވައެވެ‪ .‬އަދި ޤިބުލައާވީ ފަރާތަށް ދޮރުކޮޅު ހުންނަ ކަމުގައި އެކަމަނާ‬
‫)‪(1‬‬
‫ސިފަކުރައްވާފައިވެއެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫‪ -5‬ކުޑަ ަދރިފުޅު ުއ ަރ އިގެ ް‬
‫ނ ުހ ެރ ަނމާ ުދކު ުރ ް‬
‫"ޒައިނަބުގެ‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫އަބޫޤަތާދާގެ‬
‫ފަހެ‬ ‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫އުރުއްވައިގެން‬ ‫)‪(2‬‬
‫އުމާމާ‬ ‫ދަރިކަނބަލުން‬
‫ސަޖިދައިން ތެދުވެ‬ ‫އަދި‬ ‫ބާއްވަވައެވެ‪.‬‬ ‫ވަޑައިގަންނަވަމުން‬ ‫އެކަލޭގެފާނު ރުކޫޢަށް‬
‫ފަހެ އެނަމާދަކީ ފަތިސް‬ ‫)‪(3‬‬
‫ވަޑައިގަންނަވަމުން އަލުން ނަންގަވައި އުރައިލައްވައެވެ‪".‬‬
‫ނަމާދުކަމުގައި ބުނެވެއެވެ‪.‬‬
‫ސލާމުގެ‬
‫ަ‬ ‫ރތު ް‬
‫ނ‬ ‫ިޝ ާ‬
‫ނ އ ާ‬
‫ސލާމް ޮގ ުވމު ް‬
‫ަ‬ ‫‪ަ -6‬ނމާ ުދކު ަރ ް‬
‫ނ ުހ ްއ ަޓ ިއ މީ ަހކު‬
‫ނ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޞުހައިބުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ބ ިދ ުނ ް‬
‫ަޖވާ ު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬އެއްފަހަރަކު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނަމާދުކުރައްވަން ހުންނަވަނިކޮށް‪ ،‬އެކަލޭގެފާނުގެ‬
‫އަރިހުން އަހުރެން ދަމުން އެކަލޭގެފާނަށް އަހުރެން ސަލާމްގޮވައިލީމެވެ‪ .‬ފަހެ އިޝާރާތުން‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫)‪(4‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު އަހުރެންނަށް ސަލާމުގެ ޖަވާބުދެއްވިއެވެ‪".‬‬
‫ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢުމަރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އަހުރެން‬
‫ބިލާލަށް ދަންނަވައިފީމެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނަމާދަށް ހުންނަވާ އިރު މީސްތަކުން‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺣﺴ‪‬ﻨﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ޒައިނަބަކީ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ އެންމެ ދޮށީ ދަރިކަނބަލުންނެވެ‪ .‬އަދި އުމާމާއަކީ އަބުލްޢާސް ބުނު ރަބީޢުއާ‬
‫އެކަމަނާ ކައިވެނި ބައްލަވައިގެން އެކަމަނާއަށް ލިބިވަޑައިގަތް ދަރިކަނބަލެކެވެ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﻏﲑ ﳘﺎ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪278‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އެކަލޭގެފާނަށް ސަލާމްކުރުމުން އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ސަލާމުގެ ޖަވާބުދެއްވަނީ‬

‫)‪(1‬‬
‫ކިހިނެއްހެއްޔެވެ؟ ބިލާލު ދެންނެވިއެވެ‪ .‬އަތްޕުޅުގެ އިޝާރާތުންނެވެ‪".‬‬
‫މީހާއަށް‬ ‫އިމާމު‬ ‫ނަމާދުގައި‬ ‫ފަހެ‬ ‫ނ‪.‬‬ ‫‪ަ -7‬ތ ް‬
‫ސބީ ަޙ ކި ުޔމާ ިއ ައތްޖެ ުހ ް‬
‫ކުށެއްކުރެވޭ ހިނދު‪ ،‬މައުމޫމުންގެ ތެރެއިން ފިރިހެނުންނަށް އެކަން އެނގިއްޖެނަމަ‪،‬‬
‫އެބައިމީހުން ކިޔާނީ ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﺤﺎﹶﻥﹶ ﺍﷲِ އެވެ‪ .‬އަދި އަންހެނުންނަށް އެކަން އެނގިއްޖެނަމަ‪،‬‬
‫މާތްﷲ‬ ‫ޖަހާނީއެވެ‪.‬‬ ‫ބުރަކަށިފުށުގައި‬ ‫ވާތުގެ‬ ‫ބަނޑުފުށުން‬ ‫ކަނާތު‬ ‫އެކަނބަލުން‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ސަހުލު ބުނު ސަޢުދުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻧ‪‬ﺎﺑ‪‬ﻪ‪ ‬ﺷ‪‬ﻲﺀٌ ﻓ‪‬ﻲ ﺻ‪‬ﻼﹶ‪‬ﺗﻪ‪ ‬ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﻘﹸﻞﹾ ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﺤ‪‬ﺎﻥﹶ‬
‫މާނައީ‪" :‬ނަމާދުގައި ކަމެއް ދިމާވެއްޖެ‬ ‫ﺍﷲِ‪ ،‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﺍﻟﺘ‪‬ﺼ‪‬ﻔ‪‬ﻴﺢ‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﻨﹺّﺴ‪‬ﺎﺀِ ﻭ‪‬ﺍﻟﺘ‪‬ﺴﺒﹺﻴﺢ‪ ‬ﻟ‪‬ﻠﺮﹺّﺟ‪‬ﺎﻝﹺ"‬
‫)‪(2‬‬

‫މީހާ‪) ،‬އެބަހީ އިމާމު މީހާއަށް ކުށެއްކުރެވިއްޖެކަން އެނގިއްޖެ މީހާ‪ ،‬ނުވަތަ އެނޫންވެސް‬

‫ކަމެއް ދިމާވެއްޖެ މީހާ( ފަހެ ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﺤ‪‬ﺎﻥﹶ ﺍﷲِ ކިޔާހުށިކަމެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން އަތްޖެހުންވަނީ‬
‫އަންހެނުންނަށެވެ‪ .‬އަދި ތަސްބީޙަކިޔުންވަނީ ފިރިހެނުންނަށެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬ފަހެ އިމާމު މީހާއާ އެންމެ ކައިރީގައި ތިބެން‬
‫ދ ުނ ް‬ ‫‪ި -8‬އމާމު މީހާ ައ ް‬
‫ށ ލައި ި‬
‫ޖެހޭނީ ޤުރުއާން އެންމެ ބޮޑަށް ދަންނަ މީހުންނެވެ‪ .‬އިމާމު މީހާ ޤުރުއާން ކިޔަވަމުން‬
‫ދަނިކޮށް އާޔަތެއް ހަނދާންނެތިއްޖެނަމަ‪ ،‬ނުވަތަ ނުބައިކޮށް ކިޔަވައިފިނަމަ‪ ،‬ދަންނަ މީހާ‬
‫އިމާމަށް ކިޔައިދޭން ޖެހޭނެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢުމަރުގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އެއްފަހަރަކު ނަމާދުގައި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‬
‫‪ r‬ކިޔަވައި ވިދާޅުވަނިކޮށް އެކަލޭގެފާނަށް އޮޅިވަޑައިގަތެވެ‪ .‬ދެން ނަމާދު ނިމުމުން‬
‫އަޞްޙާބުބޭކަލުންނާ ދިމާއަށް ކުރިމަތިފުޅުލައްވާ އުބައްޔު ބުނު ކަޢުބަށް ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫އަހުރެމެންނާ އެކު ނަމާދުކުރެއްވިންތޯއެވެ؟ އުބައްޔު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އާދޭހޭ! އެކަލޭގެފާނު‬
‫)‪(3‬‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން ލައިނުދެއްވީ ކީއްވެގެންތޯއެވެ؟"‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺻﺤﺎﺏ ﺍﻟﺴ‪‬ﻨﻦ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﺑﻦ ﺣﺒﺎﹼﻥ ﻭﺍﻟﻄﹼﱪﺍﱐ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪279‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﷲِ ކި ުޔ ް‬
‫ނ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ރިފާޢަތު‬ ‫‪ -9‬ކިނބިހި ެއޅު މު ް‬
‫ބުނު ރާފިޢުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އެއްފަހަރަކު ﺭﺳﻮﻝ‬
‫ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ފަހަތްޕުޅުގައި އަހުރެން ނަމާދުކުރަން ހުއްޓައި‪ ،‬އަހުރެންނަށް ކިނބިއްސެއް‬
‫އެޅިއްޖެއެވެ‪ .‬ފަހެ އަހުރެން ކިޔައިފީމެވެ‪" .‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﷲِ ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﺍ ﻛﹶﺜ‪‬ﲑ‪‬ﺍ ﹶﻃﻴﹺّـﺒ‪‬ﺎ ﻣ‪‬ﺒ‪‬ﺎﺭ‪‬ﻛﹰﺎ ﻓ‪‬ﻴﻪ‪‬‬
‫ﻣ‪‬ﺒ‪‬ﺎﺭ‪‬ﻛﹰﺎ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻪ‪ ‬ﻛﹶﻤ‪‬ﺎ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺐ‪ ‬ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻨ‪‬ﺎ ﻭ‪‬ﻳ‪‬ﺮ‪‬ﺿ‪‬ﻰ" "އަހުރެމެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ލޯބިވެވޮޑިގަންނަވާ‬
‫އަދި ރުހިވޮޑިގަންނަވާ ފަދައިން ގިނަވެގެންވާ‪ ،‬ރިވެތިވެގެންވާ‪ ،‬ބަރަކާތްލެއްވިގެންވާ‬
‫ނަމާދުން‬ ‫ޙަމްދަކުން ﷲއަށް ޙަމްދު ލިބިވޮޑިގެންވެއެވެ‪ ".‬ފަހެ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫އަވަދިވެވަޑައިގެން ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ނަމާދުގައި ވާހަކަދެއްކީ ކާކުހެއްޔެވެ؟" ފަހެ‬
‫އެއްބޭކަލަކުވެސް އެއްޗެކޭ ވިދާޅެއް ނުވިއެވެ‪ .‬ދެން ދެވަނަ ފަހަރަށް އެކަލޭގެފާނު އެހެން‬
‫ﺣﺪﻳﺚކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ފަހެ އެއްބޭކަލަކުވެސް އެއްޗެކޭ ވިދާޅެއް ނުވިއެވެ‪ .‬ދެން ތިންވަނަ‬
‫ﷲގެ‬ ‫އޭ‬ ‫ދަންނަވައިފީމެވެ‪.‬‬ ‫އަހުރެން‬ ‫ޙަދީޘްކުރެއްވުމުން‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ފަހަރަށް‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ފަހެ‬ ‫އަހުރެންނެވެ‪.‬‬ ‫އެއީ‬ ‫ރަސޫލާއެވެ!‬
‫ގަންދެއްވައި‬ ‫ފަރާތް‬ ‫އަތްޕުޅުގައިވާ‬ ‫އެފަރާތެއްގެ‬ ‫ފުރާނަފުޅު‬ ‫"މުޙައްމަދުގެފާނުގެ‬
‫ހިއްޕަވައިގެން‪ ،‬މައްޗަށް‬ ‫އެކަލިމަފުޅު‬ ‫އެތައް މަލާއިކަތުން‬ ‫ވިދާޅުވަމެވެ‪ .‬ތިރީސް‬
‫ތިމަންކަލޭގެފާނު‬ ‫އުޅުއްވަނިކޮށް‬ ‫ވާދަވެރިވެ‬ ‫މެދު‪،‬‬ ‫ބޭކަލަކާ‬ ‫އަރުއްވާނެ‬
‫)‪(1‬‬
‫ދެކެވަޑައިގެންނެވީމެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬ފަހެ ސުންނަތް ނަމާދުތަކުގައި ޚާއްޞަކޮށް‬
‫ނ ކި ެޔ ުވ ް‬ ‫‪ -10‬މު ް‬
‫ޞ ަޙފު ަބ ަ‬
‫ލއި ެގ ް‬
‫ދިގުކޮށް ކިޔެވުން ސުންނަތްވެގެންވާ ނަމާދުތަކުގައި‪ ،‬އެބަހީ ތަހައްޖުދު ނަމާދު ފަދަ‬
‫ނަމާދުތަކުގައި މުޞްޙަފު ބަލައިގެން ކިޔެވުން ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި ޤުރުއާނުން‬
‫މިންވަރެއް ނޭނގޭ މީހާއަށް ފަރުޟު ނަމާދުގައިވެސް މުޞްޙަފު ބަލައިގެން ކިޔެވުން‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ފަހެ‬ ‫ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪" .‬އެކަމަނާގެ ޣުލާމެއްކަމުގައިވާ ޛަކުވާނު ޤުރުއާން ބައްލަވައިގެން‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪280‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އަދި‬ ‫)‪(1‬‬
‫ކިޔަވާވިދާޅުވާ ޙާލު‪) ،‬ތަރާވީޙުގައި( އެކަމަނާއަށް އިމާމުކަން ކޮށްދެއްވައެވެ‪".‬‬
‫އިމާމު ނަވަވީ ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ބައެއްފަހަރު މުޞްޙަފުގެ ގަނޑު އުކިޔަސް ނަމާދު ބާޠިލެއް‬
‫)‪(2‬‬
‫ނުވާނެއެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬ފަހެ ނަމާދުގައި ނަމާދުން‬ ‫‪ަ -11‬ނމާ ުދ ަގއި ަތފާ ުތ ޚި ާޔލު ަތ ްއ ިހ ަތ ް‬
‫ށ ެވރި ުވ ް‬
‫ބޭރު ޚިޔާލުތައް‪ ،‬އަދި ޚާއްޞަކޮށް ދުނިޔަވީ ޚިޔާލުތައް ކުރުމަކީ ޝައިޠާނާގެ ފަރާތުންވާ‬
‫ކަމެކެވެ‪ .‬އަދި ނަމާދުގައި މީހާގެ ޚުޝޫޢަތްތެރިކަން ގެއްލިގެންދާ ކަމެކެވެ‪ .‬އަދި ނަމާދުގެ‬
‫ޘަވާބު އުނިކޮށްދޭ ކަމެކެވެ‪ .‬އެހެންނަމަވެސް ނަމާދު ބާޠިލެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﻧ‪‬ﻮﺩ‪‬ﻱ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﺃﹶﺩ‪‬ﺑ‪‬ﺮ‪ ‬ﺍﻟﺸ‪‬ﻴ‪‬ﻄﹶﺎﻥﹸ ﻭ‪‬ﻟﹶﻪ‪‬‬
‫ﺿ‪‬ﺮ‪‬ﺍﻁﹲ ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻻﹶ ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﻷَﺫﹶﺍﻥﹶ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﺫﹶﺍ ﻗﹸﻀ‪‬ﻲ‪ ‬ﺍﻷَﺫﹶﺍﻥﹸ ﺃﹶﻗﹾﺒ‪‬ﻞﹶ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﺫﹶﺍ ﺛﹸﻮﹺّﺏ‪ ‬ﺑﹺﻬ‪‬ﺎ ﺃﹶﺩ‪‬ﺑ‪‬ﺮ‪ ‬ﻓﹶﺈﹺﺫﹶﺍ ﻗﹸﻀ‪‬ﻲ‪‬‬
‫ﺍﻟﺘ‪‬ﺜﹾﻮﹺﻳﺐ‪ ‬ﺃﹶﻗﹾﺒ‪‬ﻞﹶ ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﺨ‪‬ﻄ‪‬ﺮ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺮ‪‬ﺀِ ﻭ‪‬ﻧ‪‬ﻔﹾﺴِﻪ‪ ‬ﻳ‪‬ﻘﹸﻮﻝﹸ‪ :‬ﺍﺫﹾﻛﹸﺮ‪ ‬ﻛﹶﺬﹶﺍ ﻭ‪‬ﻛﹶﺬﹶﺍ ﻣ‪‬ﺎ ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﻜﹸﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺬﹾﻛﹸﺮ‪ ‬ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ‬
‫ﻳ‪‬ﻈﹶﻞﱠ ﺍﻟﺮ‪‬ﺟ‪‬ﻞﹸ ﺇﹺﻥﹾ ﻳ‪‬ﺪ‪‬ﺭﹺﻱ ﻛﹶﻢ‪ ‬ﺻ‪‬ﻠﱠﻰ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﺫﹶﺍ ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺪ‪‬ﺭﹺ ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﻛﹶﻢ‪ ‬ﺻ‪‬ﻠﱠﻰ ﺛﹶﻼﹶﺛﹰﺎ ﺃﹶﻭ‪ ‬ﺃﹶﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺎ ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﺴ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ނަމާދަށް ބަންގިދެވޭ ހިނދު ފުރަގަސް ފަރާތުން‬ ‫)‪(3‬‬
‫ﺳ‪‬ﺠ‪‬ﺪ‪‬ﺗﻴ‪‬ﻦﹺ ﻭ‪‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﺟ‪‬ﺎﻟ‪‬ﺲ‪"‬‬
‫ވައިބޭރުކުރަމުން ޝައިޠާނާ ފުރަގަސްދީ ފިލައެވެ‪ .‬އެއީ ބަންގީގެ އަޑު ނުއިވިއްޖައުމަށް‬
‫ދާންދެނެވެ‪ .‬ދެންފަހެ ބަންގި ނިމޭ ހިނދު އަލުން އާދެއެވެ‪ .‬ފަހެ ޤަމަތްދޭން ފަށާ ހިނދު‬
‫އަލުން ފުރަގަސްދީ ފިލައެވެ‪ .‬ދެން ޤަމަތް ނިމޭ ހިނދު އަލުންވެސް އާދެއެވެ‪ .‬އެއީ‬
‫އިންސާނާގެ ހިތަށް ވަސްވާސް ލައިދީފުމަށް ދާންދެނެވެ‪ .‬އޭނާ ބުނެއެވެ‪ .‬މިވެނި އެވެނި‬
‫ކަމެއް ހަނދާންކުރާށެވެ‪ .‬އެއީ އޭގެ ކުރިން އޭނާގެ ހިތަށް ނުވެސް އަރާ ކަންތައްތަކެވެ‪.‬‬
‫)އެގޮތަށް ޝައިޠާނާ ވަސްވާސް ލައިދެއެވެ‪ (.‬އެއީ މީހާއަށް އޭނާއަށް ކުރެވުނީ ކިތައް‬
‫ރަކުޢަތްކަން ނޭނގިއްޖައުމަށް ދާންދެނެވެ‪ .‬ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކަށް އޭނާއަށް‬
‫ކުރެވުނީ ތިން ރަކުޢަތްކަން ނުވަތަ ހަތަރު ރަކުޢަތްކަން ނޭނގި ޝައްކުވެއްޖެނަމަ‬
‫)ނަމާދު ނިމޭ ހިނދު( އިށީނދެ އިނދެގެން ދެސަޖިދަ )ކުށުސަޖިދަ( ކުރާށެވެ‪ ".‬އަދި‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺎﻟﻚ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﺗﻌﻠﻴﻘﺎﹰ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺍ‪‬ﻤﻮﻉ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬
‫‪281‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އިމާމު ބުޚާރީ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢުމަރުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ޢުމަރުގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ތިމަންކަލޭގެފާނު ހަނގުރާމައިގެ ލަޝްކަރު ރާއްވަވަނީ‬
‫ނަމާދުގެ ތެރޭގައެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢައްމާރު ބުނު ޔާސިރުގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރައްވަނިކޮށް އަހުރެން‬
‫އަޑުއެހީމެވެ‪" .‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﺮ‪‬ﺟ‪‬ﻞﹶ ﻟﹶﻴ‪‬ﻨ‪‬ﺼ‪‬ﺮﹺﻑ‪ ‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﺎ ﻛﹸﺘ‪‬ﺐ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﻋ‪‬ﺸ‪‬ﺮ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺗ‪‬ﻪ‪ ،‬ﺗﺴ‪‬ﻌ‪‬ﻬ‪‬ﺎ‪ ،‬ﺛﹸﻤ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﺎ‪ ،‬ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﻌ‪‬ﻬ‪‬ﺎ‪،‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ހަމަކަށަވަރުން މީހާ ނަމާދުކޮށް‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺳ‪‬ﺪ‪‬ﺳ‪‬ﻬ‪‬ﺎ‪ ،‬ﺧﻤ‪‬ﺴ‪‬ﻬ‪‬ﺎ‪ ،‬ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﻬ‪‬ﺎ‪ ،‬ﺛﹸﻠﹸﺜﹸﻬ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻧﹺﺼ‪‬ﻔﹸﻬ‪‬ﺎ"‬
‫އަވަދިވެގެން އެނބުރިދެއެވެ‪ .‬އަދި އޭނާއަށްޓަކައި އޭނާގެ ނަމާދުގެ ދިހަބައިކުޅަ އެއްބައި‪،‬‬
‫ނުވަބައިކުޅަ އެއްބައި‪ ،‬އަށްބައިކުޅަ އެއްބައި‪ ،‬ހަތްބައިކުޅަ އެއްބައި‪ ،‬ހަބައިކުޅަ އެއްބައި‪،‬‬
‫ފަސްބައިކުޅަ އެއްބައި‪ ،‬ހަތަރުބައިކުޅަ އެއްބައި‪ ،‬ތިންބައިކުޅަ އެއްބައި‪ ،‬ދެބައިކުޅަ‬
‫އެއްބައި މެނުވީ ލިޔެވިގެން ނުވެއެވެ‪ ".‬އެބަހީ މީހާއަށް އޭނާގެ ނަމާދުގެ ޘަވާބު ލިބޭނީ‬
‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬ ‫ނިސްބަތުންނެވެ‪.‬‬ ‫މިންވަރެއްގެ‬ ‫ޚުޝޫޢަތްތެރިވީ‬ ‫އޭނާ‬ ‫ނަމާދުގައި‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ޒައިދު ބުނު ޚާލިދު އަލްޖުހަނީގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ﺣﺪﻳﺚކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺗ‪‬ﻮ‪‬ﺿ‪‬ﺄﹶ ﻓﹶﹶﺄﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻦ‪ ‬ﻭ‪‬ﺿ‪‬ﻮﺀَﻩ‪،‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ރިވެތިކޮށް‬ ‫ﺻﻠﱠﻰ ﺭ‪‬ﻛﹾﻌ‪‬ﺘ‪‬ﻴ‪‬ﻦﹺ ﻻﹶ ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﻬ‪‬ﻮ ﻓ‪‬ﻴﻬﹺﻤ‪‬ﺎ ﹸﻏﻔ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎ ﺗ‪‬ﻘﹶﺪ‪‬ﻡ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺫﹶﻧ‪‬ﺒﹺﻪ‪"‬‬
‫)‪(2‬‬
‫ﺛﹸﻢ‪ ‬‬
‫ފުރިހަމައަށް ވުޟޫކޮށް‪ ،‬ދެން ދެރަކުޢަތްކޮށް އެދެރަކުޢަތުގައި ނަމާދު މަތިން ހަނދާން‬
‫ނައްތައިނުލައިފި މީހާ )އެބަހީ ނަމާދުން ބޭރު އެއްވެސް ޚިޔާލެއް ހިތަށް ނުގެނެސް‬
‫ފާފައެއް‬ ‫)ކުދި(‬ ‫އިސްވެދިޔަހައި‬ ‫އޭނާގެ‬ ‫ދަންނައެވެ‪.‬‬ ‫މީހާ(‬ ‫ދެރަކުޢަތްކޮށްފި‬
‫ފޮހެވިގެންދާނެއެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢުޘްމާނު ބުނު އަބިލްޢާޞްގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އަހުރެން ދަންނަވައިފީމެވެ‪ .‬އޭ ﷲގެ‬
‫ރަސޫލާއެވެ! އަހުރެންނާ އަހުރެންގެ ނަމާދާ އަދި އަހުރެންގެ ކިޔެވުމާ ދެމެދަށް ޝައިޠާނާ‬
‫ހުރަސްއަޅާ އަހުރެންނަށް )ބައެއްފަހަރު( އެބަ އޮޅުވައިލައެވެ‪ .‬ފަ ެހ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ﺴﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻪ‪ ‬ﻓﹶﺘ‪ ‬ﻌﻮ‪‬ﺫﹾ ﺑﹺﺎﷲِ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍ‪‬ﺗﻔﹸﻞﹾ‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺫﹶﺍﻙ‪ ‬ﺷ‪‬ﻴ‪‬ﻄﹶﺎﻥﹲ ﻳ‪‬ﻘﹶﺎ ﹸﻝ ﻟﹶﻪ‪ ‬ﺧﻨ‪‬ﺰ‪‬ﺏ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﺫﹶﺍ ﺃﹶﺣ‪ ‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﺑﻦ ﺣﺒﺎﹼﻥ ﻭﺣﺴ‪‬ﻨﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺣﺴ‪‬ﻨﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪282‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫"އެއީ ޝައިޠާނެކެވެ‪ .‬އޭނާގެ ނަމަކީ ޚިންޒަބެވެ‪ .‬ފަހެ ތިބާއަށް‬ ‫)‪(1‬‬

‫ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺎﺭﹺﻙ‪ ‬ﺛﹶﻼﹶﺛﹰﺎ"‬
‫އޭނާގެ އިޙުސާސްވާ ހިނދު ﺃﹶﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺫﹸ ﺑﺎ‪‬ﷲِ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﺸ‪‬ﻴ‪‬ﻄﺎﹶﻥ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺟﹺﻴ‪‬ﻢ ކިޔާށެވެ‪ .‬އަދި ތިން ފަހަރު‬
‫ވާތްފަރާތަށް ދުލުގެ ކޮޅުން ކުޑަ ކުޅުކޮޅެއްޖަހާށެވެ‪".‬‬
‫އެހެންކަމުން އިންސާނާގެ ކިބައިން އެދެވިގެންވަނީ އޭނާ ނަމާދުކުރާ އިރު‬
‫ފުރިހަމައަށް އިޚުލާޞްތެރިވުމެވެ‪ .‬އަދި އޭނާގެ ހިތާއި މުޅި ހަށިގަނޑު ﷲއަށް ކުރިމަތި‬
‫ކުރުމެވެ‪ .‬އަދި ޤުރުއާނުގެ އާޔަތްތަކުގެ މާނައަށް ވިސްނައި ތަދައްބުރުކުރުމެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ނަމާދުގެ ޙަރަކާތްތަކުގެ ޙިކުމަތްތަކާ ދޭތެރޭ ފިކުރުކުރުމެވެ‪ .‬ނަމާދުގެ ފުރިހަމަ ޘަވާބު‬
‫ލިބޭނެކަން ކަށަވަރީ އޭރުންނެވެ‪.‬‬

‫ަނމާ ުދ ަމކުރޫ ަހވާ ަކ ް‬

‫ނ ަތ ްއ ަތ ްއ‬
‫ފަހެ އިސްވެ ބަޔާންވެދިޔަ‪ ،‬ނަމާދުގެ ސުންނަތްތަކުގެ ތެރެއިން ސުންނަތެއް‬
‫ގަސްތުގައި ދޫކޮށްލައިފިނަމަ‪ ،‬ނަމާދު މަކުރޫހަވާނެއެވެ‪ .‬އަދި ނަމާދުގައި އަންނަނިވި‬
‫ކަންތައްތަކުގެ ތެރެއިން ކަމެއް ކުރުންވެސް މަކުރޫހަވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ބޅިއާއި‪ެ ،‬ހ ުދމާއި‪ެ ،‬އ ަފ ަދ ަތކެ ްއޗާ ކުޅެ ެހ ުދ ް‬
‫ނ‪.‬‬ ‫‪ަ -1‬ނމާ ުދ ަގއި ުހ ް‬
‫ނ ަނ ިއ ުރ ‪ ،‬ތުނ ު‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫މުޢައިޤީބުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ނަމާދުގައި ސަޖިދަކުރާ އިރު‪ ،‬ހިލަކޮޅުތައް އެއްފަރާތް ކުރުމާ ބެހޭގޮތުން‬
‫އަހުރެން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އާ ސުވާލުކުރީމެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ތިބާ‬
‫ނަމާދުކުރަން ހުންނަ ހިނދު‪ ،‬ހިލަކޮޅުތައް ކަހައި ނުހަދާށެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަންކުރަން ތިބާއަށް‬
‫ތަން‬ ‫ސަޖިދަކުރާ‬ ‫އެއީ‬ ‫އެކަންކުރާށެވެ‪.‬‬ ‫އެއްފަހަރު‬ ‫ޖެހިއްޖެނަމަ‪،‬‬ ‫ކޮންމެހެން‬
‫)‪(2‬‬
‫އެއްވަރުކޮށްލުމަށެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪283‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ނ‪.‬‬

‫ނ ުހ ުރ ް‬ ‫‪ަ -2‬ނމާ ުދ ަގ ިއ ުއ ުކ ަޅ ްށ ައތް ަ‬
‫ލއި ެގ ް‬
‫"ނަމާދުގައި‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫އަބޫހުރައިރާގެ‬
‫)‪(1‬‬
‫އުކުޅަށް އަތްލައިގެން ހުރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނަހީކުރެއްވިއެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ‬
‫ބލު ް‬ ‫‪ަ -3‬ނމާ ުދ ަގ ިއ ަމ ްއ ަ‬
‫ޗ ްށ ެ‬
‫ނ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާ ު‬
‫ﺣﺪﻳﺚކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻟﹶﻴ‪‬ﻨ‪‬ﺘ‪ ‬ﹺﻬﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﻗﹾﻮ‪‬ﺍﻡ‪ ‬ﻳ‪‬ﺮ‪‬ﻓﹶﻌ‪‬ﻮﻥﹶ ﺃﹶﺑ‪‬ﺼ‪‬ﺎﺭ‪‬ﻫ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺍﻟﺴ‪‬ﻤ‪‬ﺎﺀِ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﺃﹶﻭ‪ ‬ﻟﹶﺘ‪‬ﺨ‪ ‬ﹶﻄﻔﹶﻦ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ބަޔަކު މީހުން‪ ،‬އެބައިމީހުންގެ ބެލުންތައް އުޑާ ދިމާއަށް‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﺃﹶﺑ‪‬ﺼ‪‬ﺎﺭ‪‬ﻫ‪‬ﻢ‪"‬‬
‫އުފުލުމުން )އެބަހީ މައްޗަށް ބެލުމުން( އެއްކިބާވާހުށިކަމެވެ‪ .‬އެހެންނޫނީ އެބައިމީހުންގެ‬
‫ފެނުން އަތުލެވިދާނެއެވެ‪) .‬އެބަހީ ކަނުވެދާނެއެވެ‪ "(.‬ފަހެ މިޙަދީޘުން ބަޔާންވެގެންވާ‬
‫ގޮތުގައި ނަމާދުގައި މައްޗަށް ބެލުމަކީ ޙަރާމްކަމެކެވެ‪ .‬އެހެނީ އެކަމުގެ ޢުޤޫބާތަކަށް‬
‫އެވަނީ ކަނުވުމުގެ އިންޒާރެވެ‪ .‬އަދި އެފަދަ އިންޒާރެއް ޙަރާމް ކަމަކާ މެދު މެނުވީ‬
‫ނާންނާނެއެވެ‪ .‬ފަހެ ރާޖިޙުވެގެންވާ ގޮތަކީ މިއެވެ‪ .‬އަދި އިމާމު ޝާފިޢީ ވިދާޅުވެފައިވަނީ‬
‫އެއީ މަކުރޫހަކަމެއް ކަމަށެވެ‪ .‬އަދި އިމާމު އިބުނު ޙަޒުމު ވިދާޅުވެފައިވަނީ އެކަމުން‬
‫ނަމާދު ބާޠިލުވާނެ ކަމަށެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬
‫ބލު ް‬ ‫‪ަ -4‬ނމާ ުދ ް‬
‫ނ ޣާފިލުކު ުރވާ ަފ ަދ ެއ ްއ ަޗ ަކ ް‬
‫ށ ެ‬
‫ކުރެހުން‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަމަނާ‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ‬
‫އަޅައިފައިވާ ސާލެއްގެ މަތީގައި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ފަހެ )ނަމާދުން‬
‫އަވަދިވެވަޑައިގެން( ﺣﺪﻳﺚ ކުރެއްވިއެވެ‪" .‬މީގައި މިވާ ކުރެހުންތައް ތިމަންކަލޭގެފާނު‬
‫އަދި‬ ‫ދާށެވެ‪.‬‬ ‫ގާތަށް‬ ‫)‪(3‬‬
‫އަބޫޖަހުމުގެ‬ ‫މިހިފައިގެން‬ ‫ޣާފިލުކުރުވައިފިއެވެ‪.‬‬ ‫ނަމާދުން‬
‫އަދި މާތްﷲ‬ ‫)‪(4‬‬
‫ބަދަލުގައި ކުރެހުން ނާޅާ ބޯ ސާލެއް ހިފައިގެން އަންނާށެވެ‪".‬‬
‫ރުއްސުންލެއްވި އަނަސްގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬
‫‪ (3‬އަބޫޖަހުމަކީ‪ ،‬ޢާމިރު ބުނު ޙުޛައިފާއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އަށް ސާލުކޮޅު ހަދިޔާކުރެއްވީ މިކަލޭގެފާނެވެ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪284‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ފަރުދާއެއް‬ ‫އެކަމަނާ‬ ‫ވަކިކުރެއްވުމަށްޓަކައި‬ ‫ކޮޓަރިކޮޅު‬ ‫ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ‬

‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަމަނާއަށް‬ ‫‪r‬‬ ‫ﺍﷲ‬ ‫ﺭﺳﻮﻝ‬ ‫ފަހެ‬ ‫ދަންމަވާފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫އެހެނީ‬ ‫ދުރުކުރާށެވެ‪.‬‬ ‫އެފަރުދާ‬ ‫ކިބައިން‬ ‫"ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ‬
‫ތިމަންކަލޭގެފާނު ނަމާދަށް ހުންނެވި އިރު‪ ،‬އޭގައިވާ މަންޒަރުތައް ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ‬
‫)‪(1‬‬
‫ހިތްޕުޅަށް އަރައަރާ ހުއްޓެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬ފަހެ ނަމާދުން‬
‫ރތްކު ުރ ް‬
‫ިޝ ާ‬ ‫ދ ހިނ ުދ‪ަ ،‬އތު ް‬
‫ނ އ ާ‬ ‫ސލާމް ޭ‬
‫ަ‬ ‫‪ަ -5‬ނމާ ުދ ް‬
‫ނ‬
‫ސަލާމްދޭ ހިނދު‪ ،‬އަތުން އިޝާރާތްކުރުމަކީ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬މަނާކުރައްވާފައިވާ ކަމެކެވެ‪.‬‬
‫ސަލާމްދޭ އިރު‪ ،‬ހަމައެކަނި އަނބުރަން ޖެހޭނީ ބޮލެވެ‪ .‬މިވާހަކަ ނަމާދުގެ ފަރުޟުތަކުގެ‬
‫ނުވަވަނަ ނަމްބަރުގައި އެއްފަހަރު ބަޔާންވެ ހިނގައްޖެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬
‫ޖާބިރު ބުނު ސަމުރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬އަހުރެމެން‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ފަހަތްޕުޅުގައި ނަމާދުކުރަމުއެވެ‪ .‬ފަހެ އަހުރެމެންގެ އަތްތަކުން އިޝާރަތްކޮށް‬
‫އަހުރެމެން ސަލާމްދެމުއެވެ‪ .‬ފަހެ )އެކަން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އަށް އެނގިވަޑައިގެން(‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬މިބައިމީހުންގެ ޙާލަކީ ފަހެ ކޮބައިހެއްޔެވެ؟ އެބައިމީހުން ސަލާމް‬
‫އިރު‪،‬‬ ‫ސަލާމްދޭ‬ ‫އެބައިމީހުން‬ ‫އެގޮތަށް‬ ‫އަތްތަކުންނެވެ‪.‬‬ ‫އެބައިމީހުންގެ‬ ‫އެދެނީ‬
‫އެބައިމީހުންގެ އަތްތަކަށް ހީވަނީ ނުކިޔަމަންތެރި އަސްތަކެއްގެ ނިގޫތަކެއް ހެންނެވެ‪.‬‬
‫އެބައިމީހުން ކުރެ މީހަކަށް އޭނާގެ ދެއަތް ދެފައިގެ ފަލަމަސްގަނޑު މަތީ ބާއްވައި ދެން‬
‫)‪(2‬‬
‫ﺍﻟﺴ‪‬ﻼﹶﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ،‬ﺍﻟﺴ‪‬ﻼﹶﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬މިފަދައިން ސަލާމްދިނުމުން ނުފުދެނީހެއްޔެވެ؟"‬
‫ނ‪ .‬މާތްﷲ‬
‫ސ ުދލުކު ުރ ް‬
‫ަ‬ ‫ނ ައނ ަގ ަމތި ޮފ ުރ ުވމާއި‪،‬‬ ‫‪ު -6‬ރމާ ަފ ަދ ެއ ްއ ަ‬
‫ޗކު ް‬
‫ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫"ނަމާދުގައި ސަދުލުކުރުމާއި‪ ،‬އަނގަ މަތި އެއްޗަކުން ނިވައިކުރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫)‪(3‬‬
‫ނަހީކުރެއްވިއެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪285‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އިމާމު ޚައްޠާބީ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ސަދުލުކުރުމަކީ ބިންމަތީގައި ޖެހޭ ވަރަށް‬

‫ހެދުން ދޫކޮށްލުމެވެ‪ .‬އަދި އިމާމު އަބޫ ޢުބައިދާ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ސަދުލުކުރުމަކީ ހެދުމުގެ‬
‫ދެފަރާތުން އުނަގަނޑަށް ބާރުކޮށް ނުލައި‪ ،‬ތަނބިކަށިން ތިރިއަށް ހެދުން ދޫކޮށްލުމެވެ‪.‬‬
‫އަދި އިމާމު އިބުނު އަޘީރު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ސަދުލުކުރުމަކީ އަތާ އެކު‪ ،‬ގަޔަށް ބާރުކޮށް‬
‫ފޮތިގަނޑެއް ގަޔަށް އޮޅައިލުމެވެ‪ .‬އަދި އެޙާލަތުގައި ރުކޫޢަށާއި ސަޖިދައަށް ދިއުމެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ ޢަޡީމްއާބާދީ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ސަދުލުގައި މިހުރިހާ މާނައެއް އެކުލެވިގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬
‫ށ ަނމާ ުދކު ުރ ް‬ ‫‪ -7‬ކާ ާ‬
‫ނ ަތ ްއ ާޔ ުރ ެވ ަފ ިއ ަވ ި‬
‫ނ ޮކ ް‬
‫ނ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫އަނަސްގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާ ު‬
‫ﺼﻼﹶﺓﹸ ﻓﹶﺎﺑ‪‬ﺪ‪‬ﺀُﻭﺍ ﺑﹺﺎﻟﹾﻌ‪‬ﺸ‪‬ﺎﺀِ")‪ (1‬މާނައީ‪:‬‬‫ﺣﺪﻳﺚ ކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﻭ‪‬ﺿ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﺸ‪‬ﺎﺀُ ﻭ‪‬ﺃﹸﻗ‪‬ﻴﻤ‪‬ﺖ‪ ‬ﺍﻟ ‪‬‬
‫"ރޭގަނޑުގެ ކާނާ ތައްޔާރުވެފައި ވަނިކޮށް )ޢިޝާ( ނަމާދަށް ޤަމަތްދީފިނަމަ‪ ،‬ފަހެ‬
‫ތިޔަބައިމީހުން ރޭގަނޑުގެ ކެއުމުން ފަށާށެވެ‪) .‬އެބަހީ އެންމެ ފުރަތަމަ ކާށެވެ‪ "(.‬އެހެނީ‬
‫ކާނާ ތައްޔާރުވެފައި ވަނިކޮށް ނުކައި ބަނޑުހައި ހޫނުކަމާ އެކު‪ ،‬ނަމާދު ފަށައިފިނަމަ‪،‬‬
‫ނަމާދުގައި ކެއުމުގެ ޚިޔާލު އަންނާނެކަން ކަށަވަރެވެ‪ .‬އަދި އެކަމުގެ ސަބަބުން ނަމާދުގައި‬
‫ޚުޝޫޢަތްތެރިކަން ގެއްލިގެން ދާނެއެވެ‪ .‬އަދި އަވަހަށް ކާން ދިއުމަށްޓަކައި އަވަސްކުރުމުގެ‬
‫ސަބަބުން ނަމާދުގެ ބައެއް ޙަރަކާތްތައް ފުރިހަމަ ނުކުރެވުންވެސް އެކަށީގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ނާފިޢު‪ ،‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢުމަރުގެ ކިބައިން ރިވާކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫"އެކަލޭގެފާނަށް ކާނާ ތައްޔާރުކުރެވިފައި ވަނިކޮށް ނަމާދަށް ޤަމަތްދެވެއެވެ‪ .‬ފަހެ ކެއުމުން‬
‫އަވަދިވެ ވަޑައިގެންފުމަށް ދާންދެން‪ ،‬އެކަލޭގެފާނު ނަމާދަކަށް ވަޑައެއް ނުގަންނަވައެވެ‪.‬‬
‫އަޑު‬ ‫ކިޔަވާ‬ ‫އިމާމުމީހާ‬ ‫އެކަލޭގެފާނަށް‬ ‫އިރު‪،‬‬ ‫އިންނަވާ‬ ‫ކޭންބައްލަވާން‬ ‫އަދި‬
‫)‪(2‬‬
‫އިވިވަޑައިގަނެއެވެ‪".‬‬
‫މާތްﷲ‬ ‫ނ ެވ ުހ ެރ‪ަ ،‬ނމާ ުދކު ުރ ް‬
‫ނ‪.‬‬ ‫ދ ް‬ ‫‪ެ -8‬ދޙާ ަޖތު ް‬
‫ނ ކު ެރ ޙާ ަޖ ަތ ަކ ް‬
‫ށ ާ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪286‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻻﹶ ﻳ‪‬ﺼ‪‬ﻠ‪ّ‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﺑﹺﺤ‪‬ﻀ‪‬ﺮ‪‬ﺓ‪ ‬ﺍﻟ ﱠﻄﻌ‪‬ﺎﻡﹺ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻻﹶ‬
‫މާނައީ‪" :‬ކާނާ ހާޟިރުވެފައި ހުންނަ ވަގުތުގައާއި‪ ،‬ދެޙާޖަތަށް‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﻭ‪‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﻳ‪‬ﺪ‪‬ﺍﻓ‪‬ﻌ‪‬ﻪ‪ ‬ﺍ َﻷ ‪‬ﺧﺒ‪‬ﺜﹶﺎﻥ‪"‬‬
‫ދާންވެފައި ހުންނަ ވަގުތު ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ އެކަކުވެސް ނަމާދު ނުކުރާހުށިކަމެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ‬
‫‪ -9‬ތާ ްއ ާޔޖެހޭ ޙާލު ަނމާ ުދކު ުރ ް‬
‫ނ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަ ާ‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﻧ‪‬ﻌ‪‬ﺲ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪ ‬ﹸﻛﻢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﺮ‪‬ﻗﹸﺪ‪ ‬ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﺬﹾﻫ‪‬ﺐ‪ ‬ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﻪ‪ ‬ﺍﻟ‪‬ﻨﻮ‪‬ﻡ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻥﱠ‬
‫މާނައީ‪" :‬ނަމާދުގައި‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﺻﻠﱠﻰ ﻭ‪‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﻧ‪‬ﺎﻋ‪‬ﺲ‪ ‬ﻟﹶﻌ‪‬ﻠﱠﻪ‪ ‬ﻳ‪‬ﺬﹾﻫ‪‬ﺐ‪ ‬ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻐ‪‬ﻔ‪‬ﺮ‪ ‬ﻓﹶﻴ‪‬ﺴ‪‬ﺐ‪ ‬ﻧ‪‬ﻔﹾﺴ‪‬ﻪ‪"‬‬
‫ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ‪‬‬
‫ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކު ތާއްޔާޖެހެން ފަށައިފިނަމަ‪ ،‬ފަހެ ނިދި ފިލައިފުމަށް ދާންދެން‬
‫އޭނާ ނިދާހުށިކަމެވެ‪ .‬ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކު ތާއްޔާޖެހޭ ޙާލު‪،‬‬
‫ނަމާދުކުރާ ހިނދު އޭނާ ފާފަފުއްސެވުމަށް އެދި ދުޢާކުރަމޭ ހިތާ‪ ،‬އޭނާގެ އަމިއްލަ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬ ‫އެކަށީގެންވެއެވެ‪".‬‬ ‫ބަދުދުޢާކުރުން‬ ‫އޭނާ‬ ‫ނަފްސަށް‬
‫ނ ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައި ް‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﻗﹶﺎﻡ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻴ‪‬ﻞﹺ ﻓﹶﺎﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻌ‪‬ﺠ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﻘﹸﺮ‪‬ﺁﻥﹸ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﻟ‪‬ﺴ‪‬ﺎﻧﹺﻪ‪ ‬ﻓﹶﻠﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺪ‪‬ﺭﹺ ﻣ‪‬ﺎ‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކު ދަމު ނަމާދުކުރުމަށް ތެދުވާ‬ ‫)‪(3‬‬
‫ﻳ‪‬ﻘﹸﻮﻝﹸ ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﻀ‪‬ﻄﹶﺠﹺﻊ‪"‬‬
‫ހިނދު‪ ،‬ފަހެ އޭނާގެ ދޫ މައްޗަށް ޤުރުއާން ބަރުވެ‪ ،‬އޭނާއަށް ކިޔޭ އެއްޗެއް ނޭނގެން‬
‫)‪(4‬‬
‫ފަށައިފިނަމަ‪ ،‬ފަހެ އޭނާ އޮށޯވެ ނިދާހުށިކަމެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬އެބަހީ ނަމާދުގެ ކުރިން‬
‫ޞކު ުރ ް‬
‫ނ ަތ ެނ ްއ ޚާ ްއ ަ‬
‫ިސ ިކތު ް‬ ‫‪ަ -10‬ނމާ ުދކު ުރ ަމ ް‬
‫ށ މ ް‬
‫ތަނެއް ހިފައި‪ ،‬އެތަނުގައި އެހެން މީހަކު ނަމާދުކުރިޔަ ނުދިނުމެވެ‪ .‬އަދި އެތަނަކީ‬
‫މިކަމުން‬ ‫އިމާމުމީހާ‬ ‫ފަހެ‬ ‫ދެކުމެވެ‪.‬‬ ‫ކަމުގައި‬ ‫ތަނެއް‬ ‫ޚާއްޞަވެގެންވާ‬ ‫އޭނާއަށް‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬
‫ނިދާ‬ ‫ދޫކޮށްލާފައި‬ ‫ނަމާދު‬ ‫އަދި‬ ‫ވާހަކައެވެ‪.‬‬ ‫ދަމުނަމާދުގެ‬ ‫ޢީޝާނަމާދާއި‪،‬‬ ‫އެވަނީ‬ ‫‪ (4‬މިދެޙަދީޘުގައި‬
‫ވާހަކައެއްވެސް ނޫނެވެ‪ .‬ނަމާދުގެ ވަގުތު ފާއިތު ނުވަނީސް‪ ،‬ހޭލުމުގެ ނިޔަތުގައި‪ ،‬އަދި ނިދި ބުރަވެފައިވުމުގެ‬
‫ސަބަބުން ހަށިގަނޑަށް ވެރިވެފައިވާ ލޮޑުކަން ފިލުވައިލުމަށްޓަކައި ނިދައިލާ ވާހަކައެވެ‪.‬‬
‫‪287‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އިސްތިސްނާ ވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެހެނީ އިމާމުމީހާއަށް ވަކި ތަނެއް ޚާއްޞަވެގެންވަނީ ޝަރުޢީ‬

‫ކިބައިން‬ ‫ޝިބުލުގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢަބްދުއްރަޙްމާނު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ގޮތުންނެވެ‪.‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ނަމާދުގައި ނިތްތެޅުމާއި‪ ،‬ސަޖިދާގައި‬
‫ދެއަތްދަނޑި ބިންމަތީގައި ޖައްސައި ފަތުރައިލުމާއި‪ ،‬ޖަމަލު ބަނޑުޖެހުމަށްޓަކައި ތަން‬
‫ޚާއްޞަކުރާ ފަދައިން މިސްކިތުން ނަމާދުކުރުމަށް ތަން ޚާއްޞަކުރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫)‪(1‬‬
‫ނަހީކުރެއްވިއެވެ‪".‬‬

‫ަނމާ ުދ ބާ ިޠލުވާ ަކ ް‬
‫ނ ަތ ްއ ަތ ްއ‬
‫ނަމާދުކުރާ މީހާ ނަމާދުގެ ތެރޭގައި އަންނަނިވި ކަންތައްތަކުގެ ތެރެއިން‬
‫ކަމެއްކޮށްފިނަމަ‪ ،‬އޭނާގެ ނަމާދު ބާޠިލުވާނެއެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬އިމާމު އިބުނުލްމުންޛިރު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫‪ަ -1‬ގ ް‬
‫ސތު ަގއި ަކ ިއ ޮބ ިއ ެހ ުދ ް‬
‫"ފަރުޟު ނަމާދެއްގައި ގަސްތުގައި ކައިބޮއި ހަދައިފި މީހާ ހަމަކަށަވަރުން އޭނާ ނަމާދު‬
‫އަދި‬ ‫)‪(2‬‬
‫އަލުން ކުރަން ޖެހޭނެ ކަމަށް ޢިލްމުވެރިން އިޖުމާޢުވެ ވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪".‬‬
‫ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުގައި ސުންނަތް ނަމާދުވެސް ހަމަ އެފަދައެވެ‪ .‬އެހެނީ‬
‫ފަރުޟު ނަމާދު ބާޠިލުކުރަނިވި ކަމެއް ސުންނަތް ނަމާދުވެސް ބާޠިލުކުރާނެއެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޒައިދު ބުނު އަރުޤަމުގެ‬ ‫‪ަ -2‬ގ ް‬
‫ސތު ަގއި ވާ ަހ ަކ ެދ ްއކު ް‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އަހުރެމެން ނަމާދުގައި ވާހަކަ‬
‫ދައްކައި އުޅުނީމުއެވެ‪ .‬ނަމާދުގައި މީހާ އޭނާގެ ކައިރީގައި ހުންނަ އޭނާގެ އެކުވެރިޔާއާ‬
‫ވާހަކަދައްކައެވެ‪ .‬އެއީ މާތްﷲ މިއާޔަތް ބާވައިލައްވައިފުމަށް ދާންދެނެވެ‪' &[ .‬‬
‫)‪(3‬‬
‫(‪) Z‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪ (٢٣٨ :‬މާނައީ‪" :‬އަދި ތިޔަބައިމީހުން ﷲއަށްޓަކައި ހަނުތިބޭ ޙާލު‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺍﺑﻦ ﺧﺰﳝﺔ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺍﻹﲨﺎﻉ ﻻﺑﻦ ﺍﳌﻨﺬﺭ‪.‬‬
‫‪ Z( [ (3‬ގެ ތިން މާނައެއް މުފައްސިރުން ކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬ފުރަތަމަ މާނައަކީ "ޤިޔާމު ދިގުކުރާ ޙާލު"‬
‫ދެވަނަ މާނައަކީ "ކިޔަމަންތެރިވާ ޙާލު" އަދި ތިންވަނަ މާނައަކީ "ހަނުތިބޭ ޙާލު" މިއެވެ‪.‬‬
‫‪288‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނަމާދަށް ތެދުވާށެވެ‪ ".‬ފަހެ ނަމާދުގައި ހަނުތިބުމަށް އަހުރެމެންނަށް އަމުރުކުރެވިއްޖެއެވެ‪.‬‬

‫)‪(1‬‬
‫އަދި ވާހަކަދެއްކުން އަހުރެމެންނަށް މަނާކުރެވިއްޖެއެވެ‪".‬‬
‫ނުވަތަ‬ ‫ޙާލު‬ ‫ނޭނގޭ‬ ‫ނަހީކުރެވިގެންވާކަން‬ ‫ވާހަކަދެއްކުން‬ ‫ފަހެ‬
‫ހަނދާންނެތިގެން ވާހަކަ ދެއްކިއްޖެނަމަ އޭނާގެ ނަމާދު ބާޠިލެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި މުޢާވިޔަތު ބުނު ޙަކަމު އައްސުލަމީގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ފަހަތްޕުޅުގައި އަހުރެން ނަމާދުކުރަން ހުއްޓައި‬
‫މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން މީހަކު ކިނބިއްސެއް އަޅައިފިއެވެ‪ .‬ފަހެ އަހުރެން ﻳ‪‬ﺮ‪‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﻚ‪ ‬ﺍﷲُ އޭ‬
‫ބުނެފީމެވެ‪ .‬ހަމަ އެހެން ބުނުމާ އެކު މީސްތަކުން އެބައިމީހުންގެ ލޯތަކުން އަހުރެންނަށް‬
‫އިޝާރާތްކުރަން ފަށައިފިއެވެ‪ .‬ފަހެ އަހުރެން ބުނެފީމެވެ‪ .‬އަސްތާއެވެ! ތިޔަބައިމީހުން‬
‫އަހުރެންނަށް ތިޔަބަލަނީ ކީއްވެހެއްޔެވެ؟ ފަހެ )އަހުރެން އެހެން ބުނުމުން( އެބައިމީހުން‬
‫އެބައިމީހުންގެ މައިކަޅުވާ މަސްތަކުގެ މަތީގައި އަތުން ޖަހަން ފަށައިފިއެވެ‪ .‬ދެން‬
‫އަހުރެން‬ ‫އެނގުމުން‬ ‫އުޅޭކަން‬ ‫ހިމޭންކުރަން‬ ‫އަހުރެން‬ ‫އެބައިމީހުން‬ ‫އަހުރެންނަށް‬
‫ހަނުހުރެއްޖައީމެވެ‪ .‬ދެންފަހެ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނަމާދުކޮށް އަވަދިވެ ވަޑައިގެންނެވި ހިނދު‬
‫ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ އަހުރެންގެ ބައްޕައާއި މަންމަ އެކަލޭގެފާނަށްޓަކައި ޤުރުބާނެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނަށް ވުރެ ހެޔޮ މުޢައްލިމަކު އެކަލޭގެފާނުގެ ކުރިންވެސް އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ‬
‫ފަހުންވެސް އަހުރެން ނުދެކެމެވެ‪ .‬ފަހެ ﷲ ގަންދީ ބުނަމެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު އަހުރެންނަށް‬
‫ހަރުކަށި ބަސްފުޅެއް ވިދާޅެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި އަހުރެންގެ ގައިގައި ނުމެޖައްސަވައިމެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ނުވެއެވެ‪.‬‬ ‫ވިދާޅެއް‬ ‫ބަހެއްވެސް‬ ‫ހުތުރު‬ ‫ދިމާއަށް‬ ‫އަހުރެންނާ‬ ‫އަދި‬
‫އަހުރެންނަށް ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ހަމަކަށަވަރުން މިނަމާދުގައި މީސްތަކުންގެ ވާހަކައިން‬
‫އެއްވެސް މިންވަރެއް އެކަށީގެން ނުވެއެވެ‪ .‬އަދިކިއެއްތަ! މިނަމާދަކީ ތަސްބީޙަކިއުމާއި‪،‬‬
‫)‪(2‬‬
‫ތަކުބީރުކިއުމާއި‪ ،‬ޤުރުއާން ކިޔެވުމުގެ މައްޗަށް ބިނާވެގެންވާ އަޅުކަމެކެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬
‫‪289‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ފަހެ މުޢާވިޔަތު ބުނު ޙަކަމް ނަމާދުގައި ވާހަކަދެއްކެވީ އޭރު އެކަލޭގެފާނަށް‬

‫އެކަމުގެ ޙުކުމް ނޭނގޭތީއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އެކަލޭގެފާނަށް ނަމާދު އަލުން‬
‫ކުރާކަށް އަމުރެއް ނުކުރައްވައެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬އިމާމު ނަވަވީ ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪-‬‬ ‫‪ަ -3‬ގ ް‬
‫ސތު ަގއި ގ ަ‬
‫ިނ ަޙ ަރކާތް ަތކެ ްއ ކު ުރ ް‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ނަމާދުގެ ތެރެއިން ނުވާ ޢަމަލެއް ގިނައިން ކޮށްފިނަމަ ނުވަތަ ނަމާދުގެ‬
‫ތެރެއިން ނުވާ ގިނަ ޢަމަލުތަކެއް ކޮށްފިނަމަ ނަމާދު ބާޠިލުވާނެއެވެ‪ .‬އަދި މިކަމާ މެދު‬
‫ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައި އެއްވެސް ޚިލާފެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި އެފަދަ ޢަމަލެއް މަދުން‬
‫ކޮށްފިނަމަ ނުވަތަ އެފަދަ މަދު ޢަމަލުތަކެއް ކޮށްފިނަމަ ނަމާދު ބާޠިލެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫މިކަމާ މެދުވެސް ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައި އެއްވެސް ޚިލާފެއް ނުވެއެވެ‪ .‬ދެންފަހެ ޢަމަލުގެ‬
‫މަދުމިނާ ގިނަމިން ކަނޑައެޅުއްވުމުގައި ޢިލްމުވެރިން ހަތަރު ބަސްފުޅެއްގެ މައްޗަށް ވަނީ‬
‫ޚިލާފުވެ ވަޑައިގެންފައެވެ‪ .‬އަދި ރާޖިޙުވެގެންވަނީ ހަތަރުވަނަ ބަސްފުޅެވެ‪ .‬އަދި ޞައްޙަވެ‬
‫އާދައަށް‬ ‫މީސްތަކުންގެ‬ ‫އެކަމުގައި‬ ‫އެއީ‬ ‫އެބަސްފުޅެވެ‪.‬‬ ‫މަޝްހޫރުވެފައިވަނީވެސް‬
‫ރުޖޫޢަވުމެވެ‪ .‬ފަހެ މީސްތަކުން މަދުކަމުގައި ހިމަނައިފި ޢަމަލަކުން ނަމާދު ބާޠިލެއް‬
‫ނުވާނެއެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް އިޝާރާތުން ސަލާމުގެ ޖަވާބުދިނުމާއި‪) ،‬ނަމާދުގެ ތެރޭގައި(‬
‫ފައިވާން ބޭލުމާއި‪ ،‬ފަގުޑި ވެއްޓުމުން ނަގައި އޮޅައިލުމާއި‪ ،‬ގަޔަށް ސާލު ފަދަ އެއްޗެއް‬
‫އޮޅައިލުމާއި‪ ،‬އޭތި ގައިން ބޭލުމާއި‪ ،‬ކުޑަކުއްޖަކު އުރައިގެން ހުރުމާއި‪) ،‬ސަޖިދައަށްދާ‬
‫ވަގުތު( އެކުއްޖާ ބޭއްވުމާއި‪ ،‬ކުރިކަނޑާ މީހާ މަތަކުރުމާއި‪ ،‬ރުމާލަކުން ނޭފަތް‬
‫ފޮޅައިލުމާއި‪ ،‬އެއަށް ކުޅު ޖެހުމާ މިފަދަ ކަންކަމެވެ‪ .‬ދެން މީސްތަކުން ގިނަކަމުގައި‬
‫ހިމަނައިފި ޢަމަލު ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ އެފަދަ އަމަލުން ނަމާދު ބާޠިލުވާނެއެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް‬
‫)‪(1‬‬
‫ދިގު ހިނގުމެއް ހިނގުމާއި އަދި ޢަމަލުތަކެއް ޖެހިޖެހިގެން ކުރުން ފަދަ ޢަމަލުތަކެވެ‪".‬‬
‫ސ ުޢ ުޛ ަރކާ ުނލަ ިއ ަގ ް‬
‫ސ ުތ ަގ ިއ‬ ‫‪ަ -4‬ނމާ ުދ ެގ ުރކު ެނ ްއ ުނ ަވ ަތ ަ‬
‫ޝ ުރ ެޠ ްއ ެއ ްއ ެވ ް‬
‫ނ‪ .‬ފަހެ ނަމާދުގެ ބައެއް ރުކުންތައް ފުރިހަމަ ނުކޮށް ނަމާދުކުރި އަޢުރާބީންގެ‬
‫ދ ޮކ ްށލު ް‬
‫ޫ‬
‫މީހާއަށް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬އެނބުރި ގޮސް އަލުން ނަމާދުކުރާށެވެ‪ .‬ފަހެ‬

‫‪ (1‬ﺍ‪‬ﻤﻮﻉ‪.‬‬
‫‪290‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ހަމަކަށަވަރުން ތިބާ އަދި ނަމާދެއް ނުކުރަމުއެވެ‪ ".‬މިގޮތަށް ތިންފަހަރު އޭނާއަށް‬

‫އެކަލޭގެފާނު ﺣﺪﻳﺚ ކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން އޭނާ ނަމާދު ރަނގަޅަށް ކުރާނެ ގޮތް‬
‫ދަސްކޮށްދެއްވުމަށް އެދުމުން އެކަލޭގެފާނު އޭނާއަށް ނަމާދު ރަނގަޅަށް ކުރާނެ ގޮތް‬
‫އަދި އިބުނު ރުޝްދު ‪-‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪ -‬ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ވުޟޫ ނެތި‬ ‫)‪(1‬‬
‫ދަސްކޮށްދެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫ނަމާދުކޮށްފި މީހާ އަލުން ނަމާދުކުރަން ޖެހޭނެ ކަމަށް ޢިލްމުވެރިން އިއްތިފާޤުވެ‬
‫ނުވަތަ‬ ‫ކަމުގައިވިޔަސް‬ ‫ކުރި‬ ‫އެކަން‬ ‫ގަސްތުގައި‬ ‫އެއީ‬ ‫ވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ހަނދާންނެތިގެން އެކަންކުރި ކަމުގައިވިޔަސް މެއެވެ‪ .‬އަދި ޤިބުލަ ނޫން ފަރާތަކަށް‬
‫އެކަންކުރި‬ ‫ގަސްތުގައި‬ ‫އެއީ‬ ‫އެފަދައެވެ‪.‬‬ ‫ހަމަ‬ ‫ނަމާދުކުރިޔަސް‬ ‫ކުރިމަތިލައިގެން‬
‫ކަމުގައިވިޔަސް ނުވަތަ ހަނދާންނެތިގެން އެކަންކުރި ކަމުގައިވިޔަސް މެއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އިޖުމާލުކޮށް ދަންނަވަނީ ނަމަ ނަމާދު ޞައްޙަވުމުގެ ޝަރުޠުތަކުގެ ތެރެއިން ޝަރުޠެއް‬
‫)‪(2‬‬
‫އަޅައިފި ކޮންމެ މީހަކަށް ނަމާދު އަލުން ކުރުން ވާޖިބުވެގެންވެއެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޖާބިރުގެފާނުގެ ކިބައިން‬ ‫‪ -5‬ބާ ަރ ް‬
‫ށ ީހ ަގ ުތ ް‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ބާރަށް ހީގަތުމުން ނަމާދު ބާޠިލުވެއެވެ‪.‬‬
‫އަދި އިމާމު އިބުނުލްމުންޛިރު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫)‪(3‬‬
‫އެކަމަކު ވުޟޫއެއް ނުގެއްލޭނެއެވެ‪".‬‬
‫އިޖުމާޢުވެ‬ ‫ޢިލްމުވެރިންވަނީ‬ ‫ކަމަށް‬ ‫ބާޠިލުވާނެ‬ ‫ނަމާދު‬ ‫ހީގަތުމުން‬ ‫"ބާރަށް‬
‫ދެންފަހެ ނަމާދުގައި ހިނިތުންވެލުން ދަންނައެވެ‪ .‬އެކަމަކުން ނަމާދު‬ ‫)‪(4‬‬
‫ވަޑައިގެންފައެވެ‪".‬‬
‫ބާޠިލެއް ނުވާނެއެވެ‪.‬‬

‫ޟކު ުރ ް‬
‫ނ‬ ‫ަނމާ ުދ ަޤ ާ‬
‫ފަހެ މިއީ ޢިލްމުވެރިންގެ ބަޙުޘު ވަރަށް ދިގުލައި ގޮސްފައިވާ މަސްއަލައެކެވެ‪.‬‬
‫ދަންނައެވެ‪ .‬ނިދުމުގެ ސަބަބުން ނުވަތަ ހަނދާންނެތިގެން ނަމާދެއް ދޫކޮށްލެވިއްޖެނަމަ‪،‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﺇﻻﹼ ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺑﺪﺍﻳﺔ ﺍ‪‬ﺘﻬﺪ ﻻﺑﻦ ﺭﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺪ‪‬ﺍﺭﻗﻄﲏ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺍﻹﲨﺎﻉ ﻻﺑﻦ ﺍﳌﻨﺬﺭ‪.‬‬
‫‪291‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ހޭލެވުމާ އެކު‪ ،‬ނުވަތަ ހަނދާންވުމާ އެކު‪ ،‬އެނަމާދު ކުރަން ޖެހޭނެ ކަމަށް ޢިލްމުވެރިން‬
‫އިޖުމާޢުވެ ވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪ .‬ފަހެ ޢިލްމުވެރިންގެ އިޞްޠިލާޙުގައި މިކަމަށް ޤަޟާކުރުމޭ‬
‫ކިޔުނު ކަމުގައި ވިޔަސް‪ ،‬ޙަޤީޤަތުގައި އެއީ އަދާކުރުމެވެ‪ .‬އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން‬
‫ހަނދާންނެތިފައިވާ‬ ‫އަދި‬ ‫ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫މުކައްލަފެއް‬ ‫އެޙާލަތުގައި‬ ‫މީހާއަކީ‬ ‫ނިދާފައިވާ‬
‫މީހާއަކީވެސް‪ ،‬އެޙާލަތުގައި މުކައްލަފެއް ނޫނެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަލީގެފާނުގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫ﺭ‪‬ﻓ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﻟﹾﻘﹶﻠﹶﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦ‪ ‬ﺛﹶﻼﹶﺛﹶﺔ‪ :‬ﻋ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺋ‪‬ﻢﹺ ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻴ‪‬ﻘ‪‬ﻆﹶ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﺼ‪‬ﺒﹺﻲﹺّ ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﺘ‪‬ﻠ‪‬ﻢ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺠ‪‬ﻨ‪‬ﻮﻥ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިން މީހެއްގެ ކިބައިން ގަލަންވަނީ އުފުލިފައެވެ‪ .‬އެއީ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﻘ‪‬ﻞﹶ"‬
‫ނިދާފައިވާ މީހާ ހޭލައިފުމަށް ދާންދެނެވެ‪ .‬އަދި ކުޑަކުއްޖާ ބާލިޣުވެއްޖައުމަށް ދާންދެނެވެ‪.‬‬
‫އަދި ބުއްދި ފިލާފައިވާ މީހާ ބުއްދި އައިސްފުމަށް ދާންދެނެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި އަބޫ ޤަތާދާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ﺣﺪﻳﺚ ކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﻧ‪‬ﻪ‪ ‬ﻟﹶﻴ‪‬ﺲ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﻨ‪‬ﻮ‪‬ﻡﹺ ‪‬ﺗﻔﹾﺮﹺﻳﻂﹲ ﺇﹺﻧ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﺍﻟﺘ‪‬ﻔﹾﺮﹺﻳﻂﹸ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﻴ‪‬ﻘﹶ ﹶﻈﺔ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﺫﹶﺍ‬
‫މާނައީ‪" :‬ހަމަކަށަވަރުން ނިދުމަކު‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﻧ‪‬ﺴِﻲ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺓﹰ ﺃﹶﻭ‪ ‬ﻧ‪‬ﺎﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﺼ‪‬ﻠ‪ّ‬ﻬ‪‬ﺎ ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺫﹶﻛﹶﺮ‪‬ﻫ‪‬ﺎ"‬
‫ހޭލައި‬ ‫ފަރުވާކުޑަކަންވަނީ‬ ‫އަދިކިއެއްތަ!‬ ‫ނުވެއެވެ‪.‬‬ ‫ފަރުވާކުޑަކަމެއް‬ ‫އެއްވެސް‬
‫ހުރުމުގައެވެ‪ .‬ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކު ނަމާދުކުރަން ހަނދާންނެތިއްޖެނަމަ ނުވަތަ‬
‫ނަމާދުނުކޮށް ނިދިއްޖެނަމަ ފަހެ ހަނދާންވާ ހިނދު އެނަމާދުކުރާހުށިކަމެވެ‪".‬‬
‫ދެން ޝަރުޢީ ޢުޛުރަކާ ނުލައި ނަމާދު ގަސްތުގައި އަޅާމީހާ ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫އޭނާގެ ޙުކުމާ މެދު ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައިވަނީ ޚިލާފު އުފެދިފައެވެ‪ .‬ރާޖިޙުވެގެންވާ‬
‫ގޮތުގައި އޭނާއަކީ ކާފިރެކެވެ‪ .‬އަދި އެކަމަށް ދަލީލުކުރާ ނައްޞުތައް ޞަރީޙަވެފައި‬
‫ޞައްޙަވެގެންވެއެވެ‪ .‬ފަހެ މިވާހަކަ "ނަމާދު އެޅުމުގެ ޙުކުމް" މިމައުޟޫޢުގެ ދަށުން‬
‫ބަޔާންވެ ހިނގައްޖެއެވެ‪ .‬ފަހެ ޝަރުޢީ ޢުޛުރަކާ ނުލައި ނަމާދު ގަސްތުގައި އަޅާމީހާ‬
‫ތައުބާއަކުން‬ ‫ތެދުވެރި‬ ‫މައްޗަށްވަނީ‬ ‫އޭނާގެ‬ ‫ނުޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫ޤަޟާކުރާކަށް‬ ‫ނަމާދު‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺻﺤﺎﺏ ﺍﻟﺴ‪‬ﻨﻦ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪292‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ތައުބާވުމެވެ‪ .‬ޝައިޚުލް އިސްލާމް އިބުނު ތައިމިޔާ ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪ -‬ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ނަމާދު‬

‫އޭނާއަށް‬ ‫ޤަޟާކުރުން‬ ‫އެނަމާދު‬ ‫ފަހެ‬ ‫ދަންނައެވެ‪.‬‬ ‫އަޅައިފިމީހާ‬ ‫ގަސްތުގައި‬
‫ޞައްޙަވެގެން‬ ‫ޤަޟާކުރުން‬ ‫ކިބައިން‬ ‫އޭނާގެ‬ ‫އަދި‬ ‫ނުވެއެވެ‪.‬‬ ‫ޝަރުޢުކުރެވިގެން‬
‫ނުމެވޭމެއެވެ‪ .‬އަދިކިއެއްތަ! އޭނާގެ މައްޗަށްވަނީ ސުންނަތް ނަމާދު ގިނަކުރުމެވެ‪ .‬އަދި‬
‫މިކަމާ ޚިލާފު އެއްވެސް ދަލީލެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި ކިއެއްތަ! ދަލީލުތައް މިކަމާ‬
‫އަދި އިމާމު އިބުނު ޙަޒުމު ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪ -‬ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫މުވާފިޤުވެގެންވެއެވެ‪".‬‬
‫"ނަމާދުގެ ވަގުތު ދަންދެން ގަސްތުގައި ނަމާދުނުކޮށް ހުރެފި މީހާ ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫އެނަމާދު ޤަޟާކުރުމުގެ ޙައްޤު އޭނާއަށް ލިބިގެން ނުވާކަން ކަށަވަރެވެ‪ .‬ފަހެ އޭނާ‬
‫ހެޔޮކަންތައްކުރުމާއި ސުންނަތް ނަމާދުކުރުން ގިނަކުރާހުށިކަމެވެ‪ .‬އެއީ ޤިޔާމަތް ދުވަހުގައި‬
‫އޭނާގެ މީޒާން ބަރުކުރުމަށެވެ‪ .‬އަދި އޭނާ ތައުބާވެ ﷲގެ ޙަޟްރަތަށް އިސްތިޣުފާރު‬
‫)‪(2‬‬
‫ކުރާހުށިކަމެވެ‪".‬‬

‫ބ ިލމީހާގެ ަނމާ ުދ‬

‫ަ‬
‫ފަހެ ބައްޔެއްގެ ސަބަބުން ކޮޅަށް ހުރުމަށް ޢުޛުރުވެރިވެއްޖެމީހާ‪ ،‬އިށީނދެ‬
‫އިނދެގެން ނަމާދުކުރާށެވެ‪ .‬އަދި އިށީނދެ އިނދެގެން ނަމާދުކުރަން ކުޅަދާނަވެގެން‬
‫ނުވާނަމަ‪ ،‬އެއްއަރި މައްޗަށް އޮށޯވެ އޮވެގެން ނަމާދުކުރާށެވެ‪ .‬އަދި އެޙާލަތުގައި ރުކޫޢާއި‬
‫ސަޖިދަކުރާނީ އިޝާރާތުންނެވެ‪ .‬ފަހެ ރުކޫޢަށްވުރެ ބޮޑަށް ސަޖިދައަށް ލެނބިލާށެވެ‪.‬‬
‫މާތްﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) Z l k j i h g [ .‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ‪:‬‬
‫‪ (١٠٣‬މާނައީ‪" :‬ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން ކޮޅަށް ތިބެގެންނާއި‪ ،‬އިށީނދެ ތިބެގެންނާއި‪ ،‬އަރި‬
‫މައްޗަށް އޮށޯވެ ތިބެގެން ﷲއަށް ޒިކުރުކުރާށެވެ‪ ".‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ‬
‫ތިބެގެން‬ ‫ކޮޅަށް‬ ‫"އެބަހީ‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫ބެހޭގޮތުން‬ ‫މިއާޔަތާ‬ ‫މަސްޢޫދު‬ ‫ބުނު‬
‫ނަމާދުކުރާށެވެ‪ .‬އެގޮތަށް ކުޅަދާނަވެގެން ނުވާނަމަ‪ ،‬އިށީނދެ ތިބެގެން ނަމާދުކުރާށެވެ‪.‬‬

‫‪" (1‬ﺍﻟﻔﺘﺎﻭﻯ ﺍﻟﻜﱪﻯ" ﻟﺸﻴﺦ ﺍﻹﺳﻼﻡ ﺍﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﺔ‪.‬‬

‫‪" (2‬ﺍﶈﻠﹼﻰ" ﻻﺑﻦ ﺣﺰﻡ‪.‬‬
‫‪293‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ތިބެގެން‬ ‫އޮށޯވެ‬ ‫މައްޗަށް‬ ‫އަރި‬ ‫ނުވާނަމަ‪،‬‬ ‫ކުޅަދާނަވެގެން‬ ‫އެގޮތަށްވެސް‬ ‫އަދި‬

‫ނަމާދުކުރާށެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢިމްރާނު ބުނު ޙުޞައިނުގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އަހުރެންގެ ފުރަގަސް ފަރާތް ދުޅަވެގެން‬
‫އަހުރެން ނަމާދުކުރާނެ ގޮތާމެދު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އާ އަހުރެން ސުވާލުކޮށްފީމެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ކޮޅަށް ހުރެގެން ނަމާދުކުރާށެވެ‪ .‬އަދި އެގޮތަށް‬
‫ކުޅަދާނަވެގެން ނުވާނަމަ އިށީނދެ އިނދެގެންނެވެ‪ .‬އަދި އެގޮތަށްވެސް ކުޅަދާނަވެގެން‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫)‪(1‬‬
‫ނުވާނަމަ އަރި މައްޗަށް އޮށޯވެ އޮވެގެންނެވެ‪".‬‬
‫ޖާބިރުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ނަމާދުކުރަނިކޮށް‬ ‫މަތީ‬ ‫ބާލީހެއްގެ‬ ‫އޭނާ‬ ‫ފަހެ‬ ‫ޒިޔާރަތްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ބަލިމީހަކަށް‬
‫އެއްލައިލައްވާ‬ ‫ބާލީސް‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ދެން‬ ‫ފެނިވަޑައިގަތެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނަށް‬
‫ނަމާދުކުރާށެވެ‪.‬‬ ‫ބިންމަތީގައި‬ ‫ކުޅަދާނަވެގެންވާނަމަ‬ ‫"ތިބާއަށް‬ ‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫އެހެންނޫންނަމަ އިޝާރާތުން ނަމާދުކުރާށެވެ‪ .‬އަދި ރުކޫޢަށް ވުރެ ބޮޑަށް ސަޖިދައަށް‬
‫އަދި މާތްﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪« ª © ¨ § [ .‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫ލެނބިލާށެވެ‪".‬‬

‫މާނައީ‪" :‬ﷲ އެއްވެސް ނަފްސަކަށް އެނަފްސަކަށް‬ ‫)ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪(٢٨٦ :‬‬ ‫¬®‪Z‬‬

‫ކުޅަދާނަވެގެންވާ ވަރަށް މެނުވީ ތަކުލީފެއް ނުޖައްސަވައެވެ‪ ".‬ދެންފަހެ ކުޅަދާނަވެގެން‬
‫ނުވުމުގެ މުރާދަކީ ކޮޅަށް ހުރުމަށް އުނދަގޫވުމެވެ‪ .‬ނުވަތަ ކޮޅަށް ހުރެއްޖެނަމަ‪ ،‬ބަލި‬
‫ގޮތް‬ ‫އިންނާނެ‬ ‫އިށީނދެ‬ ‫ނަމާދުކުރުމަށް‬ ‫ދެން‬ ‫ބިރުގަތުމެވެ‪.‬‬ ‫ކަމަށް‬ ‫ބޮޑުވެދާނެ‬
‫ދަންނައެވެ‪ .‬ބަލިމީހާއަށް ފަސޭހަ ގޮތަކަށް އިނުން ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪ .‬ދެފައި ވަށްކޮށްގެން‬
‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ފަހެ‬ ‫ރަނގަޅެވެ‪.‬‬ ‫އިނުން‬ ‫އެގޮތަށް‬ ‫އިނދެވޭނަމަ‪،‬‬
‫ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫އިންނަވަނިކޮށް‬ ‫ނަމާދުކުރައްވަން‬ ‫ވަށްކުރައްވައިގެން‬ ‫ދެފައިންޕުޅު‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﺇﻻﹼ ﻣﺴﻠﻤﺎﹰ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ ﻭﺻﺤ‪‬ﺢ ﺃﺑﻮ ﺣﺎﰎ ﻭﻗﻔﻪ‪.‬‬
‫‪294‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އިނުމާއި‪،‬‬ ‫ގޮތަށް‬ ‫އިންނަ‬ ‫އިފްތިރާޝަށް‬ ‫)‪(1‬‬

‫ދެކެވަޑައިގެންނެވީމެވެ‪".‬‬ ‫ތިމަންކަމަނާ‬
‫ތަވައްރުކަށް އިންނަ ގޮތަށް އިނުންވެސް ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫ަޚ ުއފު ަނމާ ުދ‬

‫ޚައުފުގެ ނަމާދަކީ ހަނގުރާމައިގެ ވަގުތުގައި އަދާކުރެވޭ ފަރުޟު ފަސް‬
‫ނަމާދެވެ‪ .‬ފަހެ އެވަގުތުގައި އެނަމާދުތައް އަދާކުރެވެނީ އަމާންކަމުގެ ވަގުތުތަކުގައި‬
‫އަދާކުރާ ގޮތާ ތަފާތު ގޮތަކަށެވެ‪ .‬އަދި އެގޮތަށް ފަރުޟު ނަމާދުތައް އަދާކުރުން‬
‫މަޝްހޫރުވެފައިވަނީ ހަނގުރާމައިގެ ވަގުތުގައެވެ‪ .‬އެހެނެއްކަމަކު ބިރުވެރިކަން ފެތުރިގެންވާ‬
‫ޢިލްމުވެރިން‬ ‫ކަމަށް‬ ‫ހުއްދަވެގެންވާ‬ ‫ނަމާދުކުރުން‬ ‫އެގޮތަށް‬ ‫ވަގުތެއްގައި‬ ‫ކޮންމެ‬
‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް އަލިފާނުގެ ހާދިސާއެއްގައި އަނދައިގެން ހިނގައިދާނެ‬
‫ކަމުގެ ބިރަށް އެގޮތަށް ނަމާދުކުރުމެވެ‪ .‬ފަހެ ޚައުފު ނަމާދު ކުރާނީ ޤަޞްރުކޮށެވެ‪ .‬އެއީ‬
‫މަޣުރިބު ނަމާދު ފިޔަވައެވެ‪ .‬އެބަހީ މަޣުރިބު ނަމާދު ފިޔަވައި ކޮންމެ ނަމާދެއްގައި ކުރާނީ‬
‫ދެރަކުޢަތެވެ‪ .‬އެއީ ރަށުން ބޭރުނުވި ކަމުގައިވިޔަސް މެއެވެ‪ .‬ފަހެ ޚައުފު ނަމާދު‬
‫އެއީ‬ ‫ވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫އިއްތިފާޤުވެ‬ ‫ޢިލްމުވެރިން‬ ‫ކަމަށް‬ ‫ޝަރުޢުކުރެވިގެންވާ‬
‫އަންނަނިވި އާޔަތަށް ބިނާކޮށެވެ‪ .‬މާތްﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪# " ! [ .‬‬
‫‪/.-,+*) ('&%$‬‬
‫‪:987 6543210‬‬
‫;< = > ? @ ‪G F E D C B A‬‬
‫‪W V U T S R Q P O N M L K J IH‬‬
‫‪) Z b a ` _ ^ ] \[ Z YX‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ‪ (١٠٢ :‬މާނައީ‪:‬‬
‫ހުންނަވައިފިނަމަ‪،‬‬ ‫ތެރޭގައި‬ ‫އެބައިމީހުންގެ‬ ‫ކަލޭގެފާނު‬ ‫ވަގުތު(‬ ‫")ހަނގުރާމައިގެ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﺧﺰﳝﺔ ﻭﺍﺑﻦ ﺣﺒﺎﹼﻥ ﻭﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﻋﻠﻰ ﺷﺮﻁ ﺍﻟﺸﻴﺨﲔ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪295‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ތެރެއިން‬ ‫އެބައިމީހުންގެ‬ ‫ދެންފަހެ‬ ‫ޤާއިމުކުރައްވާށެވެ‪.‬‬ ‫ނަމާދު‬ ‫އެބައިމީހުންނާގެން‬

‫އެއްޖަމާޢަތުގެ މީހުން ކަލޭގެފާނާ އެކު‪ ،‬ނަމާދަށް ތެދުވާށެވެ‪ .‬އަދި އެބައިމީހުން‬
‫)ނަމާދުގައިވެސް( ހަތިޔާރު އަޅައިގެން ތިބޭހުށިކަމެވެ‪ .‬ފަހެ އެބައިމީހުން ސަޖިދަކުރުމަށް‬
‫ފަހަތަށް‬ ‫މީސްތަކުންގެ‬ ‫ފަހު(‬ ‫ފުރިހަމަކުރުމަށް‬ ‫ރަކުޢަތް‬ ‫ފުރަތަމަ‬ ‫)އެބަހީ‬ ‫ފަހު‬
‫ފޯރިމެރުމަށްޓަކައި ދާހުށިކަމެވެ‪ .‬ދެން ނަމާދުނުކޮށް ތިބި އަނެއް ޖަމާޢަތުގެ މީހުން‬
‫އައިސް ކަލޭގެފާނާ އެކު )ދެވަނަ ރަކުޢަތުގައި ބައިވެރިވެ( ނަމާދުކުރާހުށިކަމެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ތިބޭހުށިކަމެވެ‪.‬‬ ‫ހިފައިގެން‬ ‫ރައްކާތެރިކަމުގައި‬ ‫އަޅައި‬ ‫ހަތިޔާރު‬ ‫އެބައިމީހުންވެސް‬
‫ތިޔަބައިމީހުން ހަތިޔާރާއި ހަނގުރާމައިގެ ތަކެތިން ޣާފިލުވާނެ ނަމައޭ ހިތައި‪) ،‬އެކަމަށް(‬
‫ކާފިރުވި މީހުން އެދުނެވެ‪ .‬އޭރުން އެއްފަހަރާ ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ލެނބިގަތުމަކުން‬
‫އެބައިމީހުންނަށް ލެނބިގަނެވޭނެއެވެ‪) .‬އެބަހީ ޙަމަލާދެވޭނެއެވެ‪ (.‬އަދި ވާރޭވެހުމުގެ‬
‫ސަބަބުން ތިޔަބައިމީހުންނަށް )ހަތިޔާރު އުފުލުމަށް( އުނދަގޫ ވެއްޖެނަމަ‪ ،‬ނުވަތަ‬
‫ބެހެއްޓުމަކުން‬ ‫ހަތިޔާރު‬ ‫ކަމުގައިވާނަމަ‪،‬‬ ‫ބަޔަކު‬ ‫އުޅޭ‬ ‫ބަލިވެ‬ ‫ތިޔަބައިމީހުން‬
‫ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެއްވެސް ކުށެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި )އެހެންނަމަވެސް( ތިޔަބައިމީހުން‬
‫ރައްކާތެރިކަމުގައި ހިފާށެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ކާފިރުންނަށް ނިކަމެތިކުރަނިވި ޢަޛާބު މާތްﷲ‬
‫ތައްޔާރުކުރެއްވިއެވެ‪".‬‬
‫ދެންފަހެ ޚައުފު ނަމާދުކުރާ ގޮތުގެ ވާހަކަ ދަންނައެވެ‪ .‬ޞައްޙަ ޙަދީޘުން‬
‫ސާބިތުވާ ފަސް ގޮތެއް ބަޔާންކުރަމެވެ‪ .‬އެއިން ކޮންމެ ގޮތަކަށް ކުރިޔަސް ފުދޭނެއެވެ‪.‬‬
‫‪ -1‬ދުޝްމިނުން ޤިބުލަފަރާތް ނޫންފަރާތެއްގައި ވާނަމަ‪" ،‬ފަހެ އިމާމު މީހާއާ‬
‫އެކު މުސްލިމުންގެ ލަޝްކަރުން އެއްޖަމާޢަތުގެ މީހުން އެއްރަކުޢަތްކުރާނީއެވެ‪ .‬ދެން‬
‫އިމާމު މީހާ ދެވަނަ ރަކުޢަތަށް ތެދުވެ މަޑުކޮށްގެން ހުންނާނީއެވެ‪ .‬ދެން އެބައިމީހުން‬
‫އަނެއް ރަކުޢަތް އަމިއްލައަށް ކޮށްފައި ދުޝްމިނުންނާ ކުރިމަތިލުމަށް ދާނީއެވެ‪ .‬ދެން‬
‫ރަކުޢަތުގައި‬ ‫ދެވަނަ‬ ‫އެކު‬ ‫މީހާއާ‬ ‫އިމާމު‬ ‫އައިސް‬ ‫މީހުން‬ ‫ޖަމާޢަތުގެ‬ ‫ދެވަނަ‬
‫ބައިވެރިވާނީއެވެ‪ .‬ދެން އިމާމު މީހާ އެރަކުޢަތްކޮށްފައި އައްތަޙިއްޔާތުގައި މަޑުކޮށްގެން‬
‫އިންނާނީއެވެ‪ .‬އެއީ އެބައިމީހުން ދެވަނަ ރަކުޢަތް އަމިއްލައަށް ކޮށްފުމަށް ދާންދެނެވެ‪.‬‬
‫ދެން އެބައިމީހުން އައްތަޙިއްޔާތަށް އިށީނުމުން އިމާމު މީހާ ސަލާމްދޭނީ އެބައިމީހުންނާ‬

‫‪296‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އެކުއެވެ‪ ".‬ފަހެ މިގޮތް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ކިބައިން މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ސަހުލު ބުނު‬
‫)‪(1‬‬
‫އަބީ ޚައިޘަމާ ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫‪" -2‬އިމާމު މީހާ ކޮންމެ ޖަމާޢަތަކާގެން ދެރަކުޢަތްކުރުމެވެ‪ .‬ފަހެ ފުރަތަމަ‬
‫ޖަމާޢަތާގެން އިމާމު މީހާ ދެރަކުޢަތްކޮށްފައި ސަލާމްދޭނީއެވެ‪ .‬އަދި އެއީ އިމާމު މީހާގެ‬
‫ފަރުޟު ނަމާދުގެ ދެރަކުޢަތެވެ‪ .‬ދެން އެބައިމީހުން ދުޝްމިނުންނާ ކުރިމަތިލުމަށްޓަކައި‬
‫ދިއުމުން އަނެއް ޖަމާޢަތުގެ މީހުން އަންނާނީއެވެ‪ .‬ދެން އެބަމީހުންނާގެން އިމާމު މީހާ‬
‫އަލުން ދެރަކުޢަތްކޮށް ސަލާމްދޭނީއެވެ‪ .‬ފަހެ އެދެރަކުޢަތަކީ އިމާމު މީހާއަށް ސުންނަތް‬
‫ކޮންމެ‬ ‫އޭރުން‬ ‫ދެރަކުޢަތެވެ‪.‬‬ ‫ފަރުޟު‬ ‫އެބައިމީހުންނަށް‬ ‫އަދި‬ ‫ދެރަކުޢަތެވެ‪.‬‬
‫ޖަމާޢަތަކަށްވެސް އިމާމު މީހާއާ އެކު ދެރަކުޢަތް ފުރިހަމައަށް އަދާކުރެވުނީއެވެ‪ ".‬ފަހެ‬
‫ކުރިންވެސް ބަޔާންވެދިޔަ ފަދައިން ސުންނަތް ނަމާދުކުރާ މީހާގެ ފަހަތުގައި ފަރުޟު‬
‫ނަމާދުކުރާ މީހާއަށް އިޤުތިދާވުން ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪ .‬ފަހެ މިގޮތް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ކިބައިން‬
‫)‪(2‬‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫބަކުރާ ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫‪ -3‬ދުޝްމިނުން ޤިބުލަ ފަރާތުގައިވާނަމަ‪" ،‬އިމާމު މީހާ ދެޖަމާޢަތާގެން‬
‫ނަމާދުކުރާނީއެވެ‪ .‬ފަހެ ދެޖަމާޢަތުގެ މީހުން އިމާމު މީހާގެ ފަހަތުގައި ސަފު ހަދައި އިމާމު‬
‫މީހާއާ އިޤުތިދާވެ ނަމާދުކުރާނީއެވެ‪ .‬އެއީ އިމާމު މީހާ ސަޖިދައަށްގޮސްފުމަށް ދާންދެނެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ އިމާމު މީހާ ސަޖިދައަށް ދިއުމުން ފަހަތުގައިވާ ޖަމާޢަތުގެ މީހުން ސަޖިދައަށް‬
‫ނުގޮސް މަޑުކޮށްގެން ތިބޭނީއެވެ‪) .‬އެއީ ދުޝްމިނުންނަށް ފާރަލައިގެންނެވެ‪ (.‬ދެން އިމާމު‬
‫މީހާއާއި ކުރީގައިވާ ޖަމާޢަތުގެ މީހުން ސަޖިދަ ފުރިހަމަކުރުމުން ދެން މިބައިމީހުން‬
‫ސަޖިދަ ފުރިހަމަކުރާނީއެވެ‪ .‬ދެން ދެވަނަ ރަކުޢަތަށް އިމާމު މީހާ ތެދުވުމުން ކުރީގައިވާ‬
‫ޖަމާޢަތުގެ މީހުން ފަހަތަށް އަންނާނީއެވެ‪ .‬އަދި ފަހަތުގައިވާ ޖަމާޢަތުގެ މީހުން ކުރިއަށް‬
‫)އިމާމުމީހާއާ ކައިރިއަށް( އަންނާނީއެވެ‪ .‬ދެން ފުރަތަމަ ރަކުޢަތްކުރި ފަދައިން ދެވަނަ‬
‫ރަކުޢަތްވެސް ކުރާނީއެވެ‪ .‬އެއީ އިމާމު މީހާ ސަޖިދައަށްގޮސްފުމަށް ދާންދެނެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫އިމާމު މީހާ ސަޖިދައަށް ދިއުމުން މިހާރު ފަހަތުގައިވާ ޖަމާޢަތުގެ މީހުން )އެބަހީ ފުރަތަމަ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﺇﻻﹼ ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪297‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ރަކުޢަތުގައި ކުރީގައި ތިބި މީހުން( ސަޖިދައަށް ނުގޮސް މަޑުކޮށްގެން ތިބޭނީއެވެ‪) .‬އެއީ‬

‫ދުޝްމިނުންނަށް ފާރަލައިގެންނެވެ‪ (.‬ދެން އިމާމު މީހާއާއި މިހާރު އިމާމު މީހާއާ‬
‫ކައިރިއަށް ތިބިމީހުން ސަޖިދަ ފުރިހަމަކުރުމުން ދެން ފަހަތުގައި ތިބިމީހުން ސަޖިދަ‬
‫ފުރިހަމަކުރާނީއެވެ‪ .‬ދެން އެންމެން އެއްކޮށް ސަލާމްދޭނީއެވެ‪ ".‬ފަހެ މިގޮތް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫)‪(1‬‬
‫ކިބައިން މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޖާބިރުގެފާނު ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫‪" -4‬އިމާމު މީހާއާ އެކު އެއްޖަމާޢަތުގެ މީހުން އެއް ރަކުޢަތްކުރާނީއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އަނެއް ޖަމާޢަތުގެ މީހުން ތިބޭނީ ދުޝްމިނުންނާ ކުރިމަތިލައިގެންނެވެ‪ .‬ދެން އިމާމު‬
‫މީހާއާ އެކު ފުރަތަމަ ރަކުޢަތްކުރި ޖަމާޢަތުގެ މީހުން ދުޝްމިނުންނާ ކުރިމަތިލުމަށްޓަކައި‬
‫ދާނީއެވެ‪ .‬ދެން އަނެއް ޖަމާޢަތުގެ މީހުން އައިސް އަމިއްލައަށް އެއް ރަކުޢަތްކުރާނީއެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ އެބައިމީހުން ފުރަތަމަ ރަކުޢަތްކުރަންދެން އިމާމު މީހާ ހުންނާނީ ދެވަނަ ރަކުޢަތަށް‬
‫ތެދުވި ގޮތަށް ކޮޅަށެވެ‪ .‬ދެން އެބައިމީހުން ދެވަނަ ރަކުޢަތަށް ތެދުވުމުން އިމާމު މީހާ‬
‫އެބައިމީހުންނާގެން ދެވަނަ ރަކުޢަތްކުރާނީއެވެ‪ .‬ދެން އިމާމު މީހާއާ އެކު މިބައިމީހުން‬
‫އައްތަޙިއްޔާތަށް އިށީނދެ ތިބޭނީއެވެ‪ .‬އެއީ އިމާމު މީހާއާ އެކު ފުރަތަމަ ރަކުޢަތްކުރި‬
‫މީހުން އައިސްފުމަށް ދާންދެނެވެ‪ .‬ދެން އެބައިމީހުން އައިސް އެބައިމީހުންގެ ދެވަނަ‬
‫ރަކުޢަތް އަމިއްލައަށް ފުރިހަމަކުރާނީއެވެ‪ .‬ދެން އައްތަޙިއްޔާތަށް އިށީނުމުން އިމާމު މީހާ‬
‫ދެޖަމާޢަތު މީހުންނާގެން ސަލާމްދޭނީއެވެ‪ ".‬ފަހެ މިގޮތް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ކިބައިން މާތްﷲ‬
‫)‪(2‬‬
‫ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާ ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫‪ -5‬ދެޖަމާޢަތުން ކުރެ ކޮންމެ ޖަމާޢަތެއްގެ މީހުން އިމާމު މީހާއާ އެކު އެއް‬
‫ރަކުޢަތްކުރުން‪ .‬އޭރުން އިމާމު މީހާއަށް ވާނީ ދެރަކުޢަތެވެ‪ .‬އަދި ދެޖަމާޢަތުގެ މީހުންނަށް‬
‫ދުޝްމިނުންނާ‬ ‫ދާނީ‬ ‫މީހުން‬ ‫ޖަމާޢަތުގެ‬ ‫އެއް‬ ‫އެބަހީ‬ ‫ރަކުޢަތެވެ‪.‬‬ ‫އެއް‬ ‫ވާނީ‬
‫އެއް‬ ‫މީހާ‬ ‫އިމާމު‬ ‫މީހުންނާގެން‬ ‫ޖަމާޢަތުގެ‬ ‫އަނެއް‬ ‫އަދި‬ ‫ކުރިމަތިލުމަށެވެ‪.‬‬
‫ރަކުޢަތްކުރާނީއެވެ‪ .‬ދެން މިބައިމީހުން ސަލާމްދޭނީއެވެ‪ .‬އަދި އިމާމު މީހާ ތެދުވާނީ‬
‫ދެވަނަ ރަކުޢަތަށެވެ‪ .‬ދެން އަނެއް ޖަމާޢަތުގެ މީހުން އައިސް އިމާމު މީހާއާ އެކު އިމާމު‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪298‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މީހާގެ ދެވަނަ ރަކުޢަތުގައި އިޤުތިދާވާނީއެވެ‪ .‬އަދި އިމާމު މީހާއާ އެކު ސަލާމްދޭނީއެވެ‪.‬‬

‫ފަހެ މިގޮތް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ކިބައިން މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢައްބާސް‬
‫އަދި އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ތިޔަބައިމީހުންގެ ނަބިއްޔާގެ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫މައްޗަށް މާތްﷲ ނަމާދު ފަރުޟުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އެއީ ރަށުގައި ޤާއިމުވެ ހުންނަވާ އިރު‬
‫ހަތަރު ރަކުޢަތެވެ‪ .‬އަދި ދަތުރުފުޅެއްގެ މަތީގައި ހުންނަވާ އިރު ދެރަކުޢަތެވެ‪ .‬އަދި‬
‫)‪(2‬‬
‫ހަނގުރާމައެއްގައި އުޅުއްވާނަމަ އެއްރަކުޢަތެވެ‪".‬‬
‫ނ ޮގތް‪ :‬ފަހެ ބަޔާންވެ‬ ‫ބ ަނމާ ުދ ކު ާ‬
‫ރ ެ‬ ‫ރ ަމއި ެގ ަވގު ުތ ަގ ިއ ަމ ުޣރި ު‬
‫ަހނގު ާ‬
‫އެދިޔައީ ހަނގުރާމައިގެ ވަގުތުގައި މަޣުރިބު ނަމާދު ފިޔަވައި އެހެން ނަމާދުތައް ކުރާނެ‬
‫ގޮތެވެ‪ .‬އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން މަޣުރިބު ނަމާދަކީ ޤަޞްރުކުރެވޭ ނަމާދެއް ނޫނެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫ޚައުފު ނަމާދާ ބެހޭގޮތުން އައިސްފައިވާ ރިވާޔަތްތަކުގެ ތެރޭގައި މަޣުރިބު ނަމާދުކުރާނެ‬
‫ގޮތާ ބެހޭގޮތުން އެއްވެސް ޙަދީޘެއް ވާރިދުވެގެން އައިސްފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬
‫ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައިވަނީ އެނަމާދުކުރާނެ ގޮތާމެދު ޚިލާފު އުފެދިފައެވެ‪ .‬އިމާމު‬
‫އަބޫޙަނީފާއާއި އިމާމުމާލިކުގެ އަރިހުގައި އިމާމުމީހާ ފުރަތަމަ ޖަމާޢަތުގެ މީހުންނާގެން‬
‫ކުރާނީ ދެރަކުޢަތެވެ‪ .‬އަދި ދެވަނަޖަމާޢަތުގެ މީހުންނާގެން ކުރާނީ އެއްރަކުޢަތެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އިމާމު ޝާފިޢީއާއި އިމާމު އަޙުމަދުގެ އަރިހުގައި އިމާމުމީހާ ފުރަތަމަ ޖަމާޢަތުގެ‬
‫މީހުންނާގެން އެއް ރަކުއަތްކުރުމާއި ދެވަނަޖަމާޢަތުގެ މީހުންނާގެން ދެރަކުޢަތްކުރުން‬
‫ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ހަނގުރާމަ‬ ‫ފަހެ‬ ‫ދ ަވގުތު ަނމާ ުދކު ާ‬
‫ރ ެނ ޮގތް‪:‬‬ ‫ނ ާ‬
‫ރ ަމ ަގ ަދ ެވގެ ް‬
‫ަހނގު ާ‬
‫މާތްﷲ‬ ‫ނަމާދުކުރާނީއެވެ‪.‬‬ ‫ގޮތަކަށް‬ ‫ކުޅަދާނަވާ‬ ‫އެމީހަކަށް‬ ‫ވަގުތު‬ ‫ގަދަވެގެންދާ‬
‫ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) Z /. - , + *[ .‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪ (٢٣٩ :‬މާނައީ‪" :‬ފަހެ‬
‫ތިޔަބައިމީހުން ބިރުގެންފިނަމަ )ނަމާދުކުރާނީ( ހިނގަމުންނެވެ‪ .‬ނުވަތަ ސަވާރުވެގެންވާ‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޢުމަރުގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢަބްދުﷲ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬ ‫ޙާލުއެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﺣﺒﺎﹼﻥ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬
‫‪299‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނަމާދު‬ ‫ޚައުފު‬ ‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫ސިފަކުރައްވަމުން ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ފަހެ ބިރުވެރިކަން ގަދަވާ ހިނދު ހިނގަމުންނާއި‪،‬‬
‫ޤިބުލައަށް‬ ‫ކުރިމަތިލައިގެންނާއި‪،‬‬ ‫ޤިބުލައަށް‬ ‫ސަވާރުވެގެންނާއި‪،‬‬ ‫ހުއްޓިތިބެގެންނާއި‪،‬‬
‫ގޮތަކަށް‬ ‫ކުޅަދާނަވާ‬ ‫އެމީހަކަށް‬ ‫)އެބަހީ‬ ‫ނަމާދުކުރާށެވެ‪.‬‬ ‫ނުލައި‬ ‫ކުރިމަތި‬
‫)‪(1‬‬
‫ނަމާދުކުރާށެވެ‪"(.‬‬
‫ﻓﺎﺋﺪﺓ‪ :‬ނަމާދަކީ ހަނގުރާމަ ފަދަ ނުރައްކާތެރި ވަގުތުތަކުގައިވެސް މާފުވެގެން‬
‫ނުވާ އަޅުކަމެއްކަން ތިބާއަށް ބަޔާންވެއްޖެއެވެ‪ .‬ދެންފަހެ އަމާންކަމުގެ ވަގުތުގައި ނަމާދު‬
‫އަޅައިފި މީހާގެ ޙާލަކީ ފަހެ ކޮބައިހެއްޔެވެ؟‬

‫ަދތު ުރ ެވރި ާޔގެ ަނމާ ުދ‬

‫އެބަހީ ދަތުރުވެރިޔާ އޭނާގެ ދަތުރުގައި ފަރުޟު ފަސް ނަމާދުކުރާނެ ގޮތެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ ދަތުރުކުރުމަކީ އޭގައި ނުހަނު ގިނަ އުނދަގޫތައް އެކުލެވިގެންވާ ކަމެކެވެ‪.‬‬
‫އަޅުކަންތަކުގައި‬ ‫ވަރަށްގިނަ‬ ‫ދަތުރުވެރިޔާއަށް‬ ‫އިސްލާމްދީންވަނީ‬ ‫އެހެންކަމުން‬
‫ރިޢާޔަތްކޮށްފައެވެ‪ .‬ފަހެ ދަތުރުވެރިޔާގެ ނަމާދަށް އިސްލާމްދީނުގައި ވަނީ ޙުކުމްތަކެއް‬
‫ކަނޑައަޅުއްވާފައެވެ‪ .‬އެޙުކުމްތައް ތިރީގައި ބަޔާންކުރަމެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬އެބަހީ މެންދުރު ނަމާދާއި‪،‬‬ ‫‪ަ -1‬ހ ަތ ުރ ަރކު ަޢތް ަނމާ ުދ ަޤ ް‬
‫ޞ ުރކު ުރ ް‬
‫މާތްﷲ‬ ‫ކުރުކޮށްލުމެވެ‪.‬‬ ‫ދެރަކުޢަތަށް‬ ‫ނަމާދު‬ ‫ޢިޝާ‬ ‫ނަމާދާއި‪،‬‬ ‫ޢަޞުރު‬

‫ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪Ú Ù Ø × Ö Õ Ô Ó Ò Ñ Ð Ï [ .‬‬
‫‪) Z ß Þ Ý Ü Û‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ‪ (١٠١ :‬މާނައީ‪" :‬އަދި ތިޔަބައިމީހުން ބިންމަތީގައި‬
‫ކަމަށް‬ ‫ދީފާނެ‬ ‫ގެއްލުމެއް‬ ‫ތިޔަބައިމީހުންނަށް‬ ‫ކާފިރުން‬ ‫ހިނދު‬ ‫ދަތުރުފަތުރުކުރާ‬
‫ތިޔަބައިމީހުން ބިރުގެންފިނަމަ ތިޔަބައިމީހުން ނަމާދު ޤަޞްރުކުރުމަކުން ތިޔަބައިމީހުންގެ‬
‫މައްޗަށް އެއްވެސް ކުށެއް ނެތެވެ‪ ".‬ފަހެ މިއާޔަތުގައި ނަމާދު ޤަޞްރުކުރުމަށް ކާފިރުންގެ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪300‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ކިބައިން ބިރުގަތުން ޤައިދުކުރައްވާފައި ވީނަމަވެސް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ޙަދީޘުން އެޙުކުމްވަނީ‬

‫ނަމާދު‬ ‫ނެތަސް ދަތުރުގައި‬ ‫ބިރު‬ ‫އެއްވެސް ފަރާތެއްގެ‬ ‫އެބަހީ‬ ‫އުފުއްލެވިފައެވެ‪.‬‬
‫ޤަޞްރުކުރުން ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޔަޢުލާ ބުނު އުމައްޔާގެ‬
‫ޢުމަރުގެފާނަށް‬ ‫އަހުރެން‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬
‫ދަންނަވައިފީމެވެ‪ .‬މީސްތަކުން )މިހާރު( ނަމާދު ޤަޞްރުކޮށް އުޅޭ ސަބަބު އަހުރެންނަށް‬

‫ބުނެދެއްވަބައްލަވާށެވެ‪ .‬އަދި ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވަނީ މިފަދައިންނެވެ‪Ü Û Ú [ .‬‬

‫‪) Zß Þ Ý‬ކާފިރުން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ގެއްލުމެއް ދީފާނެ ކަމަށް ތިޔަބައިމީހުން‬
‫މިހާރު‬ ‫)އެބަހީ‬ ‫ހިނގައްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫އެދުވަސް‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫ފަހެ‬ ‫ބިރުގެންފިނަމަ(‬
‫ދަތުރުފަތުރުގައި ކާފިރުންގެ ފަރާތުން އެއްވެސް ބިރެއް ނުވެއެވެ‪ (.‬ފަހެ ޢުމަރުގެފާނު‬
‫ދެންނެވިއެވެ‪ .‬ތިބާ ތިޔަ އަޖައިބުވީ ކަންތަކާ މެދު އަހުރެންވެސް އަޖައިބުވީމެވެ‪ .‬ދެން‬
‫އަހުރެން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އަށް އެވާހަކަ ދެންނެވުމުން އެކަލޭގެފާނު ﺣﺪﻳﺚ ކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫ﺻﺪ‪‬ﻗﹶﺘ‪‬ﻪ‪" "‬އެއީ ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ﷲ‬
‫ﺻﺪ‪‬ﻗﹶﺔﹲ ‪‬ﺗﺼ‪‬ﺪ‪‬ﻕ‪ ‬ﺍﷲُ ﺑﹺﻬ‪‬ﺎ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻓﹶﺎﻗﹾﺒ‪‬ﻠﹸﻮﺍ ‪‬‬
‫" ‪‬‬
‫ތިޔަބައިމީހުން‬ ‫ޞަދަޤާތް‬ ‫އެއިލާހުގެ‬ ‫ފަހެ‬ ‫ޞަދަޤާތެކެވެ‪.‬‬ ‫ކުރައްވާފައިވާ‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ހަތަރު ރަކުޢަތް‬ ‫ﻋﻼﹼﻣﺔ ﺍﺑﻦ ﺍﻟﻘﻴ‪‬ﻢ ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪-‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫ޤަބޫލުކުރާށެވެ‪".‬‬
‫ނަމާދުތައް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޤަޞްރުކުރައްވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނު ދަތުރުފުޅަށް‬
‫ނިކުމެވަޑައިގަތީއް ސުރެ މަދީނާއަށް އެނބުރި ވަޑައިގެންފުމަށް ދާންދެން އެނަމާދުތައް‬
‫އެކަލޭގެފާނު ދެރަކުޢަތުން ކުރައްވައެވެ‪ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނު ދަތުރުފުޅެއްގައި އެނަމާދުތައް‬
‫ފުރިހަމައަށް )އެބަހީ ހަތަރު ރަކުޢަތް( ކުރެއްވިކަން ސާބިތުވެގެން ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އެއްވެސް އިމާމަކު އެކަމާ ޚިލާފުވެ ވަޑައިގެންފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އަދިކިއެއްތަ! އެބޭކަލުން‬
‫ޚިލާފުވެ ވަޑައިގެންފައިވަނީ ޤަޞްރުކުރުމުގެ ޙުކުމާ މެދުއެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ އެބޭކަލުންނަށް‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ޢަމްރު ބުނު ޢާޞާއި‪ ،‬ޢަލީ ބުނު އަބީ ޠާލިބާއި‪ ،‬ޢަބްދުﷲ ބުނު‬
‫މަސްޢޫދާއި‪ ،‬ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢައްބާހާއި‪ ،‬ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢުމަރާއި‪ ،‬ޖާބިރު ބުނު‬
‫ކަމަށް‬ ‫ވާޖިބުވެގެންވާ‬ ‫ޤަޞްރުކުރުން‬ ‫ނަމާދު‬ ‫ދަތުރުގައި‬ ‫މިބޭބޭކަލުން‬ ‫ޢަބްދުﷲއާ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﺇﻻﹼ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬

‫‪301‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އެފަދައިން‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬އަދި އިމާމުންގެ ތެރެއިން އަބޫ ޙަނީފާ ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪-‬‬

‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬އަދި އިމާމު މާލިކު ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪ -‬ވިދާޅުވެފައިވަނީ ދަތުރުގައި ނަމާދު‬
‫ޤަޞްރުކުރުމަކީ ގަދަވެގެންވާ ސުންނަތެއް ކަމަށެވެ‪ .‬އަދި ދަތުރުވެރިޔާ ޤާއިމުވެ ހުންނަ‬
‫މީހާއާ އިޤުތިދާވެ ނަމާދުކުރުން މަކުރޫހަވެގެންވާ ކަމަށާއި‪ ،‬ދަތުރުވެރިންގެ ޖަމާޢަތެއް‬
‫ނުލިބިއްޖެނަމަ އޭނާ އެކަހެރިކޮށް ނަމާދުކުރުމަށް އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އިމާމު އަޙުމަދު ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪ -‬ގެ އަރިހުގައި ޤަޞްރުކުރުން ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ފުރިހަމަކޮށް ކުރުމަށް ވުރެ އެގޮތް މޮޅުއިތުރުވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި އިމާމު ޝާފިޢީ ‪-‬ﺭﲪﻪ‬
‫ﺍﷲ‪ -‬ގެ އަރިހުގައިވެސް ހަމަ އެފަދައެވެ‪ .‬އެކަމަކު ޝަރުޠަކީ ޤަޞްރުގެ މަސާފަތަށް އޭނާ‬
‫އޭނާއަށް‬ ‫ހިސާބަށް‬ ‫ހުއްދަވެގެންވާ‬ ‫ޤަޞްރުކުރުން‬ ‫)އެބަހީ‬ ‫ފޯރުމެވެ‪.‬‬
‫ދަންނައެވެ‪ .‬ޤަޞްރުކުރެވޭނީ ހަމައެކަނި ހަތަރު ރަކުޢަތް‬ ‫)‪(1‬‬
‫ދަތުރުކުރެވިފައިވުމެވެ‪"(.‬‬
‫ނަމާދެވެ‪ .‬އެބަހީ މެންދުރު ނަމާދާއި‪ ،‬ޢަޞުރު ނަމާދާއި‪ ،‬ޢިޝާ ނަމާދެވެ‪ .‬ދަތުރު‬
‫މަތީގައި މިނަމާދުތަކުގައި ކުރާނީ ދެރަކުޢަތެވެ‪ .‬އަދި އެއްވެސް ފަރުޟު ނަމާދެއް‬
‫ހަނގުރާމައިގެ ވަގުތުގައި މެނުވީ ދެރަކުއަތަށް ވުރެ ކުރެއް ނުކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬އަދި މަޣުރިބު‬
‫ނަމާދެއް ޤަޞްރެއް ނުކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬ދެން ފަތިސް ނަމާދު ދަންނައެވެ‪ .‬ފަތިސް ނަމާދަކީ‬
‫އެނަމާދުގެ ޒާތުގައި ދެރަކުޢަތް ނަމާދެކެވެ‪.‬‬
‫ތ‪ .‬އެބަހީ ޤަޞްރުކުރުން ހުއްދަކުރާ ދުރުމިނެވެ‪.‬‬ ‫‪ަ -2‬ޤ ް‬
‫ޞ ުރކު ުރމު ެގ ަމ ާ‬
‫ސ ަފ ު‬
‫ބަޔާންވެދިޔަ އާޔަތުން ދަލީލުކުރާ ގޮތުގައި ދަތުރެކޭ ކިޔޭ ކޮންމެ ދަތުރެއްގައި ނަމާދު‬
‫ޤަޞްރުކުރުން ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެއީ ކުރު ދަތުރެއް ކަމުގައިވިޔަސް ނުވަތަ ދިގު‬
‫ދަތުރެއް ކަމުގައިވިޔަސް މެއެވެ‪ .‬އަދި މަސާފަތު ކަނޑައަޅައިފައިވާ އެއްވެސް ދަލީލެއް‬
‫ވާރިދުވެގެން އައިސްފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬ފަހެ ޔަޙުޔާ ބުނު ޔަޒީދު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އަހުރެން‬
‫ނަމާދު ޤަޞްރުކުރުމުގެ ދުރުމިނާ ބެހޭގޮތުން އަނަސްގެފާނާ ސުވާލުކުރީމެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ތިން މޭލުގެ ދިގު ދަތުރުފުޅެއްގައި ނިކުމެވަޑައިގަންނަވާ‬

‫‪" (1‬ﺯﺍﺩ ﺍﳌﻌﺎﺩ ﰲ ﻫﺪﻱ ﺧﲑ ﺍﻟﻌﺒﺎﺩ" ﻻﺑﻦ ﺍﻟﻘﻴ‪‬ﻢ‪.‬‬

‫‪302‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ފަހެ ޙާފިޡު އިބުނު ޙަޖަރު ‪-‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪-‬‬ ‫)‪(1‬‬

‫ހިނދު ނަމާދު ޤަޞްރުކުރައްވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪".‬‬
‫ފަތުޙުލްބާރީގައި ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬މިބާބުގައި ވާރިދުވެގެން އައިސްފައިވާ އެންމެ‬
‫ޞައްޙަ އަދި އެންމެ ޞަރީޙަ ޙަދީޘަކީ މިއެވެ‪ .‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ‬
‫ބުނު ޢުމަރުގެ ކިބައިން އިމާމު އިބުނު އަބީ ޝައިބާ ޞައްޙަ ސަނަދަކާ އެކު‬
‫ވާރިދުވެގެން‬ ‫މަސާފަތަކަށް‬ ‫ކުރު‬ ‫އެންމެ‬ ‫"ޤަޞްރުކުރުމުގެ‬ ‫ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫އައިސްފައިވަނީ އެއްމޭލެވެ‪".‬‬
‫ތަފާތުވެގެން‬ ‫ބަސްފުޅުތައް‬ ‫އަޞްޙާބުބޭކަލުންގެ‬ ‫މިބާބުގައި‬ ‫ދަންނައެވެ‪.‬‬
‫ވެއެވެ‪ .‬އަދި އެއް ބޭކަލެއްގެ ބަސްފުޅު އަނެއް ބޭކަލެއްގެ ބަސްފުޅުގެ މައްޗަށް ޙުއްޖަތެއް‬
‫ކަމުގައި ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި ޤުރުއާނާ ސުންނަތުން މަސާފަތު ކަނޑައެޅިފައި ނުވުމާ އެކު‬
‫ދަތުރަކަށް ދަތުރެކޭ ކިޔުމަށްޓަކައި ރުޖޫޢަވާން ޖެހޭނީ މީސްތަކުންގެ އާދަކާދައަށެވެ‪.‬‬
‫އެބަހީ މީސްތަކުން ދަތުރެއްގެ ގޮތުގައި ހިމަނައިފި ކޮންމެ ދަތުރަކީ ދަތުރެކެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫އެދަތުރުގައި ނަމާދު ޤަޞްރުކުރުން ހުއްދަވާނެއެވެ‪.‬‬
‫ބ‪ .‬ނަމާދު ޤަޞްރުކުރަން ފަށަން‬ ‫ށ ހ ާ‬
‫ިސ ު‬ ‫ނ ެފ ޭ‬ ‫‪ަ -3‬ނމާ ުދ ަޤ ް‬
‫ޞ ުރކު ުރ ް‬
‫ޖެހޭނީ ރަށުން ބޭރުވުމަށް ފަހުގައެވެ‪ .‬އިމާމު އިބުނުލްމުންޛިރު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‬
‫‪ r‬އެއްވެސް ދަތުރުފުޅެއްގައި މަދީނާއިން ނިކުމެވަޑައިގަތުމަށް ފަހުގައި މެނުވީ ނަމާދު‬
‫ޤަޞްކުރެއްވިކަން އަހުރެންނަށް އެނގިފައެއް ނުވެއެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬
‫އަނަސްގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬އަހުރެން މަދީނާގައި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އާ އެކު މެންދުރު‬
‫މެންދުރު ނަމާދުގައި‬ ‫)‪(2‬‬
‫ނަމާދުގައި ހަތަރު ރަކުޢަތްކުރީމެވެ‪ .‬އަދި ޛުލްޙުލައިފާގައި‬
‫)‪(3‬‬
‫ދެރަކުޢަތް ކުރީމެވެ‪".‬‬
‫ތކު؟ ފަހެ ދަތުރުވެރިޔާ‬
‫ނ ަވގު ަ‬
‫ރނީ ޮކ ް‬ ‫‪ަ -4‬ދ ުތ ުރ ެވރި ާޔ ަނމާ ުދ ފުރި ަހ ަމ ައ ް‬
‫ށ ކު ާ‬
‫ރަށެއްގައި މަޑުކޮށްގެން ހުރުމަށް ވަކިމުއްދަތެއް ކަނޑަނާޅައި އޭނާގެ ބޭނުން ފުދޭހައި‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ‪.‬‬

‫‪ (2‬ޛުލްޙުލައިފާއަކީ މަދީނާގެ ދެކުނުން މަދީނާއާ ގާތްގަނޑަކަށް ހަމޭލު ދުރުގައިވާ ވާދީއެކެވެ‪ .‬އަދި އެއީ މަދީނާ‬
‫މީހުންގެ މީޤާތެވެ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪303‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އަވަހަކަށް އެނބުރި ދިއުމަށް ޤަސްތުކުރާނަމަ އޭނާގެ ދަތުރު ނިމެންދެން އޭނާއަށް ނަމާދު‬

‫ޤަޞްރުކުރުން ހުއްދަވެގެންވާ ކަމަށް ޢިލްމުވެރިން އިއްތިފާޤުވެ ވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ދެންފަހެ ރަށެއްގައި މަޑުކޮށްގެން ހުރުމަށް މުއްދަތެއް ކަނޑައަޅައިފިނަމަ‪ ،‬އޭނާއަށް‬
‫ނަމާދު ޤަޞްރުކުރެވޭނެތޯ؟ ނުވަތަ ނުކުރެވޭތޯ؟ މިކަމާ މެދު ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައިވަނީ‬
‫ޚިލާފު އުފެދިފައެވެ‪ .‬އަދި އެމުއްދަތުގެ ޢަދަދާ މެދުގައިވެސްވަނީ ޚިލާފު އުފެދިފައެވެ‪.‬‬
‫ދަންނައެވެ‪ .‬ޤުރުއާނާ ސުންނަތުން މިކަން ބަޔާންކުރާނެ އެއްވެސް ދަލީލެއް އައިސްފައެއް‬
‫ނުވެއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ޢަމަލުފުޅުތައް މިކަމުގައި ތަފާތުވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އަޞްޙާބުބޭކަލުންގެ ޢަމަލުފުޅުތައްވެސް ތަފާތުވެގެންވެއެވެ‪ .‬ﻋﻼﹼﻣﺔ ﺍﺑﻦ ﺍﻟﻘﻴ‪‬ﻢ ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪-‬‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ތަބޫކުގައި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ވިހި ދުވަހު ހުންނެވިއެވެ‪ .‬އަދި އެވިހި ދުވަހުގައި‬
‫އެކަލޭގެފާނު ނަމާދު ޤަޞްރުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި އެއަށް ވުރެ ގިނަވެއްޖެއްޔާ ނަމާދު‬
‫ފުރިހަމަކޮށް ކުރާކަށް އެކަލޭގެފާނު އުއްމަތަކަށް ނާންގަވައެވެ‪ .‬އަދިކިއެއްތަ! އެކަލޭގެފާނު‬
‫އެތާނގައި މަޑުކޮށްގެން ހުންނެވުން އެމުއްދަތާ އިއްތިފާޤުވީއެވެ‪ .‬އަދި ދަތުރުގެ ޙާލަތުގައި‬
‫މިގޮތަށް ޤާއިމުވެ ހުރުން‪ ،‬ދަތުރުގެ ޙުކުމަކުން ނުނެރެއެވެ‪ .‬އެއީ ދަތުރު ކިތަންމެ‬
‫ދިގުވީނަމަވެސް‪ ،‬ނުވަތަ ކުރުވީނަމަވެސް މެއެވެ‪ .‬އެއީ އެތާނގައި އޭނާ ވަޒަންވެރި‬
‫ނުކުރާހައި‬ ‫ޢަޒުމު‬ ‫އޭނާ‬ ‫ޤާއިމުވުމަށް‬ ‫އެތާނގައި‬ ‫އަދި‬ ‫ހިނދަކުއެވެ‪.‬‬ ‫ނުވާހައި‬
‫ހިނދަކުއެވެ‪ .‬އަދި މިމަސްއަލާގައި ކުރީގެ ދަންނަބޭކަލުންނާއި ފަހުގެ ދަންނަބޭކަލުންވަނީ‬
‫މާތްﷲ‬ ‫ޞަޙީޙުލްބުޚާރީގައި‬ ‫ފަހެ‬ ‫ވަޑައިގެންފައެވެ‪.‬‬ ‫އިޚުތިލާފުވެ‬ ‫ބޮޑަށް‬ ‫ވަރަށް‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢައްބާސްގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ބައެއް ދަތުރުފުޅުތަކުގައި )ތަބޫކު ހަނގުރާމައިގެ ދަތުރުފުޅު‬
‫މަޑުކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ދުވަހު‬ ‫ނަވާރަ‬ ‫ދަތުރުފުޅުގައި(‬ ‫ފަތަޙައިގެ‬ ‫މައްކާ‬ ‫ނުވަތަ‬
‫އެދުވަސްތަކުގައި އެކަލޭގެފާނު ނަމާދުކުރެއްވީ ޤަޞްރުކުރައްވައިގެންނެވެ‪ .‬ފަހެ އޭގެ‬
‫ފަހުގައި އަހުރެމެންވެސް ނަވާރަ ދުވަހު މަޑުކުރާނަމަ ޤަޞްރުކުރަމުއެވެ‪ .‬އަދި އެއަށްވުރެ‬
‫ގިނަ ދުވަސްވެއްޖެނަމަ‪ ،‬ނަމާދު ފުރިހަމަކޮށް ކުރަމުއެވެ‪ .‬އަދި މިސްވަރު ބުނު މަޚުރަމާ‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ސަޢުދު ބުނު އަބީ ވައްޤާޞާ އެކު ޝާމުކަރައިގެ ބައެއް ރަށްރަށުގައި‬
‫ސާޅީސް ދުވަސް ވަންދެން އަހުރެމެން ޤާއިމުވެ ތިބީމުއެވެ‪ .‬ސަޢުދު ނަމާދުކުރައްވަނީ‬
‫‪304‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އަދި‬ ‫ފުރިހަމަކޮށެވެ‪.‬‬ ‫ނަމާދުކުރަނީ‬ ‫އަހުރެމެން‬ ‫އަދި‬ ‫ޤަޞްރުކުރައްވައިގެންނެވެ‪.‬‬

‫ނާފިޢުވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އަޒަރުބައިޖާނުގައި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢުމަރު ހަމަސްދުވަހު ޤާއިމުވެ‬
‫ހުންނެވިއެވެ‪ .‬އަދި އެދުވަސްތަކުގައި އެކަލޭގެފާނު ނަމާދު ޤަޞްރުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ޙަފްޞު ބުނު ޢަބްދުﷲ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ޝާމުކަރައިގައި އަނަސް ބުނު މާލިކު ދެއަހަރު‬
‫ޤާއިމުވެ ހުންނެވިއެވެ‪ .‬އެދުވަސްތަކުގައި އެކަލޭގެފާނު ނަމާދު ޤަޞްރުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ޙަސަނުލްބަޞަރީ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ޢަބްދުއްރަޙްމާނު ބުނު ސަމްރާއާ އެކު ކާބުލްގައި ދެއަހަރު‬
‫އަހުރެން ޤާއިމުވެ ހުރީމެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނު ނަމާދު ޤަޞްރުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އެކަމަކު‬
‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫އާ‬ ‫ނަމާދު ޖަމްޢު ނުކުރައްވައެވެ‪ .‬ފަހެ މިއީ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫އަޞްޙާބުބޭކަލުން ދައްކަވާފައިވާ ގޮތެވެ‪) .‬އެބަހީ ނަމާދު ޤަޞްރުކުރުމަށް ވަކިމުއްދަތެއް‬
‫)‪(1‬‬
‫އެބޭކަލުން ކަނޑައަޅުއްވާފައެއް ނުވެއެވެ‪ (.‬އަދި އެންމެ ހެޔޮވެގެންވާ ގޮތަކީ މިއެވެ‪".‬‬
‫ދެން އިމާމުންގެ ބަސްފުޅުތައް ދަންނައެވެ‪ .‬އިމާމު އަބޫޙަނީފާ ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫"ފަނަރަ ދުވަހު ޤާއިމުވެ ހުރުމަށް ނިޔަތްގެންފިނަމަ ނަމާދު ފުރިހަމަކޮށް ކުރާށެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އެއަށް ވުރެ މަދުން ނިޔަތް ގެންފިނަމަ ޤަޞްރުކުރާށެވެ‪ ".‬އަދި އިމާމު މާލިކާއި އިމާމު‬
‫ހުރުމަށް‬ ‫ޤާއިމުވެ‬ ‫ދުވަހު‬ ‫ގިނަ‬ ‫ވުރެ‬ ‫ދުވަހަށް‬ ‫"ހަތަރު‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫ޝާފިޢީ‬
‫ނިޔަތްގެންފިނަމަ ނަމާދު ފުރިހަމަކޮށް ކުރާށެވެ‪ .‬އަދި އެއަށް ވުރެ މަދުން ނިޔަތް‬
‫ގެންފިނަމަ ޤަޞްރުކުރާށެވެ‪ ".‬އަދި އިމާމު އަޙުމަދު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ހަތަރު ދުވަހު‬
‫ޤާއިމުވެ ހުރުމަށް ނިޔަތްގެންފިނަމަ ނަމާދު ފުރިހަމަކޮށް ކުރާށެވެ‪ .‬އަދި އެއަށް ވުރެ‬
‫މަދުން ނިޔަތް ގެންފިނަމަ ޤަޞްރުކުރާށެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬ފަހެ ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން‬
‫ނ ަނތް ަނމާ ުދކު ުރ ް‬ ‫‪ަ -5‬ދތު ުރ ަމތީ ަގއި ު‬
‫ސ ް‬
‫ދެކިވަޑައިގަންނަވާ ގޮތުގައި ނަމާދު ޤަޞްރުކުރާ މީހާއަށް އެބަހީ ދަތުރުވެރިޔާއަށް‬
‫ސުންނަތްތައް‬ ‫ރަވާތިބު‬ ‫އެއީ‬ ‫ނުވެއެވެ‪.‬‬ ‫މަކުރޫހަވެގެން‬ ‫ނަމާދުކުރުން‬ ‫ސުންނަތް‬
‫ކަމުގައިވިޔަސް‪ ،‬އަދި އެނޫން ސުންނަތްތައް ކަމުގައިވިޔަސް މެއެވެ‪ .‬ފަހެ ޞަޙީޙުލް‬
‫ބުޚާރީގައާއި‪ ،‬ޞަޙީޙު މުސްލިމުގައި ވާރިދުވެގެން އައިސްފައިވެއެވެ‪" .‬މައްކާ ފަތަޙަވީ‬

‫‪" (1‬ﺯﺍﺩ ﺍﳌﻌﺎﺩ ﰲ ﻫﺪﻱ ﺧﲑ ﺍﻟﻌﺒﺎﺩ" ﻻﺑﻦ ﺍﻟﻘﻴ‪‬ﻢ‪.‬‬

‫‪305‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އަށް‬ ‫ނާނެއިފުޅުފިއްލަވާ‬ ‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫ގެކޮޅުން‬ ‫ހާނީގެ‬ ‫އުއްމު‬ ‫ދުވަހު‬

‫ރަކުޢަތްކުރެއްވިއެވެ‪ ".‬އަދި އިމާމު ޙަޞަނުލްބަޞަރީ ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ‬
‫އަޞްޙާބުބޭކަލުން ދަތުރުފުޅުގައި ފަރުޟު ނަމާދުގެ ކުރިންނާއި‪ ،‬ފަހުން ސުންނަތް‬
‫ނަމާދުކުރައްވަތެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢުމަރު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫"ދަތުރު މަތީގައި ދަމުނަމާދު ފިޔަވައި ފަރުޟު ނަމާދުގެ ކުރިންނާއި‪ ،‬ފަހުން ސުންނަތް‬
‫ނަމާދުކުރުން ޝަރުޢުކުރެވިގެން ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނަށް ބަޔަކު މީހުން ފަރުޟު‬
‫ނަމާދުގެ ފަހުން ސުނަތް ނަމާދުކުރަނިކޮށް ފެނިވަޑައިގެން ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އަހުރެން‬
‫ސުންނަތް ނަމާދު ކުރަންޏާ ފަރުޟު ނަމާދު ޤަޞްރެއް ނުކުރާނަމެވެ‪ .‬އޭ އަޚާގެ‬
‫ދަރިޔާއެވެ! އަހުރެން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އާ އެކު އުޅުނީމެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު )ދަތުރުފުޅުގައި(‬
‫ދެރަކުޢަތަށް ވުރެ އިތުރެއް ނުކުރައްވައެވެ‪) .‬އެބަހީ ފަރުޟު ނަމާދު ޤަޞްރުކޮށް‬
‫ކުރެއްވުމުގެ އިތުރަށް ސުންނަތް ނަމާދެއް ނުކުރައްވައެވެ‪ (.‬އަދި އަބޫބަކުރާއި‪ ،‬ޢުމަރާއި‪،‬‬
‫އިތުރެއް‬ ‫ވުރެ‬ ‫ދެރަކުޢަތަށް‬ ‫އެބޭކަލުންވެސް‬ ‫އުޅުނީމެވެ‪.‬‬ ‫އެކުވެސް‬ ‫އުޘްމާނާ‬
‫ނުކުރައްވައެވެ‪ .‬ދެން އެކަލޭގެފާނު މިއާޔަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވިއެވެ‪Ä Ã Â Á [ .‬‬
‫‪) Z È Ç Æ Å‬ﺍﻷﺣﺰﺍﺏ‪" (٢١ :‬ހަމަކަށަވަރުން ތިޔަބައިމީހުންނަށްޓަކައި ﷲގެ‬
‫)‪(1‬‬
‫ރަސޫލާގެ ކިބައިގައި ރިވެތި ނަމޫނާވިއެވެ‪".‬‬
‫އިމާމު އިބުނު ޤުދާމާ‪ ،‬ޙަސަނުލްބަޞަރީގެ ބަސްފުޅާއި އަބްދުﷲ ބުނު‬
‫ޢުމަރުގެ ބަސްފުޅު ޖަމްޢުކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ޙަސަނުލްބަޞަރީގެ ބަސްފުޅު‬
‫ދަލީލުކުރަނީ ދަތުރު މަތީގައި ސުންނަތް ނަމާދުކުރުމަކު މައްސަލައެއް ނެތް ކަމަށެވެ‪.‬‬
‫އަދި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢުމަރުގެ ބަސްފުޅު ދަލީލުކުރަނީ ދަތުރު މަތީގައި ސުންނަތް ނަމާދު‬
‫ނުކުރުމަކު މައްސަލައެއް ނެތް ކަމަށެވެ‪.‬‬
‫ދަންނައެވެ‪ .‬ދަމު ނަމާދާއި‪ ،‬ވިތުރިއާއި‪ ،‬ފަތިސް ނަމާދުގެ އިހުސުންނަތް‬
‫ދަތުރު މަތީގައިވެސް ކުރުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪306‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނ‪ .‬ހުކުރު ދުވަހު ދަތުރުކުރުމަކީ ހަމަ‬

‫ަދތު ުރކު ުރ ް‬ ‫‪ު -6‬ހކު ުރ ުދ ަވ ުހ‬
‫ހުއްދަވެގެންވާ ކަމެކެވެ‪ .‬އެކަމަކު އެއީ ހުކުރު ނަމާދު ވަގުތު ޙާޟިރު ނުވާނަމައެވެ‪.‬‬
‫އުމަރުގެފާނު މީހަކު ބުނަނިކޮށް އެއްސެވިއެވެ‪ .‬މިއަދަކީ މީ ހުކުރު ދުވަސް ކަމުގައި‬
‫ނުވާނަމަ‪ ،‬އަހުރެން ދަތުރަށް ނިކުތީމުހެވެ‪ .‬އެހިނދު ޢުމަރުގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ތިބާ‬
‫ދަތުރަށް ނިކުންނާށެވެ‪ .‬ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން ހުކުރު ދުވަސް‪ ،‬މީހަކު ދަތުރުކުރުމަކުން‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫ ޢުބައިދާ ހުކުރު ދުވަހު‬ ‫)‪(1‬‬
‫މަނާއެއް ނުކުރެއެވެ‪".‬‬
‫ދަތުރުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި ހުކުރު ނަމާދަށް އިންތިޒާރެއް ނުކުރައްވައެވެ‪ .‬އަދި އިމާމު‬
‫ޒުހުރީ ހުކުރު ދުވަހުގެ ހެނދުނު ދަތުރުކުރައްވަން އެދިވަޑައިގެންނެވި ހިނދު‪ ،‬މީހަކު‬
‫އެކަލޭގެފާނަށް އެވާހަކަ ދެންނެވުމުން ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ހުކުރު ދުވަހު‬
‫ދަތުރުކުރެއްވިއެވެ‪".‬‬

‫ެދ ަނމާ ުދ ަޖމް ުޢ ުކ ުރ ް‬

‫ނ‬
‫އެބަހީ ދެނަމާދު އެއްކޮށް ކުރުމެވެ‪ .‬މިގޮތުން ޖަމްޢުކުރެވޭނީ ހަތަރު ނަމާދެވެ‪.‬‬
‫އެއީ މެންދުރު ނަމާދާއި‪ ،‬ޢަޞުރު ނަމާދެވެ‪ .‬އަދި މަޣުރިބު ނަމާދާއި‪ ،‬ޢިޝާ ނަމާދެވެ‪.‬‬
‫މެންދުރު ނަމާދާ އެކު‪ ،‬ޢަޞުރު ނަމާދު ފިޔަވައި އެހެން ނަމާދެއް ޖަމްޢު ނުކުރެވޭނެއެވެ‪.‬‬
‫އަދި ޢަޞުރު ނަމާދާ އެކު‪ ،‬މެންދުރު ނަމާދު ފިޔަވައި އެހެން ނަމާދެއް ޖަމްޢު‬
‫ނުކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬ހަމައެފަދައިން މަޣުރިބު ނަމާދާ އެކު‪ ،‬ޢިޝާ ނަމާދު ފިޔަވައި އެހެން‬
‫ނަމާދެއް ޖަމްޢު ނުކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬އަދި ޢިޝާ ނަމާދާ އެކު‪ ،‬މަޣުރިބު ނަމާދު ފިޔަވައި‬
‫އެހެން ނަމާދެއް ޖަމްޢު ނުކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬އަދި ފަތިސް ނަމާދާ އެކު‪ ،‬އެއްވެސް ނަމާދެއް‬
‫ޖަމްޢު ނުކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬ދެންފަހެ ޖަމްޢުކުރުން ދެބަޔަކަށް ބެހިގެންވެއެވެ‪ .‬އެއީ އިސްކޮށް‬
‫ޖަމްޢުކުރުމާއި‪ ،‬ފަސްކޮށް ޖަމްޢުކުރުމެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬އެބަހީ މެންދުރު ނަމާދުގެ ވަގުތުގައި މެންދުރު ނަމާދު‬
‫ށ ަޖމް ުޢކު ުރ ް‬
‫ިސ ޮކ ް‬
‫އ ް‬
‫ކުރުމާ އެކު ޢަޞުރު ނަމާދަށް ޤަމަތްދީފައި ޢަޞުރު ނަމާދުވެސް ކުރުމެވެ‪ .‬އެބަހީ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺸ‪‬ﺎﻓﻌﻲ ﻭﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ‪.‬‬

‫‪307‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މެންދުރު ނަމާދުގެ ވަގުތުގައި މެންދުރު ނަމާދާ އެކު ޢަޞުރު ނަމާދު ޖަމްޢުކުރުމެވެ‪ .‬އަދި‬
‫މަޣުރިބު ނަމާދުގެ ވަގުތުގައި މަޣުރިބު ނަމާދު ކުރުމާ އެކު ޢިޝާ ނަމާދަށް ޤަމަތްދީފައި‬
‫ޢިޝާ ނަމާދުވެސް ކުރުމެވެ‪ .‬އެބަހީ މަޣުރިބު ނަމާދުގެ ވަގުތުގައި މަޣުރިބު ނަމާދާ އެކު‬
‫ޢިޝާ ނަމާދު ޖަމްޢުކުރުމެވެ‪ .‬ފަހެ ދަތުރެއްގެ މަތީގައިވާނަމަ‪ ،‬މިދެނަމާދު ކުރާނީ‬
‫ޤަޞްރުކޮށް އަދި ޖަމްޢުކޮށެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬އެބަހީ ޢަޞުރު ނަމާދުގެ ވަގުތުގައި‪ ،‬ފުރަތަމަ‬
‫ށ ަޖމް ުޢކު ުރ ް‬
‫ސ ޮކ ް‬
‫ަފ ް‬
‫މެންދުރު ނަމާދު ކޮށްފައި‪ ،‬ދެން ޢަޞުރު ނަމާދަށް ޤަމަތްދީފައި‪ ،‬ޢަޞުރު ނަމާދު‬
‫ކުރުމެވެ‪ .‬އަދި ޢިޝާ ނަމާދުގެ ވަގުތުގައި‪ ،‬ފުރަތަމަ މަޣުރިބު ނަމާދުކޮށްފައި‪ ،‬ދެން‬
‫އިސްކޮށް‬ ‫ދަންނައެވެ‪.‬‬ ‫ނަމާދުކުރުމެވެ‪.‬‬ ‫ޢިޝާ‬ ‫ޤަމަތްދީފައި‪،‬‬ ‫ނަމާދަށް‬ ‫ޢިޝާ‬
‫ޖަމްޢުކުރިޔަސް‪ ،‬އަދި ފަސްކޮށް ޖަމްޢުކުރިޔަސް‪ ،‬ނަމާދުތަކުގެ ތަރުތީބުން ނަމާދުތައް‬
‫ކުރުން ވާޖިބުވެގެންވެއެވެ‪ .‬ދެންފަހެ ބަންގިދޭނީ ކޮންމެ ޖަމްޢަކަށް އެއްފަހަރުއެވެ‪ .‬އެބަހީ‬
‫މެންދުރު ނަމާދާއި ޢަޞުރު ނަމާދާ ޖަމްޢުކޮށް ކުރާއިރު‪ ،‬ބަންގިދޭނީ މެންދުރު ނަމާދަށެވެ‪.‬‬
‫ޢަޞުރު ނަމާދަށްވަނީ ހަމައެކަނި ޤަމަތްދިނުމެވެ‪ .‬އަދި މަޣުރިބު ނަމާދާއި‪ ،‬ޢިޝާ‬
‫ނަމާދުވެސް ހަމައެފަދައެވެ‪.‬‬
‫ދެންފަހެ ނަމާދު ޖަމްޢުކުރެވޭ ޙާލަތްތައް ދަންނައެވެ‪ .‬އަންނަނިވި ޙާލަތްތަކުގެ‬
‫ތެރެއިން ޙާލަތެއް ކުރިމަތިވެއްޖެ މީހާއަށް‪ ،‬ބަޔާންވެދިޔަ ފަދައިން މެންދުރު ނަމާދާއި‪،‬‬
‫ޖަމްޢުކުރުން‬ ‫ނަމާދު‬ ‫ޢިޝާ‬ ‫ނަމާދާއި‪،‬‬ ‫މަޣުރިބު‬ ‫ނުވަތަ‬ ‫ނަމާދު‬ ‫ޢަޞުރު‬
‫ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬އެބަހީ ޙައްޖުގެ އަޅުކަމުގައި‬
‫‪ަ -1‬ޢ ަރ ފާތު ަގއާއި މުޒް ަދ ިލފާ ަގއި ަޖމް ުޢކު ުރ ް‬
‫ޙައްޖު މަހުގެ ނުވަވަނަ ދުވަހު ޢަރަފާތުގައި މެންދުރު ނަމާދާއި ޢަޞުރު ނަމާދު އިސްކޮށް‬
‫ޖަމްޢުކުރުމާއި ޙައްޖު މަހުގެ ދިހަވަނަ ވިލޭރޭ މުޒްދަލިފާގައި މަޣުރިބު ނަމާދާއި ޢިޝާ‬
‫ނަމާދު ފަސްކޮށް ޖަމްޢުކުރުމެވެ‪ .‬އަދި މިދެ މަޤާމުގައި މިގޮތަށް ނަމާދުކުރުމަކީ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‬
‫‪ r‬ގެ ސުންނަތެއް ކަމަށް ޢިލްމުވެރިން އިއްތިފާޤުވެ ވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ދަންނައެވެ‪ .‬ޢަރަފާތުގައާއި މުޒްދަލިފާގައި ނަމާދުކުރާނީ ޤަޞްރުކޮށް އަދި ޖަމްޢުކޮށެވެ‪.‬‬

‫‪308‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނ‪ .‬ފަހެ ދަތުރު މަތީގައި އިސްކޮށާއި‪ ،‬ފަސްކޮށް‬

‫‪ަ -2‬ދ ުތ ުރ ަމތީ ަގ ިއ ަޖމް ުޢ ުކ ުރ ް‬
‫ނަމާދު ޖަމްޢުކުރުން ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެއީ ދަތުރުކުރަމުން ދިޔަ ކަމުގައި ވިޔަސް‪،‬‬
‫ނުވަތަ ތަނަކަށް ފައިބައި ހުރި ކަމުގައި ވިޔަސްމެއެވެ‪ .‬ފަހެ މިއީ ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ‬
‫ރައުޔެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި މުޢާޛު ބުނު ޖަބަލުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ތަބޫކު ހަނގުރާމައިގެ ދުވަހު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ދަތުރުފުޅު‬
‫ފެއްޓެވުމުގެ ކުރިން އިރު މެދުން ފިލައިފިނަމަ މެންދުރު ނަމާދާއި ޢަޞުރު ނަމާދު‬
‫އިސްކޮށް ޖަމްޢުކުރައްވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪ .‬އަދި އިރު މެދުން ފިލުމުގެ ކުރިން ދަތުރުފުޅު‬
‫ޖަމްޢުކުރައްވާ‬ ‫ފަސްކޮށް‬ ‫ނަމާދު‬ ‫ޢަޞުރު‬ ‫ނަމާދާއި‬ ‫މެންދުރު‬ ‫ފައްޓަވައިފިނަމަ‬
‫ކަމުގައިވިއެވެ‪ .‬އަދި މަޣުރިބު ނަމާދު ވަގުތުގައިވެސް ކަންތައް ކުރައްވާ ކަމުގައިވީ ހަމަ‬
‫އެގޮތަށެވެ‪) .‬އެބަހީ ދަތުރުފުޅު ފެއްޓެވުމުގެ ކުރިން އިރުއޮއްސިއްޖެނަމަ މަޣުރިބު ނަމާދާ‬
‫ޢިޝާ ނަމާދު އިސްކޮށް ޖަމްޢުކުރައްވައެވެ‪ .‬އަދި އިރުއޮއްސުމުގެ ކުރިން ދަތުރުފުޅު‬
‫)‪(1‬‬
‫ފައްޓަވައިފިނަމަ އެދެ ނަމާދު ފަސްކޮށް ޖަމްޢުކުރައްވައެވެ‪"(.‬‬
‫ފަހެ ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬ދަތުރުވެރިޔާ ތަނަކަށް ފައިބައި‬
‫މަޑުކޮށްގެން ހުންނަ ކަމުގައި ވާނަމަ އޭނާ ނަމާދު ޤަޞްރުކުރާށެވެ‪ .‬އެކަމަކު ޖަމްޢު‬
‫ނުކުރާށެވެ‪ .‬މިބޭކަލުން ދަލީލު ނަންގަވާފައިވަނީ މިނާގައި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ކުރެއްވި‬
‫ނަމާދުފުޅުންނެވެ‪ .‬މިނާގައި އެކަލޭގެފާނު ހުންނެވި ތިން ދުވަހު ނުވަތަ ހަތަރު ދުވަހު‬
‫ބައެއް‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ދަންނައެވެ‪.‬‬ ‫ނުކުރައްވައެވެ‪.‬‬ ‫ޖަމްޢު‬ ‫ނަމާދު‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬
‫ޖަމްޢުކުރެވިކަން‬ ‫ނަމާދު‬ ‫ހުންނަވައި‬ ‫މަޑުކުރައްވައިގެން‬ ‫ދަތުރުފުޅުތަކުގައި‬
‫ސާބިތުވެގެންވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި މުޢާޛުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ތަބޫކު ހަނގުރާމައިގައި އެއްދުވަހަކު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫)މެންދުރު( ނަމާދު ފަސްކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬ދެން )ފޭލިގެއިން( ނިކުމެވަޑައިގެން މެންދުރު‬
‫)ފޭލިގެއަށް(‬ ‫ދެން‬ ‫ޖަމްޢުކުރައްވައިފިއެވެ‪.‬‬ ‫ފަސްކޮށް‬ ‫ނަމާދު‬ ‫ޢަޞުރު‬ ‫ނަމާދާއި‬
‫ވެދެވަޑައިގެންފިއެވެ‪ .‬ދެން )މަޣުރިބު ނަމާދު ވަގުތު ވުމުން( ނިކުމެވަޑައިގެން މަޣުރިބު‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪309‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އިމާމު ޝާފިޢީ ވިދާޅުވިއެވެ‪)" .‬ދެން‬ ‫)‪(1‬‬

‫ނަމާދާއި ޢިޝާ ނަމާދު ޖަމްޢުކުރައްވައިފިއެވެ‪".‬‬
‫ވެދެވަޑައިގަތެވެ‪ .‬ދެން ނިކުމެވަޑައިގަތެވެ‪ (.‬މުޢާޛުގެ ފާނުގެ މިބަސްފުޅު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ތަބޫކުގައި މަޑުކުރައްވައިގެން ހުންނެވިކަން ނޫން ދެވަނަ އެހެން ކަމަކަށް ދަލީލެއް‬
‫ނުކުރެއެވެ‪ .‬އަދި މުޣުނީގައި އިމާމު އިބުނު ޤުދާމާ މިޙަދީޘް ބަޔާންކުރެއްވުމަށް ފަހު‬
‫ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬އިބުނު ޢަބްދުލްބައްރު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬މިއީ ޞައްޙަ ޙަދީޘްފުޅެކެވެ‪.‬‬
‫އަދި ސީރަތުގެ ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬ތަބޫކު ހަނގުރާމަ ހިނގީ ހިޖުރައިން‬
‫ނުވަވަނަ އަހަރުގައެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ދަތުރު ކުރަމުން ދާވަގުތު މެނުވީ ދަތުރުވެރިޔާއަށް‬
‫ނަމާދު ޖަމްޢު ނުކުރެވޭނެ ކަމަށް ބުނުއްވާ ބޭކަލުންނާ ޚިލާފަށް މިޙަދީޘްވަނީ ފާޅުކަން‬
‫ބޮޑު އަދި ޙުއްޖަތުގެ ގޮތުން ވަރުގަދަ ދަލީލެއް ކަމުގައެވެ‪ .‬އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން‬
‫އެކަލޭގެފާނު ތަބޫކުގައި ހުންނެވީ މަޑުކުރައްވައިގެންނެވެ‪ .‬ފޭލިގެ ތެރޭގައި ޤަރާރުވެ‬
‫ވަޑައިގެންނެވެ‪ .‬ފަހެ ނިކުމެވަޑައިގެން ދެނަމާދު ޖަމްޢުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން އަލުން‬
‫ފޭލިގެއަށް ވެދެވަޑައިގަތެވެ‪".‬‬
‫ނިޔަތްގަތުން‬ ‫ޖަމްޢުކުރުމުގައި‬ ‫ޤަޞްރުކުރުމާއި‪،‬‬ ‫ނަމާދު‬ ‫ދަންނައެވެ‪.‬‬
‫ޝަރުޠުވެގެން ނުވެއެވެ‪ .‬ޝައިޚުލް އިސްލާމް އިބުނު ތައިމިޔާ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އަދި މިއީ‬
‫ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެވެސް ރައުޔެވެ‪" .‬ފަހެ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އަޞްހާބުބޭކަލުންނާގެން‬
‫ޖަމްޢުކޮށް އަދި ޤަޞްރުކޮށް ނަމާދުކުރައްވާ އިރު‪ ،‬އެބޭކަލުންނަށް ޖަމްޢުކޮށް އަދި‬
‫ޤަޞްރުކޮށް ނަމާދުކުރުމަށް ނިޔަތްގަންނާކަށް އަމުރެއް ނުކުރައްވައެވެ‪ .‬އަދިކިއެއްތަ!‬
‫މަދީނާއިން‬ ‫ވަޑައިގަތުމަށް‬ ‫މައްކާއަށް‬ ‫ދަތުރުފުޅުގައި‬ ‫ޙައްޖު‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬
‫ނިކުމެވަޑައިގެންނެވިއެވެ‪ .‬އަދި ނަމާދު ޖަމްޢު ނުކުރައްވާ ހަމައެކަނި ޤަޞްރުކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫ދެން ޢަރަފާތުގައި އެބޭކަލުންނާގެން މެންދުރު ނަމާދު ޤަޞްރުކޮށް ކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫މެންދުރު ނަމާދަށް ފަހު ޢަޞުރު ނަމާދު އެކަލޭގެފާނު ކުރައްވަން އެދިވަޑައިގަންނަވާ ކަން‬
‫އެކަލޭގެފާނު އެބޭކަލުންނަށް ނުމެ އަންގަވާމެއެވެ‪ .‬ދެން އެބޭކަލުންނާގެން އެކަލޭގެފާނު‬
‫ޢަޞުރު ނަމާދު ކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬އަދި އެބޭކަލުން އެދެނަމާދު ޖަމްޢުކުރުމަކަށް ނިޔަތް‬
‫ނުގަންނަވަތެވެ‪ .‬އަދި މިއީ އިސްކޮށް ޖަމްޢުކުރުމެވެ‪ .‬ހަމައެފަދައިން އެކަލޭގެފާނު‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺎﻟﻚ ﰲ ﺍﳌﻮﻃﺈ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪310‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މަދީނާއިން ނިކުމެވަޑައިގެން ޛުލްޙުލައިފާގައި އެބޭކަލުންނާގެން ޢަޞުރު ނަމާދުގައި‬

‫ދެރަކުޢަތް ކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި އެބޭކަލުންނަށް ނަމާދު ޤަޞްރުކުރުމަށް ނިޔަތްގަތުމަކަށް‬
‫އެކަލޭގެފާނު އަމުރެއް ނުކުރައްވައެވެ‪ .‬ދެން ދެނަމާދު ޖަމްޢުކުރާ އިރު‪ ،‬ދެނަމާދު‬
‫މެދުކަނޑައި ނުލުން ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ ޞައްޙަވެގެންވާ ގޮތުގައި އެއީ ޝަރުޠެއް ނޫނެވެ‪.‬‬
‫އިސްކޮށް ޖަމްޢުކުރާ ނަމަވެސް‪ ،‬އަދި ފަސްކޮށް ޖަމްޢުކުރާ ނަމަވެސް މެއެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫ޖަމްޢުކުރާ އިރު‪ ،‬ދެނަމާދުގެ ދެމެދުގައި ވަކި ވަގުތެއް ޝަރީޢަތުގައި ކަނޑައަޅުއްވާފައެއް‬
‫ލިބިފައިވާ‬ ‫ދަތުރަށް‬ ‫ރިޢާޔަތްކުރުމުން‬ ‫އެކަމަށް‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫އެހެނީ‬ ‫ނުވެއެވެ‪.‬‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫ޝާފިޢީ‬ ‫އިމާމު‬ ‫އަދި‬ ‫ގެއްލިގެންދެއެވެ‪.‬‬ ‫މަޤުޞަދު‬ ‫)‪(1‬‬
‫ރުޚުޞަތުގެ‬
‫ޖަމްޢުކުރުމުގެ ގަސްތުގައި ގޭގައި މަޣުރިބު ނަމާދުކޮށްފައި މިސްކިތަށް އައިސް ޢިޝާ‬
‫)‪(2‬‬
‫ނަމާދު ކުރުން ހުއްދައެވެ‪ .‬އަދި އިމާމު އަޙުމަދުވެސް މިފަދައިން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬އަބޫސަލަމާ ބުނު ޢަބްދުއްރަޙްމާނުގެ ކިބައިން‬ ‫‪ -3‬ވާ ޭ‬
‫ރ ެވހޭ ހިނ ުދ ަޖމް ުޢކު ުރ ް‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ވާރޭވެހޭ ދުވަހެއް ކަމުގައިވާނަމަ‪ ،‬މަޣުރިބު‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫)‪(3‬‬
‫ނަމާދާ ޢިޝާ ނަމާދު ޖަމްޢުކުރުމަކީ ސުންނަތެކެވެ‪".‬‬
‫ޢަބްދުﷲ ބުނު އައްބާސްގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫"މަދީނާގައި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ހަތް ރަކުޢަތާ )އެބަހީ މަޣުރިބު ނަމާދާއި ޢިޝާނަމާދު‬
‫ޖަމްޢުކޮށް( އަދި އަށް ރަކުޢަތް )އެބަހީ މެންދުރު ނަމާދާއި ޢަޞުރު ނަމާދު ޖަމްޢުކޮށް(‬
‫ކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އައްޔޫބު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު އެގޮތަށް ކަންތައްކުރެއްވީ ވާރޭވެހޭތީ‬
‫)‪(4‬‬
‫ކަމުގައި ވެދާނެއެވެ‪".‬‬
‫އިމާމު ޝާފިޢީގެ އަރިހުގައި‪ ،‬ފުރަތަމަ ނަމާދު ފަށާ އިރުގައާއި‪ ،‬އެނަމާދު‬
‫ޖަމްޢުކުރުން‬ ‫އިސްކޮށް‬ ‫ހަމައެކަނި‬ ‫ވާނަމަ‪،‬‬ ‫ކަމުގައި‬ ‫ވާރޭވެހޭ‬ ‫އިރު‪،‬‬ ‫ނިމޭ‬

‫‪ (1‬ރުޚުޞަތުގެ މާނައަކީ ލުއި ނުވަތަ ހުއްދައެވެ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﳎﻤﻮﻉ ﺍﻟﻔﺘﺎﻭﻯ ﻟﺸﻴﺦ ﺍﻹﺳﻼﻡ ﺍﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﺔ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻷﺛﺮﻡ ﰲ ﺳﻨﻨﻪ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪311‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެއީ މެންދުރު ނަމާދާއި‪ ،‬ޢަޞުރު ނަމާދު ކަމުގައި ވިޔަސް‪ ،‬އަދި‬

‫މަޣުރިބު ނަމާދާއި‪ ،‬ޢިޝާ ނަމާދު ކަމުގައި ވިޔަސްމެއެވެ‪.‬‬
‫އިމާމު މާލިކުގެ އަރިހުގައި ވާރޭވެހޭނަމަ‪ ،‬ނުވަތަ ވާރޭވެހެން އުޅޭކަން‬
‫ޔަޤީންވާނަމަ‪ ،‬މިސްކިތުގައި މަޣުރިބު ނަމާދާއި‪ ،‬ޢިޝާ ނަމާދު އިސްކޮށް ޖަމްޢުކުރުން‬
‫ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި އެއީ އަނދިރި ރެއެއް ކަމުގައިވެފައި‪ ،‬މަގު މަތީގައި ގިނައިން‬
‫ކިސަޑު އުފެދިފައި ވާނަމައެވެ‪ .‬އަދި ވާރޭވެހުމުގެ ސަބަބުން މެންދުރު ނަމާދާއި‪ ،‬އަޞުރު‬
‫ނަމާދު ޖަމްޢުކުރުން އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުގައި މަކުރޫހަވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އިމާމު އަޙުމަދުގެ އަރިހުގައި ސުނޯ ފައިބާ‪ ،‬ފިނިގަދަ‪ ،‬އަދި ވާރޭވެހޭ‬
‫ރެއެއްނަމަ‪ ،‬ހަމައެކަނި މަޣުރިބު ނަމާދާއި‪ ،‬ޢިޝާ ނަމާދު އިސްކޮށް ނުވަތަ ފަސްކޮށް‬
‫މިސްކިތެއްގައި‬ ‫ޚާއްޞަވެގެންވަނީ‬ ‫މިހުއްދަ‬ ‫އަދި‬ ‫ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ޖަމްޢުކުރުން‬
‫ބަރާބަރަށް ޖަމާޢަތުގައި ނަމާދުކުރާ‪ ،‬އަދި އެމިސްކިތާ ދުރުގައިވާ ގެއެއްގައި އުޅޭ‪ ،‬އަދި‬
‫މިސްކިތަށް އައުމުގެ މަގު މަތީގައި ވާރޭގެ ސަބަބުން އުނދަގުލާއި‪ ،‬ތަކުލީފު ޖެހޭ‬
‫މީހާއަށެވެ‪ .‬ދެން މިސްކިތުގައި ހުރިމީހާ ނުވަތަ ގޭގައި ޖަމާޢަތުގައި ނަމާދުކުރާމީހާ‪،‬‬
‫ނުވަތަ އެއްޗެއްގެ ނިވަލުގައި މިސްކިތަށް އާދެވޭމީހާ‪ ،‬ނުވަތަ މިސްކިތް ކައިރީގައި‬
‫އެމީހެއްގެ ގޮވަތި ހުންނަމީހާ ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ މިއިން އެއްވެސް މީހަކަށް ޖަމްޢުކުރުން‬
‫ހުއްދަވެގެން ނުވެއެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬އިމާމު އަޙުމަދާއި‪،‬‬
‫ނ ަޖމް ުޢ ުކ ުރ ް‬
‫ބ ް‬ ‫‪ަ -4‬ބ ްއ ެޔ ްއ ުނ ަވ ަތ ުޢ ުޛ ެރ ްއގެ ަ‬
‫ސ ަބ ު‬
‫ޤާޟީ ޙުސައިނާއި‪ ،‬އިމާމު ޚައްޠާބީއާއި‪ ،‬އަދި ޝާފިޢީންގެ ތެރެއިން އިމާމު މުތަވައްލީއާ‬
‫މިބޭބޭކަލުންގެ އަރިހުގައި ބަލީގެ ސަބަބުން ޖަމްޢުކުރުން ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެހެނީ‬
‫ހަމަކަށަވަރުން ވާރޭގެ ސަބަބުން ޖެހޭ އުނދަގުލަށް ވުރެ‪ ،‬ބަލީގެ ސަބަބުން ޖެހޭ އުނދަގޫ‬
‫މާބޮޑުވެގެންވެއެވެ‪ .‬އިމާމު ނަވަވީ ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ދަލީލުގެ ގޮތުން މިއީ ވަރަށް ވަރުގަދަ‬
‫ރައުޔެކެވެ‪ ".‬އަދި އިމާމު އިބުނު ޤުދާމާ ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ޖަމްޢުކުރުން ހުއްދަކުރާ ބައްޔަކީ‬
‫ކޮންމެ ނަމާދެއް އޭގެ ވަގުތުގައި އަދާކޮށްފިނަމަ‪ ،‬ބަލީގެ ތަކުލީފު އިތުރުވާ ކޮންމެ‬
‫ބައްޔެކެވެ‪".‬‬

‫‪312‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ދަންނައެވެ‪ .‬މުސްތަޙާޟުވެރި އަންހެނުންނަށާއި‪ ،‬ކިރުމައިންނަށާއި‪ ،‬ކުޑަގެފިލި‬

‫ނުހިފޭ މީހުންނަށާއި‪ ،‬ޠާހިރުވުމަށް ނުކުޅެދޭ މީހުންނަށާއި‪ ،‬އަދި މިނޫންވެސް މިފަދަ‬
‫ޢުޛުރުވެރިންނަށް ނަމާދު ޖަމްޢުކުރުން ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬އިމާމު ނަވަވީ ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬އިމާމުންގެ‬ ‫‪ -5‬ބޭ ުނމެ ްއ ޖެހިގެ ް‬
‫ނ ަޖމް ުޢކު ުރ ް‬
‫އެތައް ބޭކަލެއްގެ އަރިހުގައި ރަށުގައި ޤާއިމުވެހުންނަ މީހާއަށް )ބޭނުމެއް ޖެހިއްޖެ‬
‫ޙާލަތެއްގައި( ޖަމްޢުކުރުން ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަކު އެއީ އެކަންކުރުން އާދައަކަށް‬
‫ނުހަދާ މީހާއަށެވެ‪ .‬އަދި މިއީ އިމާމު އިބުނު ސީރީނާއި‪ ،‬އިމާމު އަޝްހަބާއި‪ ،‬އިމާމު‬
‫ޚައްޠާބީއާއި‪ ،‬އިމާމު ޤައްފާލާއި‪ ،‬އިމާމު ޝާޝީއާއި‪ ،‬އިމާމު މަރުވަޒީގެ ރައުޔެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އިމާމު އިބުނުލްމުންޛިރު އިޚުތިޔާރު ކުރައްވާފައި ވަނީވެސް މިރައުޔެވެ‪ .‬ފަހެ އިމާމު‬
‫މުސްލިމު މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢައްބާސްގެ ކިބައިން ރިވާކުރެއްވި‬
‫ބަސްފުޅު މިރައުޔުގެ މައްޗަށް ދަލީލުކުރެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫މެންދުރު ނަމާދާއި ޢަޞުރު ނަމާދު އަދި މަޣުރިބު ނަމާދާއި ޢިޝާ ނަމާދު އެއްވެސް‬
‫)‪(1‬‬
‫ބިރުވެރިކަމެއް ނުވާ ޙާލު‪ ،‬އަދި ވާރޭވެހުމަކާ ނުލައި‪ ،‬ޖަމްޢުކުރެއްވިއެވެ‪".‬‬
‫ﻓﺎﺋﺪﺓ‪" :‬ﺍﳌﻐﲏ" ގައި އިމާމު އިބުނު ޤުދާމާ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬ދެނަމާދު‬
‫އިސްކޮށް ޖަމްޢުކުރުމަށް ފަހު‪ ،‬އަނެއް ނަމާދު ވަގުތު ނުޖެހެނީސް ޢުޛުރު ފިލައި‬
‫ގޮސްފިނަމަ‪ ،‬އެނަމާދު އަލުން ކުރާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ‪) .‬މިސާލަކަށް ޢުޛުރެއްގެ ސަބަބުން‬
‫މެންދުރު ނަމާދާއި‪ ،‬ޢަޞުރު ނަމާދު އިސްކޮށް ޖަމްޢުކޮށްގެން ހުއްޓައި‪ ،‬ޢަޞުރު ނަމާދު‬
‫ވަގުތު ޖެހުމުގެ ކުރިން ޢުޛުރު ފިލައި ގޮސްފިނަމަ‪ ،‬ޢަޞުރު ނަމާދު އަލުން ކުރާކަށް‬
‫ނުޖެހޭނެއެވެ‪ (.‬އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން އޭނާ އެދެނަމާދުކުރީ ޢުޛުރުގެ ޙާލަތުގައެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ޢުޛުރު ފިލައި ދިއުމަކުން‪ ،‬ދެވަނަ ނަމާދު ބާޠިލެއް ނުވާނެއެވެ‪ .‬އޭގެ މިސާލަކީ‬
‫ތަޔައްމުމުކޮށްގެން ނަމާދުކުރުމަށް ފަހު‪ ،‬ނަމާދު ވަގުތު ނުދަނީސް ފެންލިބުމެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫އޭނާއަށްވެސް އަލުން ވުޟޫކޮށްގެން ނަމާދުކުރާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺷﺮﺡ ﺍﻟﻨﻮﻭﻱ ﻋﻠﻰ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪313‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ަކނޑުގެ ުއ ަޅ ނ ުދ ަތކާ ިއ‪ެ ،‬އ ްއ ަގމުގެ ުއ ަޅ ނ ުދ ަތކާއި‪ަ ،‬ޖ ްއ ުވގެ ުއ ަޅ ނ ުދ ަތކު ަގއި‬
‫ަނމާ ުދ ުކ ުރ ް‬
‫ނ‬
‫ނަވާއި‪ ،‬ރޭލާއި‪ ،‬މަތިންދާ ބޯޓު ފަދަ އުޅަނދުތަކުގައި ކުރާ ނަމާދު‬
‫ޞައްޙަވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި އެފަދަ އުޅަނދުތަކުގައި ނަމާދުކުރާ މީހާއަށް ކުޅަދާނަވެގެންވާ‬
‫ގޮތަކަށް ނަމާދުކުރުން ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބްދުﷲ ބުނު‬
‫ޢުމަރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ނަވުގައި ނަމާދުކުރުމާ‬
‫ބެހޭގޮތުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އާ ސުވާލުކުރެވުނެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺻ‪‬ﻞﹺّ‬
‫"ޣަރަޤުވުމުގެ ބިރު ތިބާއަށް ނުވާނަމަ‪ ،‬ނަވުގައި‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﻓ‪‬ﻴ‪‬ﻬﺎﹶ ﻗﺎﹶﺋ‪‬ﻤﺎﹰ ﺇﹺﻻﱠ ﺃﹶﻥﹾ ﺗ‪‬ﺨﺎﹶﻑ‪ ‬ﺍﻟﹾﻐ‪‬ﺮ‪‬ﻕ‪"‬‬
‫ކޮޅަށް ހުރެގެން ނަމާދުކުރާށެވެ‪".‬‬

‫ަދ ުތ ުރ ެގ ުދޢާ ަތ ްއ‬

‫ދުޢާ‬ ‫އަދި‬ ‫ވަގުތެކެވެ‪.‬‬ ‫އެދެވިގެންވާ‬ ‫ދުޢާކުރުން‬ ‫ވަގުތަކީ‬ ‫ދަތުރުކުރާ‬
‫އިޖާބަކުރެވުން އެކަށީގެންވާ ވަގުތެކެވެ‪ .‬ފަހެ ދަތުރުވެރިޔާ އޭނާގެ ދަތުރުގެ ވަގުތުތަކުން‬
‫ފައިދާ ލިބިގަންނަ ހުށިކަމެވެ‪ .‬ދަތުރުވެރިޔާ ދަތުރުގައި ކިޔުމަށް ތަފާތު ދުޢާތައް‬
‫ވާރިދުވެގެން އައިސްފައިވެއެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރެއިން ބައެއް ދުޢާ މިތާނގައި ބަޔާންކުރަމެވެ‪.‬‬
‫ދަތުރުވެރިޔާ ގެއިން ނުކުންނަމުން އަންނަނިވި ދުޢާ ކިޔުން މުސްތަޙައްބު‬
‫"ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻧﹺّﻲ‪‬‬ ‫ވެގެންވެއެވެ‪" .‬ﺑﹺﺴ‪‬ﻢﹺ ﺍﷲِ‪ ،‬ﺗ‪‬ﻮ‪‬ﻛﱠﻠﹾﺖ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﷲِ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻻﹶ ﺣ‪‬ﻮ‪‬ﻝﹶ ﻭ‪‬ﻻﹶ ﻗﹸﻮ‪‬ﺓﹶ ﺇﹺﻻﱠ ﺑﹺﺎﷲِ"‬
‫)‪(2‬‬

‫ﺃﹶﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺫﹸ ﺑﹺﻚ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﺃﹶﺿ‪‬ﻞﱠ‪ ،‬ﺃﹶﻭ‪ ‬ﺃﹸﺿ‪‬ﻞﱠ‪ ،‬ﺃﹶﻭ‪ ‬ﺃﹶﺯﹺﻝﱠ‪ ،‬ﺃﹶﻭ‪ ‬ﺃﹸﺯ‪‬ﻝﱠ‪ ،‬ﺃﹶﻭ‪ ‬ﺃﹶﻇﹾﻠ‪‬ﻢ‪ ،‬ﺃﹶﻭ‪ ‬ﺃﹸﻇﹾﻠﹶﻢ‪ ،‬ﺃﹶﻭ‪ ‬ﺃﹶﺟ‪‬ﻬ‪‬ﻞﹶ‪ ،‬ﺃﹶﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﺠ‪‬ﻬ‪‬ﻞﹶ‬
‫އެންމެހާ‬ ‫އަހުރެންގެ‬ ‫ނިކުންނަމެވެ‪.‬‬ ‫ބަރަކާތުން‬ ‫އިސްމުފުޅުގެ‬ ‫ގެ‬ ‫"ﷲ‬ ‫)‪(3‬‬
‫ﻋ‪‬ﻠﹶﻲ‪"‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺪ‪‬ﺍﺭﻗﻄﲏ ﻭﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﻋﻠﻰ ﺷﺮﻁ ﻣﺴﻠﻢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ ﰲ ﺻﺤﻴﺢ ﺍﳉﺎﻣﻊ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭ ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ‪ .‬ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﻫﻞ ﺍﻟﺴﻨﻦ‪ .‬ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪314‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ކަންތައްތައް ﷲއާ ޙަވާލުކޮށްފީމެވެ‪ .‬އަދި އެއްވެސް ހެޔޮކަމެއް ކުރުމުގެ ބާރެއްވެސް‪،‬‬

‫އަދި ނުބައިކަމަކުން ސަލާމަތްވުމުގެ ބާރެއްވެސް‪ ،‬ﷲގެ ޙަޟްރަތުން މެނުވީ ނުވެއެވެ‪".‬‬
‫މިއަޅާ‬ ‫މަގުފުރެދުމާއި‪،‬‬ ‫މިއަޅާ‪،‬‬ ‫ރަސްކަލާކޮ!‬ ‫ބޮޑުކުރެއްވި‬ ‫ހައްދަވާ‬ ‫"އޭ‬
‫މަގުފުރައްދައިލެވުމުން‪ ،‬ނުވަތަ މިއަޅާ‪ ،‬ޙައްޤުމަގުން ކައްސައިލުމާއި‪ ،‬މިއަޅާ ޙައްޤުމަގުން‬
‫ކައްސުވައިލެވުމުން‪ ،‬ނުވަތަ މިއަޅާ މީހެއްގެ މައްޗަށް އަނިޔާވެރިވުމާއި‪ ،‬މިއަޅާގެ މައްޗަށް‬
‫އެހެން މީހަކު އަނިޔާވެރިވުމުން‪ ،‬ނުވަތަ މިއަޅާ މީހަކާ ދޭތެރޭ ބޭއަދަބުވެރި ގޮތަކަށް‬
‫ގޮތަކަށް‬ ‫ބޭއަދަބުވެރި‬ ‫މީހަކު‬ ‫އެހެން‬ ‫ދޭތެރޭ‬ ‫މިއަޅާއާ‬ ‫މުޢާމަލާތްކުރުމުންނާއި‪،‬‬
‫މުޢާމަލާތްކުރުމުން ރައްކާތެރި ކޮށްދެއްވުމަށް‪ ،‬މިއަޅާ އިބަރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުން‬
‫އެދެމެވެ‪".‬‬
‫އަދި ސަވާރީއަށް ސަވާރުވަމުން އަންނަނިވި ދުޢާ ކިޔުން މުސްތަޙައްބު‬
‫!‬ ‫ވެގެންވެއެވެ‪" .‬ﺑﹺﺴ‪‬ﻢﹺ ﺍﷲِ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﷲِ [ ‪N M L K J I H G F‬‬
‫‪ ZS R Q P‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﷲِ‪ ،‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﷲِ‪ ،‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﷲِ‪ ،‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ،‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ،‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪،‬‬
‫"މާތްﷲގެ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﺤﺎﹶﻧ‪‬ﻚ‪ ‬ﺍﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻧﹺّﻲ ﻇﹶﻠﹶﻤ‪‬ﺖ‪ ‬ﻧ‪‬ﻔﹾﺴِﻲ‪ ‬ﻓﹶﺎ ﹾﻏﻔ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟ‪‬ﻲ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻧ‪‬ﻪ‪ ‬ﻻﹶ ﻳ‪‬ﻐ‪‬ﻔ‪‬ﺮ‪ ‬ﺍﻟﺬﱡﻧ‪‬ﻮ‪‬ﺏ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪"‬‬
‫]މިސަވާރީ‬ ‫ޙަމްދުހުއްޓެވެ‪.‬‬ ‫މާތްﷲއަށް‬ ‫ސަވާރުވަމެވެ‪.‬‬ ‫ބަރަކާތުން‬ ‫އިސްމުފުޅުގެ‬
‫ކިޔަމަންތެރި ކުރެވޭ ބަޔެއް ކަމުގައި އަޅަމެން ނުވާ ޙާލު‪ ،‬މިސަވާރީ އަޅަމެންނަށް‬
‫ކިޔަމަންތެރި ކޮށްދެއްވި ފަރާތުގެ ހުސްޠާހިރުވަންތަކަމާއެވެ! އަދި އަޅަމެން އެނބުރި‬
‫މާތްﷲއަށް ޙަމްދު ހުއްޓެވެ‪.‬‬ ‫ދިއުންވަނީ އަޅަމެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށެވެ‪[.‬‬
‫މާތްﷲއަށް ޙަމްދު ހުއްޓެވެ‪ .‬މާތްﷲއަށް ޙަމްދު ހުއްޓެވެ‪ .‬އެންމެބޮޑީ ﷲއެވެ‪ .‬އެންމެބޮޑީ‬
‫ހައްދަވާ‬ ‫އޭ‬ ‫ހުސްޠާހިރުވަންތަކަމާއެވެ!‬ ‫އިބަﷲގެ‬ ‫ﷲއެވެ‪.‬‬ ‫އެންމެބޮޑީ‬ ‫ﷲއެވެ‪.‬‬
‫ނަފްސަށް‬ ‫އަމިއްލަ‬ ‫މިއަޅާގެ‬ ‫މިއަޅާ‪،‬‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫ރަސްކަލާކޮ!‬ ‫ބޮޑުކުރެއްވި‬
‫އަނިޔާވެރިވީމެވެ‪ .‬ފަހެ މިއަޅާއަށް ފާފަފުއްސަވާނދޭވެ! އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން އިބަﷲ‬
‫މެނުވީ ފާފަފުއްސަވާދެވޭނެ އެހެން ފަރާތެއް ނުވެއެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪315‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އަދި ދަތުރު ފަށަމުން އަންނަނިވި ދުޢާ ކިޔުން މުސްތަޙައްބުވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫"ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ،‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ،‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪P ! N M L K J I H G F [ ‬‬
‫‪ ZS R Q‬ﺍﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻧﺎﱠ ﻧ‪‬ﺴ‪‬ﺄﹶﻟﹸﻚ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ‪ ‬ﺳ‪‬ﻔﹶﺮﹺﻧﺎﹶ ﻫٰﺬﹶﺍ ﺍﻟﹾﺒﹺﺮ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻟﺘ‪‬ﻘﹾﻮ‪‬ﻯ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﻤ‪‬ﻞﹺ ﻣﺎﹶ ﺗ‪‬ﺮ‪‬ﺿ‪‬ﻰ‪،‬‬
‫ﺨﻠ‪‬ﻴ‪‬ﻔﹶﺔﹸ‬
‫ﺍﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﻫ‪‬ﻮﹺّﻥﹾ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻨﺎﹶ ﺳ‪‬ﻔﹶﺮ‪‬ﻧﺎﹶ ﻫٰﺬﹶﺍ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﻃﹾﻮﹺ ﻋ‪‬ﻨﺎﱠ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪ ،‬ﺍﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﺍﻟﺼﺎﱠﺣ‪‬ﺐ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺴ‪‬ﻔﹶﺮﹺ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﻟﹾ ‪‬‬
‫ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻷَﻫ‪‬ﻞﹺ‪ ،‬ﺍﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻧﹺّﻲ ﺃﹶﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺫﹸ ﺑﹺﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﺜﺎﹶﺀِ ﺍﻟﺴ‪‬ﻔﹶﺮﹺ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻛﹶﺂﺑ‪‬ﺔ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻨ‪‬ﻈﹶﺮﹺ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺳ‪‬ﻮ‪‬ﺀِ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻨ‪‬ﻘﹶﻠﹶﺐﹺ ﻓ‪‬ﻲ‬
‫"އެންމެބޮޑީ ﷲއެވެ‪ .‬އެންމެބޮޑީ ﷲއެވެ‪ .‬އެންމެބޮޑީ ﷲއެވެ‪.‬‬ ‫ﺍﻟﹾﻤﺎﹶﻝﹺ ﻭ‪‬ﺍﻷَﻫ‪‬ﻞﹺ"‬ ‫)‪(1‬‬

‫]މިސަވާރީ ކިޔަމަންތެރި ކުރެވޭ ބަޔެއް ކަމުގައި އަޅަމެން ނުވާ ޙާލު‪ ،‬މިސަވާރީ‬

‫އަޅަމެންނަށް ކިޔަމަންތެރި ކޮށްދެއްވި ފަރާތުގެ ހުސްޠާހިރުވަންތަކަމާއެވެ! އަދި އަޅަމެން‬
‫ހައްދަވާ‬ ‫އޭ‬ ‫އެނބުރި ދިއުންވަނީ އަޅަމެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށެވެ‪[.‬‬
‫ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! މިދަތުރުގައި‪ ،‬އަޅަމެން އިބަﷲގެ ޙަޟްރަތުން ހެވަށާއި‪،‬‬
‫ތަޤުވާވެރިކަމަށް‪ ،‬އަދި އިބަﷲ ރުއްސަވާ ޢަމަލަށް އެދެމުއެވެ‪ .‬އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި‬
‫ރަސްކަލާކޮ! މިދަތުރު އަޅަމެންނަށް ފަސޭހަކޮށްދެއްވާނދޭވެ! އަދި ދަތުރުގެ ދިގުކަން‬
‫ކުރުކަމުގައި އަޅަމެންނަށް އިޙުސާސް ކޮށްދެއްވާނދޭވެ! އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި‬
‫ރަސްކަލާކޮ! ދަތުރުގައި އަޅަމެންގެ އެކުވެރިއަކީ އިބަﷲއެވެ‪ .‬އަދި މިއަޅާގެ )ގޭގެ(‬
‫ބަލަހައްޓަވައިދެއްވާ‬ ‫ކަންތައްތައް‬ ‫)އެބައިމީހުންގެ‬ ‫ޚަލީފާއަކީވެސް‬ ‫އަހުލުވެރިންގެ‬
‫ފަރާތަކީވެސް( ހަމަ އިބަﷲއެވެ‪ .‬އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! ދަތުރުގެ‬
‫އުނދަގޫކަމާއި‪ ،‬ހިތާމަކުރުވަނިވި މަންޒަރުން‪ ،‬އަދި މުދަލާއި‪ ،‬އަހުލުވެރިންގެ ތެރެއަށް‬
‫އަންނަ ނުބައި ބަދަލަކުން ރައްކާތެރި ކޮށްދެއްވުމަށް އިބަﷲގެ ޙަޟްރަތުން އެދި‬
‫ދަންނަވަމެވެ‪".‬‬
‫އަދި ރަށަކަށް ނުވަތަ ސަހަރަކަށް ވަންނަމުން އަންނަނިވި ދުޢާ ކިޔުން‬
‫ﺿﻴ‪‬ﻦ‪‬‬
‫މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪" .‬ﺍﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺭ‪‬ﺏ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﻤٰﻮ‪‬ﺍﺕ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﺒ‪‬ﻊﹺ ﻭ‪‬ﻣﺎﹶ ﺃﹶﻇﹾﻠﹶﻠﹾﻦ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺭ‪‬ﺏ‪ ‬ﺍﻷَﺭ‪ ‬‬
‫ﺍﻟﺴ‪‬ﺒ‪‬ﻊﹺ ﻭ‪‬ﻣﺎﹶ ﺃﹶﻗﹾﻠﹶﻠﹾﻦ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺭ‪‬ﺏ‪ ‬ﺍﻟﺸ‪‬ﻴﺎﹶ ‪‬ﻃﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﻭ‪‬ﻣﺎﹶ ﺃﹶﺿ‪‬ﻠﹶﻠﹾﻦ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺭ‪‬ﺏ‪ ‬ﺍﻟﺮﹺّﻳﺎﹶﺡﹺ ﻭ‪‬ﻣﺎﹶ ﺫﹶﺭ‪‬ﻳ‪‬ﻦ‪ ،‬ﺃﹶﺳ‪‬ﺄﹶﻟﹸﻚ‪ ‬ﺧﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﻫ‪‬ﺬ‪‬ﻩ‪‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪316‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫)‪(1‬‬
‫ﺍﻟﹾ ﹶﻘﺮ‪‬ﻳ‪‬ﺔ‪ ،‬ﻭ‪ ‬ﺧﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﺃﹶﻫ‪‬ﻠ‪‬ﻬﺎﹶ‪ ،‬ﻭ‪ ‬ﺧﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﻣﺎﹶ ﻓ‪‬ﻴ‪‬ﻬﺎﹶ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺫﹸ ﺑﹺﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺷ‪‬ﺮﹺّﻫﺎﹶ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺷ‪‬ﺮﹺّ ﺃﹶﻫ‪‬ﻠ‪‬ﻬﺎﹶ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺷ‪‬ﺮﹺّ ﻣﺎﹶ ﻓ‪‬ﻴ‪‬ﻬﺎﹶ"‬
‫"އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! ހަތްއުޑާއި‪ ،‬އެއުޑުތައް ހިޔާވަހިކަން ދިން ހުރިހާ‬
‫އެއްޗެއްގެ ވެރި ރަސްކަލާކޮ! އަދި ހަތްބިމާއި‪ ،‬އެބިންތައް އުފުލި ހުރިހާ އެއްޗެއްގެ ވެރި‬
‫ރަސްކަލާކޮ! އަދި ޝައިޠާނުންނާއި‪ ،‬އެޝައިޠާނުން މަގުފުރެއްދި ހުރިހާ ބައެއްގެ ވެރި‬
‫ރަސްކަލާކޮ! އަދި ވަޔާއި‪ ،‬އެވައި ވިއްސުވައިލި ހުރިހާ އެއްޗެއްގެ ވެރި ރަސްކަލާކޮ!‬
‫މިއަޅާ އިބަﷲގެ ޙަޟްރަތުން‪ ،‬މިރަށާއި‪ ،‬މިރަށުގެ އަހުލުވެރިންނާއި‪ ،‬މިރަށުގައި ވާހައި‬
‫އެއްޗެއްގެ ހެވަށް އެދެމެވެ‪ .‬އަދި މިއަޅާ އިބަﷲގެ ޙަޟްރަތުން‪ ،‬މިރަށާއި‪ ،‬މިރަށުގެ‬
‫އަހުލުވެރިންނާއި‪ ،‬މިރަށުގައި ވާހައި އެއްޗެއްގެ ނުބައިކަމުން ރައްކާތެރިކަމަށް އެދެމެވެ‪".‬‬
‫އަދި ދަތުރު ނިންމާފައި ރަށަށް އެނބުރި އަންނަމުން އިސްވެދިޔަ ދުޢާތަކުގެ‬
‫އިތުރަށް އަންނަނިވި ޒިކުރުކުރުން މުސްތަޙައްބުވެގެންވެއެވެ‪" .‬ﺁﻳﹺﺒ‪‬ﻮ‪‬ﻥﹶ‪ ،‬ﺗﺎﹶﺋ‪‬ﺒ‪‬ﻮ‪‬ﻥﹶ‪ ،‬ﻋ‪‬ﺎﺑﹺﺪ‪‬ﻭ‪‬ﻥﹶ‪،‬‬
‫"އަޅަމެންނީ އެނބުރިދާ މީހުންނެވެ‪ .‬ތައުބާވާ މީހުންނެވެ‪ .‬އަޅުކަންކުރާ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﻟ‪‬ﺮ‪‬ﺑﹺّﻨﺎﹶ ﺣﺎﹶﻣ‪‬ﺪ‪‬ﻭ‪‬ﻥﹶ"‬
‫މީހުންނެވެ‪ .‬ހަމައެކަނި އަޅަމެންގެ ވެރި އިލާހަށް ޙަމްދުކުރާ މީހުންނެވެ‪".‬‬

‫ުހކު ުރ ަނމާ ުދ‬

‫ނ‪ .‬ހުކުރު ދުވަހުގެ މާތްކަމާ ބެހޭގޮތުން ވަރަށް ގިނަ‬
‫ުހކު ުރ ުދ ަވ ުހގެ މާތް ަކ ް‬
‫ރިވާޔަތްތައް ވާރިދުވެގެން އައިސްފައިވެއެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ﺣﺪﻳﺚ‬
‫ކުރެއްވިއެވެ‪ " .‬ﺧﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻡﹴ ﹶﻃﻠﹶﻌ‪‬ﺖ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻪ‪ ‬ﺍﻟﺸ‪‬ﻤ‪‬ﺲ‪ ‬ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻡ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺔ‪ ،‬ﻓ‪‬ﻴﻪ‪ ‬ﺧ‪‬ﻠ‪‬ﻖ‪ ‬ﺁﺩ‪‬ﻡ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻓ‪‬ﻴﻪ‪ ‬ﺃﹸﺩ‪‬ﺧ‪‬ﻞﹶ‬
‫މާނައީ‪" :‬އިރު‬ ‫ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻨ‪‬ﺔﹶ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻓ‪‬ﻴﻪ‪ ‬ﺃﹸﺧ‪‬ﺮﹺﺝ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻻﹶ ﺗ‪‬ﻘﹸﻮﻡ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﺎﻋ‪‬ﺔﹸ ﺇﹺﻻﱠ ﻓ‪‬ﻲ ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻡﹺ ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺔ‪"‬‬
‫)‪(3‬‬

‫އެދުވަހެއްގެ މައްޗަށް އަރާ އެންމެ ހެޔޮ ދުވަހަކީ ހުކުރު ދުވަހެވެ‪ .‬އާދަމުގެފާނު‬

‫ހެއްދެވުނީ އެދުވަހުގައެވެ‪ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނު ސުވަރުގެއަށް ވެއްދެވުނީ އެދުވަހުގައެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﻭﻭﺍﻓﻘﻪ ﺍﻟﺬﻫﱯ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬
‫‪317‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އަދި އެކަލޭގެފާނު ސުވަރުގެއިން ނެރުއްވުނީވެސް އެދުވަހުގައެވެ‪ .‬އަދި އެދުވަހުގައި‬

‫މެނުވީ ޤިޔާމަތް ޤާއިމެއް ނުވާނެއެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬ހުކުރު ދުވަހުގެ ފަހު ކޮޅުގައި )އެބަހީ އެދުވަހުގެ‬
‫ުހކު ުރ ުދ ަވ ުހ ުދޢާކު ުރ ް‬
‫ހަވީރުގެ ވަގުތުގައި( ދުޢާކުރުމަކީ އެދެވިގެންވާ ކަމެކެވެ‪ .‬އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން އެވަގުތަކީ‬
‫ދުޢާ އިޖާބަކުރެއްވުން އެކަށީގެންވާ ވަގުތެކެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ‬
‫ބުނު ސަލާމުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ހުކުރު ދުވަހުގައި‬
‫ވަގުތެއްވެއެވެ‪ .‬އަޅާ ނަމާދުގައިވާ ޙާލު‪ ،‬އޭނާ ﷲއަށް ދުޢާކުރުން އެވަގުތާ ދިމާވެއްޖެނަމަ‬
‫ﷲ އޭނާގެ ބޭނުން ފުއްދަވައި ދެއްވާނެއެވެ‪ ".‬މިފަދައިން ﷲގެ ފޮތުގައި )ތައުރާތުގައި(‬
‫ވަނިކޮށް އަހުރެމެން ދެކެމުއެވެ‪ .‬ޢަބްދުﷲ ބުނު ސަލާމް ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫އަހުރެންނަށް އިޝާރާތުން ﺣﺪﻳﺚ ކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ނުވަތަ ބައެއް ވަގުތެވެ‪ ".‬އަހުރެން‬
‫ދަންނަވައިފީމެވެ‪ .‬ކަލޭގެފާނު ތިޔަވިދާޅުވީ ތެދެކެވެ‪ .‬ނުވަތަ ބައެއް ވަގުތެވެ‪ .‬ދެން‬
‫އަހުރެން ދަންނަވައިފީމެވެ‪ .‬އެއީ ކޮންވަގުތެއްތޯއެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫އަހުރެން‬ ‫ވަގުތެވެ‪".‬‬ ‫ފަހު‬ ‫އެންމެ‬ ‫ތެރެއިން‬ ‫ވަގުތުތަކުގެ‬ ‫އެދުވަހުގެ‬ ‫"އެއީ‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ވަގުތެއް‬ ‫ނަމާދުގެ‬ ‫އެއީ‬ ‫އެކަމަކު‬ ‫ދަންނަވައިފީމެވެ‪.‬‬
‫ނަމާދަށްޓަކައި‬ ‫ނަމާދުކޮށްގެން‬ ‫އަޅާ‬ ‫މުއުމިނު‬ ‫"އަދިކިއެއްތަ!‬ ‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫އަދި މާތްﷲ‬ ‫)‪(1‬‬
‫މިސްކިތުގައި އޭނާ އިށީނދެ އިންހައި ހިނދަކު އެނާ ވަނީ ނަމާދުގައެވެ‪".‬‬
‫އެދެބޭކަލުންނަށް ރުއްސުންލެއްވި އަބޫސަޢީދާއި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެދެބޭކަލުން ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﻥﱠ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺔ‪ ‬ﺳ‪‬ﺎﻋ‪‬ﺔﹰ ﻻﹶ‬
‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﺍﻓ‪‬ﻘﹸﻬ‪‬ﺎ ﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﻠ‪‬ﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﹶﺄﻝﹸ ﺍﷲَ ﻋ‪‬ﺰ‪ ‬ﻭ‪‬ﺟ‪‬ﻞﱠ ﻓ‪‬ﻴﻬ‪‬ﺎ ﺇﹺﻻﱠ ﺃﹶﻋ‪‬ﻄﹶﺎﻩ‪ ‬ﺇﹺﻳ‪‬ﺎﻩ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻫ‪‬ﻲ‪ ‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﺼ‪‬ﺮﹺ"‬
‫އަޅަކު‬ ‫އެވަގުތުގައި މުސްލިމު‬ ‫ވަގުތެއްވެއެވެ‪.‬‬ ‫ދުވަހުގައި‬ ‫ހުކުރު‬ ‫"ހަމަކަށަވަރުން‬
‫މާތްﷲއަށް އެއްޗަކަށް އެދި ދަންނަވާ ޙާލު‪ ،‬އެވަގުތު އޭނާއާ ދިމާވެއްޖެނަމަ އެއެއްޗެއް‬
‫އެކަލާނގެ އޭނާއަށް ދެއްވާނެއެވެ‪ .‬އަދި އެވަގުތުވަނީ ޢަޞުރުގެ ފަހުންނެވެ‪ ".‬އަދި‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻟﻌﺮﺍﻗﻲ‪.‬‬
‫‪318‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ޖާބިރުގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬

‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻡ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺔ‪ ‬ﺍﹾﺛﻨ‪‬ﺘ‪‬ﺎ ﻋ‪‬ﺸ‪‬ﺮ‪‬ﺓﹶ ﺳ‪‬ﺎﻋ‪‬ﺔﹰ‪ ،‬ﻓ‪‬ﻴﻬ‪‬ﺎ ﺳﺎﹶﻋ‪‬ﺔﹲ‬
‫)‪(1‬‬
‫ﻻﹶ ﻳ‪‬ﻮﺟ‪‬ﺪ‪ ‬ﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﻠ‪‬ﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺄﹶﻝﹸ ﺍﷲَ ﺷ‪‬ﻴ‪‬ﺌﹰﺎ ﺇﹺﻻﱠ ﺁﺗ‪‬ﺎﻩ‪ ‬ﺇﹺﻳ‪‬ﺎﻩ‪ ،‬ﻓﹶﺎﻟﹾﺘ‪‬ﻤ‪‬ﺴ‪‬ﻮﻫ‪‬ﺎ ﺁﺧ‪‬ﺮ‪ ‬ﺳ‪‬ﺎﻋ‪‬ﺔ‪ ‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﺼ‪‬ﺮﹺ"‬
‫މާނައީ‪" :‬ހުކުރު ދުވަހުގައި ބާރަ ވަގުތުވެއެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރޭގައި ވަގުތެއްވެއެވެ‪ .‬އެވަގުތުގައި‬
‫މުސްލިމު އަޅަކު ﷲއަށް އެއްޗަކަށް އެދި ދަންނަވައިފިނަމަ އެކަލާނގެ އޭނާއަށް އެއެއްޗެއް‬
‫ދެއްވާނެއެވެ‪ .‬ފަހެ ޢަޞުރު ފަހުން އެންމެ ފަހު ގަޑީގައި އެވަގުތު ހޯދާށެވެ‪".‬‬
‫ޞލަވާތްކި ެޔ ުވ ް‬
‫ނ‬ ‫ށ ަ‬ ‫ުހކު ުރ ވިލޭ ެރއާއި ުހކު ުރ ުދ ަވ ުހ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ަމ ްއ ަ‬
‫ޗ ް‬
‫މައްޗަށް‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫ދުވަހު‬ ‫ހުކުރު‬ ‫ވިލޭރެއާއި‬ ‫ހުކުރު‬ ‫ފަހެ‬ ‫ނ‪.‬‬
‫ިނކު ުރ ް‬
‫ގ ަ‬
‫ޞަލަވާތްކިޔެވުމަކީ މުސްތަޙައްބު ވެގެންވާ ކަމެކެވެ‪ .‬އެއީ އައްތަޙިއްޔާތުގައި ކިޔާ‬
‫އިބްރާހީމީ ޞަލަވާތެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އައުސް ބުނު އައުސްގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﻥﱠ ﻣ‪‬ﻦ‪‬‬
‫ﺨﺔﹸ ﻭ‪‬ﻓ‪‬ﻴﻪ‪‬‬
‫ﺃﹶﻓﹾﻀ‪‬ﻞﹺ ﺃﹶﻳ‪‬ﺎﻣ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻡ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺔ‪ ،‬ﻓ‪‬ﻴﻪ‪ ‬ﺧ‪‬ﻠ‪‬ﻖ‪ ‬ﺁﺩ‪‬ﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻪ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﻼﹶﻡ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻓ‪‬ﻴﻪ‪ ‬ﻗﹸﺒﹺﺾ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻓ‪‬ﻴﻪ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﻔﹾ ‪‬‬
‫ﺿﺔﹲ ﻋ‪‬ﻠﹶﻲ‪ "‬ﻗﹶﺎﻟﹸﻮﺍ‪ :‬ﻳ‪‬ﺎ ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹶ ﺍﷲِ ﻭ‪‬ﻛﹶﻴ‪‬ﻒ‪‬‬
‫ﺍﻟﺼ‪‬ﻌ‪ ‬ﹶﻘﺔﹸ‪ ،‬ﻓﹶﺄﹶﻛﹾ‪‬ﺜﺮ‪‬ﻭﺍ ﻋ‪‬ﻠﹶﻲ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﻓﹶﺈﹺﻥﱠ ﺻ‪‬ﻼﹶﺗ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﺮ‪‬ﻭ ‪‬‬
‫ﺻﻼﹶﺗ‪‬ﻨ‪‬ﺎ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻚ‪ ‬ﻭ‪‬ﻗﹶﺪ‪ ‬ﺃﹶﺭﹺﻣ‪‬ﺖ‪ ‬ﻗﹶﺎﻝﹶ‪" :‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﷲَ ﻋ‪‬ﺰ‪ ‬ﻭ‪‬ﺟ‪‬ﻞﱠ ﻗﹶﺪ‪ ‬ﺣ‪‬ﺮ‪‬ﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﻷَﺭ‪‬ﺽﹺ ﺃﹶﻥﹾ ﺗ‪‬ﺄﹾﻛﹸﻞﹶ ﺃﹶﺟ‪‬ﺴ‪‬ﺎﺩ‪‬‬
‫ﺗ‪‬ﻌ‪‬ﺮ‪‬ﺽ‪ ‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުންގެ އެންމެމާތް ދުވަސްތަކުގެ ތެރޭގައި‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﺍﻷَﻧ‪‬ﺒﹺﻴ‪‬ﺎﺀِ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﺍﻟﺴ‪‬ﻼﹶﻡ‪"‬‬
‫ހުކުރު ދުވަސް ހިމެނެއެވެ‪ .‬ﺁﺩ‪‬ﻡ‪ u ‬ހެއްދެވުނީ އެދުވަހުގައެވެ‪ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނު‬
‫ފުމެލެއްވޭނީވެސް‬ ‫ތާޅަފިލި‬ ‫އަދި‬ ‫އެދުވަހުގައެވެ‪.‬‬ ‫ވަޑައިގަތީވެސް‬ ‫އަވަހާރަވެ‬
‫އެދުވަހުގައެވެ‪ .‬އަދި މީސްތަކުން ހޭނެތޭނީވެސް އެދުވަހުގައެވެ‪ .‬ފަހެ )އެދުވަހުގައި(‬
‫ފަހެ‬ ‫ގިނަކުރާށެވެ‪.‬‬ ‫ޞަލަވާތްކިޔެވުން‬ ‫މައްޗަށް‬ ‫ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫ތިޔަބައިމީހުން‬
‫ހަމަކަށަވަރުން ތިޔަބައިމީހުން ކިޔަވާ ޞަލަވާތްތައް ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ހުށައެޅޭނެއެވެ‪".‬‬
‫ކަލޭގެފާނަށް‬ ‫ޞަލަވާތްތައް‬ ‫ކިޔަވާ‬ ‫އަހުރެމެން‬ ‫ދަންނަވައިފިއެވެ‪.‬‬ ‫އަޞްޙާބުބޭކަލުން‬
‫ހުށައެޅޭނީ ކިހިނަކުންހެއްޔެވެ؟ އޭރު ކަލޭގެފާނު ވާނީ ފަނާވެވަޑައިގެންފައެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﻋﻠﻰ ﺷﺮﻁ ﻣﺴﻠﻢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪319‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ހަމަކަށަވަރުން ﷲވަނީ ނަބީބޭކަލުންގެ ޖިސްމުފުޅުތައް ކެއުން‪،‬‬

‫ބިމަށް ޙަރާމްކުރައްވާފައެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬ފަހެ ހުކުރު‬
‫ސ ަރތް ކި ެޔ ުވ ް‬ ‫ުހކު ުރ ުދ ަވހާއި ުހކު ުރ ުދ ަވ ުހގެ ޭ‬
‫ރ ަކ ުހފު ޫ‬
‫ދުވަހު ނުވަތަ ހުކުރު ދުވަހުގެ ރޭ ކަހުފު ސޫރަތް ކިޔެވުމަކީ މުސްތަޙައްބު ވެގެންވާ‬
‫ކަމެކެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫސަޢީދުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹶﺮ‪‬ﺃﹶ ﺳ‪‬ﻮﺭ‪‬ﺓﹶ ﺍﻟﹾﻜﹶﻬ‪‬ﻒ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻡﹺ ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺔ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ހުކުރު ދުވަހު ކަހުފު ސޫރަތް ކިޔަވައިފި‬ ‫ﺃﹶﺿ‪‬ﺎﺀَ ﻟﹶﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﻨ‪‬ﻮﺭﹺ ﻣ‪‬ﺎ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺘ‪‬ﻴ‪‬ﻦﹺ"‬
‫)‪(1‬‬

‫އެވާ‬ ‫ހުކުރަށް(‬ ‫އަނެއް‬ ‫)އެހުކުރުން‬ ‫ދެމެދުގައި‬ ‫ދެހުކުރުގެ‬ ‫ދަންނައެވެ‪.‬‬ ‫މީހާ‬

‫ދުވަސްތަކުގައި އޭނާއަށް ނޫރެއް އަލިކޮށްދޭނެއެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬ފަހެ ހުކުރަށް ދިއުމަށްޓަކައި‬
‫ނ ަވ ަރއި ރީތި ުވ ް‬
‫ށ ަޓ ަކއި ފެ ް‬ ‫ުހކު ަރ ް‬
‫ށ ދި ުއ ަމ ް‬
‫އެހެނީ‬ ‫ކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫މުސްތަޙައްބުވެގެންވާ‬ ‫ހުވަނދުލުމަކީ‬ ‫ޠާހިރުވެ‬ ‫އުނގުޅާ‬ ‫ދަތް‬
‫ހަމަކަށަވަރުން ހުކުރަކީ ގިނަ މީސްތަކުން ޖަމާވާ ނަމާދެކެވެ‪ .‬އަދި މީސްތަކުންގެ ތެރޭގައި‬
‫ސާފުޠާހިރުކަން މަތީ ހުރުމަކީ އިސްލާމްދީން ބާރުއަޅާފައިވާ ކަމެކެވެ‪ .‬އަންހެނުންނަށްވެސް‬
‫އެކަނބަލުން ހުކުރަށް ދާން އެދޭނަމަ ފެންވަރައި ސާފުޠާހިރުވުމަކީ މުސްތަޙައްބު ވެގެންވާ‬
‫ކަމެކެވެ‪ .‬އެކަމަކު އެކަނބަލުން ގެއިން ނުކުންނަ އިރު‪ ،‬ހުވނދު ނުލާހުށިކަމެވެ‪ .‬މާތްﷲ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި އަބޫސަޢީދުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺍﻟﹾﻐ‪‬ﺴ‪‬ﻞﹸ ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻡ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺔ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﺟﹺﺐ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﻛﹸﻞﱢ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﺘ‪‬ﻠ‪‬ﻢﹴ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻦ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ހުކުރު ދުވަހު ފެންވެރުމާއި‪ ،‬ދަތް އުނގުޅުމާއި‪،‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﻭ‪‬ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﻤ‪‬ﺲ‪ ‬ﻃ‪‬ﻴﺒ‪‬ﺎ ﺇﹺﻥﹾ ﻭ‪‬ﺟ‪‬ﺪ‪"‬‬
‫މައްޗަށް‬ ‫މީހެއްގެ‬ ‫ކޮންމެ‬ ‫ބާލިޣުވެފައިވާ‬ ‫ހުވަނދުލުން‬ ‫ލިބިގެންވާނަމަ‪،‬‬ ‫ހުވަނދު‬
‫ވާޖިބުވެގެންވެއެވެ‪ ".‬މިޙަދީޘުގައި ވާޖިބުގެ މުރާދަކީ ސުންނަތްކަން ގަދަވެގެންވުމެވެ‪.‬‬
‫އެކަން ބަޔާންކޮށްދެނީ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވާ‬
‫ބަސްފުޅެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬އޭރު މީސްތަކުންނަކީ މައްސަކަތްތެރިންނެވެ‪ .‬އަދި‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ ﰲ ﺻﺤﻴﺢ ﺍﳉﺎﻣﻊ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬
‫‪320‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އެބައިމީހުން ހުކުރު ވަގުތުވުމުން ހުކުރަށް ދަނީ މަސައްކަތު ހެދުމުގައެވެ‪ .‬ފަހެ‬

‫އެބައިމީހުންނަށް ބުނެވުނެވެ‪ .‬ތިޔަބައިމީހުން ފެންވަރައިގެން ހުކުރަށް އަންނަނަމަ ކިހައި‬
‫ކިބައިން‬ ‫ސަލާމުގެ‬ ‫އިބުނު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬ ‫)‪(1‬‬
‫ރަނގަޅުހެއްޔެވެ؟"‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬މިންބަރު މަތީ ހުންނަވައި ޙަދީޘްކުރައްވަނިކޮށް‬
‫އެކަލޭގެފާނު އެއްސެވިއެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﺎ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﺇﹺﻥﹾ ﻭ‪‬ﺟ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﺨ‪‬ﺬﹶ ﹶﺛﻮ‪‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦﹺ ﻟ‪‬ﻴ‪‬ﻮ‪‬ﻡﹺ ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺔ‪ ‬ﺳ‪‬ﻮ‪‬ﻯ‬
‫ކުޅަދާނަކަން‬ ‫އޭނާއަށް‬ ‫މައްޗަށް‬ ‫މީހެއްގެ‬ ‫ކުރެ‬ ‫"ތިޔަބައިމީހުން‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﺛﹶﻮ‪‬ﺑ‪‬ﻲ ﻣ‪‬ﻬ‪‬ﻨ‪‬ﺘ‪‬ﻪ‪"‬‬
‫ލިބިގެންވާނަމަ އޭނާގެ މަސައްކަތު ހެދުން ފިޔަވައި ހުކުރަށް ހެދުމެއް ހޯދުމަކުން‬
‫އެއްވެސް މައްސަލައެއް ނެތެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ސަލްމާނުލް ފާރިސީގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ﺣﺪﻳﺚކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫"ﻻﹶ ﻳ‪‬ﻐ‪‬ﺘ‪‬ﺴِﻞﹸ ﺭ‪‬ﺟ‪‬ﻞﹲ ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻡ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺔ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﻄﹶﻬ‪‬ﺮ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎ ﺍﺳ‪‬ﺘ‪‬ﻄﹶﺎﻉ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻃﹸﻬ‪‬ﺮﹴ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻳ‪‬ﺪ‪‬ﻫ‪‬ﻦ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺩ‪‬ﻫ‪‬ﻨﹺﻪ‪ ،‬ﺃﹶﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﻤ‪‬ﺲ‪‬‬
‫ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻃ‪‬ﻴﺐﹺ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﺘ‪‬ﻪ‪ ‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺨ‪‬ﺮ‪‬ﺝ‪ ،‬ﻓﹶﻼﹶ ﻳ‪‬ﻔﹶﺮ‪‬ﻕ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﹾﺛﻨ‪‬ﻴ‪‬ﻦﹺ‪ ،‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺼ‪‬ﻠﱢﻲ ﻣ‪‬ﺎ ﻛﹸﺘ‪‬ﺐ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ،‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﻨ‪‬ﺼ‪‬ﺖ‪ ‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺗ‪‬ﻜﹶﻠﱠﻢ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ހުކުރު ދުވަހު އެއްވެސް‬ ‫)‪(3‬‬
‫ﺍ ِﻹﻣ‪‬ﺎﻡ‪ ،‬ﺇﹺﻻﱠ ﹸﻏﻔ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻨ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺔ‪ ‬ﺍﻷُﺧ‪‬ﺮ‪‬ﻯ"‬
‫މީހަކު ފެންވަރައި‪ ،‬އޭނާއަށް ކުޅަދާނަވީ މިންވަރަކަށް ޠާހިރުވެ‪ ،‬އޭނާގެ އަތުގައިވާ ތެލުން‬
‫ތެޔޮލައި ނުވަތަ އޭނާގެ ގޭގައި ހުރި ހުވަނދުން ހުވަނދުލައި‪ ،‬ދެން ގެއިން ނުކުމެ‬
‫)މިސްކިތަށްގޮސް( ދެމީހުންގެ ދެމެދު ވަކިނުކޮށް‪ ،‬ދެން އޭނާއަށް މިންވަރުކުރެވިގެންވާ‬
‫ވަރަށް )ސުންނަތް( ނަމާދުކޮށް‪ ،‬ދެން އިމާމު މީހާ ޚުޠުބާދޭ އިރު ހަނުއިނދެ‪ ،‬ޚުޠުބާ‬
‫އަޑުއަހައިފިނަމަ އެހުކުރުން އަނެއް ހުކުރާ ހަމައަށް އޭނާގެ ފާފަ ފޮހެވިގެންދާނެއެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬ފަހެ ޚަޠީބު މީހާ ފިޔަވައި އެހެން‬ ‫ނ ުހކު ަރ ް‬
‫ށ ދި ުއ ް‬ ‫ސ ކުރި ައކު ް‬
‫ވީ ަހ ިއ ެވ ް‬
‫މީހުން ވީހައިވެސް ކުރިއަކުން އަވަހަށް ހުކުރަށް ދިއުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫އަބޫހުރައިރާގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﻦﹺ ﺍ ﹾﻏﺘ‪‬ﺴ‪‬ﻞﹶ ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻡ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺔ‪ ‬ﹸﻏﺴ‪‬ﻞﹶ ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻨ‪‬ﺎﺑ‪‬ﺔ‪ ‬ﺛﹸﻢ‪‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪ .‬ﻭﺭﻭﺍﻩ ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺍﺑﻦ ﺧﺰﳝﺔ ﻋﻦ ﻋﺎﺋﺸﺔ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪321‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ﺭ‪‬ﺍﺡ‪ ‬ﻓﹶﻜﹶﺄﹶﻧ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﻗﹶﺮ‪‬ﺏ‪ ‬ﺑ‪‬ﺪ‪‬ﻧ‪‬ﺔﹰ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺭ‪‬ﺍﺡ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺴ‪‬ﺎﻋ‪‬ﺔ‪ ‬ﺍﻟﺜﱠﺎﻧﹺﻴ‪‬ﺔ‪ ‬ﻓﹶﻜﹶﺄﹶﻧ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﻗﹶﺮ‪‬ﺏ‪ ‬ﺑ‪‬ﻘﹶﺮ‪‬ﺓﹰ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺭ‪‬ﺍﺡ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ‬
‫ﺍﻟﺴ‪‬ﺎﻋ‪‬ﺔ‪ ‬ﺍﻟﺜﱠﺎﻟ‪‬ﹶﺜﺔ‪ ‬ﻓﹶﻜﹶﺄﹶﻧ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﻗﹶﺮ‪‬ﺏ‪ ‬ﻛﹶﺒ‪‬ﺸ‪‬ﺎ ﺃﹶﻗﹾﺮ‪‬ﻥﹶ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺭ‪‬ﺍﺡ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺴ‪‬ﺎﻋ‪‬ﺔ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺍﺑﹺﻌ‪‬ﺔ‪ ‬ﻓﹶﻜﹶﺄﹶﻧ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﻗﹶﺮ‪‬ﺏ‪‬‬
‫ﺩ‪‬ﺟ‪‬ﺎﺟ‪‬ﺔﹰ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺭ‪‬ﺍﺡ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﺴ‪‬ﺎﻋ‪‬ﺔ‪ ‬ﺍﻟﹾﺨ‪‬ﺎﻣ‪‬ﺴ‪‬ﺔ‪ ‬ﻓﹶﻜﹶﺄﹶﻧ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﻗﹶﺮ‪‬ﺏ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻀ‪‬ﺔﹰ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﺫﹶﺍ ﺧ‪‬ﺮ‪‬ﺝ‪ ‬ﺍ ِﻹﻣ‪‬ﺎﻡ‪ ‬ﺣ‪‬ﻀ‪‬ﺮ‪‬ﺕ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ހުކުރު ދުވަހު ޖުނުބުގެ ހިނެއިން ހިނައިގަންނަ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻼﹶﺋ‪ ‬ﹶﻜﺔﹸ ﻳ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﻮﻥﹶ ﺍﻟﺬﱢﻛﹾﺮ‪"‬‬
‫ފަދައިން ހިނައިގަނެ‪ ،‬ދެން ހުކުރަށް ގޮސްފި މީހާ‪) ،‬ﷲގެ މަގުގައި( ޖަމަލެއް‬
‫ޤުރުބާންކުރި ފަދައެވެ‪ .‬އަދި ދެވަނަ ވަގުތުގައި ހުކުރަށް ގޮސްފި މީހާ‪ ،‬ގެރިއެއް‬
‫ޤުރުބާންކުރި ފަދައެވެ‪ .‬އަދި ތިންވަނަ ވަގުތުގައި ހުކުރަށް ގޮސްފި މީހާ‪ ،‬ދަޅުފަޅާފައިވާ‬
‫ބަކަރިއެއް ޤުރުބާންކުރި ފަދައެވެ‪ .‬އަދި ހަތަރުވަނަ ވަގުތުގައި ހުކުރަށް ގޮސްފި މީހާ‪،‬‬
‫ކުކުޅެއް ޤުރުބާންކުރި ފަދައެވެ‪ .‬އަދި ފަސްވަނަ ވަގުތު ހުކުރަށް ގޮސްފި މީހާ‪ ،‬ބިހެއް‬
‫ޤުރުބާންކުރި ފަދައެވެ‪ ".‬ފަހެ އިމާމު ޝާފިޢީއާއި‪ ،‬އަދިވެސް ޢިލްމުވެރިންގެ ޖަމާޢަތެއްގެ‬
‫އަރިހުގައި އެވަގުތުތަކަކީ ހެނދުނުގެ ވަގުތުތަކެވެ‪ .‬އެބަހީ ފަޖުރުލީއްސުރެ‪ ،‬އިރު‬
‫މެދުޖެހުމާ ހަމައަށެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ހެނދުނުއްސުރެ ފެށިގެން‪ ،‬ހުކުރަށް ދާން ފެށުން‬
‫މުސްތަޙައްބުވެގެންވާ ކަމުގައި އެބޭކަލުން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬އަދި އިމާމު މާލިކުގެ‬
‫އަރިހުގައި އެވަގުތުތަކަކީ އެއްވަގުތެއްގެ ބައިތަކެކެވެ‪ .‬އެއީ އިރު މެދުން ފިލުމުގެ‬
‫ކުރިންނާއި‪ ،‬ފަހުންނެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬އެވަގުތުތަކަކީ އެއް‬
‫ވަގުތެއްގެ ބައިތަކެކެވެ‪ .‬އަދި އެއީ އިރުމެދުން ފިލުމުގެ ކުރިންނެވެ‪ .‬އިބުނު ރުޝްދު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ރާޖިޙުވެގެންވާ ގޮތަކީ މިއެވެ‪ .‬އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން އިރުމެދުން ފިލާ‬
‫ހިނދު‪ ،‬ހުކުރަށް ދިއުން އެހިސާބުން ވާޖިބުވީއެވެ‪.‬‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އިމާމު ތިރުމިޛީ‬ ‫ނ‪.‬‬
‫ރ ުނކު ުރ ް‬
‫ނ ެގ ޮކނޑ ު ަތ ްއ ގި ާ‬
‫ީސ ަތކު ް‬
‫މ ް‬
‫"ހުކުރު ދުވަހު ހުކުރަށް ގޮސް މީސްތަކުންގެ ކޮނޑުތައް ގިރާކުރުން ޢިލްމުވެރިންގެ‬
‫އަރިހުގައި މަކުރޫހަވެގެންވެއެވެ‪ ".‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ބިސްރުގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހުކުރު ދުވަހު ހުކުރު ނަމާދުގައި‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޚުޠުބާ ދެއްވަން ހުންނަވަނިކޮށް‪ ،‬މީހަކު މީސްތަކުންގެ ކޮނޑުތައް‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﺇﻻﹼ ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬

‫‪322‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ގިރާކުރަމުން އަތުވެއްޖެއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އޭނާއަށް ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺍ‪‬ﺟ‪‬ﻠ‪‬ﺲ‪ ‬ﻓﹶ ﹶﻘﺪ‪‬‬

‫"އިށީންނާށެވެ‪ .‬ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން މީސްތަކުންނަށް ތިބާ ތަކުލީފު‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺁﺫﹶﻳ‪‬ﺖ‪ ‬ﻭ‪‬ﺁﻧ‪‬ﻴ‪‬ﺖ‪"‬‬
‫ދީފިއެވެ‪ .‬އަދި ހުކުރަށް އައުން ލަސްކޮށްފީމުއެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ ޚަޠީބު މީހާ މިކަމުން އިސްތިސްނާ ވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި ކުރީގައި ހުސް‬
‫ތަނެއް އޮވެފައި މީސްތަކުންގެ ކޮނޑުތައް ގިރާނުކޮށް އެތަނަށް ދެވެން ނެތްނަމަ‪ ،‬އެކަން‬
‫ކުރުމަކުންވެސް މައްސަލައެއް ނެތެވެ‪ .‬އަދި އިށީނދެ އިނދެފައި ބޭނުމެއް ޖެހިގެން‬
‫ބޭރަށް ގޮސްފި މީހާ‪ ،‬އޭނާ އިން ތަނަށް އަލުން އައުމަށްޓަކައި އެކަން ކުރުމަކުންވެސް‬
‫މައްސަލައެއް ނެތެވެ‪ .‬އެކަމަކު މީސްތަކުންނަށް އުނދަގޫ ނުވާ ގޮތަށެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ޙާރިޘުގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢުޤުބާ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އެއްފަހަރަކު މަދީނާގައި އަހުރެން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ފަހަތްޕުޅުގައި ޢަޞުރު‬
‫ނަމާދު ކުރީމެވެ‪ .‬ދެން އެކަލޭގެފާނު އަވަސް އަވަހަށް ތެދުވެވަޑައިގެންފިއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫މީސްތަކުންގެ ކޮނޑުތައް ގިރާކުރައްވާ ކޮޓަރިކޮޅަށް ވަޑައިގެންފިއެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނު‬
‫އިރުކޮޅަކުން‬ ‫ސިހުންވެއްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫މީސްތަކުން‬ ‫ވަރުން‬ ‫ހުންނެވި‬ ‫އަވަސްކުރައްވާފައި‬
‫އެކަލޭގެފާނު މީސްތަކުންގެ ތެރެއަށް ނިކުމެ ވަޑައިގެންފިއެވެ‪ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނު އެގޮތަށް‬
‫އެނގިވަޑައިގެން‬ ‫ތިބިކަން‬ ‫ޖެހިލުންވެފައި‬ ‫މީސްތަކުން‬ ‫ވަޑައިގެންނެވުމުން‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް ގެނެވިފައި ހުރި ރަންތަކެއް ކުއްލިއަކަށް‬
‫ތިމަންކަލޭގެފާނު ހަނދުމަފުޅުވީއެވެ‪ .‬ފަހެ އެތަކެތި ތިމަންކަލޭގެފާނު ޣާފިލުކުރުމަށް‬
‫ބައްސަވައިލެއްވުމަށް‬ ‫އަވަހަށް‬ ‫އެތަކެތި‬ ‫ރުހިވަޑައިނުގެން‬ ‫ތިމަންކަލޭގެފާނު‬
‫ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަހުލުވެރިންނަށް އަމުރުކުރައްވަންވެގެން ތިމަންކަލޭގެފާނު ކޮޓަރިކޮޅަށް‬
‫)‪(2‬‬
‫ވަޑައިގެންނެވީއެވެ‪".‬‬
‫ނ ުވ ް‬
‫ނ‪.‬‬ ‫ޝ ުރ ުޢ ކު ެރ ިވގެ ް‬ ‫ނ ަނތް ަނމާ ުދކު ުރ ް‬
‫ނ ަ‬ ‫ސ ް‬ ‫ުހކު ުރ ަނމާ ުދގެ ކުރި ް‬
‫ނ ު‬
‫ފަހެ ޚަޠީބު މީހާ މިންބަރަށް އަރަންދެން ސުންނަތް ނަމާދުކުރުން ސުންނަތް ވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﺧﺰﳝﺔ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬
‫‪323‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ދެންފަހެ ޚަޠީބު މީހާ މިންބަރަށް އެރުމަށް ފަހު ތަޙިއްޔަތުލް މަސްޖިދު )މަސްޖިދު‬

‫ސުންނަތް( ފިޔަވައި އެހެން ސުންނަތެއް ކޮށްގެން ނުވާނެއެވެ‪ .‬ފަހެ އެދެރަކުޢަތް‬
‫ޚުޠުބާދެވޭ ވަގުތުގައިވެސް ކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬އެއީ އެދެރަކުޢަތް ކުރުމަށް ވަގުތު ނުތަނަވަސް‬
‫ވެއްޖައުމަށް ދާންދެނެވެ‪ .‬އެބަހީ ޚުޠުބާ ނިމެން ހިނދުކޮޅަކަށް ވެއްޖައުމަށް ދާންދެނެވެ‪.‬‬
‫އޭރުން އެދެރަކުޢަތްވެސް ކުރާނެ ކަމެއް ނެތެވެ‪ .‬ފަހެ ނާފިޢު މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬
‫ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢުމަރުގެ ކިބައިން ރިވާކުރެއްވިއެވެ‪" .‬އެކަލޭގެފާނު ހުކުރުގެ ކުރިން‬
‫ސުންނަތް ނަމާދުކުރެއްވުން ގިނަކުރައްވައެވެ‪ .‬އަދި ހުކުރު ނަމާދުގެ ފަހުން ގޭގައި‬
‫ދެރަކުޢަތް ކުރައްވައެވެ‪ .‬އަދި ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ވެސް މިގޮތަށް ކަންތައް‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން‬ ‫)‪(1‬‬
‫ކުރައްވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪".‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވި ެއވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﻦﹺ ﺍ ﹾﻏﺘ‪‬ﺴ‪‬ﻞﹶ ﺛﹸﻢ‪ ‬ﺃﹶﺗ‪‬ﻰ ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺔﹶ ﻓﹶﺼ‪‬ﻠﱠﻰ ﻣ‪‬ﺎ ﻗﹸﺪ‪ّ‬ﺭ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ،‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺼ‪‬ﺖ‪ ‬ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﻔﹾﺮ‪‬ﻍﹶ‬
‫)‪(2‬‬
‫ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺧ‪ ‬ﹾﻄﺒ‪‬ﺘ‪‬ﻪ‪ ،‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺼ‪‬ﻠ‪ّ‬ﻲ ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﻪ‪ ‬ﹸﻏﻔ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻨ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺔ‪ ‬ﺍﻷُﺧ‪‬ﺮ‪‬ﻯ ﻭ‪‬ﻓﹶﻀ‪‬ﻞﹶ ﺛﹶﻼﹶﹶﺛﺔ‪ ‬ﺃﹶﻳ‪‬ﺎﻡﹴ"‬
‫މާނައީ‪" :‬ހުކުރު ދުވަހު ފެންވަރައި‪ ،‬ދެން ހުކުރަށް އައިސް އޭނާއަށް މިންވަރު‬
‫ކުރެވިފައިވާ ވަރަށް ސުންނަތް ނަމާދުކޮށް‪ ،‬ދެން ޚަތީބު މީހާ ހުޠުބާ ކިޔައި ނިމެންދެން‬
‫ހަނުއިނދެ‪ ،‬ދެން ޖަމާޢަތުގައި ހުކުރުކޮށްފި މީހާ ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ އެހުކުރާއި އަނެއް‬
‫ހުކުރާ ދެމެދުގައިވާ އޭނާގެ ފާފަތަކާއި އަދި އިތުރު ތިން ދުވަހުގެ ފާފަ އޭނާއަށް‬
‫ފޮހެވޭނެއެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޖާބިރުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޚުޠުބާ ވިދާޅުވަން ހުންނަވަނިކޮށް މީހަކު‬
‫މިސްކިތަށް ވަދެއްޖެއެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނު އޭނާއަށް ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬މަސްޖިދު‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ނުކުރަމެވެ‪.‬‬ ‫ދެންނެވިއެވެ‪.‬‬ ‫އޭނާ‬ ‫ކޮށްފިންހެއްޔެވެ؟"‬ ‫ސުންނަތް‬
‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދިވެސް‬ ‫)‪(3‬‬
‫ކުރާށެވެ‪".‬‬ ‫"ދެރަކުޢަތް‬ ‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫ޖާބިރުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪324‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺟ‪‬ﺎﺀَ ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻡ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺔ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍ ِﻹﻣ‪‬ﺎﻡ‪ ‬ﻳ‪‬ﺨ‪‬ﻄﹸﺐ‪ ‬ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﺮ‪‬ﻛﹶﻊ‪ ‬ﺭ‪‬ﻛﹾﻌ‪‬ﺘ‪‬ﻴ‪‬ﻦﹺ‬
‫މާނައީ‪" :‬އިމާމު މީހާ ޚުޠުބާ ކިޔަން ހުއްޓައި ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﻭ‪‬ﻟﹾﻴ‪‬ﺘ‪‬ﺠ‪‬ﻮ‪‬ﺯ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴﻬﹺﻤ‪‬ﺎ"‬
‫މީހަކު ހުކުރަށް އައިސްފިނަމަ ފަހެ އޭނާ ދެރަކުޢަތް ކުރާހުށިކަމެވެ‪ .‬އަދި އެދެރަކުޢަތް‬
‫ކުރުކުރާހުށިކަމެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬ފަހެ‬
‫ށލު ް‬
‫ބ ަދލު ޮކ ް‬ ‫ިނ ަމ‪ަ ،‬ތ ް‬
‫ނ ަ‬ ‫ނ ަފ ަށއިފ ަ‬
‫ިސކިތު ަގއި އިނ ެދ‪ ،‬ތާ ްއ ާޔޖެ ެހ ް‬
‫މ ް‬
‫ހުކުރު ދުވަހު ހުކުރުގައި ނުވަތަ އެނޫންވެސް ނަމާދެއްގެ އިންތިޒާރުގައި މިސްކިތުގައި‬
‫އިންދައި‪ ،‬ތާއްޔާޖެހެން ފަށައިފިނަމަ‪ ،‬އިން ތަން ނޫން އެހެން ތަނަކަށް ބަދަލުވުން‬
‫މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެހެނީ އެކަން ކުރުމުން ހަށިގަނޑަށް ހީވާގިކަން އައިސް‪،‬‬
‫ނިދިފިލައިގެން ދާނެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢުމަރުގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﻧ‪‬ﻌ‪‬ﺲ‪‬‬
‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﻭ‪‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴ‪‬ﺠﹺﺪ‪ ‬ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﺘ‪‬ﺤ‪‬ﻮ‪‬ﻝﹾ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻣ‪‬ﺠ‪‬ﻠ‪‬ﺴِﻪ‪ ‬ﺫﹶﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﺇﹺﻟﹶﻰ ﹶﻏﻴ‪‬ﺮﹺﻩ‪"‬‬
‫"ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކު މިސްކިތުގައި އިންދައި ތާއްޔާޖެހެން ފަށައިފިނަމަ ފަހެ އޭނާ‬
‫އިން ތަން ނޫން އެހެން ތަނަކަށް އޭނާ ބަދަލުވާހުށިކަމެވެ‪".‬‬
‫ﻓﺎﺋﺪﺓ‪ :‬ހުކުރު ނަމާދުގައި ޚުތުބާ އަޑުއެހުމަކީ ހުކުރުގެ މަޤުޞަދުތަކުގެ‬
‫ތެރެއިން އެންމެ މުހިންމު އެއްމަޤުޞަދެވެ‪ .‬އެހެނީ އެއީ ހަފްތާއަކު އެއްފަހަރު އިވިގެންދާ‬
‫ނަސޭހަތްތަކެކެވެ‪ .‬މިސްކިތުގެ ދޮރުތަކުގެ ކައިރީގައި ތިއްބަވާ މަލާއިކަތްބޭކަލުން ޚަޠީބު‬
‫މީހާ މިންބަރަށް އަރާ ހިނދު‪ ،‬ޚުޠުބާ އަޑުއައްސަވަން އިށީނދެވަޑައިގަތުން އެކަމުގެ‬
‫މުހިންމު ކަމަށް ދަލީލުކުރެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ޚުޠުބާދެވޭ ވަގުތު ނިދުމަކީ ހުކުރުގެ‬
‫ޘަވާބުން މީހާ މަޙުރޫމު ވެގެންދާފަދަ ކަމެކެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪325‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނ ުވ ް‬
‫ނ‬ ‫ުހކު ުރ ަނމާ ުދ ވާޖި ު‬
‫ބ ެވގެ ް‬
‫ހުކުރު ނަމާދަކީ ފިރިހެނުންނަށް ޢައިނިއްޔަ ފަރުޟެއް ކަމަށް އުއްމަތުގެ‬
‫އަދި އެއީ ދެރަކުޢަތެވެ‪ .‬މާތްﷲ‬ ‫ޢިލްމުވެރިން އިއްތިފާޤުވެ ވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪.‬‬
‫ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪+ * ) ( ' & % $ # " ! [ .‬‬
‫‪) Z 6 5 4 3 2 1 0/ . - ,‬ﺍﳉﻤﻌﺔ‪ (٩ :‬މާނައީ‪" :‬އޭ‬
‫އީމާންވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ! ހުކުރު ދުވަހު‪ ،‬ހުކުރު ނަމާދަށް ބަންގިގޮވޭ ހިނދު‪ ،‬ފަހެ‬
‫ތިޔަބައިމީހުން ﷲގެ ޒިކުރަށް )ހުކުރު ނަމާދަށް( އަވަސްވެގަންނާށެވެ‪ .‬އަދި ގަނެވިއްކުން‬
‫ދޫކޮށްލާށެވެ‪ .‬އެގޮތް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ހެޔޮވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެއީ ތިޔަބައިމީހުންނަށް އެކަން‬
‫އެނގޭނަމައެވެ‪".‬‬
‫ކިބައިން‬ ‫މަސްޢޫދުގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢަބްދުﷲ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހުކުރު ނަމާދަށް ފަހަށްޖެހުނު ބަޔަކަށް‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ﺣﺪﻳﺚ ކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻟﹶﻘﹶﺪ‪ ‬ﻫ‪‬ﻤ‪‬ﻤ‪‬ﺖ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﺁﻣ‪‬ﺮ‪ ‬ﺭ‪‬ﺟ‪‬ﻼﹰ ﻳ‪‬ﺼ‪‬ﻠ‪ّ‬ﻲ‪ ‬ﺑﹺﺎﻟﻨ‪‬ﺎﺱﹺ ﹸﺛﻢ‪ ‬ﺃﹸﺣ‪‬ﺮﹺّﻕ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬މީސްތަކުންނާގެން ހުކުރުކުރުމަށް‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺭﹺﺟ‪‬ﺎﻝﹴ ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﺨ‪‬ﻠﱠﻔﹸﻮﻥﹶ ﻋ‪‬ﻦﹺ ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺔ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻮﺗ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪"‬‬
‫ގާތަށް‬ ‫މީހުންގެ‬ ‫ފަހަށްޖެހޭ‬ ‫ނުގޮސް‪،‬‬ ‫ހުކުރަށް‬ ‫ދެން‬ ‫އަމުރުކުރައްވާ‪،‬‬ ‫މީހަކަށް‬
‫ތިމަންކަލޭގެފާނު ވަޑައިގެން އެބައިމީހުންނާއެކު‪ ،‬އެބައިމީހުންގެ ގެތައް އަންދައިލެއްވުމަށް‬
‫ތިމަންކަލޭގެފާނު ގަސްތުކުރެއްވީމެވެ‪".‬‬
‫އަދި މާތްﷲ އެދެބޭކަލުންނަށް ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާއާއި‪ ،‬ޢަބްދުﷲ‬
‫ބުނު ޢުމަރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬މިންބަރުގެ ހަރުފަތްތަކުގެ މަތީ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ޙަދީޘްކުރައްވަނިކޮށް އެދެބޭކަލުން އަޑުއެއްސެވިއެވެ‪" .‬ﻟﹶﻴ‪‬ﻨ‪‬ﺘ‪‬ﻬﹺﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﻗﹾﻮ‪‬ﺍﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻦ‪ ‬ﻭ‪‬ﺩ‪‬ﻋ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺎﺕ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬މީސްތަކުން ހުކުރު‬ ‫ﺨﺘ‪‬ﻤ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﷲُ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﻗﹸﻠﹸﻮﺑﹺﻬﹺﻢ‪ ‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﻟﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻮﻧ‪‬ﻦ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﻐ‪‬ﺎﻓ‪‬ﻠ‪‬ﲔ‪"‬‬
‫)‪(2‬‬
‫ﺃﹶﻭ‪ ‬ﻟﹶﻴ‪ ‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ ﻭﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻣﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺍﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﻭﺍﺑﻦ ﻋﺒﺎﺱ‪.‬‬
‫‪326‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އެޅުމުން އެއްކިބާވާ ހުށިކަމެވެ‪ .‬އެހެންނޫންނަމަ‪ ،‬ﷲ އެބައިމީހުންގެ ހިތްތަކުގައި ސިއްކަ‬

‫ޖައްސަވައިފާނެތެވެ‪ .‬އޭރުން އެބައިމީހުންވާނީ ޣާފިލުވީ މީހުންގެ ތެރެއިންނެވެ‪".‬‬
‫ކިބައިން‬ ‫އައްޟަމްރީގެ‬ ‫ޖަޢުދު‬ ‫އަބުލް‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺗ‪‬ﺮ‪‬ﻙ‪ ‬ﺛﹶﻼﹶﺙﹶ ﺟ‪‬ﻤ‪‬ﻊﹴ ‪‬ﺗﻬ‪‬ﺎﻭ‪‬ﻧ‪‬ﺎ ﺑﹺﻬ‪‬ﺎ ﹶﻃﺒ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﷲُ ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﻗﹶﻠﹾﺒﹺﻪ‪ (1)"‬މާނައީ‪:‬‬
‫"ފަރުވާކުޑަކަމުން ތިންހުކުރު ދޫކޮށްލައިފިމީހާ ދަންނައެވެ‪ .‬ﷲ އޭނާގެ ހިތުގައި ސިއްކަ‬
‫ޖައްސަވާނެތެވެ‪".‬‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރައްވަނިކޮށް އެކަލޭގެފާނު އަޑުއެއްސެވިއެވެ‪" .‬ﻧ‪‬ﺤ‪‬ﻦ‪‬‬
‫ﺍﻵﺧ‪‬ﺮ‪‬ﻭﻥﹶ ﺍﻟﺴ‪‬ﺎﺑﹺﻘﹸﻮﻥﹶ ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻡ‪ ‬ﺍﻟﹾ ‪‬ﻘﻴ‪‬ﺎﻣ‪‬ﺔ‪ ،‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺃﹸﻭﺗ‪‬ﻮﺍ ﺍﻟﹾﻜ‪‬ﺘ‪‬ﺎﺏ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻗﹶﺒ‪‬ﻠ‪‬ﻨ‪‬ﺎ‪ ،‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﻫ‪‬ﺬﹶﺍ ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻣ‪‬ﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻟﱠﺬ‪‬ﻱ‬
‫ﻓﹸﺮﹺﺽ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻬﹺﻢ‪ ‬ﻓﹶﺎ ‪‬ﺧﺘ‪‬ﻠﹶﻔﹸﻮﺍ ﻓ‪‬ﻴﻪ‪ ،‬ﻓﹶﻬ‪‬ﺪ‪‬ﺍﻧ‪‬ﺎ ﺍﷲُ‪ ،‬ﻓﹶﺎﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﻟﹶﻨ‪‬ﺎ ﻓ‪‬ﻴﻪ‪ ‬ﺗﺒ‪‬ﻊ‪ ،‬ﺍﻟﹾﻴ‪‬ﻬ‪‬ﻮﺩ‪ ‬ﻏﹶﺪ‪‬ﺍ ﻭ‪‬ﺍﻟﻨ‪‬ﺼ‪‬ﺎﺭ‪‬ﻯ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އަހުރެމެންނީ )ދުނިޔޭގައި( އެންމެ ފަހުގެ )އުއްމަތުގެ( މީހުންނެވެ‪.‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﻏﹶﺪ‪"‬‬
‫އެކަމަކު ޤިޔާމަތް ދުވަހުގައި އެންމެ ކުރީގައި ވާނެ މީހުންނެވެ‪ .‬އެއީ އެބައިމީހުންނަށް‬
‫)އަހުލުކިތާބީންނަށް( އަހުރެމެންގެ ކުރިން ފޮތް ދެވުނު ކަމުގައިވީނަމަވެސް މެއެވެ‪ .‬ދެން‬
‫މާތްކުރުން(‬ ‫)އެދުވަސް‬ ‫މައްޗަށް‬ ‫އެބައިމީހުންގެ‬ ‫ދުވަހަކީ(‬ ‫)ހުކުރު‬ ‫މިއަދަކީ‬
‫ފަރުޟުކުރެވުނު ދުވަހެވެ‪ .‬ފަހެ އެބައިމީހުން އެދުވަހާ މެދު އިޚުތިލާފުވިއެވެ‪ .‬ދެން ﷲ‬
‫އަހުރެމެންނަށް އެދުވަސް މާތްކުރުމުގެ ހިދާޔަތް ދެއްކެވިއެވެ‪ .‬ފަހެ މީސްތަކުން ވަނީ‬
‫އެދުވަހުގައި އަހުރެމެންގެ ފަހަތުގައެވެ‪ .‬ޔަހޫދީން މާތްކުރަނީ ހޮނިހިރު ދުވަހެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ނަޞާރާއިން މާތްކުރަނީ އާދީއްތަ ދުވަހެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬
‫‪327‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނއި‪،‬‬
‫ނ ާ‬
‫ނވާ މީ ުހ ް‬ ‫ށ ުހކު ުރ ަނމާ ުދ ވާޖި ު‬
‫ބ ެވގެ ް‬ ‫ޗ ް‬
‫ބ ެޔ ްއގެ ަމ ްއ ަ‬
‫ެއ ަ‬
‫ނ ުނވާ މީ ުހ ް‬
‫ނ‬ ‫ވާޖި ު‬
‫ބ ެވގެ ް‬
‫ފަހެ މުސްލިމު‪ ،‬މިނިވަން‪ ،‬ބުއްދި ސަލާމަތުން ހުރި‪ ،‬ބާލިޣުވެފައިވާ‪،‬‬
‫ރަށުގައި ޤާއިމުވެހުރި‪ ،‬މިސްކިތަށް ދިއުމަށް ކުޅަދާނަވެގެންވާ‪ ،‬ހުކުރުން ފަހަށްޖެހުން‬
‫ހުއްދަކުރާ ޝަރުޢީ އެއްވެސް ޢުޛުރެއް ނެތް ކޮންމެ ފިރިހެނެއްގެ މައްޗަށް ހުކުރު ނަމާދު‬
‫ވާޖިބުވެގެންވެއެވެ‪ .‬ދެން އެބަޔެއްގެ މައްޗަށް ހުކުރު ނަމާދު ވާޖިބުވެގެންނުވާ މީހުން‬
‫ދަންނައެވެ‪.‬‬
‫ނަމާދު‬ ‫ހުކުރު‬ ‫މިބައިމީހުނަށް‬ ‫ކުޑަކު ިދ ް‬
‫ނ‪.‬‬ ‫ނއި‬
‫ނ ާ‬
‫ނ ެހ ުނ ް‬
‫ައ ް‬ ‫‪-2 ، 1‬‬
‫އެކަމަކު‬ ‫ވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫އިއްތިފާޤުވެ‬ ‫ޢިލްމުވެރިން‬ ‫ކަމަށް‬ ‫ވާޖިބުވެގެންނުވާ‬
‫އަންހެނުން ހުކުރު ނަމާދުކޮށްފިނަމަ‪ ،‬އެކަނބަލުން މެންދުރު ނަމާދުކުރާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬
‫ބ ިލ ީމހާ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬
‫ށ ދި ުއ ަމ ްށ ުނކު ެޅ ިދ ަފއިވާ ަ‬ ‫‪ -3‬މ ް‬
‫ިސ ިކ ަތ ް‬
‫ޠާރިޤު ބުނު ޝިހާބުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‬
‫‪ r‬ﺣﺪﻳﺚ ކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺔﹸ ﺣ‪‬ﻖ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﺟﹺﺐ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﻛﹸﻞﹺّ ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﻠ‪‬ﻢﹴ ﻓ‪‬ﻲ ﺟ‪‬ﻤ‪‬ﺎﻋ‪‬ﺔ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺃﹶﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺔﹰ‪ :‬ﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ހަތަރު މީހަކު ފިޔަވައި‪ ،‬ކޮންމެ‬ ‫ﻣ‪‬ﻤ‪‬ﻠﹸﻮﻙ‪ ‬ﺃﹶﻭﹺ ﺍﻣ‪‬ﺮ‪‬ﺃﹶﺓﹲ ﺃﹶﻭ‪ ‬ﺻ‪‬ﺒﹺﻲ‪ ‬ﺃﹶﻭ‪ ‬ﻣ‪‬ﺮﹺﻳﺾ‪"‬‬
‫)‪(1‬‬

‫މުސްލިމެއްގެ މައްޗަށް ހުކުރު ނަމާދު ޖަމާޢަތުގައި ކުރުން ވާޖިބުވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެހަތަރު‬

‫މީހުންނަކީ‪ :‬އަޅުމީހާއާއި‪ ،‬އަންހެނާއާއި‪ ،‬ކުޑަކުއްޖާއާއި‪ ،‬ބަލިމީހާއެވެ‪".‬‬
‫މަޑުކޮށްގެން‬ ‫ރަށެއްގައި‬ ‫ދަތުރުވެރިޔާ‬ ‫ފަހެ‬ ‫ަދތު ުރ ެވރި ާޔ‪.‬‬ ‫‪-4‬‬
‫ހުރިކަމުގައިވިޔަސް‪ ،‬އޭނާގެ މައްޗަށް ހުކުރު ނަމާދު ވާޖިބުވެގެންނުވާ ކަމަށް ޖުމްހޫރު‬
‫ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬އެހެނީ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އެކަލޭގެފާނުގެ ދަތުރުފުޅުތަކުގައި‬
‫ހުކުރު ނަމާދު ކުރައްވާފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އަދިކިއެއްތަ! އެކަލޭގެފާނު ކުރައްވާފައިވަނީ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪328‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މެންދުރު ނަމާދާއި‪ ،‬ޢަޞުރު ނަމާދު ޤަޞްރުކޮށް އަދި ޖަމްޢުކޮށެވެ‪ .‬އަދި އޭކަލޭގެފާނަށް‬

‫ފަހު ހަތަރު ޚަލީފާއިންވެސް ކަންތައް ކުރައްވާފައިވަނީ އެގޮތަށެވެ‪.‬‬
‫ރ ެވ ަފއިވާމީހާ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬
‫ުޢ ުޛ ުރ ެވ ި‬ ‫ށ ދި ުއ ަމ ްށ‬ ‫‪ -5‬މ ް‬
‫ިސކި ަތ ް‬
‫ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢައްބާސްގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ‬
‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺻﻼﹶﺓﹶ ﻟﹶﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻋ‪‬ﺬﹾﺭﹴ"‬
‫ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﺍﻟﻨﹺّﺪ‪‬ﺍﺀَ ﻓﹶﻠﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺄﹾ‪‬ﺗﻪ‪ ‬ﻓﹶﻼﹶ ‪‬‬
‫"ބަންގީގެ އަޑުއިވި‪ ،‬ނަމާދަށް ނައިސްފިމީހާ ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ ޢުޛުރެއްގެ ސަބަބުން‬
‫މެނުވީ އޭނާއަކަށް ނަމާދެއް ނުވެއެވެ‪ ".‬ފަހެ އަތްމަތި ދަތި ދަރަނިވެރިޔާ އޭނާ ގެއިން‬
‫ނުކުމެއްޖެނަމަ‪ ،‬ދަރަނި ދިން ފަރާތުން އޭނާ ބަންދުކޮށްފާނެ ކަމުގެ ބިރުވާނަމަ‪ ،‬އޭނާއަށް‬
‫ހުކުރު ވާޖިބުވެގެންނުވާ ކަމަށް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬އަދި ވާރޭވެހުމާއި‬
‫ފިނިގަދަވުމަކީވެސް ޢުޛުރެއް ކަމަށް ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬ފަހެ އަބޫ މަލީޙު އޭނާގެ‬
‫"ޙުދައިބިއްޔާގެ‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫ބައްޕާފުޅު‬ ‫ރިވާކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ބައްޕާފުޅުގެ‬
‫ދުވަސްވަރު ހުކުރު ދުވަހެއްގައި އަހުރެން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ އަރިހަށް ޙާޟިރުވީމެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އެދުވަހުގައި ވާރޭވެހިގެންފިއެވެ‪ .‬ދެން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬މީސްތަކުންނަށް އެބައިމީހުންގެ‬
‫ފަހެ މިބަޔާންކުރެވުނު މީހުންނަށް‬ ‫)‪(2‬‬
‫ގެތަކުގައި ނަމާދުކުރުމަށް އަމުރުކުރެއްވިއެވެ‪".‬‬
‫މައްޗަށް‬ ‫އެބައިމީހުންގެ‬ ‫އަދިކިއެއްތަ!‬ ‫ނުވެއެވެ‪.‬‬ ‫ވާޖިބުވެގެން‬ ‫ނަމާދު‬ ‫ހުކުރު‬
‫އެބައިމީހުންވެސް‬ ‫ދެންފަހެ‬ ‫ނަމާދެވެ‪.‬‬ ‫މެންދުރު‬ ‫އެދުވަހުގެ‬ ‫ވާޖިބުވެގެންވަނީ‬
‫ހުކުރުކޮށްފިނަމަ‪ ،‬އެބައިމީހުން މެންދުރު ނަމާދުކުރާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ‪ .‬ފަހެ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‬
‫‪ r‬ގެ ޒަމާނުގައި އަންހެން ބޭކަނބަލުން މިސްކިތަށް ޙާޟިރުވެ‪ ،‬އެކަލޭގެފާނުގެ‬
‫ފަހަތްޕުޅުގައި ހުކުރު ނަމާދުކުރައްވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﻋﻠﻰ ﺷﺮﻁ ﺍﻟﺸﻴﺨﲔ ﻭﻭﺍﻓﻘﻪ ﺍﻟﺬﻫﱯ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪329‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ުހކު ުރ ަނމާ ުދގެ ަވގުތު‬

‫އަޞްޙާބު ބޭކަލުންނާއި‪ ،‬ތާބިޢިއްޔަ ބޭކަލުންނާއި‪ ،‬އިމާމުވެރި ބޭކަލުންގެ‬
‫ތެރެއިން ގިނަ ބޭކަލުންގެ އަރިހުގައި ހުކުރު ނަމާދުގެ ވަގުތަކީ މެންދުރު ނަމާދުގެ‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫އަނަސްގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ވަގުތެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ ، r‬އިރު މެދުން ފިލާ ހިނދު‪،‬‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ސަލަމާ ބުނު އަކުވަޢުގެ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ހުކުރުކުރައްވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪".‬‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އާ އެކު‪ ،‬އިރު‬
‫މެދުން ފިލާ ހިނދު‪ ،‬އަހުރެމެން ހުކުރު ނަމާދުކުރާ ކަމުގައި ވީމުއެވެ‪ .‬ދެން އިރު މެދުން‬
‫އަދި އިމާމު‬ ‫)‪(2‬‬
‫ފިލާ ހިނދު‪ ،‬ހުންނަ ހިޔަންޏަށް ބަލަމުން އަހުރެމެން އެނބުރި ދަމުއެވެ‪".‬‬
‫ބުޚާރީ ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪ -‬ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ހުކުރު ވަގުތަކީ އިރު މެދުން ފިލާ ވަގުތެވެ‪ ".‬އަދި‬
‫ބުނު‬ ‫ޢަލީ‬ ‫ޚައްޠާބާއި‪،‬‬ ‫ބުނުލް‬ ‫ޢުމަރު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫އެބޭކަލުންނަށް‬ ‫މާތްﷲ‬
‫އަބީޠާލިބާއި‪ ،‬ނުޢުމާނު ބުނު ބަޝީރާއި‪ ،‬ޢަމްރު ބުނު ޙުރައިޘުގެ ކިބައިންވެސް އެފަދައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި އިމާމު ޝާފިޢީ ‪-‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪ -‬ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އާއި‪،‬‬
‫އަބޫބަކުރާއި‪ ،‬ޢުމަރާއި‪ ،‬ޢުޘްމާނާއި އަދި އެބޭކަލުންގެ ފަހުން އިމާމުވެރި ބޭކަލުންވެސް‬
‫)‪(3‬‬
‫ހުރިހާ ހުކުރެއް ކުރައްވާފައިވަނީ އިރުމެދުން ފިލުމަށް ފަހުގައެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ އިމާމު އަޙުމަދާއި އިމާމު އިސްޙާޤުގެ އަރިހުގައި ހުކުރު ނަމާދު ވަގުތަކީ‬
‫ޢީދު ނަމާދުގެ ވަގުތުން ފެށިގެން މެންދުރު ނަމާދުގެ އެންމެ ފަހު ވަގުތާ ހަމައަށެވެ‪.‬‬
‫މާތްﷲ‬ ‫ހިމެނެއެވެ‪.‬‬ ‫ބަސްފުޅުތައް‬ ‫އަންނިވި‬ ‫ތެރޭގައި‬ ‫ދަލީލުތަކުގެ‬ ‫އެބޭކަލުންގެ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި އަނަސްގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫"އަހުރެމެން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އާ އެކު ހުކުރު ނަމާދު ކުރަމުއެވެ‪ .‬ދެން އަހުރެމެން ޤައިލޫލާ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺍ‪‬ﻤﻮﻉ‪.‬‬
‫‪330‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޖާބިރުގެފާނުގެ‬ ‫)‪(2‬‬

‫އެނބުރި ދަމުއެވެ‪".‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫ކުރުމަށްޓަކައި‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ހުކުރުކުރައްވާ‬
‫ކަމުގައިވިއެވެ‪ .‬ދެން )ހުކުރުކޮށްގެން( އަހުރެމެން އަހުރެމެންގެ ޖަމަލުތައް ކައިރިއަށް‬
‫އަދި މާތްﷲ‬ ‫)‪(3‬‬
‫އައިސް އިރު މެދުން ފިލާ ހިނދު ޖަމަލުތައް ހުއިހައްޕަމުއެވެ‪".‬‬
‫އެބޭކަލުންނަށް ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު މަސްޢޫދާއި‪ ،‬ޖާބިރު ބުނު ޢަބްދިﷲއާއި‪،‬‬
‫ސަޢީދާއި‪ ،‬މުޢާވިޔާގެ ކިބައިން އެބޭކަލުން އިރުމެދުން ފިލުމުގެ ކުރިން ހުކުރުކުރައްވާ‬
‫ކަމަށް ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަނަސްގެފާނުގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ފިނިގަދަވާ ހިނދު ހުކުރު‬
‫)‪(4‬‬
‫ނަމާދު އަވަސްކުރައްވައެވެ‪ .‬އަދި ހޫނުގަދަވާ ހިނދު ހުކުރު ނަމާދު ފަސްކުރައްވައެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ ބަޔާންވެދިޔަ ހުރިހާ ޙަދީޘްތަކެއް ޞައްޙަވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬
‫އެޙަދީޘްތައް ޖަމާކޮށް ނަތީޖާއެއް ނެރުމަށް ވަރަށް ގިނަ ޢިލްމުވެރިން މަސައްކަތް‬
‫ކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬އިމާމު ނަވަވީ ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬އިރު މެދުން ފިލުމުގެ ކުރިން‬
‫މުބާލަޣާކުރުމެވެ‪.‬‬ ‫އަވަސްކުރުމުގައި‬ ‫ހުކުރު‬ ‫އެބޭކަލުން‬ ‫މުރާދަކީ‬ ‫ހުކުރުކުރުމުގެ‬
‫ޙަޤީޤަތުގައި އިރު މެދުން ފިލުމުގެ ކުރިން ހުކުރުކުރުމެއް ނޫނެވެ‪ ".‬އަދި ޙާފިޡު އިބުނު‬
‫ޙަޖަރު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ޙަދީޘްތައް ތަޢާރުޟުވާ ކަމަށް ދަޢުވާކުރުމަށް ވުރެ‪ ،‬ޙަދީޘްތައް‬
‫ޖަމާކޮށް‪ ،‬ނަތީޖާ ނެރުން މާއައުލާކަން ބޮޑެވެ‪ .‬ފަހެ ކަމެއްކުރުމަށްޓަކައި އެކަމަށް‬
‫އަވަސްވެ‪ ،‬އެކަމުގެ މައްޗަށް އިސްވުމަށް ބައެއްފަހަރު އެކަންކުރުމޭ ބުނެވެއެވެ‪ .‬ހަމަ‬
‫މިބީދައިން ހުކުރަށް ކުރިން ދިއުމަށް ހުކުރުކުރުމޭ ބުނެވިދާނެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން މާނައަކީ‬
‫އެބޭކަލުން ޤައިލޫލާ ކުރުމުގެ ކުރިން ހުކުރު ނަމާދު ފައްޓަވަތެވެ‪ .‬އެއީ ހޫނުގަދަ އިރު‪،‬‬
‫އެބޭކަލުން އާދަކޮށް މެންދުރު ނަމާދުކުރައްވާ ގޮތާ ޚިލާފަށެވެ‪ .‬ފަހެ އެބޭކަލުން ހޫނުގަދަ‬
‫އިރު ފުރަތަމަ ޤައިލޫލާ ކުރައްވަތެވެ‪ .‬ދެން މެންދުރު ނަމާދު ކުރައްވަތެވެ‪ .‬އަދި އެއީ‬

‫‪ (1‬ޤައިލޫލާކުރުމަކީ މެންދުރުވުމުގެ ވަގުތުކޮޅެއް ކުރިން ނިދައިލުމެވެ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪331‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ހޫނުގަދަ އިރު‪ ،‬މެންދުރު ނަމާދު ފިނި ވަގުތުގައި ކުރުން ޝަރުޢުކުރެވިގެން ވާތީއެވެ‪".‬‬

‫ފަހެ އިމާމު ޝައުކާނީ ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬އިރު މެދުން ފިލުމުގެ ކުރިން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫އެނައްޞުތައް‬ ‫އިރު‪،‬‬ ‫ސާބިތުވެގެންވާ‬ ‫ނައްޞުތަކުން‬ ‫ޞަރީޙަ‬ ‫ހުކުރުކުރެއްވިކަން‬
‫ތައުވީލުކުރުމަކަށް އެއްވެސް މަގެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން އިރު މެދުން‬
‫ފިލުމަށް ފަހު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ހުކުރުކުރެއްވުން އޭގެ ކުރިން ހުކުރުކުރުން ހުއްދަވެގެންވުން‬
‫)‪(1‬‬
‫ނަފީއެއް ނުކުރެއެވެ‪".‬‬

‫ުހ ުކ ުރ ަނމާ ުދ ެގ ަޖމާ ަޢތް ަހ ަމވާ ަޢ ަދ ުދ‬

‫ޖަމާޢަތަކީ ހުކުރު ނަމާދު ޞައްޙަވުމުގެ ޝަރުޠުތަކުގެ ތެރެއިން ޝަރުޠެއް‬
‫ކަމަށް ޢިލްމުވެރިން އިއްތިފާޤުވެ ވަޑައިގެންފައި ވެއެވެ‪ .‬އެއީ އަންނަނިވި ޙަދީޘުގެ‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޝިހާބުގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޠާރިޤު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ބިނާކޮށެވެ‪.‬‬ ‫މައްޗަށް‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺔﹸ‬
‫މާނައީ‪" :‬ކޮންމެ މުސްލިމެއްގެ މައްޗަށް‬ ‫ﺣ‪‬ﻖ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﺟﹺﺐ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﻛﹸﻞﹺّ ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﻠ‪‬ﻢﹴ ﻓ‪‬ﻲ ﺟ‪‬ﻤ‪‬ﺎﻋ‪‬ﺔ‪"‬‬
‫)‪(2‬‬

‫ހުކުރު ނަމާދު ޖަމާޢަތުގައި ކުރުން ވާޖިބުވެގެންވެއެވެ‪ ".‬ދެންފަހެ ހުކުރު ނަމާދުގެ‬

‫ޖަމާޢަތް ހަމަވާ ޢަދަދާ ބެހޭ ގޮތުން ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައިވަނީ ޚިލާފު އުފެދިފައެވެ‪.‬‬
‫ގޮތުން‬ ‫ބެހޭ‬ ‫މިކަމާ‬ ‫މަޒުހަބު‬ ‫ފަނަރަ‬ ‫ޙަޖަރު‬ ‫އިބުނު‬ ‫ޙާފިޡު‬ ‫ފަތުޙުލްބާރީގައި‬
‫ބަޔާންކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬އަދި އޭގެ ތެރެއިން އެންމެ މަޝްހޫރުވެގެންވާ މަޒުހަބަކީ‬
‫ސާޅީސް މީހުން ހަމަވުމެވެ‪ .‬މިއީ އިމާމު ޝާފިޢީގެ ރައުޔެވެ‪ .‬ދަލީލަކީ ކަޢުބު ބުނު‬
‫މާލިކުގެ ބަސްފުޅެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬އެންމެ ފުރަތަމަ އަހުރެމެންނާގެން‬
‫ހުކުރުކުރެއްވީ އަސްޢަދު ބުނު ޒުރާރާއެވެ‪ .‬އެއީ ނަޤީޢުލް ޚަޟަމާތެވެ ކިޔުނު ތާނގައެވެ‪.‬‬
‫ދެން ކަޢުބުގެ ދަރިކަލުން ޢަބްދުއްރަޙުމާނު ސުވާލުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އެދުވަހުގައި އެބޭކަލުންގެ‬

‫‪ (1‬ﻧﻴﻞ ﺍﻷﻭﻃﺎﺭ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪332‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ފަހެ އިމާމު ޝައުކާނީ‬ ‫)‪(1‬‬

‫ޢަދަދު ކިހާވަރެއްހެއްޔެވެ؟ ކަޢުބު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ސާޅީހެވެ‪".‬‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ހުކުރު ނަމާދުގެ ޖަމާޢަތަށް ސާޅީސް މީހުން ހަމަވުން އެއީ ޝަރުޠެއް‬
‫ކަމަށް މިބަސްފުޅު ދަލީލެއް ނުކުރެއެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ އެއީ ހިނގާފައިވާ ޚާއްޞަ ކަމެކެވެ‪.‬‬
‫އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ މައްޗަށް ހުކުރު ނަމާދު ފަރުޟުކުރެއްވުނީ‬
‫ހިޖުރައިގެ ކުރިން މައްކާގައެވެ‪ .‬އަދި ކާފިރުންގެ ސަބަބުން އެތާނގައި އެކަލޭގެފާނަށް‬
‫މީސްތަކުންނާގެން ހުކުރުކުރެއްވުމަކަށް ކުޅަދާނަވެ ވަޑައިނުގަތެވެ‪ .‬ދެންފަހެ ބައެއް‬
‫އެބޭކަލުންނަށް‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ހިޖުރަކުރެއްވުމުން‬ ‫މަދީނާއަށް‬ ‫އަޞްޙާބުބޭކަލުން‬
‫ހުކުރުކުރުމަށް ލިޔުއްވިއެވެ‪ .‬ދެން އެބޭކަލުން ހުކުރުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި އެވަގުތުގައި‬
‫އެބޭކަލުންގެ ޢަދަދު ސާޅީހާ އިއްތިފާޤުވީއެވެ‪ .‬އެއްގޮތަކަށްވެސް ސާޅީހަށް ވުރެ މަދުވުމުން‬
‫ހުކުރު ނުކުރެވޭނެ ކަމަކަށް މިބަސްފުޅަކުން ދަލީލެއް ނުކުރެއެވެ‪ .‬އަދި ހަމަކަށަވަރުން‬
‫އުޞޫލީ ޢިލްމުގައިވެއެވެ‪ .‬ހިނގާފައިވާ ޚާއްޞަ ކަމަކުން ޢާއްމު ޙުކުމަކާ ޚިލާފަށް‬
‫ޙުއްޖަތެއް ޙާޞިލެއް ނުކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬އަދި ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ސާޅީހަށް ވުރެ މަދު ޢަދަދަކުން‬
‫ހުކުރެއް ނުކުރެވޭނެ ކަމަށް ބުނުއްވާ ބޭކަލުންގެ އެބަސްފުޅު މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬
‫ޖާބިރުގެފާނުގެ އަންނަނިވި ބަސްފުޅުން ރައްދުވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ހުކުރު‬
‫ނަމާދުގައި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޚުޠުބާ ދެއްވަން ކޮޅަށް ހުންނެވިއެވެ‪ .‬އެހިނދު ޝާމުކަރައިން‬
‫ވިޔަފާރި ގާފިލާއެއް އަތުވެއްޖެއެވެ‪ .‬އެގާފިލާ ހަމަ އައުމާއެކު ބާރަ މީހުން ފިޔަވައި‬
‫މިސްކިތުގައި ތިބި ހުރިހާ އެންމެން އެގާފިލާއާ ދިމާއަށް ނިކުމެގެން ހިނގައްޖެއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އެބައިމީހުންނާ މެދު މާތްﷲ މިއާޔަތް ބާވާލައްވައިފިއެވެ‪M L K J I H [ .‬‬
‫‪) Z ^ ] \ [Z Y X W V U T S R QP O N‬ﺍﳉﻤﻌﺔ‪(١١ :‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އެއުރެންނަށް ވިޔާފާރިއެއް ނުވަތަ ކުޅިވަރެއް ފެންނަ ހިނދު އެއާ ދިމާއަށް‬
‫ދުވެފައި ދެއެވެ‪ .‬އަދި ކަލޭގެފާނު ކޮޅަށް ހުންނެވުމަށް ދޫކޮށްލައެވެ‪ .‬ކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވާށެވެ‪ .‬ﷲގެ ޙަޟުރަތުގައިވާ ޘަވާބާއި ދަރުމަ ކުޅިވަރާއި ވިޔަފާރިއަށް ވުރެ މާ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺣﺴ‪‬ﻨﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪333‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ދެން އިމާމު‬ ‫)‪(1‬‬

‫ހެޔޮވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި ﷲއީ ރިޒުޤުދެއްވާ އެންމެ ހެޔޮ ފަރާތެވެ‪".‬‬
‫ޝައުކާނީ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ދަންނާށެވެ‪ .‬މިއިން އެއްވެސް ޢަދަދެއް ޝަރުޠުކުރުމަކަށް‬
‫އެއްވެސް ޞަރީޙަ ދަލީލެއް ނެތެވެ‪ .‬ދެން ދެމީހުން ހަމަވެއްޖެނަމަ‪ ،‬ހުކުރު ޞައްޙަވާނެ‬
‫ކަމަށް ބުނުއްވާ ބޭކަލުން ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ އެބޭކަލުން އެއިސްތިދުލާލު ކުރެއްވީ ނަމާދުގެ‬
‫ވެފައިވާ‬ ‫ޢިލްމުވެރިން‬ ‫މައްޗަށް‬ ‫އެޢަދަދުގެ‬ ‫އަދި‬ ‫ޢަދަދުންނެވެ‪.‬‬ ‫ހަމަވާ‬ ‫ޖަމާޢަތް‬
‫އިޖުމާޢުންނެވެ‪) .‬އެބަހީ ދެމީހުންގެ ކިބައިން ނަމާދުގެ ޖަމާޢަތް ޞައްޙަވާނެ ކަމަށް‬
‫ޢިލްމުވެރިންވަނީ އިޖުމާޢުވެ ވަޑައިގެންފައެވެ‪ (.‬އަދި ޚާއްޞަ ޢަދަދެއް ޝަރުޠުކުރުން‬
‫އެއްވެސް ދަލީލަކުން ސާބިތު ނުވާ ކަމަށް އެބޭކަލުން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬ފަހެ ހުރިހާ‬
‫ނަމާދެއްގައި ދެމީހުންގެ ކިބައިން ޖަމާޢަތް ޞައްޙަވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި އެނަމާދުތަކާ ހުކުރާ‬
‫ދެމެދު ޖަމާޢަތުގައި އެއްވެސް ފަރަގެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި މިވެނި ޢަދަދަކުން މެނުވީ‪ ،‬ހުކުރު‬
‫ނަމާދުގެ ޖަމާޢަތް ޞައްޙަ ނުވާނެ ކަމަށް‪ ،‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ކިބައިން އެއްވެސް‬
‫ބަސްފުޅެއް އައިސްފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬ފަހެ މިމަސްއަލާގައި ރާޖިޙުވެގެންވާ ބަސްފުޅަކީ‬
‫)‪(2‬‬
‫މިއެވެ‪ ".‬އިމާމު ޝައުކާނީ ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬

‫ުހކު ުރކު ެރވޭ ަތ ް‬

‫ނ‬
‫ސަހަރުގައާއި‪ ،‬ކުދި ރަށްރަށުގައާއި‪ ،‬މައިދާނުގައާއި‪ ،‬ސަހަރާގައާއި އަދި‬
‫މިސްކިތުގައި ހުކުރު ނަމާދު އަދާކުރުން ޞައްޙަވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި ހަމަ އެފަދައިން ރަށުގެ‬
‫އަދާކުރުންވެސް‬ ‫ނަމާދު‬ ‫ހުކުރު‬ ‫ތަންތާނގައި‬ ‫ގިނަ‬ ‫ވުރެ‬ ‫ތަނަކަށް‬ ‫އެއް‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޢުމަރުގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ފަހެ‬ ‫ޞައްޙަވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން އެކަލޭގެފާނު ބަޙުރައިނަށް ފަތްކޮޅެއް ފޮނުއްވިއެވެ‪.‬‬
‫ތިޔަބައިމީހުން‬ ‫ތަނެއްގައި‬ ‫ކޮންމެ‬ ‫"ތިޔަބައިމީހުންވީ‬ ‫ވެއެވެ‪.‬‬ ‫އެފަތްކޮޅުގައި‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢައްބާސްގެ‬ ‫)‪(3‬‬
‫ހުކުރުކުރާހުށިކަމެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﻧﻴﻞ ﺍﻷﻭﻃﺎﺭ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﺑﻦ ﺃﰊ ﺷﻴﺒﺔ‪ ،‬ﻭﻗﺎﻝ ﺃﲪﺪ‪ :‬ﺇﺳﻨﺎﺩﻩ ﺟﻴ‪‬ﺪ‪.‬‬
‫‪334‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬މަސްޖިދުއް ނަބަވީގައި ކުރެވުނު‬

‫ހުކުރަށް ފަހު ދެން އިސްލާމް ދީނުގައި ކުރެވުނު އެންމެ ފުރަތަމަ ހުކުރުކުރެވުނީ‬
‫ބަޙުރައިނުގެ ރަށެއް ކަމުގައިވާ ޖުވާޘާއޭ ކިޔުނު ރަށުގައި ހުރި މަސްޖިދު ޢަބްދުލް ޤައިސް‬
‫އަދި ލައިޘް ބުނު ސަޢުދު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ޢުމަރުގެފާނާއި ޢުޘްމާނުގެފާނުގެ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ގައެވެ‪".‬‬
‫ސަހަރުގެ‬ ‫އަހުލުވެރިންނާއި‪،‬‬ ‫ސަހަރުގެ‬ ‫އަމުރުފުޅަށް‬ ‫އެދެބޭކަލުންގެ‬ ‫ޒަމާނުގައި‬
‫އަދި‬ ‫އުޅުނެވެ‪.‬‬ ‫ހުކުރުކޮށް‬ ‫އެތަންތާނގައި‬ ‫މީހުން‬ ‫ދިރިއުޅޭ‬ ‫އައްސޭރިތަކުގައި‬
‫)‪(2‬‬
‫އެބައިމީހުންގެ ތެރޭގައި ބައެއް އަޞްޙާބުބޭކަލުންވެސް ވިއެވެ‪".‬‬

‫ުހ ުކ ުރ ުޚ ުޠބާ‬
‫ވާޖިބުވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ޚުޠުބާ‬ ‫ހުކުރު‬ ‫އަރިހުގައި‬ ‫ޢިލްމުވެރިންގެ‬ ‫ޖުމްހޫރު‬
‫އެބޭކަލުން އިސްތިދުލާލު ކުރައްވާފައިވަނީ އަންނަނިވި ދަލީލުތަކުންނެވެ‪ .‬ފަހެ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‬
‫‪ r‬އެކަލޭގެފާނު ކުރެއްވި ކޮންމެ ހުކުރެއްގައި ޚުޠުބާ ދެއްވިއެވެ‪ .‬މިއީ އެކަލޭގެފާނުގެ‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޙުވައިރިޘުގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫މާލިކު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬ ‫ޢަމަލުފުޅެވެ‪.‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺻ‪‬ﻠﱡﻮ‪‬ﺍ‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންކަލޭގެފާނު ނަމާދުކުރައްވާތީ‬ ‫ﻛﹶﻤﺎﹶ ﺭ‪‬ﺃﹶﻳ‪‬ﺘ‪‬ﻤ‪‬ﻮ‪‬ﻧﹺﻲ ﺃﹸﺻ‪‬ﻠ‪ّ‬ﻲ"‬
‫)‪(3‬‬

‫ދުށްގޮތަށް ނަމާދުކުރާށެވެ‪ ".‬އެބޭކަލުންގެ ތިންވަނަ ދަލީލަކީ މާތްﷲގެ އަންނަނިވި‬

‫ވަޙީބަސްފުޅެވެ‪ .‬އެކަލާނގެ ވަޙީކުރެއްވިއެވެ‪' & % $ # " ! [ .‬‬
‫( ) * ‪) Z - , +‬ﺍﳉﻤﻌﺔ‪ (٩ :‬މާނައީ‪" :‬އޭ އީމާންވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ!‬
‫ހުކުރު ދުވަހު ހުކުރަށް ބަންގިދެވިއްޖެ ހިނދު ފަހެ ﷲ ހަނދުމަކުރުމަށް )ޚުޠުބާ‬
‫ފަހެ‬ ‫ހިނގައިގަންނާށެވެ‪".‬‬ ‫ތިޔަބައިމީހުން‬ ‫ނަމާދުކުރުމަށް(‬ ‫ހުކުރު‬ ‫އަޑުއެހުމަށާއި‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪335‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ކަމަށް‬ ‫ވާޖިބުވެގެންވާ‬ ‫ޚުޠުބާ‬ ‫ހުކުރު‬ ‫ޢިލްމުވެރިން‬ ‫ޖުމްހޫރު‬ ‫މިބަޔާންކުރެވުނީ‬

‫ގެންނަވާފައިވާ ދަލީލުތަކެވެ‪.‬‬
‫މިދަލީލުތަކަށް ޖަވާބުދެއްވަމުން އިމާމު ޝައުކާނީ ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ފުރަތަމަ‬
‫ދަލީލު ދަންނައެވެ‪ .‬ހަމައެކަނި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ޢަމަލުފުޅު ކަމެއް ވާޖިބުވުމުގެ ފައިދާ‬
‫ޙާޞިލެއް ނުކޮށްދެއެވެ‪ .‬ދެން ދެވަނަ ދަލީލު ދަންނައެވެ‪ .‬އެބަސްފުޅުގައި އެވަނީ ނަމާދު‬
‫އެކަލޭގެފާނު ކުރެއްވި ގޮތަށް ކުރުމުގެ އަމުރުފުޅެވެ‪ .‬އަދި ޚުޠުބާއަކީ ނަމާދެއް ނޫނެވެ‪.‬‬
‫އަދި ތިންވަނަ ދަލީލު ދަންނައެވެ‪ .‬އެއާޔަތުގައި މާތްﷲ އަމުރުކުރައްވާފައި އެވަނީ‬
‫އަދި އެއީ ހުކުރު ނަމާދެވެ‪ .‬އެންމެ‬ ‫)‪(1‬‬
‫އެކަލާނގެ ހަނދުމަކުރުމަށް ހިނގައިގަތުމަށެވެ‪.‬‬
‫ބޮޑު ވަރަކަށް ބުނެވޭނީ ﷲ ހަނދުމަކުރުން‪ ،‬ހުކުރު ޚުޠުބާއާ‪ ،‬ހުކުރު ނަމާދާ ދެމެދު‬
‫ޝާމިލުވެގެންވާ ކަމަށެވެ‪ .‬އަދި ހަމަކަށަވަރުން ހުކުރު ނަމާދު ވާޖިބުވެގެންވާ ކަމަށް‬
‫ޢިލްމުވެރިންވަނީ އިއްތިފާޤުވެ ވަޑައިގެންފައެވެ‪ .‬އަދި ހުކުރު ޚުޠުބާ ވާޖިބުވެގެންވުމާ މެދު‬
‫އެބޭކަލުންގެ މެދުގައި ވަނީ ޚިލާފު އުފެދިފައެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން މިދަލީލު ހުކުރު ޚުޠުބާ‬
‫ވާޖިބުކުރުމަކަށް ނުފުދެއެވެ‪ .‬ދެން ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ފަހެ ރާޖިޙުވެގެންވާ ގޮތަކީ އިމާމު‬
‫ޙަސަނުލްބަޞަރީއާއި‪ ،‬އިމާމު ދާވޫދާއި‪ ،‬އިމާމު ޖުވައިނީ ވިދާޅުވެފައިވާ ގޮތެވެ‪ .‬އެބަހީ‬
‫)‪(2‬‬
‫ހުކުރު ޚުތުބާ މުސްތަޙައްބު ވެގެންވުމެވެ‪".‬‬
‫ނ ަބ ުރ ަމ ީތ‬
‫ނ ިމ ް‬
‫ސލާމް ޮގ ުވމާއި‪ޭ ،‬އ ާ‬
‫ަ‬ ‫ރ ހިނ ުދ‬
‫ށ ައ ާ‬
‫ނ ަބ ަރ ް‬ ‫ަޚޠީ ު‬
‫ބމީހާ ިމ ް‬
‫މާތްﷲ‬ ‫ފަހެ‬ ‫ށ ކުރި ަމ ިތލު ް‬
‫ނ‪.‬‬ ‫ދމާ ައ ް‬
‫ނއާ ި‬ ‫ދ ުނމާއި‪ަ ،‬މ ުއމޫމު ް‬
‫ނ އޭ ާ‬ ‫ނގި ި‬ ‫ިއށީ ުނމު ް‬
‫ނ ަބ ް‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ޖާބިރުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ސަލާމް‬ ‫ހިނދު‪،‬‬ ‫އަރައިވަޑައިގަންނަވާ‬ ‫"ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬މިންބަރަށް‬
‫އެބަހީ ﺍﻟﺴ‪‬ﻼﹶﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ ނުވަތަ ﺍﻟﺴ‪‬ﻼﹶﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ ﻭ‪‬ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺔﹸ ﺍﷲِ ނުވަތަ‬ ‫)‪(3‬‬
‫ގޮވައިލައްވައެވެ‪".‬‬

‫ﷲ ހަނދުމަކުރުމުގެ މުރާދަކީ‪ ،‬ނަމާދުކުރުން ކަމަށް އެކަލާނގެ މިވަޙީބަސްފުޅު ދަލީލުކުރެއެވެ‪/ [ .‬‬ ‫‪(1‬‬

‫‪) Z1 0‬ﻃﻪ‪ (١٤ :‬މާނައީ‪" :‬އަދި ތިމަންﷲ ހަނދުމަކުރުމަށް ނަމާދު ޤާއިމުކުރާހުށިކަމެވެ‪".‬‬

‫‪ (2‬ﻧﻴﻞ ﺍﻷﻭﻃﺎﺭ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪336‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬ ‫ވިދާޅުވެއެވެ‪.‬‬ ‫މިފަދައިން‬ ‫ﺍﻟﺴ‪‬ﻼﹶﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻜﹸﻢ ﻭ‪‬ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺔﹸ ﺍﷲِ ﻭ‪‬ﺑ‪‬ﺮ‪‬ﻛﺎﹶﺗ‪‬ﻪ‬

‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ޔަޒީދުގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ސާއިބު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އާއި‪ ،‬އަބޫބަކުރާއި‪ ،‬ޢުމަރުގެ ޒަމާނުގައި ހުކުރު ނަމާދުގެ‬
‫ފުރަތަމަ ބަންގިދެވެނީ އިމާމުމީހާ މިންބަރަށް އަރާ ހިނދުގައެވެ‪ .‬ދެން ޢުޘްމާނުގެ‬
‫)‪(1‬‬
‫ބަންގިއެއް‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ހިނދު‪،‬‬ ‫ދިޔަ‬ ‫ގިނަވެގެން‬ ‫މުސްލިމުން‬ ‫ޒަމާނުގައި‬
‫އިތުރުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި އެބަންގި ދެވެނީ ޒައުރާއޭ ކިޔުނު ތާނގައެވެ‪ .‬އަދި އެކަންތައް‬
‫އަދިވެސް މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ސާއިބު‬ ‫)‪(2‬‬
‫އެދުވަހުއްސުރެ ފެށިގެން ސާބިތުވެއްޖެއެވެ‪".‬‬
‫ބުނު ޔަޒީދުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫މިންބަރު މަތީ އިށީންނަވާ ހިނދު‪ ،‬ބިލާލު ބަންގިދެއްވައެވެ‪ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނު މިންބަރުން‬
‫ޘާބިތު‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢަދިއްޔު‬ ‫އަދި‬ ‫)‪(3‬‬
‫ޤަމަތްދެއްވައެވެ‪".‬‬ ‫ހިނދު‬ ‫ފައިބައިވަޑައިގަންނަވާ‬
‫އެކަލޭގެފާނުގެ ކާފާފުޅުގެ ކިބައިން ރިވާކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ކާފާފުޅު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‬
‫އަޞްޙާބުބޭކަލުން‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫ހިނދު‪،‬‬ ‫އަރައިވަޑައިގަންނަވާ‬ ‫މިންބަރަށް‬ ‫‪r‬‬
‫)‪(4‬‬
‫އެކަލޭގެފާނާ ދިމާއަށް ކުރިމަތިލައްވައެވެ‪".‬‬

‫ސލާގެ‬
‫ނ އި ުތ ުރ ަރ ޫ‬ ‫ނމެ ފު ަރ ަތ ަމ މާތްﷲ ައ ް‬
‫ށ ަޙމް ުދކު ުރމާއި‪ެ ،‬ދ ް‬ ‫ުޚޠުބާ ަގ އި ެއ ް‬
‫ސ ަހތް ި‬
‫ދ ުނމާއި‪ު ،‬ޤ ުރއާ ުނ ެގ އާ ަޔތް ަތ ްއ‬ ‫ނ ަނ ް‬
‫ށ ަނ ޭ‬ ‫ލވާތް ކި ެޔ ުވމާއި‪ ،‬މ ް‬
‫ީސ ަތކު ް‬ ‫ޞ ަ‬
‫ށ ަ‬
‫ޗ ް‬
‫ަމ ްއ ަ‬
‫ނ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ޝމިލުކު ުރ ް‬
‫ާ‬

‫‪ (1‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެޒަމާނުގައި ހުކުރު ނަމާދަށް ގޮވެނީ އެއްބަންގިއެވެ‪ .‬އަދި އަބޫބަކުރުގެފާނާއި‪ ،‬ޢުމަރުގެފާނުގެ‬

‫ޒަމާނުގައިވެސް ހުކުރު ނަމާދަށް ގޮވެނީ އެއްބަންގިއެވެ‪ .‬ދެން ޢުޘްމާނުގެފާނުގެ ޒަމާނުގައި މުސްލިމުން ގިނަވެ‪،‬‬
‫މަދީނާގެ އެކި ހިސާބުތަކަށް އެބައިމީހުން ފެތުރުމުން‪ ،‬އެކަލޭގެފާނު ބަންގިއެއް އިތުރުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އެއީ‬
‫ކުރީއްސުރެ‪ ،‬މީސްތަކުން ހުކުރަށް ތައްޔާރުވުމަށެވެ‪ .‬އަދި އެއްވެސް އަޞްޙާބުބޭކަލަކު އެކަމަށް އިންކާރެއްވެސް‬
‫ނުކުރައްވައެވެ‪ .‬އަދި އެއީ ބައެއް މީހުން ހީކުރާ ފަދައިން މެންދުރު ނަމާދުގެ ބަންގިއެއް ނޫނެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ކިއެއްތަ! އެއީ މެންދުރު ނަމާދު ވަގުތުވުމުގެ ކުރިން މީސްތަކުންނަށް‪ ،‬ހުކުރު ވަގުތުވާން އުޅޭކަން‬
‫އެންގުމަށްޓަކައި‪ ،‬ގޮވޭ ބަންގިއެކެވެ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪337‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺍﻟﹾﺨ‪ ‬ﹾﻄﺒ‪‬ﺔﹸ ﺍﻟﱠﺘ‪‬ﻲ ﻟﹶﻴ‪‬ﺲ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴﻬ‪‬ﺎ‬

‫މާނައީ‪" :‬އެޚުޠުބާއެއްގައި ޝަހާދަތް )ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻥ ﻻﹶ ﺇﹺﻟٰﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺎﺩ‪‬ﺓﹲ ﻛﹶﺎﻟﹾﻴ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﺬﹾﻣ‪‬ﺎﺀِ"‬
‫ﻭ‪‬ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻥﱠ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﺍ ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮ‪‬ﻝﹸ ﺍﷲِ( ނުވާ ޚުޠުބާ ޖުޒާމުބަލި ޖެހިފައިވާ އަތެއް ފަދައެވެ‪ ".‬އަދި‬
‫ފެށުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެއީ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ޚުޠުބާ ފަށާ އިރު ޚުޠުބަތުލް ޙާޖަތުން‬
‫މިފަދައިން ކިޔުމެވެ‪" .‬ﺇﹺﻥﱠ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﷲِ‪ ،‬ﻧ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻧ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻌ‪‬ﻴﻨ‪‬ﻪ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻧ‪‬ﺴ‪‬ﺘ‪‬ﻐ‪‬ﻔ‪‬ﺮ‪‬ﻩ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻧ‪‬ﻌ‪‬ﻮﺫﹸ ﺑﹺﺎﷲِ ﻣ‪‬ﻦ‪‬‬
‫ﺷ‪‬ﺮ‪‬ﻭﺭﹺ ﺃﹶﻧ‪‬ﻔﹸﺴِﻨ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺳ‪‬ﻴﺌﹶﺎﺕ‪ ‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻤ‪‬ﺎﻟ‪‬ﻨ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪ ‬ﺍﷲُ ﻓﹶﻼﹶ ﻣ‪‬ﻀ‪‬ﻞﱠ ﻟﹶﻪ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻀ‪‬ﻠ‪‬ﻞﹾ ﻓﹶﻼﹶ ﻫ‪‬ﺎﺩ‪‬ﻱ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪،‬‬
‫"ﻓﹶﺈﹺﻥﱠ‬ ‫)‪(3‬‬
‫ﻭ‪‬ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﻻﹶ ﺇﹺﻟﹶﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ ﻭ‪‬ﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪ ‬ﻻﹶ ﺷ‪‬ﺮﹺﻳﻚ‪ ‬ﻟﹶﻪ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﺷ‪‬ﻬ‪‬ﺪ‪ ‬ﺃﹶﻥﱠ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪‬ﺍ ﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪ ‬ﻭ‪‬ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻟﹸﻪ‪"‬‬
‫ﺻﻠﱠﻰ ﺍﷲُ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﺳ‪‬ﻠﱠﻢ‪ ،(‬ﻭ‪‬ﺷ‪‬ﺮ‪ ‬ﺍﻷُﻣ‪‬ﻮﺭﹺ‬
‫‪‬ﺧﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺪ‪‬ﻳﺚ‪ ‬ﻛ‪‬ﺘ‪‬ﺎﺏ‪ ‬ﺍﷲِ‪ ،‬ﻭ‪ ‬ﺧﻴ‪‬ﺮ‪ ‬ﺍﻟﹾﻬ‪‬ﺪ‪‬ﻱﹺ ﻫ‪‬ﺪ‪‬ﻱ‪ ‬ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ) ‬‬
‫[‪5 4‬‬ ‫)‪(4‬‬
‫ﺿﻼﹶﻟﹶﺔ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺭﹺ"‬
‫ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﺪ‪‬ﺛﹶﺎﺗ‪‬ﻬ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻛﹸﻞﱠ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﺪ‪‬ﹶﺛﺔ‪ ‬ﺑﹺﺪ‪‬ﻋ‪‬ﺔﹲ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻛﹸﻞﱠ ﺑﹺﺪ‪‬ﻋ‪‬ﺔ‪ ‬ﺿ‪‬ﻼﹶﻟﹶﺔﹲ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻛﹸﻞﱠ ‪‬‬
‫‪) Z ? > = < ; : 9 8 7 6‬ﺁﻝ ﻋﻤﺮﺍﻥ‪" ! [ (١٠٢ :‬‬
‫‪5 4 3 21 0 / . - , + * ) ( ' & % $ #‬‬
‫‪) Z > = < ; : 98 7 6‬ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ‪z y x w v u[ (١ :‬‬
‫{ | ! ~  ¡ ‪¬ « ª © ¨ § ¦ ¥¤ £ ¢‬‬
‫®‪) Z‬ﺍﻷﺣﺰﺍﺏ‪ (٧١ - ٧٠ :‬ޚުޠުބާގެ މާނައީ‪" :‬ހަމަކަށަވަރުން ހުރިހާ ޙަމްދެއް‬
‫ލިބިވޮޑިގެންވަނީ ﷲއަށެވެ‪ .‬އެކަލާނގެއަށް އަޅަމެން ޙަމްދުކުރަމުއެވެ‪ .‬އަދި އެކަލާނގެ‬
‫ޙަޟްރަތުން މަދަދަށް އެދެމުއެވެ‪ .‬އަދި އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތުން ފާފަފުއްސެވުމަށް‬
‫އެދެމުއެވެ‪ .‬އަދި އަޅަމެންގެ ނަފްސުތަކުގައިވާ ނުބައި ކަންތައްތަކުންނާއި‪ ،‬އަޅަމެންގެ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ޚުޠުބަތުލް ޙާޖަތަކީ މުހިންމު ބޮޑު ކަމެއް ފަށާ އިރު ކިޔުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވާ ޚުޠުބާއެކެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް‬
‫ދެބައިމީހުންގެ މެދުގައި މުޢާހަދާއެއްކުރާ އިރުގައާއި‪ ،‬ދެބައިމީހުންގެ މެދުގައި ބޮޑު ވިޔަފާރިއެއް ނިންމާ‬
‫އިރުގައާއި‪ ،‬ކައިވެނިކުރާ އިރުގައާއި‪ ،‬އިސްތިސްޤާ ނަމާދުގައާއި‪ ،‬ޢީދު ނަމާދުގައާއި‪ ،‬ހުކުރު ނަމާދުގައެވެ‪.‬‬
‫އަދިވެސް މިނޫން މިފަދަ ކަންތައްތަކުގައެވެ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﻏﲑﻫﻢ‪.‬‬
‫‪338‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނުބައި ޢަމަލުތަކުން ﷲގެ ޙަޟްރަތުން ރައްކާތެރިކަމަށް އެދެމުއެވެ‪ .‬ﷲ‪ ،‬އެމީހަކަށް‬

‫ހިދާޔަތް ދައްކަވައިފި މީހާ‪ ،‬މަގުފުރެއްދޭނެ އެހެން ފަރާތެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި އެކަލާނގެ‪،‬‬
‫އެމީހަކު މަގުފުރެދުމުގެ ތެރެއަށް ދޫކޮށްލައިފި މީހާއަށް ހިދާޔަތްދެއްކޭނެ އެހެން ފަރާތެއް‬
‫ނުމެވޭމެއެވެ‪ .‬އަދި ﷲ މެނުވީ އަޅުކަންވެވުން ޙައްޤުވެގެންވާ އެހެން އެއްވެސް‬
‫އިލާހަކުނުވާ ކަމަށާއި‪ ،‬އެކަލާނގެ އެއްކައުވަންތަ ކަމަށާއި‪ ،‬އެކަލާނގެއަށް އެއްވެސް‬
‫ޝަރީކަކުނުވާ ކަމަށް އަޅު ހެކިވަމެވެ‪ .‬އަދި މުޙައްމަދުގެފާނީ އެކަލާނގެ އަޅާ ކަމަށާއި‪،‬‬
‫އެކަލާނގެ ރަސޫލާ ކަމަށްވެސް އަޅު ހެކިވަމެވެ‪" ".‬ފަހެ އެންމެހެޔޮ ބަހަކީ ﷲގެ‬
‫މުޙައްމަދުގެފާނު‬ ‫ހިދާޔަތަކީ‬ ‫އެންމެހެޔޮ‬ ‫އަދި‬ ‫ބަސްފުޅެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލާނގެ‬ ‫ފޮތުގައިވާ‬
‫ގެނެސްދެއްވި ހިދާޔަތެވެ‪ .‬އަދި ދީނުގައި ކުރެވޭ އެންމެ ނުބައި ކަންތައްތަކަކީ އެދީނުގައި‬
‫އަލަށް ކުރެވޭ ކަންތައްތަކެވެ‪ .‬އަދި އެފަދަ ކޮންމެ އާކަމަކީ ބިދުޢައެކެވެ‪ .‬އަދި ކޮންމެ‬
‫އޭ‬ ‫]‬ ‫ބިދުޢައަކީ މަގުފުރެދުމެކެވެ‪ .‬އަދި ކޮންމެ މަގުފުރެދުމެއްވަނީ ނަރަކައިގައެވެ‪".‬‬
‫އީމާންވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން ﷲއަށް‪ ،‬ތަޤުވާވެރިވުން ޙައްޤުވެގެންވާ‬
‫ގޮތުގައި ތަޤުވާވެރިވާށެވެ‪ .‬އަދި މުސްލިމުން ކަމުގައިވާ ޙާލު މެނުވީ ތިޔަބައިމީހުން‬
‫ވެރި‬ ‫ތިޔަބައިމީހުންގެ‬ ‫ތިޔަބައިމީހުން‪،‬‬ ‫މީސްތަކުންނޭވެ!‬ ‫އޭ‬ ‫މަރުނުވާށެވެ‪] [.‬‬
‫ރަސްކަލާނގެއަށް ތަޤުވާވެރިވާށެވެ‪ .‬އެކަލާނގެއީ އެންމެ ނަފްސަކުން )އާދަމުގެފާނުގެ‬
‫ޒަރިއްޔާއިން( ތިޔަބައިމީހުން ހެއްދެވި ރަސްކަލާނގެއެވެ‪ .‬އަދި އެނަފްސުން‪ ،‬އެނަފްސުގެ‬
‫ގިނަ‬ ‫ކިބައިން‬ ‫އެދެކަނބަލުންގެ‬ ‫ހައްދަވާ‪،‬‬ ‫)ޙައްވާގެފާނު(‬ ‫ޖިންސު‬ ‫އަނެއް‬
‫އަދި‬ ‫ރަސްކަލާނގެއެވެ‪.‬‬ ‫ފެތުރުއްވި‬ ‫އަންހެނުންތަކެއް‬ ‫ގިނަ‬ ‫ފިރިހެނުންތަކަކާ‬
‫މެދުވެރިކޮށް‬ ‫އެކަލާނގެ‬ ‫އެކަލާނގެއީ‪،‬‬ ‫ތަޤުވާވެރިވާށެވެ‪.‬‬ ‫ﷲއަށް‬ ‫ތިޔަބައިމީހުން‬
‫ތިޔަބައިމީހުން‪ ،‬އެކަކު އަނެކަކާ ސުވާލުކޮށް ކަންކަމަށް އެދިއުޅޭ ރަސްކަލާނގެއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ތިމާގެކަމުގެ ގުޅުންތައް ކެނޑުމުން ތިޔަބައިމީހުން ރައްކާތެރިވާށެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން‬
‫ވޮޑިގެންވެއެވެ‪[.‬‬ ‫ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ފާރަވެރިވެ ވޮޑިގެންވާ ފަރާތެއް ކަމުގައި ﷲ‬
‫އޭ އީމާންވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން ﷲއަށް ތަޤުވާވެރިވާށެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫]‬
‫ތެދުބަހުން ބަސްބުނާށެވެ‪ .‬އޭރުން އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންގެ ޢަމަލުތައް އިޞްލާޙުކޮށް‬
‫ދެއްވާނެތެވެ‪ .‬އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ފާފަތައް ފުއްސަވައި ދެއްވާނެތެވެ‪ .‬އަދި ﷲއަށާއި‬

‫‪339‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އެކަލާނގެ ރަސޫލާއަށް ކިޔަމަންތެރިވެއްޖެ މީހާ ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން‬

‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫ކާމިޔާބުވެއްޖެއެވެ‪[.‬‬ ‫ބޮޑުވެގެންވާ ކާމިޔާބަކުން އޭނާ‬
‫ޖާބިރުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ކޮޅަށް ހުންނަވައިގެން ޚުޠުބާދެއްވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪ .‬އަދި ދެޚުޠުބާގެ ދެމެދުގައި އިށީނދެ‬
‫ވަޑައިގަންނަވައެވެ‪ .‬އަދި ޚުޠުބާގައި ޤުރުއާނުގެ އާޔަތްތައް ކިޔަވައި ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދިވެސް‬ ‫)‪(1‬‬
‫ނަސޭހަތްދެއްވައެވެ‪".‬‬ ‫މީސްތަކުންނަށް‬
‫ޖާބިރުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ހުކުރު ދުވަހު ހުކުރު ޚުޠުބާ މާދިގެއް ނުކުރައްވައެވެ‪ .‬އަދިކިއެއްތަ! މަދު ކަލިމަކޮޅެއް‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އުއްމު‬ ‫)‪(2‬‬
‫ކަމުގައި މެނުވީ އެކަލޭގެފާނުގެ ޚުޠުބާ ނުވެއެވެ‪".‬‬

‫ހިޝާމް ބިންތު ޙާރިޘާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪"! [ " .‬‬

‫‪ Z $ #‬މިސޫރަތް އަހުރެން ދަސްކުރީ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬މިންބަރު މަތީ ކޮންމެ‬
‫އަދި‬ ‫)‪(3‬‬
‫ހުކުރަކު ޚުޠުބާ ދެއްވަމުން ކިޔަވައި ވިދާޅުވަނިކޮށް އަހުރެން އަޑުއަހައިގެންނެވެ‪".‬‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޔަޢުލާ ބުނު އުމައްޔާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬

‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬މިންބަރު މަތީ [ ‪ Z 7 6‬މިއާޔަތް ކިޔަވައި‬

‫)‪(4‬‬
‫ވިދާޅުވަނިކޮށް އަހުރެން އަޑުއެހީމެވެ‪".‬‬
‫ދ ުނމާއި‪ެ ،‬ދ ުޚޠުބާގެ ެދމެ ުދ ަގއި ހިނ ުދ ޮކ ަޅ ަކ ްށ‬
‫ނ ެދ ުޚޠުބާ ި‬
‫ށ ުހ ެރގެ ް‬
‫ޮކ ަޅ ް‬
‫ނ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢުމަރުގެ‬
‫ނ ުވ ް‬
‫ޝ ުރ ުޢކު ެރވިގެ ް‬
‫ަ‬ ‫ނ‬
‫ިއށީނ ެދލު ް‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ހުކުރު ދުވަހު ހުކުރު ނަމާދުގައި‬
‫އިށީނދެ‬ ‫ދެން‬ ‫ދެއްވައެވެ‪.‬‬ ‫ޚުޠުބާ‬ ‫ހުންނަވައިގެން‬ ‫ކޮޅަށް‬ ‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ވަޑައިގަންނަވައެވެ‪ .‬ދެން )ދެވަނަ ޚުޠުބާ ދެއްވުމަށް( ތެދުވެ ވަޑައިގަންނަވައެވެ‪ .‬އެއީ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪340‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫)‪(1‬‬

‫މީސްތަކުން މިއަދު ކަންތައް ކުރަމުންދާ ގޮތަށެވެ‪".‬‬
‫ޖާބިރު ބުނު ސަމްރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‬
‫އިށީނދެ‬ ‫ދެން‬ ‫ކަމުގައިވިއެވެ‪.‬‬ ‫ޚުޠުބާދެއްވާ‬ ‫ހުންނަވައިގެން‪،‬‬ ‫ކޮޅަށް‬ ‫‪r‬‬
‫ވަޑައިގަންނަވައެވެ‪ .‬ދެން އަލުން ތެދުވެވަޑައިގެން‪ ،‬ދެވަނަ ޚުޠުބާދެއްވައެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫އެކަލޭގެފާނު އިށީނދެ އިންނަވައިގެން ޚުޠުބާ ދެއްވާ ކަމަށް ބުނެފި މީހާ‪ ،‬ހަމަކަށަވަރުން‬
‫ދޮގުހަދައިފިއެވެ‪ .‬ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން ﷲ ގަންދީ ބުނަމެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނާ އެކު‪ ،‬ދެހާހަށް‬
‫އަދި އިމާމު އިބުނު އަބީ ޝައިބާ‪ ،‬އިމާމު‬ ‫)‪(2‬‬
‫ވުރެ ގިނަ ނަމާދު އަހުރެން ކުރީމެވެ‪".‬‬
‫ޠާވޫސްގެ ކިބައިން ރިވާކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ޠާވޫސް ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އާއި‪،‬‬
‫އަބޫބަކުރާއި‪ ،‬ޢުމަރާއި‪ ،‬ޢުޘްމާނާއި މިއެންމެ ބޭކަލުން ކޮޅަށް ތިއްބަވައިގެން ޚުޠުބާ‬
‫ދެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި އެންމެ ފުރަތަމަ މިންބަރު މަތީ އިށީނދެ އިންނަވައިގެން ޚުޠުބާދެއްވީ‬
‫މުޢާވިޔަތެވެ‪ ".‬އަދިވެސް އިމާމު އިބުނު އަބީ ޝައިބާ‪ ،‬އިމާމު ޝަޢުބީގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ޝަޢުބީ ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬މުޢާވިޔަތުގެފާނު އިށީނދެ އިންނަވައިގެން‬
‫ޚުޠުބާދެއްވީ އެކަލޭގެފާނުގެ ބަނޑުފުޅުގެ ސަރުބީ ގިނަވީ ހިނދުގައެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ މިރިވާޔަތްތަކުގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށް ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވަނީ‬
‫ޚުޠުބާދޭ އިރު ކޮޅަށް ހުރުމާއި ދެޚުޠުބާގެ ދެމެދުގައި އިށީނުން ވާޖިބުވެގެންވާ ކަމަށެވެ‪.‬‬
‫އެހެންނަމަވެސް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ހަމައެކަނި ޢަމަލުފުޅަކުން ވާޖިބުވުމުގެ ފައިދާ ޙާޞިލެއް‬
‫ނުކޮށްދޭނެއެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫ދ ުނމާއި‪ު ،‬ޚޠުބާ ި‬
‫ދގު ުނކު ުރ ް‬ ‫ށ ުޚޠުބާ ި‬
‫ައޑ ު ަހ ުރ ޮކ ް‬
‫ޢައްމާރު ބުނު ޔާސިރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‬
‫ﺻﻼﹶﺓ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺟ‪‬ﻞﹺ ﻭ‪‬ﻗ‪‬ﺼ‪‬ﺮ‪ ‬ﺧ‪ ‬ﹾﻄﺒ‪‬ﺘ‪‬ﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺌﻨ‪‬ﺔﹲ‬
‫‪ r‬ޙަދީޘްކުރައްވަނިކޮށް އަހުރެން އަޑުއެހީމެވެ‪" .‬ﺇﹺﻥﱠ ﻃﹸﻮﻝﹶ ‪‬‬
‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(3‬‬
‫ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻓ‪‬ﻘﹾﻬﹺﻪ‪ ،‬ﻓﹶﺄﹶﻃ‪‬ﻴﻠﹸﻮﺍ ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓﹶ ﻭ‪‬ﺃﹶﻗﹾﺼ‪‬ﺮ‪‬ﻭﺍ ﺍﻟﹾﺨ‪ ‬ﹾﻄﺒ‪‬ﺔﹶ‪ ،‬ﻓﹶﺈﹺﻥﱠ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﺒ‪‬ﻴ‪‬ﺎﻥ‪ ‬ﺳ‪‬ﺤ‪‬ﺮﺍﹰ"‬
‫"ހަމަކަށަވަރުން މީހާ އޭނާގެ ނަމާދު )ހުކުރު ނަމާދު( ދިގުކުރުމާއި އޭނާގެ ޚުޠުބާ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪341‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ކުރުކުރުމަކީ އޭނާގެ ފިޤުހު ޢިލްމުވެރިކަމުގެ ޢަލާމާތެކެވެ‪ .‬ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން ހުކުރު‬

‫ބައެއް‬ ‫ހަމަކަށަވަރުން‬ ‫ފަހެ‬ ‫ކުރުކުރާށެވެ‪.‬‬ ‫ޚުޠުބާ‬ ‫އަދި‬ ‫ދިގުކުރާށެވެ‪.‬‬ ‫ނަމާދު‬
‫ބަޔާންކުރުންތަކުގައި ޖާދޫއެއްވެއެވެ‪ ".‬އެބަހީ މީސްތަކުންގެ ހިތްތައް ދަމައިގަންނަ ފަދަ‬
‫އަސަރެއް ހުރެއެވެ‪ .‬ފަހެ ހުކުރު ދިގުކުރުމާ ޚުޠުބާ ކުރުކުރުން ފިޤުހު ޢިލްމުވެރިކަމުގެ‬
‫ޢަލާމާތަކަށްވަނީ ޖާމިޢު ކަލިމަތައް އޭނާއަށް އެނގުމުގެ ސަބަބުންނެވެ‪ .‬ފަހެ ފިޤުހު‬
‫ޢިލްމުވެރިޔާ ދިގު މާނައެއް ކުރުކުރު ޢިބާރާތަކުން ބަޔާންކުރެއެވެ‪ .‬އަދި މާތްﷲ‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ސަމްރާގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޖާބިރު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ހުކުރު ނަމާދު މެދުމިނުގެ ނަމާދެއް ކަމުގައިވިއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އަދި މާތްﷲ‬ ‫)‪(1‬‬
‫އެކަލޭގެފާނުގެ ޚުޠުބާވެސް މެދުމިނުގެ ޚުޠުބާއެއް ކަމުގައިވިއެވެ‪".‬‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ޖާބިރުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫"ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޚުޠުބާ ދެއްވާ ހިނދު‪ ،‬އެކަލޭގެފާނުގެ ދެލޯފުޅު ރަތްވެގެންދެއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އަޑުފުޅު އުފުލިގެންދެއެވެ‪ .‬އަދި ކޯފާ ގަދަވެގެންދެއެވެ‪ .‬އެއީ ލަޝްކަރަކަށް‪ ،‬ހެނދުނާއި‪،‬‬
‫)‪(2‬‬
‫ހަވީރު ދުޝްމިނުން ހަމަލާދޭން އުޅޭކަމާ މެދު‪ ،‬އިންޒާރުކުރާ މީހެއް ފަދައިންނެވެ‪".‬‬
‫ﻋﻼﹼﻣﺔ ﺍﺑﻦ ﺍﻟﻘﻴ‪‬ﻢ ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪ -‬ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ޚުޠުބާތައް އެކުލެވިގެންވަނީ‬
‫އީމާންކަމުގެ އުޞޫލުތަކުގެ މައްޗަށެވެ‪ .‬އެއީ ﷲއަށާއި‪ ،‬އެކަލާނގެ މަލާއިކަތުންނަށާއި‪،‬‬
‫އެކަލާނގެ ފޮތްތަކަށާއި‪ ،‬އެކަލާނގެ ރަސޫލުންނަށާއި‪ ،‬އާޚިރަތް ދުވަހަށް އީމާންވުމެވެ‪.‬‬
‫އަދި ސުވަރުގެއާއި ނަރަކައިގެ ވާހަކަތަކުގެ މައްޗަށެވެ‪ .‬އަދި އެކަލާނގެ ޞާލިޙު‬
‫އެކަލާނގެއަށް‬ ‫ނިޢުމަތްތަކާއި‬ ‫ތައްޔާރުކުރައްވާފައިވާ‬ ‫އެކަލާނގެ‬ ‫އަޅުތަކުންނަށް‬
‫ނުކިޔަމަންތެރިވި މީހުންނަށް އެކަލާނގެ ތައްޔާރުކުރައްވާފައިވާ ޢަޛާބާއި ޢުޤޫބާތުގެ‬
‫ވާހަކަތަކުގެ މައްޗަށެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނުގެ އެޚުޠުބާތަކުގެ ސަބަބުން އީމާންކަމާއި‪ ،‬ތައުޙީދާއި‪،‬‬
‫ﷲގެ މަޢުރިފާއިން ހިތްތައް ފުރިގެން ދިޔައެވެ‪ .‬އެއީ މިއަދުގެ ޚަޠީބުން ދޭ ޚުޠުބާތަކާ‬
‫)‪(3‬‬
‫މުޅިން ޚިލާފަށެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﺇﻻﹼ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬
‫‪" (3‬ﺯﺍﺩ ﺍﳌﻌﺎﺩ ﰲ ﻫﺪﻱ ﺧﲑ ﺍﻟﻌﺒﺎﺩ" ﻻﺑﻦ ﺍﻟﻘﻴ‪‬ﻢ‪.‬‬
‫‪342‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ‬

‫ނ ުޚ ުޠބާ ެމ ުދ ަކ ނޑައިލު ް‬
‫ދމާ ެވ ެގ ް‬
‫ށ ަކ ެމ ްއ ި‬ ‫ަޚޠީ ު‬
‫ބ މީހާ ައ ް‬
‫ރުއްސުންލެއްވި އަބޫ ބުރައިދާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫"ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޚުޠުބާ ދެއްވަން ހުންނަވަނިކޮށް )އެކަލޭގެފާނުގެ ކާފަ ދެދަރިކަލުން(‬
‫ޙަސަނާއި ޙުސައިނު )ތުއްޕުޅު އިރު( ރަތް ހެދުންކޮޅެއް ތުރުކުރައްވައިގެން ތިއްބެވި ޙާލު‪،‬‬
‫ވެއްޓި ވަޑައިގަންނަވަމުން ހިންގަވާފައި ވަޑައިގަތެވެ‪ .‬ފަހެ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬މިންބަރު މަތިން‬
‫ފައިބައިވަޑައިންނަވާ ދެދަރިކަލުން އުރައިލެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ކުރިފުޅުމަތީގައި‬
‫ދެދަރިކަލުން ބޭންދެވިއެވެ‪ .‬ދެން ﺣﺪﻳﺚ ކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﷲއާއި އެކަލާނގެ ރަސޫލާ ތެދު‬
‫ވިދާޅުވެއްޖެއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ތިޔަބައިމީހުންގެ މުދަލާއި ދަރިންނަކީ އިމްތިޙާނެކެވެ‪.‬‬
‫ފެނިވަޑައިގަތުމުން‬ ‫ތިމަންކަލޭގެފާނަށް‬ ‫ތަން‬ ‫އަންނަ‬ ‫ވެއްޓެމުން‬ ‫މިދެކުދިން‬
‫އެދެކުދިން‬ ‫މެދުކަނޑައިލައްވާ‬ ‫ޚުޠުބާ‬ ‫ކެތްތެރިވެވަޑައިނުގެން‬ ‫ތިމަންކަލޭގެފާނަށް‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫ ރިފާޢަތު އަލްޢަދަވީގެ ކިބައިން‬ ‫)‪(1‬‬
‫އުރައިލެއްވީއެވެ‪".‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬އަހުރެން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ އަރިހަށް‬
‫ހިނގައްޖައީމެވެ‪ .‬އޭރު އެކަލޭގެފާނު ހުންނެވީ ޚުޠުބާ ދެއްވާށެވެ‪ .‬ފަހެ އަހުރެން‬
‫ދަންނަވައިފީމެވެ‪ .‬އޭ ﷲގެ ރަސޫލާއެވެ! އަހުރެންނީ ބީރައްޓެއްސަކީމެވެ‪ .‬ދީން ނުދަންނަ‬
‫މީހަކީމެވެ‪ .‬ދީނާ ބެހޭގޮތުން ސުވާލުކުރަން އައި މީހަކީމެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނު ޚުޠުބާ‬
‫މެދުކަނޑައިލައްވާ އަހުރެންގެ ގާތަށް ވަޑައިގެންފިއެވެ‪ .‬އަދި ފައިތައް ދަނގަޑުން‬
‫ހެދިފައިވާ ލަކުޑި ގޮނޑިއެއް ގެންނަވާ ގޮނޑީގައި އިށީނދެވަޑައިގެންފިއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އެކަލޭގެފާނަށް މާތްﷲ އުނގަންނަވައިދެއްވި ޢިލްމަކުން އަހުރެންނަށް އުނގަންނައިދެއްވަން‬
‫ފައްޓަވައިފިއެވެ‪ .‬ދެން އެކަލޭގެފާނު )މިންބަރު މައްޗަށް އަލުން އަރައިވަޑައިގެން(‬
‫)‪(2‬‬
‫ޚުޠުބާގެ ނުނިމި އޮތް ބައި ފުރިހަމަކުރެއްވިއެވެ‪".‬‬
‫ﻋﻼﹼﻣﺔ ﺍﺑﻦ ﺍﻟﻘﻴ‪‬ﻢ ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪ -‬ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އަށް ބޭނުމެއް‬
‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫މެދުކަނޑައިލައްވައެވެ‪.‬‬ ‫ޚުޠުބާ‬ ‫ހިނދު‪،‬‬ ‫ޖެހިވަޑައިގަންނަވާ‬
‫އަޞްޙާބުބޭކަލުންގެ ތެރެއިން ބޭކަލަކު ސުވާލެއް ހުށައެޅުމުން ޖަވާބުދެއްވުމަށް ޚުޠުބާ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ‪.‬‬
‫‪343‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ޚުޠުބާ‬ ‫ބޭނުންފުޅުތަކަށްޓަކައި‬ ‫ބައެއް‬ ‫އެނޫން‬ ‫އަދި‬ ‫މެދުކަޑައިލައްވައެވެ‪.‬‬

‫މެދުކަޑައިލައްވައެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް ޙަސަނާއި ޙުސައިނު ފެނިވަޑައިގަތުމުން އެދެބޭފުޅުން‬
‫ނެންގެވުމަށްޓަކައި ޚުޠުބާ މެދުކަނޑައިލެއްވުމެވެ‪ .‬ދެން އެކަލޭގެފާނު މިންބަރު މައްޗަށް‬
‫އަރައިވަޑައިގެން ޚުޠުބާ ފުރިހަމަކުރައްވައެވެ‪ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނު ޚުޠުބާ ދެއްވަން ހުންނަވާ‬
‫މީހާއެވެ!‬ ‫މިވެނި‬ ‫އޭ‬ ‫މިސާލަކަށް‬ ‫ހައްދަވައެވެ‪.‬‬ ‫ބަސްވިދާޅުވެ‬ ‫މީސްތަކުންނަށް‬
‫އިށީންނާށެވެ‪ .‬އޭ މިވެނި މީހާއެވެ! މަސްޖިދު ސުންނަތްކުރާށެވެ‪ .‬އަދި މިނޫނަސް ޙާލަތް‬
‫ނިޔާކުރާ ގޮތުގެ މަތިން ޚުޠުބާގެ ތެރޭގައި މީސްތަކުންނަށް އަމުރުކޮށް ހައްދަވައެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން ފަޤީރަކު ފެނިވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު ޚުޠުބާގެ ތެރޭގައި އޭނާއަށް‬
‫މީހަކު‬ ‫ވާރޭނުވެހިގެން‬ ‫އަމުރުކުރައްވައެވެ‪.‬‬ ‫މީސްތަކުންނަށް‬ ‫ޞަދަޤާތްކުރުމަށް‬
‫)‪(1‬‬
‫ޝަކުވާކޮށްފިނަމަ ޚުޠުބާގެ ތެރޭގައި އިސްތިސްޤާގެ ދުޢާކުރައްވައެވެ‪".‬‬
‫ވާ ަހ ަކ ެދ ްއކު ް‬
‫ނ‬ ‫ައ ެނ ަކ ކާ‬ ‫ެއ ަކކު‬ ‫ނ‬
‫ަމ ުއމޫމު ް‬ ‫ހިނ ުދ‪،‬‬ ‫ދ‬ ‫ެދ ެވމު ް‬
‫ނ ާ‬ ‫ުޚޠުބާ‬
‫ނ‪ .‬ފަހެ ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުގައި ޚުޠުބާ ދެވެމުންދާ ހިނދު‪،‬‬
‫ނ ުވ ް‬
‫ރމް ެވގެ ް‬
‫ަޙ ާ‬
‫ހަނުތިބުން ވާޖިބުވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި ވާހަކަދެއްކުން ޙަރާމްވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެއީ ހެޔޮކަމަކަށް‬
‫އަމުރުކުރުން ކަމުގައިވިޔަސް‪ ،‬އަދި ނުބައިކަމަކުން މަނާކުރުން ކަމުގައިވިޔަސް މެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫އަބޫހުރައިރާގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﻗﹸﻠﹾﺖ‪ ‬ﻟ‪‬ﺼ‪‬ﺎﺣ‪‬ﺒﹺﻚ‪ ‬ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻡ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺔ‪ ‬ﺃﹶﻧ‪‬ﺼ‪‬ﺖ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ހުކުރު ދުވަހު އިމާމު މީހާ ޚުޠުބާދޭ ޙާލު‪،‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﻭ‪‬ﺍ ِﻹﻣ‪‬ﺎﻡ‪ ‬ﻳ‪‬ﺨ‪‬ﻄﹸﺐ‪ ‬ﻓﹶﻘﹶﺪ‪ ‬ﻟﹶﻐ‪‬ﻮ‪‬ﺕ‪"‬‬
‫ތިބާގެ އެކުވެރިޔާ ގާތުގައި ހަނުއިންނާށޭ ތިބާ ބުނެފިނަމަ‪ ،‬ހަމަކަށަވަރުން ތިބާ ބޭކާރު‬
‫ޢަމަލެއް ކޮށްފިއެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢަމްރުގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވި ެއވެ‪" .‬ﻳ‪‬ﺤ‪‬ﻀ‪‬ﺮ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺔﹶ ﺛﹶﻼﹶﹶﺛﺔﹸ ﻧ‪‬ﻔﹶﺮﹴ‪ :‬ﺭ‪‬ﺟ‪‬ﻞﹲ ﺣ‪‬ﻀ‪‬ﺮ‪‬ﻫ‪‬ﺎ ﻳ‪‬ﻠﹾﻐ‪‬ﻮ ﻭ‪‬ﻫ‪‬ﻮ‪ ‬ﺣ‪‬ﻈﱡﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻬ‪‬ﺎ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺭ‪‬ﺟ‪‬ﻞﹲ‬
‫ﺣ‪‬ﻀ‪‬ﺮ‪‬ﻫ‪‬ﺎ ﻳ‪‬ﺪ‪‬ﻋ‪‬ﻮ‪ ،‬ﻓﹶﻬ‪‬ﻮ‪ ‬ﺭ‪‬ﺟ‪‬ﻞﹲ ﺩ‪‬ﻋ‪‬ﺎ ﺍﷲَ ﻋ‪‬ﺰ‪ ‬ﻭ‪‬ﺟ‪‬ﻞﱠ ﺇﹺﻥﹾ ﺷ‪‬ﺎﺀَ ﺃﹶﻋ‪‬ﻄﹶﺎﻩ‪ ‬ﻭ‪‬ﺇﹺﻥﹾ ﺷ‪‬ﺎﺀَ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻌ‪‬ﻪ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺭ‪‬ﺟ‪‬ﻞﹲ ﺣ‪‬ﻀ‪‬ﺮ‪‬ﻫ‪‬ﺎ‬

‫‪" (1‬ﺯﺍﺩ ﺍﳌﻌﺎﺩ ﰲ ﻫﺪﻱ ﺧﲑ ﺍﻟﻌﺒﺎﺩ" ﻻﺑﻦ ﺍﻟﻘﻴ‪‬ﻢ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﺇﻻﹼ ﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬
‫‪344‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ﺑﹺﺈﹺﻧ‪‬ﺼ‪‬ﺎﺕ‪ ‬ﻭ‪‬ﺳ‪‬ﻜﹸﻮﺕ‪ ‬ﻭ‪‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﺨ‪‬ﻂﱠ ﺭ‪‬ﻗﹶﺒ‪‬ﺔﹶ ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﻠ‪‬ﻢﹴ ﻭ‪‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺆ‪‬ﺫ‪ ‬ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﺍ ﻓﹶﻬﹺﻲ‪ ‬ﻛﹶﻔﱠﺎﺭ‪‬ﺓﹲ ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺔ‪ ‬ﺍﻟﱠﺘ‪‬ﻲ‬
‫‪‬ﺗﻠ‪‬ﻴﻬ‪‬ﺎ ﻭ‪‬ﺯﹺﻳ‪‬ﺎﺩ‪‬ﺓﹸ ﺛﹶﻼﹶﺛﹶﺔ‪ ‬ﺃﹶﻳ‪‬ﺎﻡﹴ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺫﹶﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﺑﹺﺄﹶﻥﱠ ﺍﷲَ ﻋ‪‬ﺰ‪ ‬ﻭ‪‬ﺟ‪‬ﻞﱠ ﻳ‪‬ﻘﹸﻮﻝﹸ‪b a ` _ ^[ :‬‬
‫)ﺍﻷﻧﻌﺎﻡ‪ (١٦٠ :‬މާނައީ‪" :‬ތިން މީހަކު ހުކުރަށް ޙާޟިރުވެއެވެ‪ .‬އެމީހުންގެ‬ ‫)‪(1‬‬
‫‪Z dc‬‬
‫ތެރެއިން އެކަކު ހުކުރަށް ޙާޟިރުވެ ބޭކާރު ޢަމަލުކުރެއެވެ‪ .‬އަދި އެއީ ހުކުރުން‬
‫އޭނާއަށްވާ ހިއްސާއެވެ‪ .‬އަދި އަނެކަކު ހުކުރަށް ޙާޟިރުވެ ދުޢާކުރެއެވެ‪ .‬ފަހެ އޭނާއަކީ‬
‫ﷲއަށް ދުޢާކުރި މީހެކެވެ‪ .‬އެކަލާނގެ އިރާދަކުރައްވައިފިނަމަ އޭނާއަށް ދެއްވާނެއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އަނެކަކު‬ ‫އަދި‬ ‫ނުދެއްވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫އޭނާއަކަށް‬ ‫އިރާދަކުރައްވައިފިނަމަ‬ ‫އެކަލާނގެ‬
‫މަޑުމައިތިރިކަމާ އެކު ހުކުރަށް ޙާޟިރުވެ ހަނުއިނދެއްޖެއެވެ‪ .‬އަދި މީހެއްގެ ކޮނޑު‬
‫މަތިން އޭނާ ގިރާއެއް ނުކުރެއެވެ‪ .‬އަދި އެއްވެސް މީހަކަށް އުނދަގުލެއް ނުމެކުރޭމެއެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ އެގޮތަށް އޭނާ ކަންތައްކުރުން ވަނީ އަނެއް ހުކުރާ ހަމައަށް އޭނާގެ ފާފަތަކަށް‬
‫ކައްފާރާއަކަށެވެ‪ .‬އަދި އިތުރު ތިން ދުވަހުގެ ފާފަތަކަށްވެސް ކައްފާރާއަކަށެވެ‪ .‬އެހެނީ‬
‫ހަމަކަށަވަރުން މާތްﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ ] .‬ހެޔޮ ކަމެއްކޮށްފި މީހާ ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫އޭނާއަށް އެކަމުގެ ދިހަ ހެޔޮކަމުގެ ޘަވާބު ހުއްޓެވެ‪"[.‬‬
‫ހަނުއިނުން‬ ‫އަރިހުގައި‬ ‫އަޙުމަދުގެ‬ ‫އިމާމު‬ ‫ޝާފިޢީއާއި‬ ‫އިމާމު‬ ‫ފަހެ‬
‫ވާޖިބުވެގެންވަނީ އަދި ވާހަކަދެއްކުން ޙަރާމްވެގެންވަނީ ޚުޠުބާ އަޑުއިވޭ މީހުންނަށެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އަޑުނީވޭ ހިސާބުގައި ތިބި މީހުންނަށް ހަނުތިބުން ވާޖިބުވެގެން ނުވެއެވެ‪ .‬އަދިކިއެއްތަ!‬
‫އެބައިމީހުންނަށް މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި އިމާމު އަޙުމަދާއި އިމާމު އިސްޙާޤު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ސަލާމުގެ ޖަވާބުދިނުމާއި ކިނބިހި އަޅައިފި މީހާއަށް ﻳ‪‬ﺮ‪‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﻚ‪ ‬ﺍﷲُ ކިޔުން‬
‫ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި އިމާމު ޝާފިޢީ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ސަލާމް ގޮވާ މީހާއަށް ސަލާމް‬
‫ގޮވުން މަކުރޫހަވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަކު އޭނާ ސަލާމް ގޮވައިފިނަމަ އެހެން މީހުން އޭނާއަށް‬
‫ސަލާމުގެ ޖަވާބުދިނުން ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬ފަހެ ހުކުރު ނަމާދުގައި ސޫރަތުލް ފާތިޙާއަށް ފަހު‬
‫ުހކު ުރ ަނމާ ުދ ަގ ިއ ކި ެޔ ުވ ް‬
‫ޤުރުއާނުގެ ކޮންމެ ސޫރަތެއް ކިޔެވިޔަސް ފުދޭނެއެވެ‪ .‬އެކަމަކު ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައި‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪345‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫[! " ‪ Z , + * ) ( ' & % $ #‬އެބަހީ ޖުމްޢަތު ސޫރަތް‬

‫އަދި ދެވަނަ ރަކުޢަތުގައި [`‪ Zba‬އެބަހީ މުނާފިޤޫން ސޫރަތް‪ ،‬ނުވަތަ‬

‫ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައި [ ‪ Z r q p o‬އެބަހީ އަޢުލާ ސޫރަތް‪ ،‬އަދި ދެވަނަ‬

‫އެބަހީ ޣާޝިޔަތު ސޫރަތް ކިޔެވުން‬ ‫ރަކުޢަތުގައި [ ‪Z 7 6 5 4‬‬

‫މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެއީ އެކަން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ކިބައިން ސާބިތުވާތީއެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫އަބޫހުރައިރާގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ހުކުރު ނަމާދުގެ ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައި ޖުމްޢަތު ސޫރަތް އަދި ދެވަނަ‬
‫ރަކުޢަތުގައި މުނާފިޤޫން ސޫރަތް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ކިޔަވައި ވިދާޅުވަނިކޮށް އަހުރެން‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ނުޢުމާނު ބުނު ބަޝީރުގެ ކިބައިން‬ ‫)‪(1‬‬
‫އަޑުއެހީމެވެ‪".‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޢީދު ނަމާދުގައާއި ހުކުރު‬
‫)‪(2‬‬
‫ނަމާދުގައި އަޢުލާ ސޫރަތާއި ޣާޝިޔަތު ސޫރަތް ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪".‬‬
‫ދެންފަހެ ޖުމްޢަތު ސޫރަތުގެ ފަހުބައި އެބަހީ [ ! " ‪% $ #‬‬
‫&‪ Z‬އިން ފެށިގެން ސޫރަތުގެ ނިޔަލަށް އަދި މުނާފިޤޫން ސޫރަތުގެ ފަހުބައި އެބަހީ‬

‫[ ‪ Z r q p o n m‬އިން ފެށިގެން ސޫރަތުގެ ނިޔަލަށް ކިޔަވައިގެން‬

‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ސުންނަތަށް ޢަމަލުކުރި ކަމަކަށް ނުވާނެއެވެ‪ .‬އަދިކިއެއްތަ! ސުންނަތަށް‬
‫ޢަމަލުކުރި ކަމަށްވާނީ ދެސޫރަތް ފުރިހަމައަށް ކިޔަވައިގެންނެވެ‪.‬‬
‫ށ ަލ ްއ ަވ ިއލި ީމހާ‬ ‫ށ ުނ ަވ ަތ ަފ ުހ ަރކު ަޢ ުތ ް‬
‫ނ ަބ ަޔ ަކ ް‬ ‫ުހކު ުރ ަނމާ ުދ ެގ ަފ ުހ ަރކު ަޢ ަތ ް‬
‫ނ ެޖހޭ ޮގތް‪ .‬ފަހެ ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުގައި ހުކުރު ނަމާދުގެ ފަހު‬
‫ނ ަތ ްއ ކު ަރ ް‬
‫ަކ ް‬
‫ރަކުޢަތް ލިބިއްޖެ މީހާއަށް ހުކުރު ނަމާދު ލިބިއްޖެއެވެ‪ .‬އަދި އޭނާގެ މައްޗަށްވަނީ‬
‫އިމާމުމީހާ ސަލާމްދިނުމުން ތެދުވެ‪ ،‬ފާއިތުވީ ރަކުޢަތްކުރުމެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬
‫ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢުމަރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﺇﻻﹼ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪346‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫)‪(1‬‬
‫‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﺩ‪‬ﺭ‪‬ﻙ‪ ‬ﺭ‪‬ﻛﹾﻌ‪‬ﺔﹰ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺔ‪ ‬ﻓﹶﻘﹶﺪ‪ ‬ﺃﹶﺩ‪‬ﺭ‪‬ﻛﹶﻬ‪‬ﺎ ﻭ‪‬ﻟﹾﻴ‪‬ﻀ‪‬ﻒ‪ ‬ﺇﹺﻟﹶﻴ‪‬ﻬ‪‬ﺎ ﺃﹸﺧ‪‬ﺮ‪‬ﻯ"‬
‫މާނައީ‪" :‬ހުކުރު ނަމާދުން އެއް ރަކުޢަތް )ފަހު ރަކުޢަތް( ލިބިއްޖެ މީހާ ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫އޭނާއަށް ހުކުރު ނަމާދު ލިބިއްޖެކަން ކަށަވަރެވެ‪ .‬އަދި އެރަކުޢަތަށް އެހެން ރަކުޢަތެއް‬
‫)ފާއިތުވީ ރަކުޢަތް( އޭނާ އިތުރުކުރާހުށިކަމެވެ‪ ".‬ދެންފަހެ ރަކުޢަތަކަށް ވުރެ މަދުން‬
‫ލިބިއްޖެ މީހާ ދަންނައެވެ‪ .‬ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުގައި އޭނާއަށް ހުކުރު ނަމާދު‬
‫ފާއިތުވެއްޖެއެވެ‪ .‬ދެން އޭނާ ކުރަން ޖެހޭނީ މެންދުރު ނަމާދެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬
‫ޢަބްދުﷲ ބުނު މަސްޢޫދު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ހުކުރު ނަމާދުން އެއް ރަކުޢަތް )ފަހު ރަކުޢަތް(‬
‫ލިބިއްޖެ މީހާއަށް ހުކުރު ނަމާދު ލިބިއްޖެއެވެ‪ .‬އަދި ދެރަކުޢަތް ފާއިތުވެއްޖެ މީހާ ހަތަރު‬
‫)‪(2‬‬
‫ރަކުޢަތް )މެންދުރު ނަމާދު( ކުރާހުށިކަމެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬ފަހެ ހުކުރު ނަމާދުގެ‬
‫ނ ަނތްކު ުރ ް‬
‫ސ ް‬ ‫ނ ިއ‪ަ ،‬ފ ުހ ް‬
‫ނ ު‬ ‫ުހކު ުރ ަނމާ ުދ ެގ ކުރި ް‬
‫ނ ާ‬
‫ފަހުން ހަތަރު ރަކުޢަތް ނުވަތަ ދެރަކުޢަތްކުރުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫)‪(3‬‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻛﹶﺎﻥﹶ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﺼ‪‬ﻠ‪ّ‬ﻴ‪‬ﺎ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺔ‪ ‬ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﺼ‪‬ﻞﹺّ ﺃﹶﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺎ"‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ހުކުރުގެ ފަހުން ސުންނަތްކުރަން ބޭނުންވާ މީހާ‪،‬‬
‫ފަހެ އޭނާ ހަތަރު ރަކުޢަތް ކުރާހުށިކަމެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު‬
‫ޢުމަރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ހުކުރު‬
‫)‪(4‬‬
‫ނަމާދަށް ފަހު އެކަލޭގެފާނުގެ ކޮޓަރިކޮޅުގައި ދެރަކުޢަތްކުރައްވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ މިދެޙަދީޘް‪ ،‬ޢިލްމުވެރިން ޖަމާކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬ﺷﻴﺦ ﺍﻹﺳﻼﻡ ﺍﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﺔ ‪-‬‬
‫ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪ -‬ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ހުކުރު ނަމާދަށް ފަހު މިސްކިތުގައި ސުންނަތްކުރާނަމަ‪ ،‬ހަތަރު‬
‫)‪(5‬‬
‫ރަކުޢަތް ކުރާށެވެ‪ .‬އަދި ގޭގައި ކުރާނަމަ ދެރަކުޢަތްކުރާށެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺍﻟﺪ‪‬ﺍﺭﻗﻄﲏ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﻄﹼﱪﺍﱐ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ ﰲ ﲤﺎﻡ ﺍﳌﻨ‪‬ﺔ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪ (5‬ﺍﳌﺴﺘﺪﺭﻙ ﻋﻠﻰ ﻓﺘﺎﻭﻯ ﺍﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﺔ‪.‬ﲨﻊ‪ :‬ﺍﺑﻦ ﻗﺎﺳﻢ‪.‬‬
‫‪347‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ދެންފަހެ ހުކުރު ނަމާދުގެ ކުރިން ސުންނަތްކުރުމާ މެދު ދަންނައެވެ‪ .‬ﺷﻴﺦ‬

‫ﺍﻹﺳﻼﻡ ﺍﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﺔ ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪ -‬ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނު‬
‫ހުކުރު ނަމާދު ބަންގިއަށް ފަހު ހުކުރު ނަމާދުގެ ކުރިން ސުންނަތެއް ކުރައްވާފައެއް‬
‫ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި އެއްވެސް ބޭކަލަކު އެކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިން އެކަން ރިވާކުރައްވާފައެއް‬
‫ނުމެވޭމެއެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނު މިންބަރު މަތީ އިށީނދެ ވަޑައިގަތުމަށް ފަހު މެނުވީ‬
‫ބިލާލުގެފާނު ބަންގި ނުދެއްވައެވެ‪ .‬އަދި ބިލާލުގެފާނު ބަންގި ދެއްވުމުން އެކަލޭގެފާނު‬
‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ދެން‬ ‫ޤަމަތްދެއްވައެވެ‪.‬‬ ‫ބިލާލުގެފާނު‬ ‫ދެން‬ ‫ދެއްވައެވެ‪.‬‬ ‫ދެޚުޠުބާ‬
‫މީސްތަކުންނާގެން ހުކުރު ނަމާދުކުރައްވައެވެ‪ .‬ފަހެ ބަންގިއަށް ފަހު ސުންނަތެއް ކުރާނެ‬
‫އެއްވެސް‬ ‫އަދި‬ ‫ނަފްސުފުޅަށްވެސް‪،‬‬ ‫އަމިއްލަ‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫ޚުދު‬ ‫ފުރުޞަތެއް‬
‫އަޞްޙާބުބޭކަލަކަށްވެސް‪ ،‬އެކަލޭގެފާނު ނުދެއްވައެވެ‪ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނު ޚުޠުބާ ދެއްވަން‬
‫ވަޑައިގެންނެވުމުގެ ކުރިން ކޮޓަރިކޮޅުގައިވެސް‪ ،‬ސުންނަތެއް ކުރެއްވިކަން‪ ،‬އެއްވެސް‬
‫ބޭކަލަކު ރިވާކުރައްވާފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ އެއްވެސް ބަސްފުޅަކުން‪،‬‬
‫ހުކުރު ނަމާދުގެ ކުރިން ސުންނަތްކުރާނެ ވަގުތެއް‪ ،‬އަދި ސުންނަތްކުރާނެ މިންވަރެއް‬
‫ބަޔާންކުރައްވާފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އަދިކިއެއްތަ! އެކަލޭގެފާނުގެ ބަސްފުޅުވަނީ ވަގުތާއި‪،‬‬
‫އަންނަމީހާއަށް‬ ‫ހުކުރަށް‬ ‫ދުވަހު‬ ‫ހުކުރު‬ ‫ނުލައި‪،‬‬ ‫ކަނޑައެޅުއްވުމަކާ‬ ‫މިންވަރު‬
‫ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވާ‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫އެއީ‬ ‫ތަރުޙީބުދެއްވާފައެވެ‪.‬‬ ‫ސުންނަތްކުރުމަށް‬
‫ފަދައިންނެވެ‪" .‬ސަވާރީއަކަށް ސަވާރުނުވެ ހިނގާފައި ހުކުރު ނަމާދަށް ކުރިން އައިސް‬
‫އަދި‬ ‫މީހާ‪".............‬‬ ‫ސުންނަތްކޮށްފި‬ ‫ވަރަށް‬ ‫މިންވަރުކުރެވިފައިވާ‬ ‫އޭނާއަށް‬
‫އަޞްޙާބުބޭކަލުންގެ ކިބައިންވެސް ސާބިތުވެގެންވަނީ މިގޮތަށެވެ‪ .‬އެބޭކަލުން ހުކުރު ދުވަހު‬
‫އެބޭކަލުންނަށް‬ ‫ވެދެވަޑައިގެންނެވީއްސުރެ‪،‬‬ ‫ހިނދު‪،‬‬ ‫ވަޑައިގަންނަވާ‬ ‫މިސްކިތަށް‬
‫ފަސޭހަވެވަޑައިގަތް މިންވަރަކަށް ސުންނަތްކުރައްވަތެވެ‪ .‬ފަހެ ބައެއް ބޭކަލުން ދިހަ‬
‫ރަކުޢަތްކުރައްވަތެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް ބޭކަލުން ބާރަ ރަކުޢަތްކުރައްވަތެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް‬
‫ބޭކަލުން އަށް ރަކުޢަތްކުރައްވަތެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް ބޭކަލުން އެއަށްވުރެ މަދުންވެސް‬
‫ކުރައްވަތެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ހުކުރު ނަމާދުގެ ކުރިން ސުންނަތެއް ކުރުމަށް ވަޤުތެއް‬
‫ކަނޑައެޅިފައި ނުވާ ކަމަށާއި‪ ،‬ސުންނަތްކުރުމަށް ވަކި ޢަދަދެއް ކަނޑައެޅިފައި ނުވާ‬

‫‪348‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ކަމަށް ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން އިއްތިފާޤުވެ ވަޑައިގެންފައިވެއެވެ‪ .‬އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން‬

‫އެފަދަ ކަމެއް ސާބިތުވާނީ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ބަސްފުޅަކުން ނުވަތަ ޢަމަލުފުޅަކުންނެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އަދި‬ ‫ބަސްފުޅަކުންވެސް‪،‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫އެއްޗެއް‬ ‫އެއްވެސް‬ ‫ބެހޭގޮތުން‬ ‫އެކަމާ‬
‫)‪(1‬‬
‫ޢަމަލުފުޅަކުންވެސް‪ ،‬ސާބިތުވެގެން ނުވެއެވެ‪".‬‬

‫ުހ ުކ ުރ ުދ ަވހާއި‪ ،‬ޢީ ުދ ުދ ަވހާ ެއ ްއ ުދ ަވ ެހ ްއ ަގ ިއ ަޖމާ ުވ ް‬

‫ނ‬
‫ފަހެ ހުކުރުދުވަހާއި‪ ،‬ޢީދުދުވަސް ދިމާވެއްޖެނަމަ‪ ،‬ޢީދު ނަމާދުކުރި މީހުންގެ‬
‫ކިބައިން ހުކުރު ނަމާދުގެ ވާޖިބުކަން ކެނޑޭނެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޒައިދު ބުނު‬
‫އަރުޤަމުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪) r‬ހުކުރު‬
‫ދުވަހެއްގައި( ޢީދު ނަމާދު ކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ދެން ހުކުރު ނަމާދު މާފުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫)‪(2‬‬
‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ހުކުރު ނަމާދުކުރަން އެދޭ މީހަކު ހުކުރު ނަމާދުކުރާ ހުށިކަމެވެ‪".‬‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻗﹶﺪ‪ ‬ﺍﺟ‪‬ﺘ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﻳ‪‬ﻮ‪‬ﻣ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻫ‪‬ﺬﹶﺍ ﻋ‪‬ﻴﺪ‪‬ﺍﻥ‪ ،‬ﻓﹶﻤ‪‬ﻦ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ހަމަކަށަވަރުން މިއަދު ދެޢީދު‬ ‫ﺷ‪‬ﺎﺀَ ﺃﹶﺟ‪‬ﺰ‪‬ﺃﹶﻩ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﺔ‪ ‬ﻭ‪‬ﺇﹺﻧ‪‬ﺎ ﻣ‪‬ﺠ‪‬ﻤ‪ّ‬ﻌ‪‬ﻮﻥﹶ"‬
‫)‪(3‬‬

‫ޖަމާވެއްޖެއެވެ‪ .‬ފަހެ ހުކުރުކުރަން ބޭނުން ނުވާ މީހާ އޭނާ ހުކުރު ނުކުރިޔަސް )އޭނާ‬
‫ޢީދު ނަމާދުކުރުން( އޭނާއަށް ފުދިގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަކު އަހުރެމެން ހުކުރުކުރާނަމުއެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ ރަށުގައި ހުންނަ ވެރިޔާއަށް ހުކުރު ނަމާދު ޤާއިމުކުރުން މުސްތަޙައްބު‬
‫ވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެއީ ހުކުރަށް ޙާޟިރުވަން އެދޭ މީހަކު ޙާޟިރުވުމަށްޓަކައެވެ‪ .‬އަދި ޢީދު‬
‫ނަމާދު ނުކުރާ މީހުން ހުކުރުކުރުމަށްޓަކައެވެ‪ .‬އެއީ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪" r‬އަހުރެމެން‬
‫ހުކުރުކުރާނަމުއެވެ‪ ".‬މިފަދައިން ޙަދީޘްކުރައްވާފައި ވާތީއެވެ‪ .‬ފަހެ އިމާމު އަޙުމަދުގެ‬
‫އަރިހުގައި ޢީދު ނަމާދަށް ޙާޟިރުވުމުގެ ސަބަބުން ހުކުރު ނަމާދު ނުކުރާ މީހުންނަށް‬

‫‪ (1‬ﳎﻤﻮﻉ ﺍﻟﻔﺘﺎﻭﻯ ﻟﺸﻴﺦ ﺍﻹﺳﻼﻡ ﺍﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﺔ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﻗﺎﻝ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺸﻮﺍﻫﺪﻩ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪349‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މެންދުރު ނަމާދު ވާޖިބުވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަކު ބަޔާންވެދިޔަ ޙަދީޘްތައް ދަލީލުކުރަނީ‬

‫ވާޖިބުވެގެން ނުވާ ކަމަށެވެ‪ .‬އަދިރާޖިޙުވެގެންވާ ގޮތަކީވެސް މިއެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޒުބައިރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬ފިޠުރުޢީދު‬
‫ދުވަހެއް‪ ،‬ހުކުރު ދުވަހަކާ ދިމާވުމުން އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬މިއީ އެއް ދުވަހެއްގައި‬
‫ޖަމާވި ދެޢީދެވެ‪ .‬ފަހެ ހެނދުނު އެކަލޭގެފާނު )ޢީދު ނަމާދުގެ( ދެރަކުޢަތް ކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫)‪(1‬‬
‫އަދި ޢަޞުރު ނަމާދުކޮށްފުމަށް ދާންދެން އެކަލޭގެފާނު އިތުރު ނަމާދެއް ނުކުރައްވައެވެ‪".‬‬

‫ޢީ ުދ ަނމާ ުދ‬

‫އެބަހީ އަޟުޙާޢީދު ނަމާދާއި‪ ،‬ފިޠުރުޢީދު ނަމާދެވެ‪ .‬ފަހެ ޢީދު ނަމާދު‬
‫ޝަރުޢުކުރެއްވުނީ ހިޖުރައިން ފުރަތަމަ އަހަރުގައެވެ‪ .‬އަދި އެނަމާދަކީ ސުންނަތްކަން‬
‫ގަދަވެގެންވާ ނަމާދެކެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އެނަމާދެއް ކުރެއްވުން މަތީ ދެމިހުންނެވި‬
‫ނަމާދެކެވެ‪ .‬ފަހެ އެނަމާދަށް ޙުކުމްތަކެއްވެއެވެ‪ .‬އެޙުކުމްތައް ތިރީގައި ބަޔާންކުރަމެވެ‪.‬‬
‫ނ‪.‬‬ ‫ނމެރީތި ެހ ުދ ް‬
‫ނލު ް‬ ‫ނ ެވ ުރމާއި‪ު ،‬ހ ަވނ ުދލުމާއި‪ަ ،‬އ ުތ ަގ ިއވާ ެއ ް‬
‫ށ ފެ ް‬
‫ޢީ ުދ ަނމާ ަދ ް‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ޢައްބާސްގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢަބްދުﷲ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޢީދު ދުވަހު ރަތްކުލައިގެ ރިދާއެއެް ތުރުކުރައްވާ‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޙަސަނުގެފާނުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬ ‫)‪(2‬‬
‫ކަމުގައިވިއެވެ‪".‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ދެޢީދުގައި އަހުރެމެންނަށް ލިބުނު އެންމެ‬
‫އަހުރެމެންނަށް ލިބުނު އެންމެ މޮޅު ހުވަނދެއް ލުމަށާއި‪ ،‬އަދި‬ ‫ރީތި ހެދުމެއް ލުމަށާއި‪،‬‬
‫އަހުރެމެންނަށް ލިބުނު އެންމެ އަގުބޮޑު އަޟުޙިޔާ ކަތިލުމަށް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އަހުރެމެންނަށް‬
‫އަދި ﻋﻼﹼﻣﺔ ﺍﺑﻦ ﺍﻟﻘﻴ‪‬ﻢ ‪-‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ‪ -‬ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫)‪(3‬‬
‫އަމުރުކުރެއްވިއެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﻄﹼﱪﺍﱐ ﰲ ﺍﻷﻭﺳﻂ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ ﰲ ﺍﻟﺴﻠﺴﻠﺔ ﺍﻟﺼﺤﻴﺤﺔ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﻄﹼﱪﺍﱐ ﰲ ﺍﻷﻭﺳﻂ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ ﰲ ﺍﻟﺴﻠﺴﻠﺔ ﺍﻟﺼﺤﻴﺤﺔ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﻓﻴﻪ ﺇﺳﺤﺎﻕ ﺑﻦ ﺑﺰﺭﺝ‪ ,‬ﺿﻌ‪‬ﻔﻪ ﺍﻷﺯﺩﻱ ﻭﻭﺛﹼﻘﻪ ﺍﺑﻦ ﺣﺒ‪‬ﺎﻥ‪.‬‬
‫‪350‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ދެޢީދުގައި އެކަލޭގެފާނުގެ އަތްޕުޅުގައިވާ އެންމެ ރީތި ހެދުންކޮޅު ތުރުކުރައްވައެވެ‪ .‬އަދި‬

‫)‪(1‬‬
‫ޢީދު ނަމާދަށާއި‪ ،‬ހުކުރު ނަމާދަށް އެކަލޭގެފާނު ރިދާކޮޅެއް ޚާއްޞަކުރައްވާފައިވެއެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬ފިޠުރު ޢީދު‬
‫ނ ކެ ުއ ް‬ ‫ށ ި‬
‫ނކުތުމުގެ ކުރި ް‬ ‫ިފޠު ުރ ީޢ ުދ ުދ ަވ ުހ ީޢ ުދ ަނމާ ަދ ް‬
‫ދުވަހު ޢީދު ނަމާދަށް ނިކުތުމުގެ ކުރިން އޮނަހިރި ޢަދަދުން ކަދުރުކޮޅެއް ކައިލުން‬
‫މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި އަޟުޙާ ޢީދު ދުވަހު ޢީދު ނަމާދުގެ ފަހަށް އަޟުޙިޔާއެއް‬
‫ވާނަމަ‪ ،‬އެއިން ކެއުމަށްޓަކައި ކެއުން ލަސްކުރުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ‬
‫ރުއްސުންލެއްވި އަނަސްގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫"ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ކަދުރުކޮޅެއް ފަރީއްކުޅުއްވުމަށް ދާންދެން ފިޠުރު ޢީދު ދުވަހު )ޢީދު‬
‫ނަމާދަށް( ނިކުމެ ވަޑައިނުގަންނަވައެވެ‪ .‬އަދި އޮނަހިރިކޮށް އެކަލޭގެފާނު ކަދުރުކޮޅު‬
‫ކިބައިން‬ ‫ބުރައިދާގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬ ‫)‪(2‬‬
‫ފަރީއްކުޅުއްވައެވެ‪".‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ފިޠުރު ޢީދު ދުވަހު‬
‫ފަރީއްކުޅުއްވުމަށް ދާންދެން )ޢީދު ނަމާދަށް( ނިކުމެ ވަޑައިނުގަންނަވައެވެ‪ .‬އަދި އަޟުޙާ‬
‫ޢީދު ދުވަހު )ޢީދު ނަމާދުން( އެނބުރި ވަޑައިގެންފުމަށް ދާންދެން ފަރީއްނުކުޅުއްވައެވެ‪.‬‬
‫)‪(3‬‬
‫ދެން އެކަލޭގެފާނުގެ އަޟުޙިޔާއިން ފަރީއްކުޅުއްވައެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬އެބަހީ ޢީދު ނަމާދު ކުރުމަށް ތައްޔާރުކުރެވިފައިވާ‬
‫ނ ުކ ުތ ް‬
‫ޞ ްއލާ ައ ްށ ި‬
‫މު ަ‬
‫މައިދާނަށް ނިކުތުމެވެ‪ .‬އެންމެ ފަހަރަކު މެނުވީ‪ ،‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬މުޅިންވެސް‪ ،‬ޢީދު‬
‫ނަމާދުކުރައްވާފައިވަނީ މުޞައްލާގައެވެ‪ .‬ފަހެ ވާރޭވެހުނު ދުވަހެއްގައި އެކަލޭގެފާނު ޢީދު‬
‫ނަމާދު މިސްކިތުގައި ކުރެއްވިއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ޢީދު ދުވަހެއްގައި ވާރޭވެހިއްޖެއެވެ‪.‬‬
‫)‪(4‬‬
‫އެހެންކަމުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އެބޭކަލުންނާގެން މިސްކިތުގައި ޢީދު ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪".‬‬

‫‪" (1‬ﺯﺍﺩ ﺍﳌﻌﺎﺩ ﰲ ﻫﺪﻱ ﺧﲑ ﺍﻟﻌﺒﺎﺩ" ﻻﺑﻦ ﺍﻟﻘﻴ‪‬ﻢ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﺿﻌ‪‬ﻔﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪351‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ފަހެ މިއީ ޟަޢީފު ޙަދީޘެކެވެ‪ .‬އެހެންނަމަވެސް ގިނަ ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވަނީ‬

‫މިބަޔާންކުރެވުނު ގޮތަށެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬ފަހެ އަންހެނުންނާއި‪،‬‬
‫ނކުތު ް‬
‫ށ ި‬
‫ޞ ްއލާ ައ ް‬ ‫ނ ިއ‪ ،‬ކުޑަކު ިދ ް‬
‫ނ މު ަ‬ ‫ނ ާ‬
‫ނ ެހ ުނ ް‬
‫ައ ް‬
‫ކުޑަކުދިން ޢީދު ދުވަހު މުޞައްލާއަށް ނިކުތުމަކީ ޝަރުޢުކުރެވިގެންވާ ކަމެކެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ޙައިޟުވެރި އަންހެނުންވެސް މިނިކުތުމުގައި ޝާމިލުވެގެންވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬
‫އުއްމު ޢަޠިއްޔާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ދެޢީދުގައި‬
‫ނެރުމަށް‬ ‫މުޞައްލާއަށް‬ ‫އަންހެނުން‬ ‫ޙައިޟުވެރި‬ ‫ކުދިންނާއި‬ ‫އަންހެން‬ ‫ބިކުރުވެރި‬
‫އަހުރެމެންނަށް އަމުރުކުރެވުނެވެ‪ .‬އެއީ ހެޔޮ ކަންތައްތަކާއި މުސްލިމުންގެ ދުޢާގައި‬
‫އެކަނބަލުން ޝާމިލުވުމަށްޓަކައެވެ‪ .‬އަދި ޙައިޟުވެރި އަންހެނުން ޢީދު ނަމާދުކުރާ ތަނުން‬
‫ދުރުވެ ނަމާދުން އެއްކިބާވެ ތިބުމަށްވެސް އަމުރުކުރެވުނެވެ‪) .‬އެބަހީ ޚުޠުބާ އަޑުއެހުމާއި‬
‫މަނާވެގެންވަނީ‬ ‫އެކަނބަލުންނަށް‬ ‫ހަމައެކަނި‬ ‫ޝާމިލުވާށެވެ‪.‬‬ ‫އެކަނބަލުން‬ ‫ދުޢާގައި‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢައްބާސްގެ ކިބައިން‬ ‫)‪(1‬‬
‫ނަމާދުކުރުމެވެ‪"(.‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪)" .‬އަހުރެން ކުޑައިރު( ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އާ‬
‫އެކުގައި ފިޠުރު ޢީދު ނަމާދަށް ނުވަތަ އަޟުޙާ ޢީދު ނަމާދަށް ނިކުތީމެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫ބޭކަނބަލުން‬ ‫އަންހެން‬ ‫ދެން‬ ‫ދެއްވައިފިއެވެ‪.‬‬ ‫ޚުޠުބާ‬ ‫ނަމާދުކުރައްވާ‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬
‫ނަސޭހަތްދެއްވާ‬ ‫އެކަނބަލުންނަށް‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ދެން‬ ‫ނިކުމެވަޑައިގެންފިއެވެ‪.‬‬
‫)‪(2‬‬
‫ޞަދަޤާތްކުރެއްވުމަށް އަމުރުކުރައްވައިފިއެވެ‪".‬‬
‫ނ‪.‬‬
‫ނ ަނ ަމގު ަތފާ ުތކު ުރ ް‬
‫ބރި ައ ް‬ ‫ދ ަމގާ ިއ‪ ،‬ޢީ ުދ ަނމާ ުދ ް‬
‫ނ ެއނ ު‬ ‫ށ ާ‬
‫ޢީ ުދ ަނމާ ަދ ް‬
‫ފަހެ ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުގައި‪ ،‬ޢީދު ނަމާދަށް ދާ މަގުނޫން އެހެން މަގަކުން‬
‫އެނބުރި އައުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޖާބިރުގެފާނުގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ޢީދު ދުވަހެއްނަމަ‪ ،‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫މަގު ތަފާތުކުރައްވައެވެ‪) .‬އެބަހީ ޢީދު ނަމާދަށް ވަޑައިގަންނަވާ މަގު ނޫން އެހެން‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪352‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ‬ ‫)‪(1‬‬

‫މަގަކުން އެނބުރި ވަޑައިގަންނަވައެވެ‪"(.‬‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޢީދު ނަމާދަށް‬
‫ނިކުމެ ވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު ނިކުމެ ވަޑައިގެންނެވި މަގު ނޫން އެހެން މަގަކުން‬
‫)‪(2‬‬
‫އެނބުރި ވަޑައިގަންނަވައެވެ‪".‬‬
‫ދގެ ަވގުތު‪ .‬ޢީދު ނަމާދުގެ ވަގުތަކީ ޟުޙާ ނަމާދުގެ ވަގުތެވެ‪.‬‬
‫ޢީ ުދ ަނމާ ު‬
‫އެބަހީ އިރު ލޮންސިއެއްގެ މިންވަރަށް އަރާ ވަގުތެވެ‪ .‬ފަހެ މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬
‫ޢަބްދުﷲ ބުނު ބިސްރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪" .‬އެކަލޭގެފާނު މީސްތަކުންނާ އެކު‬
‫ޢީދު ނަމާދަށް ނިކުމެވަޑައިގަތެވެ‪ .‬ފަހެ އިމާމު މީހާ ލަސްވުމުން އެކަލޭގެފާނު އެކަމަށް‬
‫އިންކާރުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ޒަމާނުގައި މިވަގުތު އަހުރެމެން‬
‫)‪(3‬‬
‫ތިބެނީ ނަމާދުން އަވަދިވެގެންނެވެ‪ .‬އަދި އެއީ ޟުޙާ ނަމާދު ވަގުތެވެ‪".‬‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬އަޟުޙާ ޢީދު ނަމާދު‬ ‫އިމާމު އިބުނު ޤުދާމާ ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪-‬‬
‫އިސްކޮށްލުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެއީ އަޟުޙިޔާ ކަތިލުމަށް އޮންނަ ވަގުތު‬
‫މުސްތަޙައްބު‬ ‫ލަސްކޮށްލުންވެސް‬ ‫ނަމާދު‬ ‫ޢީދު‬ ‫ފިޠުރު‬ ‫އަދި‬ ‫ތަނަވަސްކުރުމަށެވެ‪.‬‬
‫ވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެއީ ފިޠުރު ޒަކާތް ނެރުމަށް އޮންނަ ވަގުތު ތަނަވަސްކުރުމަށެވެ‪ .‬އަދި‬
‫މިކަމާ މެދު އެއްވެސް ޢިލްމުވެރިއަކު ޚިލާފުވެ ވަޑައިގެންފައިވާ ކަމަށް އަހުރެންނަށް‬
‫)‪(4‬‬
‫އެނގިފައެއް ނުވެއެވެ‪".‬‬
‫ދ‪ .‬ﻋﻼﹼﻣﺔ ﺍﺑﻦ ﺍﻟﻘﻴ‪‬ﻢ ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪-‬‬
‫ނ ިގ ޮގ ުވމާ ިއ ަޤ ަމތް ިދ ުނމާ ެމ ު‬
‫ށ ަބ ް‬
‫ޢީ ުދ ަނމާ ަދ ް‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬މުޞައްލާއަށް ވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު‪ ،‬ބަންގިއަކާއި ޤަމަތަކާ‬
‫ﺟﺎﹶﻣ‪‬ﻌ‪‬ﺔﹲ އޭ ވިދާޅުވުމެއް ނެތި ނަމާދު ފައްޓަވައެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ނުލައި‪ ،‬އަދި ﺍﻟﺼ‪‬ﻼﹶﺓﹸ‬
‫އަދި މާތްﷲ‬ ‫)‪(5‬‬
‫ސުންނަތްވެގެންވާ ގޮތަކީވެސް އެއިން އެއްވެސް ކަމެއް ނުކުރުމެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﻋﻠﻰ ﺷﺮﻁ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻭﺍﻓﻘﻪ ﺍﻟﺬﻫﱯ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺍﳌﻐﲏ ﻻﺑﻦ ﻗﺪﺍﻣﺔ‪.‬‬
‫‪" (5‬ﺯﺍﺩ ﺍﳌﻌﺎﺩ ﰲ ﻫﺪﻱ ﺧﲑ ﺍﻟﻌﺒﺎﺩ" ﻻﺑﻦ ﺍﻟﻘﻴ‪‬ﻢ‪.‬‬
‫‪353‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އެދެބޭކަލުންނަށް ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢައްބާހާއި ޖާބިރު ބުނު ޢަބްދުﷲގެ‬

‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެދެބޭކަލުން ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ފިޠުރު ޢީދު ނަމާދަކަށްވެސް އަދި‬
‫)‪(1‬‬
‫އަޟުޙާ ޢީދު ނަމާދަކަށްވެސް ބަންގިދެވޭ ކަމުގައި ނުވެއެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬ފަހެ ޢީދު ނަމާދުގައިވަނީ‬ ‫ޢީ ުދ ަނމާ ުދގެ ެދ ަރކު ަޢ ުތ ަގއި ަތކު ީ‬
‫ބ ުރ ކި ުޔ ް‬
‫ދެރަކުޢަތެވެ‪ .‬ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައި ހަށަންބަން ތަކުބީރަށް ފަހު ހަތް ތަކުބީރު ކިޔުމާއި‪،‬‬
‫ދެވަނަ ރަކުޢަތުގައި ތެދުވަމުން ކިޔާ ތަކުބީރާ ނުލައި‪ ،‬ފަސް ތަކުބީރު ކިޔުން‬
‫މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢަމްރުގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺍﻟﺘ‪ ‬ﹾﻜﺒﹺﲑ‪‬‬
‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﻔ‪‬ﻄﹾﺮﹺ ﺳ‪‬ﺒ‪‬ﻊ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻷُﻭﻟﹶﻰ ﻭ‪‬ﺧ‪‬ﻤ‪‬ﺲ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻵﺧ‪‬ﺮ‪‬ﺓ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﻘ‪‬ﺮ‪‬ﺍﺀَﺓﹸ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺪ‪‬ﻫ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﻛ‪‬ﻠﹾﺘ‪‬ﻴ‪‬ﻬﹺﻤ‪‬ﺎ"‬
‫"ފިޠުރު ޢީދު ނަމާދުގެ ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައިވަނީ ހަތް ތަކުބީރު ކިޔުމެވެ‪ .‬އަދި ދެވަނަ‬
‫ރަކުޢަތުގައިވަނީ ފަސް ތަކުބީރު ކިޔުމެވެ‪ .‬އަދި ކިޔަވަން ފަށާނީ ދެރަކުޢަތުގައިވެސް‬
‫ތަކުބީރުތަކަށް ފަހުގައެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ފިޠުރު ޢީދު ނަމާދާއި އަޟުޙާ ޢީދު ނަމާދުގެ‬
‫ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ހަތް ތަކުބީރު ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬އަދި ދެވަނަ ރަކުޢަތުގައި‬
‫)‪(3‬‬
‫ފަސް ތަކުބީރު ވިދާޅުވެއެވެ‪".‬‬
‫ދެން ކޮންމެ ތަކުބީރަކަށް ދެއަތް އުފުލުން ދަންނައެވެ‪ .‬އެކަން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬
‫ގެ ކިބައިން ސާބިތުވެގެން ނުވެއެވެ‪ .‬އެކަމަކު ޢުމަރުގެފާނާއި‪ ،‬އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިކަލުން‬
‫ކަމަށް‬ ‫އެކަންކުރެއްވި‬ ‫އެދެބޭކަލުން‬ ‫ކިބައިން‪،‬‬ ‫ޢުމަރުގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢަބްދުﷲ‬
‫ސާބިތުވެގެންވެއެވެ‪ .‬ދެން ދެތަކުބީރުގެ ދެމެދުގައި އެއްޗެއް ކިޔުން ދަންނައެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‬
‫‪ r‬ގެ ކިބައިން‪ ،‬އެތާނގައި ކިޔުމަށް ޚާއްޞަ ޒިކުރެއް ވާރިދުވެގެން އައިސްފައެއް‬
‫ނުވެއެވެ‪ .‬އެކަމަކު މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު މަސްޢޫދު ދެތަކުބީރުގެ‬
‫ދެމެދުގައި ﷲއަށް ޙަމްދުކުރައްވާ‪ ،‬އެކަލާނގެއަށް ސަނާވިދާޅުވެ އަދި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺣﺴ‪‬ﻨﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪354‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މައްޗަށް ޞަލަވާތް ކިއުއްވާ ކަމަށް އިމާމު ޠަބަރާނީއާއި އިމާމު ބައިހަޤީ ޞައްޙަ‬

‫ސަނަދަކުން ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ‪ .‬ފަހެ މިތަކުބީރުތައް ކިއުމަކީ ސުންނަތެކެވެ‪ .‬އަދި‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫ޝައުކާނީ‬ ‫އިމާމު‬ ‫ނުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ބާޠިލެއް‬ ‫ނަމާދެއް‬ ‫ނުކިއުނަސް‬
‫ހަނދާންނެތިގެން ތަކުބީރުތައް ނުކިއުނުނަމަ ކުށު ސަޖިދަކުރާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ‪.‬‬
‫ދ‪ .‬ޢީދު ނަމާދުގެ‬
‫ނ ަނތްކު ުރމާ މެ ު‬
‫ސ ް‬
‫ު‬ ‫ނ ިއ‪ަ ،‬ފ ުހ ް‬
‫ނ‬ ‫ނ ާ‬
‫ޢީ ުދ ަނމާ ުދގެ ކުރި ް‬
‫ކުރިންވެސް އަދި ފަހުންވެސް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ސުންނަތެއް ކުރެއްވިކަން ސާބިތުވެގެން‬
‫ނުވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢައްބާސްގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫ނަމާދަށް(‬ ‫)ޢީދު‬ ‫ދުވަހު‬ ‫"ޢީދު‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬
‫ނިކުމެވަޑައިގެންފިއެވެ‪ .‬ދެން )ޢީދު ނަމާދުގެ( ދެރަކުޢަތް ކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬އަދި‬
‫އެދެރަކުއަތުގެ ކުރިންވެސް‪ ،‬އަދި ފަހުންވެސް‪ ،‬އެކަލޭގެފާނު އެއްވެސް ސުންނަތެއް‬
‫)‪(1‬‬
‫ނުކުރައްވައެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬ފިރިހެނުންނާއި‪،‬‬
‫ނވާ މީ ުހ ް‬
‫ޞ ްއ ަޙ ެވގެ ް‬ ‫ޢީ ުދ ަނމާ ުދ ެއ ަބ ެއ ްއގެ ިކ ަބ ިއ ް‬
‫ނ ަ‬
‫އަންހެނުންނާއި‪ ،‬ކުޑަކުދިންނާއި‪ ،‬ދަތުރުވެރިންނާއި‪ ،‬ރަށުގައި ޤާއިމުވެ ތިބޭ މީހުންންގެ‬
‫ކުރި‬ ‫މުޞައްލާގައި‬ ‫އެނަމާދު‬ ‫އެއީ‬ ‫ޞައްޙަވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ނަމާދު‬ ‫ޢީދު‬ ‫ކިބައިން‬
‫ކަމުގައިވިޔަސް‪ ،‬މިސްކިތުގައި ކުރި ކަމުގައިވިޔަސް‪ ،‬ގޭގައި ކުރި ކަމުގައިވިޔަސް‪،‬‬
‫ޖަމާޢަތުގައި ކުރި ކަމުގައިވިޔަސް‪ ،‬އެކަހެރިކޮށް ކުރި ކަމުގައިވިޔަސް މެއެވެ‪ .‬ފަހެ ޢީދު‬
‫ނަމާދު ފާއިތުވެއްޖެ މީހާ ދަންނައެވެ‪ .‬އިމާމު ބުޚާރީ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪" .‬ޢީދު ނަމާދު‬
‫ފާއިތުވެއްޖެ މީހާ ދެރަކުޢަތް ކުރާށެވެ‪ ".‬އަދި އަންހެނުންނަށް ޢީދު ނަމާދަށް ޖަމާޢަތަށް‬
‫ޙާޟިރުނުވެވިއްޖެނަމަ‪ ،‬ގޭގައި ޢީދު ނަމާދުކުރުން ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ދގެ ުޚޠުބާ‪ .‬ޢީދު ނަމާދަށް ފަހުގައި ޚުޠުބާ ދިނުމަކީ ސުންނަތެކެވެ‪.‬‬
‫ޢީ ުދ ަނމާ ު‬
‫އަދި ޚުޠުބާ އަޑުއެހުމަކީވެސް ސުންނަތެކެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫސަޢީދުގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ފިޠުރު ޢީދު ދުވަހުގައާއި އަޟުޙާ‬
‫ޢީދު ދުވަހުގައި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬މުޞައްލާއަށް ނިކުމެ ވަޑައިގަންނަވައެވެ‪ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނު‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪355‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އެންމެ ފުރަތަމަ ފައްޓަވަނީ ނަމާދުންނެވެ‪ .‬ދެން މީސްތަކުންނާ ދިމާއަށް އެނބުރިލައްވާ‬

‫ތެދުވެ ވަޑައިގަންނަވައެވެ‪ .‬އަދި މީސްތަކުން ސަފުތަކުގައި އިށީނދެ ތިބެތެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫އަމުރުކުރައްވާ‬ ‫ވަޞިއްޔަތްކުރައްވާ‬ ‫ނަސޭހަތްދެއްވާ‬ ‫މީސްތަކުންނަށް‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬
‫އެދި‬ ‫ތައްޔާރުކުރައްވަން‬ ‫ލަޝްކަރެއް‬ ‫ހަނގުރާމައަކަށް‬ ‫އަދި‬ ‫ހައްދަވައެވެ‪.‬‬
‫ވަޑައިގަންނަވާނަމަ‪ ،‬ނުވަތަ ކަމަކަށް އަމުރުކުރައްވަން އެދި ވަޑައިގަންނަވާނަމަ‪) ،‬ޚުޠުބާގެ‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ‬ ‫)‪(1‬‬
‫ތެރޭގައި( އެކަންތައްތައްވެސް ކުރައްވައެވެ‪".‬‬
‫ބުނު ސާއިބުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އަހުރެން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‬
‫‪ r‬އާ އެކު‪ ،‬ޢީދު ނަމާދަށް ޙާޟިރުވީމެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނު ނަމާދުކޮށް އަވަދިވެ‬
‫ވަޑައިގެންނެވި ހިނދު‪ ،‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ތިމަންކަލޭގެފާނު ޚުޠުބާ ދެއްވާނަމެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫ޚުޠުބާ އަޑުއަހަން އެދޭ މީހަކު އިށީނދެ އިންނަހުށިކަމެވެ‪ .‬އަދި ދާން އެދޭ މީހަކު‬
‫)‪(2‬‬
‫ދާހުށިކަމެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ ޢީދު ނަމާދުގައި ދެޚުޠުބާ ކިޔުމާއި އަދި ދެޚުޠުބާގެ ދެމެދުގައި އިށީނުމާ‬
‫ބެހޭގޮތުން ވާރިދުވެގެން އައިސްފައިވާ ހުރިހާ ރިވާޔަތެއް ޟަޢީފެވެ‪ .‬އިމާމު ނަވަވީ‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ޢީދު ނަމާދުގައި ދެޚުޠުބާ ކިޔުން ސާބިތުވެގެން ނުވެއެވެ‪.‬‬
‫ހުކުރު ޚުޠުބާ ފަދައިން ޢީދު ނަމާދުގެ ޚުޠުބާވެސް ޙަމްދުތަޢުރީފުން ފެށުން‬
‫މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި އެނޫން ގޮތަކަށް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ އަރިހުން ސާބިތުވެގެން‬
‫ނުވެއެވެ‪ .‬ﻋﻼﹼﻣﺔ ﺍﺑﻦ ﺍﻟﻘﻴ‪‬ﻢ ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪ -‬ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ހުރިހާ ޚުޠުބާއެއް‬
‫ފައްޓަވާފައިވަނީ ﷲއަށް ޙަމްދުކުރުމުންނެވެ‪ .‬އަދި ޢީދު ނަމާދުގެ ޚުޠުބާ ތަކުބީރުން‬
‫)‪(3‬‬
‫ފެއްޓެވިކަން އެކަލޭގެފާނުގެ ކިބައިން ސާބިތުވެގެން ނުވެއެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬ފަހެ ޢީދު ނަމާދުގެ ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައި [!"‬
‫ޢީ ުދ ަނމާ ުދ ަގއި ކި ެޔ ުވ ް‬
‫އެބަހީ ޤާފު ސޫރަތް އަދި ދެވަނަ ރަކުޢަތުގައި [ |‬ ‫‪Z$ #‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪" (3‬ﺯﺍﺩ ﺍﳌﻌﺎﺩ ﰲ ﻫﺪﻱ ﺧﲑ ﺍﻟﻌﺒﺎﺩ" ﻻﺑﻦ ﺍﻟﻘﻴ‪‬ﻢ‪.‬‬
‫‪356‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫}~ ‪ Z‬އެބަހީ ޤަމަރު ސޫރަތް ކިޔެވުން ސާބިތުވެގެންވެއެވެ‪ .‬އަދި‬

‫ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައި [ ‪ Z r q p o‬އެބަހީ އަޢުލާ ސޫރަތް އަދި ދެވަނަ‬

‫ރަކުޢަތުގައި [ ‪ Z7 6 5 4‬އެބަހީ ޣާޝިޔަތު ސޫރަތް ކިޔެވުންވެސް‬

‫ސާބިތުވެގެންވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢުމަރުގެފާނު މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫ‬
‫ވާޤިދު އައްލައިޘީއާ ސުވާލުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ފިޠުރު ޢީދު ނަމާދާއި އަޟުޙާ ޢީދު ނަމާދުގައި‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ކިޔަވައި ވިދާޅުވަނީ ކޮން ސޫރަތެއްހެއްޔެވެ؟ އަބޫ ވާޤިދު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫"އެދެނަމާދުގައި އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވަނީ [ !" ‪ Z $ #‬އެބަހީ ޤާފު ސޫރަތާއި‬

‫އަދި މާތްﷲ‬ ‫)‪(1‬‬

‫އެބަހީ ޤަމަރު ސޫރަތެވެ‪".‬‬ ‫[ | } ~ ‪Z‬‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ނުޢުމާނު ބުނު ބަޝީރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޢީދު ނަމާދުގައާއި ހުކުރު ނަމާދުގައި [ ‪q p o‬‬
‫‪ Zr‬އެބަހީ އަޢުލާ ސޫރަތާއި [ ‪ Z 7 6 5 4‬އެބަހީ ޣާޝިޔަތު ސޫރަތް‬
‫)‪(2‬‬
‫ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬އަބޫ ޢުމައިރު ބުނު އަނަސް ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ޟކު ުރ ް‬
‫ޢީ ުދ ަނމާ ުދ ަޤ ާ‬
‫އަންޞާރިއްޔަ ބޭކަލުންގެ ތެރެއިން އަހުރެންގެ ބަފައިފުށުގެ ބޮޑުބޭބެއިން އަހުރެންނަށް‬
‫ބަޔާންކޮށްދެއްވިއެވެ‪" .‬ޝައްވާލު މަހުގެ ހަނދު އަހުރެމެންނަކަށް ނުފެނުނެވެ‪ .‬އެހެންވެ‬
‫އަނެއް ދުވަހު އަހުރެމެން ތިބީ ރޯދައަށެވެ‪ .‬ދެންފަހެ އެދުވަހުގެ ހަވީރު ގާފިލާއެއް‬
‫އަތުވެއްޖެއެވެ‪ .‬އަދި އޭގެ ކުރީ ދުވަހު އެބައިމީހުން ހަނދު ދުށްކަމަށް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ‬
‫ރޯދަ‬ ‫މީސްތަކުންނަށް‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ފަހެ‬ ‫ހެކިދީފިއެވެ‪.‬‬ ‫އެބައިމީހުން‬ ‫އަރިހުގައި‬
‫)‪(3‬‬
‫ވީއްލުމަށާއި‪ ،‬އަނެއް ދުވަހު ޢީދު ނަމާދަށް ނިކުތުމަށް އަމުރުކުރައްވައިފިއެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﺇﻻﹼ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪357‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ފަހެ މިޙަދީޘުން ދަލީލުކުރާ ގޮތުގައި ޢުޛުރެއްގެ ސަބަބުން ޢީދު ނަމާދުގެ‬

‫ޖަމާޢަތް ފާއިތުވެއްޖެނަމަ‪ ،‬އަނެއް ދުވަހު ޢީދު ނަމާދުކުރުން ޞައްޙަވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬ފަހެ ޢީދު ދުވަހު ހުއްދަވެގެންވާ‬
‫ބ ިއމާ ިއ‪ު ،‬އފާފާޅުކު ުރ ް‬ ‫ޢީ ުދ ުދ ަވ ުހ ކެ ިއ ް‬
‫ނ ު‬
‫ތަފާތު‬ ‫ހުއްދަވެގެންވާ‬ ‫މަދަޙަކިޔުމާއި‪،‬‬ ‫ތާރަޖަހައިގެން‬ ‫ކުޅުމާއި‪،‬‬ ‫ކުޅިވަރުތައް‬
‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ފިލުވުން‬ ‫މުނިފޫހި‬ ‫ޙަރަކާތްތަކުން‬
‫އަނަސްގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬މަދީނާއަށް ވަޑައިގެންނެވި އިރު މަދީނާގެ‬
‫އަހުލުވެރިން ކުޅިވަރުކުޅެ ދެދުވަހެއް ފާހަގަކުރެތެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫"އެ ދެދުވަހުގެ ބަދަލުގައި މާހެޔޮ ދެދުވަސް މާތްﷲ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ދެއްވައިފިއެވެ‪.‬‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫)‪(1‬‬
‫އެއީ ފިޠުރު ޢީދު ދުވަހާއި އަޟުޙާ ޢީދު ދުވަހެވެ‪".‬‬
‫ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ޢީދު ދުވަހު‬
‫ޙަބުޝްކަރައިގެ މީހުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ އަރިހުގައި ކުޅިވަރުކުޅެ އުޅުނެވެ‪ .‬ދެން‬
‫ތިމަންކަމަނާ އެކަލޭގެފާނުގެ ކޮނޑުފުޅު މަތިން އެތަން ބައްލަވަން ފެށުމުން އެކަލޭގެފާނު‬
‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫ތިމަންކަމަނާ‬ ‫ދެން‬ ‫ތިރިކޮށްލެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ކޮނޑުފުޅު‬ ‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬
‫ތިމަންކަމަނާ‬ ‫ކޮނޑުފުޅު މަތިން އެބައިމީހުންނަށް ބައްލަވަން ހުންނެވީމެވެ‪ .‬ދެން‬
‫އަދިވެސް އެކަމަނާގެ ކިބައިން‬ ‫)‪(2‬‬
‫ފޫހިވުމުން އެނބުރި ކޮޓަރިކޮޅަށް ވަޑައިގެންފީމެވެ‪".‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ޢީދު ދުވަހު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ތިމަންކަމަނާގެ އަރިހަށް‬
‫ވެދެވަޑައިގަތެވެ‪ .‬އޭރު ތިމަންކަމަނާގެ އަރިހުގައި ކުޑަ ދެއަންހެންކުދިން ބުޢާޘްގެ‬
‫ހަނދާންކޮށްދޭ ލަވައަކުން ލަވަކިޔަން ތިއްބެވެ‪ .‬ދެން ތަންމަތިކޮޅުގައި‬ ‫)‪(3‬‬
‫ދުވަސް‬
‫އެކަލޭގެފާނު އޮށޯވެ ވަޑައިގެންފިއެވެ‪ .‬އަދި މޫނުފުޅު އަނބުރައިލެއްވިއެވެ‪ .‬އިރުކޮޅަކުން‬
‫އަބޫބަކުރު ވެދެވަޑައިގެންފިއެވެ‪ .‬ފަހެ އެކަލޭގެފާނު އަހުރެންނަށް ހަރުކަށިކަމާ އެކު އެކަން‬
‫މަނާކުރައްވައިފިއެވެ‪ .‬އަދި ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ އަރިހުގައި ޝައިޠާނާގެ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﺣﺒﺎﹼﻥ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (3‬ބުޢާޘްގެ ދުވަހަކީ އައުސްވަންހައާއި ޚަޒުރަޖުވަންހައާއި ދެމެދުގައި އެންމެ ވަރުގަދައަށް ހަނގުރާމަ ހިނގި‬
‫ދުވަހެވެ‪ .‬އަދި އެދުވަހުގައި ދެވަންހައިގެ ވަރަށްގިނަ ބޮޑެތިން ޤަތުލުވިއެވެ‪.‬‬
‫‪358‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ދުންމާރި ހެއްޔެވެ؟ ފަހެ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އެކަލޭގެފާނާ ކުރިމަތިލައްވާ ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬

‫އެކަންމަތިން‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ދެން‬ ‫ދޫކޮށްލައްވާށެވެ‪".‬‬ ‫އެދެކުދިން‬ ‫"އަޅައިނުލައްވާ‬
‫ގައިގައި‬ ‫އެދެކުދިންގެ‬ ‫ތިމަންކަމަނާ‬ ‫ހިނދު‬ ‫ނެތިވަޑައިގެންނެވި‬ ‫ހަނދުމަފުޅު‬
‫ކޮއްޓަވައިލައްވައިފީމެވެ‪ .‬ދެން އެދެކުދިން ނިކުމެގެން ހިނގައްޖެއެވެ‪ .‬އަދި ޢީދު ދުވަހު‬
‫ސޫދާނު މީހުން ތާރަޖަހައި އުޅުނެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ތިމަންކަމަނާއަށް ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ބަލަން‬
‫އެކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫ދެން‬ ‫އާނއެކެވެ‪.‬‬ ‫ދެންނެވީމެވެ‪.‬‬ ‫ތިމަންކަމަނާ‬ ‫ބޭނުންހެއްޔެވެ؟‬
‫ފަހަތްޕުޅުގައި ތިމަންކަމަނާ ބަހައްޓަވައިފިއެވެ‪ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ކޮނޑުފުޅު މަތިން‬
‫އެކަލޭގެފާނުގެ ކޯފުޅުގައި ތިމަންކަމަނާގެ ކޯފުޅު ޖެހޭ ގޮތަށް ތިމަންކަމާނާ ބައްލަވަން‬
‫ހުންނެވީމެވެ‪ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުންނަށް ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬ކުރިއަށް ގެންދާށެވެ‪ .‬އޭ‬
‫ބަނޫއަރުފަދެވެ‪ .‬ދެން ތިމަންކަމަނާ ފޫހިވެވަޑައިގެންނެވި ހިނދު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ފުދުނީ‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫އާނއެކެވެ‪.‬‬ ‫ދެންނެވީމެވެ‪.‬‬ ‫ތިމަންކަމަނާ‬ ‫ހެއްޔެވެ؟‬
‫ކިބައިން‬ ‫ނުބައިޝާގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬ ‫)‪(1‬‬
‫ދާށެވެ‪".‬‬ ‫އެހެންވިއްޔާ‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺃﹶﻳ‪‬ﺎﻡ‪‬‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އައްޔާމުއްތަޝްރީޤަކީ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﺍﻟﺘ‪‬ﺸ‪‬ﺮﹺﻳﻖﹺ ﺃﹶﻳ‪‬ﺎﻡ‪ ‬ﺃﹶﻛﹾﻞﹴ ﻭ‪‬ﺷ‪‬ﺮ‪‬ﺏﹴ ﻭ‪‬ﺫ‪‬ﻛﹾﺮﹺ ﺍﷲِ ﻋ‪‬ﺰ‪ ‬ﻭ‪‬ﺟ‪‬ﻞﱠ"‬
‫މަތިން‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ބުއިމާއި‪،‬‬ ‫ކެއުމާއި‪،‬‬ ‫ތޭރައަކީ(‬ ‫ބާރަ‪،‬‬ ‫އެގާރަ‪،‬‬ ‫)ޙައްޖުމަހުގެ‬
‫ހަނދުމަކުރުމުގެ ދުވަސްތަކެކެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬މާތްﷲ‬
‫ދ ަހ ުދ ަވ ުހ ުކ ެރވޭ ެހ ޮޔ ަޢ ަމ ލު ަތކު ެގ މާތް ަކ ް‬
‫ަޙ ްއޖު ަމ ުހ ެގ ފު ަރ ަތ ަމ ި‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢައްބާސްގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﺎ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﻳ‪‬ﺎﻡﹴ ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﻤ‪‬ﻞﹸ ﺍﻟﺼ‪‬ﺎﻟ‪‬ﺢ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴﻬ‪‬ﺎ ﺃﹶﺣ‪‬ﺐ‪ ‬ﺇﹺﻟﹶﻰ‬
‫ﺍﷲِ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻫ‪‬ﺬ‪‬ﻩ‪ ‬ﺍﻷَﻳ‪‬ﺎﻡﹺ" ﻳ‪‬ﻌ‪‬ﻨﹺﻰ ﺃﹶﻳ‪‬ﺎﻡ‪ ‬ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﺸ‪‬ﺮﹺ‪ .‬ﻗﹶﺎﻟﹸﻮﺍ‪ :‬ﻳ‪‬ﺎ ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹶ ﺍﷲِ ﻭ‪‬ﻻﹶ ﺍﻟﹾﺠﹺﻬ‪‬ﺎﺩ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺳ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ ﺍﷲِ؟ ﻗﹶﺎﻝﹶ‪" :‬ﻭ‪‬ﻻﹶ‬
‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(3‬‬
‫ﺍﻟﹾﺠﹺﻬ‪‬ﺎﺩ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺳ‪‬ﺒﹺﻴﻞﹺ ﺍﷲِ ﺇﹺﻻﱠ ﺭ‪‬ﺟ‪‬ﻞﹲ ﺧ‪‬ﺮ‪‬ﺝ‪ ‬ﺑﹺﻨ‪‬ﻔﹾﺴِﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﺎﻟ‪‬ﻪ‪ ‬ﻓﹶﻠﹶﻢ‪ ‬ﻳ‪‬ﺮ‪‬ﺟﹺﻊ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺫﹶﻟ‪‬ﻚ‪ ‬ﺑﹺﺸ‪‬ﻲ‪‬ﺀٍ"‬
‫"މިދުވަސްތަކުގައި )އެބަހީ ޙައްޖުމަހުގެ ފުރަތަމަ ދިހަ ދުވަހުގައި( ކުރެވޭ ހެޔޮ ޢަމަލު‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬
‫‪359‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އެހެން ދުވަސްތަކުގައި ކުރެވޭ ހެޔޮ ޢަމަލަށް ވުރެ ﷲގެ ޙަޟުރަތުގައި ލޮބުވެތިކަން‬

‫ބޮޑެވެ‪ ".‬އަޞްޙާބުބޭކަލުން ދަންނަވައިފިއެވެ‪ .‬އޭ ﷲގެ ރަސޫލާއެވެ! ﷲގެމަގުގައި‬
‫މަގުގައި‬ ‫"ﷲގެ‬ ‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ވުރެވެސްތޯއެވެ؟‬ ‫ޖިހާދުކުރުމަށް‬
‫ޖިހާދުކުރުމަށް ވުރެވެސް ހެޔޮކަން ބޮޑެވެ‪ .‬އެކަމަކު ޖާނާއި މާލުން ޖިހާދުކޮށް އެއްވެސް‬
‫އެއްޗަކާގެން އެނބުރިނާންނަ މީހާ ފިޔަވައެވެ‪) .‬އެބަހީ ފުރާނައާއި ސަވާރީ ﷲގެ މަގުގައި‬
‫ޤުރުބާންކުރި މީހާގެ އެޢަމަލު ފިޔަވައެވެ‪"(.‬‬
‫ނ‪ .‬ޖުބައިރު ބުނު ނުފައިރު‬ ‫ޢީ ުދ ުދ ަވ ުހ ެއ ަކކު ައ ެނ ަކ ަކ ް‬
‫ށ ަތ ުހނި ާޔކި ުޔ ް‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ އަޞްޙާބުބޭކަލުން އެއް ބޭކަލަކު އަނެއް ބޭކަލަކާ‬
‫ބައްދަލުވާ ހިނދު "ﺗ‪‬ﻘﹶﺒ‪‬ﻞﹶ ﺍﷲُ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﺎ ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻜﹸﻢ‪" "‬މާތްﷲ އަހުރެމެންނާއި ތިޔަބައިމީހުންގެ‬
‫)‪(1‬‬
‫ކިބައިން )ހެޔޮޢަމަލުތައް( ޤަބޫލުކުރައްވާށިއެވެ!" މިފަދައިން ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪".‬‬
‫ނ(‪ .‬ފަހެ ޢީދުގެ‬
‫ނ ) ޮބޑ ު ަތކުބީ ުރ ކި ުޔ ް‬ ‫ެދޢީ ުދ ެގ ުދ ަވ ް‬
‫ސ ަތކު ަގ ިއ ަތކުބީ ުރ ކި ުޔ ް‬
‫ދުވަސްތަކުގައި ތަކުބީރު ކިޔުމަކީ ސުންނަތެކެވެ‪ .‬ފިޠުރު ޢީދު ދަންނައެވެ‪ .‬މާތްﷲ‬
‫ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪¶ µ ´ ³ ² ± ° [ .‬‬
‫¸ ‪) Z¹‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪ (١٨٥ :‬މާނައީ‪" :‬އެއީ ތިޔަބައިމީހުން )ރަމަޟާން‬
‫މަހުގެ ދުވަސްތަކުގެ( ޢަދަދު ފުރިހަމަކުރުމަށްޓަކައެވެ‪ .‬އަދި ތިޔަބައިމީހުންނަށް ތެދުމަގު‬
‫ދެއްކެވި ކަމުގެ މައްޗަށް ﷲއަށް ތަކުބީރު ކިޔުމަށްޓަކައެވެ‪ .‬އަދި ތިޔަބައިމީހުން‬
‫މާތްﷲ‬ ‫ދަންނައެވެ‪.‬‬ ‫ޢީދު‬ ‫އަޟުޙާ‬ ‫ދެން‬ ‫ވުމަށްޓަކައެވެ‪".‬‬ ‫ޝުކުރުވެރި‬
‫ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ‪) Z '& % $ # " [ .‬ﺍﻟﺒﻘﺮﺓ‪ (٢٠٣ :‬މާނައީ‪:‬‬
‫ދުވަސްތަކުގައި(‬ ‫)އައްޔާމުއްތަޝްރީޤުގެ‬ ‫ދުވަސްތަކެއްގައި‬ ‫"ޢަދަދުކުރެވިގެންވާ‬
‫ތިޔަބައިމީހުން ﷲއަށް ޒިކުރުކުރާށެވެ‪) .‬އެބަހީ ތަކުބީރުކިޔާށެވެ‪"(.‬‬
‫ފިޠުރު ޢީދު ދުވަހު ތަކުބީރު ކިޔާނީ ނަމާދަށް ގެއިން ނިކުތީއްސުރެ‪ ،‬ޢީދު‬
‫ނަމާދު ފެށިއްޖައުމަށް ދާންދެނެވެ‪ .‬އަދި އަޟުޙާ ޢީދުގެ ތަކުބީރު ކިޔާނީ ޙައްޖު ދުވަހުގެ‬

‫‪ (1‬ﺫﻛﺮﻩ ﺍﳊﺎﻓﻆ ﰲ ﺍﻟﻔﺘﺢ ﻭﺍﳌﻨﺬﺭﻱ ﰲ ﺍﻟﺘﺮﻏﻴﺐ ﻭﺍﻟﺘﺮﻫﻴﺐ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪360‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ފަތިސް ނަމާދުން ފޭބީއްސުރެ‪ ،‬އައްޔާމުއްތަޝްރީޤުގެ އެންމެ ފަހު ދުވަހުގެ )ޙައްޖު މަހުގެ‬

‫ތޭރަވަނަ ދުވަހުގެ( ޢަޞުރު ނަމާދާ ހަމައަށެވެ‪ .‬ފަހެ މިކަމާ ބެހޭގޮތުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ‬
‫ބައެއް‬ ‫އެކަމަކު‬ ‫ނުވެއެވެ‪.‬‬ ‫ސާބިތުވެގެން‬ ‫ބަސްފުޅެއް‬ ‫އެއްވެސް‬ ‫އަރިހުން‬
‫އަޞްޙާބުބޭކަލުންގެ ކިބައިން ސާބިތުވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ތަކުބީރު ކިޔަން ޖެހޭ މަޙައްލުތައް ދަންނައެވެ‪ .‬ފަހެ ތަކުބީރު ކިޔާނީ‬
‫ހަމައެކަނި ނަމާދަށް ފަހުގައެއް ނޫނެވެ‪ .‬އަދިކިއެއްތަ! އަޞްޙާބުބޭކަލުން ގޭގައާއި‪ ،‬މަގު‬
‫މަތީގައާއި‪ ،‬ބާޒާރުގައި ތަކުބީރު ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪ .‬އަދި އިމާމުމީހާ ތަކުބީރު‬
‫ކިއުމުން މައުމޫމުން ތަކުބީރު ކިޔާކަށް އެއްވެސް ދަލީލެއް އައިސްފައެއް ނުވެއެވެ‪.‬‬
‫ތަކުބީރުގެ ކަލިމަތައް ދަންނައެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު‬
‫މަސްޢޫދުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އައްޔާމުއްތަޝްރީޤުގެ ދުވަސްތަކުގައި އެކަލޭގެފާނު‬
‫މިފަދައިން ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪" .‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ،‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ،‬ﻻﹶ ﺇﹺﻟٰﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ،‬ﺍﷲُ‬
‫"އެންމެބޮޑީ ﷲއެވެ‪ .‬އެންމެބޮޑީ ﷲއެވެ‪ .‬ﷲމެނުވީ އަޅުކަންވެވުން‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ﻭ‪‬ﷲِ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪"‬‬
‫ޙައްޤުވެގެންވާ އެހެން އެއްވެސް އިލާހަކު ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި އެންމެބޮޑީ ﷲއެވެ‪ .‬އެންމެބޮޑީ‬
‫ﷲއެވެ‪ .‬އަދި ހުރިހާ ޙަމްދެއް ލިބިވޮޑިގެންވަނީ ﷲއަށެވެ‪ ".‬އަދި "ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ،‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪،‬‬
‫ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ،‬ﻻﹶ ﺇﹺﻟٰﻪ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﷲُ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ،‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ﻭ‪‬ﷲِ ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ "‬މިގޮތަށްވެސް ޢަބްދުﷲ ބުނު‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު‬ ‫)‪(2‬‬
‫މަސްޢޫދުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ޢައްބާސްގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު މިފަދައިން ތަކުބީރު ވިދާޅުވާ‬
‫ކަމުގައިވިއެވެ‪" .‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ﻛﹶﺒﹺﻴ‪‬ﺮ‪‬ﺍ‪ ،‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ﻛﹶﺒﹺﻴ‪‬ﺮ‪‬ﺍ‪ ،‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ﻭ‪‬ﺃﹶﺟ‪‬ﻞﱡ‪ ،‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ﻭ‪‬ﷲِ‬
‫"ބޮޑުވެގެންވާ ބޮޑުވުމަކުން އެންމެ ބޮޑީﷲއެވެ‪ .‬ބޮޑުވެގެންވާ ބޮޑުވުމަކުން‬ ‫)‪(3‬‬
‫ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪"‬‬
‫އެންމެ ބޮޑީﷲއެވެ‪ .‬އެންމެ ބޮޑީ ﷲއެވެ‪ .‬އަދި އެންމެ އަރަހުށީ ﷲއެވެ‪ .‬އެންމެ ބޮޑީ‬
‫ﷲއެވެ‪ .‬އަދި ހުރިހާ ޙަމްދެއް ލިބިވޮޑިގެންވަނީ ﷲއަށެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬

‫‪ (1‬ﺃﺧﺮﺟﻪ ﺍﺑﻦ ﺃﰊ ﺷﻴﺒﺔ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ ﰲ ﺇﺭﻭﺍﺀ ﺍﻟﻐﻠﻴﻞ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﺑﻦ ﺃﰊ ﺷﻴﺒﺔ ﻭﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ ﰲ ﺇﺭﻭﺍﺀ ﺍﻟﻐﻠﻴﻞ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﺑﻦ ﺃﰊ ﺷﻴﺒﺔ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ ﰲ ﺇﺭﻭﺍﺀ ﺍﻟﻐﻠﻴﻞ‪.‬‬
‫‪361‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ތިޔަބައިމީހުން‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ސަލްމާނުގެ‬

‫)‪(1‬‬
‫ތަކުބީރު ކިޔާށެވެ‪" .‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ،‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ،‬ﺍﷲُ ﺃﹶﻛﹾﺒ‪‬ﺮ‪ ‬ﻛﹶﺒﹺﻴ‪‬ﺮ‪‬ﺍ"‬
‫ފަތުޙުލްބާރީގައި ޙާފިޡު އިބުނު ޙަޖަރު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬މިއަދު މީސްތަކުން‬
‫އެއްވެސް އަޞްލެއް ނެތި ތަކުބީރަށް ތަފާތު ކަލިމަތައް އިތުރުކޮށްފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ބހޭ ުޙކުމް ަތ ްއ‬

‫ިސކިތް ަތކާ ެ‬
‫މ ް‬
‫މާތްﷲ މިއުންމަތަށް ޚާއްޞަކުރައްވާފައިވާ ކަންތައްތަކުގެ ތެރޭގައި މުޅިބިން‪،‬‬
‫ޠާހިރުކޮށްދޭ އެއްޗެއް ކަމުގައި ލެއްވުމާއި ނަމާދުކުރެވޭ ތަނެއްގެ ގޮތުގައި ލެއްވުން‬
‫ހިމެނެއެވެ‪ .‬ފަހެ ނަމާދު ވަގުތު ޖެހޭ ހިނދު މުސްލިމަކަށް ހުރެވިއްޖެ ކޮންމެ ތަނެއް އެއީ‬
‫ކިބައިން‬ ‫އަބޫޛައްރުގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫)‪(2‬‬
‫މިސްކިތެކެވެ‪.‬‬ ‫އޭނާއަށް‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އަހުރެން ދަންނަވައިފީމެވެ‪ .‬އޭ ﷲގެ‬
‫ރަސޫލާއެވެ! ބިން މަތީ އެންމެ ފުރަތަމަ ބިނާކުރެވުނީ ކޮން މިސްކިތެއް ހެއްޔެވެ؟‬
‫އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬މަސްޖިދުލް ޙަރާމެވެ‪ ".‬އަހުރެން ދަންނަވައިފީމެވެ‪.‬‬
‫"މަސްޖިދުލް‬ ‫ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ތޯއެވެ؟‬ ‫މިސްކިތެއް‬ ‫ކޮން‬ ‫ދެން‬
‫އަޤްޞާއެވެ‪ ".‬އަހުރެން ދަންނަވައިފީމެވެ‪ .‬ދެމިސްކިތް ބިނާކުރުމުގެ ދެމެދުގައި ކިހައި‬
‫ވަގުތެއްގެ ދުރުމިން ވޭތޯއެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ސާޅީސް އަހަރެވެ‪".‬‬
‫ދެން ﺣﺪﻳﺚ ކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ތިބާ ވީ ކޮންމެ ތަނެއްގައި ތިބާގެ މައްޗަށް ނަމާދު ވަގުތު‬
‫)‪(3‬‬
‫ޙާޟިރުވެއްޖެނަމަ ތިބާ ނަމާދުކުރާހުށިކަމެވެ‪ .‬ފަހެ އެއީ މިސްކިތެކެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢުޘްމާނުގެފާނުގެ‬
‫ނކު ުރމުގެ މާތް ަކ ް‬
‫ިސ ިކތް ބި ާ‬
‫މ ް‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރައްވަނިކޮށް‬
‫ތިމަންކަލޭގެފާނު އަޑުއެއްސެވީމެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺑ‪‬ﻨ‪‬ﻰ ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﺠﹺﺪ‪‬ﺍ ﻳ‪‬ﺒ‪‬ﺘ‪‬ﻐ‪‬ﻲ ﺑﹺﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﺟ‪‬ﻪ‪ ‬ﺍﷲِ‪ ،‬ﺑ‪‬ﻨ‪‬ﻰ ﺍﷲُ ﻟﹶﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﺜﹾﻠﹶﻪ‪‬‬

‫‪ (1‬ﻗﺎﻝ ﺍﻟﺸﻮﻛﺎﱐ ﺃﺧﺮﺟﻪ ﻋﺒﺪ ﺍﻟﺮﺯﺍﻕ ﺑﺴﻨﺪ ﺻﺤﻴﺢ‪.‬‬

‫‪ (2‬އެއީ ނަމާދުކުރުން ނަހީކުރެވިގެންވާ ތަންތަން ފިޔަވައެވެ‪ .‬އެބާބު ބަޔާންވެ ހިނގައްޖެއެވެ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪362‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މާނައީ‪" :‬ﷲގެ ވަޖުހުފުޅަށް އެދިގެން )އެބަހީ އިޚުލާޞްތެރިވެގެންވާ ޙާލު(‬ ‫)‪(1‬‬

‫ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻨ‪‬ﺔ‪"‬‬
‫މިސްކިތެއް ބިނާކޮށްފި މީހާ ދަންނައެވެ‪ .‬ﷲ ސުވަރުގޭގައި އޭނާއަށްޓަކައި އެފަދަ ތަނެއް‬
‫ބިނާކޮށްދެއްވާނެއެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢައްބާސްގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺑ‪‬ﻨ‪‬ﻰ‬
‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫‪‬ﷲِ ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﺠﹺﺪﺍﹰ ﻭ‪‬ﻟﹶﻮ‪ ‬ﻛﹶﻤ‪‬ﻔﹾﺤ‪‬ﺺﹺ ﻗﹶﻄﹶﺎﺓ‪ ‬ﻟ‪‬ﺒ‪‬ﻴ‪‬ﻀ‪‬ﻬ‪‬ﺎ‪ ،‬ﺑ‪‬ﻨ‪‬ﻰ ﺍﷲُ ﻟﹶﻪ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﺘﺎﹰ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻨ‪‬ﺔ‪"‬‬
‫"ﷲއަށްޓަކައި މިސްކިތެއް ބިނާކޮށްފި މީހާ އަދި )މިސްކިތަކުން( ކޮތަރެއް ބިސްއަޅާ‬
‫ވަރުގެ ތަންކޮޅެއް ނަމަވެސް ބިނާކޮށްފި މީހާ ދަންނައެވެ‪ .‬ﷲ އޭނާއަށް ސުވަރުގޭގައި‬
‫ގެއެއް ބިނާކޮށްދެއްވާނެއެވެ‪ ".‬ފަހެ މިދެޙަދީޘުން މިސްކިތް ބިނާކުރުމުގެ މާތްކަން‬
‫ބަޔާންކޮށްދެއެވެ‪ .‬އެކަމަކު ސަމާލުކަން ދޭން ޖެހެނީ އިޚުލާޞްތެރިވުމަށެވެ‪.‬‬
‫މިސްކިތަށް‬ ‫ފަހެ‬ ‫ނ‪.‬‬
‫ުދޢާ ުކ ުރ ް‬ ‫ހިނ ުދ‪،‬‬ ‫ރ ަމތިލާ‬
‫ކު ި‬ ‫ދމާ ައ ް‬
‫ށ‬ ‫ި‬ ‫ިސ ިކތާ‬
‫މ ް‬
‫ދިއުމަށްޓަކައި ގެއިން ނިކުންނަ ހިނދު‪ ،‬އެކަމަށްޓަކައި ސުންނަތުން ސާބިތުވެގެންވާ‬
‫ދުޢާކިޔުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬ ‫ސަލަމާގެ‬ ‫އުއްމު‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬
‫އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެއިން ނިކުމެވަޑައިގަންނަވާ ހިނދު މިފަދައިން‬
‫ވިދާޅުވެއެވެ‪" .‬ﺑﹺﺴ‪‬ﻢﹺ ﺍﷲِ‪ ،‬ﺗ‪‬ﻮ‪‬ﻛﱠﻠﹾﺖ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺍﷲِ‪ ،‬ﺍﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻧﹺّﻲ‪ ‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺫﹸ ﺑﹺﻚ‪ ‬ﺃﹶﻥﹾ ﺃﹶﺿ‪‬ﻞﱠ‪ ،‬ﺃﹶﻭ‪ ‬ﺃﹸﺿ‪‬ﻞﱠ‪ ،‬ﺃﹶﻭ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ﷲ ގެ‬ ‫ﺃﹶﺯﹺﻝﱠ‪ ،‬ﺃﹶﻭ‪ ‬ﺃﹸﺯ‪‬ﻝﱠ‪ ،‬ﺃﹶﻭ‪ ‬ﺃﹶﻇﹾﻠ‪‬ﻢ‪ ،‬ﺃﹶﻭ‪ ‬ﺃﹸﻇﹾﻠﹶﻢ‪ ،‬ﺃﹶﻭ‪ ‬ﺃﹶﺟ‪‬ﻬ‪‬ﻞﹶ‪ ،‬ﺃﹶﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﺠ‪‬ﻬ‪‬ﻞﹶ ﻋ‪‬ﻠﹶﻲ‪"‬‬
‫)‪(3‬‬

‫ﷲއާ‬ ‫ކަންތައްތައް‬ ‫އެންމެހާ‬ ‫އަހުރެންގެ‬ ‫ނިކުންނަމެވެ‪.‬‬ ‫ބަރަކާތުން‬ ‫އިސްމުފުޅުގެ‬

‫ޙަވާލުކޮށްފީމެވެ‪ .‬އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! މިއަޅާ މަގުފުރެދުމާއި މިއަޅާ‬
‫މަގުފުރައްދައިލެވުމުން ނުވަތަ މިއަޅާ ޙައްޤުމަގުން ކައްސައިލުމާއި މިއަޅާ ޙައްޤުމަގުން‬
‫ކައްސުވައިލެވުމުން ނުވަތަ މިއަޅާ މީހެއްގެ މައްޗަށް އަނިޔާވެރިވުމާއި މިއަޅާގެ މައްޗަށް‬
‫އެހެން މީހަކު އަނިޔާވެރިވުމުން ނުވަތަ މިއަޅާ މީހަކާ ދޭތެރޭ ބޭއަދަބުވެރި ގޮތަކަށް‬
‫ގޮތަކަށް‬ ‫ބޭއަދަބުވެރި‬ ‫މީހަކު‬ ‫އެހެން‬ ‫ދޭތެރޭ‬ ‫މިއަޅާއާ‬ ‫މުޢާމަލާތްކުރުމުންނާއި‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺰ‪‬ﺍﺭ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﻫﻞ ﺍﻟﺴﻨﻦ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪363‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މުޢާމަލާތްކުރުމުން ރައްކައުތެރި ކޮށްދެއްވުމަށް މިއަޅާ އިބަރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތުން‬

‫އެދެމެވެ‪".‬‬
‫ކިބައިން‬ ‫ޢައްބާސްގެ‬ ‫ބުނު‬ ‫ޢަބްދުﷲ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ނަމާދަށް ނިކުމެވަޑައިގަންނަވާ‬
‫ހިނދު މިފަދައިން ވިދާޅުވެއެވެ‪" .‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻞﹾ ﻓ‪‬ﻲ‪ ‬ﻗﹶﻠﹾﺒﹺﻲ‪ ‬ﻧ‪‬ﻮ‪‬ﺭ‪‬ﺍ ﻭ‪‬ﻓ‪‬ﻲ‪ ‬ﻟ‪‬ﺴﺎﹶﻧﹺﻲ‪ ‬ﻧ‪‬ﻮ‪‬ﺭ‪‬ﺍ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻓ‪‬ﻲ‪‬‬
‫ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﻲ‪ ‬ﻧ‪‬ﻮ‪‬ﺭ‪‬ﺍ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻓ‪‬ﻲ‪ ‬ﺑ‪‬ﺼ‪‬ﺮﹺﻱ‪ ‬ﻧ‪‬ﻮ‪‬ﺭ‪‬ﺍ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻓﹶﻮ‪‬ﻗ‪‬ﻲ‪ ‬ﻧ‪‬ﻮ‪‬ﺭ‪‬ﺍ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺗ‪‬ﺤ‪‬ﺘ‪‬ﻲ‪ ‬ﻧ‪‬ﻮ‪‬ﺭ‪‬ﺍ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﻤ‪‬ﻴ‪‬ﻨﹺﻲ‪ ‬ﻧ‪‬ﻮ‪‬ﺭ‪‬ﺍ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻦ‪‬‬
‫ﺷ‪‬ﻤﺎﹶﻟ‪‬ﻲ‪ ‬ﻧ‪‬ﻮ‪‬ﺭ‪‬ﺍ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﻣﺎﹶﻣ‪‬ﻲ‪ ‬ﻧ‪‬ﻮ‪‬ﺭ‪‬ﺍ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺧ‪‬ﻠﹾﻔ‪‬ﻲ‪ ‬ﻧ‪‬ﻮ‪‬ﺭ‪‬ﺍ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻞﹾ ﻓ‪‬ﻲ‪ ‬ﻧ‪‬ﻔﹾﺴِﻲ‪ ‬ﻧ‪‬ﻮ‪‬ﺭ‪‬ﺍ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻈ‪‬ﻢ‪ ‬ﻟ‪‬ﻲ‪ ‬ﻧ‪‬ﻮ‪‬ﺭ‪‬ﺍ‪،‬‬
‫ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻈ‪ّ‬ﻢ‪ ‬ﻟ‪‬ﻲ‪ ‬ﻧ‪‬ﻮ‪‬ﺭ‪‬ﺍ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻞﹾ ﻟ‪‬ﻲ‪ ‬ﻧ‪‬ﻮ‪‬ﺭ‪‬ﺍ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻠﹾﻨﹺﻲ‪ ‬ﻧ‪‬ﻮ‪‬ﺭ‪‬ﺍ‪ ،‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻄ‪‬ﻨﹺﻲ‪ ‬ﻧ‪‬ﻮ‪‬ﺭ‪‬ﺍ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺍﺟ‪‬ﻌ‪‬ﻞﹾ ﻓ‪‬ﻲ‪ ‬ﻋ‪‬ﺼ‪‬ﺒﹺﻲ‪‬‬
‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﻧ‪‬ﻮ‪‬ﺭ‪‬ﺍ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻓ‪‬ﻲ‪ ‬ﻟﹶﺤ‪‬ﻤ‪‬ﻲ‪ ‬ﻧ‪‬ﻮ‪‬ﺭ‪‬ﺍ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻓ‪‬ﻲ‪ ‬ﺩ‪‬ﻣ‪‬ﻲ‪ ‬ﻧ‪‬ﻮ‪‬ﺭ‪‬ﺍ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻓ‪‬ﻲ‪ ‬ﺷ‪‬ﻌ‪‬ﺮﹺﻱ‪ ‬ﻧ‪‬ﻮ‪‬ﺭ‪‬ﺍ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻓ‪‬ﻲ‪ ‬ﺑ‪‬ﺸ‪‬ﺮﹺﻱ‪ ‬ﻧ‪‬ﻮ‪‬ﺭ‪‬ﺍ"‬
‫"އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! މިއަޅާގެ ހިތުގައި ނޫރެއް ލައްވާނދޭވެ! އަދި‬
‫މިއަޅާގެ ދުލުގައި ނޫރެއް ލައްވާނދޭވެ! އަދި މިއަޅާގެ އެހުމުގައި )ކަންފަތުގައި( ނޫރެއް‬
‫ލައްވާނދޭވެ! އަދި މިއަޅާގެ ފެނުމުގައި )ލޮލުގައި( ނޫރެއް ލައްވާނދޭވެ! އަދި މިއަޅާގެ‬
‫މަތިން ނޫރެއް ލައްވާނދޭވެ! އަދި މިއަޅާގެ ތިރިން ނޫރެއް ލައްވާނދޭވެ! އަދި މިއަޅާގެ‬
‫ކަނާތްފަރާތުން ނޫރެއް ލައްވާނދޭވެ! އަދި މިއަޅާގެ ވާތްފަރާތުން ނޫރެއް ލައްވާނދޭވެ!‬
‫އަދި މިއަޅާގެ ކުރިމަތިން ނޫރެއް ލައްވާނދޭވެ! އަދި މިއަޅާގެ ފަހަތުން ނޫރެއް‬
‫ލައްވާނދޭވެ! އަދި މިއަޅާގެ ނަފްސުގައި ނޫރެއް ލައްވާނދޭވެ! އަދި މިއަޅާއަށް ނޫރެއް‬
‫އިތުރުކޮށްދެއްވާނދޭވެ! އަދި މިއަޅާއަށް ނޫރެއް ބޮޑުކޮށްދެއްވާނދޭވެ! އަދި މިއަޅާއަށް‬
‫ނޫރެއް ލައްވާނދޭވެ! އަދި މިއަޅާ ނޫރެއް ކަމުގައި ލައްވާނދޭވެ! އޭ ހައްދަވާ‬
‫ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! މިއަޅާއަށް ނޫރެއް ދެއްވާނދޭވެ! އަދި މިއަޅާގެ ގޮހޮރުގައި‬
‫ނޫރެއް ލައްވާނދޭވެ! އަދި މިއަޅާގެ މަހުގައި ނޫރެއް ލައްވާނދޭވެ! އަދި މިއަޅާގެ ލޭގައި‬
‫ނޫރެއް ލައްވާނދޭވެ! އަދި މިއަޅާގެ އިސްތަށީގައި ނޫރެއް ލައްވާނދޭވެ! އަދި މިއަޅާގެ‬
‫ހަމުގައި ނޫރެއް ލައްވާނދޭވެ!"‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪364‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫ނ ަނމު ް‬

‫ނ ުދ ާޢކު ުރ ް‬ ‫ނއި‪ި ،‬‬
‫ނކު ް‬ ‫ނ ާ‬
‫ނ ަނ ުމ ް‬
‫ށ ަވ ް‬
‫ިސ ިކ ަތ ް‬
‫މ ް‬
‫ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢަމްރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‬
‫‪ r‬މިސްކިތަށް ވެދެވަޑައިގަންނަވަމުން މިފަދައިން ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪" .‬ﺃﹶﻋ‪‬ﻮﺫﹸ ﺑﹺﺎﷲِ‬
‫މާނައީ‪" :‬މިއަޅާ‪،‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺍﻟﹾﻌ‪‬ﻈ‪‬ﻴﻢﹺ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺑﹺﻮ‪‬ﺟ‪‬ﻬﹺﻪ‪ ‬ﺍﻟﹾﻜﹶﺮﹺﱘﹺ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺳ‪‬ﻠﹾﻄﹶﺎﻧﹺﻪ‪ ‬ﺍﻟﹾﻘﹶﺪ‪‬ﱘﹺ‪ ،‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﺸ‪‬ﻴ‪‬ﻄﹶﺎﻥ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺟﹺﻴﻢﹺ"‬
‫މަތިވެރި މާތް ﷲ ގެ ޙަޟްރަތުން އަދި އެކަލާނގެ މާތް ވަޖުހުފުޅާއި‪ ،‬އެކަލާނގެ‬
‫އިސްވެވޮޑިގެންވާ ބާރު މެދުވެރިކޮށް ރަޙުމަތުން ދުރުކުރެވިފައިވާ ޝައިޠާނާގެ ކިބައިން‬
‫ރައްކައުތެރި ކޮށްދެއްވުމަށް އެދެމެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ފާޠިމަތުގެފާނުގެ‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬މިސްކިތަށް‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަމަނާ‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކިބައިން‬
‫ވެދެވަޑައިގަންނަވަމުން މިފަދައިން ވިދާޅުވާ ކަމުގައިވިއެވެ‪" .‬ﺑﹺﺴ‪‬ﻢﹺ ﺍﷲِ ﻭ‪‬ﺍﻟﺴ‪‬ﻼﹶﻡ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ‬
‫މާނައީ‪" :‬ﷲގެ‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮﻝﹺ ﺍﷲِ‪ ،‬ﺍﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍ ﹾﻏﻔ‪‬ﺮ‪ ‬ﻟ‪‬ﻲ ﺫﹸﻧ‪‬ﻮﺑﹺﻲ ﻭ‪‬ﺍﻓﹾﺘ‪‬ﺢ‪ ‬ﻟ‪‬ﻲ ﺃﹶﺑ‪‬ﻮ‪‬ﺍﺏ‪ ‬ﺭ‪‬ﺣ‪‬ﻤ‪‬ﺘ‪‬ﻚ‪"‬‬
‫އިސްމުފުޅުގެ ބަރަކާތުން ވަންނަމެވެ‪ .‬އަދި ﷲ ގެ ރަސޫލާގެ މައްޗަށް ސަލާމް ހުއްޓެވެ‪.‬‬
‫މިއަޅާއަށް‬ ‫ފާފަތައް‬ ‫މިއަޅާގެ‬ ‫ރަސްކަލާކޮ!‬ ‫ބޮޑުކުރެއްވި‬ ‫ހައްދަވާ‬ ‫އޭ‬
‫މިއަޅާއަށްޓަކައި‬ ‫ދޮރުކޮޅުތައް‬ ‫ރަޙުމަތުގެ‬ ‫އިބަﷲގެ‬ ‫އަދި‬ ‫ފުއްސަވައިދެއްވާނދޭވެ!‬
‫ހުޅުއްވައިދެއްވާނދޭވެ!"‬
‫އަދި މާތްﷲ އެދެބޭކަލުންނަށް ރުއްސުންލެއްވި އަބޫ ޙުމައިދާއި އަބޫ އުސައިދާ‬
‫ދެބޭކަލުންގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬ދެބޭކަލުން ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ﺣﺪﻳﺚ‬
‫ކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކު މިސްކިތުން ނިކުންނަ ހިނދު މިފަދައިން‬
‫މާނައީ‪" :‬އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި‬ ‫)‪(3‬‬
‫ކިޔާހުށިކަމެވެ‪" .‬ﺍﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺇﹺﻧﹺّﻲ ﺃﹶﺳ‪‬ﺄﹶﻟﹸﻚ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻓﹶﻀ‪‬ﻠ‪‬ﻚ‪"‬‬
‫ރަސްކަލާކޮ! ހަމަކަށަވަރުން މިއަޅާ އިބަރަސްކަލާނގެ ފަޟްލުވަންތަވެރިކަމުން ދެއްވުމަށް‬
‫ކިބައިން‬ ‫އަބޫހުރައިރާގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދި‬ ‫ދަންނަވަމެވެ‪".‬‬ ‫އެދި‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬
‫‪365‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ރަސޫލާއަށް‬ ‫ﷲގެ‬ ‫އިރު‬ ‫ނިކުންނަ‬ ‫މިސްކިތުން‬ ‫މީހަކު‬ ‫ކުރެ‬ ‫ތިޔަބައިމީހުން‬

‫ސަލާމްލެއްވުމަށް އެދި ދުޢާކުރާށެވެ‪ .‬ދެން މިފަދައިން ކިޔާށެވެ‪" .‬ﺍﹶﻟﻠﱠﻬ‪‬ﻢ‪ ‬ﺍﻋ‪‬ﺼ‪‬ﻤ‪‬ﻨﹺﻲ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬އޭ ހައްދަވާ ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! ރަޙްމަތުން‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺍﻟﺸ‪‬ﻴ‪‬ﻄﺎﹶﻥ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺟﹺﻴ‪‬ﻢﹺ"‬
‫ދުރުކުރެވިފައިވާ ޝައިޠާނާގެ ކިބައިން މިއަޅާ ސަލާމަތްކޮށް ދެއްވާނދޭވެ!"‬
‫މިސްކިތަށް ވަންނަ އިރު ކަނާތުފައި އިސްކުރުމަށާއި ނިކުންނަ އިރު ވާތުފައި‬
‫އިސްކުރުމަށް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪ .‬މިކަމާބެހޭ ގޮތުން އެއްވެސް ދަލީލެއް‬
‫ފެނިފައެއް ނުވެއެވެ‪.‬‬
‫ނ‪ .‬މާތްﷲ‬
‫މާތް ަކ ް‬ ‫ިނމުގެ‬
‫ިސކިތު ަގއި އ ު‬ ‫ދމާ ައ ް‬
‫ށ ހިނގުމާއި‪ ،‬މ ް‬ ‫ިސ ިކތާ ި‬
‫މ ް‬
‫ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫ހަމަކަށަވަރުން ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻏﹶﺪ‪‬ﺍ ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴ‪‬ﺠﹺﺪ‪ ‬ﻭ‪‬ﺭ‪‬ﺍﺡ‪ ‬ﺃﹶﻋ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﷲُ ﻟﹶﻪ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬މިސްކިތަށް ގޮސްފައި އަންނަ މީހާއަށް ﷲ‬ ‫ﻧ‪‬ﺰ‪‬ﻟﹶﻪ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺍﻟﹾﺠ‪‬ﻨ‪‬ﺔ‪ ‬ﻛﹸﻠﱠﻤ‪‬ﺎ ﻏﹶﺪ‪‬ﺍ ﺃﹶﻭ‪ ‬ﺭ‪‬ﺍﺡ‪"‬‬
‫)‪(2‬‬

‫ސުވަރުގޭގައި މެހުމާންދާރީއެއް ތައްޔާރުކޮށްދެއްވާނެއެވެ‪ .‬އެއީ ގޮސްފައި އަންނަ ކޮންމެ‬

‫ކިބައިން‬ ‫އަބޫހުރައިރާގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫އަދިވެސް‬ ‫ފަހަރަކުއެވެ‪".‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺗ‪‬ﻄﹶﻬ‪‬ﺮ‪‬‬
‫ﻓ‪‬ﻲ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﺘ‪‬ﻪ‪ ‬ﺛﹸﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﺸ‪‬ﻰ ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﺖ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻮﺕ‪ ‬ﺍﷲِ ﻟ‪‬ﻴ‪ ‬ﹾﻘﻀ‪‬ﻲ‪ ‬ﻓﹶﺮﹺﻳﻀ‪‬ﺔﹰ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻓﹶﺮ‪‬ﺍﺋ‪‬ﺾﹺ ﺍﷲِ‪ ،‬ﻛﹶﺎﻧ‪‬ﺖ‪ ‬ﺧ‪‬ﻄﹾﻮ‪‬ﺗ‪‬ﺎﻩ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ﷲ ފަރުޟުކުރެއްވި‬ ‫)‪(3‬‬
‫ﺇﹺﺣ‪‬ﺪ‪‬ﺍﻫ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﺗ‪‬ﺤ‪‬ﻂﱡ ﺧ‪‬ﻄ‪‬ﻴﹶﺌﺔﹰ ﻭ‪‬ﺍﻷُﺧ‪‬ﺮ‪‬ﻯ ‪‬ﺗﺮ‪‬ﻓﹶﻊ‪ ‬ﺩ‪‬ﺭ‪‬ﺟ‪‬ﺔﹰ"‬
‫ކަންތައްތަކުން ފަރުޟެއް އަދާކުރުމަށްޓަކައި ގެއިން ޠާހިރުވެގެން މިސްކިތަކާ ދިމާއަށް‬
‫ހިނގައިފި މީހާ ދަންނައެވެ‪ .‬އޭނާ އަޅާ ކޮންމެ ދެފިޔަވަޅަކުން އެއްފިޔަވަޅު )އޭނާއަށް(‬
‫ފާފައެއް ފޮހެދެއެވެ‪ .‬އަދި އަނެއް ފިޔަވަޅު )އޭނާއަށް( ދަރަޖައެއް މަތިވެރިކޮށްދެއެވެ‪".‬‬
‫ނތް(‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫ‬
‫ނ ަ‬
‫ސ ް‬ ‫ސޖި ުދ )މ ް‬
‫ިސކި ުތ ު‬ ‫ަތޙި ްއ ަޔ ުތލް ަމ ް‬
‫ޤަތާދާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪r‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪366‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫)‪(1‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺩ‪‬ﺧ‪‬ﻞﹶ ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴ‪‬ﺠﹺﺪ‪ ‬ﻓﹶﻼﹶ ﻳ‪‬ﺠ‪‬ﻠ‪‬ﺲ‪ ‬ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﺼ‪‬ﻠ‪ّ‬ﻲ‪ ‬ﺭ‪‬ﻛﹾﻌ‪‬ﺘ‪‬ﻴ‪‬ﻦﹺ"‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކު މިސްކިތަށް ވަންނަ ހިނދު ދެރަކުޢަތް ކޮށްފުމަށް‬
‫ދާންދެން ނުއިށީންނަ ހުށިކަމެވެ‪".‬‬
‫ިސކިތް ަތ ްއ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޖާބިރުގެފާނުގެ ކިބައިން‬
‫ނމެމާތް މ ް‬
‫ެއ ް‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺓﹲ ﻓ‪‬ﻲ‬
‫ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﺠﹺﺪ‪‬ﻱ ﻫ‪‬ﺬﹶﺍ ﺃﹶﻓﹾﻀ‪‬ﻞﹸ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﻟﹾﻒ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴﻤ‪‬ﺎ ﺳ‪‬ﻮ‪‬ﺍﻩ‪ ‬ﺇﹺﻻﱠ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴ‪‬ﺠﹺﺪ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺮ‪‬ﺍﻡ‪ ،‬ﻭ‪‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺓﹲ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴ‪‬ﺠﹺﺪ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ‬ ‫ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺮ‪‬ﺍﻡﹺ ﺃﹶﻓﹾﻀ‪‬ﻞﹸ ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻣ‪‬ﺎﺋﹶﺔ‪ ‬ﺃﹶﻟﹾﻒ‪ ‬ﺻ‪‬ﻼﹶﺓ‪ ‬ﻓ‪‬ﻴﻤ‪‬ﺎ ﺳ‪‬ﻮ‪‬ﺍﻩ‪"‬‬
‫)‪(2‬‬

‫މިމިސްކިތުގައި )މަސްޖިދުއް ނަބަވީގައި( ކުރާ އެންމެ ނަމާދެއް އެހެން މިސްކިތްތަކުގައި‬

‫ކުރާ އެއްހާސް ނަމާދަށް ވުރެ މާތްވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެއީ މަސްޖިދުލް ޙަރާމް ފިޔަވައެވެ‪.‬‬
‫އަދި މަސްޖިދުލް ޙަރާމުގައި ކުރާ އެންމެ ނަމާދެއް އެހެން މިސްކިތްތަކުގައި ކުރާ‬
‫އެއްލައްކަ ނަމާދަށް ވުރެ މާތްވެގެންވެއެވެ‪ ".‬އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ‬
‫ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬
‫"ﻻﹶ ﺗ‪‬ﺸ‪‬ﺪ‪ ‬ﺍﻟﺮ‪‬ﺣ‪‬ﺎﻝﹸ ﺇﹺﻻﱠ ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺛﹶﻼﹶﹶﺛﺔ‪ ‬ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﺎﺟﹺﺪ‪ :‬ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﺠﹺﺪ‪‬ﻱ ﻫ‪‬ﺬﹶﺍ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﺠﹺﺪ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﺮ‪‬ﺍﻡﹺ‪ ،‬ﻭ‪‬ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﺠﹺﺪ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ތިން މިސްކިތަކަށް މެނުވީ )ޘަވާބު އިތުރުކުރުމުގެ ނިޔަތުގައި(‬ ‫)‪(3‬‬
‫ﺍﻷَﻗﹾﺼ‪‬ﻰ"‬
‫ތިޔަބައިމީހުން ދަތުރުކޮށްފައި ނުދާށެވެ‪ .‬އެއީ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ މިމިސްކިތާއި )އެބަހީ‬
‫މަސްޖިދުއް ނަބަވީއާއި(‪ ،‬މަސްޖިދުލް ޙަރާމާއި‪ ،‬މަސްޖިދުލް އަޤްޞާއެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަނަސްގެފާނުގެ ކިބައިން‬
‫ީނތް ެތ ިރކު ުރ ް‬
‫ިސ ިކތް ޒ ަ‬
‫މ ް‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻻﹶ ﺗ‪‬ﻘﹸﻮﻡ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬މިސްކިތްތަކާ މެދު މީސްތަކުން‬ ‫)‪(4‬‬
‫ﺍﻟﺴ‪‬ﺎﻋ‪‬ﺔﹸ ﺣ‪‬ﺘ‪‬ﻰ ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﺒ‪‬ﺎﻫ‪‬ﻰ ﺍﻟﻨ‪‬ﺎﺱ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴ‪‬ﺎﺟﹺﺪ‪"‬‬
‫އެކަކު އަނެކަކަށް ފަޚުރުވެރިވެ އުޅެފުމަށް ދާންދެން ޤިޔާމަތެއް ޤާއިމެއް ނުވާނެއެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ ﰲ ﺻﺤﻴﺢ ﺍﳉﺎﻣﻊ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﳉﻤﺎﻋﺔ ﺇﻻﹼ ﺃﻥﹼ ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ ﺭﻭﺍﻩ ﻋﻦ ﺃﰊ ﺳﻌﻴﺪ ﺍﳋﺪﺭﻱ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪367‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢައްބާސްގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬

‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬މިސްކިތްތައް ރާނާ‬
‫އުސްކުރުމަކަށް ތިމަންކަލޭގެފާނަށް އަމުރުކުރެވިގެން ނުވެއެވެ‪ ".‬ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢައްބާސް‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ޔަހޫދީންނާއި ނަޞާރާއިން )އެބައިމީހުންގެ ފައްޅިތައް( ޒީނަތްތެރިކުރި‬
‫)‪(1‬‬
‫ފަދައިން ތިޔަބައިމީހުން މިސްކިތްތައް ޒީނަތްތެރިކުރާނެތެވެ‪".‬‬
‫ފަހެ މިސްކިތްތައް ބިނާކުރުމުގެ މަޤްޞަދަކީ ނަމާދާއި ﷲގެ ޒިކުރުން‬
‫އެތަންތަން އާބާދުކުރުމެވެ‪ .‬މީސްތަކުން ބަލާ ހިތްހަމަޖެއްސުމަށް ޒީނަތްތެރިކުރުމެއް‬
‫ނޫނެވެ‪ .‬ބަޔާންވެދިޔަ ބަސްފުޅުތަކުން މިސްކިތްތައް ޒީނަތްތެރިކުރުން މަކުރޫހަވެގެންވާކަން‬
‫އެނގެއެވެ‪ .‬އޭގެ މާނައަކީ މިސްކިތްތައް ސާފުޠާހިރު ނުކޮށް ދޫކޮށްލުމެއް ނޫނެވެ‪.‬‬
‫މިސްކިތް ސާފުޠާހިރުކޮށް ބެލެހެއްޓުމަކީ ކޮންމެހެންވެސް ކުރަން ޖެހޭނެ ކަމެކެވެ‪.‬‬
‫މަކުރޫހަވެގެންވަނީ ތަފާތު ކުލަތަކާއި އަގު ބޮޑެތި ހިލަތަކުން އެތަން ޒީނަތްތެރިކުރުމެވެ‪.‬‬
‫އެކަމުގެ ސަބަބުން ނަމާދުކުރާ މީހުންގެ ޚުޝޫޢަތްތެރިކަން ގެއްލި އެބައިމީހުން ނަމާދުން‬
‫ޣާފިލުވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢުމަރުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫އަދި‬ ‫އަމުރުކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެކަލޭގެފާނު‬ ‫ބިނާކުރުމަށް‬ ‫މިސްކިތްތައް‬
‫މީސްތަކުންގެ މައްޗަށް ވާރޭނުވެހޭ ގޮތް ހަދާށެވެ‪ .‬އަދި ރަތް ކުލައާއި ރީނދޫ ކުލައިން‬
‫އެތަން ޒީނަތްތެރިކުރުމުން ރައްކާތެރިވާށެވެ‪ .‬އެހެނީ އެކަން މީސްތަކުން )ނަމާދުން(‬
‫)‪(2‬‬
‫ޣާފިލުކުރެއެވެ‪".‬‬
‫މާތްﷲ‬ ‫ނ‪.‬‬
‫ސ ުދ ްއ ުވ ް‬
‫ީމ ުރ ަވ ް‬ ‫ިސ ިކ ުތ ަގއި‬
‫މ ް‬ ‫ޠާހި ުރކު ުރމާ ިއ‪،‬‬ ‫ިސ ިކތް‬
‫މ ް‬
‫ރުއްސުންލެއްވި ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬
‫އެމިސްކިތްތައް‬ ‫ބިނާކުރުމަށާއި‪،‬‬ ‫މިސްކިތްތައް‬ ‫އަވަށްތަކުގައި‬ ‫ދިރިއުޅޭ‬ ‫"މީހުން‬
‫ﺍﷲ ‪r‬‬ ‫ﺭﺳﻮﻝ‬ ‫މީރުވަސްދުއްވުމަށް‬ ‫އެމިސްކިތްތަކުގައި‬ ‫ސާފުޠާހިރުކުރުމަށާއި‪،‬‬
‫)‪(3‬‬
‫އަމުރުކުރެއްވިއެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﺗﻌﻠﻴﻘﺎﹰ ﻭﺍﺑﻨﻪ ﺧﺰﳝﺔ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺍﺑﻦ ﺣﺒﺎﹼﻥ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪368‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އަޅުކަމުގެ‬ ‫މިސްކިތަކީ‬ ‫ފަހެ‬ ‫ިސކިތް ަރ ްއކާ ެތ ިރ ުކ ުރ ް‬

‫ނ‪.‬‬ ‫ނ މ ް‬
‫ަހ ިޑ ަތ ެކ ިތ ް‬
‫ގޮވައްޗެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ހަޑި ތަކެތިންނާއި ނުބައި ވަހުން އެތަން ރައްކާތެރިކުރަން‬
‫ޖެހެއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ‪" .‬ހަމަކަށަވަރުން މި މިސްކިތްތަކަކީ‬
‫އެއްވެސް ބާވަތެއްގެ ނަޖިސް އެއްޗަކަށް އެކަށީގެންވާ ތަންތަނެއް ނޫނެވެ‪ .‬އަދިކިއެއްތަ!‬
‫އަދިވެސް ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‬ ‫)‪(1‬‬
‫މިތަންތަންވަނީ ﷲއަށް ޒިކުރުކުރުމަށާއި ޤުރުއާން ކިޔެވުމަށެވެ‪".‬‬
‫‪ r‬ﺣﺪﻳﺚ ކުރައްވާފައިވެއެވެ‪)" .‬މިސްކިތުގައި( ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކު އަރިދަފުސް‬
‫ފޮޅާލައިފިނަމަ އަރިދަފުސްކޮޅު ނުފެންނަ ގޮތް ހަދާށެވެ‪) .‬އެބަހީ އޭގެ މައްޗަށް‬
‫އެއީ މީހެއްގެ ގައިގައި ނުވަތަ އޭނާގެ ހެދުމުގައި އުނގުޅި އޭނާއަށް‬ ‫)‪(2‬‬
‫ފަސްއަޅާށެވެ‪(.‬‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޖާބިރުގެފާނުގެ ކިބައިން‬ ‫)‪(3‬‬
‫ތަކުލީފަކަށް ވެދާނެތީއެވެ‪".‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﻛﹶﻞﹶ‬
‫ﺍﻟﹾﺒ‪‬ﺼ‪‬ﻞﹶ ﻭ‪‬ﺍﻟﺜﱡﻮﻡ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍﻟﹾﻜﹸﺮ‪‬ﺍﺙﹶ ﻓﹶﻼﹶ ﻳ‪‬ﻘﹾﺮ‪‬ﺑ‪‬ﻦ‪ ‬ﻣ‪‬ﺴ‪‬ﺠﹺﺪ‪‬ﻧ‪‬ﺎ ﻓﹶﺈﹺﻥﱠ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﻼﹶﺋ‪ ‬ﹶﻜﺔﹶ ‪‬ﺗﺘ‪‬ﺄﹶﺫﱠﻯ ﻣ‪‬ﻤ‪‬ﺎ ﻳ‪‬ﺘ‪‬ﺄﹶﺫﱠﻯ ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﻪ‪ ‬ﺑ‪‬ﻨ‪‬ﻮ‬
‫)ލޮނުމެދު ގަހުގެ ބުޑު( ކައިފި މީހާ‬ ‫)‪(5‬‬
‫މާނައީ‪" :‬ފިޔައާއި‪ ،‬ލޮނުމެދާއި‪ ،‬ކުއްރާޘު‬ ‫)‪(4‬‬
‫ﺁﺩ‪‬ﻡ‪"‬‬
‫އަހުރެމެންގެ މިސްކިތާ ކައިރިނުވާ ހުށިކަމެވެ‪ .‬ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން އާދަމުގެ ދަރީން‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (2‬އެޒަމާނުގައި މީސްތަކުން ނަމާދުކުރަނީ ބިންމަތީގައެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން މީހަކު‬
‫ނަމާދުކުރަން ހުއްޓައި ކުޅު ޖަހަން ޖެހިއްޖެނަމަ އޭނާގެ ވާތްފަރާތަށް ކުޅުޖަހާ ފަސްއަޅައިލައެވެ‪ .‬މިޒަމާނުގައި‬
‫މިސްކިތްތަކުގައި ވަނީ ދޫލައާއި ތަރުފާލު އަޅައިފައެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން މިހާރު އެފަދަ ކަމެއްކުރުމަކީ ހަޑި‬
‫ކަމެކެވެ‪ .‬އަދި މިހާރު ނަމާދުގައި އަރިދަފުސް ފޮޅަން ޖެހިއްޖެނަމަ ނުވަތަ ކުޅު ޖަހަން ޖެހިއްޖެނަމަ ޖީބުގައިވާ‬
‫ރުމާލުގެ ތެރެއަށް އެކަން ކުރާށެވެ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ ﰲ ﲤﺎﻡ ﺍﳌﻨﺔ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬
‫‪ (5‬މިތަކެތި ކެއުން މަކުރޫހަވެގެންވަނީ ރޮލާ ހުއްޓައެވެ‪ .‬ފަހެ ކައްކައިގެން ނުވަތަ ރޯފިލުވައިގެން ކެއުން‬
‫މަކުރޫހަވެގެން ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި ރޮލާ ހުއްޓައި ކައިފިނަމަ އަނގައިން ވަސް ނުފިލުވާ މިސްކިތަށް ނާރާހުށިކަމެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ ސިނގިރެޓު ބުއިންވެސް މިޙުކުމުގެ ތެރެއަށް ވަންނާނެއެވެ‪ .‬އެހެނީ އޭގެ ވަހަކީވެސް އެތަށް ބަޔަކަށް‬
‫ތަކުލީފުދޭ އެއްޗެކެވެ‪.‬‬
‫‪369‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫އިޙުސާސް‬ ‫އުނދަގޫ‬ ‫މަލާއިކަތުންވެސް‬ ‫ކަންތައްތަކުން‬ ‫އިޙުސާސްކުރާ‬ ‫އުނދަގޫ‬

‫ކުރައްވަތެވެ‪".‬‬
‫ިސ ިކތު ަގއި‬
‫ިސކިތު ަގ ިއ އި ުޢލާ ުނކު ުރމާ ިއ‪ ،‬މ ް‬ ‫ގެ ްއ ިލ ަފ ިއވާ ަތ ެކތި ޯހ ުދ ަމ ް‬
‫ށ މ ް‬
‫ކިބައިން‬ ‫އަބޫހުރައިރާގެ‬ ‫ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫މާތްﷲ‬ ‫ނ‪.‬‬ ‫ަމ ުކރޫ ަހ ެވގެ ް‬
‫ނ ުވ ް‬ ‫ނ‬
‫ަގ ެނވި ްއކު ް‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻊ‪‬‬
‫)‪(1‬‬
‫ﺭ‪‬ﺟ‪‬ﻼﹰ ﻳ‪‬ﻨ‪‬ﺸ‪‬ﺪ‪ ‬ﺿ‪‬ﺎﻟﱠﺔﹰ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴ‪‬ﺠﹺﺪ‪ ‬ﻓﹶﻠﹾﻴ‪‬ﻘﹸﻞﹾ‪ :‬ﻻﹶ ﺭ‪‬ﺩ‪‬ﻫ‪‬ﺎ ﺍﷲُ ﻋ‪‬ﻠﹶﻴ‪‬ﻚ‪ ‬ﻓﹶﺈﹺﻥﱠ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴ‪‬ﺎﺟﹺﺪ‪ ‬ﻟﹶﻢ‪ ‬ﺗ‪‬ﺒ‪‬ﻦ‪ ‬ﻟ‪‬ﻬ‪‬ﺬﹶﺍ"‬
‫މާނައީ‪" :‬މިސްކިތުގައި މީހަކު‪ ،‬އޭނާ ގެއްލިގެން އުޅޭ އެއްޗެއް ހޯދުމަށް ޢިޢުލާނުކުރާ‬
‫އަޑުއިވިއްޖެ މީހާ އޭނާއަށް ބުނާހުށިކަމެވެ‪ .‬ﷲ ތިބާއަށް އޭތި ރައްދު ނުކުރައްވާށިއެވެ‪.‬‬
‫ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން މިސްކިތްތައް ބިނާކުރެވިފައިވަނީ އެފަދަ ކަންތައްތަކަށްޓަކައެއް‬
‫ނޫނެވެ‪ ".‬އަދިވެސް މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺭ‪‬ﺃﹶﻳ‪‬ﺘ‪‬ﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻦ‪ ‬ﻳ‪‬ﺒﹺﻴﻊ‪ ‬ﺃﹶﻭ‪ ‬ﻳ‪‬ﺒ‪‬ﺘ‪‬ﺎﻉ‪‬‬
‫މާނައީ‪" :‬މިސްކިތުގައި ވިއްކާ ނުވަތަ ގަނެ‬ ‫ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴ‪‬ﺠﹺﺪ‪ ‬ﻓﹶﻘﹸﻮﻟﹸﻮﺍ‪ :‬ﻻﹶ ﺃﹶﺭ‪‬ﺑ‪‬ﺢ‪ ‬ﺍﷲُ ﺗ‪‬ﺠ‪‬ﺎﺭ‪‬ﺗ‪‬ﻚ‪"‬‬
‫)‪(2‬‬

‫)އޭނާއަށް(‬ ‫ތިޔަބައިމީހުން‬ ‫ފަހެ‬ ‫ފެނިއްޖެނަމަ‬ ‫ތިޔަބައިމީހުންނަށް‬ ‫މީހަކު‬ ‫އުޅޭ‬

‫ބުނާހުށިކަމެވެ‪ .‬ތިބާގެ ވިޔަފާރީގައި ﷲ ފައިދާ ނުލައްވާށިއެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬މިސްކިތުގައި ނަމާދުކުރަން ތިބޭ މީހުންނަށް‬
‫ިސ ިކ ުތ ަގ ިއ ައޑ ު ަގ ަދ ުނކު ުރ ް‬
‫މ ް‬
‫އުނދަގޫވާ ގޮތަށް މިސްކިތުގައި އަޑުގަދަކުރުމަކީ މަނާވެގެންވާ ކަމެކެވެ‪ .‬އެއީ ބާރަށް‬
‫ޤުރުއާން ކިޔެވި ކަމުގައިވިޔަސް މެއެވެ‪ .‬ފަހެ ދީނީ އަދި ޢީލްމީ ދަރުސުތައް ދިނުން‬
‫މިކަމުން އިސްތިސްނާ ވެގެންވެއެވެ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫސަޢީދުގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬މިސްކިތުގައި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬އިޢުތިކާފަށް‬
‫އިންނެވިއެވެ‪ .‬ފަހެ މީސްތަކުން އަޑުހަރުކޮށް ޤުރުއާން ކިޔަވާ އަޑު އެކަލޭގެފާނަށް‬
‫އިވިވަޑައިގެން ފޭލިގޭގެ ފަރުދާ ކަޝްފުކުރައްވާ ﺣﺪﻳﺚ ކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺃﹶﻻﹶ ﺇﹺﻥﱠ ﻛﹸﻠﱠ ﹸﻜﻢ‪ ‬ﻣ‪‬ﻨ‪‬ﺎﺝﹴ‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﻣﺴﻠﻢ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺘﺮﻣﺬﻱ ﻭﺍﻟﺪﺍﺭﻣﻲ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪370‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺭ‪‬ﺑ‪‬ﻪ‪ ‬ﻓﹶﻼﹶ ﻳ‪‬ﺆ‪‬ﺫ‪‬ﻳ‪‬ﻦ‪ ‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﻀ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﻀ‪‬ﺎ ﻭ‪‬ﻻﹶ ﻳ‪‬ﺮ‪‬ﻓﹶﻊ‪ ‬ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﻀ‪‬ﻜﹸﻢ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺑ‪‬ﻌ‪‬ﺾﹴ ﻓ‪‬ﻲ ﺍﻟﹾﻘ‪‬ﺮ‪‬ﺍﺀَﺓ‪"‬‬
‫"ދަންނައެވެ‪ .‬ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ ކޮންމެ މީހަކީ )ނަމާދުގައި( އޭނާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއާ‬
‫ސިއްރު ވާހަކަދައްކާ މީހެކެވެ‪ .‬ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން‪ ،‬އެކަކު އަނެކަކަށް އުނދަގޫ‬
‫ނުކުރާހުށިކަމެވެ‪ .‬އަދި އެކަކު އަނެކަކުގެ މައްޗަށް ޤުރުއާން ކިޔެވުމުގައި‪ ،‬އަޑު‬
‫ނުއުފުލާހުށިކަމެވެ‪".‬‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬ ‫ނ‪ .‬އިމާމު ނަވަވީ ‪ -‬ﺭﲪﻪ ﺍﷲ ‪-‬‬
‫ިސ ިކ ުތ ަގ ިއ ވާ ަހ ަކ ެދ ްއކު ް‬
‫މ ް‬
‫"ހުއްދަވެގެންވާ ވާހަކަތައް މިސްކިތުގައި ދެއްކުން ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެއީ ދުނިޔަވީ‬
‫ހެވުނު‬ ‫ސަބަބުން‬ ‫އެވާހަކަތަކުގެ‬ ‫އަދި‬ ‫މެއެވެ‪.‬‬ ‫ވިޔަސް‬ ‫ކަމުގައި‬ ‫ވާހަކަތަކެއް‬
‫ކަމުގައިވިޔަސް މެއެވެ‪ ".‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޖާބިރު ބުނު ސަމްރާގެ ކިބައިން‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ފަތިސް ނަމާދުކުރެއްވުމަށް‬
‫ފަހު އިރުއަރައިފުމަށް ދާންދެން މުސައްލަކޮޅު މަތިން ތެދުވެ ވަޑައިނުގަންނަވައެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫ވާހަކަދައްކަވާ‬ ‫އަޞްޙާބުބޭކަލުން‬ ‫އަދި‬ ‫ވަޑައިގަންނަވައެވެ‪.‬‬ ‫ތެދުވެ‬ ‫އެރުމުން‬ ‫އިރު‬
‫ހައްދަވަތެވެ‪ .‬އަދި ދައްކަވާ ވާހަކަތަކުގެ ތެރޭގައި ޖާހިލިއްޔަ ޒަމާނުގެ ވާހަކަތައްވެސް‬
‫)‪(2‬‬
‫ހިމެނެއެވެ‪ .‬އަދި ހީހައްދަވަތެވެ‪ .‬އަދި ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ވެސް ހިނިވަރުނަކުރައްވައެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި‬ ‫ނ ުހ ްއ ަދ ެވ ެގ ް‬
‫ނ ުވ ް‬ ‫ނ ުދ ް‬
‫ބ ިއމާ ިއ‪ި ،‬‬
‫ނ ު‬
‫ިސ ިކ ުތ ަގ ިއ ެކ ިއ ް‬
‫މ ް‬
‫ޢަބްދުﷲ ބުނު މަސްޢޫދުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ‬
‫ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ޒަމާނުގައި މިސްކިތުގައި އަހުރެމެން ނިދައި ހަދަމުއެވެ‪ .‬އަދި ޤައިލޫލާވެސް‬
‫އަދި މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޙާރިޘުގެ ކިބައިން‬ ‫)‪(3‬‬
‫ކުރަމުއެވެ‪".‬‬
‫ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ޒަމާނުގައި މިސްކިތުގައި‬
‫)‪(4‬‬
‫އަހުރެމެން ރޮށްޓާއި އެއްގަމު މަސް ކައި ހަދަމުއެވެ‪".‬‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﻨ‪‬ﺴﺎﺋﻲ ﻭﺍﻟﺒﻴﻬﻘﻲ ﻭﺍﳊﺎﻛﻢ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﻋﻠﻰ ﺷﺮﻁ ﺍﻟﺸﻴﺨﲔ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪) .‬ޤައިލޫލާކުރުމަކީ މެންދުރުވުމުގެ ވަގުތުކޮޅެއް ކުރިން ނިދައިލުމެވެ‪(.‬‬
‫‪ (4‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪371‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫ނ‪ .‬މިސްކިތަށް ނަމާދަށް ދާއިރުގައާއި‬

‫ނ ިއ ުނ ް‬
‫ލއި ެގ ް‬
‫ިސ ިކ ުތ ަގ ިއ ެދ ައތް ަމ ަހ ިއ ަ‬
‫މ ް‬
‫މިސްކިތުގައި ނަމާދުގެ އިންތިޒާރުގައި އިންނަ ހިނދު އެއްއަތުގެ އިނގިލިތައް އަނެއް‬
‫އަތުގެ އިނގިލިތަކުގެ ތެރެއަށް ލައްވައި މަހައިލައިގެން އިނުން މަކުރޫހަވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ކަޢުބު ބުނު ޢުޖުރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ‪" .‬ﺇﹺﺫﹶﺍ ﺗ‪‬ﻮ‪‬ﺿ‪‬ﺄﹶ ﺃﹶﺣ‪‬ﺪ‪‬ﻛﹸﻢ‪ ‬ﻓﹶﹶﺄﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻦ‪ ‬ﻭ‪‬ﺿ‪‬ﻮﺀَﻩ‪ ‬ﺛﹸﻢ‪‬‬
‫މާނައީ‪:‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫ﺧ‪‬ﺮ‪‬ﺝ‪ ‬ﻋ‪‬ﺎﻣ‪‬ﺪ‪‬ﺍ ﺇﹺﻟﹶﻰ ﺍﻟﹾﻤ‪‬ﺴ‪‬ﺠﹺﺪ‪ ،‬ﻓﹶﻼﹶ ﻳ‪‬ﺸ‪‬ﺒ‪‬ﻜﹶﻦ‪ ‬ﺑ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ ‬ﺃﹶﺻ‪‬ﺎﺑﹺﻌ‪‬ﻪ‪ ‬ﻓﹶﺈﹺﻧ‪‬ﻪ‪ ‬ﻓ‪‬ﻲ ﺻ‪‬ﻼﹶﺓ‪"‬‬
‫"ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ މީހަކު ރަނގަޅަށް ވުޟޫކޮށް ދެން ނަމާދުކުރުމުގެ ގަސްތުގައި‬
‫މިސްކިތަށް ދިއުމަށް ނިކުންނަ ހިނދު‪ ،‬ފަހެ އޭނާ އެއް އަތުގެ އިނގިލިތައް އަނެއް‬
‫އަތުގެ އިނގިލިތަކުގެ ތެރެއަށް މަހައިލައިގެން ނުހުންނަ ހުށިކަމެވެ‪ .‬އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން‬
‫އޭނާ އެހުރީ ނަމާދުގައެވެ‪".‬‬
‫ނ‪ .‬ފަހެ އިމާމު މީހާއަށާއި‪،‬‬
‫ބ ެގ ެދ ެމ ުދ ަގ ިއ ަނމާ ުދކު ުރ ް‬
‫ިސ ިކ ުތ ެގ ެދ ަތނ ު‬
‫މ ް‬
‫އެކަހެރިކޮށް ނަމާދުކުރާ މީހާއަށް ދެތަނބުގެ ދެމެދުގައި ނަމާދުކުރުން ހުއްދަވެގެންވެއެވެ‪.‬‬
‫މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދުﷲ ބުނު ޢުމަރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެފުޅުގެ ތެރެއަށް ވެދެވަޑައިގެންނެވި ހިނދު ދެތަނބުގެ‬
‫ދެންފަހެ ޖަމާޢަތުގައި ނަމާދުކުރާ އިރު މިސްކިތުގައި‬ ‫)‪(2‬‬
‫ދެމެދުގައި ނަމާދުކުރެއްވިއެވެ‪".‬‬
‫ޖާގަ އޮންނަ ޙާލު‪ ،‬މައުމޫމުން ދެތަނބުގެ ދެމެދުގައި ސަފުހެދުމަކީ މަކުރޫހަވެގެންވާ‬
‫ކަމެކެވެ‪ .‬އެކަމަކު މިސްކިތުގައި އެތަން ފިޔަވައި ޖާގައެއް ނެތްނަމަ‪ ،‬މައްސަލައެއް‬
‫ނެތެވެ‪ .‬މުޢާވިޔަތު ބުނު ޤުއްރާ އޭނާގެ ބައްޕާފުޅުގެ ކިބައިން ރިވާކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ބައްޕާފުޅު‬
‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ ‪ r‬ގެ ޒަމާނުގައި ތަނބުތަކުގެ މެދުގައި ސަފުހެދުން‬
‫)‪(3‬‬
‫އަހުރެމެންނަށް މަނާކުރެވިގެންވިއެވެ‪".‬‬
‫މިހައި ހިސާބުން މިފޮތުގައި ލިޔުމަށް ގަސްތުކުރި ހިސާބަށް ލިޔެ ނިމުނީއެވެ‪.‬‬
‫ﻭ‪‬ﷲِ ﺍﳊﹶﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﻭ‪‬ﺍ ‪‬ﳌﻨ‪‬ﺔ‪ .‬ފަހެ ފަރުޟު ނަމާދުތަކާއި‪ ،‬ސުންނަތުން ސާބިތުވާ ހުރިހާ ނަމާދެއް‬

‫‪ (1‬ﺭﻭﺍﻩ ﺃﲪﺪ ﻭﺃﺑﻮ ﺩﺍﻭﺩ ﻭﺍﻟﺘ‪‬ﺮﻣﺬﻱ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﻟﺒﺨﺎﺭﻱ ﻭﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺭﻭﺍﻩ ﺍﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻭﺻﺤ‪‬ﺤﻪ ﺍﻷﻟﺒﺎﱐ‪.‬‬
‫‪372‬‬
‫ަނ ާމ ުދ ެގ ޙުކު ްމ ަތ ްއ‬ ‫‪‬‬

‫މިފޮތުގައި ޝާމިލުކުރީމެވެ‪ .‬އަދި ޤުރުއާނާއި‪ ،‬ސުންނަތުގެ އަލީގައި ހުރިހާ ނަމާދެއްގެ‬

‫އުފެދިފައިވާ‬ ‫އިޚުތިލާފު‬ ‫މެދުގައި‬ ‫ޢިލްމުވެރިންގެ‬ ‫އަދި‬ ‫ބަޔާންކުރީމެވެ‪.‬‬ ‫ތަފްޞީލު‬
‫މައްސަލައެއް ވާނަމަ‪ ،‬އޭގެ ރާޖިޙުގޮތް އެބަހީ އެންމެ ރަނގަޅުގޮތް ބަޔާންކުރީމެވެ‪ .‬އަދި‬
‫މިފޮތް ވިދާޅުވި ކޮންމެ ބޭފުޅަކަށްވެސް‪ ،‬މާތްﷲ އިރާދަކުރެއްވިއްޔާ ނަމާދުތަކުގެ ތަފްޞީލު‬
‫ރަނގަޅަށް އޮޅުންފިލާނެއެވެ‪ .‬ފަހެ ދީނުގެ މަސްއަލަތައް އޭގެ ދަލީލާ އެކު‪ ،‬އެނގުމުން‬
‫ކޮންމެ ބޭފުޅަކުވެސް ހިތްހަމަޖެހޭނެއެވެ‪ .‬އަދި ޔަޤީންކަމާ އެކު‪ ،‬ޢަމަލުކުރުމުގެ ޢަޒުމު‬
‫ހިތުގައި އުފެދޭނެއެވެ‪ .‬ފަހެ މިއަދު މީސްތަކުން ދީނާ ދުރަށް ގޮސްފައިވާ އެއްސަބަބަކީ‬
‫އެބައިމީހުން ކުރާ ދީނީ ޢަމަލުތަކުގައި ދަލީލާއި‪ ،‬ބަޞީރަތު ނެތުމެވެ‪ .‬އޭގެ ސަބަބުން‬
‫ހަވާނަފްސު އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ވެރިކަންކުރެއެވެ‪ .‬އަދި ހިތުހުރިހައި ގޮތަކަށް ދީނުގެ‬
‫ޢަމަލުތައްކޮށް ބަސްތައް ބުނެ ހަދަތެވެ‪ .‬ނަމާދަކީ ދީނުގެ އަސާސެވެ‪ .‬އެނަމާދު ﺭﺳﻮﻝ ﺍﷲ‬
‫‪ r‬ކުރެއްވިގޮތް ހޯދައި އޮޅުންފިލުވުމަކީ ކޮންމެ މުސްލިމެއްގެ މައްޗަށް ވާޖިބުވެގެންވާ‬
‫ކަމެކެވެ‪ .‬ފަހެ އަޅުގަނޑު‪ ،‬ތިޔަ ލޮބުވެތި އަޚުންނާއި‪ ،‬އުޚުތުންނަށް މިހުށައަޅަނީ ﺭﺳﻮﻝ‬
‫ﺍﷲ ‪ r‬އާއި އެކަލޭގެފާނުގެ އަޞްޙާބުބޭކަލުން ނަމާދުތައް ކުރެއްވިގޮތުގެ ނަމޫނާއެކެވެ‪ .‬ފަހެ‬
‫އެކަލޭގެފާނާއި‪ ،‬އެކަލޭގެފާނުގެ އަޞްޙާބުބޭކަލުންނަކީ ހުރިހާ ކަމެއްގައި މުސްލިމުންނަށްވާ‬
‫ރިވެތި ނަމޫނާއެކެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑަށް މިފޮތް ލިޔަން ފަށާ އަދި ލިޔެ ނިންމުމުގެ ތައުފީޤު‬
‫މާތްﷲ ދެއްވިކަމަށްޓަކައި އެކަލާނގެއަށް ޙަމްދާއި ޝުކުރުކުރަމެވެ‪ .‬އަދި ލޮބުވެތި‬
‫އަޚުންނާއި‪ ،‬އުޚުތުންގެ ކިބައިން އެއުރެން ކުރާ ހެޔޮ ދުޢާތަކުގައި ނިކަމެތި އަޅާ‬
‫ޝާމިލުކޮށްދެއްވުން އެދެމެވެ‪ .‬މާތްﷲ އަޅަމެން އެންމެންނަށް‪ ،‬ސުންނަތާ އެއްގޮތަށް‬
‫ހުރިހާ ޢަމަލެއް ކުރުމުގެ ހެޔޮތައުފީޤު ދެއްވާށިއެވެ! އަދި ޚާއްޞަކޮށް ނަމާދު‪ ،‬ސުންނަތާ‬
‫އެއްގޮތަށް ކުރުމުގެ ހެޔޮތައުފީޤު ދެއްވާށިއެވެ! ﺇﹺﻧ‪‬ﻪ‪ ‬ﺳ‪‬ﻤ‪‬ﻴﻊ‪ ‬ﻣ‪‬ﺠﹺﻴﺐ‪.‬‬
‫ﻭ‪‬ﺻ‪‬ﻠﱠﻰ ﺍﷲُ ﻭ‪‬ﺳ‪‬ﻠﱠﻢ‪ ‬ﻭ‪‬ﺑﺎﹶﺭ‪‬ﻙ‪ ‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﻋ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪‬ﻩ‪ ‬ﻭ‪‬ﺭ‪‬ﺳ‪‬ﻮ‪‬ﻟ‪‬ﻪ‪ ‬ﻧ‪‬ﺒﹺﻴﹺّﻨﺎﹶ ﻣ‪‬ﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﻭ‪‬ﻋ‪‬ﻠﹶﻰ ﺁﻟ‪‬ﻪ‪ ‬ﻭ‪‬ﺃﹶﺻ‪‬ﺤﺎﹶﺑﹺﻪ‪‬‬
‫ﺃﹶﺟ‪‬ﻤ‪‬ﻌ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪ .‬ﻭ‪‬ﺁﺧ‪‬ﺮ‪ ‬ﺩ‪‬ﻋ‪‬ﻮ‪‬ﺍﻧﺎﹶ ﺃﹶﻥ‪ ‬ﺍﻟﹾﺤ‪‬ﻤ‪‬ﺪ‪ ‬ﷲِ ﺭ‪‬ﺏﹺّ ﺍﻟﹾﻌﺎﹶﻟﹶﻤ‪‬ﻴ‪‬ﻦ‪.‬‬

‫‪‬‬

‫‪373‬‬