Professional Documents
Culture Documents
BÖLÜM
EKSENEL BASINÇ ETKİSİNDEKİ
ELEMANLAR
(Davranış ve Tasarım)
5.1. GİRİŞ
Kolonun yük alanı eşit ve tüm açıklıkların eşit yüklü olması durumunda,
uygun görülürse, merkezi yük için hesap yapılabilir.
Bileşik eğilme etkisindeki kolonların merkezi basınca göre denetiminin
yapılması
Kolonların ön boyutlandırılmasının yapılması
Betonarme kolonlar, boyuna donatıyı saran enine donatının şekline göre farklı
isimler almaktadır. Boyuna donatı bireysel enine donatılarla (etriyeler) sarılmış ise
“etriyeli kolon”, sürekli dairesel fretlerle sarılmış olanlar ise “fretli kolon” adını
alır (Şekil 5.1). Bununla birlikte kolonlar çalışma şekillerine göre de, “kalın kolon”
ve “narin kolon” olarak isimlendirilmektedir.
Etriyeli kolonlar, daha önce de belirtildiği gibi, boyuna donatıları saran bireysel
enine donatılı kolonlardır. Enine donatıların (etriyelerin) görevleri:
𝑁 𝑑𝑚
𝐴𝑐𝑐 = 0.40𝑓 (5.1)
𝑐𝑘
koşulunu sağlamalıdır.
𝐴𝑐 𝑓𝑐𝑘
𝐴𝑠ℎ ≥ 0.30 𝑠 𝑏𝑘 [( ) − 1] ( )
𝐴𝑐𝑘 𝑓𝑦𝑤𝑘
𝑓𝑐𝑘
𝐴𝑠ℎ ≥ 0.075 𝑠 𝑏𝑘 (𝑓 ) (5.2)
𝑦𝑤𝑘
Ash, s donatı aralığına karşı gelen yükseklik boyunca, kolonda veya perde uç
bölgesindeki tüm etriye kollarının ve çirozların enkesit alanı değerlerinin dikkate
alınan bk’ ya dik doğrultudaki izdüşümlerininim toplamını (Şekil 5.4),
148
bk, birbirine dik yatay doğrultuların her biri için, kolon veya perde uç bölgesi
çekirdeğin enkesit boyutunu,
Ack, sargı donatısının dışından dışına ölçülen alanı,
fywk ise sargı donatısı akma hesap dayanımını göstermektedir.
150
Daha önce de belirtildiği gibi, boyuna donatısı sürekli spiral donatı ile sarılmış
kolonlar fretli kolonlar olarak adlandırılmaktadır. Bu tür kolonların enkesiti
daireseldir(bkz. Şekil 5.1). Fret etkisi, kolonun düşey yük taşıma kapasitesini bir
miktar artırır. Ancak fret etkisi kolonun şekildeğiştirme kabiliyetinin artmasında
daha etkindir(Şekil 5.6). Bu nedenle de deprem bölgelerinde bu tür kolonlar dahi
iyi performans göstermektedir. Bu kolonların şekildeğiştirme yeteneği ve fret
donatısının oranını ayarlamak suretiyle, yük taşıma kapasitesinin artmasının
nedeni Poisson etkisiyle oluşan enine şekildeğiştirmenin sınırlandırılmış
olmasıdır( Şekil 5.7).
151
Dairesel kesitli kolonların enkesit çapı 350 mm’ den daha az olamaz. Fretli
kolonların brüt enkesit alanı, etriyeli kolonlarda da olduğu gibi,
𝑁𝑑𝑚
𝐴𝑐𝑐 =
0.40𝑓𝑐𝑘
koşulunu sağlamalıdır.
Fretli kolonlarda da, etriyeli kolonlarda olduğu gibi, minimum donatı oranı 0.01,
maksimum donatı oranı ise 0.04 olarak alınır. Ancak bindirme bölgesinde
maksimum donatı oranı 0.06’ ya kadar izin verilebilir. Fretli kolonlarda, Ø14 mm
den daha küçük donatı kullanılamaz ve en az 6 adet donatı kullanılmalıdır.
Fretli kolonlarda, sürekli dairesel spirallerin adımı, göbek çapının 1/5’ inden ve 80
mm’ den daha büyük olamaz. Dairesel kolonlarda tüm sargı donatısı çevreye
yerleştirilen çembersel enine donatı ile sağlanacaktır.
152
40 𝑚𝑚 𝐷/5
{≤ 𝑠 ≤ {
1.5𝐷𝑚𝑎𝑥 80 𝑚𝑚
Dairesel kesitli kolonlarda, 𝑁𝑑 > 0.20𝐴𝑐 𝑓𝑐𝑘 (basınç) olması durumunda, sarılma
bölgesindeki enine donatının minimum hacimsel oranı,
𝐴𝑐 𝑓𝑐𝑘
𝜌𝑠 ≥ 0.45 [( ) − 1 ] ( )
𝐴𝑐𝑘 𝑓𝑦𝑤𝑘
𝑓𝑐𝑘
𝜌𝑠 ≥ 0.12 (𝑓 ) (5.3)
𝑦𝑤𝑘
Kolonların kirişlerden daha güçlü olma koşulu, her bir deprem doğrultusu için
ayrı ayrı ve her iki yönde en elverişsiz sonuç verecek şekilde yapılmalıdır. Kolon
taşıma gücü momentlerinin hesabında, depremin yönü ile uyumlu olarak bu 153
momentleri en küçük yapan Nd eksenel kuvvetleri dikkate alınacaktır.
bağıntısı ile hesaplanır. Bu bağıntının fretli donatılar için de geçerli olabilmesi için
fret oranının “sınır fret” oranı olarak tanımlanan değerden az olmaması
gerekmektedir. Sınır fret oranı;
𝑓𝑐𝑑 𝐴
𝜌𝑠 = 0.45 ∙ 𝑓 (𝐴 𝑐 − 1) (5.6)
𝑦𝑤𝑑 𝑐𝑘
olarak tanımlanır.
Betonarme bir elemanın eksenel çekme etkisinde kalması durumunda, betonun
çatladığı, eksenel yükün tamamının donatılar tarafından taşındığı kabul edilir. Bu
durumda, taşınabilecek eksenel yük;
𝑁𝑜𝑟 = 𝐴𝑠𝑡 ∙ 𝑓𝑦𝑑 (5.7)
şeklinde hesaplanır. Bu tür kesitlerde donatı enkesite simetrik şekilde yerleştirilir
ve donatı oranı
𝑓
𝜌𝑡 = 1.5 𝑓𝑐𝑡𝑑 (5.8)
𝑦𝑑
koşulu sağlanmalıdır.
154
Çözüm: Türk Deprem Yönetmeliğine göre, kolon enkesitinin en küçük boyutu 300
mmm den az olamamaktadır. Bu nedenle seçilecek en küçük kolon enkesit boyutu
300x300 mm olmalıdır. Bu durumda en küçük enkesit alanı ;
𝐴𝑐𝑐 = 300 ∙ 300 𝑚𝑚 = 90000 𝑚𝑚2
olur. Kolonlarda minimum boyuna donatı oranı 0.01 olduğundan, enkesite
yerleştirilmesi gereken donatı alanı;
𝐴𝑠𝑡 = 𝜌𝑚𝑖𝑛 ∙ 𝐴𝑐𝑐 → 𝐴𝑠𝑡 = 0.01 ∙ 90000 = 900 𝑚𝑚2
olarak hesaplanır. Kolonlarda boyuna donatı olarak kullanılan donatıların en
küçük çapı 14 mm olduğundan, enkesite yerleştirilecek donatı miktarı;
𝐴𝑠𝑡 900
𝑛= → 𝑛 = 153.94 = 5.85 → 6 𝑎𝑑𝑒𝑡 (6Ø14)
𝐴∅
Çözüm:
𝐴𝑠𝑡 4200
Gerekli boyuna donatı: 𝑛 = → 𝑛 = 314.16 = 13.37 → 14 𝑎𝑑𝑒𝑡 (14Ø20)
𝐴∅
2
𝐴𝑠𝑡 = 4398.23 𝑚𝑚
𝑁𝑜𝑟 = 0.85𝑓𝑐𝑑 (𝐴𝑐𝑐 − 𝐴𝑠𝑡 ) + 𝑓𝑦𝑑 𝐴𝑠𝑡
𝑁𝑜𝑟 = 0.85 ∙ 17 ∙ (420000 − 4398.23) + 365 ∙ 4398.23
𝑁𝑜𝑟 = 7610799.53 𝑁
𝑵𝒐𝒓 = 𝟕𝟔𝟏𝟎. 𝟖𝟎 𝒌𝑵
155
Örnek 3. Aşağıda enkesiti verilen kolon üzerine Nd=4215 kN, eksenel yük etki
etmektedir. Bu kolon için boyuna donatı miktarını belirleyiniz ve donatı çapını 16
mm alarak enkesit detayını çiziniz (C30/37, B420 C).
300
500
Çözüm:
𝐴𝑠𝑡 2011.49
𝜌= = = 0.013
𝐴𝑐𝑐 150000
Örnek 4. Minimum boyut ve donatı oranına sahip dairesel kesitli fretli bir
kolonun taşıyabileceği eksenel yük taşıma kapasitesini hesaplayınız (C30/37, B420
C ve donatı çapı 16 mm dir).
Çözüm.
Türk Deprem Yönetmeliğine göre, dairesel kesitli kolonların çapı 350 mm’ den az
olmamalıdır.
𝜋ℎ2 𝜋 ∙ 3502
𝐴𝑐𝑐 = = = 96211.28 𝑚𝑚2
4 4
𝜌𝑚𝑖𝑛 = 0.01
962.11
𝐴𝑠𝑡 = 0.01 ∙ 96211.28 = 962.11 𝑚𝑚2 → 𝑛 =
201.06
= 4.79 𝑎𝑑𝑒𝑡 → 6∅16 156
Kesite, minimum donatı oranı kullanılarak yerleştirilen donatının alanı:
Kesitin taşıyabileceği eksenel yük: 𝑁𝑜𝑟 = 0.85𝑓𝑐𝑑 (𝐴𝑐𝑐 − 𝐴𝑠𝑡 ) + 𝑓𝑦𝑑 𝐴𝑠𝑡